1
2
ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ
Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα για την Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση
Σκηνοθέτης
Αλέξανδρος Ράπτης Θεατροπαιδαγωγός
Ιωάννα Λιούτσια Οργάνωση Παραγωγής
Χριστίνα Κούτση Διανομή
Γωνιάδου Ηλέκτρα Λαμπρόπουλος Ανδρέας Σοφικίτης Γεώργιος
3
Προς την Ελευθερία Το –ίσως και όχι τόσο μακρινό– έτος 1825, μία αγέλη σκύλων που κατοικεί στο Μεσολόγγι αρχίζει να καταλαβαίνει πως κάτι περίεργο συμβαίνει. Το φαγητό λιγοστεύει, οι άνθρωποι είναι δυστυχισμένοι, ο ουρανός είναι γκρίζος. Κανείς δεν μπορεί να μπει ή να βγει από την πόλη. Οι σκύλοι καλούνται να πάρουν τις δικές τους αποφάσεις, να χαράξουν τη δική τους πορεία προς την ελευθερία. Μέσα από τις τεχνικές του Εκπαιδευτικού Δράματος προσεγγίζεται η Πολιορκία του Μεσολογγίου και η ηρωική έξοδος των κατοίκων του, από μια διαφορετική από τη συνήθη οπτική, από την οπτική των ζώων – κατοίκων της πόλης. Τα παιδιά υπό την καθοδήγηση των ηθοποιών– εμψυχωτών αναλαμβάνουν ρόλους, καλούνται να πάρουν αποφάσεις, συμμετέχουν ενεργά στην εξέλιξη της δράσης και προσεγγίζουν «δύσκολα» θέματα μέσα από την ασφάλεια και την απόσταση που παρέχει το φανταστικό δραματικό πλαίσιο. Στόχος του συγκεκριμένου Εκπαιδευτικού Δράματος είναι η εμβάθυνση σε έννοιες που αφορούν την αλληλεγγύη, τη διαμόρφωση της ατομικότητας μέσα από τη συλλογικότητα, την ειρήνη και την ελευθερία.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Το Εκπαιδευτικό Δράμα με αφορμή το δράμα «Προς την Ελευθερία» 1. Εισαγωγή 2. Θεατρικά Παιχνίδια για ζέσταμα & ενεργοποίηση
7 9-11
3. Θεατρικά παιχνίδια συνεργασίας και εμπιστοσύνης
11
4. Τεχνικές Εκπαιδευτικού Δράματος
13
i. Τεχνικές για τη δημιουργία του δραματικού πλαισίου
13
ii. Τεχνικές για την ανάπτυξη της πλοκής
15
iii. Τεχνικές αναπαράστασης
17
iv. Τεχνικές αναστοχασμού
19
5. Προτάσεις – Παραδείγματα
21
Άλλες δράσεις σε σχέση με την Επανάσταση του 1821 i. Αναπαράσταση και Δράση
21
ii. Η Επανάσταση Εξαπλώνεται
23
iii. Η Επανάσταση του ’21: παρελθόν – παρόν – μέλλον
23
iv. Γλύπτης και Γλυπτό
25
6. Προτεινόμενη βιβλιογραφία για εκπαιδευτικούς – εμψυχωτές
26-27
6
Το Εκπαιδευτικό Δράμα με αφορμή το δράμα «Προς την Ελευθερία»
7
8
Εισαγωγή Το Εκπαιδευτικό Δράμα (Drama in Education) εμφανίστηκε για πρώτη φορά στην Αγγλία το 1950. Συνδυάζει τεχνικές και όρους του θεάτρου με στοιχεία παιδαγωγικής και αποτελεί ταυτόχρονα εργαλείο διδασκαλίας αλλά και μέσο αισθητικής ανάπτυξης των παιδιών. Υπάρχουν ποικίλες εκδοχές όσον αφορά τη δομή του. Συνήθως, όμως, το Εκπαιδευτικό Δράμα αποτελείται από μια σύντομη θεατρική παράσταση ή κάποιο άλλο αισθητικό ερέθισμα (π.χ. αφήγηση και οπτικουακουστικό υλικό), τα οποία λειτουργούν ως αφορμές για περαιτέρω δράση, στοχασμό ή ακόμη και παρουσίαση ενός θεατρικού δρωμένου. Οι συμμετέχοντες (τα παιδιά) παίρνουν ρόλους, συμπεριφέρονται σαν να είναι άλλοι, σαν να βρίσκονται σε διαφορετικό τόπο και χρόνο και δημιουργούν, εν τέλει, οι ίδιοι το Δράμα στο πλαίσιο που ορίζει ο εμψυχωτής. Υπάρχει πλήθος τεχνικών με τις οποίες μπορεί κάποιος να εμπλουτίσει το Δράμα, αναλόγως με τους στόχους που θέλει να επιτύχει. Το Δράμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μέθοδος διδασκαλίας συγκεκριμένων γνωστικών αντικειμένων (π.χ. λογοτεχνία, ιστορία κλπ), ως προσπάθεια επίλυσης ζητημάτων ή αλλαγής θέσης και συμπεριφοράς προς ένα θέμα, ως τρόπος αφύπνισης ενδιαφέροντος και ανάπτυξης της κριτικής σκέψης, αλλά και γενικότερα ως ένα εργαλείο ενδυνάμωσης της προσωπικότητας των μαθητών αφενός και της κοινωνικής και ομαδικής τους ευαισθησίας αφετέρου. Το συγκεκριμένο εγχειρίδιο προτείνει κάποιες τεχνικές του Εκπαιδευτικού Δράματος, συνδυασμένες με κάποια θεατρικά στοιχεία, τα οποία μπορούν να λειτουργήσουν βοηθητικά στην τάξη ανανεώνοντας τον τρόπο διδασκαλίας οποιουδήποτε μαθήματος, ιδιαιτέρως βέβαια της Θεατρικής Αγωγής. Επιπλέον, οι τρόποι αυτοί μπορεί να οδηγήσουν στη δημιουργία αναπαραστάσιμων σκηνών, που θα προκύψουν από τα ίδια τα παιδιά, και οι οποίες θα μπορούσαν πιθανώς να αντικαταστήσουν προϋπάρχουσες φόρμες (π.χ. σκετς σε σχολικές γιορτές) ή να ορίσουν από μόνες τους ένα νέο αισθητικό πλαίσιο στο χώρο του σχολείου.
7
8
Θεατρικά παιχνίδια για ζέσταμα & ενεργοποίηση Περπατάμε χαλαρά στο χώρο, αλλάζοντας συχνά κατευθύνσεις και αποφεύγοντας να κάνουμε κύκλους. Σιγά σιγά αρχίζουμε να περπατάμε λίγο πιο γρηγορά. Έπειτα κάνουμε εναλλαγές στο περπάτημά μας και περνάμε από πολύ αργή ταχύτητα, σε κανονική ταχύτητα κι έπειτα σε μεγάλη ταχύτητα. Μετά, περπατάμε σαν να βρισκόμαστε σε διαφορετικά περιβάλλοντα, πώς θα ήταν αν περπατούσαμε σε λάσπη, μες στο νερό, μέσα σε μια τσιχλόφουσκα, μέσα σε μέλι, πάνω στα σύννεφα. Τέλος, περπατάμε και όταν βρεθεί κάποιος μπροστά μας ενωνόμαστε έχοντας ένα κοινό σημείο επαφής και συνεχίζουμε να περπατάμε ενωμένοι μέχρι να σχηματίσουμε όλοι μια μεγάλη ομάδα. Ομαδικό μασάζ: όλοι σχηματίζουν έναν κύκλο όπου ο ένας όμως βλέπει την πλάτη του μπροστινού του. Ο εμψυχωτής ξεκινά ένα ελαφρύ μασάζ από τους ώμους και προχωρά σ’ ολόκληρο το σώμα του μπροστινού του: σβέρκος, πλάτη, χέρια και παλάμες, πόδια, πατούσες. Ζητά από την ομάδα να κάνει ο καθένας ακριβώς ό,τι του κάνουν. Έτσι, όλη η ομάδα κάνει ακριβώς το ίδιο μασάζ ταυτόχρονα. Κινούμαστε στο χώρο, έχοντας στο νου να γεμίζουμε όλον το χώρο της αίθουσας. Ο εμψυχωτής λέει ΣΤΟΠ ή κάνει κάποιον ήχο (παλαμάκι, χτύπημα ντέφι κλπ) και τα παιδιά πρέπει να χωριστούν γρήγορα σε ομάδες δύο, τριών ή τεσσάρων ατόμων, ανάλογα με την οδηγία που εκείνη την ώρα δίνει ο εμψυχωτής. Κάθε παιδί «γράφει» στον αέρα το όνομά του στην αρχή με το χέρι του και στη συνέχεια με άλλα μέλη του σώματός του: κεφάλι, πατούσα, γόνατα, αγκώνας. Στην επόμενη φάση, καθένας περπατά και σχηματίζει με την κίνησή του στο χώρο το όνομά του. Στην εξέλιξή του, μπορούμε να χωρίσουμε τα παιδιά σε ομάδες των 5-6 ατόμων. Κάθε ομάδα διαλέγει μία λέξη. Κάθε μέλος της ομάδας διαλέγει να παρουσιάσει με το σώμα του ένα γράμμα. Τα σώματα – γράμματα παρουσιάζονται στη σειρά και οι υπόλοιπες ομάδες προσπαθούν να καταλάβουν τη λέξη.
9
10
Τα παιδιά κάθονται σε καρέκλες που σχηματίζουν κύκλο. Ο εμψυχωτής δίνει σε κάθε παιδί ένα όνομα – φρούτο: μήλο, αχλάδι, πορτοκάλι. Έπειτα φωνάζει ένα από τα φρούτα. Όσα παιδιά έχουν αυτό το όνομα – φρούτο πρέπει να σηκωθούν και να βρούνε μια άλλη καρέκλα για να καθίσουν. Όποιος δε βρει καρέκλα (αφού κι ο εμψυχωτής κάθεται κι εκείνος σε μια καρέκλα ή την αφαιρεί), στέκεται στη μέση και συνεχίζει φωνάζοντας ένα άλλο φρούτο. Όταν αυτός που είναι στη μέση φωνάξει «φρουτοσαλάτα» πρέπει όλοι να αλλάξουν θέσεις. Στο επόμενο στάδιο, εκείνος που βρίσκεται στη μέση λέει «Όλοι όσοι...» και συνεχίζει τη φράση όπως εκείνος θέλει. Π.χ. «όλοι όσοι φοράνε τζιν», «όλοι όσοι έχουν αδέρφια», «όλοι όσοι ήρθαν με λεωφορείο» κοκ.
Θεατρικά παιχνίδια εμπιστοσύνης & συνεργασίας Η ομάδα χωρίζεται σε ζευγάρια. Σε κάθε ζευγάρι υπάρχει ένας που έχει τα μάτια του κλειστά ή δεμένα με μαντήλι – ο «τυφλός». Εκείνος από το ζευγάρι που βλέπει τον πιάνει με προσοχή από την πλάτη ή/και το χέρι και προχωρούν μαζί στο χώρο. Στην αρχή μπορεί να του δίνει και οδηγίες π.χ. «στρίψε δεξιά», «σταμάτα» κλπ. Σταδιακά, οι λεκτικές οδηγίες πρέπει να σταματήσουν. Έπειτα οι ρόλοι του ζευγαριού αντιστρέφονται. Σε ζευγάρια. Ο Α και ο Β απέναντι ο ένας από τον άλλον. Ο Α ξεκινάει μια κίνηση αργά και ο Β την αντιγράφει ταυτόχρονα ως ο καθρέφτης του. Έπειτα, ο Β προτείνει κινήσεις και αντιγράφει ο Α. Σε επόμενο στάδιο, το ζευγάρι στέκεται δίπλα ο ένας στον άλλον και συνεχίζουν να κάνουν ό,τι έκαναν προηγουμένως. Σε ομάδες των τριών ατόμων. Κάποιος βρίσκεται στη μέση με κλειστά τα μάτια. Αφήνεται να πέσει προς τα πίσω. Αυτός που βρίσκεται πίσω του, τον υποδέχεται με προσοχή, τον συγκρατεί να μην πέσει, τον ωθεί απαλά προς τον μπροστινό. Ο μπροστινός με τη σειρά του τον υποδέχεται με προσοχή, τον συγκρατεί να μην πέσει και τον ωθεί στον συμπαίκτη του.
11
12
Τεχνικές Εκπαιδευτικού Δράματος Υπάρχει μια ποικιλία τεχνικών που ανταποκρίνεται σε διαφορετικές ανάγκες του Εκπαιδευτικού Δράματος κι οι οποίες, με την κατάλληλη επεξεργασία κι εξέλιξη, θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν και ως τρόποι αναπαράστασης σκηνών από τα ίδια τα παιδιά. Κάποιες από τις τεχνικές αυτές αφορούν τη δημιουργία του δραματικού πλαισίου όπου θα αναπτυχθεί το Δράμα, άλλες την πλοκή του, άλλες την αναπαράσταση και, τέλος, άλλες τον αναστοχασμό.
i. Τεχνικές για τη δημιουργία του δραματικού πλαισίου Σε αυτή τη φάση δίνεται στα παιδιά το πρώτο ερέθισμα πάνω στο οποίο θα δομηθεί η διαδικασία του Δράματος. Για να εισάγουμε το θέμα που μας ενδιαφέρει μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε: την ομαδική διαμόρφωση χώρου: εδώ τα παιδιά καλούνται να δημιουργήσουν το περιβάλλον στο οποίο θα λάβει χώρα η θεατρική δράση. Το περιβάλλον αυτό μπορεί να δημιουργηθεί με κάποια απλά υλικά (χαρτόνια, σχοινιά, πανιά) ή και αντικείμενα που βρίσκονται στις αίθουσες (θρανία, καρέκλες). Θυμηθείτε! Στο Δράμα «Προς την Ελευθερία» τα παιδιά καλούνται να φτιάξουν τη σπηλιά όπου κατοικεί η αγέλη των σκύλων στη λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου. τα αντικείμενα του χαρακτήρα: ο εμψυχωτής φέρνει στην τάξη διάφορα αντικείμενα προκειμένου να εισάγει ένα χαρακτήρα. Τα αντικείμενα αυτά θα μπορούσαν να είναι φωτογραφίες, ημερολόγια, ρούχα ή αξεσουάρ και θα πρέπει με κάποιον τρόπο να συνδέονται με την ιστορία του χαρακτήρα. Θεμιτό είναι από τη σχέση αυτών των αντικειμένων να προκύπτουν ερωτήσεις ή/και συμπεράσματα για το χαρακτήρα. Παράδειγμα: στην ιστορία μας με το Μεσολόγγι, ο εμψυχωτής θα μπορούσε να εισάγει τον χαρακτήρα του Αινεία του Σκυλοδόντη δείχνοντας κάποια αντικείμενα στα παιδιά, όπως: χάρτης, φωτογραφίες από διάφορα μέρη της Ελλάδας, μια σφαίρα, μία σελίδα ημερολογίου ή ένα κείμενο κάποιου περιηγητή. 13
14
ii. Τεχνικές για την ανάπτυξη της πλοκής Σε αυτή τη φάση δίνεται βαρύτητα στη δημιουργία αφηγήσεων από τα ίδια τα παιδιά και προωθείται η εξέλιξη της πλοκής. Για το λόγο αυτό μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε: τα παιχνίδια ρόλων – συμβούλια: οι μαθητές σε ρόλο αναλαμβάνουν να συζητήσουν και να βρούνε μια λύση σε ένα πρόβλημα που έχει προκύψει στα πλαίσια του Δράματος. Κάθε παιδί συμμετέχει στο συμβούλιο – συζήτηση, εκφράζει τη γνώμη του, ακούει διαφορετικές απόψεις και στο τέλος η ομάδα καταλήγει σε μια κοινή απόφαση και δράση. Θυμηθείτε! Στο Δράμα «Προς την Ελευθερία» η αγέλη των σκύλων – η ομάδα των παιδιών κλήθηκε να επιχειρηματολογήσει και να συζητήσει το ενδεχόμενο της εξόδου από το Μεσολόγγι. Εκφράζονται διάφορες ιδέες και στο τέλος ακολουθεί ψηφοφορία και εκτέλεση της απόφασης της ομάδας. μια μέρα στη ζωή του ήρωα: σε μία ομάδα ή χωρισμένοι σε μικρότερες ομάδες, τα παιδιά παρουσιάζουν σε ελεύθερο αυτοσχεδιασμό στιγμιότυπα από τη ζωή κάποιου χαρακτήρα του Δράματος. Κατ’ αυτόν τον τρόπο τα παιδιά εμβαθύνουν στα χαρακτηριστικά του ήρωα, ενώ μπορούν ταυτόχρονα να ανακαλύψουν καταστάσεις και αιτίες που οδήγησαν σε συγκεκριμένα γεγονότα του Δράματος. Παράδειγμα: στην ιστορία μας με το Μεσολόγγι, θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε την τεχνική αυτή στο σημείο που ο Περικλής μάς στέλνει το γράμμα του από την ελεύθερη Μάνη κι έτσι να δούμε πώς είναι η ζωή του τώρα που είναι ελεύθερος. Εναλλακτικά, θα μπορούσαμε να δούμε μια μέρα από τη ζωή της αγέλης των σκύλων κατά τη διάρκεια της πολιορκίας κι έτσι να εντοπίσουμε τις αιτίες που οδήγησαν στην απόφαση της εξόδου τους. 15
16
iii. Τεχνικές αναπαράστασης Στη φάση αυτή, επιλέγουμε να αναπαραστήσουμε με τη χρήση λόγου και σώματος ορισμένες από τις σκηνές της πλοκής του Δράματος. Ενδεικτικά μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε: τη μεταμόρφωση: τα παιδιά, είτε ατομικά είτε ομαδικά, αναπαριστούν με το σώμα τους αντικείμενα, ζώα, στοιχεία του περιβάλλοντος όπως θάλασσα, δέντρα κλπ ή πλάσματα της φαντασίας. Μέσα από τους ρόλους αυτούς εκφράζουν τις απόψεις τους σε σχέση με την ιστορία από μια διαφορετική οπτική γωνία από την επικρατούσα που είναι η οπτική γωνία των ανθρώπων. Θυμηθείτε! Στο Δράμα «Προς την Ελευθερία» πρωταγωνιστές είναι μια αγέλη σκύλων που ζει τη δική της, παράλληλη προς τα γεγονότα του ελληνοτουρκικού πολέμου, πραγματικότητα. την τελετή: τα παιδιά αναπαριστούν μια τελετή που σηματοδοτεί κάποιο κομβικό γεγονός στην εξέλιξη του Δράματος π.χ. μια γέννηση, ένα γάμο, ένα θάνατο, μια χρησμοδοσία κλπ. Τα παιδιά εκφράζονται συναισθηματικά και ενώνονται σε μια κοινή δράση στην οποία συναντώνται διάφορα πολιτισμικά χαρακτηριστικά καθώς προωθείται το αίσθημα της ομαδικότητας και της συνύπαρξης. Παράδειγμα: στην ιστορία μας με το Μεσολόγγι, θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε την τεχνική αυτή για να πραγματοποιήσουμε με τα παιδιά μια κηδεία για να τιμήσουμε και αποχαιρετίσουμε τον Αινεία τον Σκυλοδόντη. Κάθε παιδί μπορεί να προτείνει ιδέες για το πώς θα γίνει η κηδεία (π.χ. να περπατήσουν κυκλικά στο χώρο, να πούνε ένα τραγούδι, να κρατήσουν ενός λεπτού σιγή) ή να προσφέρει κάτι (π.χ. να του δώσουν ένα αντικείμενο ή μια ζωγραφιά ή να του γράψουν κάτι).
17
18
iv. Τεχνικές αναστοχασμού Στο τέλος κάθε Δράματος ακολουθεί μια φάση αναστοχασμού, όπου οι συμμετέχοντες αναλογίζονται την εμπειρία και την πορεία του Δράματος. Για τον λόγο αυτόν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε: τον διάδρομο συνείδησης: σε ένα κομβικό σημείο του Δράματος όπου ο χαρακτήρας καλείται να λάβει μια σημαντική απόφαση, τα παιδιά σε ρόλο της συνείδησής του ή και εκτός ρόλου, σχηματίζουν ένα διάδρομο απέναντι ο ένας από τον άλλον. Ο χαρακτήρας περνάει μέσα από το σχηματισμένο διάδρομο και τα παιδιά, καθώς περνά από μπροστά τους, τον συμβουλεύουν, τον παροτρύνουν ή τον αποθαρρύνουν και γενικότερα εκφράζουν την άποψή τους σε σχέση με το δίλημμά του. Βγαίνοντας από το διάδρομο αυτόν ο χαρακτήρας έχει λάβει την απόφασή του. Θυμηθείτε! Στο Δράμα «Προς την Ελευθερία» χρησιμοποιούμε το διάδρομο συνείδησης για να βοηθήσουμε τον Περικλή να πάρει μια απόφαση: να μείνει ή να φύγει από το Μεσολόγγι; την παραγωγή κειμένου: η τεχνική αυτή δημιουργεί γραπτές αναπαραστάσεις. Οι συμμετέχοντες γράφουν, εντός ή εκτός ρόλου, κάποια κείμενα σχετικά με το Δράμα που προηγήθηκε. Τέτοια κείμενα θα μπορούσαν να είναι το ημερολόγιο ενός χαρακτήρα, οι επιστολές, οι ιστορίες με διαφορετικό τέλος. Παράδειγμα: στην ιστορία μας με το Μεσολόγγι, εάν τα παιδιά δεν επιλέξουν να βγούνε από το Μεσολόγγι, τα ενθαρρύνουμε να γράψουν στο ημερολόγιό τους σε ρόλο Σκύλου πώς συνεχίζεται η ζωή στο Μεσολόγγι μετά την απόφασή τους να παραμείνουν. Εναλλακτικά, μπορούν τα παιδιά εκτός ρόλου να δώσουν κι εκείνα γραπτώς ένα διαφορετικό τέλος στην ιστορία όπου π.χ. τα σκυλιά δεν συναντούν τον Περικλή.
19
20
Προτάσεις – Παραδείγματα Άλλες δράσεις σε σχέση με την επανάσταση του 1821 i. Αναπαράσταση και Δράση i. Ο εμψυχωτής παρουσιάζει στα παιδιά δύο πίνακες ζωγραφικής (ή επιλέγει έναν από τους δύο) του Θεόδωρου Βρυζάκη και συζητάει μαζί τους για το θέμα του πίνακα και τι απεικονίζει. Ο πρώτος πίνακας έχει τίτλο Η ανατίναξη του Χρήστου Καψάλη και ο δεύτερος Η έξοδος του Μεσολογγίου. Δεν είναι σημαντικό τα παιδιά να γνωρίζουν αυτά τα στοιχεία σχετικά με τους πίνακες. ii. Τα παιδιά, με τη βοήθεια του εμψυχωτή, καλούνται να αναπαραστήσουν την εικόνα που δείχνει ο πίνακας παίρνοντας καθένα κάποιον από τους ρόλους των προσώπων και σχηματίζοντας ένα «ζωντανό πίνακα». iii. Μόλις ετοιμαστεί ο «πίνακας» που σχημάτισαν τα παιδιά, μετά από οδηγία του εμψυχωτή ξεκινά η αυθόρμητη δράση των παιδιών βάσει των ρόλων τους και η εικόνα ζωντανεύει. Εναλλακτικά, ο εμψυχωτής μπορεί να αγγίξει κάθε παιδί ξεχωριστά ώστε να ανιχνεύσει τη σκέψη του. Κάθε παιδί, όταν ο εμψυχωτής το αγγίζει, καλείται να πει μια λέξη ή σύντομη φράση εντός του ρόλου που του έχει δοθεί από τον πίνακα. Εάν επιλέξουμε να αναπαραστήσουμε και τους δύο πίνακες, τότε μπορούμε αν θέλουμε να χωρίσουμε τα παιδιά σε δύο ομάδες, μία για κάθε πίνακα. 21
22
ii. Η Επανάσταση Εξαπλώνεται Αφήγηση εμψυχωτή: Για να πετύχει η επανάσταση χρειαζόταν από τη μία άκρα μυστικότητα και από την άλλη ομαδικότητα και συνεργασία. Οι Έλληνες έπρεπε να βρουν τους άλλους Έλληνες χωρίς να τους πάρουν είδηση οι Τούρκοι και έτσι να καταφέρουν να γίνουν ομάδα και να πολεμήσουν όλοι μαζί. i. Η ομάδα σκορπίζεται στο χώρο και όλοι κλείνουν τα μάτια τους. Ο εμψυχωτής αγγίζει κάποιον στην πλάτη, ο οποίος παίρνει την ονομασία «Έλληνας». Όταν ο εμψυχωτής δώσει το σύνθημα, όλοι με τα μάτια κλειστά αρχίζουν να ψάχνουν τον Έλληνα. ii. Στον τυφλό αυτό περίπατο αγγίζονται μεταξύ τους, οπότε όταν έρχονται σε επαφή, ρωτάει ο ένας τον άλλον: «Έλληνας;» . Εφόσον ο άλλος δεν είναι Έλληνας, απαντά «Έλληνας – Έλληνας». Στην περίπτωση που κάποιος βρει τον Έλληνα, τον αναγνωρίζει από τη σιωπή του στην ερώτηση (δεν του απαντάει). iii. Έλληνας γίνεται και όποιος βρίσκει τον πρώτο Έλληνα. Οπότε, ο ένας πιάνει τον άλλον και δημιουργείται κάτι σαν τρενάκι – μια ενιαία σφιχτή ομάδα. Από τις πρώτες φωνές και τα γέλια, περνάμε στη σιωπή.
iii. Η Επανάσταση του ’21: παρελθόν – παρόν – μέλλον Αφήγηση εμψυχωτή: Ας δούμε τι στ' αλήθεια άλλαξε με την Επανάσταση του 1821. Ας δημιουργήσουμε, λοιπόν, τρεις παγωμένες – ακίνητες εικόνες: i. η πρώτη εικόνα να δείχνει πώς ήταν η Ελλάδα και οι κάτοικοί της πριν την Ελληνική επανάσταση ii. η δεύτερη εικόνα να δείχνει τη στιγμή που ξέσπασε η Ελληνική επανάσταση iii. η τρίτη εικόνα να δείχνει τα αποτελέσματα της επανάστασης, πώς ήταν η ζωή στην Ελλάδα μετά. 23
24
iv. Γλύπτης και Γλυπτό i. Τα παιδιά χωρίζονται σε ζευγάρια. Αποφασίζουν μεταξύ τους ποιος θα είναι ο Γλύπτης και ποιος το Γλυπτό. Δίνεται σε όλους το γενικό θέμα της Ελληνικής επανάστασης. Προηγουμένως, ο εμψυχωτής μπορεί να έχει δώσει στα παιδιά κάποια εικαστικά ερεθίσματα σε σχέση με το θέμα. ii. Ο εμψυχωτής καλεί ένα - ένα κάθε ζευγάρι στη «σκηνή». Ο Γλύπτης κάθε ζευγαριού τοποθετεί το Γλυπτό στο χώρο, σε μία στάση εν δράσει ή εν κινήσει. Ο Γλύπτης φεύγει και το Γλυπτό μένει όπως το άφησε. Το επόμενο ζευγάρι κάνει το ίδιο αλλά έχοντας στο νου του και τις σχέσεις που δημιουργούνται τώρα ανάμεσα στα Γλυπτά. Κάθε Γλύπτης πρέπει, δηλαδή, να λάβει υπόψη του τα γλυπτά που βρίσκονται ήδη στο χώρο, ώστε να δημιουργηθεί τελικά ένα συλλογικό γλυπτό. iii. Αφού ολοκληρώσουν όλα τα ζευγάρια, οι Γλύπτες, ως κοινό αυτή τη φορά, προσπαθούν να μαντέψουν τη συνθήκη της εικόνας που δημιουργήθηκε. iv. Καθένα από τα Γλυπτά πρέπει στη θέση και στάση που είναι τοποθετημένο να πει μία ή δύο λέξεις, που να σχετίζονται με αυτό που κάνει (το ρόλο του) ή με αυτό που νομίζει ότι κάνει. (Γιατί ο Γλύπτης κάθε ζευγαριού τοποθετεί το Γλυπτό χωρίς να το έχει ενημερώσει για το τι έχει στο μυαλό του). 25
Προτεινόμενη βιβλιογραφία για εκπαιδευτικούς-εμψυχωτές Beaucamp H., Τα παιδιά και το Δραματικό Παιχνίδι, Εξοικείωση με το θέατρο, μτφ. Ε. Πανίτσκα, εκδ. Τυπωθήτω – Γιώργος Δαρδανός, Αθήνα 1998 Boal A., Θεατρικά Παιχνίδια για Ηθοποιούς και για Μη Ηθοποιούς, μτφ. Μ. Παπαδήμα, εκδ. Σοφία, Θεσσαλονίκη 2013 Wooland B., Η Διδασκαλία του Δράματος στο δημοτικό σχολείο, Ρόλοι στη ζωή & ρόλοι στο θέατρο, μτφ. Ε. Κανηρά, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1999 Αγγελόπουλος Τ., Παίζοντας θέατρο, ασκήσεις και παιχνίδια για τη θεατρική αγωγή, εκδ. Σοφία, Θεσσαλονίκη 2016 Άλκηστις, Το αυτοσχέδιο θέατρο στο σχολείο, Προετοιμασία για τη δραματοποίηση, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1989 Άλκηστις, Η δραματική τέχνη στην εκπαίδευση, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2000 Αυδή Α. (επιμ.), Δρόμοι για τη σχολική παράσταση – Πρακτικά, εκδ. Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη 2004 Αυδή Α.& Χατζηγεωργίου Μ., Η τέχνη του Δράματος στην Εκπαίδευση, 48 προτάσεις για εργαστήρια θεατρικής αγωγής, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2007 Γιαννούλη Μ. & Γκόβας Ν. & Μερκούρη Α. (επιμ.), Θέατρο στην Εκπαίδευση, δημιουργώντας νέους ρόλους στον 21ο αιώνα, 5η Διεθνής Συνδιάσκεψη για το Θέατρο στην Εκπαίδευση, Πανελλήνιο Δίκτυο για το Θέατρο στην Εκπαίδευση, Αθήνα 2006 Γκόβας Ν., Για ένα νεανικό δημιουργικό θέατρο, ασκήσεις, παιχνίδια τεχνικές, ένα πρακτικό βοήθημα για εμψυχωτές θεατρικών ομάδων και εκπαιδευτικούς, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2002 Γκόβας Ν. (επιμ.), Το θέατρο στην Εκπαίδευση: μορφή τέχνης και εργαλείο μάθησης, Πρακτικά από τη 2η Διεθνή Συνδιάσκεψη για το Θέατρο στην Εκπαίδευση, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2002 Γραμματάς Θ., Το Θέατρο στο Σχολείο, Μέθοδοι διδασκαλίας και εφαρμογής, εκδ. Ατραπός, Αθήνα 2004 Κατσαρίδου Μ., Η Θεατροπαιδαγωγική μέθοδος. Μια πρόταση για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας σε διαπολιτισμική τάξη, εκδ. Σταμούλη, Θεσσαλονίκη 2014 Κουρετζής Λ., Το θεατρικό παιχνίδι: Παιδαγωγική θεωρία, πρακτική και θεατρολογική προσέγγιση, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα 1991 Λαζαρίδου Ε., (επιμ.) Μέρες Έκφρασης και Δημιουργίας: Το θέατρο στα σχολεία, Οι φίλοι του 26
Ιδρύματος Μελίνα Μερκούρη, Θεσσαλονίκη 2006 Μεριέ Μ., Αυτογνωσία μέσα από το θέατρο, Το θέατρο ως μέσο επικοινωνίας, μτφ. Ι. Μαραντέι, εκδ. Ντουντούμης, Αθήνα 2001 Παπαδόπουλος Σ., Με τη Γλώσσα του Θέατρου, Η Διερευνητική Δραματοποίηση στη Διδασκαλία της Γλώσσας, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 2007 Παπαδόπουλος Σ., Η Παιδαγωγική του Θεάτρου, εκδ. Κοντύλι, Αθήνα 2010 Σέξτου Π., Δραματοποίηση, Το βιβλίο του Παιδαγωγού – Εμψυχωτή, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα 1998 Σέξτου Π., Θεατρο-παιδαγωγικά προγράμματα στα σχολεία, για εκπαιδευτικούς, ηθοποιούς, θεατρολόγους και παιδαγωγούς – εμψυχωτές, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2005 Σέξτου Π., Πρακτικές εφαρμογές θεάτρου στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, Διαπολιτισμική Εκπαίδευση, Μουσειακή Εκπαίδευση, Αγωγή Υγείας, Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, Γλώσσα και Λογοτεχνία, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα 2007
27