ΆΛΑΝ ΈΙΚΜΠΟΡΝ
ΣΥΝΈΒΗ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΡΌΝΟΥ ALAN AYCKBOURN ABSURD PERSON SINGULAR
ΚΡΑΤΙΚΌ ΘΈΑΤΡΟ ΒΟΡΕΊΟΥ ΕΛΛΆΔΟΣ ΘΕΑΤΡΙΚΉ ΠΕΡΊΟΔΟΣ 2014-2015
ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΌ ΣΥΜΒΟΎΛΙΟ ΠΡΌΕΔΡΟΣ Μένη Λυσαρίδου
ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΌΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΉΣ Γιάννης Βούρος
ΑΝΤΙΠΡΌΕΔΡΟΣ Φίλιππος Γράψας
ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΡΙΑ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗΣ Άννα Σινιώρη
ΜΈΛΗ Δημήτρης Χαλκιάς Γιώργος Κιουρτσίδης Σπύρος Μπιμπίλας Γρηγόρης Βαλτινός Γιάννης Χρυσούλης
Το ΚΘΒΕ εποπτεύεται και επιχορηγείται από το Υπουργείο Πολιτισμού & Αθλητισμού. Το ΚΘΒΕ είναι μέλος της Ένωσης των Θεάτρων της Ευρώπης.
ΆΛΑΝ ΈΙΚΜΠΟΡΝ
ΣΥΝΈΒΗ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΡΌΝΟΥ Alan Ayckbourn - Absurd Person Singular
Ημερομηνία πρώτης παράστασης Παρασκευή 14 Νοεμβρίου 2014 ΒΑΣΙΛΙΚΌ ΘΈΑΤΡΟ
ΆΛΑΝ ΈΙΚΜΠΟΡΝ
ΣΥΝΈΒΗ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΡΌΝΟΥ
ALAN AYCKBOURN ABSURD PERSON SINGULAR
Μετάφραση: Παύλος Μάτεσις Σκηνοθεσία: Γιάννης Παρασκευόπουλος Σκηνικά-Κοστούμια: Σοφία Παπαδοπούλου Επιμέλεια κίνησης: Κώστας Γεράρδος Μουσική επιμέλεια: Κοσμάς Ευφραιμίδης Επεξεργασία τραγουδιών: Μάνος Μυλωνάκης Φωτισμοί: Στράτος Κουτράκης Βοηθός σκηνοθέτη: Εύα Κουμανδράκη Βοηθός σκηνογράφου: Δανάη Πανά Βοηθός ενδυματολόγου: Μαρία Μακρή Βοηθοί φωτιστή: Ειρήνη Μπουτάρη, Σταματία Σαπατόρη, Αθανασία Λάζου Οργάνωση παραγωγής: Φιλοθέη Ελευθεριάδου Συνέβη και του χρόνου 10
Διανομή με σειρά εμφάνισης: Γιώργος Βουρδαμής-Μαυρογέννης Σίντνεϋ Χόπκραφτ Λουκία Βασιλείου Τζέην Χόπκραφτ Χρίστος Στυλιανού Ρόναλντ Μπριούστερ-Ράιτ Κλειώ-Δανάη Οθωναίου Μάριον Μπριούστερ-Ράιτ Γιολάντα Μπαλαούρα Εύα Τζάκσον Κωνσταντίνος Χατζησάββας Τζέφρυ Τζάκσον
Μεταξύ α΄ & β΄ μέρους διάλειμμα 10΄
Φωτογραφίες: Γιώργος Χρυσοχοῒδης
ΣΗΜΕΙΏΣΕΙΣ ΑΠΌ ΤΗΝ ΠΡΏΤΗ ΠΡΌΒΑ […………………………..] Να μην ξεχάσω το βλέμμα της άγνοιας. Να μην ξεχάσω την πρόκληση του άγνωστου. Να μην ξεχάσω την περιέργειά τους. Να μην ξεχάσω την υπομονή τους. Να μην ξεχάσω τη χαρά του Γιώργου όταν ήρθε. Να μην ξεχάσω την απελπισία που ένιωσε η Κλειώ στη δεύτερη πράξη. Να μην ξεχάσω τον τρόπο που διαχειρίστηκε ο Κώστας τη γοητεία του Τζέφρυ. Να μην ξεχάσω τη σιωπηλή απόγνωση της Λουκίας. Να μην ξεχάσω τον θαυμασμό του Χρίστου όταν βλέπει και ακούει τους άλλους να διαβάζουν για πρώτη φορά τους ρόλους τους. Να μην ξεχάσω το γέλιο της Γιολάντας και την ηρεμία που νιώθει. Να μην ξεχάσω το βλέμμα του Κοσμά. Να μην ξεχάσω την προσμονή και τη διαθεσιμότητα του Μάνου. Να μην ξεχάσω την ανάγκη της Σοφίας για δημιουργία και χαρά. Να μην ξεχάσω τη σιωπή της Εύας και την υπομονή της. Όλο αυτό που είναι η ωραία αρχή. Αυτό που επιτρέπουμε στους εαυτούς μας κάθε φορά που αρχίζουμε μια δουλειά. Να ξεκινάμε τις πρόβες για ένα έργο, έχοντας μεγαλύτερη ανάγκη να συναντηθούμε, να δουλέψουμε, να παίξουμε, να χαρούμε και όχι μόνο να κάνουμε μια ακόμα παράσταση. Το έργο είναι η αφορμή για να συναντηθούμε. Δεν έχει σημασία ο τίτλος, οι ρόλοι αλλά οι άνθρωποι και η συνθήκη.
ΣΗΜΕΙΏΣΕΙΣ ΑΠΌ ΤΙΣ ΤΕΛΕΥΤΑΊΕΣ ΠΡΌΒΕΣ Τον τελευταίο καιρό επικρατεί μια τεράστια σιωπή. Κανείς δεν βιάζεται να μιλήσει. Όταν τελειώνουμε την πρόβα και τους «λέω πάρτε μια ανάσα και επιστρέψτε σε 15 λεπτά», υπάρχει σιωπή. Μένω μέσα για να οργανώσω τις σκέψεις μου και ακούω τη σιωπή τους, ακούω τις σκέψεις τους, ακούω τη χαρά και την αγωνία τους. Σιγά-σιγά ακούω τις φωνές τους, ένα δειλό γέλιο, κάποιον να ζητάει βοήθεια από κάποιον άλλον… Να ζητάει βοήθεια! Τότε νιώθω ότι πέρα από την πρόβα, πέρα από το έργο, πέρα από το σκηνικό αποτέλεσμα, πέρα από το αν γελάσαμε και σήμερα, αν περάσαμε καλά ή όχι. Νιώθω ότι τελικά καταφέρνουμε να παραμένουμε άνθρωποι γιατί έχουμε ακόμη τη γενναιοδωρία να απλώνουμε το χέρι ο ένας στον άλλον και να ζητάμε βοήθεια. Γιάννης Παρασκευόπουλος
ΣΗΜΕΊΩΜΑ ΣΚΗΝΟΘΈΤΗ Το έργο του Άλαν Έικμπορν Συνέβη και του χρόνου ή Absurd Person Singular, όπως είναι ο πρωτότυπος τίτλος, αρχίζει σαν μια ανώδυνη κωμωδία καταστάσεων και τελειώνει σαν ένα επώδυνο αστικό δράμα. Ο συγγραφέας, τοποθετώντας τη δράση του έργου σε τρεις διαδοχικές παραμονές Χριστουγέννων, μας παρουσιάζει τις σχέσεις τριών ζευγαριών και τον τρόπο με τον οποίο το καθένα από αυτά εξελίσσεται. Οι έξι άνθρωποι που εμφανίζονται επί σκηνής επικοινωνούν την αγωνία τους να ανέλθουν κοινωνικά ή να παραμείνουν στην τάξη στην όποια ανήκουν. Εκθέτουν τα προσωπικά τους προβλήματα, εκμυστηρεύονται τα όνειρα και τις φιλοδοξίες τους, απελπίζονται, βοηθούν ο ένας τον άλλον ή τουλάχιστον έτσι νομίζουν, θυμώνουν, γιορτάζουν, σπαράζουν, σπαράσσονται και μας κάνουν να σπαρταράμε στα γέλια. Όμως όλα αυτά θα μπορούσαν να συμβούν σε οποιοδήποτε θεατρικό έργο. Τι είναι, λοιπόν, αυτό που κάνει το Συνέβη και του χρόνου να ξεχωρίζει; Όλα όσα συμβαίνουν στις παραμονές των Χριστουγέννων θα μπορούσαμε να τα φανταστούμε στα στολισμένα σαλόνια ή στις λαμπερές τραπεζαρίες των σπιτιών στα οποία κυριαρχεί ο φασισμός της χαράς των εορτών. Ο Έικμπορν, όμως, επιλέγει να μεταφέρει τη δράση του έργου του στις κουζίνες των σπιτιών αυτών. Εκεί όπου οι χαρακτήρες πετάνε τις μάσκες και χάνουν την ευγένειά τους. Εκεί όπου δεν υπάρχουν τυπικότητες και που το παρεμπιπτόντως γίνεται τελικά το σημαντικό. Εκεί που οι άνθρωποι αποκαλύπτουν αυτό που τα Χριστουγεννιάτικα στολίδια κρύβουν. Στην παράσταση παρακολουθούμε όσα συμβαίνουν μέσα στις κουζίνες των τριών ζευγαριών, τρεις διαδοχικές παραμονές Χριστουγέννων. Τα περασμένα Χριστούγεννα, διαδραματίζονται στο σπίτι των νεόνυμφων Σίντνεϋ και Τζέην Χόπκραφτ και τα παρακολουθούμε μέσα από τη θραυσματικά παιχνιδιάρικη μνήμη του Σίντνεϋ. Τα φετινά Χριστούγεννα συμβαίνουν στην κουζίνα του Τζέφρυ και της Εύας Τζάκσον και τα παρακολουθούμε μέσα από το απεγνωσμένο ρεαλιστικό βλέμμα της Εύας. Τέλος τα επόμενα Χριστούγεννα λαμβάνουν χώρα στο σπίτι – ψυγείο του Ρόναλντ και της Μάριον Μπριούστερ-Ράιτ και τα παρακολουθούμε μέσα από το πρίσμα του ζοφερού σύμπαντος στο οποίο βρίσκεται εγκλωβισμένος ο τραπεζίτης Ρόναλντ. Αυτό, λοιπόν, το μοναδικό παιχνίδι που στήνει ο συγγραφέας με τον χώρο, τον χρόνο και τους ήρωες του έργου, μας δίνει την ψευδαίσθηση, ότι μέσα από τη σκηνική πράξη, εξουσιάζουμε εμείς τον χρόνο και όχι ο χρόνος εμάς. Γιάννης Παρασκευόπουλος
Για δύο πράγματα ζω. Το πρώτο είναι να βρίσκομαι στην πρόβα. Το άλλο είναι να γράφω ένα καινούργιο έργο. Μόλις βγει το καινούργιο έργο, υπάρχει μια τρομερή περίοδος κενότητας μετά τη γέννα, και μετά, γεννιέται μια άλλη ιδέα, και μερικές φορές άλλες δύο ή τρεις. Δεν μπορώ να με φανταστώ ζωντανό χωρίς να υπάρχει κάπου μέσα μου ένα έργο. ΆΛΑΝ ΈΙΚΜΠΟΡΝ (2008)
ΆΛΑΝ ΈΙΚΜΠΟΡΝ ΒΙΟΓΡΑΦΊΑ Η αφήγηση ήταν μέρος της ανατροφής μου. Μάλλον κληροδότημα από τα νεανικά μου χρόνια, αφού είχα μια μητέρα που ήταν συγγραφέας, και περνούσε τον περισσότερο χρόνο γράφοντας, για να θρέψει την μονογονεϊκή μας οικογένεια με τα δύο μέλη. Τι άλλη επιλογή είχα; (2014)
Προέρχομαι από τη μεσαία τάξη. Γεννήθηκα από γονείς της μεσαίας τάξης και μεγάλωσα στο Σάσεξ, ως θετός γιος ενός τραπεζικού. Δεν γίνεται πιο μεσαία τάξη από αυτό. (1990)
10
Ο Άλαν Έικμπορν είναι ένας από τους πιο διάσημους και παραγωγικούς επαγγελματίες θεατρικούς συγγραφείς στον κόσμο. Έχει γράψει εβδομήντα οκτώ θεατρικά έργα, και πάνω από είκοσι επιθεωρήσεις και θεατρικά έργα για παιδιά. Επιπλέον, είναι ένας αναγνωρισμένος σκηνοθέτης που, όπως είπε και ο Άρθουρ Μίλερ, σκηνοθέτησε την οριστική εκδοχή του έργου του με τίτλο Ψηλά από τη Γέφυρα. Ο Άλαν γεννήθηκε στο Χάμπστιντ του Λονδίνου στις 12 Απριλίου του 1939. Η μητέρα του ήταν η Αϊρίν Μάουντ Γουόρλι –περισσότερο γνωστή ως μυθιστοριογράφος με το όνομα Μέρι Τζέιμς– και ο πατέρας του ήταν ο Οράτιος Έικμπορν, πρώτος βιολονίστας της συμφωνικής ορχήστρας του Λονδίνου. Μορφώθηκε στο Χάιλιμπουρι και άφησε το σχολείο στην ηλικία των δεκαεπτά ετών, για να κυνηγήσει μια καριέρα στο θέατρο, όπου και αμέσως βρήκε δουλειά από τον ιμπρεσάριο Σερ Ντόναλντ Γουόλφιτ το 1956. Έμεινε με τον θίασο για τρεις βδομάδες ως οδηγός σκηνής για τους ηθοποιούς, στην παραγωγή The Strong are Lonely στο φεστιβάλ του Εδιμβούργου. Ο Άλαν συνέχισε να δουλεύει σε θέατρα στο Γουόρθινγκ, το Λέδερχεντ και την Οξφόρδη, πριν να προσληφθεί ως οδηγός σκηνής και ηθοποιός στο Library Theatre του Σκάρμπορο. Το Library Theatre ιδρύθηκε το 1955 από τον Στίβεν Τζόζεφ, και αποτέλεσε έδρα για τον πρώτο επαγγελματικό θίασο σε κυκλική σκηνή στο Ηνωμένο Βασίλειο, με τον όνομα Studio Theatre Ltd. Ο Άλαν κινητοποιήθηκε από τον Στίβεν Τζόζεφ, ο οποίος έγινε μέντοράς του, και τον ενθάρρυνε να γράψει και να σκηνοθετήσει. Η πρώτη επαγγελματική παραγγελία για να γράψει εμπνεύστηκε αθέλητα από την καριέρα του ως ηθοποιός, όταν εξέφρασε παράπονα για έναν ρόλο που ενσάρκωνε. Ο Στίβεν του πέταξε το γάντι λέγοντας πως αν ο Άλαν ήθελε καλύτερους ρόλους, θα έπρεπε να γράψει ο ίδιος. Ο Άλαν έγραψε τότε το The Square Cat. Αποτέλεσε επιτυχία για τον θίασο το καλοκαίρι του 1959, και αμέσως ο Στίβεν του παράγγειλε ένα δεύτερο έργο, το Love After All, για τον χειμώνα του 1959.
Ο Άλαν συνέχισε να παίζει και να γράφει για το Library Theatre μέχρι το 1962, οπότε και ενεπλάκη στη σύσταση του Victoria Theatre στο Στόουκ ον Τρεντ, μαζί με τον Στίβεν Τζόζεφ και τον Πίτερ Τσίζμαν. Αυτό ήταν το πρώτο μόνιμο θέατρο με κυκλική σκηνή στη χώρα, και ο Άλαν ανέβασε δύο έργα εκεί, το Christmas V Mastermind και το Mr Whatnot. Το δεύτερο ανέβηκε στο Λονδίνο το 1964 και απέσπασε τέτοιο κριτικό σφυροκόπημα που ο Άλαν κατέφυγε στο BBC του Λιντς ως παραγωγός ραδιοφωνικού θεάτρου, από το 1965 έως το 1970. Παρόλα αυτά, ο Άλαν συνέχισε να γράφει, και ανέβασε το Meet my Father για το Library Theatre το 1965. Αυτό θα αποτελούσε ένα σημείο καμπής στη ζωή του. Το 1967, το έργο άλλαξε τίτλο σε Relatively Speaking, και έκανε πρεμιέρα στο Ουέστ Εντ, με πρωτοφανή επιτυχία. Τον έκανε διάσημο και τον ώθησε στη συγγραφή έργων όπως το How the Other Half Loves, το Συνέβη και του χρόνου [Absurd Person Singular] και το The Norman Conquests, τα οποία τον κατέστησαν ως έναν από τους πιο διάσημους και επιτυχημένους θεατρικούς συγγραφείς της χώρας. Μέχρι το 2014, έχει γράψει εβδομήντα οκτώ ολοκληρωμένα έργα. Πάνω από τα μισά έχουν ανεβεί στο Ουέστ Εντ και το National Theatre. To 1975, κατείχε το ρεκόρ των περισσότερων επαγγελματικών παραστάσεων που παίζονταν ταυτόχρονα στο Ουέστ Εντ (The Norman Conquests, Συνέβη και του χρόνου [Absurd Person Singular], Absent Friends). Το έργο του έχει μεταφραστεί σε πάνω από 35 γλώσσες και τα θεατρικά του ανεβαίνουν πολύ συχνά σε όλον τον κόσμο. Ο Στίβεν Τζόζεφ απεβίωσε το 1967, και ο Άλαν, μαζί με τον Κεν Μπόντεν, τον Άλφρεντ Μπράντλεϊ και τον Ρόντνεϊ Γουντ, συνεργάστηκαν για να κρατήσουν το Library Theatre ζωντανό. Αν και ο Άλαν δούλευε στο θέατρο κατά την περίοδο εκείνη, γράφοντας, σκηνοθετώντας και διαλέγοντας έργα για τον θίασο, δεν θα γινόταν επίσημα καλλιτεχνικός διευθυντής του μέχρι το 1972. Εκτός από ένα διετές κενό από το 1986 μέχρι
Ποτέ δεν πήρα μια απόφαση για να κάνω κάτι, τα πάντα προέκυψαν. Ξεκίνησα ως ηθοποιός και στάθηκα απίστευτα τυχερός, ποτέ δεν ξέμεινα από δουλειά. Όχι πως ήμουν τόσο καλός, αλλά για κάποιον λόγο, δεν έστειλα ποτέ επιστολές και δεν πέρασα ποτέ από ακρόαση. Για μένα πήγαινε ομαλά από σεζόν σε σεζόν, η μία μετά την άλλη. Εξ’ ολοκλήρου λόγω των περιστάσεων και πιθανόν επειδή ποτέ δεν έκανα κάποια κίνηση. Θα μπορούσα να κοιτάξω πίσω στη ζωή μου και να πω πως το είχα σχεδιάσει, αλλά δεν είχα σχεδιάσει να γίνω ηθοποιός, ούτε σκηνοθέτης, ούτε και συγγραφέας. Ελλείψει συγγραφέων. (1972)
Ήμουν πολύ τυχερός, μεγάλωσα σε ένα σταυροδρόμι για την Αγγλική δραματουργία. Οπότε, πήρα πολλά από τα παλιά και καλογραμμένα έργα, και μετά ήρθαν ο Τζον Όσμπορν και ο Χάρολντ Πίντερ, που με επηρέασαν πάρα πολύ. Έπαιξα και σε μια πρώιμη παραγωγή του στο The Birthday Party, που σκηνοθέτησε ο ίδιος. Ήταν μια ιδιαίτερα μοναδική φωνή. Οπότε, έχω επιρροές από τον Τσέχοφ που άγγιξα, μα, στα αλήθεια από τον Πίντερ. Ευλογήθηκα από διπλή ανατροφή. (2013) Το έργο μου έχει να κάνει με την ανδρική βαρβαρότητα απέναντι στις γυναίκες, την γυναικεία βαρβαρότητα απέναντι στους άντρες και τη βαρβαρότητα του υλικού κόσμου απέναντι σε όλους εμάς. (2014)
12
το 1988, οπότε και έγινε διευθυντής του National Theatre, παρέμεινε καλλιτεχνικός διευθυντής μέχρι να αποσυρθεί από τη θέση αυτή στις 31 Μαρτίου του 2009. Παράλληλα, άνθισε και η σκηνοθετική καριέρα του Άλαν. Το πρώτο έργο που σκηνοθέτησε ήταν το Gashlight το 1961 στο Library Theatre και το 1963 σκηνοθέτησε την παγκόσμια πρεμιέρα ενός δικού του έργου για πρώτη του φορά. Από το 1967 σκηνοθετεί τις παγκόσμιες πρεμιέρες όλων των έργων του, και από το 1977 σκηνοθέτησε όλα τα έργα του που ανέβηκαν στο Ουέστ Εντ, εκτός από ένα. Από το 1961, ο Άλαν έχει σκηνοθετήσει πάνω από τριακόσιες παραγωγές, και θεωρείται ένας από τους πιο διάσημους σκηνοθέτες της κυκλικής σκηνής. Είναι ιδιαίτερα δοσμένος στις κυκλικές σκηνές, για τις οποίες και έγραψε την πλειονότητα των έργων του. Αξίζει να σημειωθεί πως όταν ανεβάζει έργα στο Λονδίνο ή όταν παίζονται στο τόξο του προσκηνίου, βρίσκεται ένα βήμα μπροστά από την αρχική πρόθεση του συγγραφέα. Συχνά, υποστηρίζεται πως ο φυσικός χώρος για τη παραγωγή ενός έργου του Άλαν Έικμπορν, είναι το ανέβασμά του στην κυκλική σκηνή του Σκάρμπορο, όπου και έγιναν όλες οι πρεμιέρες των έργων του εκτός από τέσσερα. Αν και ο ίδιος απέφυγε να κάνει ταινίες, είναι πολύ περήφανος που είχε επαφή με τον εκλιπόντα γάλλο σκηνοθέτη Αλέν Ρενέ, που σκηνοθέτησε τρεις πετυχημένες και βραβευμένες προσαρμογές έργων του. Ο Άλαν Έικμπορν έχει λάβει περισσότερα από τριάντα πέντε βραβεία και τιμητικές διακρίσεις, συμπεριλαμβανομένων και δύο βραβείων Olivier, ενός Tony, δύο Molieres, καθώς και συνολικών βραβείων για την προσφορά του από το Variety Club και το Writers’ Guild της Μεγάλης Βρετανίας. To 1992 ήταν ο Cameron Mackintosh Professor του Σύγχρονου Θεάτρου στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, και έλαβε το βραβείο Montblanc de la Culture για την Ευρώπη, για τη δημιουργία πετυχημένης θεατρικής παράδοσης στο Σκάρμπορο, και για την ατομική του αφιέρωση και αποστολή του σε αυτήν. Το 2009, συμπεριλήφθηκε στο αμερικανικό θεατρικό Hall of Fame, και έλαβε ειδικό βραβείο στα βραβεία Laurence Olivier. Ο κάτοχος όλων αυτών των τιμητικών τίτλων, έλαβε το μετάλλιο της Βρετανικής Αυτοκρατορίας το 1987, και το 1997 ανακηρύχθηκε Ιππότης για την υπηρεσία του στο θέατρο.
Το 2010, έλαβε το ειδικό τιμητικό βραβείο Tony για τη συνολική προσφορά του στο θέατρο. Τα έργα του ανεβαίνουν συχνά στην Αμερική, και πάνω από δέκα έχουν ανέβει στο Broadway και το Off-Broadway. Το 1975, κατείχε το ρεκόρ των περισσότερων έργων που παίζονταν ταυτόχρονα στο Broadway (The Norman Conquests και το Συνέβη και του χρόνου [Absurd Person Singular]). Παρόλα αυτά, ο ίδιος θα θεωρούσε ως την μεγαλύτερη επιτυχία του στις ΗΠΑ, όταν το 2005 οδήγησε τον θίασό του από το Σκάρμπορο στο φεστιβάλ 59Ε59 Theaters’ Brits Off Broadway, όπου και παρουσίασε το Private Fears in Public Places. Η μηνιαία διαδρομή του αποτέλεσε μια ανεπανάληπτη επιτυχία, και επιδοκιμάστηκε από κοινό και κριτικούς. Η Τάιμς της Νέας Υόρκης το αποκάλεσαν «εξ’ ολοκλήρου θαυμάσιο» και χαρακτήρισαν τη διανομή «αψεγάδιαστη». Το 2007, η παραγωγή του Intimate Exchanges έκανε επίσης περιοδεία στο φεστιβάλ, όπου και έσπασε το ρεκόρ εισιτηρίων στο 59Ε59 Theaters, και έλαβε υποψηφιότητα από τα βραβεία Drama Desk για το καλύτερο θεατρικό έργο. Από τότε, έχουν περιοδεύσει επίσης στο φεστιβάλ με το My Wonderful Day το 2009, που πήρε υποψηφιότητα για το καλύτερο θεατρικό έργο από τα βραβεία Drama Desk, με το Neighbourhood Watch το 2011, το Arrivals & Departures, το Time of My Life, και το Farcicals το 2014.
Η χαρά στην Αγγλική γλώσσα είναι η απεριόριστη δυνατότητα να σε παρεξηγούν. (1987)
Τον Φεβρουάριο του 2006, ο Άλαν έπαθε έμφραγμα, το οποίο οδήγησε στο να ανακοινώσει το 2007 πως θα παραιτούνταν από καλλιτεχνικός διευθυντής του θεάτρου Στίβεν Τζόζεφ. Επισήμως θα παραιτούνταν το 2009, μα ο ίδιος συνεχίζει να ανεβάζει νέα του δουλειά, και να σκηνοθετεί αναβιώσεις των έργων του σε αυτή τη σκηνή.
Ποτέ δεν σκέφτομαι ιδιαίτερα τα περασμένα. Πάντα κινούμαι από τον αρχικό ζήλο στο να προχωρεί ένα καινούριο έργο, εν μέρει ως προστασία. Αλλά, όπως μου είπε κάποτε και ο Μιχαήλ Μπογκντάνοφ, αν συνεχίσεις να τρέχεις, δεν μπορούν να σε χτυπήσουν. (2009)
Επίσημα εγκεκριμένη μακροσκελής βιογραφία του Άλαν Έικμπορν. Πηγή: www.alanayckbourn.net
Οι άνθρωποι κάνουν ζημιά ο ένας στον άλλον με τις καλύτερες προθέσεις. Φαίνεται πως γράφω περισσότερο πάνω σε αυτό. Η αγάπη μπορεί να σε βλάψει χωρίς να το θέλει. (1991)
«Στο Συνέβη και του χρόνου [Absurd Person Singular] το 1972, ο Άλαν Έικμπορν ανακάλυψε πως αν πραγματικά θέλεις να δείξεις τι συμβαίνει ανάμεσα στους ανθρώπους στα πάρτι, δεν εστιάζεις στην εγκαρδιότητα του σαλονιού, αλλά στις κουζίνες, όπου η συναισθηματική κόλαση μαίνεται στις εντολές που ακούγονται σαν συριγμοί και τις πανικόβλητες αντιδράσεις από τους οικοδεσπότες, κι όπου οι παρεμβάσεις των καλεσμένων απλώς κλιμακώνουν την πίεση». (Πωλ Άλεν, πρόγραμμα της παράστασης Φάρσα στο υπνοδωμάτιο, 2009)
14
«Κάτι που εντοπίζει ο Έικμπορν [στο Συνέβη και του χρόνου] –κι είναι προς τιμήν του– είναι η κακογουστιά που ξεκινά από την τσιγκούνικη κακογουστιά που συνόδευσε την καπιταλιστική ορμή της επιχειρηματικής κουλτούρας της δεκαετίας του ‘70. Ως εργολάβος ακινήτων, ο Σίντνεϋ ανοίγει θέσεις εργασίας και είναι μια φιγούρα ζωτικής σημασίας για την τοπική κοινωνία. Ωστόσο, όπως παρατηρεί εύστοχα ο αρχιτέκτονας, «οι μισοί ένοικοι ζητούν να αλλάξουν κατοικία και δεν έχουν καν μετακομίσει ακόμη». Πίσω από το πρόσωπο του Έικμπορν ως σύγχρονου κλασικού, που κάποτε ένας Γερμανός κριτικός ονόμασε «Μολιέρο των μεσαίων τάξεων», κρύβεται ένας ολοένα και πιο άγρυπνος ανατόμος της κοινωνικής αλλαγής».
(Μάικλ Μπίλινγκτον: State Of The Nation, 2007, Faber)
«Στο καινούργιο του έργο [Συνέβη και του χρόνου], μοιάζει να προχωρά ακόμη πιο μακριά σ’ αυτό το κράμα τραγωδίας και κωμωδίας... Η απόγνωση μπλέκεται με την ιλαρότητα μ’ έναν τρόπο που μας κάνει να ανατρέξουμε στον Θείο Βάνια του Τσέχοφ ή στην Αυτοκτονία του Νικολάι Έρντμαν». (Μάικλ Μπίλινγκτον, The Guardian, 25 Μαΐου 2012)
ΤΟ ΒΑΣΊΛΕΙΟ ΤΩΝ ΧΌΠΚΡΑΦΤ ΣΕ ΑΠΌΣΤΑΣΗ ΑΝΑΠΝΟΉΣ...
Ο ΣΥΓΓΡΑΦΈΑΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΓΓΡΑΦΉ
Το Συνέβη και του χρόνου [Absurd Person Singular] ήταν το τέταρτο από τα έργα μου που ανέβηκε στο Ουέστ Εντ του Λονδίνου. Όπως και τα προηγούμενα, ξεκίνησε την πορεία του από ένα ταπεινό θέατρο διακοσίων πενήντα θέσεων, με κυκλική σκηνή. Η αίθουσα είχε χτιστεί αυτοσχέδια. Ήταν ένα ετοιμόρροπο βάθρο με δανεικά καθίσματα σ’ ένα αποπνικτικό δωμάτιο στη δημόσια βιβλιοθήκη. Τα ζεστά βράδια, οι μεγαλύτεροι σε ηλικία θεατές θα έβγαιναν με συνοδεία από την αίθουσα, γυρεύοντας απεγνωσμένα λίγο καθαρό αέρα της θάλασσας. Τα μικρά παιδιά, όταν παρασέρνονταν από τη δράση, έπεφταν πού και πού στα κενά ανάμεσα στις θέσεις, κι έτσι ήθελαν βοήθεια. Το δάπεδο στη σκηνή ήταν ένα γλιστερό και επικίνδυνο παρκέ. Οι τοίχοι ήταν καλυμμένοι από μια ταπετσαρία σ’ ανοιχτό πράσινο που σιχαινόσουν να πιάσεις. Μ’ άλλα λόγια, ήταν ένας χώρος κάθε άλλο παρά κατάλληλος για να παρουσιάσεις σε καινούργιο ακροατήριο στη Νέα Υόρκη νέα πράγματα – έτσι τουλάχιστον το βλέπαμε τότε. Αν και η θεατρική εταιρεία – το πνευματικό τέκνο του ιδρυτή της, Στίβεν Τζόζεφ, δραστηριοποιούνταν ήδη για 15 χρόνια, το θέατρο στις αρχές της δεκαετίας του ‘70 ήταν ταυτισμένο για ένα μεγάλο μέρος του κοινού με τη συμβατική, τετράγωνη ιταλική σκηνή, που βρισκόταν σε απόσταση από τους θεατές. Ποιος ξέρει γιατί. Η αψίδα του προσκηνίου ήταν, όπως είχε επισημάνει τότε ο Στίβεν, μια σχετικά νέα επινόηση για τα θεατρικά πράγματα. Σίγουρα οι Έλληνες ή οι Ελισαβετιανοί θα την έβλεπαν με θαυμασμό. Και να λοιπόν που είχαμε βρεθεί στην πιο απίθανη πόλη, στο πιο ακατάλληλο κτίριο, να παρουσιάζουμε έργα σ’ ένα ασυνήθιστο σκηνικό, με έναν θίασο άγνωστο στο ευρύτερο, μη θεατρόφιλο κοινό. Κάθε φορά που ανεβάζαμε κάποιο φοβερά σκοτεινό έργο –θυμάμαι κάποια πρόζα για το ταξίδι ενός νεαρού κοριτσιού προς την αυτοκτονία– κάποια ηλιόλουστη μέρα δίπλα στη θάλασσα, δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις όπου παίζαμε μπροστά σ’ ένα κοινό οχτώ ή εννιά ατόμων. Το πρόβλημα ήταν πως, σαν να μην έφταναν όλα τ’ άλλα προβλήματα που έπρεπε ν’ αντιμετωπίσουμε, η πολιτική μας ήταν να παρουσιάζουμε στο κοινό της Νέας Υόρκης έργα νέων θεατρικών συγγραφέων. Ξεκίνησα λοιπόν να γράφω με φόντο αυτό το φτωχικό, αυτοσχέδιο θεατρικό περιβάλλον. Στην αρχή, στα τέλη της δεκαετίας του ‘50 και στις αρχές του ‘60, ανέβαιναν από τον ίδιο τον Στίβεν Τζόζεφ, μέχρι τον πρόωρο θάνατό του το 1967. Αργότερα, το ανέλαβα εγώ με δική μου βούληση. Το 1972, έχοντας στον ενεργητικό μου έντεκα έργα –τα τρία από αυτά σημείωσαν διεθνή επιτυχία– ανέλαβα την καλλιτεχνική διεύθυνση του θεάτρου Σκάρμπορο. Διασκέδαζα αφάνταστα με τον ρόλο μου
20
ως διευθυντή, έπαιζα μ’ αυτό το νέο παιχνίδι που είχα συμπτωματικά κληρονομήσει. Ως συγγραφέας, πάντως, είχα ακόμη την αγωνία –κι ενώ δούλευα ακόμη υπό την ομπρέλα της «κωμωδίας»– να εξερευνήσω καινούργιες περιοχές. Είχα εδραιωθεί στον χώρο με την προηγούμενη δουλειά μου (ειδικά με το Relatively Speaking και το How The Other Half Loves) και είχα την εμπειρία στο να δομώ τα έργα με τρόπο που θα έκανα το κοινό να γελά. Μάλιστα, κι αυτό είναι πολύ σημαντικό, οι περισσότεροι ξαναέρχονταν και έφερναν και τους φίλους τους. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να γεμίζει το μικρό θέατρο της Βιβλιοθήκης, κι όχι μόνο για τα έργα μου, αλλά και για τα έργα νεότερων σκηνοθετών, καθώς οι άνθρωποι μάθαιναν ολοένα και περισσότερα πράγματα για την εταιρεία μας. Θυμάμαι πως έγραψα το Συνέβη και του χρόνου [Absurd Person Singular] πολύ βιαστικά, όπως συνηθίζω να κάνω με τα περισσότερα έργα μου. Θα ήταν η δεύτερη παραγωγή της θεατρικής σεζόν του 1972 για το Σκάρμπορο. Πριν από αυτό, και για δύο εβδομάδες, κάναμε πρόβες για δύο εβδομάδες στο Λονδίνο, σε δική μου σκηνοθεσία, μιας νέας βερσιόν του Καρμίλα, της κλασικής βαμπιρικής ιστορίας του Ντέιβιντ Κάμτον. Εκείνο το δεκαπενθήμερο, τα απογεύματα έγραφα το Συνέβη και του χρόνου [Absurd Person Singular] για έναν θίασο τριών ανδρών και τριών γυναικών, που έκαναν εκείνο το διάστημα πρόβες. Στο τέλος του δεκαπενθήμερου κάναμε μια σειρά παραστάσεων του Καρμίλα στο στούντιο του θεάτρου Sheffield Crucible Theatre στο Σέφιλντ, που είχε μόλις ανοίξει, προτού εγκατασταθούμε στο Σκάρμπορο. Τότε, και πριν μεταφερθούμε εκεί, ξεκινήσαμε πρόβες για το Συνέβη και του χρόνου [Absurd Person Singular], όπου και ανεβάσαμε το έργο αποσπώντας συμπαθητικές, αν όχι ομόφωνα καλές κριτικές. Ομολογώ πως στην πρεμιέρα το έργο ήταν μισή ώρα μεγαλύτερο απ’ ό,τι θα ‘πρεπε. Τη δεύτερη βραδιά το συνέφερα «κόβοντας» γενναία αρκετά σημεία. Καθώς οι ηθοποιοί καταλάβαιναν πως το έργο είχε ανταπόκριση, οι ηθοποιοί αποκτούσαν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και σβελτάδα. Το κοινό μεγάλωνε διαρκώς και, ειδικά στις νυχτερινές παραστάσεις, γινόταν ολοένα και πιο ενθουσιώδες. Πάντως, όλοι μας –και ειδικά εγώ– εξακολουθούσαμε να τρέφουμε αμφιβολίες. Η πρώτη πράξη, στο σπίτι των Σίντνεϋ και Τζέην, όλα έμοιαζαν αρκετά ασφαλή. Ήμουν ικανοποιημένος με την ιδέα που είχα για τη δράση «εκτός σκηνής», ήμουν σίγουρος γι’ αυτήν. Φαινόταν ως ενδιαφέρουσα λύση το να στήσω τη σκηνή στο φαινομενικά «λάθος» δωμάτιο (στην κουζίνα των Χόπκραφτ), σε μια περιοχή που, εδώ που τα λέμε, λειτουργούσε ως «παρασκήνιο». Θεωρητικά θα έπρεπε οπωσδήποτε να μείνουμε στο σαλόνι. Εκεί εκτυλίσσεται, κατά τα φαινόμενα, η κυρίως δράση. Φυσικά, πολύ σπάνια ήταν αυτή πραγματικά η περίπτωση. Τα πραγματικά ενδιαφέροντα πράγματα, αυτά που οι άνθρωποι λένε εμπιστευτικά μεταξύ τους, διαμείβονται εδώ, στον νεροχύτη. Άλλωστε, δεδομένου του ότι το άλλο δωμάτιο περιείχε τους Ντικ και Λότι Πότερ, οι θεατές θα μ’ ευχαριστούσαν που τους κράτησα σε απόσταση, μακριά απ’ τα αστεία του Ντικ. Παρ’ όλα αυτά, και αν και η πράξη είχε μία-δύο πρωτότυπες ιδέες ως προς τη φόρμα, παρέκκλινε ελάχιστα από τις συμβάσεις της κωμωδίας, στην οποία είχα
δοκιμαστεί νωρίτερα. Επαναλαμβάνοντας το έργο για τρεις Χριστουγεννιάτικες περιόδους, δώσαμε στο έργο μια αίσθηση εξέλιξης και, ταυτόχρονα, μια αίσθηση ενότητας. Επίσης, αφού είχαμε ήδη πάρει μάτι τα αστραφτερά κουζινικά της Τζέην στην πρώτη πράξη, μου φάνηκε ωραία η ιδέα του να θέσω τη δράση σε πολλές διαφορετικές κουζίνες. Συμβάδιζε με την αντίληψή μου για τη συμμετρία, κι επίσης, προσέδιδε μεγαλύτερη δραματουργική συνοχή. Επίσης, ήταν ένας ιδανικός τρόπος να αποδοθεί το διαφορετικό κοινωνικό υπόβαθρο καθενός από τα τρία ζευγάρια. Απ’ όλα τα δωμάτια του σπιτιού, κανένα δεν λέει περισσότερα για τις συνήθειες και το υπόβαθρο ενός ατόμου, τη φύση της καθημερινής ύπαρξης, περισσότερο από την κουζίνα. Μέχρι στιγμής, όλα καλά... Στη δεύτερη πράξη, άγνωστα, αδοκίμαστα στοιχεία έμπαιναν και ξεκινούσαν να εγείρονται φόβοι. Η ιδέα του να έχουμε στη δεύτερη πράξη μια κωμωδία που θα περιελισσόταν γύρω από μια γυναίκα που θα προσπαθούσε ν’ αυτοκτονήσει (στον απόηχο προηγούμενων πρόζων), έμοιαζε δυνητικά επικίνδυνο. Μήπως θα κατηγορούμασταν για έλλειψη ευαισθησίας ή καλού γούστου; Μήπως το κοινό της πρεμιέρας θ’ απαρτιζόταν από ανθρώπους που θα προσπαθούσαν να ανακάμψουν από τις δικές τους αυτοκτονικές τάσεις; Προκειμένου ν’ αντισταθμίσουμε κάθε υποψία πως θα μπορούσα να χρησιμοποιώ την ανθρώπινη τραγωδία για να εξασφαλίσω φτηνό γέλιο –που, ασφαλώς, δεν ήταν στις προθέσεις μου– κατέληξα πως, ό,τι κι αν συνέβαινε, το χιούμορ δεν θα στόχευε την ίδια την άτυχη Εύα. Το κωμικό θα ξεχυνόταν από μια γνήσια, άδολη παρεξήγηση: θα είχε ως αφετηρία τους άλλους, παραπλανημένους ανόητους που θα παρερμήνευαν εντελώς τις προθέσεις της. Και πράγματι, καθώς προχωρούσαν οι παραστάσεις, μάθαινα ένα ζωτικό μάθημα για την κωμωδία: πως, δηλαδή, ένα και μόνο αληθινό, σοβαρό γεγονός μπορεί να γίνει αστείο όταν εκτυλίσσεται παράλληλα με μια σειρά από εξίσου σοβαρά, αλλά αντιθετικά γεγονότα. Το μυστικό της κωμωδίας στη δεύτερη πράξη (αν και δεν τολμώ να ισχυριστώ πως εγώ επινόησα κάτι τέτοιο!) είναι πως όλοι οι χαρακτήρες (η Εύα, ο Σίντνεϋ, ο Ρόναλντ, η Τζέην, ακόμα και η μεθυσμένη Μάριον) συμπεριφέρονται μ’ έναν ειλικρινή, λογικό τρόπο. Κανείς τους δεν έχει υπόψη τις κωμικές προεκτάσεις των δεινών τους. Για να το εκτιμήσουν, θα έπρεπε να το βλέπουν από απόσταση· ναι, για να το εκτιμήσουν, θα έπρεπε να κάθονται μαζί μας, στη θέση του κοινού. Το πιο σημαντικό είναι πως, παίρνοντας τις δικές τους καταστάσεις εντελώς στα σοβαρά, μας παρουσιάζουν ένα δίλημμα – για το αν πρέπει να γελάσουμε ή να συμπάσχουμε: ν’ αναγνωρίσουμε και ν’ απολαύσουμε ή να ταυτιστούμε και να νιώσουμε την αγωνία τους. Κατά τη διάρκεια των παραστάσεων στο Λονδίνο, ο Ρίτσαρντ Μπράιερς, που υποδυόταν τον όλο εκδίκηση και κομπασμό Σίντνεϋ, με διαβολικό μπρίο, μου είπε πως για κάθε δύο ανθρώπους που έρχονταν στα παρασκήνια στο καμαρίνι του, με μάτια γεμάτα δάκρυα, αντιστοιχούσε ένας που αισθανόταν ένοχος που γελούσε ή κάποιος απέδιδε όλο αυτό το γέλιο στο σοκ της αναγνώρισης κάποιου συγγενή ή, ακόμα χειρότερα, του ίδιου του του εαυτού. Παρά τους φόβους μας, η δεύτερη πράξη έγινε η κωμική κορύφωση του έργου.
22
Στην τρίτη πράξη, κινούμουν γι’ άλλη μια φορά σε νέα περιοχή. Ο τόνος εδώ είναι πολύ πιο χαμηλός. Βρισκόμαστε σε μια κουζίνα κρύα και σκοτεινή, σαν καταψύκτη. Η κεντρική θέρμανση δεν λειτουργεί, όπως άλλωστε και ο γάμος. Κατά τραγική ειρωνεία, ο Ρόναλντ, που έχει χάσει τα όποια συναισθήματα έτρεφε στο παρελθόν, διαβάζει πένθιμα ένα σοφτ πορνό μυθιστόρημα με ελάχιστα ίχνη απόλαυσης. Ο Ντικ και η Λότι έχουν πάρει μαζί τους για τις διακοπές τον Χριστουγέννων τους γιους του, που ο ίδιος και η Μάριον δεν κατάλαβαν ποτέ, ή δεν μπήκαν ποτέ στον κόπο να κατανοήσουν. Τα αουτσάιντερ καραδοκούν στην απέξω. Ο Σίντνεϋ κι η Τζέην θα φτάσουν όπου να ’ναι κι έχουν την απαίτηση να ακολουθήσουν οι υπόλοιποι τα βήματά τους – κυριολεκτικά. Εντωμεταξύ, οι Τζεφ και Εύα έριξαν έναν καυγά μέχρι τελικής πτώσεως. Η Εύα, που έχει αποσυρθεί τώρα, δεν γίνεται για κανέναν πια, πόσο μάλλον για τον Τζεφ, ένας εύκολος, ευάλωτος στόχος – αλλά κι αντίστροφα, δεν δείχνει την παραμικρή σπίθα ή ζεστασιά. Ο Τζεφ, από μεριάς του, έχει ευνουχιστεί εντελώς από την αποτυχία της δουλειάς του ή από την απόλυτη ρηχότητα της απιστίας του. Ίσως αυτό να μην είναι η πιο υποσχόμενη πρώτη ύλη για να χτίσει κανείς την τελευταία πράξη μιας τραγωδίας. Ωστόσο, υπάρχει γέλιο, και μάλιστα του πιο ευεργετικού είδους. Μέχρι στιγμής δεν μπορούμε να αποκρύψουμε πλήρως το γεγονός πως δεν βαδίζουμε ολοταχώς για το «τέλος καλό». Η εμφάνιση της Μάριον σαν μεθυσμένο φάντασμα μας χαρίζει την τελική κωμικοτραγική στιγμή. Όλοι έχουν καταρρεύσει από μια αδυναμία στο χαρακτήρα τους. Η Μάριον από τη ματαιοδοξία της, ο Ρόναλντ από την ψυχρότητα και την αδιαφορία του, ο Τζεφ από τη σεξουαλική και επαγγελματική αλαζονεία του, και η Εύα από τον εμμονικό εγωκεντρισμό της. Μόνο ο Σίντνεϋ και η Τζέην θα επιβιώσουν – αλλά με ποιο τίμημα; Μια σχέση συνεργασίας με ολοένα και λιγότερη αγάπη και συναίσθημα, με στόχο την κοινωνική άνοδο και το κυνήγι των υλικών αγαθών. Όσο για την ηθική; Δεν σημαίνει πως οι Χόπκραφτ αυτού του κόσμου θα είναι πάντα κυρίαρχοι. Δεν χρειάζεται να είναι έτσι, αλλά αφού στον κόσμο μας ο υλισμός πράγματι μοιάζει να έχει τη μεγαλύτερη αξία, κι αν σκεφτεί κανείς πόσο διαλυμένοι και θολωμένοι συναισθηματικά είμαστε οι περισσότεροι, οι πιθανότητες είναι με το μέρος όσων έχουν τα λιγότερα συναισθήματα και τους λιγότερους ενδοιασμούς, και όσων έχουν τις ισχυρότερες, αδιάφορες φιλοδοξίες. Κόβω και ράβω, άρα υπάρχω. Προσοχή: το βασίλειο των Χόπκραφτ βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής. «Εννοώ, σ’ αυτόν τον κόσμο ο ένας κατασπαράζει τον άλλον, δεν είναι έτσι; Δεν υπάρχει περιθώριο για συναίσθημα... Όταν φτάνει ο κόμπος στο χτένι, ο σώζων εαυτόν σωθήτω, κι άντε και γαμήσου, Τζακ, λυπάμαι που το λέω...» Εισαγωγή του Άλαν Έικμπορν για την έκδοση του Absurd Person Singular από τον εκδοτικό οίκο Longman Literature. Πηγή: www.alanayckbourn.net
«Δεν οριοθετεί μόνο για ένα σημείο τομής για το έργο του Έικμπορν [το Συνέβη και του χρόνου], στο οποίο ώθησε στα άκρα τις επίσημες συμβάσεις, αλλά τον εδραιώνει κι ως έναν από τους πιο οξυδερκείς κοινωνικούς σχολιαστές στο βρετανικό θέατρο».
(Μάικλ Μπίλινγκτον, The Guardian, 25 Μαΐου 2012)
Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως ο Άλαν πέρασε κατευθείαν από
ΤΟ «ΣΥΝΈΒΗ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΡΌΝΟΥ» ΚΑΙ Ο «ΘΕΊΟΣ ΒΆΝΙΑΣ»
το Συνέβη στη σκηνοθεσία του Θείου Βάνια του Τσέχοφ, ένα έργο που, όπως λέει ο Μάικλ Μπίλινγκτον, μελετητής του Έικμπορν, έχει πολλά κοινά σημεία με το Συνέβη. «[Στη δεύτερη πράξη] γίνεται ακριβώς με τον ίδιο τρόπο όπως η απόπειρα πυροβολισμού του καθηγητή στον Θείο Βάνια, που, ενώ για τον Βάνια είναι έκφραση συσσωρευμένης οργής, για όλους τους άλλους είναι κωμικά παράλογη». Το ενδιαφέρον του Άλαν στον Τσέχοφ είναι γνωστό, αλλά ο Μπίλινγκτον ήταν ο πρώτος που συνέκρινε το γράψιμό του με το έργο του Τσέχοφ. Η ατζέντισσα του Άλαν, Μάργκαρετ Ράμσεϊ –ή η Πέγκι, όπως είναι περισσότερο γνωστή– είδε άμεσα το έργο στο Σκάρμπορο. Η Πέγκι στήριζε την καριέρα του Άλαν για πολλά χρόνια, κι αυτός σεβόταν τη γνώμη και την κρίση της. Απεφάνθη πως η μεσαία πράξη ήταν «καθηλωτική», ωστόσο δεν την παρέσυραν ιδιαίτερα οι Χόπκραφτ και ο κυρίαρχος ρόλος τους στην τελευταία πράξη. Την ίδια αντίληψη είχε και ο παραγωγός του Άλαν στο Λονδίνο, Μάικλ Κόρντον. Εκ των υστέρων, αποδείχτηκε πως οι Χόπκραφτ ήταν δραματουργικά περισσότερο ενδιαφέροντες από τα υπόλοιπα ζευγάρια, καθώς φανερώνουν ένα προφητικό βλέμμα για τη σκοτεινή όψη του καπιταλισμού, που θα αναπτυσσόταν στην ολότητά του, όταν η Μάργκαρετ Θάτσερ θα ερχόταν στην εξουσία το 1979.
Συγγραφή-επιμέλεια-έρευνα: Σάιμον Μάργκατροϊντ Πηγή: www.alanayckbourn.net
26
«Είναι εύκολο να ξεχάσει κανείς, λόγω της ευγένειας και της αυταπάρνησης του Έικμπορν, πως είναι ένας από τους πιο επιτυχημένους θεατρικούς συγγραφείς στον κόσμο, με περισσότερα κείμενα στο ενεργητικό του από τον Σαίξπηρ, με κωμωδίες που διερευνούν και συχνά θίγουν την υποκρισία των βρετανικών μεσαίων τάξεων, περιστασιακά με συμπόνια, αλλά πάντα με χιούμορ. Στο έργο του φαίνεται συχνά πως όσο πιο σκοτεινή είναι η στιγμή, τόσο πιο ξέφρενα ξεσπά το κωμικό στοιχείο. Στην κωμωδία του Συνέβη και του χρόνου [Absurd Person Singular] (1973) υπάρχει μια τραγική αλληλουχία γεγονότων, κατά την οποία μια σύζυγος με κατάθλιψη προσπαθεί απεγνωσμένα ν’ αυτοκτονήσει, πρώτα βάζοντας το κεφάλι της στον φούρνο, αργότερα με χάπια στον νιπτήρα, και στο τέλος με μια θηλιά που κρέμεται απ’ το φωτιστικό στο ταβάνι. Κάθε προσπάθεια ανατρέπεται από κάποιον που περνά ανέμελα κι υποθέτει πως εκείνη καθαρίζει τον φούρνο, ξεβουλώνει τον νεροχύτη ή αλλάζει λάμπα... Και κάθε φορά τα σημειώματα αυτοκτονίας συμπτωματικά καταστρέφονται. Αυτές είναι στιγμές σπαραξικάρδιας τραγωδίας, αλλά στο γραπτό όλα οξύνονται σ’ ένα επίπεδο που αγγίζει σχεδόν τη φάρσα, όπου το ακροατήριο, που θέλει απεγνωσμένα να ταυτιστεί με τη δοκιμασία αυτής της γυναίκας, ξεσπά σε υστερικά γέλια. Θυμάμαι να συζητώ μαζί του για το πώς κατάφερε κάτι τέτοιο, κι ανέφερα τις δικές μου σύντομες δοκιμές σ’ αυτό το κωμικό ύφος. Άκουγε προσεκτικά καθώς περιέγραφα τις σκηνές και τις συνθήκες, ρωτώντας πού και πού για τις στιγμές αντίδρασης και τις στιγμές σιωπής. Μετά επισήμανε πως αν είχα πετύχει μια τέτοια αντίδραση «ήμουν στον σωστό δρόμο». Και συνέχισε λέγοντας πως «μακάρι, επιστρέφοντας σπίτι να αναρωτηθούν ένοχα γιατί γελούσαν με τόσο ανθρώπινο πόνο και τότε θα στοχαστούν βαθιά την τραγωδία. Θα πρέπει να μπήξει το μαχαίρι χωρίς να το προσέξει κανείς». Έχω φυλάξει αυτά τα λόγια μέσα μου, καθ’ όλη τη διάρκεια της καριέρας μου ως θεατρικού συγγραφέα – όπως και την όλο σαρκασμό συμβουλή του πως «θα έπρεπε να ξεκινήσεις να ανησυχείς όταν θ’ αρχίσεις να κερδίζεις βραβεία και ν’ αδειάζεις τα θέατρα». (Μπέρναρντ Φάρελ – θεατρικός συγγραφέας, Irish Times, 8 Φεβρουαρίου 2012)
28
«Αυτή [η τρίτη πράξη του Συνέβη και του χρόνου] είναι μέχρι στιγμής η πιο βάναυση πράξη του Έικμπορν: καθώς το κοινό γελά, έχει επίσης επίγνωση του τρόμου των ανθρώπων που είναι ταμπουρωμένοι στον εαυτό τους και που μπαίνουν σ’ έναν άσκοπο χορό, που συμβολίζει τον κύκλο της κοινωνίας ή την ίδια τη ζωή».
(Όλεγκ Κερένσκι, The New British Drama, 1977, Hamish Hamilton)
«Περισσότερο από το χρονικό μιας εποχής, [το Συνέβη και του χρόνου] είναι κάτι παραπάνω από το χρονικό μιας εποχής, και κάτι παραπάνω από μια σκεπτικιστική σπουδή στον γάμο και στις σχέσεις. Μιλά για την αλλαγή και την παρακμή, στην οποία όλοι είμαστε εκτεθειμένοι στο τέλος. Οι Χόπκραφτ μπορεί να γνώρισαν προσωρινούς θριάμβους και η Εύα τις στιγμές ανάπαυλας. Οι Τζέφρι, Μάριον και Ρόναλντ επιδεικνύουν μια ευρύτερη, γενικής παραδοχής αλήθεια. Όπως κι οτιδήποτε άλλο στο ζοφερό, αστείο κόσμο του Έικμπορν, ο ίδιος ο χρόνος είναι βαθιά επιζήμιος για την ελπίδα, την προσπάθεια, την πλήρωση και την ευτυχία». (Μπένεντικτ Νάιτινγκεϊλ, An Introduction To Fifty Modern Plays, 1982, London)
«Ο Έικμπορν έχει ήδη αποδείξει με το Relatively Speaking ότι είναι ένας γνήσιος φαρσέρ, με ασυνήθιστο αισθητήριο για κωμικά ευφυολογήματα. Ωστόσο, στο Συνέβη και του χρόνου [Absurd Person Singular] το τιθασεύει αυτό σε μια πανέξυπνη και σοβαρή κοινωνική αλληγορία, και ξεκινά να εξερευνεί θέματα που τον απασχολούσαν για πολλά χρόνια. Η βρετανική απάθεια και η καθημερινή σκληρότητα· η ανδρική καταπίεση και η γυναικεία νεύρωση· η αποστείρωση της αγγλικής μεσοαστικής οικογενειακής ζωής και οι επετειακές τελετουργίες που είναι κομμάτι αυτής. Η απόγνωση που συγκεντρώνεται ακριβώς κάτω από την επιφάνεια της κόσμιας διαγωγής είναι η πρώτη ύλη για την διαπεραστική κοινωνική κωμωδία παρατήρησης του Έικμπορν. Ως προς τη φόρμα, το Συνέβη και του χρόνου [Absurd Person Singular] εισήγαγε ένα μηχανισμό πολλαπλών οπτικών γωνιών που έγινε ένα από τα σήματακατατεθέντα του Έικμπορν, που μας επιτρέπει να εξετάσουμε διάφορα περιστατικά μέσα από τα μάτια διαφορετικών ζευγαριών, σε διαφορετικές χρονικές φάσεις και τοποθεσίες. Το έργο επίσης διερευνά τις “δραματικές πιθανότητες της δράσης εκτός σκηνής”, που αξιοποιούνται πανέξυπνα για να εξερευνήσουν την κοινωνική κινητικότητα και τις «σχετικές αξίες». Είναι, όπως λέει, το πρώτο από τα έργα του με δράση «εκτός σκηνής»... Το Συνέβη και του χρόνου [Absurd Person Singular] μάς φανερώνει τον Έικμπορν σ’ ένα συναρπαστικό σημείο της εξέλιξής του, συστήνοντάς τον τόσο ως βιρτουόζο της κωμωδίας, όσο κι ως δαιμόνιο κοινωνικό σχολιαστή. Η εξερεύνηση που κάνει το έργο στο επιθετικό και επιχειρηματικό παιχνίδι των μεσαίων τάξεων, προείδε τις κοινωνικές αλλαγές που θα καθόριζαν την Αγγλία την επόμενη δεκαετία. Δύσκολα μπορεί να σκεφτεί κανείς ένα έργο να αποτυπώνει αυτή τη συγκλονιστική στιγμή με μεγαλύτερη ιλαρότητα ή πόνο από το Συνέβη και του χρόνου [Absurd Person Singular]». (Στίβεν Άνγουιν. A Pocket Guide to 20th Century Drama, 2001, Faber) Η έρευνα πραγματοποιήθηκε από τον Σάιμον Μάργκατροϊντ. Πηγή: www.alanayckbourn.net Μεταφράσεις: Σπύρος Αμοιρόπουλος
Συνέβη και του χρόνου 10
ΥΠΕΎΘΥΝΟΙ ΠΑΡΆΣΤΑΣΗΣ ΟΔΗΓΌΣ ΣΚΗΝΉΣ Εύα Κουμανδράκη ΜΗΧΑΝΙΚΟΊ ΣΚΗΝΉΣ Τάσος Σιώπκας Ηλίας Παπαλεξανδρίδης ΧΕΙΡΙΣΤΉΣ ΚΟΝΣΌΛΑΣ ΦΩΤΙΣΜΟΎ Γιάννης Τούμπας ΧΕΙΡΙΣΤΉΣ ΚΟΝΣΌΛΑΣ ΉΧΟΥ Στέλιος Ντάρας ΦΡΟΝΤΙΣΤΉΣ Θεόδωρος Παρασκευόπουλος ΕΝΔΎΤΡΙΑ Κωνσταντίνα Μαντζούκα ΚΑΤΑΣΚΕΥΈΣ ΣΚΗΝΙΚΏΝ & ΚΟΣΤΟΥΜΙΏΝ Εργαστήρια ΚΘΒΕ
ΥΠΕΎΘΥΝΟΙ ΧΩΡΟΥ Ανέστης Καραηλίας Γιώργος Κασσάρας
ΤΜΗΜΑ ΣΚΗΝΩΝ & ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ Προϊστάμενος Στέλιος Τζολόπουλος ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Προϊσταμένη Ιωάννα Καρτάση ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Προϊστάμενος Μιχάλης Χώρης ΤΜΗΜΑ ΕΚΔΟΣΕΩΝ & ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ Προϊσταμένη Ελπίδα Βιάννη ΓΡΑΦΕΙΟ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ & ΠΕΡΙΟΔΕΙΩΝ Συντονίστρια Βούλα Γεωργιάδου
Ένας για όλους και όλοι... στο ΖΥΘΟ
... τους γνωρίζετε; Είστε «φαν»; Ε, λοιπόν αυτοί είναι «φαν» της κουζίνας, της ατμόσφαιρας και της εξυπηρέτησης του ΖΥΘΟΥ. Γενναίοι ιππότες της στρογγυλής (και της τετράγωνης) τραπέζης, υπηρετούν πιστά τον άρτο και τα θεάματα. Είναι όλοι τους ένας κι ένας... ένας για όλους και όλοι... στο ΖΥΘΟ!
Μεσογειακά Ζυθεστιατόρια
Κατούνη 5, Λαδάδικα τηλ.: 2310 540284 zithos@zithos.gr Συνέβη και του χρόνου 10
Τσιρογιάννη 7, Λευκός Πύργος Θεσσαλονίκη, τηλ.: 2310 279010 w w w . z i t h o s . g r
τηλ. & fax: 2310 211 211 τηλ. & sms: 6943 211 211 delivery@zithos.gr
ΚΡΑΤΙΚΌ ΘΈΑΤΡΟ ΒΟΡΕΊΟΥ ΕΛΛΆΔΟΣ Εθνικής Αμύνης 2, 546 21, Θεσσαλονίκη T. 2315 200 000 E. info@ntng.gr www.ntng.gr
Θεατρική περίοδος 2014-2015 Αρ. δελτίου 664 (259) Επιμέλεια έκδοσης Τμήμα Εκδόσεων & Δημοσίων Σχέσεων ΚΘΒΕ
Η φωτογράφιση πραγματοποιήθηκε στο κατάστημα ΙΚΕΑ Θεσσαλονίκη.
ΧΟΡΗΓΟΊ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑΣ
ΜΕ ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΉΡΙΞΗ
Συνέβη και του χρόνου 10