Η ΜΙΚΡΗ ΜΑΣ ΠΟΛΗ
THORNTON WILDER OUR TOWN
ΘΟΡΝΤΟΝ ΟΥΑΪΛΝΤΕΡ
ΚΡΑΤΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ θεατρική περίοδος 2013-2014
ΔΙΌΙΚΗΤΙΚΌ ΣΥΜΒΌΥΛΙΌ ΠΡΌΈΔΡΌΣ
ΚΑΛΛΙΤΈΧΝΙΚΌΣ ΔΙΈΥΘΥΝΤΗΣ
Μένη Λυσαρίδου
Γιάννης Βούρος
ΑΝΤΙΠΡΌΈΔΡΌΣ
Φίλιππος Γράψας ΜΈΛΗ
Δημήτρης Χαλκιάς Γιώργος Κιουρτσίδης Άννα Χατζησοφιά Γρηγόρης Βαλτινός Γιάννης Χρυσούλης
Το ΚΘΒΕ εποπτεύεται και επιχορηγείται από το Υπουργείο Πολιτισμού & Αθλητισμού. Το ΚΘΒΕ είναι μέλος της Ένωσης των Θεάτρων της Ευρώπης.
Πρώτη παράσταση
Παρασκευή 28 Φεβρουαρίου ΘΕΑΤΡΟ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ θεατρική περίοδος 2013-2014
Θόρντον Ουάιλντερ
Η ΜΙΚΡΗ ΜΑΣ ΠΟΛΗ Τhornton Wilder, Our Town
OUR TOWN 1938,1957 The Wilder Family LLC Copyright Agent: Alan Brodie Representations ltd www.alanbrodie.com
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 1
2/24/14 11:23 AM
Θόρντον Ουάιλντερ
Η ΜΙΚΡΗ ΜΑΣ ΠΟΛΗ
Τhornton Wilder, Our Town
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 2
2/24/14 11:23 AM
Μετάφραση Σταμάτης Φασουλής Σκηνοθεσία-δραματουργική επεξεργασία Γιάννης Βούρος Σκηνικά-κοστούμια Αλεξάνδρα Μπουσουλέγκα-Ράνια Υφαντίδου Μουσική σύνθεση-επιμέλεια Ζέττα Νικολαΐδου Φωτισμοί Αλέκος Αναστασίου Διδασκαλία αυτοσχεδιασμών Γιώργος Κολοβός Βοηθός σκηνοθέτις Δελίνα Βασιλειάδη Οργάνωση παραγωγής Ροδή Στεφανίδου
Διανομή με σειρά εμφάνισης Μάνος Ζαχαράκος Τιμολέων Παπαδόπουλος Δημήτρης Σιακάρας Μιχάλης Σιώνας Ελένη Θυμιοπούλου Αριέττα Μουτούση Μαριαλένα Ροζάκη Θάνος Φερετζέλης Χρήστος Παπαδημητρίου Ευανθία Σωφρονίδου Γιάννης Καλατζόπουλος Γιώργος Σφυρίδης Εύη Σαρμή Στάθης Βούτος Σωτήρης Καρκαλέμης Χρύσανθος Καγιάς / Γιώργος Κολοβός Τάσος Πανταζής Μιχάλης Γούναρης Σίμος Πατιερίδης
Αφηγητής Τζο Κρόουλ Γιατρός Γκιμπς Χάουι Νιούσαμ Κυρία Τζούλια Γκιμπς Κυρία Μύριαμ Γουέμπ Έμιλυ Γουέμπ Γουόλυ Γουέμπ Τζωρτζ Γκιμπς Ρεβέκκα Γκιμπς Κύριος Τσάρλυ Γουέμπ Σάιμον Στίμσον Κυρία Λουέλα Σόαμς Αστυνόμος Μπιλλ Γουόρεν Σι Κρόουλ Κύριος Μόργκαν Ιερέας Τζο Στόνχαρντ Σαμ Κρέιγκ
Επεξεργασία ήχων και μουσικής: Στέλιος Ντάρας Ενορχήστρωση: Ζέττα Νικολαΐδου-Στέλιος Ντάρας Στην ηχογράφηση της μουσικής έπαιξαν οι: Ζέττα Νικολαΐδου (πιάνο, πλήκτρα), Στέλιος Ντάρας (τύμπανα, κιθάρες, ηλεκτρικό μπάσο) Συμμετέχουν, επίσης, οι σπουδαστές της Δραματικής Σχολής του ΚΘΒΕ: Παντελής Βασιλόπουλος, Ιωάννα Δεμερτζίδου, Μαρία Κωνσταντά , Αγγελική Μανιμανάκη, Αθανάσιος Ραφτόπουλος, Έλλη Σαρρή, Μιλτιάδης Τσιάντος-Κολέσης, Αλεξάνδρα Χατζοπούλου-Σαΐας, Μαρία Χριστοφίδου Μεταξύ α΄ & β΄ μέρους διάλειμμα 10΄.
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 3
2/24/14 11:23 AM
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 4
2/24/14 11:23 AM
Σημείωμα σκηνοθέτη
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 5
Όταν πριν 18 χρόνια, ανέβαζα στην Αθήνα το Χάρολντ & Μοντ του Κόλιν Χίγκινς, υποστηρίζοντας έτσι μια μεγάλη αλυσίδα έργων ουμανιστικού περιεχομένου, πίστευα πως δύσκολα θα ερχόμουν αντιμέτωπος ξανά με ένα ακόμη έργο όπου το «ευ ζειν» και το «ευ θνήσκειν» να καταγράφεται με τόσο ανάγλυφο τρόπο. Και να, που Η μικρή μας πόλη έρχεται και ταράζει την καθημερινότητά μας και μας προκαλεί για μια διαφορετική «ανάγνωση», για μια διαφορετική προσέγγιση και ανάλυση των καθημερινών, ατομικών στιγμών των κατοίκων της αμερικάνικης επαρχίας. Των συμπεριφορών, των σχέσεων, των συνεπειών, της ακινησίας σε συλλογικό και ατομικό επίπεδο, του μικρού Γκροβ Κόρνερ. Η ποίηση του Ουάιλντερ σε πλήρη αναντιστοιχία με το σύνηθες και βαρετό, απογειώνει στο άπειρο την ανεπανάληπτη εμπειρία του να είσαι ζωντανός. Και το δοξαστικό φινάλε μέσα από τα λόγια της Έμιλυ, όταν έχοντας πια περάσει στην «άλλη πλευρά», που αναφωνεί «Όλα αυτά τα ζούσαμε, μα ούτε τα προσέχαμε» θεμελιώνει την άποψη πως στη ζωή τίποτα δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένο αλλά διεκδικητέο. Η ζωή και ο θάνατος, το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον, σε μία ταυτόχρονη αλυσιδωτή αντίδραση-εξίσωση με τίτλο «Καθημερινότητα – Αγάπη και Γάμος – Θάνατος», επιτρέπει τη συναισθηματική κορύφωση του έργου και σε μας τους συντελεστές που το αγαπήσαμε και παιδευτήκαμε με αυτό, να προσεγγίσουμε εκτός από το «ευ ζειν» και το αναπόφευκτο θνήσκειν, στολίζοντάς το με το ξόρκι «ευ». Ευχαριστώ για αυτό το υπέροχο ταξίδι της μικρής μας συντροφιάς όλους τους συντελεστές, ηθοποιούς, συνεργάτες και αυτονόητα και ξεχωριστά την πανταχού παρούσα και φύλακα άγγελο της σκηνοθετικής μου άποψης, βοηθό μου, Δελίνα Βασιλειάδη. Κι αν στο τέλος της παράστασης, παρατηρήσουμε τους θεατές να χαμογελούν ο ένας στον άλλο με μάτια βουρκωμένα από συγκίνηση λύτρωσης, θα ησυχάσουμε τις αγωνίες μας σίγουροι ότι κάτι καλό προτείναμε στο θεατρικό κοινό της Θεσσαλονίκης. Γιάννης Βούρος
2/24/14 11:23 AM
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 6
2/24/14 11:23 AM
Η οικουμενική κωμωδία του Θόρντον Ουάιλντερ Εάν ζητούσαν από κοινό και ειδικούς να κατονομάσουν τον κατ’ εξοχήν «Aμερικανό» συγγραφέα της περιόδου 1910-1945, αρκετοί υποθέτω πως θα κατέληγαν στον Θόρντον Ουάιλντερ (Thornton Wilder, 1897-1975), τον γιο του εκδότη και αργότερα διπλωμάτη και κατόχου διδακτορικού από το πανεπιστήμιο του Γέηλ, Amos Parker Wilder, ο οποίος θα περάσει ένα μεγάλο μέρος της ζωής του στην Άπω Ανατολή, εμπειρία η οποία θα επηρεάσει βαθύτατα και τη θεατρική αισθητική του γιου του, Θόρντον. Η μητέρα, Isabella Niven Wilder, ένα επίσης καλλιεργημένο άτομο και βαθιά θρησκευόμενο, θα εμφυσήσει στα πέντε παιδιά της την αγάπη για τη λογοτεχνία, το θέατρο και κυρίως τη θρησκεία. Ως φοιτητής στο Γέηλ, ο Ουάιλντερ θα έχει την ευκαιρία να μελετήσει πιο επισταμένα τους Έλληνες και τους Ρωμαίους κλασικούς, η σκέψη των οποίων θα βρει αργότερα τη θέση της στα πιο σημαντικά του έργα. Στο περιοδικό του πανεπιστημίου θα δει να δημοσιεύεται το 1920 το πρώτο του θεατρικό έργο με τον τίτλο The Trumpet Shall Sound (Θα ηχήσει η σάλπιγγα). Το 1935 θα γνωρίσει τη σημαντικότερη εκπρόσωπο του αμερικανικού μοντερνισμού, τη Γερτρούδη Στάιν, της οποίας το μυθιστόρημα The Making of Americans θα τον επηρεάσει βαθύτατα και, κάποια στιγμή, θα τον οδηγήσει να γράψει τη Μικρή μας πόλη (Our Town). Τα έργα του Ουάιλντερ, μολονότι εκτυλίσσονται σε χώρους ή στιγμές με πολύ ιδιαίτερες ιδεολογικές και εθνικές προεκτάσεις –όπως μια μικρή επαρχιακή πόλη, κάποιο κατηχητικό σχολείο, ή κάποιο
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 7
2/24/14 11:23 AM
οικογενειακό συμβάν την Hμέρα της Aνεξαρτησίας–, δεν χαρακτηρίζονται από δογματικές αγκυλώσεις, ούτε αποπνέουν επαρχιωτισμό, υπό την έννοια της περιορισμένης, γεωγραφικά, φιλοσοφικά και κοινωνικά, εικόνας ή σκέψης. Το σκηνικό τους κάδρο είναι αρκετά έως και πολύ ευρύχωρο, ώστε να χωρέσει ο κόσμος όλος. Eάν υπάρχει κάτι που ξεχωρίζει τη γραφή του Ουάιλντερ, είναι η ικανότητά του να μεταμορφώνει το καθημερινό με τέτοιο τρόπο, ώστε να ενέχει θέση μύθου, ήτοι να λειτουργεί ως βάση κοινών πιστεύω και στόχων. Τα πρώτα βήματα
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 8
Tο όνομά του θα γίνει ευρέως γνωστό μετά τη βράβευσή του με το Πούλιτζερ, για το μυθιστόρημα The Bridge of San Luis Rey [H γέφυρα του Σεν Λούη Pέυ, 1927]. Kαλής υποδοχής θα τύχει και το αμέσως επόμενο μυθιστόρημά του με τον τίτλο The Woman of Andros [H γυναίκα της Άνδρου, 1930]. Στο ενδιάμεσο των δύο αυτών δημοσιεύσεων ο Ουάιλντερ εκδίδει την πρώτη του θεατρική συλλογή με δεκαέξι μονόπρακτα, με τον γενικό τίτλο The Angel that Troubled the Waters [O άγγελος που τάραξε τα νερά, 1928].
2/24/14 11:23 AM
Πρόκειται για έργα αρκετά όμοια με τα μεσαιωνικά moralitas, με χαρακτήρες αλληγορικούς που συζητούν για θέματα όπως η ταπεινοφροσύνη, η αγάπη, η πίστη, η ευθύνη. Ανάμεσα στα δρώντα πρόσωπα συναντούμε τον Xριστό, τον Σατανά, τον Iούδα, τον Iωσήφ, τον Γαβριήλ, μια Γαλλίδα χορεύτρια και τον φυματικό της σύζυγο, ένα γαϊδούρι που δεν σταματά να μιλά ενώ κουβαλά στις πλάτες του την Αγία Oικογένεια καθ’ οδόν προς την Αίγυπτο. Επίσης, συναντούμε μια πολύ γνωστή ηθοποιό και τον εραστή της, μια γοργόνα, και τους καλλιτέχνες Ibsen, Shelley, Mozart. Γενικά, έχουμε να κάνουμε με έργα τα οποία αισθητικά απέχουν πολύ από τις προδιαγραφές του ρεαλισμού, και δη του ψυχολογικού, με τους περιπλεγμένους χαρακτήρες, τις πολύπλοκες εσωτερικές συγκρούσεις και τα σύνθετα σκηνικά. Ο Ουάιλντερ
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 9
2/24/14 11:23 AM
Ο ΟΥΆΙΛΝΤΕΡ ΜΠΟΡΕΊ ΝΑ ΈΓΡΑΨΕ ΑΚΡΙΒΏΣ ΜΕΤΆ ΤΗ ΦΡΟΫΔΙΚΉ ΚΑΤΑΙΓΊΔΑ, ΌΜΩΣ ΑΠΌ ΤΗΝ ΑΡΧΉ ΤΗΣ ΚΑΡΙΈΡΑΣ ΤΟΥ ΑΡΝΉΘΗΚΕ ΝΑ ΑΚΟΛΟΥΘΉΣΕΙ ΤΟ ΡΕΎΜΑ. ΑΝ ΚΑΙ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΆ ΔΕΝ ΑΝΉΚΕΙ ΣΤΟΝ ΊΔΙΟ ΧΏΡΟ, ΠΙΟ ΠΟΛΎ ΑΚΟΛΟΎΘΗΣΕ ΤΟΝ ΜΠΡΕΧΤ ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΠΌΨΕΙΣ ΤΟΥ ΓΙΑ ΤΟ ΕΠΙΚΌ ΘΈΑΤΡΟ, ΠΑΡΆ ΤΟΥΣ ΡΕΑΛΙΣΤΈΣ ΤΗΣ ΕΠΟΧΉΣ ΤΟΥ.
Η μικρή μας πόλη
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 10
μπορεί να έγραψε ακριβώς μετά τη φροϋδική καταιγίδα, όμως από την αρχή της καριέρας του αρνήθηκε να ακολουθήσει το ρεύμα. Αν και ιδεολογικά δεν ανήκει στον ίδιο χώρο, πιο πολύ ακολούθησε τον Μπρεχτ και τις απόψεις του για το επικό θέατρο, παρά τους ρεαλιστές της εποχής του. Παραπέμπω ενδεικτικά στην εισαγωγή της έκδοσης του τόμου Three Plays, στο σημείο όπου λέει ότι ο κόσμος θεωρεί το θέατρο τέχνη «υποδεέστερη και αδιάφορη παρέκκλιση», ακριβώς γιατί η μεσαία τάξη στήριξε την καθιέρωση ενός θεάτρου καταπραϋντικού και αυτάρεσκου, ενός θεάτρου που δεν ενοχλεί. Σκέψη με καθαρά μπρεχτικές αποχρώσεις, η οποία εν πολλοίς εξηγεί και την κάπως πιο σκοτεινή πλευρά που εμφανίζουν ορισμένα από τα έξι μονόπρακτα που δημοσιεύει τρία χρόνια αργότερα (το 1931) στον τόμο με τον γενικό τίτλο The Long Christmas Dinner and Other Plays [Tο μακρύ χριστουγεννιάτικο δείπνο και άλλα έργα]. Όπως και στα προηγούμενα πονήματά του, έτσι κι εδώ ο Ουάιλντερ ακροβατεί ανάμεσα στον ρεαλισμό και το μεταθέατρο, το δραματικό και το μεταδραματικό. Κατά την προσφιλή του μέθοδο, ανεβάζει τα δραματικά του πρόσωπα στη σκηνή για να προβάλλουν ανθρώπινα διλήμματα κι όχι να υποστηρίξουν (ή να στρογγυλέψουν) ατομικά χαρακτηριστικά. Και υπ’ αυτήν την έννοια, ό,τι κάνουν δεν είναι σημαντικό αφ’ εαυτού. Μόλις τα ατομικά χαρακτηριστικά τούς εγκαταλείψουν, τα πάθη τους αποδεικνύονται ότι δεν είναι βιωμένα συναισθήματα, αλλά συμπτώματα των τύπων που αντιπροσωπεύουν. Αυτή η άρση της εξατομίκευσης ενθαρρύνει την ανωνυμία, χωρίς τούτο να σημαίνει ότι ο άνθρωπος είναι ασήμαντος. H σημασία του αυξάνεται όταν τον δει κανείς σε σχέση με τη θεϊκή τάξη στην οποία ζει, στις σχέσεις του με την κυκλική κίνηση της Φύσης. O άνθρωπος αξιολογείται με βάση αυτά που αγγίζει και όχι με αυτά που κάνει, μας λέει ο συγγραφέας. Kαι όσο πιο ευρείς είναι οι ορίζοντές του, τόσο πιο ουσιαστικά θα είναι και τα πράγματα που αγγίζει (και εκτιμά). Το σύνολο της φιλοσοφίας του συγγραφέα συμπυκνώνεται στο κορυφαίο έργο του H μικρή μας πόλη, ένα από τα πιο δημοφιλή στην ιστορία του αμερικανικού θεάτρου. Όπως λένε χαρακτηριστικά, και χαρι-
2/24/14 11:23 AM
τολογώντας, οι Αμερικανοί κριτικοί, κάθε μέρα κάποιοι παρακολουθούν, σε κάποια πόλη της Αμερικής, τη Μικρή μας πόλη. Είναι ένα έργο ιδιαίτερα δημοφιλές ανάμεσα στις ερασιτεχνικές ομάδες και τις δραματικές σχολές. Είναι ενδεικτικό το ότι μόλις επετράπη το ανέβασμά του και από ερασιτέχνες, μέσα σε δύο χρόνια οκτακόσιοι θίασοι σε όλη τη χώρα δοκίμασαν την τύχη τους, εκμεταλλευόμενοι και το γεγονός ότι είναι ένα έργο που κοστίζει ελάχιστα (δεν απαιτεί σκηνικά ή ιδιαίτερο ενδυματολόγιο). Το αξιοσημείωτο με την παγκόσμια πρώτη του έργου στο πανεπιστήμιο του Πρίνστον είναι ότι ήταν καταστροφική. Δεν άρεσε ούτε στους κριτικούς ούτε στο κοινό. Όπως δεν άρεσε και η δεύτερη δοκιμασία του, στη Βοστώνη. Όμως, ο σκηνοθέτης του, Jed Harris, δεν πτοήθηκε. Πείσμωσε και ρίσκαρε, παίρνοντας την παράσταση στο Μπρόντγουαιη, με τον γνωστό ηθοποιό Frank Craven στον ρόλο του Διευθυντή Σκηνής. Εκεί τα πηγαίνει πολύ καλύτερα. Το έργο αρχίζει να κερδίζει τους πρώτους ένθερμους φίλους, οι οποίοι γίνονται πολλαπλάσιοι, όταν, τέσσερις μήνες αργότερα
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 11
2/24/14 11:23 AM
(το 1938), του απονέμεται το βραβείο Πούλιτζερ, κάνοντας έτσι τον Ουάιλντερ τον μοναδικό Αμερικανό συγγραφέα που κερδίζει Πούλιτζερ, με την ιδιότητα του δραματικού συγγραφέα και την ιδιότητα του πεζογράφου (βλ. The Bridge of San Luis Rey, 1927). Κάποια στιγμή, μάλιστα, όταν είχε αρχίσει να πέφτει η προσέλευση του κοινού, ο Ουάιλντερ θα κληθεί να υποδυθεί για δύο εβδομάδες τον Διευθυντή Σκηνής, ανεβάζοντας κατακόρυφα τη δημοτικότητά της παράστασης. Μέχρι στιγμής υπήρξαν τέσσερις αναβιώσεις του έργου στο Μπρόντγουαιη, με πιο γνωστή εκείνη του 2002, όπου στον ρόλο του Διευθυντή Σκηνής ήταν ο Paul Newman. Περί τίνος πρόκειται;
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 12
Για όποιον αναζητεί την περιπέτεια, τα έντονα συναισθήματα και τους μεγάλους έρωτες, σίγουρα Η μικρή μας πόλη δεν ενδείκνυται. Η δράση του έργου εκτυλίσσεται σε ένα φανταστικό μέρος ονόματι Γκροβ Κόρνερ, το οποίο ο συγγραφέας μάλλον εμπνεύστηκε από την πόλη Petersborough, του New Hamphshire, εκεί όπου είχε περάσει με την οικογένειά του πολλά καλοκαίρια. O συνδυασμός ρεαλισμού και εξπρεσιονισμού, η γυμνή σκηνή (σε στυλ γιαπωνέζικου Noh), η λοξή ματιά προς την πλατεία, σε συνδυασμό με τα οικουμενικά μηνύματα και την τρυφερότητα των συναισθημάτων, θα αποδειχτούν ένα άκρως ανθεκτικό στον χρόνο θεατρικό μείγμα. Κυρίαρχη φιγούρα στο έργο είναι και πάλι ένας Διευθυντής Σκηνής, ο οποίος κινείται κάπου ανάμεσα στην πλατεία και τη σκηνή, βάζει τον κόσμο να καθίσει, κουβεντιάζει μαζί του, δίνει πληροφορίες γύρω από το έργο, τα δραματικά πρόσωπα, την πόλη, το σύμπαν ολόκληρο, ενώ σε ορισμένες στιγμές συμμετέχει στα δρώμενα και ως χαρακτήρας. Στα κύρια πρόσωπα είναι και η Έμιλυ, την οποία πολλοί σκηνοθέτες αντιμετωπίζουν ως την πρωταγωνιστική φιγούρα, δεδομένης της κυρίαρχης θέσης της στην τρίτη πράξη, εκεί όπου αντικαθιστά τον Διευθυντή Σκηνής και γίνεται ο εκφραστής των βασικών ιδεών του έργου. Η Έμιλυ στην πρώτη πράξη ερωτεύεται τον συμμαθητή της Τζωρτζ, στη δεύτερη πράξη τον παντρεύεται και ζουν μαζί για εννέα χρόνια, μέχρι τον θάνατό της κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Στην τρίτη πράξη τη συναντούμε στα Ηλύσια Πεδία, ο τελικός προορισμός των ενάρετων, σύμ-
2/24/14 11:23 AM
φωνα με την ελληνική μυθολογία, την οποία ο Ουάιλντερ χρησιμοποιεί εδώ για να διαπλατύνει τους διαχρονικούς ορίζοντες των δρωμένών του. Σε αυτό το παραδεισένιο περιβάλλον που ζει, ζητά μια χάρη: να της δοθεί η ευκαιρία να επισκεφτεί ξανά τη Γη για μια μόνο μέρα, μια χαρούμενη μέρα (τα γενέθλιά της), ώστε να δει αγαπημένα της πρόσωπα. Η επιθυμία της ικανοποιείται, όμως γυρίζει εσπευσμένα πίσω απογοητευμένη, έχοντας συνειδητοποιήσει ότι οι άνθρωποι δεν έχουν μάθει να εκτιμούν αυτά που τους δίνονται ενόσω βρίσκονται εν ζωή. Όσο για τον Τζωρτζ, είναι ένας τυπικός γυμνασιόπαις της εποχής με ιδιαίτερη αγάπη για τα σπορ, όπως τυπικές οικογέ-
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 13
2/24/14 11:23 AM
O ΟΥΆΙΛΝΤΕΡ ΑΠΌ ΤΗ ΜΙΑ ΚΡΑΤΆ ΤΟ ΜΙΚΡΟΣΚΌΠΙΟ ΚΑΙ ΑΠΌ ΤΗΝ ΆΛΛΗ ΤΟ ΤΗΛΕΣΚΌΠΙΟ, ΑΠΌ ΤΗ ΜΙΑ ΕΣΤΙΆΖΕΙ ΣΤΟ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΈΝΟ ΚΑΙ ΑΠΌ ΤΗΝ ΆΛΛΗ ΣΤΟ ΠΑΓΚΌΣΜΙΟ.
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 14
νειες της εποχής είναι οι Γκιμπς και οι Γουέμπ. Γενικά, η καλοσύνη των ηρώων του έργου, η κατανόησή τους και η ανυστερόβουλη αλληλεγγύη είναι τόσο έντονα χρωματισμένα, που τους κάνει να φαίνονται εξωπραγματικοί. Πρόκειται για πλάσματα που ούτε καυγαδίζουν, ούτε ποθούν έντονα. Δεν τρέφουν κάποιες ιδιαίτερες σκέψεις για το παρελθόν τους, μα ούτε και για το μέλλον. Οι φιλοδοξίες τους, όπως και οι πράξεις τους, εξαντλούνται στα όρια του μικρόκοσμού τους. Βέβαια, το έργο μπορεί να επενδύει πολλά στην καλοσύνη των ανθρώπων, δεν σημαίνει όμως ότι τα βλέπει όλα ρόδινα. Στη μικρή πόλη υπάρχει και η μελαγχολική όψη της καθημερινότητας. Στη γεωγραφία των δρωμένων η φυλακή, για παράδειγμα, είναι και αυτή παρούσα ως σύμβολο μιας άλλης, διόλου ειδυλλιακής ζωής. Όπως διόλου ρόδινο είναι και το γεγονός ότι ο περισσότερος κόσμος είναι αμόρφωτος. Όπως και το ότι σε αυτόν τον μικρόκοσμο δεν χωράει πουθενά ο καλλιτέχνης με ευαισθησίες, ενώ περισσεύει η ανία, η οποία οδηγεί πολλούς στον αλκοολισμό και στην αυτοκτονία. Απλώς, όλα αυτά, τα πιο σκοτεινά χρώματα της ζωής, ο συγγραφέας επιλέγει να τα κρατά στις υποσημειώσεις της δράσης, δίνοντας έτσι χώρο να προβληθούν πιο δυναμικά τα αισιόδοξα μηνύματα. Και τούτο γιατί στόχος του είναι να υπογραμμίσει αξίες που να μπορούν να στηρίξουν τον άνθρωπο στον αγώνα της επιβίωσης και της συμβίωσης με άλλους. Και τις βρίσκει, όπως είπαμε, στα πιο μικρά πράγματα, εκείνα που είναι κάθε μέρα δίπλα μας και στην ουσία δεν τα βλέπουμε. O Ουάιλντερ από τη μια κρατά το μικροσκόπιο και από την άλλη το τηλεσκόπιο, από τη μια εστιάζει στο συγκεκριμένο και από την άλλη στο παγκόσμιο. Μας υπενθυμίζει ότι, όπως οι κάτοικοι της μικρής πόλης κάθονται να δειπνήσουν μετά τη δουλειά, το ίδιο έκαναν και οι κάτοικοι της αρχαίας Αθήνας πριν από εκατοντάδες χρόνια, με τον δικό τους τρόπο. Και το ίδιο θα κάνουν αυτοί που θα έρθουν. Όπως ξυπνούν να πάνε στις δουλειές τους οι κάτοικοι του Γκροβ Κόρνερ, έτσι και τ’ αστέρια συνεχίζουν τον δικό τους αιώνιο κύκλο ζωής. Το αξιοσημείωτο είναι ότι, ενώ η μεγάλη λογοτεχνία καταπιάνεται κατά κανόνα με οριακές κατα-
2/24/14 11:23 AM
στάσεις, με μεγάλα πάθη και μεγάλες περιπέτειες, εδώ έχουμε ένα σπάνιο παράδειγμα μεγάλου έργου που καταπιάνεται με ασήμαντες ιστορίες, λεπτομέρειες μιας ασήμαντης καθημερινότητας. Το μήνυμα του συγγραφέα είναι σαφές: ευτυχισμένος είναι ο άνθρωπος εκείνος που μπορεί και κινείται στους ρυθμούς της ζωής, που ξέρει να απολαμβάνει ό,τι του προσφέρει (μια ιδέα που συναντά κανείς και σε πρόσφατες κινηματογραφικές ταινίες όπως: The Wizard of Oz και It’s a Wonderful Life). H βασική διαφορά ανάμεσα στο έργο αυτό και τα περισσότερα αμερικανικά που εμπνέονται από την εγχώρια επαρχία, έγκειται στο γεγονός ότι ο Ουάιλντερ δεν επιχειρεί να πείσει τους δέκτες του ότι αυτό που παρουσιάζει είναι η πραγματικότητα. Εάν επιχειρούσε κάτι τέτοιο με αυτές τις προδιαγραφές και αυτούς τους χαρακτήρες, σίγουρα θα έπεφτε στην παγίδα του γλυκανάλατου συναισθηματισμού και ενοχλητικού πατριωτισμού. Το γεγονός ότι παρακολουθεί τα δρώμενα από μια θέση παντογνώστη-ελεγκτή, τον βοηθά να τονίσει τη θεατρι-
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 15
2/24/14 11:23 AM
κότητα του εγχειρήματός του, να εκμεταλλευτεί τις εγγενείς δυνατότητες των θεατρικών σημείων και, κυρίως, να παίξει με τις ποικίλες εκδοχές του χρόνου: του ιστορικού, του θεατρικού (η ώρα της παράστασης), του δραματικού (το χρονοδιάγραμμα της ιστορίας του έργου) και φυσικά του αιώνιου. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, που το έργο αρχίζει με την ανατολή του ήλιου και τελειώνει με τη δύση. Με το χάραμα, που αρχίζει η ζωή στην πόλη, έχουμε και τη (συμβολική) γέννηση ενός παιδιού, και με τη δύση έχουμε την εικόνα της πόλης που πηγαίνει για ύπνο. Και όπως λέει και ο Διευθυντής Σκηνής τους θεατές, «ώρα να πάτε κι εσείς για ύπνο». Άλλωστε είμαστε, κατά κάποιον τρόπο, κι εμείς, οι θεατές, κάτοικοι της μικρής πόλης, μας αφορούν αυτά που γίνονται εκεί. Ο χρόνος μας τέμνεται με τον χρόνο των σκηνικών δεδομένων, ώστε να δημιουργηθεί ένα συμβολικό και πανανθρώπινο όλον. Επόμενη φάση
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 16
Στο The Merchant of Yonkers [O έμπορος του Γιόνκερς, 1938], ο Ουάιλντερ συνεχίζει να πειραματίζεται με τις ίδιες μεταθεατρικές φόρμες. Eδώ
2/24/14 11:23 AM
έχουμε να κάνουμε με μια προσαρμογή του γερμανικού έργου του Johann Nestroy Einen Jux Will es Sich Machen, το οποίο με τη σειρά του είχε βασιστεί στην αγγλική φάρσα του John Oxenford A Day Well Spent. O Ουάιλντερ, εκμεταλλευόμενος τη διακειμεινικότητα του υλικού του, ενισχύει τις φαρσικές του προδιαγραφές με ξαφνικές ανακαλύψεις, μεταμφιέσεις, εκπλήξεις και καλό τάιμινγκ, όχι όμως και το βάθος του περιεχομένου, που παραμένει αρκετά ρηχό, πράγμα που επισημαίνει η κριτική. Τα πηγαίνει, όμως, πολύ καλύτερα στο Mε τα δόντια (1942), που του αποφέρει και το τρίτο βραβείο Πούλιτζερ. Από τον μικρόκοσμο της Μικρής μας πόλης ο Ουάιλντερ μας μεταφέρει σε κάτι πιο ευρύ, όπου κυριαρχεί η εικόνα της επιβίωσης της ανθρωπότητας, μέσα από τρεις μεγάλες δοκιμασίες: μια φυσική (η εποχή των παγετώνων), μια θεόσταλτη (η εποχή του κατακλυσμού) και μια ανθρώπινη (ο πόλεμος). Πρόκειται για ένα από τα πρώτα αμερικανικά δείγματα επικού μεταθεάτρου, όπου βρίσκουν θέση το ιστορικό και το μυθικό κομμάτι της ανθρωπότητας, το ατομικό και το συλλογικό. Όπως και στα άλλα έργα του, έτσι κι εδώ απουσιάζουν οι ψυχογραφημένοι χαρακτήρες. Aντ’ αυτών έχουμε τύπους που παίζουν με φόντο ένα συμπαντικό σκηνικό. H οικογένεια Antrobus είναι όλες οι οικογένειες: οι άνθρωποι των σπηλαίων, ο Aδάμ και η Eύα, η οικογένεια του Nώε, η οικογένεια που ζει στα σημερινά προάστια. Οι συγκρούσεις δείχνουν ότι η ανθρωπότητα, έστω και στο «παρά πέντε», βρίσκει πάντα τρόπους να επιβιώνει. Και αυτή είναι η απάντησή του συγγραφέα στην απελπισία που κομίζει η έκρηξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Στο μυαλό του όλα είναι ξεκάθαρα: με την ηθική μας θωράκιση μπορούμε και πάλι να επιβιώσουμε. Mια σημαντική καινοτομία στο έργο βρίσκεται στον ρόλο του Διευθυντή Σκηνής. Ενώ στα δύο προηγούμενα (Ο έμπορος του Γιόνκερς και Η μικρή μας πόλη), ο ρόλος αυτός λειτουργεί ως εκτελεστικό όργανο-φερέφωνο του συγγραφέα, εδώ ο Ουάιλντερ του δίνει μια προσωπική ιστορία να αφηγηθεί, η οποία είναι ενταγμένη στο έργο. Επίσης, αξίζει ειδικής μνείας το γεγονός ότι ο συγγραφέας χειρίζεται θέματα σοβαρά και φιλοσοφικά με μέσα που δανείζεται κατευθείαν από λαϊκά θεάματα, γεγονός που κάνει το τελικό αποτέλεσμα του οικείο και σε μη μορ-
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 17
2/24/14 11:23 AM
Ο ΟΥΆΙΛΝΤΕΡ ΈΓΡΑΨΕ ΘΈΑΤΡΟ ΏΣΤΕ ΝΑ ΥΜΝΉΣΕΙ ΤΗΝ ΑΘΩΌΤΗΤΑ ΛΊΓΟ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΕΝΤΑΦΙΆΣΕΙ ΟΡΙΣΤΙΚΆ Η ΒΊΑ ΤΟΥ ΔΕΥΤΈΡΟΥ ΠΑΓΚΟΣΜΊΟΥ ΠΟΛΈΜΟΥ
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 18
φωμένους. Γι’ αυτό και κάποιοι κριτικοί θα το ονομάσουν «οικουμενικό variety show» (New Republic) και άλλοι θα πουν ότι είναι ένα έργο που το απολαμβάνει κανείς τόσο εύκολα «όσο απολαμβάνει και ένα θέαμα σε τσίρκο» (New York Sun). Οι φαρσικές διαθέσεις του έργου βρίσκουν τον ιδανικό εκτελεστή στο πρόσωπο της Sabina, η οποία, στην πρώτη σκηνή μάς συστήνεται ως υπηρέτρια στο σπίτι του Mr Antrobus, ηθοποιός και ερωμένη στην επόμενη, και με τη στάση και τα σχόλιά της διαλύει κάθε ψευδαίσθηση του αληθοφανούς, προβάλλοντας τη μάσκα του θεάτρου. Μετά από αυτό, και μέχρι το 1954, ο Ουάιλντερ θα ασχοληθεί με άλλα θέματα, άσχετα με το θέατρο. Το 1954 επαναφέρει τον Έμπορο του Γιόνκερς διασκευασμένο και με νέο τίτλο, The Matchmaker, που σκηνοθετεί ο Tyrone Guthrie (Φεστιβάλ του Eδιμβούργου), ο οποίος αναδεικνύει στοιχεία που μάλλον δεν είχαν φανεί στην πρώτη παραγωγή του: το καλά σχεδιασμένο τάιμινγκ, τις παρεξηγήσεις, τις συμπτώσεις, τις μεταμφιέσεις, και τις ανεπιθύμητες συναντήσεις προσώπων. Παρ’ όλο που το έργο γράφτηκε στην καρδιά της οικονομικής ύφεσης, είναι, όπως και τα υπόλοιπα έργα του, απολιτικό και αισιόδοξο. Μιλά εξ απαλών ονύχων για τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία, την ανάγκη αναρρίχησής της, το πόσο σημαντικό είναι ο άνθρωπος να αντιστέκεται στα εμπόδια που του φράζουν τον δρόμο για μια καλύτερη και πιο πλούσια ζωή και, το πιο σημαντικό, μιλά για αυτά που μας μίλησε και στα προηγούμενα έργα του, δηλαδή την αδυναμία μας να εκτιμήσουμε τη ζωή ενόσω τη ζούμε. Απτό παράδειγμα, ο έμπορος-πρωταγωνιστής του έργου Bαντερλγκέντερ, ο οποίος βασίζει τη ζωή του στη χρησιμοθηρία και όχι στην αισθητική απόλαυση και την αγάπη. O Ουάιλντερ μπορεί να μην τον γελοιοποιεί για τα ελαττώματά του, είναι, όμως, αρκούντως ειρωνικός, ώστε να κάνει τον θεατή να δει τους παραλογισμούς των ανθρώπων, έστω και χωρίς να ασχολείται σοβαρά με τις κοινωνικές προεκτάσεις αυτών των παραλογισμών. Tο 1955 το έργο θα παρουσιαστεί στο Μπρόντγουαιη με τον τίτλο Dolly [Ντόλλυ]. H κριτική θα το υποδεχτεί μάλλον χλιαρά. Θα το αντιμετωπίσει ως μια φάρσα φτιαγμένη από παλιά υλικά, που ψυχαγωγεί μεν ωστόσο δεν σε βάζει σε βαθιές σκέψεις, δεν σου προκαλεί ιδι-
2/24/14 11:23 AM
αίτερο προβληματισμό. Την ίδια χρονιά ο Ουάιλντερ εμφανίζεται ξανά στο Φεστιβάλ του Eδιμβούργου με το έργο The Alcestiad [H Aλκηστιάδα], μια ελεύθερη μεταφορά της Άλκηστης του Eυριπίδη. Tο 1964 παρουσιάζεται στη Nέα Yόρκη το musical, Hello, Dolly! βασισμένο στην Dolly και στον πρωταγωνιστικό ρόλο την Caroll Channing. Κατακλείδα
Η ΜΙΚΡΉ ΜΑΣ ΠΌΛΗ, ΕΊΝΑΙ ΜΙΑ ΣΥΓΚΙΝΗΤΙΚΉ ΕΛΕΓΕΊΑ ΑΓΆΠΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΉ ΣΤΟΝ ΠΛΑΝΉΤΗ ΓΗ, ΔΟΣΜΈΝΗ ΜΕ ΑΤΌΦΙΑ ΘΕΑΤΡΙΚΆ ΥΛΙΚΆ
O Ουάιλντερ έγραψε θέατρο σε μια εποχή κατά την οποία οι καινοτόμοι του εγχώριου μοντερνισμού, όπως ο Eugene O’ Neill, ο Elmer Rice και η Sophie Treadwell, είχαν ήδη προλειάνει το έδαφος για την είσοδο (ευρωπαϊκών κυρίως) προτάσεων πέρα από τα όρια του γνώριμου ρεαλισμού. Ο Ουάιλντερ έγραψε θέατρο ώστε να υμνήσει την αθωότητα λίγο πριν την ενταφιάσει οριστικά η βία του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Χωρίς να συγκλίνει ιδεολογικά με τον Μπρεχτ, χειρίστηκε τα υλικά του με «μπρεχτικό» τρόπο, ώστε να συγκινήσει το κοινό μιας «αταξικής κοινωνίας», το «κοινό, το ταπεινό και το συγκεκριμένο», όπως γράφει και ο ποιητής Whitman αλλά και ο μεγάλος Melville στο Moby Dick. Tο «υψηλό» στα έργα και στο μυαλό του δεν φορά κοθόρνους. Σε μια μεσοαστική κοινωνία, μας λέει, δεν υπάρχουν ειδικές είσοδοι για τους πλούσιους ούτε ειδική γλώσσα. Όλοι μπαίνουν από την κύρια είσοδο. Εκείνο που δεν έλαβε καθόλου υπόψη είναι ότι μια κοινωνία με λίγους πλούσιους και πάρα πολλούς φτωχούς, όπως ήταν η Αμερική τότε, κάθε άλλο παρά αταξική θα μπορούσε να είναι. Σε κάθε περίπτωση, και πέρα από τις όποιες επιφυλάξεις θα μπορούσε να έχει κάποιος, τόσο Η μικρή μας πόλη όσο και τα υπόλοιπα έργα του, είναι μια συγκινητική ελεγεία αγάπης για τη ζωή στον πλανήτη Γη, δοσμένη με ατόφια θεατρικά υλικά. Εξ ου και η ανθεκτικότητά του στις διαβρωτικές παρενέργειες του χρόνου. Σάββας Πατσαλίδης Ο Σάββας Πατσαλίδης είναι Καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 19
2/24/14 11:23 AM
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 20
2/24/14 11:23 AM
Ο συγγραφέας για το έργο
«Η αίσθηση του όλου» Αισθάνομαι ότι όλη μου η ζωή ήταν μια μαθητεία στο να γράφω για το θέατρο. […] Η μυθοπλασία συνίσταται στο να λέει κανείς ένα ψέμα ώστε να αποδώσει μια αλήθεια. Πρόκειται για μια αναδιάταξη από ψεύδη η οποία, αν γίνει με ειλικρίνεια, έχει ως αποτέλεσμα την αλήθεια. […] Μπορεί να πει κανείς ότι το έργο [Η μικρή μας πόλη] είναι μια προσπάθεια απόλυτης εμβάθυνσης σε οτιδήποτε αφορά στο New Hamphshire, κάτι που ελπίζω σταδιακά να εκλαμβάνεται από το κοινό ως μια αλληγορική αναπαράσταση ολόκληρης της ζωής. […] Πρόκειται για μια ιδέα που εδώ και αρκετό καιρό γύριζε στο μυαλό μου, αλλά μπορεί να πει κανείς ότι έγινε πραγματικότητα–τουλάχιστον ως προς το μεγαλύτερο μέρος της–πέρσι το καλοκαίρι, σε ένα ξενοδοχείο κοντά στη Ζυρίχη. […] Ήθελα να συγκεντρώσω τις χιλιάδες λεπτομέρειες της καθημερινής ζωής, και να της αποδώσω με μια αίσθηση ολότητας, στη ζωή και στον θάνατο. Νομίζω ότι είναι χρέος του συγγραφέα να ανοικοδομεί αυτή την αίσθηση της ολότητας. Θόρντον Ουάιλνερ, αποσπάσματα από συνέντευξή του στην εφημερίδα New York Telegram στις 7/12/1937, προτού αρχίσει τις πρόβες της Μικρής μας πόλης.
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 21
2/24/14 11:23 AM
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 22
2/24/14 11:23 AM
«Προλογίζοντας τη Μικρή μας πόλη» Ποια είναι η σχέση μεταξύ των αμέτρητων ασήμαντων λεπτομερειών της καθημερινής ζωής από τη μια και των σημαντικών απόψεων για τον χρόνο, την ιστορία και τις σύγχρονες θρησκευτικές πεποιθήσεις από την άλλη; Τι είναι σημαντικό και τι ασήμαντο, όταν ένας άνθρωπος φτιάχνει το πρωινό του, καυγαδίζει με την οικογένειά του ή εμπλέκεται σε μια ρομαντική ιστορία ή σε μια κατάσταση θανάτου; Για να καταγράψεις τα συναισθήματα κάποιου γι’ αυτή την ερώτηση είναι απαραίτητο να εκθέσεις τις ρεαλιστικές λεπτομέρειες της ζωής, και τότε κανείς εναντιώνεται στο πρόβλημα του ρεαλισμού στη λογοτεχνία. Ήλπιζα να μεταφέρω τη ζωή της πόλης πάνω στη σκηνή με ρεαλισμό και με γενικότητα. […] Προσπάθησα να αποκαταστήσω τη σπουδαιότητα των μικρών λεπτομερειών της ζωής αφαιρώντας το σκηνικό. Ο θεατής αφήνοντας ελεύθερη τη φαντασία του, ανασυνθέτει τη σκηνή όπως ο ίδιος επιθυμεί. […] Το θέατρο λαχταρά να αναπαριστά τη συμβολική σημασία των πραγμάτων και όχι τα ίδια τα πράγματα. Όλα τα ψέματα που λέει […] ενισχύουν τη μία αλήθεια που υπάρχει, την αλήθεια που υπαγορεύει το κείμενο και ο μύθος. Το θέατρο αναζητά όσο το δυνατόν περισσότερες συμβάσεις. Αποσπάσματα από το κείμενο με τίτλο «Προλογίζοντας τη Μικρή μας πόλη» που δημοσιεύει ο Θόρντον Ουάιλντερ, στην εφημερίδα New York Times στις 13/2/1938, 9 ημέρες μετά την πρεμιέρα της Μικρής μας πόλης.
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 23
2/24/14 11:23 AM
Η ΜΙΚΡΉ ΜΑΣ ΠΌΛΗ ΔΕΝ ΧΡΟΝΟΛΟΓΕΊΤΑΙ, ΕΊΝΑΙ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΉ, ΕΊΝΑΙ ΑΠΛΉ ΑΛΛΆ ΚΑΙ ΒΑΘΙΆ, ΓΕΜΆΤΗ ΓΝΉΣΙΑ ΣΥΝΑΙΣΘΉΜΑΤΑ, ΧΩΡΊΣ ΝΑ ΓΊΝΕΤΑΙ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΉ, ΚΑΙ, ΌΣΟ ΚΙ ΑΝ ΤΗΣ ΛΕΊΠΟΥΝ ΤΑ ΓΕΓΟΝΌΤΑ, ΤΟ ΒΑΣΙΚΌ ΘΈΜΑ ΤΗΣ ΕΊΝΑΙ ΤΕΡΆΣΤΙΟ: ΕΊΝΑΙ Η ΊΔΙΑ Η ΖΩΉ.
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 24
2/24/14 11:23 AM
Η Mικρή μας πόλη
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 25
Η μικρή μας πόλη δεν χρονολογείται, είναι διαχρονική, είναι απλή αλλά και βαθιά, γεμάτη γνήσια συναισθήματα, χωρίς να γίνεται συναισθηματική, και, όσο κι αν της λείπουν τα γεγονότα, το βασικό θέμα της είναι τεράστιο: είναι η ίδια η ζωή. Όπως σε πολλά σπουδαία έργα τέχνης, η σπουδαιότητά του μπορεί να είναι παραπλανητική: μια γυμνή σκηνή, γλώσσα που περισσεύει, αρχετυπικοί χαρακτήρες. «Oι αξιώσεις μας, οι ελπίδες μας, η απόγνωσή μας είναι στο μυαλό και όχι στο σκηνικό», έγραψε ο Ουάιλντερ. Πράγματι, ξεκινάει το έργο ως εξής: «Χωρίς αυλαία. Χωρίς σκηνικό». Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε τη θύελλα που ξεσήκωσαν αυτές οι λέξεις. Πρέπει να αναλογιστούμε το ευρύτερο πλαίσιο: Το έργο γράφτηκε το 1937, σε μια εποχή που λέξεις σαν αυτές ήταν ανήκουστες για την αμερικάνικη δραματουργία. Όταν Η μικρή μας πόλη ανέβηκε στο Μπρόντγουαιη, τα λοιπά αξιοσημείωτα έργα της εποχής ήταν κωμωδίες boulevard του Philip Barry και της Clare Boothe (Here comes the clowns και Kiss the Boys Goodbye, respectively), ξεχασμένες σήμερα, καθώς επίσης και μελοδράματα ξεχασμένων συγγραφέων όπως ο E.P. Conkle και ο Paul Vincent Carroll (Prologue to Glory, Shadow and Substance). Ο Ουάιλντερ ήταν ο μόνος που προκάλεσε δυναμικά το θέατρο εκείνης της εποχής. […] Απογυμνώνοντας τη σκηνή από φανταχτερά τεχνάσματα, ο Ουάιλντερ θέτει στον εαυτό του μια φοβερή πρόκληση. Με δύο σκάλες, ελάχιστα έπιπλα, και όσο το δυνατόν λιγότερα σκηνικά αντικείμενα επιχειρεί να βρει «μια αξία πάνω από κάθε τιμή για τα ασήμαντα γεγονότα της καθημερινής μας ζωής». Οι ηθοποιοί μιμούνται στη θεατρική τους επιχείρηση, ο Διευθυντής Σκηνής λειτουργεί και ως παντογνώστης αφηγητής και ως ρόλος. Οι ιδέες αυτές ήταν εκπληκτικά μοντέρνες για το αμερικάνικο δράμα του 1937. Είναι αλήθεια ότι στην Ευρώπη ο Πιραντέλλο έσπασε τις θεατρικές συμβάσεις δεκαπέντε χρόνια νωρίτερα, στο Έξι Πρόσωπα ζητούν συγγραφέα (την παγκόσμια πρεμιέρα του οποίου παρακολούθησε ο Ουάιλντερ), καθώς και στην Αμερική, τη δεκαετία πριν από τη Μικρή μας πόλη, ο O’ Neil στο Παράξενο Ιντερλούδιο, δοκίμασε τα όρια της θεατρικής αφήγησης, με ανάμεικτα αποτελέσματα. Αλλά ο Ουάιλντερ με τη Μικρή μας πόλη ανατίναξε τις αποδεκτές αντιλήψεις για τους χαρακτήρες και την πλοκή και εκτίναξε το Αμερικάνικο δράμα στον εικοστό αιώνα. Κατάφερε για το θέατρο ό,τι και τα κυβιστικά πειράματα του
2/24/14 11:23 AM
ΤΟ ΓΚΡΟΒ ΚΌΡΝΕΡ ΑΝΉΚΕΙ ΣΕ ΌΛΟΥΣ ΜΑΣ, ΕΊΝΑΙ ΠΡΆΓΜΑΤΙ Η ΜΙΚΡΉ ΜΑΣ ΠΌΛΗ, ΈΝΑΣ ΜΙΚΡΌΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΝΘΡΏΠΙΝΗΣ ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΑΣ, ΑΜΕΡΙΚΆΝΙΚΟΥ ΓΈΝΟΥΣ. ΑΛΛΆ ΜΈΣΑ ΑΠΌ ΑΥΤΉ ΤΗΝ ΕΞΕΙΔΊΚΕΥΣΗ, ΓΊΝΕΤΑΙ ΌΛΕΣ ΟΙ ΠΌΛΕΙΣ ΤΟΥ ΚΌΣΜΟΥ
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 26
Picasso και του Braque για τη ζωγραφική, ό,τι κατάφερε ο χείμαρρος συνείδησης του Joyce για τη λογοτεχνία. Είναι άδικο να χαρακτηρίζεται ως λάτρης των παραδόσεων ο Θόρντον Ουάιλντερ. Στην πραγματικότητα ήταν ένας νεωτεριστής που μετέφρασε σε αμερικάνικο ιδίωμα τις ευρωπαϊκές και ασιατικές ιδέες για το θέατρο. Η τελειότητα του έργου ξεκινάει με τον τίτλο του. Το Γκροβ Κόρνερ ανήκει σε όλους μας, είναι πράγματι η μικρή μας πόλη, ένας μικρόκοσμος της ανθρώπινης οικογένειας, αμερικάνικου γένους. Αλλά μέσα από αυτή την εξειδίκευση, γίνεται όλες οι πόλεις του κόσμου. Οπουδήποτε. Πράγματι, η επιτυχία του έργου πέρα από πολιτισμικά σύνορα σε όλο τον κόσμο επιβεβαιώνει το γεγονός ότι πρόκειται για κάτι σπουδαιότερο από ένα αμερικάνικο έργο: είναι ένα έργο που συλλαμβάνει την πανανθρώπινη εμπειρία του να είσαι ζωντανός. Ο Διευθυντής Σκηνής μας λέει ότι η δράση του έργου ξεκινάει στις 7 Μαΐου του 1901, αλλά είναι τόσο επίκαιρο σε εκείνη την εποχή όσο ήταν αναμφίβολα το 1937 και όσο είναι και στο σήμερα. Η δομή των τριών πράξεων είναι επίτευγμα οικονομίας. Η πρώτη πράξη έχει τίτλο «Καθημερινότητα», η δεύτερη «Αγάπη και Γάμος» και η τρίτη «Θάνατος». Το ταυτόχρονο της ζωής και του θανάτου, του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος διαπνέει τη Μικρή μας πόλη. Τη στιγμή που μας συστήνονται ο Γιατρός και η Κυρία Γκιμπς, ο Διευθυντής Σκηνής μας πληροφορεί για τον θάνατό τους. Στα πρώτα λεπτά του έργου η σκιά του θανάτου έχει διαχυθεί ειρωνευόμενη αυτά που ακολουθούν. Με το φάντασμα της ηθικής να πλανάται, οι ημερήσιες δραστηριότητες των κατοίκων του Γκροβ Κόρνερ επιτυγχάνουν ενός είδους μεγαλείο. Μετά την είσοδό του ο εντεκάχρονος Τζο Κρόουλ, ο εφημεριδοπώλης, συζητάει με τον Γιατρό Γκιμπς για τον καιρό, τον επικείμενο γάμο της δασκάλας του και τις ενοχλήσεις στο γόνατό του. Το τετριμμένο της συζήτησης ανατρέπεται ξαφνικά όταν ο Διευθυντής Σκηνής μας ενημερώνει για το μέλλον του νεαρού Τζο, την υποτροφία του στο MIT, την αποφοίτηση του με διακρίσεις. «Θα γινόταν σπουδαίος μηχανικός ο Τζο, αλλά ξέσπασε ο πόλεμος και πέθανε στη Γαλλία. Όλη αυτή η μόρφωση για το τίποτα». Πώς θα μπορούσαμε να κατηγορήσουμε τον Ουάιλντερ για συναισθηματισμό όταν είναι ικανός, όπως και η ίδια η ζωή, για τόση σκληρότητα. Σε λίγες
2/24/14 11:23 AM
ΤΟ ΠΈΡΑΣΜΑ ΑΠΌ ΤΗΝ ΑΓΆΠΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΓΆΜΟ ΣΤΟΝ ΘΆΝΑΤΟ ΕΊΝΑΙ ΤΌΣΟ ΑΙΦΝΊΔΙΟ ΚΑΙ ΑΝΑΤΡΕΠΤΙΚΌ ΌΣΟ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΑΛΗΘΙΝΉ ΖΩΉ
μόνο εύγλωττες προτάσεις συλλαμβάνει το απρόοπτο της ζωής και τη ματαιότητα του πολέμου. Ο πόλεμος στον οποίο αναφέρεται ο Ουάιλντερ είναι σαφώς ο πρώτος παγκόσμιος –η ανθρωπότητα βρισκόταν μεταξύ των δύο πολέμων όταν έγραφε τη Μικρή μας πόλη–, αλλά η τραγικότητα της μοίρας του νεαρού αγοριού είναι περισσότερο αισθητή σήμερα, δεδομένων των συμφορών που έχει υποστεί η ανθρωπότητα από τότε. Το πέρασμα από την Αγάπη και τον Γάμο στον Θάνατο είναι τόσο αιφνίδιο και ανατρεπτικό όσο και στην αληθινή ζωή. Οι άνθρωποι που μας διασκέδαζαν και μας συγκινούσαν με τη ζωντάνια τους πριν το διάλειμμα, τώρα κάθονται ψυχρά σε σειρές στο νεκροταφείο της πόλης. Ο κύριος Γκιμπς, ο Σάιμον Στίμσον και η κυρία Σόαμς, «που τόσο διασκέδασε στον γάμο», είναι τώρα νεκροί, όπως και ο νεαρός Γουόλυ Γουεμπ, του οποίου η ζωή τερματίστηκε πρόωρα από έκρηξη, ενώ βρισκόταν σε εκδρομή με τους προσκόπους. Όπως η αναδρομή στο παρελθόν, που είναι κεντρικό σημείο της δεύτερης πράξης, έτσι και η μεταθανάτια επίσκεψη της Έμιλυ στο παρελθόν επιτρέπει τη συναισθηματική κορύφωση του έργου στην τρίτη πράξη. Πρόσφατα θανούσα κατά τη διάρκεια της γέννησης του δεύτερου παιδιού της, η Έμιλυ εύχεται να επιστρέψει σε μια ευτυχισμένη μέρα και διαλέγει τα δωδέκατά της γενέθλια. Οι νεκροί την προειδοποιούν ότι μια τέτοια επίσκεψη θα της χαρίσει μόνο πόνο. Καθήκον των νεκρών, της επισημαίνουν, είναι να ξεχάσουν τους ζωντανούς. […] Ο Ουάιλντερ έγραψε με σεμνότητα: «Δεν είμαι ένας από τους νέους δραματουργούς που χρειαζόμαστε, μακάρι να ήμουν. Ελπίζω να έχω παίξει έναν ρόλο στο να προετοιμαστεί το έδαφος για αυτούς». Έκανε λάθος στο ότι δεν ήταν ένας από τους «νέους δραματουργούς». Από μία οπτική ήταν ο πρώτος Αμερικανός θεατρικός συγγραφέας. Ο ρόλος που έπαιξε στο να προετοιμάσει αυτούς που ακολούθησαν: Williams, Miller, Albee, Wilson (Lanford), Wilson (August), Vogel για να αναφέρουμε κάποιους ενδεικτικά, είναι ανεκτίμητος. Donald Margulies, εισαγωγή στο: Τhornton Wilder, Our Town, Harper Collins Publishers, New York 2013. σ.σ. 13-19
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 27
2/24/14 11:23 AM
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 28
2/24/14 11:23 AM
Ιστορικό πλαίσιο
Η χρονική στιγμή που δημοσιεύεται η Μικρή μας πόλη δεν θα μπορούσε να είναι καλύτερη για ένα έθνος που βρίσκεται ανάμεσα από δύο παγκόσμιους πολέμους και προσπαθεί να αποτινάξει τα πέπλα της Οικονομικής Ύφεσης. […] Η αισιοδοξία του Ουάιλντερ βασίζεται μερικώς στην άποψή του ότι η Οικονομική Ύφεση δεν ήταν τόσο κακή στη συγκεκριμένη περίοδο, αν τη δει κανείς διαμέσου του ευρύτερου πρίσματος του χρόνου. Έτσι, σπάνια εμμένει σ’ αυτή τη συγκεκριμένη περίοδο, ακόμη κι όταν έγραφε για ανθρώπους που είχαν υποφέρει κυρίως από αυτή. Για τον Ουάιλντερ, η Ύφεση δεν ήταν καλύτερη ή χειρότερη από οποιαδήποτε άλλη περίοδο, γιατί η ζωή απλά συνεχίζεται. Susan C.W. Abbotson, “Our Town”, στο: Masterpieces of 20th Century American Drama, Greenwood Press, Westport, Connecticut - London 2005. σ. 28
ΕΊΝΑΙ ΜΙΑ ΠΡΟΣΠΆΘΕΙΑ ΝΑ ΒΡΕΘΕΊ Η ΑΞΊΑ ΠΈΡΑ ΑΠΌ ΤΗΝ ΤΙΜΉ ΓΙΑ ΌΛΑ ΤΑ ΜΙΚΡΆ ΓΕΓΟΝΌΤΑ ΤΗΣ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΉΣ ΜΑΣ ΖΩΉΣ. ΘΌΡΝΤΟΝ ΟΥΆΙΛΝΤΕΡ
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 29
2/24/14 11:23 AM
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 30
2/24/14 11:23 AM
Θέματα
Η οπτική του Ουάιλντερ είναι τόσο ευρεία που προσφέρει μία απεικόνιση της ζωής στην ολότητά της, ακόμη και στον θάνατο. Η οπτική του είναι αυτή της ουσιαστικής διαχρονικότητας και της καθολικότητας της ανθρώπινης κατάστασης. Παρατηρούσε ότι οι άνθρωποι που ζούσαν στον εικοστό αιώνα, είναι ακριβώς ίδιοι με εκείνους που ζούσαν σε οποιονδήποτε από τους προηγούμενους αιώνες, με την ευρύτερη έννοια: όλοι γεννιούνται, ζουν, αγαπούν και πεθαίνουν με διαφοροποιήσεις μόνο στο χρονικό πλαίσιο. [...] Το θέμα είναι ότι τίποτε δεν αλλάζει πραγματικά και εάν πάμε ένα βήμα πίσω στην κλίμακα του χρόνου, οι ζωές των ανθρώπων έχουν ελάχιστη σημασία στο μεγαλειώδες σχέδιο της ζωής, εμφανίζονται τόσο σύντομες μέσα στον σχεδιασμό της. Ωστόσο, κάθε μικρή λεπτομέρεια της ζωής έχει μεγάλη σημασία για το άτομο που τη ζει, ή τουλάχιστον, όπως λέει ο Ουάιλντερ, αυτό θα έπρεπε να συμβαίνει. Πρόκειται για τη συνηθισμένη ανθρώπινη ανικανότητα να μπορεί να εκτιμά τα μικρότερα πράγματα στην καθημερινή ζωή, πράγμα για το οποίο «θρηνεί» στη Μικρή μας πόλη. [...] O συγγραφέας υπαινίσσεται πως οι περισσότεροι από εμάς είμαστε πολύ απασχολημένοι για να σταματήσουμε και να αναγνωρίσουμε την υπεροχή της στιγμή καθώς αυτή περνάει. Susan C.W. Abbotson, ό.π. σ. 27-28
OΙ ΠΕΡΙΣΣΌΤΕΡΟΙ ΑΠΌ ΕΜΆΣ ΕΊΜΑΣΤΕ ΠΟΛΎ ΑΠΑΣΧΟΛΗΜΈΝΟΙ ΓΙΑ ΝΑ ΣΤΑΜΑΤΉΣΟΥΜΕ ΚΑΙ ΝΑ ΑΝΑΓΝΩΡΊΣΟΥΜΕ ΤΗΝ ΥΠΕΡΟΧΉ ΤΗΣ ΣΤΙΓΜΉ ΚΑΘΏΣ ΑΥΤΉ ΠΕΡΝΆΕΙ.
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 31
2/24/14 11:23 AM
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 32
2/24/14 11:23 AM
Ο συγγραφέας και το αμερικανικό θέατρο
Το έργο συνεχίζει να έχει μεγάλη επιτυχία και να είναι δημοφιλές, αλλά επίσης, έχει κερδίσει και το μερίδιο δημόσιας επιδοκιμασίας των κριτικών. O θεατρικός συγγραφέας Donald Margulies στον πρόλογό του, στην επανέκδοση του έργου το 2003, υποστηρίζει ότι θα μπορούσε να είναι το «μεγάλο Αμερικάνικο έργο». […] H σημασία του Ουάιλντερ για το Αμερικανικό θέατρο έγκειται αφ’ ενός, στην απόρριψη του δημοφιλούς δραματικού ρεαλισμού της εποχής του, υπέρ των τεχνικών πειραματισμών, και αφ’ ετέρου στο ενδιαφέρον του για τις παλαιότερες μορφές και συμβάσεις των αρχαίων τραγικών και των συγγραφέων της Αναγέννησης. […] Όπως ο θεατρικός λόγιος Robert Corrigan έγραψε το 1964 για τις καινοτόμες τεχνικές του Ουάιλντερ «έχουν καταστήσει ικανά τα έργα του να επικοινωνούν με το κοινό ανά τον κόσμο – και για αυτόν τον λόγο στις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες τα έργα του θεωρούνται τα πιο αντιπροσωπευτικά και σημαντικά προϊόντα του μοντέρνου Αμερικανικού θεάτρου». Susan C.W. Abbotson, ό.π. σ.σ. 31-32
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 33
2/24/14 11:23 AM
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 34
2/24/14 11:23 AM
Οι χαρακτήρες του έργου
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 35
Από μία άποψη ο κεντρικός ήρωας του έργου είναι η ίδια η πόλη, αφού κανένας από τους χαρακτήρες δεν εξελίσσεται μακριά από αυτή. Περισσότερο εξοικειωνόμαστε με τη γενική ζωή μιας ολόκληρης πόλης. Με απουσία σκηνικού, το Γκροβ Κόρνερ «γεννήθηκε» πριν από εμάς, υποδηλώνοντας ότι το αληθινό πνεύμα της κάθε κοινωνίας βρίσκεται στο κάθε μέλος αυτής της κοινότητας[…]. Ως κοινότητα, ο καθένας γνωρίζει το όνομα και το επάγγελμα όλων των κατοίκων, και όλοι μαζί συμμετέχουν στις διακυμάνσεις της καθημερινότητας: στις γεννήσεις, τους γάμους, τους θανάτους. […] Οι δύο οικογένειες, οι Γουέμπς και οι Γκιμπς, όπως και οι μεταξύ τους σχέσεις, αποτελούν έναν μικρόκοσμο της πόλης ως ολότητας, καθώς και οι δύο αντιπροσωπεύουν την τυπική, μεσοαστική, αμερικάνικη οικογένεια. Κατά τη διάρκεια της α΄ πράξης, οι Γουέμπς και οι Γκιμπς ζουν την καθημερινή τους ρουτίνα τρώγοντας, πηγαίνοντας στο σχολείο, κάνοντας δουλειές, συμμετέχοντας στη χορωδία, έτσι ώστε να εξοικειωθούμε πλήρως με την ουσιαστική κοινοτυπία. Παρόλο που το έργο σταδιακά επικεντρώνεται στη σχέση του Τζωρτζ Γκιμπς και της Έμιλυ Γουέμπ, το έργο δεν κωδικοποιεί καθόλου τη νεανική υπόσχεση που ενσαρκώνουν – αναπαριστώντας δύο νέους ανθρώπους που αγαπιούνται, παντρεύονται και τελικά υποφέρουν, καθώς η Έμιλυ πεθαίνει πάνω στη γέννα. Για τον Ουάιλντερ αυτό ήταν ο γλυκόπικρος τρόπος των αντιθέσεων της ζωής. […] Το ενενήντα τοις εκατό των ανθρώπων που γεννήθηκαν στην πόλη, καταλήγουν να επιστρέφουν σε αυτή και να φτιάχνουν εκεί τη ζωή τους, ακόμη κι όταν έχουν φύγει για σπουδές. Ο Γιατρός Γκιμπς είναι ικανοποιημένος με ένα ταξίδι κάθε δυο χρόνια στα μέρη που έγινε ο εμφύλιος. Ο γιος του Τζωρτζ ονειρεύεται να γίνει αγρότης. Η κα Γκιμπς λαχταρά ένα ταξίδι στην Ευρώπη, αλλά αρκείται με το να φτιάχνει γαλλικά τοστ, κρατώντας τα χρήματα που προορίζονται για το ταξίδι για τον γιο της. Ο κ. Γουέμπ εκδίδει την τοπική εφημερίδα, η σύζυγός του ξοδεύει τον χρόνο της φτιάχνοντας κονσέρβες με λαχανικά για τον χειμώνα και η κόρη τους, Έμιλυ, ικανοποιείται με την ιδέα να γίνει νοικοκυρά. Όμως εκτός από αυτή την πλευρά των χαρακτήρων που είναι ικανοποιημένοι με τη ζωή τους, υπάρχει και η άλλη πλευρά στο Γκροβ Κόρνερ. Ο Σάιμον Στίμσον, που παίζει το εκκλησιαστικό όργανο και διευθύνει τη χορωδία, δεν είναι ευτυχισμένος σε αυτή τη μικρή πόλη. Πίνει
2/24/14 11:23 AM
και τριγυρνάει στους δρόμους το βράδυ, ώσπου φτάνει στο σημείο να αυτοκτονήσει. Για να είναι εντελώς αντιπροσωπευτικός αυτός ο τύπος του ανθρώπου που δεν είναι ποτέ ευτυχισμένος, δεν μαθαίνουμε ποτέ τους λόγους για τους οποίους έχει βρεθεί σε αυτή την κατάσταση. […] Το γεγονός ότι κανένας κάτοικος της πόλης δεν του προσφέρει βοήθεια υποδηλώνει κοινωνική αποτυχία – κάποιες φορές, παρόλο που υπάρχουν έξι εκκλησίες σε αυτή τη μικρή πόλη, οι άνθρωποι αυτοί είναι πολύ απορροφημένοι στον εαυτό τους για να δείξουν την παραμικρή φιλανθρωπία και συμπόνια στους άλλους. Ο Ουάιλντερ δεν επιδιώκει καθόλου να παρουσιάσει την πόλη τους ως πρότυπο, αλλά βασισμένη στην ανθρώπινη πραγματικότητα. […] Ο πιο κεντρικός ρόλος του έργου είναι αυτός του Διευθυντή Σκηνής και είναι αυτός που γνωρίζουμε περισσότερο. Φιλικός και γοητευτικός, παντογνώστης, συνεχώς καθοδηγεί το οπτικό πεδίο του κοινού στο Γκροβ Κόρνερ. Ορίζει κάθε σκηνή και περιγράφει τα αντικείμενα που λείπουν, προσφέροντας την οπτική εικόνα του απόντος σκηνικού. Μας κατατοπίζει σχετικά με τα απαραίτητα στοιχεία για την πόλη και τους ανθρώπους της, με τη βοήθεια ενός καθηγητή της πόλης και του εκδότη της τοπικής εφημερίδας. Ως αφηγητής, μπορεί να γεφυρώνει το χάσμα του χρόνου, με το να απευθύνεται στο κοινό και στους ηθοποιούς, λέγοντας τι πρόκειται να συμβεί, ή πότε πρέπει να φύγουν, ώστε να προχωρήσουμε σε κάτι άλλο, και ακόμα παίζει και κάποιους μικρούς ρόλους· συνεπώς συμμετέχει στη δράση. Ακόμη, σχολιάζει τα γεγονότα που βλέπουμε να εκτυλίσσονται. Από πολλές απόψεις, σχετίζεται με τον παντογνώστη αφηγητή που χρησιμοποιεί ο Ουάιλντερ στα μυθιστορήματά του: κάποιος που γνωρίζει τα πάντα σχετικά με το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον των ηρώων, ακόμη και το πώς και το πότε θα πεθάνουν. Susan C.W. Abbotson, ό.π. σ.σ. 24-26
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 36
2/24/14 11:23 AM
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 37
2/24/14 11:23 AM
Συνέντευξη του Θόρντον Ουάιλντερ στον Τζωρτζ Πλίμπτον
Πλίμπτον
Ουάιλντερ
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 38
Καθώς έχετε περάσει από τη μυθοπλασία στη θεατρική συγγραφή, θα λέγατε ότι οι ίδιες τάσεις που δημιούργησαν τον μυθιστοριογράφο δημιούργησαν και τον θεατρικό συγγραφέα; Πιστεύω πως ναι· βλέπω όμως πως έχω εμπλακεί σε κάποια αντίφαση. Θεατρικός συγγραφέας είναι κάποιος που πιστεύει πως αυτό καθαυτό το γεγονός –μια πράξη που συνεπάγεται ανθρώπους– είναι πιο εντυπωσιακό από οποιοδήποτε σχόλιο θα μπορούσε να γίνει πάνω σε αυτό. Πάνω στη σκηνή είμαστε πάντα στο τώρα· τα πρόσωπα του έργου βρίσκονται στην κόψη του ξυραφιού, ανάμεσα στο παρελθόν και το μέλλον, κάτι που αποτελεί την ουσία της συνείδησης· τα λόγια ανεβαίνουν στα χείλη των ηρώων με αμεσότητα και αυθορμητισμό. Ένα μυθιστόρημα αφορά πάντα κάτι που έγινε· κανενός είδους ταπεινοφροσύνη εκ μέρους του αφηγητή δεν μπορεί να αποκρύψει το γεγονός πως ακούμε τη φωνή του να εξιστορεί και να ανακαλεί γεγονότα που ανήκουν οριστικά στο παρελθόν –και τα οποία ο ίδιος διάλεξε ανάμεσα σε χιλιάδες άλλα– για να μας τα παρουσιάσει μέσω της εξέχουσας ευφυΐας του. Ακόμη και τα πιο αντικειμενικά μυθιστορήματα αντανακλούν τα συναισθήματα και τις θεωρίες του συγγραφέα για τη ζωή, τη νόηση και τα πάθη. Το παράδοξο της υπόθεσης δεν βρίσκεται τόσο στο γεγονός πως και εσείς και εγώ ξέρουμε πως και οι θεατρικοί συγγραφείς επιλέγουν τι θα παρουσιάσουν στη σκηνή και τι θα πουν οι ήρωες τους –αυτή είναι μια διαδικασία εγγενής σε κάθε καλλιτεχνικό δημιούργημα– αλλά στο ότι όλοι οι σπουδαίοι δραματουργοί, εκτός από τον σπουδαιότερο, χρησιμοποιούν τη σκηνή για να αποδώσουν ένα ηθικό ή θρησκευτικό ζήτημα, που αφορά τη δράση, από τη δική τους οπτική γωνία. […]
2/24/14 11:23 AM
Πλίμπτον Ουάιλντερ
Πλίμπτον Ουάιλντερ
Πλίμπτον Ουάιλντερ
Οι έλληνες τραγικοί έγραψαν για να μας εξυψώσουν ηθικά, για να μας νουθετήσουν, ακόμα και για την πολιτική μας επιμόρφωση. Η κωμική παράδοση στο θέατρο αποσκοπεί στην αποκάλυψη της ανοησίας και τη στηλίτευση της υπερβολής. Μόνο στον Σαίξπηρ είμαστε ελεύθεροι να ακούσουμε τα τσεκούρια να πέφτουν στο έδαφος. […] Είστε βέβαιος πως στο θέατρο δεν υπάρχει χώρος για διδακτισμό; Το θέατρο είναι ένα τόσο αχανές και συναρπαστικό βασίλειο που υπάρχει χώρος ακόμα και για ιεροκήρυκες, ηθικολόγους και φυλλαδιογράφους. Όσο για τον υψηλότερο στόχο του θεάτρου θεωρώ πως ικανοποιείται εντελώς από τον Σαίξπηρ – από τη Δωδεκάτη νύχτα ως τον Μάκμπεθ. […] Θεωρείτε πως το θέατρο δεν οφείλει να έχει κοινωνική λειτουργία; Μα ασφαλώς και έχει – τουλάχιστον δύο. Πρώτον, η παρουσίαση του «είναι», κι όμως βρίσκουμε χίλιους τρόπους για να μην το αντιμετωπίσουμε· το σπουδαίο θέατρο ισχυροποιεί την ικανότητά μας να το κοιτάξουμε κατά πρόσωπο. Δεύτερον, το να βρισκόμαστε μπροστά σε οποιοδήποτε έργο ανθρώπινης βούλησης, αρμονίας και διανοητικής δύναμης – τη «Δαντελού» του Βερμέερ, ένα κουαρτέτο του Χάιδν ή τη Δωδεκάτη νύχτα επιβεβαιώνει τις δυνατότητές μας ως ανθρώπινα όντα. Πιστεύετε ότι το δράμα θα έπρεπε να υπακούει στο δόγμα «η Τέχνη για τη Τέχνη»; Μάλλον στο δόγμα «η Εμπειρία για την Εμπειρία». Καλύτερα, δηλαδή, να στοχεύουμε (ως δραματουργοί) στην αναπαράσταση της ανθρώπινης εμπειρίας παρά στην ηθική βελτίωση. Όταν λέμε ότι η «Δαντελού» (“Τhe Lace Maker”) του Βερμέερ είναι ένα έργο Τέχνης για την Τέχνη, δεν λέμε κάτι περιφρονητικό για αυτό. Θεωρώ το θέατρο ως την υψηλότερη από όλες τις μορφές τέχνης, τον πιο άμεσο τρόπο με τον οποίο ένας άνθρωπος μπορεί να μοιραστεί με έναν άλλο το τι σημαίνει να είναι κανείς Άνθρωπος. Και αυτή η υπεροχή του θεάτρου προκύπτει από το γεγονός πως είμαστε πάντα στο «τώρα» πάνω στη σκηνή.
George Plimpton, “Thornton Wilder” στο: Writers at Work: the Paris interviews: fifth series. Penguin Books, 1987, σσ. 108-110. Μετάφραση: Δώρα Γιαννοπούλου Αναδημοσίευση από το πρόγραμμα της παράστασης Ντόλλυ!, ΚΘΒΕ, 2006.
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 39
2/24/14 11:23 AM
Θόρντον Ουάιλντερ 1897–1975 1897
Στις 17 Απριλίου γεννιέται στο Μάντισον του Ουισκόνσιν ο Τhornton Niven Wilder [Θόρντον Νίβεν Ουάιλντερ], γιος του εκδότη εφημερίδας Amos Parker Wilder [ Έιμος Πάρκερ Ουάιλντερ] και της Isabella Niven Wilder [Ιζαμπέλα Νίβεν Ουάιλντερ].
1906
Η οικογένεια μετακομίζει τον Μάιο στο Χονγκ Κονγκ, ενώ τον Οκτώβριο μετακομίζει ξανά στο Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνια.
1906–10
Εγγράφεται στο σχολείο Έμερσον του Μπέρκλεϊ.
1912-13
Αποφοιτεί από το Γυμνάσιο Θάτσερ του Οχάιο της Καλιφόρνια. Γράφει το πρώτο του θεατρικό έργο με τίτλο The Russian Princess [Η ρωσίδα πριγκίπισσα] που ανέβηκε από τους μαθητές του σχολείου.
1914
Ξεκινά ο A΄ Παγκόσμιος Πόλεμος.
1915
Αποφοιτεί από το Λύκειο του Μπέρκλεϊ, όπου συμμετέχει ενεργά σε θεατρικά γεγονότα.
1915–17
Σπουδάζει στο κολέγιο Όμπερλιν, όπου δημοσιεύει τα πρώτα του μονόπρακτα στο λογοτεχνικό περιοδικό του κολεγίου που αργότερα κυκλοφόρησαν με τον τίτλο The Angel That Troubled the Waters (Ο άγγελος που τάραξε τα νερά).
1917
Συνεχίζει τις σπουδές του στο πανεπιστήμιο του Γέηλ.
1918
Εκτελεί τη στρατιωτική του θητεία.
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 40
2/24/14 11:23 AM
Στο κολέγιο Όμπερλιν (1916)
1919
Επιστρέφει στο Γέηλ, όπου εργάζεται στο λογοτεχνικό περιοδικό που εκδίδει το πανεπιστήμιο. Τέλος του α΄ παγκοσμίου πολέμου.
1920
Αποφοιτά από το πανεπιστήμιο του Γέηλ, παίρνοντας πτυχίο στις Καλές Τέχνες. Το πρώτο του πολύπρακτο θεατρικό έργο με τίτλο The Trumpet Shall Sound [Θα ηχήσει η σάλπιγγα] δημοσιεύεται σε συνέχειες στο λογοτεχνικό περιοδικό του Γέηλ.
1920–21
Για έναν χρόνο σπουδάζει αρχαιολογία στην Αμερικανική Ακαδημία της Ρώμης. Τις εμπειρίες εκείνης της περιόδου θα αξιοποιήσει αργότερα στο μυθιστόρημά του The Cabala [Η Καμπάλα].
1921
Διδάσκει στο σχολείο του Λόρενσβιλ, στο Νιου Τζέρσεϊ.
1925
Παραιτείται από το σχολείο του Λόρενσβιλ και συνεχίζει μεταπτυχιακές σπουδές στη γαλλική γλώσσα και λογοτεχνία στο πανεπιστήμιο του Πρίνστον.
1926
Δημοσιεύεται το πρώτο του μυθιστόρημα The Cabala. Αποφοιτεί από το Πρίνστον. Ανεβαίνει το έργο του The Trumpet Shall Sound στο Off-Broadway Laboratory Theatre, στη Νέα Υόρκη. Συναντά τον Έρνεστ Χέμινγουεϊ στο Παρίσι.
1927
Δημοσιεύεται το δεύτερο μυθιστόρημά του H γέφυρα του Σεν Λούη Pέυ (The Bridge of San Luis Rey).
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 41
2/24/14 11:23 AM
1.
2.
1928
Δημοσιεύεται η συλλογή The Angel That Troubled The Waters. Βραβεύεται με Πούλιτζερ για τη Γέφυρα του Σεν Λούη Pέυ.
1930
Ξεκινά να διδάσκει στο πανεπιστήμιο του Σικάγο. Δημοσιεύεται το μυθιστόρημα Η γυναίκα της Άνδρου (The Woman of Andros).
1931
Δημοσιεύεται το The Long Christmas Dinner and Other Plays [Tο μακρύ χριστουγεννιάτικο δείπνο και άλλα έργα].
1935
Γνωρίζεται με τη Γερτρούδη Στάιν στο πανεπιστήμιο του Σικάγο, με την οποία θα συνδεθεί φιλικά, όπως αποδεικνύει η μεταξύ τους αλληλογραφία για τα επόμενα δέκα χρόνια. Δημοσιεύεται το τέταρτο μυθιστόρημά του Heaven’s My Destination [Ο παράδεισος είναι ο προορισμός μου]. Συνάντηση με τον Φρόυντ στη Βιέννη.
1936
Πεθαίνει ο πατέρας του. Εγκαταλείπει το πανεπιστήμιο του Σικάγο για να αφοσιωθεί στη συγγραφή θεατρικών έργων.
1937
Διασκευάζει Το κουκλόσπιτο του Ίψεν, το οποίο ανεβαίνει στο Μπρόντγουαιη για 144 παραστάσεις, σε σκηνοθεσία του Jed Harris.
1938
Ανεβαίνει Η μικρή μας πόλη στο Μπρόντγουαιη, σε σκηνοθεσία του Jed Harris και πρωταγωνιστές τους Frank
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 42
2/24/14 11:23 AM
1. Ο Jed Harris, ο Frank Craven και ο συγγραφέας πριν την πρεμιέρα της Μικρής μας πόλης στη Ν. Υόρκη (1938) 2. Ο συγγραφέας με τη Γερτρούδη Στάιν (1937) 3. Ο συγγραφέας με τον Μαξ Ράινχαρτ, στη Νέα Υόρκη, στις πρόβες του έργου Ο έμπορος του Γιόνκερς (1938)
3.
Craven και Martha Scott, με μεγάλη επιτυχία, δίνοντας 336 παραστάσεις. Παρουσιάζεται στο Μπρόντγουαιη το The Merchant of Yonkers [Ο έμπορος του Γιόνκερς], σε σκηνοθεσία Μαξ Ράινχαρτ, αλλά, αντίθετα με τη μεγάλη επιτυχία που σημείωσαν οι παραστάσεις της Μικρής μας πόλης, το έργο κατεβαίνει έπειτα από 39 παραστάσεις. Βραβεύεται με Πούλιτζερ για τη Μικρή μας πόλη. 1942
Ανεβαίνει στο Μπρόντγουαιη το έργο του Με τα δόντια (The Skin Of Our Teeth), σε σκηνοθεσία Ελία Καζάν, για 359 παραστάσεις. Για το έργο αυτό θα βραβευτεί για τρίτη φορά με Πούλιτζερ, την επόμενη χρονιά (1943). Γράφει το σενάριο της ταινίας Στη σκιά της αμφιβολίας (Shadow of a Doubt) του Χίτσκοκ.
1942–45
Κατά τη διάρκεια του β΄ παγκοσμίου πολέμου υπηρετεί στην αεροπορία και ταξιδεύει στη Βόρεια Αφρική και την Ιταλία.
1946
Πεθαίνει η μητέρα του και η Γερτρούδη Στάιν.
1948
Δημοσιεύει το πέμπτο του μυθιστόρημα Οι Ειδοί του Μαρτίου (The Ides Of March). Μεταφράζει το έργο του Σαρτρ Νεκροί χωρίς τάφο (Morts sans sépulture), με τον τίτλο The Victors [Οι νικητές].
1952
Βραβεύεται με το Χρυσό Λογοτεχνικό Μετάλλιο από την Αμερικανική Εταιρεία Τεχνών και Γραμμάτων.
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 43
2/24/14 11:23 AM
Στο γραφείο του στο Κονέκτικατ, λίγα χρόνια πριν τον θάνατό του
1955
Ανεβαίνει στο Μπρόντγουαιη Η Προξενήτρα (The Matchmaker), διασκευή του έργου The Merchant of Yonkers, σε σκηνοθεσία Tyrone Guthrie και πρωταγωνίστρια τη Ruth Gordon, για 486 παραστάσεις. Παρουσιάζεται στο Φεστιβάλ του Εδιμβούργου το έργο The Alcestiad [Η Αλκηστιάδα] με τον τίτλο A Life in the Sun [Μια ζωή κάτω από τον ήλιο], με την Irene Worth.
1961
Τα έργα The Long Christmas Dinner και The Alcestiad παρουσιάζονται ως όπερα στη Γερμανία, σε λιμπρέτο του Ουάιλντερ.
1964
Παρουσιάζεται στο Μπρόντγουαιη το μιούζικαλ Hello, Dolly!, βασισμένο στην Προξενήτρα, με την Carol Channing στον κεντρικό ρόλο.
1967
Δημοσιεύεται το μυθιστόρημα με τίτλο Η όγδοη μέρα (The Eighth Day).
1973
Δημοσιεύεται το τελευταίο του μυθιστόρημα Θεόφιλος Νορθ (Theophilus North).
1975
Πεθαίνει στον ύπνο του στις 7 Δεκεμβρίου, στο σπίτι του στο Κονέκτικατ. Σύνταξη: Αιμιλία Καρακόκκινου Πηγές: 1. Lincoln Konkle, Thornton Wilder and the Puritan Narrative Tradition, University of Missouri Press, Columbia and London, 2006.2. www.twildersociety.org/biography 3. Rex Burban, Thornton Wilder, Twayne Publishers, New York, 1961.
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 44
2/24/14 11:23 AM
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 45
2/24/14 11:23 AM
ΥΠΕΎΘΥΝΟΙ ΠΑΡΆΣΤΑΣΗΣ ΟΔΗΓΌΣ ΣΚΗΝΉΣ Μαρλέν Βερσιούρεν
ΓΡΑΦΕΙΟ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ & ΠΕΡΙΟΔΕΙΩΝ ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΡΙΑ Βούλα Γεωργιάδου
ΜΗΧΑΝΙΚΟΊ ΣΚΗΝΉΣ Αλέξανδρος Αυγερινός Στέφανος Σαμαρτζίδης
ΤΜΗΜΑ ΣΚΗΝΩΝ & ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΠΡΟΪΣΤΆΜΕΝΟΣ Στέλιος Τζολόπουλος
ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΤΜΗΜA ΠΡΟΪΣΤΑΜΈΝΗ Ιωάννα Καρτάση ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ ΓΡΑΦΕΙΩΝ
ΧΕΙΡΙΣΤΉΣ ΚΟΝΣΌΛΑΣ ΦΩΤΙΣΜΏΝ Ευστάθιος Φρούσος ΧΕΙΡΙΣΤΉΣ ΚΟΝΣΌΛΑΣ ΉΧΟΥ Στέλιος Ντάρας ΦΡΟΝΤΙΣΤΉΣ Νίκος Συμεωνίδης ΕΝΔΎΤΡΙΑ Ελένη Ζουρνατζόγλου ΚΑΤΑΣΚΕΥΈΣ ΣΚΗΝΙΚΏΝ & ΚΟΣΤΟΥΜΙΏΝ Εργαστήρια ΚΘΒΕ
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΕΣ ΓΡΑΦΕΙΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΏΝ ΣΚΗΝΉΣ Κώστας Γεράσης
ΑΣΦΆΛΕΙΑΣ-ΦΎΛΑΞΗΣΚΑΘΑΡΙΌΤΗΤΑΣ Ανέστης Καραηλίας ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΠΡΟΪΣΤΆΜΕΝΟΣ Μιχάλης Χώρης ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΕΣ ΓΡΑΦΕΙΩΝ
ΗΛΕΚΤΡΟΛΌΓΩΝ Τάσος Δαηλίδης ΗΧΗΤΙΚΏΝ Γιάννης Αμπατζόγλου ΦΡΟΝΤΙΣΤΏΝ-ΚΑΤΑΣΚΕΥΏΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑΚΟΎ ΥΛΙΚΟΎ Νίκος Συμεωνίδης ΣΚΗΝΟΓΡΑΦΙΚΏΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΊΩΝ Ζαχαρίας Παπαδόπουλος ΡΑΠΤΡΙΏΝ Ζωή Βλάχου ΕΡΓΑΤΏΝ ΣΚΗΝΉΣ-ΟΔΗΓΏΝ Χάρης Πασχαλίδης
ΜΗΧΑΝΟΓΡΆΦΗΣΗΣ ΛΟΓΙΣΤΗΡΊΟΥ-ΚΕΝΤΡΙΚΌ ΤΑΜΕΊΟ Στέργιος Κεχαγιάς ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΊΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΏΝ ΣΤΟΙΧΕΊΩΝ Αθανάσιος Τσολάκης ΠΡΟΜΗΘΕΙΏΝΔΙΑΧΕΊΡΙΣΗΣ ΥΛΙΚΟΎ Κατερίνα Καράγαλη ΤΜΗΜΑ ΕΚΔΟΣΕΩΝ & ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΠΡΟΪΣΤΑΜΈΝΗ Ελπίδα Βιάννη ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΕΣ ΓΡΑΦΕΙΩΝ ΔΙΕΘΝΏΝ ΣΧΈΣΕΩΝ Αμαλία Κοντογιάννη
ΥΠΕΎΘΥΝΟΙ ΧΏΡΩΝ Δημήτρης Καβέλης Ανέστης Καραηλίας Γιώργος Κασσάρας Δημήτρης Μητσιάνης Βασίλης Μυτηλινός (χρέη υπευθύνου) Περικλής Τράιος
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 46
ΤΎΠΟΥ & ΔΗΜΟΣΊΩΝ ΣΧΈΣΕΩΝ Καρίνα Ιωαννίδου ΑΡΧΕΊΟΥ–ΒΙΒΛΙΟΘΉΚΗΣ Δήμητρα Βαλεοντή
2/24/14 11:23 AM
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 47
2/24/14 11:23 AM
η μικρη μας πολη ψαχνο.indd 48
2/24/14 11:23 AM
ΚΡΑΤΙΚΌ ΘΈΑΤΡΌ ΒΌΡΈΙΌΥ ΈΛΛΑΔΌΣ Εθνικής Αμύνης 2, 546 21, Θεσσαλονίκη T. 2315 200 000 E. info@ntng.gr
www.ntng.gr
THORNTON WILDER OUR TOWN
Θόρντον Ουάιλντερ
Η μικρή μας πόλη
Θεατρική περίοδος 2013-2014 Αρ. δελτίου 651 (247)
ΤΜΗΜΑ ΈΚΔΌΣΈΩΝ & ΔΗΜΌΣΙΩΝ ΣΧΈΣΈΩΝ ΚΘΒΈ Συντονισμός έκδοσης Ελπίδα Βιάννη Έπιμέλεια έκδοσης Αιμιλία Καρακόκκινου Σχεδιασμός Θάνος Πάππας Φωτογραφίες δοκιμών Κώστας Αμοιρίδης Παραγωγή εντύπου Chromotyp
Με την υποστήριξη
Χορηγοί Επικοινωνίας
Ευχαριστούμε την Άσπα Φούτση για την πολύτιμη βοήθειά της σε θέματα κινησιολογίας.