NOM Jaarverslag 2015

Jaarverslag 2015

. . . . . . . . . .

1. De NOM in het kort

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 4.

.

.

.

.

.

. . . . . . . . . .

2. Verslag van de RvC

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 6.

.

.

.

.

.

. . . . . . Raad Verslag van de . . van Commissarissen . . . . . . . .

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 7.

.

.

.

.

.

. . . . . . . . . . .

3. Verslag van de directie

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 11.

.

.

.

.

.

. . . . . . . . . .

Ontwikkelingen in 2015

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 12.

.

.

.

.

.

. . . . .

Toekomst

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 13.

.

.

.

.

.

. . . . . . . . . .

Duurzame Ontwikkeling

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 15.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. . . . . . . . .

4. Organisatieprofiel

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 17.

.

.

.

.

.

. . . . .

Algemeen

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 18.

.

.

.

.

.

. . . . . . . . .

Organisatiestructuur

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 20.

.

.

.

.

.

. . . . .

Personeel

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 21.

.

.

.

.

.

. . . . . . . .

Ethiek en integriteit

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 24.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 25.

.

.

.

.

.

. . . . . . . . . .

Interne bedrijfsvoering

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 26.

.

.

.

.

.

. . . . . . . . . . . . .

Risico's en beheersmaatregelen

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 27.

.

.

.

.

.

. . . . . . . . .

5. Risicobeheersing

. . . . . . .

6. Waardeketen

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 28.

.

.

.

.

.

. . . . . .

Waardeketen

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 29.

.

.

.

.

.

. . . . . .

NOM Finance

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 30.

.

.

.

.

.

. . . . . . . . . . . . .

NOM Foreign Direct Investment

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 32.

.

.

.

.

.

. . . . . . . . . . . .

NOM Business Development

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 34.

.

.

.

.

.

. . . . . . . . .

7. Onze stakeholders

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 36.

.

.

.

.

.

. . . . . . . . . . .

Wie zijn onze stakeholders

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 37.

.

.

.

.

.

. . . . .

Dilemma's

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 40.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 42.

.

.

.

.

.

. . . . . . . . . .

FinanciĂŤle positie NOM

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 43.

.

.

.

.

.

. . . . . . . . . . .

Duurzaamheidsresultaten

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 46.

.

.

.

.

.

. . . . . .

NOM Finance

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 52.

.

.

.

.

.

. . . . . . . . . . . . .

NOM Foreign Direct Investment

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 61.

.

.

.

.

.

. . . . . . . . . . . .

NOM Business Development

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 65.

.

.

.

.

.

. . . . . .

8. Realisatie

.

.

.

.

. . . Energie Cluster . . . .

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 67. .

.

.

.

.

. . . Agri & Food Cluster . . . . .

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 68. .

.

.

.

.

. . . Water Cluster . . .

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 69. .

.

.

.

.

. . . High Tech Cluster . . . . .

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 70. .

.

.

.

.

. . . . .

Flinc NXT

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 71. .

.

.

.

.

. . . . . . Noord-Nederland Innovatiefonds . . . . . . .

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 73. .

.

.

.

.

. . . . . . .

9. Governance

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 74.

.

.

.

.

.

. . . . . .

Governance

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 75.

.

.

.

.

.

. . . . . . . . . . .

10. Toelichting jaarverslag

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 78.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 79.

.

.

.

.

.

. . . . . .

Doel verslag

.

.

.

. . . . . . . . . . .

Proces ter bepaling inhoud

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 80.

.

.

.

.

.

. . . . . . . .

MateriĂŤle aspecten

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 83.

.

.

.

.

.

. . . . .

Afbakening

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 86.

.

.

.

.

.

. . . . . . . . .

Verslaggevingsbeleid

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 87.

.

.

.

.

.

.

.

.

. . . . . . . .

11. Jaarrekening

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 90.

.

.

.

.

.

. . . . . .

Jaarrekening

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 91.

.

.

.

.

.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Toelichting behorende tot de geconsolideerde jaarrekening 2015

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 94.

.

.

.

.

.

. . . . . . . . . . . . . . .

Toelichting op geconsolideerde balans

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 102 . . .

.

.

.

.

. . . . . . . . . .

FinanciĂŤle instrumenten

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 112 . . .

.

.

.

.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Niet in de balans opgenomen activa en verplichtingen

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 113 . . .

.

.

.

.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Toelichting op de geconsolideerde winst- en verliesrekening

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 114 . . .

.

.

.

.

. . . . . . . . .

Enkelvoudige balans

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 118 . . .

.

.

.

.

. . . . . . . . . . . . . . .

Enkelvoudige winst- en verliesrekening

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 119 . . .

.

.

.

.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Toelichting behorende tot de enkelvoudige jaarrekening 2015

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 120 . . .

.

.

.

.

. . . . . . . . . . . . . . .

Toelichting op de enkelvoudige balans

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 121 . . .

.

.

.

.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Niet in de balans opgenomen activa en verplichtingen

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 127 . . .

.

.

.

.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Toelichting op de vennootschappelijke winst- en verliesrekening

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 128 . . .

.

.

.

.

. . . . . . . . . .

12. Overige gegevens

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 129 . .

.

.

.

.

.

. . . . . . . .

Overige gegevens

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 130 . . .

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 134 . .

.

.

.

.

.

. . . . . . . . . . . . . .

Bijlage 1 - Participaties en leningen

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 135 . . .

.

.

.

.

. . . . . . . . . . . . . . . . .Raad Bijlage 2 - Profielschets van de leden van de . van Commissarissen . . . . . . . . .

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 149 . . .

.

.

.

.

. . . . . . . . . . . . . . .

Bijlage 3 - Profielschets van de directie

. . . . . .

13. Bijlagen

. . . . . .

14. Contact

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 152 . . .

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 153 . .

.

.

.

.

.

. . . . . . . .

15. Persinformatie

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 154 . .

.

.

.

.

.

. . . . . . . .

16. Begrippenlijst

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 155 . .

.

.

.

.

.

. . . . . . . . . . . .

17. Belangrijkste Indicatoren

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 160 . .

.

.

.

.

.

. . GRI 18. . Index . . .

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. 161 . .

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

De NOM in het kort NOM Finance

NOM Business Development

NOM Foreign Direct Investment

Raad van Commissarissen Prof. Dr. Ir. R. Rabbinge, Voorzitter J.E. de Vries Drs. J Kruse B. P. Woldring Mr. S.E. Korthuis

Bestuur Drs. S. Jansen, directeur Mr. G. Buiter, plv. directeur, manager NOM Finance Ir. S. Oosterhof, manager Foreign Direct Investment en Business Development

4

Medewerkers Gemiddeld bedroeg het aantal medewerkers (FTE) in 2015: 38,8 (2014: 36,8)

5

Verslag van de RvC

6

Donkergroen B.V.

Verslag van de Raad van Commissarissen 2015 is een succesvol jaar geweest voor de NOM, met een positief resultaat van € 2,8 miljoen. Het aantal door NOM Finance uitgezette financieringen steeg wederom ten opzichte van het voorgaande jaar. Ook het ontwikkelingsbedrijf was in 2015 succesvol. Een voorbeeld is de samenwerking binnen Region of Smart Factories (RoSF). Dit consortium wordt geleid door de belangrijke noordelijke 'Original Equipment Manufacturer' (OEM) bedrijven Philips Drachten, Fokker Hoogeveen en CIG Centraalstaal Groningen. RoSF is afgelopen jaar uitgegroeid tot een breed cluster bestaande uit 35 bedrijven, kennis- en onderwijsinstellingen en draagt bij aan de zichtbaarheid van Noord-Nederland als high tech-regio.

Ook Greenlincs, het programma gericht op Agrifood en Biobased Economy, ontwikkelt zich sinds de start in 2014 goed. De toegenomen betrokkenheid en inzet van bedrijven en kennisinstellingen leidde tot de identificatie en verdere ontwikkeling van een aantal icoonprojecten. Tevens speelt de NOM een belangrijke rol in de business development rondom het watercluster. De NOM draagt zo via projectondersteuning bij aan een groene en circulaire economie en aan de implementatie van de Noordelijke Innovatie Agenda. Deze activiteiten bieden duidelijk perspectief voor regionale ontwikkelingen en kansen voor het MKB. NOM Foreign Direct Investment heeft eveneens goede resultaten behaald. Werd de afgelopen jaren een aantal hoogwaardige, grote projecten gerealiseerd, in 2015 waren dat deels kleinere projecten met banen aansluitend bij lagere opleidingsniveaus. Zeer vermeldenswaardig is de rol die de NOM heeft gespeeld bij het creëren van nieuwe kansen voor de Philips vestiging in Emmen en het behoud van productie in de voormalige vestiging van Haribo in Hoogezand. De Business Development activiteiten in de topsectoren in de noordelijke regio, waaronder de Chemie en HTSM-sector, zullen de komende jaren leiden tot het aantrekken van nieuwe ondernemingen en dragen bij aan verbetering van de economische structuur. Ook het multipliereffect uit de activiteiten van FDI draagt in grote mate bij aan het realiseren van een positieve sociaaleconomische impact.

De Raad is van mening dat de draagwijdte van deze activiteiten breder uitgedragen en onderstreept mag worden.

In de bovengemiddelde resultaten zien wij de groeiende rol van regionale ontwikkelingsmaatschappijen terug.

Als NOM kennen wij de regio en zijn wij goed op de hoogte van wat er speelt bij ondernemers. Door onze aansluiting bij nationale en regionale overheden zijn wij in staat ondernemers de weg te wijzen in de regio, maar ook op nationaal en Europees niveau. Tevens zijn wij als financier onderscheidend van commerciële partijen in onze bereidheid om grotere risico’s te accepteren. Zeker aan bedrijven die kansen voor groei bieden is de NOM bereid een steentje bij te dragen. Hiermee wordt een deel van de markt bediend die anders niet in aanmerking zou komen voor financiering. Desondanks hanteren we een kritische houding in ieder financieringstraject, waarbij risico’s altijd duidelijk in kaart worden gebracht. Ondernemingen zonder toekomstperspectief zullen niet door de NOM gefinancierd worden. Hoewel dergelijke financieringsbesluiten soms onbegrip oproepen bij partijen die het maatschappelijk belang vooropstellen, zet de NOM deze gedragslijn voort.

Samen met de directie heeft de Raad in 2015 de gesprekken met de aandeelhouders over de versterking van het eigenaarschap van de Provincies voortgezet. We zijn verheugd met de overeenkomst die bereikt is tussen het ministerie van Economische Zaken en de 3 noordelijke Provincies betreffende een nieuwe aandelenverhouding. De Provincies zullen gezamenlijk voor 50% aandeelhouder worden, waarmee het regionale eigenaarschap en de daarbij behorende verantwoordelijkheden vergroot worden. De Raad

7

benadrukt het belang hiervan voor regionale economische ontwikkeling. Tevens is de betrokkenheid van de Provincies verder versterkt met de toevoeging van een derde provinciaal fonds, dat voor beheer bij de NOM is ondergebracht.

Medio december 2015 is de gehele governance structuur van de NOM besproken en is besloten tot de instelling van een Investeringscommissie. Daarmee wordt een scheiding aangebracht tussen de rol van de Raad van Commissarissen als toezichthouder en de Investeringscommissie als adviesorgaan. Op deze wijze wordt onafhankelijke beoordeling van financieringen verder geborgd. De nieuwe commissie zal bestaan uit drie leden, en kan op ad hoc basis aanvullende leden betrekken tot een maximum van zeven.

Mijn eerste volledige jaar als Voorzitter heb ik met veel voldoening volbracht. De belangrijke functie die de NOM vervult ten aanzien van regionale sociaaleconomische ontwikkeling wil ik onderstrepen. We richten ons op het bieden van continuĂŻteit en perspectief aan ondernemers in de regio, met het behoud van arbeidsplaatsen als uitgangspunt. Door onze positie in de ketensamenwerking is de invloed die de NOM heeft op het behoud en de creatie van banen soms onvoldoende zichtbaar.

De aandeelhouders hebben in 2015 de benoemingen goedgekeurd van de heer Ben Woldring en mevrouw Sandra Korthuis tot commissaris van de vennootschap voor een termijn van 4 jaar. Eerder in 2015 trad ook de heer Jan Kruse als commissaris aan. In de nominatie van nieuwe leden is expliciet gelet op diversiteit in leeftijd, expertise en gender. De drie nieuwe leden zorgen voor verjonging en hebben gevarieerde expertise op het gebied van ondernemerschap en ervaring in het bedrijfsleven meegebracht. Ook wordt met de toetreding van de eerste vrouw naast vier mannen gewerkt aan een meer balanceerde man-vrouw verhouding.

Met een optimistische toekomstverwachting voor ogen, kijk ik ernaar uit om in 2016 onze rol als toezichthouder van de NOM de vervullen.

R. Rabbinge, voorzitter Raad van Commissarissen

8

Afbeelding 1: Raad van Commissarissen NOM

9

Een kort overzicht van de activiteiten van de Raad van Commissarissen in 2015 De Raad vergaderde elf maal in de aanwezigheid van de directie, waarvan één maal schriftelijk.

Er zijn vijf nieuwe financieringen goedgekeurd uit het Groei & Overname fonds.

Er zijn zes herfinancieringsvoorstellen goedgekeurd uit het Groei & Overname fonds.

Er werd kennis genomen van zeven nieuwe financieringen uit het Aanjaagfonds, waarvoor geen formele toestemming van de Raad is vereist.

Er zijn geen verkopen gerealiseerd.

Maandelijks werd de Raad geïnformeerd over mutaties en ontwikkelingen in de portefeuille.

Tweemaal werden de gehele portefeuille en de daaraan verbonden risico’s besproken.

Aan de hand van de kwartaalrapportages werd de financiële performance van de portefeuille besproken.

De Raad is geïnformeerd over ontwikkelingsprojecten en de daaraan verbonden risico’s.

De Raad heeft eenmaal buiten de aanwezigheid van de directie haar eigen functioneren en het functioneren van de directie geëvalueerd.

De directie heeft het jaarverslag en de jaarrekening over het boekjaar 2015 opgesteld. De Raad van Commissarissen heeft op 27 mei 2016 kennis genomen van de goedkeurende verklaring van PricewaterhouseCoopers Accountants N.V. met betrekking tot de jaarrekening. De Raad heeft de jaarrekening volgens deze rapportage goedgekeurd en voorgelegd aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders (AvA).

Preadvies Wij stellen de AvA voor de balans, winst en verliesrekening en de toelichting vast te stellen. Inzake het resultaat stellen wij voor de winst van € 2,8 miljoen euro toe te voegen aan de overige reserves.

Prof. dr. ir. R. Rabbinge J.E. de Vries Drs. J. Kruse B.P. Woldring Mr. S.E. Korthuis

10

Verslag van de directie

11

Noordlease B.V.

Ontwikkelingen in 2015 Als NOM kijken we terug op een succesvol jaar. We sloten 2015 af met een positief resultaat van € 2,8 miljoen, het nettoresultaat van ontvangen rente, dividenden, afboekingen, voorzieningen en overige resultaten op participaties. Ten opzichte van 2014 zagen we een toenemend aantal financieringsaanvragen en een groeiende investeringsbereidheid. Dit heeft zich vertaald naar flinke groei in het aantal financieringen. Ook de resultaten uit onze acquisitie (FDI) activiteiten waren goed, met een bovengemiddelde score van 455 arbeidsplaatsen in de regio. NOM Business Development heeft met € 23,8 miljoen aan investering in innovatieve projecten haar doelstelling ruimschoots behaald. Deze investering vertaalt zich naar 126 manjaren arbeid dat in ontwikkelingsprojecten is gerealiseerd afgelopen jaar.

Een van de hoogtepunten van 2015 is de overeenkomst tussen Philips Lighting en Chezz Partners. Na het besluit van Philips in 2014 om haar armaturenfabriek in Emmen eind 2016 te sluiten, hebben NOM en Chezz Partners samengewerkt aan een oplossing waarbij zoveel mogelijk werkgelegenheid behouden wordt. Dit wordt gerealiseerd door de start van twee nieuwe bedrijven op de fabriekslocatie met een deel van het huidige Philips-personeel.

Als afsluiter van het jaar werd eind december een overeenkomst getroffen tussen het Ministerie van Economische Zaken en de 3 noordelijke Provincies over het aandeelhoudersschap van de NOM. Het Ministerie, nu nog voor 99,97% aandeelhouder, zal in 2016 49,97% van haar aandelen verkopen aan de drie noordelijke Provincies. Hiermee krijgen de Provincies, na ruim 42 jaar, meer verantwoordelijkheid. Dit bevestigt het eigenaarschap van de NOM en komt de inspanningen in het bieden van een goed perspectief aan de inwoners en ondernemers van Noord-Nederland ten goede.

Resultaat

Realisatie

Doel 2015

2014

Realisatie 2015

FDI: investeringen

€ 831 mln

€ 100 mln

€ 46 mln

BD: innovatie impuls (gefinancierde projecten)

€ 20,5 mln

€ 6 mln

€ 23,8 mln

F: uitzettingen

€ 9,2 mln

€ 8 - 12 mln

€ 12,1 mln

F: uitzettingen via Doefonds, MKB Fonds en IFG

€ 1,1 mln

€ 4,8 mln

Flinc: directe en indirecte investeringen

€ 4,5 mln

€ 3 mln

€ 7,4 mln

FDI: arbeidsplaatsen (incl. behoud en IR) BD: aantal manjaren arbeid in Ontwikkelprojecten F: aantal arbeidsplaatsen bij NOM-deelnemingen Flinc: aantal arbeidsplaatsen Totale CO2 emissie (kg)

Tabel 1: Resultaten op hoofdlijnen

12

393

200

455

109

-

126

2.774

-

3.021

133

36

185

258.868

-

148.509

Toekomst De NOM is verheugd met het in december 2015 bereikte principeakkoord tussen het Ministerie van Economische Zaken en de provincies Groningen, Fryslân en Drenthe over het aandeelhouderschap. De grotere verantwoordelijkheid voor de Provincies versterkt de rol en continuïteit van de NOM bij het uitvoeren van het regionaal beleid en de impuls die wij willen geven aan de economie van de drie noordelijke provincies.

Onderdeel van het principeakkoord vormt de toekomstige bekostiging van het ontwikkelingsbedrijf. Deze bekostiging vindt momenteel plaats door middel van een kruisfinanciering. Door de aandeelhouders is besloten deze kruisfinanciering per 1 januari 2016 te stoppen.

Aanvullend op de twee in 2014 in beheer genomen Provinciale fondsen, het MKB-Fonds Drenthe en het Doefonds Fryslân B.V., heeft de NOM in 2015 ook het beheer van het Investeringsfonds Groningen (IFG) op zich genomen. Hieruit zijn in 2015 twee investeringen gerealiseerd. De drie fondsen hebben afspraken gemaakt met de NOM over de sectoren waarin zij investeren. Aanvragen die niet bij de criteria van de NOM passen, maar wel bij de provinciale fondsen, kunnen zo toch in behandeling worden genomen.

De NOM heeft in 2015 tevens in het nieuw opgezette Carduso Capital fonds geïnvesteerd. Dit fonds, opgericht door de Rijkuniversiteit Groningen, bezit specialistische kennis over de sectoren life sciences, healthy ageing, energy en sustainable society. Vanuit dit fonds is € 16 miljoen beschikbaar.

Voor ‘vroege fase financiering’ is het Innovatiefonds Noord-Nederland in 2014 van start gegaan. Hoewel de financiering van het fonds in 2015 nog niet compleet was in verband met de continuerende gesprekken met aandeelhouders, heeft het Innovatiefonds in het eerste jaar een redelijk resultaat behaald en zijn vanuit dit fonds vier investeringen gedaan.

Met Greenlincs richt de NOM zich op business development van de Agrifood en Biobased Economy (BBE) sectoren. Het is de ambitie dat Greenlincs zich ontwikkelt tot hét gezicht van de Noordelijke AgriFood & Biobased Economy en daarbij fungeert als Noord-Nederlandse spil in het netwerk van bedrijven en kennisinstellingen.

Het programma Flinc, opgezet in 2013 als portal om starters en pre-starters op gang te helpen op financieringsgebied, verliep in 2015 goed. Uit de resultaten en reacties vanuit de markt blijkt een grote behoefte te bestaan aan deze dienstverlening. Hoewel we initieel voor een voorzichtige aanpak kozen, zien we na het tweede volle jaar dat er meer gerealiseerd kan worden. De NOM zal zich onder andere richten op verbetermogelijkheden in het organiseren van het investeringsnetwerk rondom de financiering van bedrijven.

Met de opgedane ervaring denken we de komende tijd de snelheid van financieringen te kunnen verhogen.

Het is tevens de ambitie om de activiteiten uit te breiden naar de bredere MKB-markt. De financiering voor Flinc is voor de komende jaren zeker gesteld door deze op te nemen in de basisfinanciering. De doelstellingen worden daarom afzonderlijk gepresenteerd.

De geschetste ontwikkelingen geven de vraag naar en het belang van de diensten van de NOM vanuit de Noord-Nederlandse markt weer. Om de positieve lijn voort te zetten zijn de doelstellingen voor het jaar 2016 bijgesteld. NOM Finance heeft de ambitie tenminste € 10 miljoen aan investeringen te realiseren. Voor FDI is de doelstelling voor het investeringsniveau verhoogd naar € 200 miljoen en het aantal arbeidsplaatsen verhoogd van 100 naar minimaal 200. De afdeling BD heeft haar ambitie qua investeringsniveau bijgesteld naar € 12 miljoen, als gemiddelde voor de komende jaren, aan financieringsgelden geïnvesteerd door externe

13

partijen. Het mooie resultaat dat afgelopen jaar behaald is in het realiseren van lokaal aandeelhoudersschap bij de noordelijke provincies, vormt een belangrijke basis voor de continuĂŻteit van onze bijdrage aan de economische ontwikkeling van Noord-Nederland.

14

Duurzame Ontwikkeling De doelstelling van de NOM is het stimuleren van economische bedrijvigheid in Noord-Nederland. Vanuit duurzaamheidsperspectief heeft de NOM dan ook met name impact op sociaal-economische aspecten. In bredere context hebben wij het onderwerp Circulaire Economie als belangrijke trend gesignaleerd en geadopteerd. Zowel de energiesector als de landbouw- en voedingsmiddelenindustrie hebben sterke wortels in Noord-Nederland. Dit maakt het voorzien in eigen energie en voedsel, naast productie voor de wereldmarkt, tot een belangrijk ontwikkel- en innovatiethema in onze regio.

Circulaire modellen bieden ook kansen om in de maakindustrie meer regionale productie te realiseren.

Daardoor kan de maakindustrie, een belangrijke kurk waarop onze economie drijft, in stand blijven. Deze trend past bij de Regionale Innovatie Strategie (RIS) van Noord-Nederland. In de topsectoren, waaronder Chemie en Watertechnologie, ontstaan veel projecten die hierop aansluiten. Ook zien we, vanuit onze acquisitieafdeling FDI, dat met name buitenlandse bedrijven in ketens denken en als onderdeel van een regionaal ecosysteem van bedrijven willen functioneren. Daarom investeren wij in de aantrekkelijkheid van de noordelijke regio en in het creëren van deze ketens. De korte lijnen, de goede arbeidsmoraal en een aansluitende onderwijsstructuur in onze regio dragen hier zeker aan bij.

Ook zien we kansen in verder commercialiseren van duurzaamheidsaspecten van producten en diensten. Met meer communicatie over deze aspecten kunnen bedrijven hun competitieve en onderscheidende positie vergroten. De zoektocht naar nieuwe verbindingen en oplossingen levert hiermee juist waarde op in plaats van dat zij een belemmering vormt. Nieuwe technologische ontwikkelingen en hieraan gerelateerde duurzaamheidsaspecten bieden ook kansen op regionaal niveau. Een goed voorbeeld is 3D-printing. De flexibiliteit van kleinere productie series die hiermee gepaard gaat, zorgt dat productie terug kan worden gehaald vanuit lagelonenlanden naar de noordelijke regio. Ook de lagere logistieke kosten en de mogelijkheden ten aanzien van combinaties tussen massaproductie en design, betekenen veel voor onze regio.

Het continuïteitsperspectief van ondernemingen is van toepassing op onze eigen organisatie en op bedrijven in de regio. Het creëren van nieuwe werkgelegenheid en het behouden van bestaande werkgelegenheid is verankerd in onze kerntaak. Groei in werkgelegenheid is het resultaat van een toenemend aantal bedrijven en startups die zich, met inzet van Foreign Direct Investment, in onze regio vestigen. Daarnaast is deze groei toe te schrijven aan bestaande bedrijven in de regio die groeien door de introductie van nieuwe producten en diensten en het verbeteren van kosten efficiënties. Ook willen veel ondernemers inspelen op de vraag naar duurzamere producten en diensten. Met name onze medewerkers van Business Development zijn actief op zoek naar antwoorden op die marktvraag. In de projecten die zij de laatste jaren ontwikkelen voeren ‘vergroenen’ en verduurzamen de boventoon.

Als ontwikkelingsmaatschappij bevinden we ons aan de voorkant van het innovatieproces. De Business Developers werken samen met ondernemers aan het bedenken en uitwerken van ideeën. Onze rol is afgerond wanneer ideeën zijn ontwikkeld tot concrete projectplannen en financiering is geregeld. Mede doordat resultaten van deze projecten vaak veel later zichtbaar worden, wordt de impact ervan niet altijd gerelateerd aan de NOM, ondanks dat wij aan de basis hebben gestaan. Ook clusterorganisaties lopen ertegenaan dat hun impact in de ketensamenwerking niet altijd zichtbaar is.

15

Ook zien wij bepaalde uitdagingen. Met name in de sectoren die FDI en BD bedienen is de beschikbaarheid van arbeidskrachten een thema. Voor veel techniekbedrijven is het lastig om geschikt en goed opgeleid personeel te vinden. De arbeidsmarkt van IT’ers wordt steeds krapper. De NOM vraagt bij overheid en kennisinstellingen actief aandacht hiervoor. Rondom het vestigen van buitenlandse bedrijven in de regio biedt de NOM toegevoegde waarde door, in samenwerking met gemeenten, arrangementen te ontwikkelen waar opleidingstrajecten tijdens de transitieperiode deel van uit maken. Hiermee zijn bedrijven verzekerd van goed opgeleid personeel op het moment van vestigen. Deze arrangementen stimuleren bedrijven om zich in de noordelijke regio te vestigen. Vanuit commercieel oogpunt biedt bovenstaande dynamiek daarom naast een uitdaging ook een kans.

Dat duurzaam ondernemen in de NOM verankerd ligt, brengen we tot uitdrukking in onze verslaglegging. In dit jaarverslag is geen apart duurzaamheidsverslag opgenomen. De strategie, activiteiten en resultaten met betrekking tot duurzaamheid zijn volledig geĂŻntegreerd in het jaarverslag van de NOM. Door middel van voorbeelden van projecten en activiteiten die wij ontwikkelen geven we in dit jaarverslag een gezicht aan het duurzame karakter van onze werkzaamheden. Om inzicht te geven in de interne resultaten van de NOM wordt voor prestatie indicatoren aansluiting gezocht bij de indicatoren gedefinieerd door het Global Reporting Initiative (GRI). De resultaten met betrekking tot de externe en interne prestatie indicatoren worden in Duurzaamheidsresultaten uiteengezet.

In 2015 is de Raad van Commissarissen vernieuwd met de benoeming van drie nieuwe commissarissen. De verhouding man – vrouw wijzigt daardoor in positieve zin, maar is nog niet in evenwicht. Dit blijft een aandachtspunt voor de komende jaren. De Raad is daarmee na een korte onderbreking weer voltallig. Vanuit het management zijn we daar content mee omdat er sprake is van een breed samengestelde Raad die nieuwe impulsen geeft aan de onderneming.

S. Jansen, directeur

16

OrganisatieproďŹ el

17

Van Spijker Infrabouw B.V.

Algemeen De NOM is een van de vijf regionale ontwikkelingsmaatschappijen in Nederland. De aandelen zijn in bezit van het ministerie van Economische Zaken en de provincies Groningen, Fryslân en Drenthe.

De NOM houdt zich bezig met drie kerntaken: NOM Finance: Het verstrekken van financiering aan kansrijke ondernemingen in Noord-Nederland; NOM Foreign Direct Investment (FDI): Het acquireren van (buitenlandse) bedrijven voor NoordNederland en accountmanagement voor het bestaande bedrijfsleven in Noord-Nederland; NOM Business Development (BD): Het omzetten van een concreet idee naar een project (van idee naar een renderend product).

Wij geloven in de kracht van Noord-Nederland en willen bijdragen aan een gezond en duurzaam NoordNederland voor ons en onze kinderen. Voor de NOM betekent dit het op de juiste wijze stimuleren van de Noord-Nederlandse economie waarbij we rekening houden met trends en ontwikkelingen in de omgeving (zie Verslag van de directie). Op basis hiervan hebben wij onze visie, missie en strategie geformuleerd.

Visie Een economisch toekomstbestendig Noord-Nederland

Missie De N.V. NOM, Investerings- en Ontwikkelingsmaatschappij voor Noord-Nederland (NOM) heeft als missie om de permanente katalysator van economische ontwikkeling in Noord-Nederland te zijn.

Strategie De NOM wil haar doel, de werkgelegenheid in Noord-Nederland bestendigen en ontwikkelen door het stimuleren van duurzaam winstgevende economische activiteiten, bereiken door het tijdelijk verstrekken van risicodragend kapitaal, acquisitie en retentie van bedrijven en innovatie.

Daarbij realiseren we ons dat investeringen steeds minder een direct effect hebben op werkgelegenheid. Door toelevering en outsourcing wordt buiten het investerende bedrijf soms meer werkgelegenheid gecreĂŤerd dan erbinnen.

De NOM is georganiseerd naar de aard van haar activiteiten en bestaat uit de afdelingen NOM Finance, NOM Foreign Direct Investment en NOM Business Development. De strategie wordt jaarlijks door het Managementteam herijkt. Daarin wordt de input vanuit de verschillende afdelingen meegenomen. In 2016 zal de strategie worden herzien in een interactief proces met medewerkers, stakeholders en aandeelhouders.

18

Afbeelding 2: Bedrijfsmodel van de NOM

Uit deze strategie volgt een proces van waardecreatie. In Waardeketen wordt per afdeling het bedrijfsmodel en de waardeketen toegelicht. Bij de invulling van het bedrijfsmodel zijn de trends en ontwikkelingen uit de omgeving, zoals beschreven in het Verslag van de directie in acht genomen. Een breder inzicht in de producten en diensten van de afdelingen, en de markten waarin de NOM opereert, wordt beschreven in het hoofdstuk Realisatie.

Met de aandeelhouders is in de loop van 2012 het beeld met betrekking tot de langetermijnontwikkeling binnen Noord-Nederland gedeeld. De door de provincies vastgestelde speerpunten daarin vallen ten dele samen met de door het ministerie van Economische Zaken gepresenteerde Topsectoren. Als afgeleide daarvan heeft de NOM haar maatschappelijke doelen uitgezet tot en met 2016.

In 2014 is blijvend afstemming gezocht met de aandeelhouders als financiers van onze werkzaamheden. De uitvoering van projecten door de NOM, zoals bijvoorbeeld in de vorm van de clusters Greenlincs en Flinc, valt daar ook onder. De lange termijn doelstellingen worden jaarlijks in het werkplan vertaald naar concrete doelen. Na afloop van het jaar wordt de realisatie geĂŤvalueerd met de aandeelhouders op basis waarvan de doelen voor het volgende jaar eventueel worden bijgesteld. In 2015 was, naast het verder ontwikkelen van het cluster voor smart industries, het bijdragen aan de ontwikkeling van circulaire economie, een belangrijk thema.

19

Organisatiestructuur Afzetmarkt en vestiging De werkzaamheden van de NOM zijn gericht op de versterking van de private sector van Noord-Nederland.

Vanuit NOM FDI zijn er intensieve contacten met ondernemingen in onder andere de VS, Japan, en NoordEuropa. De publieke en private sector in Noord-Nederland worden als afzetmarkt aangemerkt. De NOM heeft haar hoofdkantoor in Groningen en een dependance in Leeuwarden.

Eigendomsstructuur De organisatie is een naamloze vennootschap. De aandelen zijn voor 99,97% in het bezit van het ministerie van Economische Zaken en voor 0,03% in het gelijke bezit van de provincies Groningen, Fryslân en Drenthe.

Naar aanleiding van het in 2015 met de Provincies en het ministerie van Economische Zaken bereikte principeakkoord wordt dit in 2016 gewijzigd. De Provincies worden voor 50% aandeelhouder. Dit zal bekrachtigd worden tijdens de aandeelhoudersvergadering op 30 juni 2016.

De vennootschap wordt aangestuurd door de directie en heeft een Raad van Commissarissen die toezicht houdt.

Operationele structuur De NOM heeft vier 100% dochterondernemingen, te weten Venture Kapitaalfonds III B.V., B.V. Drentse Participatie Maatschappij en Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V. die, evenals de NOM, voorzien in risicodragend kapitaal. De vierde dochteronderneming, Venture Kapitaalfonds II B.V., is in 2014 omgezet in het Innovatiefonds Noord-Nederland B.V. Het Venture Kapitaalfonds III B.V. is mede gefinancierd met Europese gelden en daarmee gebonden aan Europese regelgeving. De investeringen van B.V. Drentse Participatie Maatschappij en Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V. zijn provincie gebonden. De dochterondernemingen hebben geen personeel in dienst.

De volgende kengetallen geven de omvang van de organisatie weer:

2015

2014

Opbrengsten financieringsbedrijf (in € x 1.000)

7.252

18.383

Opbrengsten ontwikkelbedrijf (in € x 1.000)

2.932

3.026

Totale opbrengsten (in € x 1.000)

10.184

21.409

Omvang portefeuille (in € x 1.000)

30.805

21.913

Omvang overige activa (in € x 1.000)

42.879

60.766

Omvang totale activa (in € x 1.000)

73.807

82.825

38,8

36,8

Gemiddeld aantal FTE

Tabel 2: Omvang van de organisatie

20

Personeel

Afbeelding 3: medewerkers NOM

De NOM bestaat uit de afdelingen NOM Finance, NOM Foreign Direct Investment en NOM Business Development, die ondersteund worden door een stafafdeling bestaande uit de functies Algemene Zaken, Administratie & FinanciĂŤn en Communicatie. De organisatie kan schematisch als volgt worden weergegeven:

Afbeelding 4: Organisatieschema

21

Gemiddeld aantal medewerkers Aantal medewerkers ultimo 2015 Aantal fte's ultimo 2015 Gemiddeld aantal medewerkers met een vast contract

2015

2014

40

43,5

42

44

37,0

39,1

35

38

Gemiddeld aantal fte's

38,8

36,8

Gemiddeld aantal fte's Finance*

12,7

11,3

Gemiddeld aantal fte's FDI/BD

10,9

10,1

Gemiddeld aantal fte's gecoรถrdineerde projecten**

6,2

6,5

Gemiddeld aantal fte's Staf***

9,0

8,8

35%

35%

8%

10%

% Parttime (minder dan 36 uur)

35%

21%

% indirect (in fte's)

27%

30%

% vrouwen (in fte's) % Management (in fte's)

% gedetacheerd bij andere bedrijven

5%

7%

Aantal mensen gedetacheerd bij de NOM

0

0,8

Aantal zelfstandigen aan het werk bij de NOM

-

-

Tabel 3: Personeelsbestand * inclusief medewerkers van Doefonds, MKB Fonds en Investeringsfonds Groningen ** inclusief medewerkers Flinc en Greenlincs *** inclusief medewerkers administratie, communicatie, algemene zaken en directie

Personeelsbestand In 2015 werkten gemiddeld 40 (38,8 FTE) medewerkers bij de NOM. Het aantal werknemers is daarmee iets gedaald ten opzichte van 2014. In aantal FTE zijn we echter iets toegenomen. Organisatie-breed streven we naar een optimaal evenwicht in de verhouding man/vrouw. Het totaal aantal vrouwen is met 35% gelijk gebleven. In totaal zijn er in 2015 2 FTE mannen uit dienst getreden en 3,39 FTE vrouwen. Daar zijn 1,75 FTE mannen en 2,75 FTE vrouwen voor terug gekomen als nieuwe collega's.

Alle medewerkers werken vanuit het kantoor in Groningen en kunnen gebruik maken van de dependance in Leeuwarden.

22

Figuur 1: verhouding man-vrouw (fte)

man

65,00%

vrouw

35,00%

Organisatorische wijzigingen In een extra Vergadering van Aandeelhouders medio december 2015 is de gehele governance structuur van de NOM besproken. Tijdens deze vergadering zijn de statuten geactualiseerd en is besloten tot de instelling van een Investeringscommissie. Daarmee wordt een scheiding aangebracht in de rol tussen toezicht, de Raad van Commissarissen, en advies, de Investeringscommissie. Op deze wijze is er sprake van scheiding van verantwoordelijkheid m.b.t. de besluiten rondom investeringen Er hebben zich geen wijzigingen voorgedaan in beleid en doelstellingen. Significante wijzigingen in waardeketen zijn opgenomen in de GRI tabel.

23

Ethiek en integriteit Gedragscode In de arbeidsvoorwaardenregeling van de NOM zijn gedragscodes opgenomen ten aanzien van omgangsvormen, het gebruik van social media en van PC’s, laptops en telefoons. Daarnaast is een klokkenluidersregeling opgenomen en een klachtenregeling, voor klachten binnen de hiërarchische lijn. Bij indiensttreding ontvangen werknemers de arbeidsvoorwaardenregeling. Deze is ook beschikbaar op het intranet. De code is in 2015 niet aangepast.

Wel is in 2015 een medewerkersonderzoek gestart aan de hand van vrijwillige gesprekken met medewerkers.

Uit dit onderzoek blijkt een hoge mate van betrokkenheid bij de maatschappelijke opdracht van de NOM. De vrijheid en variëteit m.b.t. de werkzaamheden wordt hoog gewaardeerd. Een aandachtspunt is de onderlinge uitwisseling van kennis en informatie. De collegiale samenwerking wordt als belangrijkste verbeterpunt gezien.

In 2016 zal daar gericht aandacht aan worden besteed.

Externe klachtenregeling De NOM kent als private serviceverlener in een B2B omgeving geen externe klachtenregeling.

Klantvriendelijkheid dient wel als uitgangspunt voor ons handelen. Wanneer stakeholders klachten hebben over het functioneren van de NOM, wordt per individueel geval gereageerd.

In het afgelopen jaar hebben wij één klacht ontvangen. Deze klacht ontvingen we eind december en is begin 2016 met de betreffende partij besproken en afgehandeld.

24

Risicobeheersing

25

Kampen Industrial Care B.V.

Interne bedrijfsvoering Om de realisatie van onze doelstellingen te waarborgen, heeft de NOM een managementbeheerssysteem ingericht gericht op de kernprocessen. Daar de maatschappelijke aspecten van ondernemen integraal deel uitmaken van deze processen, worden de doelstellingen hierop gemonitord via het algemene managementbeheerssysteem.

Dit systeem is ingericht op basis van de door de NOM uitgevoerde risico-analyse. We volgen risico's door het jaar heen en nemen waar nodig maatregelen. De belangrijkste risico's kunnen worden onderscheiden met betrekking tot de volgende aspecten:

Interne organisatie

Strategisch

IT beheer

politieke risico’s

archivering

wet- en regelgeving

integriteit

concurrentie

calamiteiten

imago

Financieel

Operationeel

waardering participaties

operationele doelstellingen

liquiditeit

interne procedures

ďŹ scale risico's

personeel

ďŹ nanciering van de activiteiten

26

Risico's en beheersmaatregelen De geïnventariseerde risico's met betrekking tot deze aspecten zijn in 2015 geëvalueerd. Hierbij is geconstateerd dat de kans dat de risico's zich voor doen, en de impact indien dit gebeurt, nog actueel zijn.

Wanneer zowel de kans dat het risico zich voordoet, als de impact wanneer dit gebeurt, laag is, dan accepteert de NOM het risico. Wanneer de kans laag is, maar de impact hoog, wordt het risico verzekerd. Bij een hoge kans dat een risico zich voordoet, onafhankelijk van de impact, zijn beheersmaatregelen gedefinieerd welke onderdeel uitmaken van de bedrijfsprocessen.

Zo zijn onder andere beheersmaatregelen getroffen voor de volgende geïdentificeerde risico's: Risico

Beheersmaatregel

IT-beheer/cybercrime

In het IT-beleid is vastgelegd hoe om moet worden gegaan met IT-middelen en systemen waar mee wordt gewerkt zodat veiligheid en continuiteit kan worden gegarandeerd. Periodiek vindt er een inventarisatie plaats m.b.t. de informatie en continuïteitrisico’s voor de NOM.

Veranderingen wet- en

Screenen en aanpassen arbeidsovereenkomsten naar aanleiding van veranderde wet- en

regelgeving

regelgeving (zie ook Ethiek en integriteit).

Interne procedures

Gelet op de omvang van de organisatie is niet overal functiescheiding mogelijk. In overleg met de externe accountant wordt jaarlijks getoetst of de risico’s voldoende beheersbaar zijn.

Participaties/imago

Screenen en beoordelen van activiteiten van participaties op schending mensenrechten, naleving wet- en regelgeving en grote milieurisico’s.

Waardering participaties

Ieder half jaar worden participaties gewaardeerd en op basis daarvan het voorzieningenniveau bepaald.

Imago

Door proactieve communicatie sturen we op het beeld dat de buitenwereld van ons heeft. Dit doen we door veelvuldig contact met de aandeelhouders en via relatiemanagement en perscontacten.

Daarnaast zijn we in 2015 gestart met interne social media trainingen, waarmee we ons imago zo goed mogelijk proberen neer te zetten.

Tabel 4: Geïdentificeerde risico’s en beheersmaatregelen Daarnaast zijn maatregelen getroffen ten aanzien van risico’s met betrekking tot het aspect financiering. Eind 2015 is een akkoord tot stand gekomen tussen aandeelhouders. In de gemaakte afspraken is de basisfinanciering voor de komende jaren veiliggesteld. De continuïteit van de NOM op haar kerntaken is daarmee geborgd.

De systemen, die tot doel hebben de geïnventariseerde significante risico’s waaraan de onderneming is blootgesteld optimaal te beheersen, zijn op orde. Zij kunnen echter geen absolute zekerheid bieden tegen het niet realiseren van ondernemingsdoelstellingen, noch kunnen zij alle onjuistheden, verlies, fraude en overtredingen van wetten of regels geheel voorkomen.

Met de Raad van Commissarissen is afgesproken om de werkzaamheden inzake de risicobeheersing in zijn geheel te evalueren. In 2015 zijn we daarmee gestart, in het voorjaar van 2016 zal dit met de Raad van Commissarissen worden besproken.

27

Waardeketen

28

VCN Mass Turning B.V.

Waardeketen De ketenverantwoordelijkheid van de NOM ligt vanuit haar strategische doelstellingen en kernactiviteiten, het tijdelijk verstrekken van risicodragend kapitaal, acquisitie en retentie van bedrijven en innovatie, voornamelijk in de regio. Onze activiteiten dragen bij aan economische, sociale en milieu-aspecten van duurzame ontwikkeling.

De afdelingen NOM Finance, NOM Foreign Direct Investment en NOM Business Development hebben ieder een andere waardeketen, van waaruit ze elkaar op tal van manieren versterken en ze actief kansen voor elkaar genereren. In de volgende paragrafen wordt de waardeketen per afdeling beschreven.

De keten waar de NOM onderdeel van uitmaakt, loopt vanaf het MKB waar de NOM inkoopt, tot en met het MKB waarin de NOM investeert, aan adviseert en mee samenwerkt in acquisitie- en innovatieprojecten. De NOM koopt diensten en kantoorartikelen en maakt gebruik van leaseauto’s. In die zin hebben we een beperkte impact op economische-, sociale- en milieuaspecten in de inkoopketen. Omdat de NOM binnen de inkoopketen geen actieve rol als ketenpartner speelt, wordt dit onderdeel van de keten als niet materieel beschouwd en niet beschreven. De NOM is niet betrokken bij externe controle op ketenbeheer.

29

NOM Finance NOM Finance verstrekt risicodragend kapitaal aan kansrijke MKB-ondernemingen in Noord-Nederland in de vorm van aandelenkapitaal en/of achtergestelde leningen. Hiermee kunnen ondernemingen starten of groeien. Een aanzienlijk deel van de doelgroep wordt gevormd door starters, technologie-gedreven en innovatieve ondernemingen. Ook het bestaande bedrijfsleven, groeiende bedrijven en bedrijven waar overname of bedrijfsopvolging aan de orde is, zijn een belangrijk deel van de doelgroep. De participaties en leningen liggen in een segment met hogere risico’s. Het gaat echter wel om in de kern gezonde bedrijven en business cases met goede rendementsperspectieven. Zo wordt het fonds revolverend gehouden en kan aan de rendementseisen van de aandeelhouders worden voldaan.

De aandeelhouders van de NOM hebben bij de oprichting van de NOM kapitaal ingebracht. Met de opbrengsten van de financieringsactiviteiten financiert NOM Finance haar eigen activiteiten, inclusief personeelskosten. Daarnaast moet de koopkracht van het beschikbaar gestelde vermogen in stand gehouden worden zodat we in de toekomst risicodragend kapitaal kunnen blijven verstrekken. Dat wil zeggen dat het financieringsbedrijf na aftrek van kosten, in vijfjarig perspectief een rendement boekt dat ten minste gelijk is aan het inflatiepercentage.

NOM Finance werkt bij de totstandkoming van een financiering samen met de onderneming, adviseurs, banken, private investeerders en/of participatiemaatschappijen. Ook wordt de samenwerking gezocht met partijen die nieuwe vormen van financiering aanbieden, zoals kredietunies en crowdfunding platforms. De financiële betrokkenheid van NOM Finance is altijd voor een bepaalde periode. Daarna worden de aandelen (terug)verkocht, wordt de eventuele lening afgelost en wordt de opbrengst weer elders geïnvesteerd.

NOM Finance onderscheidt zich van andere (private) participatiemaatschappijen door een langere termijn focus. We zijn een actieve aandeelhouder en denken mee met de ondernemer bij het realiseren van plannen.

Ons uitgangspunt is het aangaan van een duurzame samenwerking met de bedrijven waarmee wij een financieringsrelatie hebben. Snelle winst is geen doel: NOM Finance richt zich op actieve participatie en een bedrijfsspecifieke aanpak waarmee positief rendement op termijn wordt gecreëerd. Dat is een duurzame basis voor continuïteit van de onderneming.

NOM Finance biedt naast kapitaal in geld ook menselijk kapitaal in de vorm van denkkracht, advies en begeleiding. Het doel: groei van omzet, winst en duurzame werkgelegenheid. Daarvoor wordt naast de eigen deskundigheid gebruik gemaakt van de deskundigheid van de andere afdelingen van de NOM en, waar nodig, van externe specifieke deskundigheid. De NOM voert het beheer van de zelfstandige provinciale investeringsfondsen Doefonds Fryslân en MKB-Fonds Drenthe en Investeringsfonds Groningen (IFG) uit. De Provincies hebben deze fondsen in zelfstandige bv’s ondergebracht. Hiermee wordt de mogelijkheid gecreëerd om, in aanvulling op investeringen uit het NOM fonds, bedrijven in de regio te financieren.

30

Afbeelding 5: Waardeketen NOM Finance

31

NOM Foreign Direct Investment Het NOM Foreign Direct Investment (FDI) team richt zich op het acquireren en begeleiden van nieuwe (buitenlandse) investeerders in Noord-Nederland. We geven advies over vestigingslocaties, zijn op de hoogte van aanwezige bedrijventerreinen, en hebben de juiste contacten met vergunning verstrekkers, energieleveranciers en werkgelegenheidsinstanties.

Ook neemt NOM FDI zelf initiatief om ondernemers te interesseren voor investeringen in het Noorden. In de afgelopen vijf jaar hebben zich mede daardoor bijna 50 bedrijven in het Noorden gevestigd of uitgebreid. Dit is goed voor meer dan 1600 nieuwe banen. De NOM werkt nauw samen met het Netherlands Foreign Investment Agency (NFIA), een agentschap dat onder het Ministerie van Economische Zaken valt. NOM FDI richt zich op twee sub-taken: acquisitie en retentie.

Acquisitie Het acquireren van bedrijven is zo veel mogelijk georganiseerd langs de lijnen van de topsectoren. Om nieuwe investeerders aan te trekken is het van belang een goed beeld van het vestigingsklimaat te schetsen. Voor NOM FDI zijn kennis van de regio en het netwerk de belangrijkste assets. Daarin zit een belangrijk deel van onze toegevoegde waarde. Via ons netwerk doen we kennis op die noodzakelijk is om goede proposities per sector te ontwikkelen. Dit doen we altijd in samenwerking met ĂŠĂŠn of meerdere regio's in het Noorden.

Ook de nauwe samenwerking met de afdeling Business Development is van belang. Een omvangrijk deel van ons netwerk wordt ook door die afdeling bediend. Voor de uitvoering van de activiteiten ontvangt NOM FDI subsidies en bijdragen van de drie noordelijke provincies, het ministerie van Economische Zaken en verschillende gemeenten uit de regio.

Leads voor nieuwe buitenlandse investeringen worden gegenereerd door medewerkers van de NOM, door het NFIA of via onder meer locatieadviesbureaus, accountants, advocaten, makelaars, gemeenten en provincies. NOM FDI begeleidt vanaf dat moment de investeerder bij het gehele proces om te komen tot een besluit tot vestiging. Wanneer wordt besloten tot vestiging, draagt NOM FDI de regie over aan de betrokken gemeente. De NOM neemt de klant op in het Investor Relations programma en blijft op afstand betrokken.

Retentie Naast acquisitie is het belangrijk om de contacten met gevestigde bedrijven te versterken en verder te ontwikkelen. Samen met het NFIA is hiervoor het Investor Relations (IR) programma ontwikkeld. In dit programma worden jaarlijks de reeds gevestigde (buitenlandse) bedrijven bezocht. Met het lokale management wordt gesproken over de strategie van de onderneming en de resultaten hiervan.

Het NFIA heeft waardevolle contacten met het internationale bedrijfsleven. Ze levert leads waar NOM FDI actief werk van maakt. Door mee te denken met bedrijven, slimme oplossingen te bieden en samen te werken met gemeenten, zorgt de NOM er voor dat gevestigde bedrijven die tegen vestigingsmoeilijkheden of -uitdagingen aanlopen in Noord-Nederland, toch in de regio (kunnen) blijven. De NOM treedt hierbij op als adviseur of bemiddelaar ten behoeve van de verankering van de vestigingen.

32

Voor zowel acquisitie als retentie is de NOM onderdeel van het

netwerk. Dit netwerk bestaat

uit het NFIA en alle regionale acquisitiepartijen, waaronder de regionale ontwikkelingsmaatschappijen (ROM's) en stedelijke en provinciale organisaties.

Afbeelding 6: Waardeketen NOM Foreign Direct Investment

33

NOM Business Development NOM Business Development (NOM BD) ontwikkelt samen met bedrijven in de regio innovatieve projecten die de potentie hebben op termijn te leiden tot toegevoegde waarde voor de noordelijke economie en voor de deelnemende bedrijven. Door hun omvang en innovatieve karakter dragen de projecten bij aan de versterking van de structuur en de concurrentiekracht van de economie van Noord-Nederland. Eigenlijk is NOM BD de kraamkamer van nieuwe ideeĂŤn, met een slagvaardig team dat kansen en trends probeert om te zetten in vernieuwing voor het Noord-Nederlandse bedrijfsleven. Voor de uitvoering van deze activiteiten ontvangt NOM Business Development subsidie van de drie noordelijke provincies en het Ministerie van Economische Zaken.

Vanuit een projectidee wordt een projectgroep geformeerd met daarin ondernemers en kennisinstellingen. BD begeleidt het proces en ondersteunt met kennis en expertise. Om deze rol te kunnen vervullen zijn onze medewerkers voortdurend in gesprek met ondernemingen, kennisinstellingen en overheden. Zo blijven ze op de hoogte van nieuwe technologische ontwikkelingen zodat ze de vertaalslag kunnen maken naar ideeĂŤn voor innovatie. De inbreng van onze mensen vormt hier de toegevoegde waarde.

Veel projecten betreffen initiatieven waar bedrijven uit verschillende sectoren bij betrokken zijn. Zo komen verschillende impulsen en opvattingen bij elkaar en ontstaat een kruisbestuiving waaruit nieuwe producten en diensten kunnen voortkomen. Wij faciliteren het samenwerken tussen de verschillende partijen om een idee naar een product of marktrijpe technologie te ontwikkelen.

Ook helpt NOM BD met de totstandkoming van de financiering. Vaak wordt een groot deel door de betrokken partijen zelf gefinancierd, aangevuld met kapitaal van bijvoorbeeld kennisinstellingen en subsidies. Tenslotte dragen wij bij door constant de vraag te blijven stellen of de ontwikkeling nog steeds relevant is. Waar nodig sturen we bij.

34

Afbeelding 7: Waardeketen NOM Business Development

35

Onze stakeholders

36

Nedmag Industries Mining & Manufacturing B.V.

Wie zijn onze stakeholders Voor het identificeren en selecteren van stakeholders gaat de NOM uit van de waardeketens van de afdelingen. Deze ketens beschrijven hoe de toegevoegde waarde van de NOM tot stand komt en welke middelen en partijen daarbij betrokken zijn. De NOM is afhankelijk van haar aandeelhouders, subsidieverstrekkers en opdrachtgevers. De belangrijkste taak van de NOM is het aan elkaar verbinden van de partijen. Zowel financiers als de betrokken partijen merkt de NOM aan als stakeholder.

In 2015 is NOM Finance beheerder geworden van een derde provinciaal investeringsfonds, het provinciaal Investeringsfonds Groningen (IFG), opgericht door de provincie Groningen. Dit in aanvulling op de al in beheer zijnde fondsen van de provincies Fryslân (Doefonds) en Drenthe (MKB-fonds). Met drie provincies als opdrachtgever van NOM Finance voor fondsbeheer, onderscheidt de NOM “overheden als opdrachtgever” als noemenswaardige stakeholders. Hieronder vallen ook de gemeenten als opdrachtgever van NOM FDI voor het genereren van leads voor acquisitie.

De directeur en het management zijn in wisselende samenstelling gesprekspartner in de formele en informele overleggen met aandeelhouders, subsidieverstrekkers en lokale overheden. Daarnaast zijn zij regelmatig in gesprek met werknemers, ondernemingen in de regio en de kennisinstellingen. De uitkomsten van de dialogen zijn belangrijke input voor het aanscherpen van ons beleid en onze strategie. Onderstaande tabel geeft inzicht in de belangrijkste stakeholdergroepen en hun verwachtingen ten aanzien van de NOM. Stakeholder

Contactmomenten

Verwachtingen

Ambitie NOM

Ondernemingen in

- Bijeenkomsten (>10 x per

- De NOM als financier

- Financieren stuwende

de regio

jaar)

- De NOM als kennispartner

bedrijven

- Eén op één afspraken

- De NOM als schakel tussen

- Kennisbank zijn voor

(>1000 x per jaar)

instellingen

ondernemingen

stakeholder

- Schakel tussen bedrijven - Schakel tussen de regio en het buitenland Aandeelhouder /

- AvA (1 x per jaar)

- Revolverendheid fonds

- Het fonds in stand houden

subsidieverstrekker

- Tussentijdse formele en

- Uitvoering regionaal beleid

- Doelen NOM behalen,

informele overleggen (>100

- Aansluiting rijksbeleid

gemeten in

x per jaar)

- Informatieverstrekking rol NOM

prestatieindicatoren

- Periodieke verslaglegging

- Draagvlak en betrokkenheid

(4 x per jaar)

van Provinciale Statenleden

- Bijeenkomsten aandeelhouders (3) Lokale overheden

- Individuele en

- Financieren van stuwende

- Financieren stuwende

gezamenlijke overleggen

bedrijven

bedrijven

met Gedeputeerden en/of

- Uitvoering regionaal beleid

- Werkgelegenheid

wethouders (>50 x per jaar)

- Bedrijven begeleiden bij

creëren/behouden in de regio

- Overleggen met

vestiging in de regio

- Bedrijven naar de regio halen

ambtenaren (>100 x per jaar)

37

Overheid als

Provincies vanuit Finance:

Provincies vanuit Finance:

Provincies vanuit Finance:

opdrachtgever

Bij totstandkoming van de

- Adequaat en professioneel

- Financiering voor een zo breed

provinciale fondsen:

beheer van provinciale fondsen

mogelijke doelgroep

- Overleggen ambtelijk

- Volgens doelstelling van het

beschikbaar maken op een

apparaat en bestuurders

specifieke fonds investeringen

professionele en

(Gedeputeerden EZ).

realiseren.

bedrijfseconomische

Na totstandkoming van de

- Zorgen voor bekendheid van

verantwoorde wijze.

provinciale fondsen:

het fonds in de provincie bij

- Succes maken van het fonds

- Contact met

ondernemers en financiers.

d.m.v. maximale benutting met

accountmanager vanuit

een maximaal revolverend

provincies.

effect.

- Overleg met gedeputeerde tijdens aandeelhoudersvergadering (1x) - Verslaglegging middels kwartaal en eindejaar rapportages

Werknemers

Gemeenten vanuit FDI:

Gemeenten vanuit FDI:

Gemeenten vanuit FDI:

- 4 keer per jaar informeel

- Leads genereren voor

- Actief leads genereren voor

informeren over voortgang

acquisitie van buitenlandse

acquisitie t.b.v. vestiging in de

bedrijven

regio

- Bijeenkomsten gehele

- Gezonde inspirerende

- Een goede werkgever zijn

organisatie (10 x per jaar)

werkomgeving

- Bijdragen aan de persoonlijke

- Afdelingsoverleggen

- Als NOM en als werknemer een

ontwikkeling van werknemers

(1x per 1-2 weken)

bijdrage leveren aan Noord-

- Bilaterale overleggen

Nederland

(1x per 1-2 weken) - Beoordelingscyclus (jaarlijks) - Directe onderlinge contacten (dagelijks) Burgers in de regio

- Geen formeel

- Werkgelegenheid

georganiseerde contacten

- Creëren en behouden van directe en indirecte werkgelegenheid

Leveranciers

- Eén op één contacten

- De NOM als klant

(>100 x per jaar)

- Inkopen voor goede prijs/kwaliteit verhouding - Duurzaam inkopen

Kennisinstellingen

- Overleggen inzake

- Gezamenlijk projecten

- Realiseren van innovatie door

ontwikkelen of uitvoeren van

ontwikkelen en/of uitvoeren

verbinden van kennis en

projecten (wekelijks)

bedrijfsleven

Niet-

- Bijeenkomsten met

- Aandacht voor duurzaamheid

- Optimale afweging van de

Gouvernementele

belanghebbenden in

en andere onderdelen van MVO

belangen van verschillende

Organisaties

projecten (>12 x per jaar)

stakeholders

Tabel 5: Stakeholders In onderstaande tabel zijn de specifieke in 2015 besproken vraagstukken weergegeven in de tweede kolom. In de derde kolom is per vraagstuk de reactie van de NOM zichtbaar.

38

Stakeholder

Vraagstukken

Reactie NOM

Ondernemingen in

Financiering zonder deelname in

Introductie aanvullende productvariant: de

de regio

aandelenkapitaal

mezzaninelening

Waarom niet investeren

Overwegingen toelichten

Financiering bij ontwikkeling van innovatieve

Oprichting Innovatiefonds

ideeën tot vermarktbaar product

Inpassing van ondernemingen in de supply chain

Beschikbare technologieën

Onderzoek uitvoeren en investeren in aantrekkelijkheid Noordelijke regio In contact brengen met kennisinstellingen en/of bedrijven met deze technologieën

Aandeelhouder /

Waarom niet investeren

Overwegingen toelichten

Staatssteun voorkomen

Toetsen nieuwe producten aan staatssteunregels

subsidieverstrekker

en toetsen rente percentages

Terugdringen algemene subsidie

Project gefinancierd werken (bijv. BBE, Flinc NXT)

Beëindiging kruisfinanciering

Financiering bredere doelgroep dan op basis van

Beheer provinciale fondsen

aandeelhoudersinstructie

Dividenduitkering

Dividenduitkering aan het Rijk regionaal in te zetten voor ontwikkeling in de Noordelijke provincies

Toekomstbestendige uitvoeringsorganisatie voor

Akkoord op rol NOM bij uitvoering regionaal

regionaal beleid

economisch beleid

Lokale overheden

Waarom niet investeren

Toelichten overwegingen

Onduidelijke acquisitiestructuur in Noord-

Acquisitieafspraken met gemeenten

Nederland Overheden als

Geen specifieke vraagstukken anders dan

Informeren via voortgangsrapportages per

opdrachtgever

voortgang en strategie

kwartaal en eindejaar

Werknemers

Zekerheid over werkgelegenheid

- In gesprek blijven met aandeelhouders / subsidieverstrekkers en lokale overheden over uitvoering regionaal economisch beleid - Werknemers betrekken en informeren over de ontwikkelingen

Leveranciers

Leverancier worden van de NOM

Niet-

Geen specifieke vraagstukken

Bij aflopende contracten beoordelen van alternatieven Informatie op verzoek met in acht name van

Gouvernementele

vertrouwelijkheid

Organisaties Burgers in de regio

Waarom niet investeren

Gegeven de vertrouwelijkheid reageren wij niet publiekelijk

Hoe we waarde creëren

Voortdurend rechtstreeks of via pers en social media toelichting geven

Tabel 6: Stakeholderdialoog in 2015

In gesprek met onze medewerkers Voor onze medewerkers zijn in 2015 twee personeelsbijeenkomsten georganiseerd. Daarin is in de eerste plaats de algemene gang van zaken besproken. Specifieke agendapunten betroffen onder andere het Eigen Risicodragerschap voor de Ziektewet, de gewijzigde aandeelhoudersverhoudingen en governance structuur, de loonafspraken 2015 en 2016, de nieuwe Arbodienst en het Expertise Centrum Finance.

39

Dilemma's Meerdere belangen samenbrengen Als private onderneming met publieke aandeelhouders is er een voortdurend spanningsveld tussen het als private onderneming opereren en de maatschappelijke wensen en opgaven van de aandeelhouders. Bij het financieren van bedrijven is de beoordeling gebaseerd op het langetermijnperspectief van continuïteit van de onderneming. Ook in het jaar 2015 speelde bij het beoordelen van een aantal aanvragen het spanningsveld tussen die beoordeling en de wens om op korte termijn arbeidsplaatsen te creëren of te behouden een rol.

Het maatschappelijke belang vanuit de overheden is daarbij evident. Als organisatie hebben wij ons daar ook voortdurend rekenschap van gegeven bij de beoordelingen, maar toch heeft dat niet in alle gevallen geleid tot een financiering door de NOM. Hierbij is telkens de zorgvuldigheid van het proces doorslaggevend geweest.

Dit dilemma is wel met de publieke aandeelhouders besproken om elkaars positie goed voor ogen te hebben.

Vanwege vertrouwelijkheid brengen wij deze voorbeelden niet naar buiten.

Een ander dilemma betreft de discussies die we voeren over onze taak met betrekking tot het vergroten van groei en het stimuleren van de ontwikkeling in de regio Noord-Nederland. Dit doet zich voor wanneer we besluiten een doorstart of herstructurering van een lokaal of regionaal verzorgende onderneming niet te financieren. Bijna altijd kunnen andere regionale partijen het wegvallen van de bedrijvigheid binnen de regio Noord-Nederland opvangen of compenseren en is dit reden voor de NOM om niet over te gaan op financiering. Dit heeft er in 2015 toe geleid dat we in enkele gevallen de keuze hebben moeten maken om bedrijven niet te financieren. Het besef dat onze doelstellingen niet altijd te verenigen zijn met de doelstellingen van de individuele bedrijven in de regio is aanwezig en heeft vanzelfsprekend de aandacht van de directie.

Wanneer wij de afweging maken bedrijven al dan niet te financieren, doet zich in het kader van duurzaamheid en circulaire economie het dilemma voor waarbij verschillende aspecten van duurzaamheid om voorrang streven. Duurzaamheid beschouwen wij in de brede zin van het woord waarbij het waarborgen van economische continuïteit in de regio, gezien onze taak, een belangrijke pijler is.

Perspectief voor mensen Bij de genoemde dilemma’s staat het korte termijn perspectief soms op gespannen voet met het langere termijn perspectief. Ook het hebben van regionale doelstellingen maakt dat we niet altijd tegemoet kunnen komen aan de belangen van lokale ondernemers en bedrijven. Toch benadrukken wij vanuit de NOM in dit jaarverslag juist de kansen die wij voor de toekomst van Noord-Nederland zien. Nieuwe producten en diensten geven een antwoord op de hedendaagse uitdagingen en vragen voor de toekomst. Deze ontwikkelingen brengen kansen met zich mee die resulteren in structurele werkgelegenheid in de regio. Zo worden er Business Development projecten ontwikkeld met het oog op de langere termijn.

Een voorbeeld is het project World Class Composite Solutions (WCCS) dat enkele jaren geleden van start is gegaan. Na een intensieve voorbereiding, waarin de rol van de NOM bestond uit het mede bedenken van de opzet, andere partijen voor het project interesseren en de financiering realiseren, is het project met een groot aantal ondernemingen van start gegaan. De eerste resultaten zijn in februari 2016 gepresenteerd. Het doel is samen slim innoveren. Aanjager en spin in het WCCS-web is Fokker Aerostructures in Hoogeveen. Partners zijn

40

innovatieve MKB- en toeleveringsbedrijven, hogescholen en universiteit en de overheid. Deze ‘hands on’samenwerking is een belangrijke stap op de weg naar een regionaal kennissysteem rondom de ontwikkeling en de productie van composietmaterialen.

WCCS zet in op materiaalinnovatie en procesoptimalisatie (kwaliteit en kosten). Dat doen we aan de hand van concrete projecten. De productie en werkgelegenheid die dit oplevert, willen we vasthouden in de regio. Dat kan alleen als we slim en efficiënt (betaalbaar) produceren. Ook moeten we investeren in specialistische kennis en kunde van werknemers en toeleveranciers. Een hoogwaardig kennissysteem in de regio is dan ook voorwaarde voor succes.

Een ander voorbeeld is het op initiatief van de NOM in 2014 gevormde consortium van bedrijven en kennisinstellingen onder de naam Region of Smart Factories. Dit consortium is opgezet rondom een aantal belangrijke OEM-bedrijven in de regio (waaronder Philips en Fokker) en is inmiddels uitgegroeid tot een groep van 35 partners, bestaande uit grote en kleine bedrijven, kennisinstellingen en het complete onderwijsveld. De focus van RoSF ligt op het ontwikkelen van ‘Smart Factories’ en verwacht wordt dat met dit project meer dan 600 nieuwe arbeidsplaatsen gecreëerd zullen worden. Inmiddels is de financiering voor dit project van ruim 20 miljoen euro veiliggesteld en de uitrol begonnen.

Wij menen dat onze belangrijkste doelen worden bereikt met inachtneming van principes voor duurzame ontwikkeling op lange termijn. We spreken dan ook over werkgelegenheid voor de toekomst. Het realiseren hiervan gaat echter niet over een nacht ijs.

41

Realisatie

42

Frisian Motors B.V.

Financiële positie NOM Resultaatontwikkeling De renteopbrengsten, dividenden en overige resultaten op participaties van het Financieringsbedrijf hebben geleid tot een positief resultaat voor het boekjaar 2015. Het Ontwikkelingsbedrijf van de NOM heeft haar activiteiten met verlies uitgevoerd.

De weergegeven tendens weerspiegelt het karakter van de NOM, dat gekenmerkt wordt door onvoorspelbaarheid van de dividenden van participaties. Gegeven het type bedrijven waarin NOM Finance investeert, laat het rendement op investeringen zich vaak pas na een aantal jaar zien. Onze prestaties zijn hierdoor beter zichtbaar vanuit meerjarig perspectief.

in € miljoen

Figuur 2: Resultaatontwikkeling NOM (in € miljoen) 15

5

-5 2011

2012

2013

Finance

2014

2015

Ontwikkelingsbedrijf

NOM

Resultaat

2011

2012

2013

2014

2015

Finance

0,1

5,2

2,5

9,5

3,2

Ontwikkelingsbedrijf

‑1,4

‑1

‑0,1

‑0,5

‑0,4

NOM

‑1,3

4,2

2,4

9

2,8

Tabel 7: Resultaatontwikkeling NOM (in € miljoen)

Vermogensontwikkeling Om risicodragend kapitaal te kunnen verstrekken is door de aandeelhouders kapitaal ingebracht. De aandeelhouders stellen als eis aan NOM Finance dat de koopkracht van het door hen beschikbaar gestelde vermogen in stand blijft. Dat wil zeggen dat NOM Finance na aftrek van haar kosten in vijfjarig perspectief een rendement boekt dat tenminste gelijk is aan het inflatiepercentage.

43

Het beschikbaar gestelde vermogen verhoogd met de inflatiecorrectie wordt aangemerkt als doelvermogen.

De 5-jaarsperiode liep van 1 januari 2011 tot en met december 2015. Het kapitaal was bij aanvang van de periode â‚Ź 85,2 miljoen. Ultimo 2012 is het doelvermogen gecorrigeerd voor de kosten van de reorganisatie en ultimo 2013 en 2015 voor een dividenduitkering. Door het positieve resultaat is het vermogen van de NOM desondanks ultimo 2015 groter dan het doelvermogen, waarmee aan de doelstelling van de aandeelhouders wordt voldaan.

Figuur 3: Vermogensontwikkeling (in â‚Ź miljoen)

80

60 2011

2012

vermogen

2013

2014

2015

doelvermogen

2011

2012

2013

2014

2015

vermogen

85,4

88,0

70,5

79,5

72,3

doelvermogen

87,2

88,1

70,3

71,1

61,5

Tabel 8: Vermogensontwikkeling (in â‚Ź miljoen)

44

Liquiditeitsontwikkeling De liquiditeitspositie is in 2015 afgenomen als gevolg van de gerealiseerde € 12,1 miljoen aan uitzettingen en het uitblijven van opbrengsten uit de verkoop van participaties. Daarnaast is aan het eind van 2015 dividend uitgekeerd aan de aandeelhouders.

in € miljoen

Figuur 4: Liquiditeitsontwikkeling 80

40

0 2011

2012

2013

Aangegane verplichtingen

2014

2015

Beschikbaar voor financiering

2011

2012

2013

2014

2015

Aangegane verplichtingen

7,3

5,1

4,3

6,3

10,9

Beschikbaar voor financiering

43,8

63,8

46,9

52,6

30,3

Tabel 9: Liquiditeitsontwikkeling (in € miljoen)

45

Duurzaamheidsresultaten Onze duurzaamheidsverslaglegging gaat in op de 3 categorieën aspecten van duurzaam ondernemen: dit zijn economische, sociale en milieu aspecten. Voor alle drie de aspecten geldt dat de interne organisatie van belang is, maar dat we het grootste effect hebben in de regio. De nadruk zal bij de resultaten daarom worden gelegd op de externe indicatoren.

Economisch Het beleid van de NOM met betrekking tot de economische effecten is gebaseerd op het nationale topsectorenbeleid en het regionaal economisch beleid zoals bepaald door de provincies.

Effecten in de regio De effecten in de regio van het beleid van de NOM worden in onderstaande tabel weergegeven. In de hoofdstukken NOM Finance, NOM Foreign Direct Investment en NOM Business Development gaan we hier nader op in.

Realisatie 2014

Doel 2015

Realisatie 2015

FDI: Investeringen

€ 831 mln

€ 100 mln

€ 46,1 mln

FDI: Arbeidsplaatsen (incl. behoud en IR)

393

200

455

BD: Innovatie impuls (financierbare projecten)

€ 20,5 mln

€ 6 mln

€ 23,8 mln

F: Uitzettingen

9,2

€ 8 - 12 mln

€ 12,1 mln

F: Uitzettingen via Doefonds, MKB Fonds en IFG

€ 1,1 mln

-

€ 4,8 mln

Flinc: Directe en indirecte investeringen (doel voor 2 jaar)

€ 4,5 mln

€ 3 mln

€ 7,4 mln

Flinc: Aantal arbeidsplaatsen (doel voor 2 jaar)

133

36

185

Tabel 10: Effecten in de regio

Eigen economische prestaties Onze financiële prestaties in 2015 en de economische waarde die hiermee gegenereerd wordt, waaronder inkomsten, operationele kosten, personeelsvergoedingen, overige maatschappelijke investeringen, ingehouden winst en betalingen aan kapitaalverstrekkers en overheden zijn weergegeven in de jaarrekening.

De investeringen die de NOM doet dienen de maatschappelijke doelstellingen die samenhangen met de missie van de NOM. De materiële belastingen die de NOM moet betalen, beperken zich tot de loonbelasting en OZB in Nederland.

Sociaal De sociale aspecten van duurzaam ondernemen gaan over werkgelegenheid. We maken onderscheid tussen het effect van onze activiteiten in de regio en de arbeidsomstandigheden in eigen huis. De NOM hecht belang aan een optimale inrichting van de organisatie voor de eigen werknemers. Hun welzijn is van invloed op de uitvoering van hun werk: tevreden werknemers zullen hun werk zo effectief en optimaal mogelijk uitvoeren.

Dat vertaalt zich door naar positieve effecten op de regio.

46

Voor de externe aspecten zijn doelen geformuleerd. Voor de interne sociale aspecten waarover gerapporteerd wordt is dat niet het geval.

Werkgelegenheid in de regio Door middel van FDI creëert en behoudt de NOM arbeidsplaatsen in Noord-Nederland. Daarnaast zijn we actief betrokken bij een groot aantal bedrijven in de regio door middel van financieringen (NOM Finance) en ontwikkelprojecten (NOM Business Development).

Deze financieringen en projecten leiden niet alleen tot behoud van werkgelegenheid, maar ook tot groei. De doelstelling voor 2015 ten aanzien van nieuwe arbeidsplaatsen door middel van FDI was 150. Op de indicator arbeidsplaatsen bij gefinancierde bedrijven en ontwikkelprojecten zijn geen doelen gesteld.

Het effect van het versterken van de positie van stuwende bedrijven op de omgeving, of de groei in arbeidsplaatsen na financiering door NOM Finance, kunnen we niet inzichtelijk maken. Dit indirecte effect rapporteren we daarom niet. Onderstaande tabel bevat alleen de directe arbeidsplaatsen. Dat zijn de arbeidsplaatsen bij de bedrijven waar sprake is van een samenwerkingsverband.

2014

2015

Aantal gecreëerde en behouden arbeidsplaatsen door FDI

388

455

Aantal arbeidsplaatsen bij NOM-deelnemingen

2.774

3.021

Aantal manjaren arbeid in Ontwikkelprojecten (BD)

109

126

Aantal gecreëerde en behouden arbeidsplaatsen door Flinc

133

185

Tabel 11: Werkgelegenheid in regio uit NOM activiteiten

Werkgelegenheid in eigen huis Bij de NOM hechten we veel belang aan persoonlijke ontwikkeling. Het opleidingsbudget en andere faciliteiten die dit mogelijk maken zijn de afgelopen jaren dan ook op hetzelfde niveau behouden. In 2015 is een medewerkersonderzoek uitgevoerd waaruit blijkt dat NOM medewerkers de ruime mogelijkheden qua loopbaanontwikkeling en scholing waarderen. Ook de ruimte om werk naar eigen inzicht in te richten en als onafhankelijke professional te functioneren wordt positief beoordeeld. De waardering van de NOM als werkgever blijkt uit de relatief lange dienstverbanden.

Leeftijdscategorie

Aantal m

Aantal v

Instroom

20-35

0

2

36-45

1

0

46-60

1

1

Totaal instroom

2

3

Uitstroom

20-35

0

0

36-45

0

2

46-60

2

2

>60

0

1

Totaal uitstroom

2

5

Tabel 12: Personeelsverloop

47

Opleiding en scholing Het budget voor opleiding was de afgelopen twee jaar 4% van de loonsom. In 2015 hebben bijna dubbel zoveel werknemers een opleiding gevolgd dan in 2014. Zowel de totale opleidingskosten als de kosten per medewerker waren in 2015 gemiddeld hoger dan in 2014.

De toename is ten dele het gevolg van sinds 2014 nieuw binnengekomen medewerkers. Deze groep richt zich met nadruk op de eigen ontwikkeling, en heeft bij de start een assessment gehad met een daaraan gekoppeld ontwikkeltraject. Zo kunnen zij zo goed mogelijk begeleid worden in hun loopbaan bij de NOM. Daarnaast hebben 20 medewerkers een AED-cursus gevolgd van 3 uur per persoon. Deze data zijn geen onderdeel van bovenstaande gegevens, daar dit een verplichte cursus is.

2011

2012

2013

2014

2015

Uitgaven in € x 1.000

93

57

47

55

96

Opleidingskosten (gemiddeld per fte)

855

1.140

2.022

1.495

2.474

Tabel 13: Opleiding- en scholingsuitgaven De gerealiseerde opleidingskosten bedroegen 3,50 % van de loonsom (2014: 2,04%). De opleidingskosten waren in 2015 gemiddeld per medewerker € 2.474 (2014: € 1.495). Hierbij wordt geen onderscheid gemaakt tussen de werknemerscategorieën.

De tijdsbesteding aan opleiding en scholing wordt als volgt ingeschat: 2014

2015

Aantal medewerkers

13

28

Aantal uren

27

20

Totaal uren

351

560

Tabel 14: Tijdsbesteding opleiding en scholing (in uren)

Loopbaanontwikkeling De vaste gesprekscyclus van de NOM bestaat uit een jaarlijkse cyclus van de onderdelen ontwikkeling, functionering en beoordeling. Op twee formele gespreksmomenten per jaar komen deze aan de orde. De hoofddoelstelling is het optimaliseren van het functioneren van de individuele werknemer en van de organisatie. Dankzij deze gesprekken wordt de kwaliteit van het werk gehandhaafd en verbeterd. Ook dragen ze bij aan de motivatie en ontplooiingskansen van onze werknemers.

Halverwege het jaar wordt het functioneringsgesprek gevoerd. Hiermee kunnen we vaststellen hoe het gaat en waar eventueel bijgestuurd moet worden. In dit gesprek komt ook het persoonlijke ontwikkelingsplan aan de orde. Er worden afspraken gemaakt over te ontwikkelen competenties, te leveren prestaties en randvoorwaarden zoals begeleiding ‘on the job’, of het volgen van trainingen, cursussen of opleidingen.

Tot slot wordt de medewerker aan het einde van het jaar beoordeeld. De beloning is op een voor de medewerker inzichtelijke manier aan deze beoordeling gekoppeld. Ook worden de individuele resultaatafspraken voor het komende jaar vastgelegd tijdens dit gesprek. De beoordelingscyclus is voor alle medewerkers van toepassing.

48

Levensfasebewust personeelsbeleid In het kader van het levensfasebewust personeelsbeleid maakte niemand gebruik van de geboden mogelijkheid om in de periode van drie jaar voorafgaand aan het pensioen in deeltijd te gaan werken met behoud van pensioenopbouw.

Ziekteverzuim Door een toegenomen aantal verzuimmeldingen is het ziekteverzuim percentage met 0,4% gestegen. Ook de meldingsfrequentie per medewerker steeg, van 0,71 in 2014 naar 1,17. De gemiddelde verzuimduur nam echter af met 53%. Deze trend is met name het gevolg van veelal kortdurend verzuim.

Ziekteverzuim %

2012

2013

2014

2015

3,9

4,6

1,9

2,3

4

3,9

3,7

3,9

CBS landelijk gemiddelde *

Tabel 15: Ziekteverzuim

Figuur 5: Ziekteverzuim

4

2

0 2012

2013

2014

Ziekteverzuim NOM %

CBS landelijk gemiddelde % *

49

2015

Milieu De NOM draagt op positieve manier bij aan verschillende milieu-gerelateerde aspecten via de ontwikkeling van innovatieprojecten. Dit wordt gemeten met de indicator innovatie-impuls. Het doel voor 2015 was een innovatie-impuls van € 20 miljoen, wat ruimschoots behaald is. De innovatieprojecten waarin de NOM deelneemt worden beschreven in NOM Business Development.

De interne milieu-impact van de NOM als dienstverlener is beperkt. Daarom meten wij een aantal aspecten, maar hebben wij nog geen doelen gesteld met betrekking tot interne milieuaspecten.

Voor intern verbruik zijn de volgende indicatoren vastgesteld: Indicatoren

Eenheid

2013

2014

2015

Drukwerk

aantal pagina's

209.600

208.100

234.000

Papierverbruik

aantal zwart-wit kopieën

131.176

154.402

129.063

aantal kleur kopieën

112.189

131.461

119.255

Tonerverbruik

gram zwart

3.766

4.329

3.095

gram kleur

10.397

3.470

2.472

Elektriciteit

kWh

182.434

182.989

25.477*

Gasverbruik

m3

28.719

27.219

11.446**

Energieverbruik per FTE

GJ/fte

39,84

41,31

2,33

Gereden door wagenpark

km

538.950

575.653

357.211

Zakelijke ritten eigen vervoer

km

92.348

175.831***

CO2 uitstoot (in CO2 kg)

Scope 1: Gasverbruik

51.356

48.674

20.465

Scope 2: Elektriciteit

89.435

89.707

12.489

Scope 3: Wagenpark en zakelijk eigen vervoer

89.169

120.487

115.555

Totaal CO2

229.960

258.868

148.509

Tabel 16: Intern verbruik

50

Figuur 6: CO2 emissies naar scope

Gasverbruik

14,00%

Electriciteit

8,00%

Zakelijk vervoer

78,00%

Toelichting op de milieu-data De hoeveelheid drukwerk lag in 2015 hoger dan in voorgaande jaren. Dit komt door het toegenomen aantal abonnees op de NOMmer, ons kwartaalmagazine. In 2016 wordt meer gestuurd op digitale abonnees. *Het energiecontract loopt sinds 2013 via de verhuurder van het bedrijfspand waarin de NOM gevestigd is. De huidige leverancier, MAIN Energie, levert groene stroom. In 2015 is er een slimme meter in het pand geïnstalleerd waarmee wij het verbruik van de NOM kunnen uitgelezen in plaats van het hele pand. Dit is terug te zien in de elektriciteitsverbruik gegevens. Ook van invloed hierop is de zuinigere LED verlichting die we eind 2014 in door de NOM gehuurde ruimtes hebben laten installeren. **Dit jaar is het gasverbruik anders gerapporteerd dan in 2014. Voorheen werd het volledige gasverbruik van het bedrijfspand opgegeven. Daar de NOM van 47% van het pand gebruik maakt, is over 2015 47% van het totaal verbruik van 24.414 m3 gerapporteerd. De data van voorgaande jaren hebben betrekking op het gehele pand. ***Voor het zakelijk vervoer is in 2015 een nieuwe mobiliteitsregeling geÍffectueerd als vervanging van de leaseregeling die wordt afgebouwd. Per 2016 zal het wagenpark geen leaseauto’s meer bevatten. Om deze reden zijn we vanaf 2014 begonnen alle zakelijke ritten met eigen vervoer te registreren en te rapporteren. Omdat deze post (zakelijke ritten met eigen vervoer) alle transport zal vervangen, zal deze post komende jaren hoger worden, wat zichtbaar is in bovenstaande data. De post 'gereden door wagenpark' zal afnemen, wat blijkt uit de 2015 gegevens. De verwachting is dat deze regeling ook zal leiden tot het maken van bewustere vervoerkeuzes.

51

NOM Finance NOM Finance heeft in 2015 een positief bedrijfsresultaat van € 3,2 miljoen behaald. Dit resultaat is opgebouwd uit rentebaten, ontvangen dividenden, afboekingen, voorzieningen en resultaten uit de verkoop van participaties.

Ook in 2015 mochten wij ons verheugen in een groot aantal aanvragen voor financiering door de NOM. Het aantal aanvragen bleef op niveau met 343 leads en 43 onderzoeken, en de kwaliteit van de ontvangen business plannen nam toe. Met € 12,1 miljoen aan uitgezette financieringen heeft NOM Finance een investeringsresultaat boven verwachting behaald. Daarnaast kunnen we over 2015 vaststellen dat een aanzienlijk aantal van onze portefeuillebedrijven goed tot uitstekend heeft gepresteerd.

De totale werkgelegenheid van onze portefeuille groeide in 2015 naar 3.021 fte (2014: 2.774 fte).

Inkomsten

2011

2012

2013

2014

2015

10,1

9,2

7,6

13,5

6,4

Resultaat bij verkoop participaties

1,3

3,8

0,5

5,2

0,3

Bijdrage Provincie Drenthe

0,1

-

-

-

-

Resultaat Ontwikkelingsfinanciering*

‑0,6

0,2

0,0

0,0

-

Resultaat PSC*

‑0,3

0,5

0,0

0,0

-

Dividend, rente, provisies, commissariaten

Beheer fondsen

-

-

-

0,3

0,6

10,6

13,7

8,1

19,0

7,3

Kosten NOM Finance

3,0

2,6

2,2

2,6

2,8

Voorzieningen

7,5

6,0

3,4

6,9

1,3

10,5

8,6

5,6

9,5

4,1

0,1

5,1

2,5

9,5

3,2

Resultaat NOM Finance

Tabel 17: Het financiële resultaat van het NOM Finance (in € miljoen)

Investeringsniveau In 2015 hebben we onze investeringsambitie met € 12,1 miljoen boven verwachting kunnen realiseren.

Aangevuld met de investeringen via de Provinciale fondsen (Doefonds Fryslân, MKB Fonds Drenthe en Investeringsfonds Groningen IFG) die sinds medio 2014 en 2015 in beheer zijn genomen, komt het totale investeringsniveau door en via NOM Finance uit op ruim € 16,8 miljoen. We verwachten dat deze ontwikkeling zich in 2016 zal voortzetten. Het aantal aanvragen was vergelijkbaar met 2014 met 343 leads in totaal. Het aantal inhoudelijke onderzoeken en financieringen nam echter toe met 14 daadwerkelijke investeringen bij nieuwe portefeuillebedrijven en 14 additionele- of herfinancieringen bij bestaande relaties.

52

Simplicate: innovatieve online bedrijfssoftware De Groningse start-up Simplicate heeft grote plannen met haar innovatieve online bedrijfssoftware.

‘Het moet de beste oplossing zijn, eenvoudig en logisch in gebruik en klanten moeten er blij van worden.’ zegt Peter Hager. Samen met zijn compagnon Gerard Loode richtte hij Simplicate op, een start-up die cloud-based software ontwikkelt waarmee bedrijven hun kernproces vanuit één systeem kunnen organiseren. Van de eerste kennismaking met de potentiële klant tot aan de factuur.

‘Als consument kun je tegenwoordig alles online en zonder al te veel gedoe installeren, maar voor de zakelijke markt is eenvoud en plezier helaas nooit het uitgangspunt’, betoogt Peter. ’Natuurlijk, alles is mogelijk, maar eigenlijk wil je helemaal niet dat alles kan. Als bedrijf zoek je een oplossing die zich écht richt op je primaire proces en waar je direct mee aan de slag kunt. Bovenal moet het je ook veel plezier brengen. Vanuit die gedachte hebben we Simplicate ontwikkeld. Het moet de beste oplossing zijn, eenvoudig en logisch in gebruik en klanten moeten er blij van worden. Daar wordt bij ons alles aan getoetst.’

Om de verdere groei te financieren en een internationaal netwerk op te bouwen werd contact gezocht met de NOM. Er werd onder meer gekeken naar de marktbehoefte, afnemers en concurrenten van het bedrijf. En uiteraard werd de software door de NOM uitgebreid getest. Na positieve afronding van de due diligence werd besloten Simplicate een financiering te verstrekken.

Simplicate heeft in de ogen van de NOM een indrukwekkende ontwikkeling doorgemaakt en is in staat om met deze investeringsronde een volgende grote stap te zetten. ’

53

Ontwikkelingen in het financieringslandschap 2015 was niet alleen in investeringsbedragen maar ook in het aantal gerealiseerde financieringen een aanzienlijk beter jaar dan 2014. Dit was mede het gevolg van een toegenomen kwaliteit van de ontvangen business plannen. In brede zin blijft dit wel een aandachtspunt. Verschillende partijen in de financieringsmarkt hebben eigen beleidsuitgangspunten en vereisten, waardoor ondernemers uitgebreide informatie dienen te verstrekken. Daarnaast blijft de financieringsmarkt in het algemeen een beperkende factor in het realiseren van investeringen door NOM Finance. Bij alle proposities zijn wij, onafhankelijk van onze eigen beoordeling van het plan, afhankelijk van cofinanciering door andere partijen. Conventionele partijen behouden echter een risicomijdende positie, die niet goed aansluit met het risicoprofiel waarbinnen NOM Finance opereert.

Daartegenover staat de opkomst van alternatieve financiers, zoals kredietunies en crowdfunding platforms. Zij kunnen financieringsaanvragen vaak grotendeels invullen. Dit zien wij als een goede ontwikkeling. Ondernemers worden in staat gesteld de totale financieringsvraag vanuit meerdere bronnen te realiseren, het zogenaamde 'gestapeld financieren’.

Tegelijkertijd maakt deze ontwikkeling het financieringslandschap complexer. Alternatieve financiers hanteren verschillende voorwaarden en uitgangspunten. Dit maakt dat er meer van de ondernemer wordt gevraagd in de zin van het goed voorbereiden en onderbouwen van zijn of haar financieringsvraag. In veel gevallen leidt dit tot lange doorlooptijden van het financieringsproces of het uiteindelijk niet kunnen realiseren van de financiering.

Ondersteuning vanuit initiatieven zoals Flinc is daarmee steeds noodzakelijker, ook voor het al langer bestaande bedrijfsleven. Met Flinc beogen wij jonge ondernemers te begeleiden in dit proces. Wij helpen hen om met een goed business plan tot een passende vorm van financiering te komen. Ook werkt NOM Finance actief mee aan initiatieven voor ondernemers, waaronder de ‘Financieringswijzer voor Noord-Nederland’, een digitale tool om ondernemers gericht op weg te helpen in de zoektocht naar financiering.

aantal bedrijven 01-01-2015: 84 - aantal bedrijven 31-12-2015: 87 Bij:

7 > € 200.000

7 ≤ € 200.000

Af:

4 > € 200.000

7 ≤ € 200.000

Tabel 18: Verloop van de portefeuille (excl. persoonlijke leningen) In 2015 werden in totaal 14 ondernemingen aan de portefeuille toegevoegd. Daarnaast werd aan 11 ondernemingen binnen de bestaande portefeuille aanvullende financieringen verstrekt. Van 11 bedrijven is in 2015 afscheid genomen. Voor 5 van deze bedrijven was de aanleiding hiervoor een faillissement, liquidatie of oninbaarheid. Van de overige 6 bedrijven is afscheid genomen vanwege de volledige aflossing van de lening.

54

Nieuwe bedrijven

2014

2015

2014

2015

NOM

11

14

7.797

5.767

POG

-

-

-

-

DPM

-

-

-

-

11

14

7.797

5.767

Uitbreidingen

-

-

-

-

NOM

5

11

1.426

6.313

DPM

-

-

-

-

5

11

1.426

6.313

PSC faciliteit

-

-

-

-

Totaal

16

25

9.223

12.080

Tabel 19: Uitzettingen 2014 en 2015 (bedragen x € 1.000)

NOM tilt Active4Care naar nieuwe fase Een tillift, voorzien van wieltjes en dus verrijdbaar, helpt mensen met lichamelijke beperkingen om zich eenvoudig en veilig te kunnen verplaatsen. Het duwen of trekken hiervan vraagt van verzorgenden doorgaans veel kracht. Dit leidt nogal eens tot nek-, rug- en schouderklachten.

Het Drentse bedrijf Active4Care, opgericht door Jos Huizinga en Henk Janssen, bedacht een oplossing om het gebruiksgemak te verbeteren: een elektrisch aangedreven tillift. Een lift met een zelfrijdend onderstel, grotendeels gebaseerd op de principes van een elektrische fiets. Een innovatie die inspeelt op een groeiende behoefte van patiënten, verzorgenden en zorginstanties.

De tillift van Active4Care kan met minimale fysieke inspanning bediend worden. Ook de patiënt wordt meer comfort geboden. Bovendien wordt de lift op afstand gemonitord. Bij een storing of een defect kan razendsnel een diagnose worden gesteld waarna het probleem meteen kan worden verholpen.

Voor de vermarkting was aanvullend kapitaal nodig. Samen met de Rabobank werd hierin voorzien door middel van een achtergestelde lening uit het Aanjaagfonds van de NOM. Deze risicodragende financiering was voor de bank voorwaarde om ook tot financiering te besluiten. Door deze gezamenlijke financiering kan Active4Care groeien en haar marktambities verder uitrollen.

Topsectoren Nieuwe uitzettingen en uitbreidingen worden in aansluiting bij het topsectorenbeleid ingedeeld naar de 9 gedefinieerde topsectoren. Investeringen in nieuwe bedrijven en uitbreidingen zijn als volgt ingedeeld:

55

Nieuw

Uitbreiding

2015

Totaal v.a.

2015

2012

Aantal

€ x 1000,-

Aantal

€ x 1000,-

Aantal

€ x 1000,-

High Tech

5

1.937

2

3.050

19

7.590

Energie

1

175

2

115

6

1.063

Water

1

150

0

0

3

1.065

Life Sciences & Health

4

1.405

2

1.288

10

4.958

Chemie

0

0

1

650

3

800

Agri & Food

1

800

1

250

8

4.100

Tuinbouw- en

0

0

0

0

2

725

Logistiek

0

0

0

0

1

65

Creatieve industrie

1

500

1

10

2

510

Overig

1

800

2

950

17

4.809

Totaal

14

5.767

11

6.313

71

25.685

uitgangsmaterialen

Tabel 20: Aantal nieuwe uitzettingen en uitbreidingen in de topsectoren in 2015 Van de totale uitzettingen in 2015 is 86% uitgezet in de topsectoren. Van de nieuwe uitzettingen is dit eveneens 86% en van de uitbreidingen 85%. Van de totale uitzettingen vanaf 2012 is 81% uitgezet in de topsectoren.

Figuur 7: Uitgezette bedragen in 2010 t/m 2015

20

10

0 2010

Uitgezet bedrag

2011

2012

2013

Streefwaarde

56

2014

2015

Aantal

Figuur 8: Omvang van de verstrekkingen in 2015

8

4

0 100.000 tot 300.000

300.000 tot 1 mln.

> 1 mln.

Omvang in EUR

aantal

Figuur 9: Duur van participaties en leningen boven â‚Ź 200.000

8

4

0 < 1

1 tot 3

3 tot 5

5 tot 7

7 tot 9

9 tot 11 11 tot 13 13 tot 17 17 tot 19

> 20

jaar

De gemiddelde duur van participaties en leningen is ruim 8,2 jaar (2014: 7,4 jaar). Het gemiddelde van 2015 is hoger dan het jaar ervoor. Deze stijging is het gevolg van het toenemen van het aantal participaties met een investeringsduur van 9 tot 11 jaar. De exits die hebben plaatsgevonden, betreffen met name participaties waarbij NOM niet lang betrokken is geweest.

Het streven blijft om de duur van participaties in de tijd te beperken zonder dat daarbij een op voorhand (en daarmee vaak geforceerd) exit moment vanuit de NOM wordt vastgelegd. Desondanks dient ook vastgesteld te worden dat, behoudens de deelnemingen die een goed dividend rendement opleveren, het veelal niet in het

57

belang van het rendement voor NOM Finance is, en dus voor het revolverend karakter van het fonds, om meer dan 8 jaar betrokken te zijn bij een participatie. Eventuele exit mogelijkheden worden daarom gedurende de looptijd van de investering actief gevolgd. Daar waar een reële mogelijkheid zich voordoet wordt deze actief opgevolgd en bespreekbaar gemaakt met de andere aandeelhouders en bestuurder(s) van de onderneming.

Doelgroep

Nieuw 2015

%

Totaal 2015

%

(Door)starter

4

29

37

42,5

Expansie

8

57

37

43

MBO / MBI

1

7

8

9,2

Turnaround

1

7

5

5,7

14

100

87

100

Totaal

Tabel 21: Participaties naar doelgroep

Organ Assist klaar voor internationale uitrol Donororganen beter bewaren, de kwaliteit ervan verbeteren en wachtlijsten voor transplantaties verkorten. Het wordt mogelijk gemaakt door de orgaanperfusiesystemen van Organ Assist. Het Groningse bedrijf heeft apparatuur ontwikkeld voor het beter bewaren en het verbeteren van de kwaliteit van donororganen. In deze zogeheten perfusiesystemen worden donororganen continu gespoeld met zuurstofrijke vloeistof en voedingsstoffen. Hierdoor kunnen meer organen voor transplantatie geschikt worden gemaakt en worden de wachtlijsten verkort. Ook wordt de slagingskans van een transplantatie aanzienlijk vergroot. De nieuwe technologie betekent een doorbraak voor orgaantransplantaties.

Dankzij ontwikkelingen in de markt en de doorontwikkeling van de perfusiesystemen is Organ Assist klaar voor een internationale uitrol. Het UMC Groningen Transplantatie Centrum heeft onlangs een orgaanperfusiekamer geopend, uitgerust met de apparatuur van Organ Assist. Het is daarmee het eerste transplantatiecentrum in Nederland en één van de eerste in de wereld met deze voorziening.

Wereldwijd zien steeds meer transplantatiecentra de meerwaarde van de perfusiesystemen van Organ Assist. Door de kapitaalinvestering van de NOM, samen met de bestaande aandeelhouders van Organ Assist is een robuust fundament gelegd voor de succesvolle toekomst van Organ Assist.

Management Buy-Out/Buy-In en bedrijfsovernames Naast een actieve marktbenadering van bedrijven die actief zijn in één van de topsectoren, is ook in 2015 ingezet op Management Buy-Out en Management Buy-In (MBO en MBI) trajecten en bedrijfsovernames binnen het bestaande MKB in Noord-Nederland. De NOM is hiervoor in het noorden de aangewezen partner, voor zowel kopende als verkopende partijen. Eén van de doelstellingen van de NOM is gezonde bedrijven binnen de regio een continuïteitsbasis te geven en daarmee de onderneming en de werkgelegenheid voor de regio te behouden. In geval van overnametrajecten neemt NOM Finance een actieve rol in zowel de financiering, MBI als het benaderen van overnamekandidaten. Deze trajecten krijgen extra aandacht, omdat hiermee onze rendementsdoelstelling ingevuld kan worden.

58

Bij innovatieve bedrijven (in de topsectoren) zijn de technologieën, en daarmee de onderneming als geheel, nog in ontwikkeling. De investeringen dragen een hoog risicoprofiel met zich mee, waardoor het reëel is ook rekening te houden met een minimaal rendement of zelfs afboekingen op de investeringen. Met de (toekomstige) rendementen van MBO’s en MBI’s en bedrijfsovernames kan dat gecompenseerd worden.

Op basis van deze strategie creëert en houdt NOM Finance een uitgebalanceerde portefeuille van startende, jonge en bestaande (groeiende) bedrijven.

Marktpositie en investeringsdilemma’s Ook in 2015 is actief gestuurd op het vergroten van de naamsbekendheid van NOM Finance. We werken continue aan communicatie via onze website www.nom.nl. Ook hebben we NOM-breed stappen gemaakt op het gebied van social media, onder andere door het vanuit de NOM en vanuit de individuele medewerkers delen van berichten over de NOM. Dit is gericht op de doelstelling om via social media leads te genereren.

We hebben weer eigen bijeenkomsten georganiseerd, waaronder het jaarlijkse NOM Midzomerfeest, NOM on Tour, het NOM Banking Event en masterclasses binnen het Aanjaagfonds. Vanuit NOM Finance wordt veel aan voorlichting gedaan bij banken en andere stakeholders, waarmee we het financieringsonderwerp op de kaart blijven zetten. Ook zorgen wij voor aanwezigheid op verschillende netwerkbijeenkomsten. NOM Finance bevestigt hiermee haar positie in de markt als laagdrempelige, betrouwbare en gedegen investeerder en financier.

In 2015 hebben opnieuw veel bedrijven zich bij de NOM gemeld met een verzoek om financiering. Gegeven de stijgende lijn zichtbaar in de afgelopen jaren, verwachten we dat deze trend zich voort zal zetten. Nu de financierbaarheid van startende en groeiende bedrijven gecompliceerd is en zal blijven, blijft er nadrukkelijk een rol voor de NOM als risicofinancier.

We zijn een partij die bereid is stevige risico’s te nemen, in veel gevallen meer dan de commerciële marktpartijen. Er zijn echter aanvullende partijen als banken en andere medefinanciers nodig om de totale financieringsvraag van een onderneming te realiseren. Het aantal alternatieve financieringsvormen blijft hierdoor groeien. Hoewel de complexiteit van het financieringslandschap enerzijds, en het aantal aanbieders van geld anderzijds, toeneemt, is NOM Finance blij met deze ontwikkeling. De NOM kan een stukje markt invullen wat door concurrenten onbediend blijft. Ons unique selling point; het verstrekken van risicodragend kapitaal onder goede begeleiding, passend bij de sociaal-economische doelstelling, wordt daarmee zichtbaar.

De positief kritische opstelling ten opzichte van financieringsaanvragen van de onderneming en haar ondernemer leveren echter af en toe spanningen en dilemma’s op. NOM Finance kiest voor deze kritische houding in de beoordeling van financieringsproposities vanuit de overtuiging dat dit vanuit het lange termijnperspectief de beste benadering is. Wij vinden het niet alleen onverstandig maar ook onjuist om met publieke middelen ondernemingen te laten starten of in stand te houden zonder lange termijn toekomstperspectief.

59

Prestarters Bij de start van het Flinc project werd tot 1 april 2011 ook geïnvesteerd vanuit de PSC faciliteit. Het verloop van dit fonds wordt in onderstaande tabel weergegeven. Wegens het beëindigen van de projectperiode per 1 april 2011 zijn en worden er geen investeringen meer gedaan vanuit dit fonds.

2015

2014

16

23

Af: Aandelenverkoop

0

0

Af: Aflossing - beëindiging

3

2

Af: Faillissement - oninbaar

0

5

13

16

Aantal Financieringen PSC-Flinc 1/1

Aantal Financieringen PSC-Flinc 31/12

Tabel 22: Verloop portefeuille Flinc-PSC in 2015

Toekomst De investeringsfondsen MKB Fonds Drenthe, Doefonds Fryslân en IFG zijn gericht op het geven van een economische impuls aan de regio door middel van risicodragende financiering. In 2015 ontvingen de fondsen veel aanvragen en werden 20 investeringen gedaan.

Het Doefonds en MKB Fonds richten zich, binnen het MKB van de beide provincies, gedeeltelijk op een bredere doelgroep en een andere levensfase van ondernemingen dan NOM Finance. Zo wordt risicodragende financiering bereikbaar voor een grotere groep MKB-ondernemingen. Dat is een goede ontwikkeling. De positieve start in 2015 geeft de daadwerkelijke behoefte in de markt weer voor deze fondsen.

Ook het Investeringsfonds Groningen, dat werkt vanuit een fund-in-fund principe, is succesvol opgestart.

Afgelopen jaar konden er vanuit dit fonds 2 investeringen worden gedaan.

60

NOM Foreign Direct Investment In 2015 was NOM FDI bij 10 succesvolle projecten betrokken waarin voor ruim 46 miljoen euro in NoordNederland wordt geinvesteerd. Hiermee worden 185 nieuwe arbeidsplaatsen gecreëerd en 270 banen behouden.

Het aantal gerealiseerde arbeidsplaatsen lag in 2015 op een goed niveau. De investeringsdoelstellingen werden echter niet behaald. Dit is mede toe te schrijven aan twee grote projecten waarbij uiteindelijk de keuze is gevallen op een andere regio. Daarnaast is in 2015 met de

partners afgesproken

Confirmation Letters alleen mee te tellen die in hetzelfde boekjaar zijn binnengekomen. In voorgaande jaren werden ook projecten meegeteld waarvan deze toezegging pas in de eerste maanden van het eropvolgende jaar werden ontvangen. Als gevolg hiervan is in 2015 gewerkt aan vier projecten die meegeteld worden in de investeringsdoelstelling van 2016. In het algemeen waren de in 2015 afgeronde projecten gemiddeld kleiner van omvang dan in voorgaande jaren.

Afbeelding 8: Aantal gevestigde bedrijven in Noord-Nederland

Realisatie 2014

Realisatie 2015

Doel 2015

Verschil

Aantal externe leads

78

79

80

‑1

Aantal projecten

10

10

8

2

Investeringen (in € miljoen)

831

46,1

100

‑53,9

Aantal arbeidsplaatsen

393

455

150

305

Tabel 23: Overzicht projecten NOM FDI

61

De proactieve manier waarop NOM FDI de acquisitie voor nieuwe projecten in 2015 heeft opgezet, heeft geleid tot 79 nieuwe leads. Hiermee wordt het niveau van de afgelopen jaren vastgehouden. Onderstaande tabel geeft een uitsplitsing van de resultaten van nieuwe projecten naar topsectoren weer.

Arbeidsplaatsen nieuw

Arbeidsplaatsen behoud

Investering (€ x 1000)

ICT

30

0

2.500

Water

20

0

3.600

Life sciences

65

250

22.000

Agrofood

35

20

6.000

Overig

35

0

12.000

Totaal

185

270

46.100

Tabel 24: Resultaten naar Topsectoren NOM FDI geeft nieuwe investeerders advies over vestigingslocaties, legt contacten met andere dienstverleners en leveranciers en biedt hulp bij het aanvragen en verkrijgen van vergunningen. Dit zijn essentiële onderdelen van een acquisitietraject.

De met acquisitie vergaarde kennis is zeer waardevol voor NOM FDI, omdat dit wordt gebruikt om de proposities voortdurend aan te scherpen. Ook is dit een belangrijke bron van leads voor NOM Finance en de programma’s van NOM Business Development.

Arbeidsplaatsen nieuw Nieuw Behoud Joint venture Uitbreiding Totaal

Arbeidsplaatsen behoud

Investering (€ x 1000)

125

0

27.100

50

270

17.000

0

0

0

10

0

2.000

185

270

46.100

Tabel 25: Resultaten naar soort project

Actieve Acquisitie In 2015 is de NOM doorgegaan met de sectorspecifieke acquisitie van internationale bedrijven. Naast het verdere uitbouwen van de topsectoren Water, Energie, Chemie, AgriFood en Life Science, hebben wij ons afgelopen jaar gericht op het sterk profileren van Noord-Nederland als vestigingsplaats voor datacenters.

De medewerkers van NOM FDI ontwikkelen een netwerk van bedrijven en kennisinstellingen en voeren gesprekken met bedrijven op strategisch niveau. Om deze bedrijven goed te kunnen begeleiden analyseert de NOM continu de ontwikkelingen in de (top)sectoren. We kijken naar de combinatie van factoren, de , die de regio aantrekkelijk maakt en aanleiding vormt voor aanwezigheid van sectoren in de regio. Tevens onderzoeken we mogelijkheden voor supply chain optimalisatie.

62

Samenwerking NFIA Sinds 2013 werkt de NOM samen met de Netherlands Foreign Investment Agency (NFIA). Deze organisatie ondersteunt buitenlandse bedrijven die vestiging of uitbreiding in Nederland overwegen. De NFIA promoot Nederland als land met een goed en aantrekkelijk investerings- en vestigingsklimaat. Sinds 2014 doet zij dit samen met haar partners onder het label

.

Naast een steeds intensievere samenwerking ten behoeve van het vermarkten van de Holland propositie, is het doel gesteld om binnen een aantal jaar de werkwijze binnen het NFIA te professionaliseren. Onderdeel hiervan is het ontwikkelen van een gezamenlijk opleidingsprogramma voor werknemers van de NOM en collega-bedrijven op het vlak van investeringsbevordering.

De Noord-Nederlandse proposities worden opgenomen in de Holland-proposities. Nationale Acquisitie Teams, gevormd door partners uit de verschillende regio's en gecoรถrdineerd door de NFIA, zijn verantwoordelijk voor deze proposities. Ook stellen zij longlists van bedrijven samen. De NFIA heeft ruim 20 kantoren in het buitenland van waaruit contacten worden gelegd met deze bedrijven.

Parallel hieraan leggen medewerkers van de NOM op congressen en beurzen, veelal in het buitenland, gericht contact met ondernemingen die passen bij de propositie. De proposities worden daarnaast verspreid via onder andere whitepapers, social media en websites. Via beide wegen beogen we een relatie op te bouwen met beslissers, zodat de NOM op het moment van een mogelijke uitbreiding naar Europa als eerste contactpunt wordt gezien.

EColoRO maakt water circulair In de textielindustrie worden gigantische hoeveelheden water gebruikt. Dit zwaar vervuilde water is moeilijk schoon te krijgen en wordt daarom vaak geloosd. In Turkije is het probleem extra groot. De bedrijven daar verbruiken dusdanig veel grondwater dat het steeds dieper uit de bodem moet worden gehaald, met stijgende kosten als gevolg.

Het bedrijf EColoRO kreeg het voor elkaar om het afvalwater zo goed te reinigen dat textielfabrieken het nogmaals kunnen gebruiken. Met de door hen ontwikkelde installatie, die in drie zeecontainers past, kunnen grote hoeveelheden afvalwater snel gezuiverd worden. Daarna wordt het opnieuw gebruikt in het productieproces. Zo pakt het Friese bedrijf niet alleen de vervuiling aan, maar lost het tevens het watertekort op. Het eerste project in Turkije leverde de textielproducent een besparing van 60 procent op de waterrekening op.

De ondernemers achter Ecoloro zochten voor het bedrijf een goede locatie voor de verdere ontwikkeling, product innovatie en samenwerking met andere partijen. NOM FDI heeft het bedrijf begeleid naar een eigen vestiging op de watercampus in Leeuwarden. Deze locatie bleek ideaal vanwege het optimale klimaat voor innovatieve watertechnologie bedrijven. Ook hebben wij ondersteuning geboden op het gebied van HR, en konden verbindingen worden gelegd binnen het water technologie netwerk. Voor de noodzakelijke groei was ook additionele financiering vereist. In samenwerking met het Doefonds, Aanjaagfonds en gemeente Leeuwarden werd daarvoor invulling gevonden. Inmiddels is het bedrijf vanuit Leeuwarden volop en met succes actief op de markt.

63

Retentie Naast acquisitie richt NOM FDI zich op het blijven versterken en ontwikkelen van de contacten met gevestigde bedrijven. Door hen actief te betrekken in regionale programma’s en een goede band op te bouwen, wordt de NOM vaak in een vroeg stadium betrokken bij obstakels waar zij tegenaan lopen. Ook hierin is het NFIA een belangrijke partner. Met het Investor Relations programma, ontwikkeld vanuit het NFIA, zorgt de NOM dat bedrijven die plannen hebben om een vestiging te sluiten of te verplaatsen naar een andere regio, toch in Noord Nederland blijven.

Het afgelopen jaar heeft de NOM in samenwerking met het NFIA 59 buitenlandse bedrijven in verschillende topsectoren bezocht. Met het lokale management hebben wij gesproken over issues die deze bedrijven in de weg stonden. Dit variëert van problemen met werkvergunningen, het vinden van de juiste mensen, of obstakels met overheidsinstanties. Wanneer dit het vestigingsklimaat in Nederland in bredere zin raakt, is de NFIA betrokken. Daarnaast zijn vijf nieuwe projecten gestart naar aanleiding van IR bezoeken.

De NOM heeft als mediator of adviseur obstakels voor ondernemen in de regio weggenomen. In een aantal gevallen is het gelukt om met hulp van gemeente en provincie een voorgenomen sluiting af te wenden. In andere gevallen was het mogelijk de vestiging open te houden door een overname of door een nieuwe productfocus. Ook hebben wij gevestigde bedrijven succesvol bijgestaan in het realiseren van uitbreiding door hulp te bieden bij het opstellen van diverse business cases.

Buitenlandse bedrijven worden regelmatig uitgenodigd voor deelname aan door de NOM georganiseerde evenementen, zoals het Midzomerfeest.

Soort

Omschrijving

Aantal

Strategische planvorming

De onderneming beraadt zich over de toekomst. Gedacht kan worden

28

aan een exit door de moeder, herpositionering, mogelijke sluiting en nieuwe product markt combinaties Netwerkprogramma

De onderneming wil graag deelnemen aan door de NOM ontwikkelde

4

netwerkprogramma’s, bijvoorbeeld op het gebied van lean manufacturing Uitbreiding

De onderneming plant of is bezig met uitbreiding of

9

uitbreidingsinvesteringen Behoud

De onderneming wordt door de moeder gesloten of gaat failliet

1

Geen

Er spelen geen issues waarin de NOM een rol kan spelen

17

Totaal

59

Tabel 26: Investor Relations 2015 Bovenstaand overzicht van uitgevoerde IR bezoeken laat zien dat de NOM toegevoegde waarde levert in veel issues waar bedrijven tegenaan lopen.

64

NOM Business Development NOM Business Development helpt ondernemers met de ontwikkeling van hun plannen en ideeën. Wij brengen bedrijven en kennisinstellingen met de juiste competenties bij elkaar, zijn betrokken bij het maken van het projectplan en het realiseren van de financiering. Zo worden ideeën ontwikkeld tot innovatieve producten, diensten en methodieken die op de markt gebracht kunnen worden.

Met deze activiteiten heeft NOM Business Development in 2015 haar doelstelling voor de innovatie impuls van € 6 miljoen ruimschoots gerealiseerd. In veel gevallen spelen projecten zich af op het snijvlak van meerdere topsectoren. Deze worden in onderstaande tabel gerapporteerd onder de sector die in het project leidend was.

2015

2014

Energie

0,0

0,0

Agri&Food

3,1

8,8

Water

0,0

0,0

High Tech

20,7

11,7

Totaal

23,8

20,5

Tabel 27: Realisatie innovatie impuls (in € miljoen)

Region of Smart Factories Een highlight in 2015 was de totstandkoming van het (RoSF) project. Een project met een omvang van € 20,7 miljoen, grotendeels door de betrokken bedrijven opgebracht. Ook de Noordelijke overheden en het Ministerie van EZ hebben hier een belangrijke bijdrage aan geleverd. Het consortium is inmiddels uitgegroeid tot een groep van 35 partners, bestaande uit grote en kleine bedrijven, kennisinstellingen en het complete onderwijsveld.

De focus van RoSF ligt op het ontwikkelen van 'Smart Factories'. De industrie staat aan de vooravond van een ingrijpend proces van digitalisering. In Duitsland wordt deze ontwikkeling aangeduid als de vierde industriële revolutie. Producten worden intelligent en productieprocessen worden zelf-lerend, waardoor foutloos produceren mogelijk wordt. Alle spelers uit de maakindustrie, inclusief consumenten, worden via het 'Internet of Things' met elkaar verbonden. Dit maakt nieuwe verdienmodellen mogelijk.

De opkomst van de digitale maakindustrie komt op een interessant moment voor de noordelijke regio. Het noorden heeft een aantal belangrijke troeven in handen om volop te profiteren: kennis van Big Data, ICT en sensorsystemen, opvallend veel kennis over materiaaltechnologie (essentieel voor de overstap naar intelligente fabrieken) én de regio heeft nog een echte maakindustrie.

Het RoSF consortium wil Noord-Nederland uitbouwen tot een internationale hotspot voor Smart Factories, en daarmee een bijdrage leveren aan vernieuwing van de noordelijke maakindustrie en uitbreiding van werkgelegenheid op alle scholingsniveaus. Smart Factory biedt de kans om weer te

65

gaan produceren in regio’s met hogere loonkosten, het zogenaamde 'reshoring'. Noord-Nederland is al hard op weg om een echte Region of Smart Factories te worden: RoSF is het grootste 'Fieldlab' op de landelijke Actieagenda Smart Industry van het Team Smart Industry onder leiding van Ineke Dezentjé-Hamming (www.smartindustry.nl).

In april 2015 presenteerde het RoSF zich met veel succes op de Hannover Messe (april 2015) waar minister Kamp het consortium formeel heeft gelanceerd.

RoSF staat prominent op de Noordelijke Innovatie Agenda (de NIA) en is door de SER NoordNederland én de nieuwe Taskforce HTSM Noord-Nederland erkend als Ikoonproject voor het Noorden.

66

Cluster Energie Northern Netherlands OďŹ&#x20AC;shore Wind Een belangrijk project in de sector Energie is Northern Netherlands Offshore Wind (NNOW) dat samen met Energy Valley en de Kamer van Koophandel wordt uitgevoerd. In dit project worden Noord-Nederlandse en Noord-Hollandse bedrijven betrokken bij de aanleg van windparken op zee.

NNOW speelt de komende jaren in op de aanleg van windparken in het Nederlandse en Duitse deel van de Noordzee. Zowel de installatiefase als de daaropvolgende langjarige fase van onderhoud en reparatiewerkzaamheden aan de windparken zal leiden tot additionele omzet bij Noord-Nederlandse bedrijven. Daarnaast worden binnen het project innovatie en samenwerking nagestreefd, waarmee een verlaging van de kostprijs van windenergie op zee moet worden gerealiseerd. Het cluster wordt ook gebruikt in de regioprofilering ten behoeve van het aantrekken van nieuwe bedrijven.

Mede door de succesvolle NNOW supply chain meetings en gezamenlijke deelname aan internationale beurzen georganiseerd door de NOM is het aantal betalende leden in 2015 gegroeid van 75 naar 87. In 2016 zal alles erop gericht NNOW te ontwikkelen tot een onafhankelijke organisatie zonder overheidsfinanciering.

67

Cluster Agri & Food Greenlincs Noord-Nederland is kansrijk voor de AgriFood en Biobased Economy (BBE) sectoren. De aanwezigheid van goede zeehavens, een chemie- en kunststoffencluster en veel grondstoffen zorgen ervoor dat het Noorden een grootschalige producent en leverancier kan worden van hernieuwbare grondstoffen voor de regionale productie van ‘groene’ chemicaliën, kunststoffen en veevoeder-eiwit.

Ook telt de noordelijke regio veel landbouwbedrijven en ondernemingen die land- en tuinbouwproducten verwerken. Om zowel nationaal als international deze positie te versterken is in 2013 de clusterorganisatie Greenlincs opgestart. Greenlincs is de spil in het netwerk van bedrijven en kennisinstellingen in NoordNederland.

De ambitie is om Greenlincs te ontwikkelen tot hét gezicht van de Noordelijke AgriFood en Biobased Economy.

Binnen Greenlincs wordt langs een aantal lijnen gewerkt: Interreg projecten richten zich direct op het MKB. In 2015 zijn twee projecten afgerond: Food Future en Agrobiopolymeren. Bij beide projecten zijn de doelstellingen ruimschoots gehaald.

Ook is een tweetal nieuwe projecten inmiddels voorbereid en goedgekeurd. Food2020 is daarin de opvolger van Food Future. Een belangrijk deel van het programma bestaat uit het verstrekken van projectsubsidies aan ondernemingen in de food-sector die daarmee R&D kunnen uitvoeren. Een ander programma richt zich op bio-economie non-food. Een deel hiervan is gericht op het uitvoeren van haalbaarheidsstudies.

Met North4Bio werkt Greenlincs aan Biobased Economy. In dit programma werkt een aantal grotere en middelgrote ondernemingen nauw samen om te komen tot een vergroening van de grondstofstromen van de chemie. Dit moet in de komende jaren leiden tot investeringen door de betrokken bedrijven, zowel middels R&D als uitbreidingen.

Een derde aandachtsgebied richt zich op het verbeteren van de efficiëntie van landbouw en veeteelt door de toepassing van ‘precies produceren’ en SmartDairyFarming.

AgroAgenda Noord-Nederland Ook is Greenlincs sterk betrokken bij de AgroAgenda, een initiatief waarin het agro-bedrijfsleven, LTO-Noord, natuur- en milieuorganisaties, kennisinstellingen en de drie noordelijke provincies samen werken aan vernieuwende en aansprekende projecten en het profileren van de sector als geheel. Er wordt gewerkt aan Noord-Nederlandse icoonprojecten zoals het programma Innovatie Landbouw Veenkoloniën; de versnellingsagenda voor de melkveehouderij en de investering in duurzame pootaardappelrassen.

68

Cluster Water Water Het watertechnologiecluster ontwikkelt zich steeds verder en wordt belangrijker voor de regio. Business Development binnen dit cluster bestaat voor een belangrijk deel uit het bij elkaar brengen van bedrijven om gezamenlijk innovaties te ontwikkelen. Ook richten wij ons op het oplossen van watertechnologie vraagstukken van klanten.

Hiervoor wordt de “Waterplein” benadering gebruikt, waarin een onderneming of overheid een casus presenteert. Deelnemende bedrijven ontwikkelen vervolgens gezamenlijk of alleen een oplossing. Op deze wijze kunnen ideeën doorontwikkeld worden om tot een vermarktbaar product te komen.

Naast de Waterpleinen die in Nederland plaatsvinden, werd afgelopen jaar een bijeenkomst rondom een casus uit Akron, Ohio, georganiseerd. Hierin stond de uitdaging van algengroei in een lokaal meer centraal. Als resultaat is een aantal Nederlandse bedrijven hun technologieën gaan combineren om een oplossing te bieden.

69

Cluster High Tech HTSM Noord-Nederland Op initiatief en onder regie van de NOM is in 2014 de Taskforce High Tech Systemen en Materialen (HTSM) van start gegaan. Dit is het resultaat van de krachtenbundeling van de NOM en een aantal grote bedrijven, waaronder Philips en Fokker. Het doel is om naast de traditionele Noordelijke topsectoren meer aandacht te besteden aan de Hightech sector. HTSM, feitelijk de ‘maakindustrie’, is zowel regionaal als nationaal de grootste topsector die werkgelegenheid op alle opleidingsniveaus biedt.

De Taskforce HTSM heeft vier speerpunten vastgesteld: Embedded Intelligence, Advanced Materials, Adaptive Manufacturing en ‘Big Science'. Het platform heeft de ambitie om de komende jaren doorbraakprojecten te organiseren gericht op het ontwikkelen van HTSM-bedrijvigheid en nieuwe werkgelegenheid. De NOM voert het secretariaat van de Taskforce HTSM en neemt een belangrijke taak in de uitvoering van werkzaamheden op zich.

Door de activiteiten rondom de Taskforce heeft Noord-Nederland zich sterk geprofileerd als kansrijke hightech regio. Dit heeft ertoe geleid dat HTSM is toegevoegd aan de Noordelijke Innovatie Agenda (NIA). Ook is meer landelijke aandacht voor mogelijkheden in deze sector gerealiseerd.

World Class Composites Solutions Afgelopen jaar is gewerkt aan het programma World Class Composites Solutions (WCCS), gericht op de ontwikkeling van innovatieve composietoplossingen. De komende jaren investeren dertien partijen €12 miljoen euro. Het WCCS-programma is gestart rondom Fokker Aerostructures in Hoogeveen en heeft als ambitie Noord-Nederland een internationale koploper in de productie en bewerking van lichtgewicht composietmaterialen te maken. Daarnaast staat de optimalisatie van productieprocessen centraal. De initiatiefnemers willen op die manier een structurele bijdrage leveren aan de groei van de (groene) economie en een gezonde arbeidsmarkt in de regio.

NOM Business Development richt zich binnen dit project op het opbouwen van een netwerk van MKBbedrijven die betrokken kunnen worden. Ook wordt gezocht naar ondernemingen die de in het project ontwikkelde technologie kunnen toepassen in hun producten en processen.

70

Flinc NXT Flinc is het portaal voor innovatieve ondernemers die vastlopen in hun weg naar financiering, start en groei. Innovatie en ondernemerschap zijn nog altijd belangrijk voor de regionale economie. Veel, met name startende, bedrijven stranden echter in de zoektocht naar kapitaal.

Daarom heeft Flinc ook in 2015 veel ondernemers goed op weg kunnen helpen.

Toch was 2015 voor Flinc ook een bewogen jaar. Het project Flinc NXT liep formeel van maart 2013 tot en met maart 2015 waardoor de voortzetting van het project niet zeker was. Door financiële meevallers en minder bestedingen aan PR, Communicatie en Events kon Flinc NXT verlengd worden tot 1 augustus 2015. Hieronder staan de resultaten van Flinc NXT over de periode 1 maart 2013 t/m 31 juni 2015.

Doel

Realisatie

Contacten met ondernemers (leads)

200

379

Adviestrajecten

40

117

Financieringen

30

50

Gefinancierde bedrijven

0

29

Uitgelokte investeringen (in € mln.)

3

7.4

Arbeidsplaatsen (potentieel)

36

185

Tabel 28: Resultaten Flinc 2013 - 2015 In 2015 heeft Flinc contact gehad met 196 ondernemingen. Hiervan zijn 48 ondernemingen door Flinc als innovatief, kansrijk en schaalbaar bestempeld. Deze bedrijven hebben gebruik kunnen maken van advies, een netwerk en investeerders van Flinc. Samen met de ondernemer wordt gekeken welk instrument en welke financieringsbron het beste past bij het type en de fase van de onderneming. In totaal zijn 25 financieringen verstrekt aan 15 ondernemingen met een totaal geïnvesteerd kapitaal van € 6 miljoen en een arbeidspotentieel van 70 arbeidsplaatsen.

Flinc is direct vanaf het begin in staat geweest om aansluiting te vinden bij regionale initiatieven en partijen uit haar netwerk. Binnen dit netwerk heeft Flinc de taak om partijen te verbinden en ondernemers naar het juiste ‘loket’ te verwijzen. De samenwerking met het Noord-Nederlandse netwerk heeft mooie resultaten opgeleverd.

Dit is terug te zien in doorverwijzingen, waardevolle connecties, gezamenlijke organisatie van evenementen en de optimalisatie van het ecosysteem rondom ondernemerschap en innovatie. Het is zaak om dit door te zetten en waar nodig te verbeteren.

Realisatie

Contacten met ondernemers (leads)

196

Adviestrajecten

48

Financieringen

25

Gefinancierde bedrijven

15

Uitgelokte investeringen (in € mln.)

6

Arbeidsplaatsen (potentieel)

70

Tabel 29: Resultaten Flinc 2015

71

Toekomst De continuïteit van Flinc is inmiddels gewaarborgd, daar het project vast onderdeel van de NOM wordt. De afgelopen maanden heeft het team van Flinc de propositie geanalyseerd. Dit heeft geresulteerd in een aantal veranderingen: We vragen een vaste bijdrage van € 250 aan ondernemers die een adviestraject volgen.

Ook is gewerkt aan een nieuwe website en is een investeerdersplatform gelanceerd waar ondernemers en investeerders elkaar makkelijk kunnen vinden, gericht op interactie en kennisdeling. Hiermee richten we ons op een toenemend aantal financieringen.

Voor ondernemers zullen tevens workshops georganiseerd worden in samenwerking met andere partijen. Daar wordt ingegaan op thema's die spelen bij de doelgroep.

Daarnaast worden de criteria voor deelname aan Flinc aangescherpt. Zowel starters als bestaande MKBbedrijven kunnen deelnemen. Hierbij wordt kritischer gekeken naar haalbaarheid, innovativiteit en schaalbaarheid. Op deze manier wil Flinc investeerders betere investeringskansen bieden en het aantal succesvolle bedrijven in Noord-Nederland verhogen.

Door de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) is Flinc aangewezen als de regionale coördinator van de regeling Vroege Fase Financiering (VFF). Dit moet enerzijds leiden tot meer en betere aanvragen voor RVO en anderzijds tot meer financieringen vanuit VFF aan Noord-Nederlandse ondernemers. Een andere wens is om vouchers beschikbaar te stellen aan ondernemers om expertise scherp in te kopen bij marktpartijen. In 2016 zal dit verder bekeken worden met andere partners.

Flinc zal in 2016 ambitieus en vooruitstrevend zijn met de volgende doelstellingen:

Doel

Leads

100

Adviestrajecten

40

Gefinancierde bedrijven (Indirect/Direct)

15 (5/10)

Aantal financieringen

22

Totaal geïnvesteerd kapitaal (in € mln.)

2

Arbeidsplaatsen (in FTE)

80

Tabel 30: Doelstellingen Flinc 2016

72

Innovatiefonds Noord-Nederland Kennis en innovatie zijn belangrijk voor economische ontwikkeling en het concurrentievermogen van Noord-Nederland. Daarom stimuleren de drie Provincies, in samenwerking met de NOM en het ministerie van Economische Zaken, kennisontwikkeling en innovatie met het Innovatiefonds. Dit fonds stelt ondernemers in staat om van innovatief idee naar vermarktbaar product te komen. Het vinden van financiering blijft een uitdaging, een marktbehoefte die het Innovatiefonds invult.

Het fonds is 1,5 jaar operationeel en begint zijn vruchten af te werpen. Afgelopen jaar is veel tijd gestoken in het structureren van het fonds en het genereren van bekendheid. Ook is aandacht besteed aan de aansluiting met bestaande instrumenten en fondsen gericht op innovatie en kennisontwikkeling. Hierdoor kunnen organisaties en ondernemers de weg naar het Innovatiefonds steeds beter vinden.

Doordat het Innovatiefonds zich richt op ‘vroege fase’ financiering zijn de doorlooptijden lang. De ideeën zijn er, maar de business plannen zijn niet compleet uitgewerkt. Toch zijn er in 2015 drie nieuwe participaties geworven, waarmee het fonds eind 2015 vier participaties in portefeuille heeft, goed voor een toegezegd kapitaal van € 550.000. Voor het Innovatiefonds is dit een goed begin. Met een goed gevulde pijplijn zijn de verwachtingen voor 2016 positief. Naar verwachting zullen vijf nieuwe participaties gerealiseerd worden met een totale investering van € 1 miljoen.

73

Governance

74

Smit Kwekerijen B.V.

Governance De directie en Raad van Commissarissen van de NOM laten zich, hoewel de NOM in formele zin geen structuurvennootschap is, in het algemeen in de verhoudingen tussen bestuur, Raad van Commissarissen en (algemene vergadering van) aandeelhouders leiden door de Nederlandse Corporate Governance code zoals die in 2009 is herzien door de commissie Frijns.

Het bestuur Het bestuur van de NOM wordt statutair uitgeoefend door de directeur die de vennootschap in rechte vertegenwoordigt. De directeur conformeert zich volledig aan het principe ter zake van zijn verantwoordelijkheid en zijn verantwoordingsplicht voor het naleven van wet en regelgeving, het beheersen van risico’s en de geïdentificeerde materiële onderwerpen. Aan de daarop betrekking hebbende best practice bepalingen wordt voldaan. Voor de wijze van risicobeheersing wordt verwezen naar hoofdstuk 3, onder Algemeen.

De nevenfuncties van de directeur en van diens plaatsvervanger worden vermeld in bijlage 3

Remuneratie De beloning wordt vastgesteld op voorstel van de remuneratiecommissie door de Raad van Commissarissen.

De rol van voorzitter is na het terug treden van de heer Bosma in 2015 overgenomen door de heer Kruse. De remuneratiecommissie bestaat tevens uit Prof. Dr. Ir.R. Rabbinge.

Het remuneratieproces is gericht op het aantrekken, motiveren en vasthouden van een bestuur met de juiste kwaliteit en ervaring. Dit bestuurlijke talent is noodzakelijk voor het realiseren van de essentiële doelstellingen van de strategie van de NOM. De bezoldiging van de directeur is vermeld in de jaarrekening. De bezoldiging past binnen de grenzen die de aandeelhouders hebben gesteld. De directeur ontvangt geen beloning in de vorm van aandelen of opties. Er zijn geen aspecten van maatschappelijk verantwoord ondernemen opgenomen in de beloningsstructuur. Daarnaast zijn er geen doelstellingen gesteld die bepalend zijn voor de toekenning van prestatietoeslagen. De beloning van de directie bestaat uit een vast inkomen met secundaire arbeidsvoorwaarden (onkostenvergoeding, pensioen).

Raad van Commissarissen De principes op het gebied van toezicht, Raad, belang van de vennootschap, maatschappelijke aspecten en kwaliteit van eigen functioneren worden door de Raad onderschreven.

De Commissarissen zijn en handelen volledig onafhankelijk; ten opzichte van de bestuurder, alsook ten opzichte van elkaar. De Commissarissen ontvangen rechtstreeks noch indirect persoonlijke financiële vergoedingen voor verrichte werkzaamheden voor de NOM, anders dan de vaste vergoeding in hun rol van commissaris en de aan die werkzaamheden verbonden reis- en verblijfskosten. De vergoeding is vastgesteld door de Algemene vergadering van Aandeelhouders. De vergoeding is niet afhankelijk van de behaalde resultaten.

75

De Raad is zodanig samengesteld dat op alle terreinen die de NOM bestrijkt voldoende deskundigheid aanwezig is om de taken van de Raad te kunnen vervullen. Er is echter geen sprake van een evenwichtige verdeling van de zetels tussen mannen en vrouwen. Het profiel van de leden van de Raad is vermeld in bijlage 4.

Bij mutaties in de samenstelling en bij herbenoemingen wordt aan het aspect deskundigheid en de evenwichtige verdeling tussen mannen en vrouwen aandacht besteed. Ter vervanging van de voorzitter, na het aftreden van de heer R.P. Prins in april 2014, is expliciet naar een vrouwelijke kandidaat gezocht. Er waren echter geen kandidaten met de gewenste deskundigheid beschikbaar. Ter vervanging van twee afgetreden commissarissen in 2015 is opnieuw expliciet gezocht naar een vrouwelijke kandidaat. Aan de benoemingstermijnen wordt de hand gehouden.

De code schrijft voor dat de Raad drie kerncommissies in het leven roept. De Raad heeft deze bepaling als volgt ingevuld: Er is ĂŠĂŠn gecombineerde selectie- en benoemingscommissie en een remuneratiecommissie. De voorzitter van deze commissie is een ander lid dan de voorzitter van de Raad van Commissarissen. De Raad acht de betrokkenheid van alle Commissarissen bij de taken van een auditcommissie zo essentieel dat, mede gezien de betrekkelijk geringe omvang van de Raad, alle leden geacht worden deel uit te maken van de auditcommissie. De instelling van deze commissie is daardoor overbodig. Dit betekent dat niet wordt voldaan aan de bepaling dat de voorzitter van de auditcommissie niet tevens voorzitter is van de Raad van Commissarissen. De bepalingen met betrekking tot een one-tier bestuursstructuur zijn niet van toepassing aangezien de NOM geen one-tier bestuursstructuur kent. De directeur en de Raad van Commissarissen achten dat ook niet wenselijk.

Algemene vergadering van Aandeelhouders De Algemene vergadering van Aandeelhouders (AvA) maakt volledig gebruik van haar bevoegdheden, zoals die in de code wordt omschreven. De statuten van de vennootschap zijn in lijn met de code. De AvA wordt qua informatievoorziening vanuit de directie naar beste weten in staat gesteld om van haar bevoegdheden gebruik te maken. De stelregel is daarbij dat de AvA geen informatie ontvangt die door individuele ondernemingen vertrouwelijk aan de NOM ter hand is gesteld.

De directie en Raad van Commissarissen streven een optimaal overleg met de aandeelhouders na. Overleg met de directie vindt zeer regelmatig plaats, ook buiten de formele AvA.

76

Audit Het jaarverslag en de jaarrekening worden opgesteld onder de directe verantwoordelijkheid van de directeur.

De Raad van Commissarissen ziet er op toe dat de directeur deze verantwoordelijkheid naar behoren vervult.

De door de AvA benoemde onafhankelijke accountant brengt verslag uit aan de Raad van Commissarissen. Dit verslag wordt in aanwezigheid van de accountant besproken met de voltallige Raad van Commissarissen. De externe accountant is aanwezig bij de jaarlijkse AvA zodat deze door de aandeelhouders rechtstreeks kan worden bevraagd.

Er is geen interne auditor. De controller en de externe accountant hebben rechtstreeks toegang tot elkaar, evenals de controller en de leden van de RvC.

De rollen en verantwoordelijkheden voor duurzaamheid Omdat de NOM het goed uitvoeren van de kerntaken beschouwt als duurzaam ondernemen, ligt deze verantwoordelijkheid bij managers van de drie afdelingen. Iedere afdeling heeft coรถrdinatoren aangewezen voor het verzamelen, consolideren en valideren van de voor de duurzaamheidsaspecten relevante data. Het valideren van data gebeurt op basis van vergelijking met data van voorgaande jaren en toetsing aan de definities.

De eindverantwoordelijkheid voor de voor de NOM relevante duurzaamheidsaspecten van ondernemen ligt bij de directeur. De directeur legt hierover verantwoording af aan de Raad van Commissarissen en de AvA. De Raad van Commissarissen houdt toezicht en staat de directie met raad terzijde.

77

Toelichting jaarverslag

78

Kalooga B.V.

Doel verslag Het jaarverslag van de NOM wordt opgesteld om stakeholders te informeren over onze prestaties in het afgelopen jaar. De NOM definieert haar stakeholders als de partijen die deel uitmaken van de waardeketens (zie Waardeketen) en de partijen waarvoor de toegevoegde waarde van de NOM van belang is.

De stakeholders zijn in voorgaand hoofdstuk nader gedefinieerd. Hieronder vallen aandeelhouders en subsidieverstrekkers, lokale overheden, ondernemingen in de regio, werknemers, leveranciers, kennisinstellingen, niet gouvernementele organisaties en burgers in de regio.

79

Proces ter bepaling inhoud De NOM legt verslag over haar prestaties aan de hand van de materiële duurzaamheidsaspecten. Deze zijn ingedeeld naar economische, sociale en milieu-aspecten, de drie categorieën die in de GRI richtlijnen onderscheiden worden. De materiële onderwerpen zijn bepaald aan de hand van hun belang voor de NOM als organisatie, en aan de hand van de mate van belang die stakeholders hieraan hechten.

Gebruikmakend van de drie waardeketens is een materialiteitsmatrix gemaakt. Dit is een visuele representatie van het relatieve belang van de materiële onderwerpen.

Management benadering Het management benadert de categorieën van de materiële duurzaamheidsaspecten als volgt:

Economisch De NOM heeft als primaire functie het versterken van de economische groei- en innovatiekracht van Noord-Nederland. Namens de aandeelhouders (het Ministerie van Economische Zaken en de provincies Groningen, Drenthe en Fryslân) heeft de NOM de afgelopen decennia deze taak uitgevoerd. Door in te zetten op financieringen, acquisitie, retentie en innovatie voert de NOM haar functie zo effectief mogelijk uit. Zie ook Verslag van de directie en Waardeketen.

Arbeidsomstandigheden De impact die de NOM heeft op arbeidsomstandigheden en werkgelegenheid is met name terug te voeren op de uitvoering van de kernprocessen. Zo is één van de primaire taken van de NOM om arbeidsplaatsen te creëren en te behouden in de regio door het bevorderen van (buitenlandse) investeringen. Zie ook de waardeketen en de behaalde resultaten van NOM Foreign Direct Investment. De werknemers van de NOM zijn de belangrijkste stakeholders in relatie tot de interne organisatie van de NOM, waardoor de interne arbeidsomstandigheden als belangrijk worden aangemerkt. Zie hiervoor de paragrafen Personeel en Duurzaamheidsresultaten.

80

Mensenrechten Als westerse onderneming actief in Noord-Nederland is bij de NOM het aspect mensenrechten in brede zin minder relevant. Activiteiten om discriminatie tegen te gaan en duurzaam in te kopen zijn wel geĂŻmplementeerd. Zie hiervoor het onderdeel Ethiek en integriteit, de GRI Index, en Afbakening.

Maatschappij De bijdrage die de NOM levert aan de maatschappij hangt samen met onze sociaal-economische doelstelling. Via het uitvoeren van de kernprocessen financiering, acquisitie en retentie, en innovatie, wordt een positieve maatschappelijke ontwikkeling nagestreefd voor de regio. Dit komt tot uitdrukking in de indicatoren gecreĂŤerde/behouden arbeidsplaatsen, investeringen en innovatie impuls in de regio.

Zie Verslag van de directie, Waardeketen en Realisatie.

Productverantwoordelijkheid De NOM heeft als primaire functie het versterken van de economische groei- en innovatiekracht van Noord-Nederland. Namens de aandeelhouders (het Ministerie van Economische Zaken en de provincies Groningen, Drenthe en Fryslân) heeft de NOM de afgelopen decennia deze taak uitgevoerd. Door in te zetten op financieringen, acquisitie, retentie en innovatie probeert de NOM haar functie zo effectief mogelijk uit te voeren.

De productverantwoordelijkheid van de NOM is met name terug te voeren op de uitvoering van deze kernprocessen. Zie hiervoor Verslag van de directie en Waardeketen.

81

Milieu De directe milieu-effecten als gevolg van de bedrijfsvoering van de NOM zijn minimaal. Als regionale ontwikkelingsmaatschappij hebben wij indirect een positieve invloed op milieu-aspecten via bedrijven en andere partijen waar we mee samenwerken vanuit met name de afdelingen FDI en Business Development.

Om deze reden is besloten om in te zetten op een aantal duurzame thema’s waaronder Circulaire Economie en de ‘Biobased Economy’. Daarnaast is er ook een aantal maatregelen genomen die gericht zijn op de interne bedrijfsvoering.

Zie ook Duurzame Ontwikkeling in het Verslag van de Directie en onze Duurzaamheidsresultaten,

82

Materiële aspecten Op basis van de management benadering zijn de volgende materiële aspecten en de indicatoren die hierbij horen bepaald, alsmede voor wie deze van belang zijn. Voor de aspecten is aangegeven waar in de organisatie de taken en verantwoordelijkheden primair zijn belegd ten behoeve van de sturing. De primaire verantwoordelijkheid is belegd bij de managers van de afdelingen of bij Algemene Zaken (stafafdeling).

De directie van de NOM draagt de eindverantwoordelijkheid voor alle aspecten.

Aspect

Indicator

Stakeholders

Primaire verantwoordelijkheid

Economische performance

• Economische waarde

• Aandeelhouder /

creatie (opbrengsten,

subsidieverstrekker

kosten, resultaat)

• Werknemers

• Het fonds in stand houden

• Ondernemingen

• Financieren stuwende

in de regio

bedrijven

• Lokale overheden

Manager Finance

• Risico’s en kansen als gevolg van klimaatverandering • Dekking pensioenverplichting • Significante financiële steun van overheid Indirecte economische impact

• Economische waarde

• Ondernemingen

creatie van de bedrijven

in de regio

waaraan de NOM kapitaal

• Aandeelhouder /

verstrekt (omzet, winst)

subsidieverstrekker

• Investeringen in Noord-

• Lokale overheden

Nederland

• Werknemers

• Innovatie-impuls

• Burgers in de

Manager Finance

regio Personeel/Arbeidsomstandigheden

Werkgelegenheid in de regio

• Creëren en behouden van

• Burgers in de

Manager Finance / manager

directe en indirecte werk-

regio

FDI / BD

gelegenheid in de regio

• Ondernemingen in de regio • Aandeelhouder / subsidieverstrekker • Lokale overheden • Werknemers

Werkgelegenheid uit NOM activiteiten

• Personeelsbestand en het

• Werknemers

verloop hierin

• Aandeelhouder /

• Samenstelling

subsidieverstrekker

Staf / Algemene Zaken

bestuurslichamen en onderverdeling medewerkers • Arbeidsvoorwaarden Training en opleiding eigen personeel

• Loopbaanontwikkeling • Opleiding & scholingsuitgaven • Tijdsbesteding aan scholing

83

• Werknemers

Staf / Algemene Zaken

Gezondheid en veiligheid eigen

• Levensfasebewust

personeel

personeelsbeleid

• Werknemers

Staf / Algemene Zaken

• Ziekteverzuim Mensenrechten

Discriminatie in eigen organisatie

• Voorkomen van

• Werknemers

Staf / Algemene Zaken

discriminatie Maatschappij

Bijdragen aan politiek

• Bijdragen aan politieke

•Aandeelhouder /

Manager Finance / Manager

partijen, politici en

subsidieverstrekker

FDI / BD

gerelateerde instellingen per

• Gemeenten

land Voldoen aan wet- en regelgeving

• Gevolgen niet naleven wet-

• Aandeelhouder /

en regelgeving

subsidieverstrekker

Staf / Algemene Zaken

• Gemeenten Productverantwoordelijkheid

Klanttevredenheid

• Onderzoek naar

• Ondernemingen

Staf / Algemene Zaken

klanttevredenheid

in de regio

• Gevolgen niet naleven wet-

• Aandeelhouder /

en regelgeving betreffende

subsidieverstrekker

levering van

• Gemeenten

producten/diensten

• Werknemers

Compliance

Voldoen aan wet- en regelgeving

• Boetes voor niet naleven

• Aandeelhouder /

Staf / Algemene Zaken

wet- en regelgeving

subsidieverstrekker • Gemeenten

Energie en materialen

Verbruik

• Energieverbruik in

• Werknemers

Staf / Algemene Zaken

organisatie

• Aandeelhouders

• Materiaalverbruik in organisatie Emissies

CO2 uitstoot

• CO2 uitstoot Scope 1, 2 en

• Werknemers

Staf / Algemene Zaken

3

• Aandeelhouders

Tabel 31: Materiële aspecten De materiële onderwerpen worden aan de hand van de interne en externe prioritering bepaald. De externe prioritering vindt plaats aan de hand van de Stakeholderdialoog (zie ook tabel Materiële aspecten). Om meer inzicht te geven in het relatieve belang van de geïdentificeerde materiële aspecten wordt de impact op de belanghebbenden en organisatie in onderstaande matrix weergegeven:

84

Afbeelding 9: Materialiteitsmatrix

Over de materiĂŤle aspecten rapporteren we in Organisatieprofiel en Realisatie. Op de materiĂŤle aspecten met een hoge impact op zowel de organisatie als de belanghebbenden (werkgelegenheid in de regio en indirecte economische impact) hebben we doelstellingen geformuleerd (zie tabel 1 - Resultaten op hoofdlijnen) waarover we ook rapporteren.

Het inzicht in materialiteit wordt ook gebruikt om het beleid en de doelstellingen te toetsen en indien nodig aan te scherpen, en de afbakening in reikwijdte van onderwerpen zo te kiezen dat deze aansluit op de informatiebehoeften onze stakeholders.

85

Afbakening Extern De NOM heeft samen met haar aandeelhouders en subsidiegevers de prestatie-indicatoren vastgesteld, waaruit de realisatie van de doelen kan worden afgeleid. Afgesproken is hoe deze indicatoren meetbaar kunnen worden gemaakt. Deze indicatoren komen niet uit de door de GRI vastgestelde lijst. De externe prestatie-indicatoren zijn: Uitzettingen Gecreëerde en behouden arbeidsplaatsen Investeringen in de regio Innovatie-impuls (investeringen in innovatieve projecten) De NOM neemt haar verantwoordelijkheid als ketenpartner met betrekking tot investeringen in bedrijven en deelname aan acquisitie- en innovatieprojecten voor zover zij zelf invloed heeft op het beleid. Dit betekent dat de NOM keuzes maakt of zij wel of niet investeert in een bedrijf of deelneemt in een project, maar dat zij geen verantwoordelijkheid neemt voor het duurzaamheidsbeleid van de participaties of deelnemers in een project.

De NOM stelt hierdoor slechts beperkte voorwaarden aan het duurzaamheidsbeleid van partners bij investeringen en ontwikkelingsprojecten.

Indien het de NOM bekend is dat bij potentiële deelnemingen of partners in projecten sprake is van bijvoorbeeld schending van de mensenrechten, omkoping en corruptie, niet naleven van wet- en regelgeving of grote milieurisico’s, heeft dat tot gevolg dat de NOM niet zal investeren in het bedrijf of niet zal samenwerken in een project.

De impact van de inkopen hebben beperkte invloed op economische, milieu en sociale aspecten. Uiteraard probeert de NOM bij de inkoop van producten en diensten de principes van duurzaam inkopen maximaal toe te passen. Gezien de beperkte rol als ketenpartner in het geval van inkopen heeft de NOM nog geen duurzaamheidsbeleid geformuleerd met betrekking tot toeleveranciers. In het inkoopproces zijn geen waarborgen ingebouwd om toeleveranciers met een verhoogd risicoprofiel te identificeren en er is niet vastgesteld hoe te handelen indien toeleveranciers zich niet houden aan interne of externe codes.

Intern Voor de interne organisatie is vastgesteld dat het aspect arbeidsomstandigheden de meeste impact heeft. Aan de hand van de door de GRI vastgestelde lijst van indicatoren is vastgesteld welke indicatoren het meest relevant zijn en over welke onderwerpen meetbaar en controleerbaar kan worden gerapporteerd door de NOM. De daaruit voortgekomen selectie is door het Managementteam beoordeeld en vervolgens vastgesteld.

In het kader van de dialoog met de stakeholders is de keuze voorgelegd aan de aandeelhouders en subsidiegevers, die met de keuze konden instemmen.

86

Verslaggevingsbeleid Verslaggevingsperiode Het jaarverslag, inclusief duurzaamheidsverslaggeving wordt jaarlijks opgesteld uitgaande van een verslaggevingsperiode van een kalenderjaar. Dit verslag beslaat de periode 1 januari 2015 t/m 31 december 2015. De publicatiedatum is 30 juni 2016. Het vorige verslag d.d. 19 juni 2015 had betrekking op het kalenderjaar 2014. Voor nadere informatie over het jaarverslag kunt u contact opnemen via info@nom.nl. De NOM stelt feedback op het jaarverslag op prijs.

Toegepaste standaarden De duurzaamheidsverslaggeving, die onderdeel uitmaakt van het jaarverslag van de NOM, is opgesteld aan de hand van de GRI G4-richtlijnen op core niveau. De richtlijnen van het GRI zijn wereldwijd de meest geaccepteerde richtlijnen voor het opstellen van (maatschappelijke) verslaggeving. De G4-richtlijnen zijn de nieuwste generatie rapportage richtlijnen en volgen hiermee de G3-richtlijnen op. De richtlijnen zijn te vinden op de GRI website (www. globalreporting.org). Bijlage 2 van het jaarverslag geeft de GRI tabel weer, waarin staat waar in het verslag de standaard onderdelen van de informatievoorziening te vinden zijn.

Afbakening Het jaarverslag heeft evenals de jaarrekening betrekking op de NOM en haar 100% dochterondernemingen (zie Participaties en leningen) als geheel. Het verslag heeft geen betrekking op (de duurzaamheidsaspecten van) haar participaties, omdat dit minderheidsbelangen betreffen en de NOM beperkt invloed heeft op hun (duurzaamheids)beleid.

Bij het bepalen van de inhoud en de afbakening van het verslag is rekening gehouden met de onderwerpen die door belanghebbenden zijn aangedragen. Dit komt tot uiting in de materialiteitsmatrix en de aanvullende toelichting daarop. Op deze wijze komt de NOM de informatiewensen van belanghebbenden zoveel mogelijk tegemoet. Het verslag gaat in op de resultaten in de waardeketen met betrekking tot uitzettingen, arbeidsplaatsen, investeringen en innovatie impuls in de regio, voor zover de NOM heeft bijgedragen aan de realisatie hiervan.

Reikwijdte De NOM legt verslag over de onderwerpen die zij als materieel heeft aangemerkt op basis van de materialiteitsmatrix. Deze sluiten aan op het doel van de NOM. Het verslag gaat daarom vooral in op economische en sociale onderwerpen en indicatoren binnen de organisatie en met betrekking tot NoordNederland. Milieugerelateerde onderwerpen komen vooral tot uiting in de innovatie projecten. Het toepassingsniveau van de GRI G4 richtlijnen is core, wat betekent dat informatie op basis van de richtlijnen G2, G35-G55 en G57-58 niet is opgenomen.

De NOM streeft naar het verbeteren van haar verslaggeving, passend bij de aard, risicoâ&#x20AC;&#x2122;s, en kansen van de organisatie. Het is onze ambitie om de komende jaren onze verslaggeving verder te professionaliseren en de integratie van onze financiĂŤle en niet-financiĂŤle prestaties te verfijnen.

87

Het Ministerie van Economische Zaken beoordeelt de transparantie over maatschappelijke prestaties van ondernemingen door middel van de transparantiebenchmark. Met het jaarverslag over 2014 heeft de NOM 171 van de 200 punten behaald.

Vergelijking met voorgaand jaar De toegepaste standaarden zijn niet gewijzigd. De NOM rapporteert sinds 2013 aan de hand van de GRI G4 richtlijnen op core niveau. De afbakening is niet gewijzigd ten opzichte van voorgaand jaar. Er hebben zich geen herformuleringen van eerder verstrekte informatie of wijzigingen in definities en meetmethodes voorgedaan.

Effect wijzigingen in de organisatie Er zijn geen wijzigingen in beleid en/of doelstellingen ten aanzien van maatschappelijke aspecten van ondernemen ten opzichte van vorig jaar. De organisatorische wijzigingen en de wijzigingen in de waardeketen welke beschreven zijn in Organisatieprofiel en Waardeketen hebben geen effect op het verslaggevingsbeleid.

Consolidatiegrondslagen Voor het jaarverslag, inclusief duurzaamheidsverslaglegging en jaarrekening, gelden dezelfde consolidatiegrondslagen als voorgaande jaren. Voor de grondslagen wordt derhalve verwezen naar Toelichting op geconsolideerde balans. De gegevens voor het verslag worden centraal verzameld en geconsolideerd.

Technieken en Berekeningsgrondslagen De hoogte van de prestatie-indicator uitzettingen wordt bepaald op basis van de feitelijke uitstroom van middelen. Maandelijks wordt over het uitzettingenniveau gerapporteerd door de afdeling Finance en per kwartaal wordt dit afgestemd met de administratie.

De prestatie-indicatoren investeringen en gecreëerde/behouden arbeidsplaatsen in de regio worden bepaald aan de hand van confirmation letters van de betreffende ondernemingen. Daarmee verklaren de bedrijven dat zij onder andere door samenwerking met de NOM in de regio hebben geïnvesteerd, arbeidsplaatsen hebben gecreëerd of behouden. Bij de verantwoording van de gecreëerde arbeidsplaatsen wordt uitgegaan van een tijdspanne van 3 jaar. De data worden gedurende het boekjaar verzameld. Prestaties waarvan geen confirmation letters zijn ontvangen worden niet meegenomen in de resultaten.

De prestatie-indicator innovatie-impuls geeft inzicht in de totale projectkosten van gefinancierde projecten en is gebaseerd op projectvoorstellen, subsidiebeschikkingen en / of confirmation letters van betrokken partijen.

De data worden na afloop van het boekjaar verzameld. Prestaties die niet verifieerbaar zijn, worden niet meegenomen in de resultaten.

De dataverzameling met betrekking tot de overige aspecten waarover verslag gelegd wordt, vindt jaarlijks na afloop van het boekjaar plaats.

Schattingen Voor zover sprake is van schattingen door de directie is dit toegelicht bij het geschatte resultaat.

88

Assurance De maatschappelijke resultaten worden gedurende het jaar door de daarvoor intern aangewezen functionarissen gemonitord en bijgehouden. Voorafgaand aan de maatschappelijke verslaglegging worden de jaargegevens door een externe adviseur geverifieerd. De accountant keurt de jaarrekening goed en stelt vast of het directieverslag niet in tegenspraak is met de jaarrekening. De maatschappelijke resultaten zijn vooralsnog geen onderdeel van externe verificatie. De NOM heeft zich nog geen doel gesteld om het duurzaamheidsverslag te laten beoordelen door een externe deskundige.

89

Jaarrekening

90

Catawiki

Jaarrekening Geconsolideerde balans Voor verwerking resultaat (bedragen x € 1.000)

2015

Activa

Materiële vaste activa

Inventaris 1

Financiële vaste activa

Participaties 2

Vorderingen op participaties 3

Overige leningen u/g 4

123

123

2014

146

19.552

11.063

9.388

8.073

304

1.069

Aanjaagfonds 5

1.432

1.438

Pre Seed Capital Faciliteit 6

129

270

Vlottende activa

Vorderingen en overlopende activa 7

Liquide middelen 8

Passiva

Groepsvermogen 9

Voorzieningen 10

Kortlopende schulden 11

1.931

1.925

40.948

58.841

91

30.805

146

21.913

42.879

73.807

72.279

81

1.447

73.807

60.766 82.825

79.466

82

3.277

82.825

Geconsolideerde winst- en verliesrekening

Financieringsbedrijf

Opbrengsten

2015

2014

Rente- en provisiebaten 12

2.401

3.376

Ontvangen dividenden 13

3.904

10.106

56

40

274

5.251

617

264

Opbrengst commissariaten 14 Resultaat verkopen

participaties 15 Beheer fondsen 16

Kosten

Personeelskosten 22 Overige kosten 23 Saldo van dotaties aan de

1.810

944

1.294

Resultaat Financieringsbedrijf

Ontwikkelingsbedrijf

Opbrengsten / vergoedingen

Ministerie van Economische

Zaken 17

7.252

voorziening voor financiĂŤle vaste activa 24

4.048

1.537

1.044

6.962

3.204

19.037

9.543

9.494

1.004

1.004

Bijdrage Provincies 18

568

556

Bijdrage acquisitie Provincies 18

180

116

Bijdrage acquisitie Gemeenten 18

234

160

Projectfinanciering 19

702

751

Opbrengst Detachering 20

238

433

6

6

Diensten aan derden 21

Kosten

2.932

3.026

Personeelskosten 22

2.161

2.082

Overige kosten 23

1.160

1.428

Resultaat Ontwikkelingsbedrijf

3.321

Resultaat voor en na belasting

92

â&#x20AC;&#x2018;389

2.815

3.510

â&#x20AC;&#x2018;484

9.010

Geconsolideerd kasstroomoverzicht

Kasstroom uit operationele activiteiten

Bedrijfsresultaat

Aanpassingen voor:

2015

2.815

2014

9.010

Afschrijvingen materiële vaste activa

23

-

Mutatie voorzieningen

‑1

7

Mutatie voorzieningen

waardering financiële vaste activa Verandering in werkkapitaal:

1.504

Mutatie vorderingen Mutatie kortlopende schulden

260

‑1.830

1.544

Kasstroom uit bedrijfsoperaties

Kasstroom uit investeringsactiviteiten

Investeringen in duurzame activa Ontvangsten inzake de verkoop van

‑310

2.505

3.200

12.210

‑14.763

‑11.086

-

‑146

participaties en aflossing leningen

1.389

‑6

Investeringen in participaties

4.367

7.991

Kasstroom uit financieringsactiviteiten

Dividenduitkering NOM

Mutatie lening TAFF

Netto kasstroom

Saldo liquide middelen begin boekjaar

58.841

Saldo liquide middelen einde boekjaar

40.948

Mutatie liquide middelen

‑10.396

93

‑3.241

‑10.002

-

-

‑1.500

‑10.396

‑10.002

‑17.893

‑17.893

‑3.241

51.372

58.841

‑1.500

7.469

7.469

Toelichting behorende tot de geconsolideerde jaarrekening 2015 Algemeen De onderneming, gevestigd te Groningen aan de Paterswoldseweg 810, is een naamloze vennootschap, waarvan de aandelen voor 99,97% in het bezit zijn van de Staat der Nederlanden. De resterende 0,03% is in het bezit van de provincies Groningen, Fryslân en Drenthe.

Uitgangspunt bij participatie door de N.V. NOM Investerings- en Ontwikkelingsmaatschappij voor NoordNederland (statutair gevestigd te Groningen) in ondernemingen, is het in principe tijdelijk verstrekken van risicodragend kapitaal met als doel nieuwe activiteiten op te starten of bestaande activiteiten te versterken.

Behoudens bijzondere omstandigheden wordt daarbij gestreefd naar minderheidsbelangen.

Verslagleggingsperiode Deze jaarrekening is opgesteld uitgaande van een verslaggevingsperiode van een kalenderjaar.

Toegepaste standaarden De geconsolideerde jaarrekening is opgesteld in overeenstemming met de wettelijke bepalingen van Titel 9 Boek 2 BW en de stellige uitspraken van de Richtlijnen voor de jaarverslaggeving, die uitgegeven zijn door de Raad voor de Jaarverslaggeving. De vennootschappelijke winst- en verliesrekening is opgesteld met inachtneming van art. 2:402 BW. De grondslagen die worden toegepast voor de waardering van activa en passiva en de resultaatbepaling zijn gebaseerd op historische kosten.

Vergelijking met voorgaand jaar De gehanteerde grondslagen van waardering en van resultaatbepaling zijn ongewijzigd ten opzichte van het voorgaande jaar.

Stelselwijziging In 2015 is besloten het resultaat van PSC en aanjaagfonds anders te presenteren. De rentebaten van PSC en aanjaagfonds worden vanaf 2015 verantwoord als rente- en provisiebaten en de getroffen voorzieningen worden verantwoord onder de dotaties aan de voorziening voor financiële vaste activa. De cijfers 2014 zijn conform aangepast. De wijziging heeft geen gevolgen voor het eigen vermogen en resultaat in 2015 en 2014.

Voor het overige hebben zich in 2015 geen stelselwijzigingen voorgedaan.

Schattingswijziging In 2014 is de totstandkoming van de marktwaarde op de financiële vaste activa gewijzigd. Het implementeren van een, in eigen beheer ontwikkeld, portefeuillebeheermodel (Fista) heeft geleid tot een professionaliseringsslag. Waar voorheen de indeling in risicocategorieën plaatsvond op basis van vastgestelde percentages, wordt er met Fista een cijfermatige benadering van de marktwaarde gevolgd. Door middel van het model is er sprake van inzicht in meerdere financiële waarderingsmethodieken, waardoor de kwaliteit

94

van de waardeinschatting (voorziening) verbeterd. Deze nieuwe methodiek is in 2015 ook (voor het eerst) toegepast op het Aanjaagfonds. Het Groei- en Overname fonds is reeds in 2014 overgestapt op deze methodiek.

Continuïteit Deze jaarrekening is opgesteld uitgaande van de continuïteitsveronderstelling.

Grondslagen voor waardering Activa en verplichtingen worden in het algemeen gewaardeerd tegen de verkrijgings- of vervaardigingsprijs of de actuele waarde. Indien geen specifieke waarderingsgrondslag is vermeld vindt waardering plaats tegen de verkrijgingsprijs. In de balans, de winst- en verliesrekening en het kasstroomoverzicht zijn referenties opgenomen. Met deze referenties wordt verwezen naar de toelichting.

Een actief wordt in de balans opgenomen wanneer het waarschijnlijk is dat de toekomstige economische voordelen naar de onderneming zullen toevloeien en de waarde daarvan betrouwbaar kan worden vastgesteld. Een verplichting wordt in de balans opgenomen wanneer het waarschijnlijk is dat de afwikkeling daarvan gepaard zal gaan met een uitstroom van middelen die economische voordelen in zich bergen en de omvang van het bedrag daarvan betrouwbaar kan worden vastgesteld.

Baten worden in de winst- en verliesrekening opgenomen wanneer een vermeerdering van het economisch potentieel, samenhangend met een vermeerdering van een actief of een vermindering van een verplichting, heeft plaatsgevonden, waarvan de omvang betrouwbaar kan worden vastgesteld. Lasten worden verwerkt wanneer een vermindering van het economisch potentieel, samenhangend met een vermindering van een actief of een vermeerdering van een verplichting, heeft plaatsgevonden, waarvan de omvang betrouwbaar kan worden vastgesteld.

Indien een transactie ertoe leidt dat nagenoeg alle of alle toekomstige economische voordelen en alle of nagenoeg alle risico’s met betrekking tot een actief of verplichting aan een derde zijn overgedragen, wordt het actief of de verplichting niet langer in de balans opgenomen. Verder worden activa en verplichtingen niet meer in de balans opgenomen vanaf het tijdstip waarop niet meer wordt voldaan aan de voorwaarden van waarschijnlijkheid van de toekomstige economische voordelen en betrouwbaarheid van de bepaling van de waarde.

De opbrengsten en kosten worden toegerekend aan de periode waarop zij betrekking hebben. Opbrengsten uit verkoop van participaties worden verantwoord indien alle belangrijke risico’s met betrekking tot de participaties zijn overgedragen aan de koper.

De jaarrekening wordt gepresenteerd in euro’s, de functionele valuta van de onderneming. Alle financiële informatie in euro’s is afgerond op het dichtstbijzijnde duizendtal.

De opstelling van de jaarrekening vereist dat het management oordelen vormt en schattingen en veronderstellingen maakt die van invloed zijn op de toepassing van de grondslagen en de gerapporteerde waarde van activa en verplichtingen, en van baten en lasten. De daadwerkelijke uitkomsten kunnen afwijken van deze schattingen.

95

De schattingen en onderliggende veronderstellingen worden voortdurend beoordeeld. Herzieningen van schattingen worden opgenomen in de periode waarin de schatting wordt herzien en in de toekomstige perioden waarvoor de herziening gevolgen heeft.

Voorzieningen worden opgenomen tegen contante waarde.

Grondslagen voor consolidatie De geconsolideerde jaarrekening omvat de financiële gegevens van de onderneming en haar groepsmaatschappijen en andere rechtspersonen waarop overheersende zeggenschap kan worden uitgeoefend, dan wel waarover de centrale leiding bestaat. Groepsmaatschappijen zijn deelnemingen waarin de onderneming een meerderheidsbelang heeft, of waarin op een andere wijze een beleidsbepalende invloed kan worden uitgeoefend. Bij de bepaling of beleidsbepalende invloed kan worden uitgeoefend, worden financiële instrumenten die potentiële stemrechten bevatten en direct kunnen worden uitgeoefend, betrokken. Participaties die worden aangehouden om te vervreemden worden niet geconsolideerd.

Nieuw verworven deelnemingen worden in de consolidatie betrokken vanaf het tijdstip waarop beleidsbepalende invloed kan worden uitgeoefend. Afgestoten deelnemingen worden in de consolidatie betrokken tot het tijdstip van beëindiging van deze invloed.

In de geconsolideerde jaarrekening zijn de onderlinge schulden, vorderingen en transacties geëlimineerd, evenals de binnen de Groep gemaakte winsten. De groepsmaatschappijen zijn integraal geconsolideerd, waarbij het minderheidsbelang van derden afzonderlijk tot uitdrukking is gebracht.

Geconsolideerde deelnemingen

%

Plaats

Venture Kapitaal Fonds III B.V.

100 %

Groningen

B.V. Drentse Participatie Maatschappij

100 %

Groningen

Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V.

100 %

Groningen

Innovatie Fonds Noord-Nederland

100 %

Groningen

Tabel 33: Geconsolideerde deelnemingen Het volgende meerderheidsbelang wordt, omdat er geen sprake is van een duurzaam karakter, niet geconsolideerd: Prins Holding B.V.

79,2%

Dokkum

NV NOM is statutair directeur van het Doefonds Fryslân B.V., Drentse Holding B.V. en het Investeringsfonds Groningen B.V. Aangezien de NOM geen beleidsbepalende invloed heeft op deze fondsen, worden deze niet meegeconsolideerd.

96

Grondslagen voor omrekening vreemde valuta Transacties in vreemde valuta Transacties luidend in vreemde valuta worden in de betreffende functionele valuta van de groepsmaatschappijen omgerekend tegen de geldende wisselkoers op de transactiedatum. In vreemde valuta luidende monetaire activa en verplichtingen worden per balansdatum in de functionele valuta omgerekend tegen de op die datum geldende wisselkoers. Niet-monetaire activa en passiva in vreemde valuta’s die tegen historische kostprijs worden opgenomen, worden naar euro’s omgerekend tegen de geldende wisselkoersen per transactiedatum. De bij omrekening optredende valutakoersverschillen worden als last in de winst- en verliesrekening opgenomen.

Materiële vaste activa Overige materiële vaste activa worden gewaardeerd tegen verkrijgings- of vervaardigingsprijs inclusief direct toerekenbare kosten, onder aftrek van lineaire afschrijvingen gedurende de verwachte toekomstige gebruiksduur en bijzondere waardeverminderingen.

Subsidies op investeringen worden in mindering gebracht op de verkrijgings- of vervaardingsprijs van de activa waarop de subsidies betrekking hebben.

Grondslagen voor waardering Financiële vaste activa Aandelenparticipaties worden gewaardeerd tegen kostprijs, onder aftrek van voorzieningen die worden gevormd als de situatie bij de betrokken ondernemingen daartoe aanleiding geeft.

Deze waardering tegen kostprijs heeft tot gevolg dat waardestijgingen van participaties niet in de cijfers tot uitdrukking komen. Om een nader inzicht te geven in de verandering van de waarde van de participatieportefeuille wordt in de toelichting op de balans de benaderde actuele waarde vermeld.

De inschatting van de marktwaarde van de aandelenparticipaties is opgenomen in de toelichting van de jaarrekening. De benaderde marktwaarde van de aandelenparticipaties komt tot stand middels het portefeuillebeheermodel (Fista). Middels Fista wordt een cijfermatige benadering van de marktwaarde gevolgd en is sprake van meerdere financiële waarderingsmethodieken. Het model gaat uit van de EVCA (European private equity and Venture Capital Association) uitgangspunten. De waardering vindt plaats op basis van de meest objectief mogelijke inschatting (zoals recente transacties). Indien de informatie niet voorhanden is, vindt de waardering plaats op basis van een multiple-benadering, dan wel op basis van intrinsieke waarde van de participaties. De waardering komt gestandaardiseerd en consistent tot stand.

De leningen betreffen zowel leningen aan participaties als leningen aan ondernemingen waarin de NOM niet participeert. Het betreft hier, behoudens uitzonderingsgevallen, (converteerbare) achtergestelde leningen. De leningen zijn opgenomen tegen nominale waarde onder aftrek van eventueel noodzakelijk geachte voorzieningen voor oninbaarheid.

Deelnemingen waarin invloed van betekenis op het zakelijke en financiële beleid kan worden uitgeoefend, worden gewaardeerd volgens de vermogensmutatiemethode op basis van de nettovermogenswaarde. Bij de bepaling van de nettovermogenswaarde worden de waarderingsgrondslagen van de onderneming gehanteerd. Deelnemingen met een negatieve nettovermogenswaarde worden op nihil gewaardeerd. Wanneer de onderneming garant staat voor de schulden van de betreffende deelneming wordt een voorziening gevormd.

97

Voorzieningen financiële vaste activa Vaste activa met een lange levensduur dienen te worden beoordeeld op bijzondere waardeverminderingen wanneer wijzigingen of omstandigheden zich voordoen die doen vermoeden dat de boekwaarde van een actief niet terugverdiend zal worden. De terugverdienmogelijkheid van activa die in gebruik zijn, wordt bepaald op basis van een beoordeling van de resultaten in het verleden, de te verwachten toekomstige resultaten, het management, de organisatie, de uniekheid van het product en/of de productontwikkeling, de marktpositie en de ontwikkelingen in deze.

Wanneer de boekwaarde van een actief naar verwachting niet terugverdiend kan worden, zal er een voorziening worden gevormd voor het verschil tussen de boekwaarde en de te verwachten realiseerbare waarde.

Voorziening deelnemingen De voorziening deelnemingen wordt primair ten laste van de vorderingen op deze deelneming gevormd en voor het overige onder de voorzieningen ter grootte van het aandeel in de door de deelneming geleden verliezen, dan wel voor de verwachte betalingen door de onderneming ten behoeve van deze deelneming.

Vorderingen Vorderingen worden bij eerste verwerking gewaardeerd tegen de reële waarde van de tegenprestatie.

Vorderingen worden na eerste verwerking gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs. Als de ontvangst van de vordering is uitgesteld op grond van een verlengde overeengekomen betalingstermijn wordt de reële waarde bepaald aan de hand van de contante waarde van de verwachte ontvangsten en worden er op basis van de effectieve rente rente-inkomsten ten gunste van de winst- en verliesrekening gebracht. Voorzieningen wegens oninbaarheid worden in mindering gebracht op de boekwaarde van de vordering.

Projecten Projecten met meerdere deelnemers, die de NOM als subsidieaanvrager coördineert, worden in de balans verantwoord. De balanspost is het saldo van de gemaakte projectkosten en de ontvangen bijdragen. Personele kosten die subsidiabel zijn worden aan het project toegerekend en in mindering gebracht op de personele kosten van de NOM. Een eventuele eigen bijdrage van de NOM wordt ten laste van het resultaat gebracht.

Indien ultimo het boekjaar de projectkosten hoger zijn dan de ontvangen bijdragen, wordt het saldo gepresenteerd onder overige vorderingen. Indien de ontvangen bijdragen hoger zijn de projectkosten, wordt het saldo onder kortlopende schulden gepresenteerd.

Kosten en opbrengsten met betrekking tot op projectbasis gefinancierde werkzaamheden van de NOM, die op verzoek van derden worden uitgevoerd, worden in de winst- en verliesrekening verantwoord.

Liquide middelen Liquide middelen bestaan uit kas, banktegoeden en (direct opeisbare) deposito’s met een looptijd korter dan één jaar. Rekening-courantschulden bij banken zijn opgenomen onder schulden aan kredietinstellingen onder kortlopende schulden. Liquide middelen worden gewaardeerd tegen de nominale waarde.

Voorzieningen Voorzieningen worden gewaardeerd tegen, hetzij de nominale waarde van de uitgaven die naar verwachting noodzakelijk zijn om de verplichtingen en verliezen af te wikkelen, hetzij de contante waarde van die uitgaven.

98

Een voorziening wordt in de balans opgenomen, wanneer er sprake is van: • een in rechte afdwingbare of feitelijke verplichting die het gevolg is van een gebeurtenis in het verleden; en • waarvan een betrouwbare schatting kan worden gemaakt; en • het waarschijnlijk is dat voor afwikkeling van die verplichting een uitstroom van middelen nodig is.

Schulden Schulden worden bij de eerste verwerking gewaardeerd tegen reële waarde. Transactiekosten die direct zijn toe te rekenen aan de verwerving van de schulden worden in de waardering bij eerste verwerking opgenomen.

Schulden worden na eerste verwerking gewaardeerd tegen geamortiseerde kostprijs, zijnde het ontvangen bedrag rekening houdend met agio of disagio en onder aftrek van transactiekosten.

Het verschil tussen de bepaalde boekwaarde en de uiteindelijke aflossingswaarde wordt op basis van de effectieve rente gedurende de geschatte looptijd van de schulden in de winst- en verliesrekening als interestlast verwerkt.

Personeelsbeloningen Periodiek betaalbare beloningen Lonen, salarissen en sociale lasten worden op grond van de arbeidsvoorwaarden verwerkt in de winst-enverliesrekening voor zover ze verschuldigd zijn aan werknemers.

Pensioenen Toegekende pensioenaanspraken zijn gebaseerd op het salaris van de werknemer, onder aftrek van een AOWfranchise, rekening houdend met de leeftijd van een werknemer. Jaarlijks wordt geïndexeerd op basis van de consumentenprijsindex, met een maximum van 1,5%.

Toegekende pensioenaanspraken worden door middel van periodieke premiebetaling aan de pensioenverzekeraar af gefinancierd. Uitgangspunt is dat de in de verslagperiode te verwerken pensioenlast gelijk is aan de over die periode aan het pensioenverzekeraar verschuldigde pensioenpremies. Voor zover de verschuldigde premies op balansdatum nog niet zijn voldaan, wordt hiervoor een verplichting opgenomen. Als de op balansdatum reeds betaalde premies de verschuldigde premies overtreffen, wordt een overlopende actiefpost opgenomen voor zover sprake zal zijn van terugbetaling door de verzekeraar of van verrekening met in de toekomst verschuldigde premies.

Operationele Leasing Bij de vennootschap kunnen er leasecontracten bestaan waarbij een groot deel van de voor- en nadelen die aan het eigendom verbonden zijn, niet bij de vennootschap ligt. Deze leasecontracten worden verantwoord als operationele leasing. Verplichtingen uit hoofde van operationele leasing worden, rekening houdend met ontvangen vergoedingen van de lessor, op lineaire basis verwerkt in de winst- en verliesrekening over de looptijd van het contract.

Grondslagen voor resultaatbepaling Opbrengstverantwoording Opbrengsten worden alleen verantwoord als er een redelijke zekerheid bestaat dat toekomstige voordelen naar de onderneming zullen toevloeien en dat deze voordelen betrouwbaar kunnen worden geschat.

Rente- en provisiebaten Rentebaten worden tijdsevenredig verwerkt, rekening houdend met de effectieve rentevoet van de betreffende activa. De rentebaten worden alleen verantwoord indien het waarschijnlijk is dat de economische voordelen met betrekking tot de transactie naar de onderneming zullen toevloeien.

99

Dividenden Dividenden van niet op nettovermogenswaarde gewaardeerde deelnemingen, worden verantwoord in het jaar van ontvangst.

Verkoop van participaties Opbrengsten uit de verkoop van participaties worden opgenomen in de opbrengsten tegen de reële waarde van de ontvangen of te ontvangen vergoeding, na aftrek van de boekwaarde van de participatie. Opbrengsten uit de verkoop van participaties worden in de winst- en verliesrekening verwerkt wanneer de belangrijkste risico’s en voordelen van eigendom aan de koper zijn overgedragen, de inning van de verschuldigde vergoeding waarschijnlijk is, de hiermee verband houdende kosten betrouwbaar kunnen worden ingeschat en er geen sprake is van aanhoudende managementbetrokkenheid bij de participaties.

De overdracht van risico’s en voordelen varieert naargelang de voorwaarden van de betreffende verkoopovereenkomst.

Diensten Opbrengsten van verleende diensten worden in de winst- en verliesrekening als netto-omzet opgenomen naar rato van het stadium van voltooiing van de transactie op verslagdatum.

Het stadium van voltooiing wordt bepaald aan de hand van beoordelingen van de verrichte werkzaamheden.

De opbrengsten van diensten worden verantwoord in het jaar waarin zij zijn verricht.

Overheidssubsidies Overheidssubsidies worden aanvankelijk in de balans opgenomen als vooruit ontvangen baten zodra er redelijke zekerheid bestaat dat zij zullen worden ontvangen en dat zal worden voldaan aan de daaraan verbonden voorwaarden. Subsidies ter compensatie van gemaakte kosten worden systematisch als opbrengsten in de winst- en verliesrekening opgenomen in dezelfde periode als die waarin de kosten worden gemaakt.

Projectfinanciering De opbrengsten van op projectbasis gefinancierde projecten worden in de winst- en verliesrekening opgenomen in de periode waar de opbrengsten betrekking op hebben.

Opbrengst detachering Detacheringsopbrengsten worden systematisch als netto-omzet in de winst- en verliesrekening opgenomen in dezelfde periode, als die waarin de kosten worden gemaakt.

Resultaat deelneming De resultaten van deelnemingen die gedurende het boekjaar zijn verworven of afgestoten, worden vanaf het verwervingsmoment respectievelijk tot het moment van afstoting verwerkt in het resultaat.

Kosten De kosten worden verantwoord in het jaar waarop zij betrekking hebben. De kosten worden verantwoord in het jaar waarop zij betrekking hebben dan wel wanneer de externe verplichting is aangegaan.

Saldo dotaties aan de voorziening voor financiële vaste activa Verliezen bij afstoting van participaties of bij oninbaarheid van leningen worden afgeboekt op de daarvoor gevormde voorziening. Toevoegingen aan deze voorziening komen ten laste van het resultaat van het Financieringsbedrijf.

100

Rentelasten Rentelasten worden tijdsevenredig verwerkt, rekening houdend met de effectieve rentevoet van de betreffende passiva. Bij de verwerking van de rentelasten wordt rekening gehouden met de verantwoorde transactiekosten op de ontvangen leningen die als onderdeel van de berekening van de effectieve rente worden meegenomen.

Grondslagen voor het kasstroomoverzicht Belastingen Omdat alleen publiekrechtelijke organisaties aandeelhouder van de N.V. NOM kunnen zijn en de N.V. NOM geen bedrijf uitoefent als bedoeld in het 3e lid van artikel 2 van de Wet op de Vennootschapsbelasting 1969 is de N.V. NOM, evenals Venture Kapitaal Fonds III B.V., B.V. Drentse Participatie Maatschappij en Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V. niet belastingplichtig voor de vennootschapsbelasting.

Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de indirecte methode. De geldmiddelen in het kasstroomoverzicht bestaan uit de liquide middelen. Ontvangsten en uitgaven uit hoofde van interest en ontvangen dividenden zijn opgenomen onder de kasstroom uit operationele activiteiten. Betaalde dividenden worden opgenomen onder de kasstroom uit financierings- activiteiten.

Bepaling actuele waarde Een aantal grondslagen en de toelichtingen in de jaarrekening vereisen de bepaling van de actuele waarde van zowel financiĂŤle als niet-financiĂŤle activa en verplichtingen. Ten behoeve van waardering en informatieverschaffing is de actuele waarde op basis van diverse methoden bepaald. Indien van toepassing wordt nadere informatie over de uitgangspunten voor de bepaling van de actuele waarde vermeld bij het onderdeel van deze toelichting dat specifiek op het betreffende actief of de betreffende verplichting van toepassing is.

101

Toelichting op geconsolideerde balans Voor verwerking resultaat Bedragen x € 1.000

Materiële vaste activa 1. Materiële vaste activa De mutaties in de materiële vaste activa worden als volgt weergegeven: Activa

Stand per 1 januari

2015 146

146

2014

-

Investeringen

-

146

Desinvesteringen

-

-

Afschrijvingen materiële vaste activa

‑23

-

Afschrijvingen desinvesteringen

-

-

Stand per 31 december

102

‑23

123

146

146

Financiële vaste activa 2. Participaties Het verloop van de participaties was als volgt:

2015

Verkrijgingswaarde

per 1 januari

Bij:

Nieuwe participaties

2.954

4.301

Uitbreidingen / conversies

3.538

624

Af:

Faillissementen /

liquidaties

819

Afgestoten participaties

200

Nominaal bedrag

per 31 december

48.337

Af:

Voorziening

42.864

6.492

2014

40.993

1.801

1.253

1.019

4.925

5.473

3.054

42.864

28.785

31.801

19.552

11.063

1.871

De benaderde marktwaarde van de participaties bedroeg ultimo 2015 circa € 96 miljoen (2014: € 47 miljoen).

Het verloop van de voorziening op de participaties was als volgt:

2015

2014

Voorziening per 1 januari

31.801

29.312

Bij:

Dotatie t.l.v. resultaat i.v.m.

waardeveranderingen

Af:

Vrijval door desinvestering /

afboekingen / faillissementen

‑3.016

2.489

Voorziening per 31 december

28.785

31.801

‑2.197

819

5.336

‑2.197 819

3. Vorderingen op participaties 103

5.336

2.847

2.847

3. Vorderingen op participaties Dit betreffen converteerbare achtergestelde leningen verstrekt in combinatie met een participatie in het aandelenkapitaal.

Nominaal bedrag

2015

per 1 januari

Bij:

Nieuwe leningen

2.363

2.896

Uitbreiding leningen

2.998

776

Bijgeschreven rente

601

725

Af:

Aflossingen

2.711

1.282

Herrubricering lening

-

-

Conversie

-

-

Afboekingen /

faillissementen

Nominaal bedrag

per 31 december

20.142

Af:

Voorziening

16.891

5.962

-

2.711

1.576

3.251

15.352

4.397

2014

2.858

16.891

10.754

8.818

9.388

8.073

2015

2014

8.818

1.539

Het verloop van de voorziening op de vorderingen op participaties was als volgt:

Voorziening per 1 januari

Bij:

Dotatie t.l.v. resultaat i.v.m.

1.936

1.050

9.344

waardeveranderingen

Af:

Vrijval door desinvestering / afboekingen

1.936

1.050

/

faillissementen

-

Voorziening

per 31 december

-

1.576

1.936

10.754

4. Overigen leningen u/g 104

1.576

â&#x20AC;&#x2018;526

8.818

4. Overigen leningen u/g Dit betreft (achtergestelde) leningen aan bedrijven waarin de NOM niet participeert in het aandelenkapitaal.

Nominaal bedrag per

2015

1 januari

Bij:

Nieuwe leningen

Af:

Aflossingen

Conversie

Afboekingen /

faillissementen

‑176

190

Saldo per 31 december

6.742

6.918

Af:

Voorziening

6.438

5.849

304

1.069

2015

2014

5.849

6.918

-

Uitbreiding leningen

-

Bijgeschreven rente

72

220

72

28

248

2014

6.728

-

10

1.080

508

1.090

392

900

Het verloop van de voorziening op de overige leningen u/g was als volgt:

Voorziening per 1 januari

Bij:

Dotatie t.l.v. resultaat i.v.m.

617

186

6.056

waardeveranderingen

Af:

Vrijval door

617

desinvesteringen /

afboekingen /

faillissementen

589

‑207

Saldo per 31 december

6.438

5.849

28

28

186

393

393

5. Aanjaagfonds Dit betreffen achtergestelde leningen aan bedrijven met een maximum van € 200.000

2015

2014

Nominaal bedrag per 1 januari

1.912

2.027

Bij:

Nieuwe leningen

800

600

Uitbreiding leningen

165

25

Bijgeschreven rente

39

35

Af:

Aflossingen

175

267

Afboekingen /

faillissementen

671

‑115

Saldo per 31 december

2.583

1.912

Af:

Voorziening

1.151

474

1.432

1.438

1.004

158

333

105

660

508

775

Het verloop van de voorziening op het Aanjaagfonds was als volgt:

Voorziening per 1 januari

Bij:

Dotatie t.l.v. resultaat i.v.m.

835

2015

474

2014

310

672

waardeveranderingen

Af:

Vrijval door

835

desinvesteringen /

afboekingen /

faillissementen

677

â&#x20AC;&#x2018;198

Saldo per 31 december

1.151

474

158

158

106

310

508

508

6. Pre Seed Capital Faciliteit (PSC) Dit betreffen financieringen aan innovatieve starters middels participaties, leningen aan bedrijven en persoonlijke leningen

2015

PSC Participaties

1

67

PSC Leningen

128

203

Totaal Pre Seed Faciliteit

2014

129

270

PSC Participaties Het verloop van deze post was in het verslagjaar als volgt:

2015

2014

Nominaal bedrag per 1 januari

121

121

Bij:

Uitbreiding participaties

Af:

Afboekingen/

Faillissementen

-

-

Saldo per 31 december

121

121

Af:

Voorziening

120

54

1

67

2015

2014

54

-

-

-

-

-

-

-

-

Het verloop van deze voorziening op de PSC participaties was als volgt:

Voorziening per 1 januari

Bij:

Dotatie t.l.v. resultaat i.v.m.

66

33

21

waardeveranderingen

Af:

Vrijval door desinvesteringen /

66

33

afboekingen / faillissementen

-

66

33

Saldo per 31 december

120

54

-

PSC Leningen 107

-

-

PSC Leningen Het verloop van deze post was in het verslagjaar als volgt:

2015

2014

Nominaal bedrag per 1 januari

432

822

Bij:

Nieuwe leningen

Bijgeschreven rente

Af:

Aflossingen

Afboekingen /

faillissementen

‑37

‑390

Saldo per 31 december

395

432

Af:

Voorziening

267

229

128

203

-

-

21

13

21 58

-

58

13

154

249

403

Het verloop van de voorziening op de PSC lening was als volgt:

2015

2014

Voorziening per 1 januari

229

431

Bij:

Dotatie t.l.v. resultaat i.v.m.

38

47

waardeveranderingen

Af:

Vrijval door desinvesteringen /

38 -

47 249

afboekingen / faillissementen

-

249

38

‑202

Saldo per 31 december

267

229

Een overzicht van de participaties en leningen u/g per 31 december 2015 is vermeld in de bijlagen.

108

Vlottende activa 7. Vorderingen en overlopende activa

2015

Te vorderen subsidie inzake

apparaatskosten

138

Debiteuren

Projecten

Pensioenen

120

466

456

506

793

45

1

Te ontvangen interest op liquide middelen

400

441

Overige vorderingen

376

114

2014

1.931

1.925

2015

2014

Debiteuren

Nominale waarde

uitstaande vorderingen

466

456

Voorziening oninbaarheid

-

-

Stand per 31 december

466

456

Projecten

2015

Food Future

-

138

AOP

447

447

European Regions for

Innovative Productivity

-

NSSC

-

Food2020

26

Agrobiopolymeren

20

Biobased non-food

13

Overige projecten

-

Stand per 31 december

506

8. Liquide middelen 109

2014

144

54

10

793

8. Liquide middelen Voor een verklaring van de mutatie van het saldo liquide middelen wordt verwezen naar het geconsolideerd kasstroomoverzicht. In de liquide middelen zijn de volgende deposito’s begrepen: Looptijd tot

2015

2014

31 december 2015

€ 2,3 miljoen

€ 9,2 miljoen

31 december 2015

-

€ 10,0 miljoen

31 december 2015

€ 2,5 miljoen

€ 2,5 miljoen

31 december 2015

-

€ 1,6 miljoen

31 december 2015

-

€ 2,5 miljoen

31 december 2015

€ 4,2 miljoen

31 december 2015

-

€ 5,1 miljoen

31 december 2015

-

€ 5,0 miljoen

31 december 2015

-

€ 5,1 miljoen

31 december 2015

€ 15,2 miljoen

17 januari 2017

€ 4,8 miljoen

€ 4,8 miljoen

17 februari 2017

€ 4,3 miljoen

€ 4,3 miljoen

11 september 2017

€ 5,2 miljoen

€ 5,2 miljoen

€ 38,5 miljoen

€ 55,3 miljoen

De deposito’s zijn direct opeisbaar, evenals de liquide middelen.

Het gemiddelde rendement op de liquide middelen bedraagt 1,0% (2014: 1,2%).

9. Groepsvermogen Voor een toelichting wordt verwezen naar de toelichting op de vennootschappelijke balans.

10. Voorzieningen Het verloop van de voorziening dienstjubilea in het verslagjaar was als volgt:

Stand per 1 januari

Dotatie ten laste van winst- en verliesrekening Correctie dotatie 2014 Jubileumuitkeringen

2015

82

3

‑3

1

2014

7

-

75

‑1

7

Stand per 31 december

81

82

De voorziening dienstjubilea is gevormd ten behoeve van toekomstige uitkeringen inzake 10- en 20-jarige dienstjubilea. De voorziening is opgenomen voor de personeelsleden, welke voor de pensioendatum het jubileum kunnen halen. Daarbij is op basis van de leeftijd van de werknemers rekening gehouden met de kans dat het dienstverband voor het bereiken van 10- en 20 jarige jubileum wordt beëindigd. De voorziening is opgenomen voor het aan de verstreken dienstjaren toe te rekenen verplichting. Van de voorziening is een bedrag van € 5.768 als kortlopend (korter dan 1 jaar) aan te merken.

11. Kortlopende schulden 110

11. Kortlopende schulden

Belastingen en sociale

verzekeringen

Reservering vakantietoeslag

Reservering vakantiedagen

2015

346

336

103

102

99

100

Nog te betalen kosten

85

282

Projecten

357

376

Crediteuren

149

288

Pensioenen

-

1

Vooruit ontvangen subsidie

Provincie Drenthe

170

170

Overige schulden

138

122

TAFF lening Provincie Drenthe

-

1.500

1.447

2014

3.277

In de kortlopende schulden is een bedrag van â&#x201A;Ź 356.895 (2014: â&#x201A;Ź 376.000) begrepen, zijnde de projecten, die, in de meeste gevallen, een looptijd van langer dan 1 jaar hebben.

111

Financiële instrumenten Algemeen De NOM maakt in de normale bedrijfsuitoefening gebruik van financiële instrumenten die in de balans zijn opgenomen. De NOM handelt niet in deze financiële instrumenten en heeft procedures en gedragslijnen om de omvang van het kredietrisico bij elke tegenpartij of markt te beperken. Bij het niet-nakomen door een tegenpartij van aan de NOM verschuldigde betalingen blijven eventuele daaruit voortvloeiende verliezen beperkt tot de waarde van de desbetreffende posten.

Kredietrisico De vorderingen uit hoofde van leningen zijn niet in overwegende mate geconcentreerd bij één of enkele participaties en overige ondernemingen. Bij deze leningen is sprake van een vast rentepercentage over de gehele looptijd. De leningen worden aangehouden tot het einde van de looptijd. De onderneming heeft derhalve als beleid om geen afgeleide financiële instrumenten te gebruiken om (tussentijdse) rentefluctuaties te beheersen.

Renterisico Het renterisico is beperkt tot eventuele veranderingen in de marktwaarde van opgenomen en uitgegeven leningen.

Marktwaarde De marktwaarde van de in de balans verantwoorde financiële instrumenten, waaronder leningen, liquide middelen en kortlopende schulden, benadert de boekwaarde ervan.

112

Niet in de balans opgenomen activa en verplichtingen Claims Tegen de onderneming en/of groepsmaatschappijen is een claim ingediend die door haar/hen worden betwist.

Hoewel de afloop van deze geschillen niet met zekerheid kan worden voorspeld, wordt – mede op grond van ingewonnen juridisch advies – aangenomen dat deze geen nadelige invloed van betekenis zal hebben op de geconsolideerde financiële positie, anders dan waarvoor een voorziening is gevormd.

Optierechten Bij een aantal participaties heeft de NOM aan medeaandeelhouders het recht van aankoop op de door de NOM gehouden aandelen verleend (call optie). Tevens heeft de NOM in sommige geval- len het recht bedongen haar aandelen aan medeaandeelhouders te kunnen verkopen (put optie). Het totaalbedrag van deze opties bedraagt ca. € 3,3 miljoen (2014: € 3,1 miljoen). De NOM heeft in 2015 geen verplichtingen bij verkoop van aandelen (2014: geen verplichtingen).

Garanties Er zijn ultimo 2015 geen openstaande garanties.

Lease Ultimo 2015 zijn er geen leasecontracten.

Huur Voor het kantoorpand aan de Paterswoldseweg 810 te Groningen is per 1 november 2014 een huurovereenkomst aangegaan voor de duur van 5 jaar. De restantverplichting op balansdatum bedraagt ca. € 0,8 miljoen, waarvan ca. € 0,2 miljoen betrekking heeft op het volgende boekjaar.

Stortingsverplichtingen Ultimo 2015 staat er een bedrag van € 10,9 miljoen aan stortingsverplichtingen gereserveerd

113

Toelichting op de geconsolideerde winst- en verliesrekening Voor verwerking resultaat Bedragen x € 1.000

12. Rente- en provisiebaten

2015

Rente leningen u/g

1.563

Rente leningen Aanjaagfonds

Rente leningen Pre Seed Capital Rente op liquide middelen

2.441

172

167

35

50

513

648

Provisies

102

58

Provisies Aanjaagfonds

16

12

Provisies Pre Seed Capital

-

-

2.401

2014

3.376

13. Ontvangen dividenden Gedurende het verslagjaar is € 3.903.826 aan dividenduitkeringen ontvangen (2014: € 10.106.336).

14. Opbrengst commissariaten In 2015 had de NOM bij 9 participaties een zetel in de Raad van Commissarissen waarvoor een vergoeding in rekening is gebracht (2014: 9).

15. Resultaat verkopen participaties

Gerealiseerde opbrengst

verkopen participaties

Af:

Aanschafwaarde

participaties

Bij:

Vrijval voorziening

2015 274

-

114

274

274

2014

5.458

1.253

4.205

1.046

5.251

16. Beheer fondsen De NOM ontvangt een vergoeding voor het beheer van het Doefonds, Fryslân, MKB Fonds Drenthe en het Investeringsfonds Groningen. Sinds 2015 wordt de ontvangen beheervergoeding separaat opgenomen in de geconsolideerde winst- en verliesrekening. De beheervergoeding is in 2015 uitgekomen op € 617.066 (2014: € 263.750).

17. Ministerie van Economische Zaken De bijdrage van het Ministerie van Economische Zaken is een bijdrage in de exploitatie van het Ontwikkelingsbedrijf en bedraagt maximaal € 1.004.000 in 2015.

18. Bijdrage Provincies en Gemeenten De provincies Groningen, Fryslân en Drenthe dragen in totaal € 568.000 bij in de exploitatie van het Ontwikkelingsbedrijf. Daarnaast dragen de provincies en gemeenten € 414.000 bij in de kosten die worden gemaakt voor acquisitie.

19. Projectfinanciering De projectfinanciering bestaat uit de bijdrage (incl. afrekening over 2014) van de provincies Groningen, Fryslân en Drenthe in het project Greenlincs (€ 600.201) en Flinc NXT (€ 46.017). Daarnaast is er een bijdrage van de provicie Drenthe in het MKB-actieprogramma (€ 55.991) ontvangen.

20. Opbrengst Detachering In 2015 zijn twee werknemers volledig gedetacheerd aan respectievelijk TCNN en het Ministerie van Economische Zaken (t/m 15 november 2015) . De opbrengst van deze detachering bedraagt in totaal € 238.171.

21. Diensten aan derden De diensten aan derden bestaan voornamelijk uit verricht projectmanagement voor derden.

22. Personeelskosten In 2015 waren gemiddeld 38,8 FTE in dienst van de NOM, in 2014 waren dat gemiddeld 36,8 FTE. Alle personeelsleden waren werkzaam in Nederland. De personeelsomvang is als volgt te verdelen over de afdelingen:

2015

2014

Finance

12,7

11,3

Ontwikkelbedrijf

10,9

10,1

Projecten

6,2

6,6

Overhead (incl. administratie en communicatie)

9,0

8,8

38,8

36,8

115

De personeelskosten zijn als volgt te specificeren:

Salarissen

Doorbelaste

personeelskosten

Sociale lasten

2015 3.067

2014

‑450

‑369

474

427

Pensioenlasten

459

438

Uitzendkrachten

50

101

Vergoeding woon-werk

26

30

Overige personeelskosten

345

200

3.971

2.792

3.619

Van het totaal aan personeelskosten heeft € 598.393 betrekking op de gesubsidieerde projecten Greenlincs en Flinc NXT.

Bezoldiging bestuurder en Raad van Commissarissen Bezoldiging bestuurder In onderstaande tabel is de bezoldiging (in €) van de bestuurder weergegeven:

2015

Belastbaar loon,

incl. sociale premies*

174.658

Pensioenbijdrage**

29.679

Totaal

2014

170.113

42.430

204.337

212.543

* Inclusief 100+ compensatie regeling. ** De pensioenregeling betreft een middelloonregeling, uitgaande van pensionering op de AOWgerechtigde leeftijd. Er is geen systeem van prestatiebonussen van kracht.

Bezoldiging commissarissen De bezoldiging van de commissarissen bedroeg in 2015 € 72.728 (2014: € 69.087).

Ultimo 2015 waren 5 commissarissen aan de vennootschap verbonden (2014: 4).

23. Overige kosten

Algemene kosten

932

1.349

Projectkosten

1.153

1.110

Overige kosten

19

13

116

2015

2.104

2014

2.472

Onder de algemene kosten worden onder meer de kosten van huisvesting, automatisering en public relations verantwoord. De projectkosten bestaan uit de onderzoeks- en beheerkosten van het Financieringsbedrijf, de acquisitiekosten van Foreign Direct Investment en de kosten van Business Development. De overige kosten bestaan voornamelijk uit kosten voor VKF III en DPM. Van het totaal aan overige kosten heeft € 299.837 betrekking op de gesubsidieerde projecten Greenlincs en Flinc NXT.

24. Saldo van dotaties aan de voorziening voor financiële vaste activa

Dotatie aan voorziening voor participaties

Dotatie aan voorziening voor vorderingen op

participaties

Dotatie aan voorziening voor overige

vorderingen

Dotatie aan voorziening Aanjaagfonds

Dotatie aan voorziening Pre Seed Capital

Dotatie voorziening dubieuze debiteuren

m.b.t. participaties

2015

617

186

835

310

104

80

‑2.197

1.936

1.295

2014

5.336

1.050

-

6.962

Transacties met verbonden partijen Van transacties met verbonden partijen is sprake wanneer een relatie bestaat tussen de onderneming, haar deelnemingen en hun bestuurders en leidinggevende functionarissen.

Er hebben zich geen transacties met verbonden partijen voorgedaan op niet zakelijke grondslag.

Toelichting op het geconsolideerd kasstroomoverzicht Toelichting op de kasstromen Het saldo liquide middelen van de NOM is gedurende het boekjaar 2015 met € 17,9 miljoen gedaald, tot € 40,9 miljoen, met name als gevolg van een dividenduitkering aan de aandeelhouders en een gestegen uitzettingenniveau. De operationele activiteiten laten een positieve kasstroom zien van € 2,7 miljoen.

117

Enkelvoudige balans

Activa

MateriĂŤle vaste activa

Inventaris 26

FinanciĂŤle vaste activa

Participaties 27

Vorderingen op participaties 28

Overige leningen u/g 29 Aanjaagfonds 30

2015

123

123

2014

146

18.689

10.496

9.373

8.037

-

640

1.432

1.438

Pre Seed Capital Faciliteit 31

129

270

Deelnemingen 32

19.682

19.624

Vlottende activa

Vorderingen en overlopende activa 33

Liquide middelen 34

49.305

2.257

36.642

38.899

88.327

146

40.505

1.883

43.299

45.182

85.833

Passiva

Eigen Vermogen

Gestort en opgevraagd kapitaal 35

51.899

51.899

Overige reserves 36

17.565

18.557

Onverdeelde winst 37

2.815

9.010

Voorzieningen

Personeelsvoorzieningen 38

Kortlopende schulden 39

118

72.279

81

15.967

88.327

79.466

81

6.286

85.833

Enkelvoudige winst- en verliesrekening

Resultaat uit deelnemingen

Overige baten en lasten

Resultaat voor en na belasting

119

2015

58

628

2.757

8.382

2.815

2014

9.010

Toelichting behorende tot de enkelvoudige jaarrekening 2015 De enkelvoudige jaarrekening maakt deel uit van de jaarrekening 2015 van de onderneming. Ten aanzien van de enkelvoudige winst- en verliesrekening van de onderneming is gebruik gemaakt van de vrijstelling ingevolge artikel 2:402 BW. Voor zover posten uit de enkelvoudige balans en enkelvoudige winst- en verliesrekening hierna niet nader zijn toegelicht, wordt verwezen naar de toelichting op de geconsolideerde balans en winst- en verliesrekening.

Vergelijking met voorgaand jaar De gehanteerde grondslagen van waardering, van resultaatbepaling en van presentatie zijn ongewijzigd ten opzichte van vorig jaar, zoals opgenomen in de toelichting behorende tot de geconsolideerde jaarrekening.

Grondslagen voor de waardering Grondslagen voor de waardering van activa en passiva en de resultaatbepaling De grondslagen voor de waardering van activa en passiva en de resultaatbepaling zijn gelijk aan die voor de geconsolideerde balans en winst- en verliesrekening, met uitzondering van het volgende:

Grondslagen voor de waardering Resultaat deelnemingen Het aandeel in het resultaat van ondernemingen waarin wordt deelgenomen omvat het aandeel van de onderneming in de resultaten van deze deelnemingen.

120

Toelichting op de enkelvoudige balans 26. Inventaris Voor een toelichting wordt verwezen naar de toelichting op de geconsolideerde balans.

27. Participaties Het verloop van de participaties was als volgt:

Verkrijgingswaarde per

1 januari

Bij:

Nieuwe participaties

Uitbreidingen / conversies

Af:

Faillissementen /

afboekingen

Vervreemde participaties

Nominaal bedrag

per 31 december

Af:

Voorziening

2.993

3.150

2015

40.907

6.143

819

200

1.019

4.301

625

39.036

4.926

1.802

1.253

5.124

2014

3.055

46.031

40.907

27.342

30.411

18.689

10.496

2015

1.871

Het verloop van de voorziening op de participaties was als volgt:

Voorziening per 1 januari

Bij:

Dotatie t.l.v. resultaat i.v.m.

‑2.250

30.411

2014

5.540

27.718

waardeveranderingen

Af:

Vrijval door

desinvesteringen /

afboekingen /

faillissementen

Voorziening

per 31 december

‑2.250

819

819

5.540

2.847

‑3.069

27.342

28. Vorderingen op participaties 121

2.847

2.693

30.411

28. Vorderingen op participaties Dit betreffen converteerbare achtergestelde leningen verstrekt in combinatie met een participatie in het aandelenkapitaal. Het verloop van deze post was in het verslagjaar als volgt:

Nominaal bedrag

2015

per 1 januari

Bij:

Nieuwe leningen

2.363

2.896

Uitbreiding leningen

2.998

776

Bijgeschreven rente

776

724

Af:

Aflossingen

2.303

1.266

Herrubricering lening

-

-

Doorplaatsing / conversie

-

-

Afboekingen /

faillissementen

Nominaal bedrag

per 31 december

20.302

Af:

Voorziening

16.856

6.137

388

2.691

1.576

3.446

15.302

4.396

2014

2.842

16.856

10.929

8.819

9.373

8.037

2015

1.554

Het verloop van de voorziening op de vorderingen was als volgt:

Voorziening per 1 januari

Bij:

Dotatie t.l.v. resultaat i.v.m.

2.110

8.819

2014

1.056

9.328

waardeveranderingen

Af:

Vrijval door

2.110

desinvesteringen /

afboekingen /

faillissementen

Voorziening

per 31 december

-

-

1.056

1.565

2.110

10.929

29. Overige leningen u/g 122

1.565

â&#x20AC;&#x2018;509

8.819

29. Overige leningen u/g Het verloop van de participaties was als volgt:

Nominaal bedrag per

2015

1 januari

Bij:

Nieuwe leningen

Af:

Aflossingen

Afboekingen /

faillisementen

1.186

1.009

Saldo per 31 december

7.374

6.188

Af:

Voorziening

7.374

5.548

-

640

6.188

-

Uitbreiding leningen

-

Bijgeschreven rente

1.261

75

1.261

-

5.179

-

10

1.024

25

1.034

75

2014

-

25

Dit betreft achtergestelde leningen aan bedrijven waarin de NOM niet participeert in het aandelenkapitaal.

Het verloop van de voorziening op de overige leningen u/g was als volgt:

Voorziening per 1 januari

Bij:

Dotatie t.l.v. resultaat i.v.m.

1.826

2015

5.548

403

2014

5.145

waardeveranderingen

1.826

Af:

Vrijval door

desinvesteringen /

afboekingen /

faillissementen

1.826

403

Saldo per 31 december

7.374

5.548

-

-

403

-

-

Een overzicht van de participaties en leningen u/g per 31 december 2015 is vermeld in de bijlagen.

30. Aanjaagfonds Voor een toelichting wordt verwezen naar de toelichting op de geconsolideerde balans.

31. Pre Seed Capital Faciliteit Voor een toelichting wordt verwezen naar de toelichting op de geconsolideerde balans.

32. Deelnemingen 123

32. Deelnemingen De deelnemingen in VKF III B.V., DPM B.V., POG B.V. en het IFNN B.V. worden gewaardeerd tegen netto vermogenswaarde. Het verloop gedurende het boekjaar was als volgt:

Stand per 1 januari

Bij:

Resultaat deelnemingen

Liquidatie VKFII

Saldo per 31 december

2015

19.624

22.477

58

628

-

‑3.481

19.682

2014

19.624

33. Vorderingen en overlopende activa

Te vorderen van

2015

subsidiënten inzake

apparaatskosten

138

Debiteuren

Projecten

Pensioenen Te ontvangen interest op liquide middelen

120

459

456

507

794

45

-

379

399

Vordering op IFNN

354

Overige vorderingen

375

2.257

2014

114

1.883

34. Liquide middelen Voor een verklaring van de mutatie van het saldo liquide middelen wordt verwezen naar het geconsolideerd kasstroomoverzicht. In de liquide middelen zijn de volgende deposito’s begrepen: Looptijd tot

2015

2014

31 december 2015

€ 2,3 miljoen

€ 9,2 miljoen

31 december 2015

€ 2,5 miljoen

31 december 2015

€ 1,6 miljoen

31 december 2015

€ 4,2 miljoen

31 december 2015

-

€ 5,1 miljoen

31 december 2015

-

€ 5,0 miljoen

31 december 2015

-

€ 5,1 miljoen

31 december 2015

€ 15,2 miljoen

17 januari 2017

€ 4,8 miljoen

€ 4,8 miljoen

17 februari 2017

€ 4,3 miljoen

€ 4,3 miljoen

11 september 2017

€ 5,2 miljoen

€ 5,2 miljoen

€ 36,0 miljoen

€ 42,8 miljoen

De deposito’s zijn direct opeisbaar evenals de overige liquide middelen.

Het gemiddelde rendement op de liquide middelen bedraagt 1,0% (2014: 1,2%).

124

Passiva 35. Gestort en opgevraagd kapitaal Aandelen A nominaal € 453,78

39.941

Preferente aandelen B nominaal € 453,78

11.958

51.899

De verdeling van het aandelenkapitaal per 31 december 2015 is als volgt: Staat der Nederlanden

99,97%

Provincie Groningen

0,01%

Provincie Fryslân

0,01%

Provincie Drenthe

0,01%

100,00%

36. Overige reserves

2015

Saldo begin boekjaar

Bij:

Winstbestemming: resultaat

voorgaand jaar

Af:

Dividenduitkering

10.002

-

Saldo per 31 december

17.565

18.557

18.557

9.010

9.010 10.002

2014

16.161

2.396

2.396 -

37. Onverdeelde winst Het verloop in het verslagjaar is als volgt:

2015

2014

Stand per 1 januari

9.010

2.396

Af:

Winstbestemming

9.010

2.396

Bij:

Resultaat boekjaar

3.129

9.010

‑5.881

6.614

Saldo per 31 december

3.129

9.010

38. Personeelsvoorzieningen Voor een toelichting wordt verwezen naar de toelichting op de geconsolideerde balans.

39. Kortlopende schulden 125

39. Kortlopende schulden

Belastingen en sociale

verzekeringen

Reservering vakantietoeslag

Reservering vakantiedagen

346

336

103

102

99

100

Nog te betalen kosten

85

282

Projecten

357

376

Crediteuren

149

253

Overige schulden

5

12

Pensioenen

-

1

Rekening courant VKF III

14.823

4.824

126

2015

15.967

2014

6.286

Niet in de balans opgenomen activa en verplichtingen Claims Tegen de onderneming en/of groepsmaatschappijen is een claim ingediend die door haar/hen worden betwist.

Hoewel de afloop van deze geschillen niet met zekerheid kan worden voorspeld, wordt – mede op grond van ingewonnen juridisch advies – aangenomen dat deze geen nadelige invloed van betekenis zal hebben op de geconsolideerde financiële positie, anders dan waarvoor een voorziening is gevormd.

Optierechten Bij een aantal participaties heeft de NOM aan medeaandeelhouders het recht van aankoop op de door de NOM gehouden aandelen verleend (call optie). Tevens heeft de NOM in sommige gevallen het recht bedongen haar aandelen aan medeaandeelhouders te kunnen verkopen (put optie). Het totaalbedrag van deze opties bedraagt ca. € 3,2 miljoen (2014: € 3,0 miljoen). De NOM heeft in 2015 geen verplichtingen bij verkoop van aandelen (2014: geen verplichtingen).

Garanties Er zijn ultimo 2015 geen openstaande garanties.

Lease Ultimo 2015 zijn er geen leasecontracten.

Huur Voor het kantoorpand aan de Paterswoldseweg 810 te Groningen is per 1 november 2014 een huurovereenkomst aangegaan voor de duur van 5 jaar. De restantverplichting op balansdatum bedraagt ca. € 0,8 miljoen, waarvan ca. € 0,2 miljoen betrekking heeft op het volgende boekjaar.

403-verklaring Inzake alle 100% geconsolideerde deelnemingen is een 403-verklaring afgegeven.

Stortingsverplichtingen Ultimo 2015 staat er een bedrag van € 10,9 miljoen aan stortingsverplichtingen gereserveerd.

127

Toelichting op de vennootschappelijke winst- en verliesrekening Gemiddeld aantal werknemers Gedurende het jaar 2015 waren er gemiddeld 40 medewerkers in dienst (2014: 43,5).

Het resultaat uit deelnemingen betreft het saldo van de resultaten van Venture Kapitaal Fonds III B.V., B.V. Drentse Participatiemaatschappij, Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V. en InnovatieFonds Noord-Nederland B.V.

Directie

Raad van Commissarissen

Drs. S. Jansen

Prof. dr. ir. R. Rabbinge (voorzitter) J.E. de Vries Drs. J. Kruse B.P. Woldring

Mr. S.E. Korthuis

128

Overige gegevens

129

Autotrust Europe B.V.

Overige gegevens Aan: de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van N.V. NOM, Investerings- en Ontwikkelingsmaatschappij voor Noord-Nederland

Controleverklaring van de onafhankelijke accountant

Naar ons oordeel geeft de in dit jaarrapport opgenomen jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het vermogen van N.V. NOM, Investerings- en Ontwikkelingsmaatschappij voor Nederland (hierna: N.V. NOM) op 31 december 2015 en van het resultaat over 2015 in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 van het in Nederland geldende Burgerlijk Wetboek (BW).

Wij hebben de in dit jaarrapport opgenomen jaarrekening 2015 van N.V. NOM te Groningen (‘de vennootschap’) gecontroleerd. De jaarrekening omvat de geconsolideerde jaarrekening van N.V. NOM en dochtermaatschappijen (samen: ‘de groep’) en de enkelvoudige jaarrekening. De jaarrekening bestaat uit: de geconsolideerde en enkelvoudige balans per 31 december 2015; de geconsolideerde en enkelvoudige winst-en-verliesrekening over 2015 ; en de toelichting met een overzicht van de gehanteerde grondslagen voor financiële verslaggeving en overige toelichtingen.

Het stelsel voor financiële verslaggeving dat is gebruikt voor het opmaken van de jaarrekening is Titel 9 Boek 2 van het in Nederland geldende Burgerlijk Wetboek (BW).

Wij hebben onze controle uitgevoerd volgens het Nederlands recht, waaronder ook de Nederlandse controlestandaarden vallen. Onze verantwoordelijkheden op grond hiervan zijn beschreven in de sectie ‘Onze verantwoordelijkheden voor de controle van de jaarrekening’.

Wij zijn onafhankelijk van N.V. NOM zoals vereist in de Verordening inzake de onafhankelijkheid van accountants bij assuranceopdrachten (ViO) en andere voor de opdracht relevante onafhankelijkheidsregels in Nederland. Verder hebben wij voldaan aan de Verordening gedrags- en beroepsregels accountants (VGBA).

Wij vinden dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel.

De directie is verantwoordelijk voor: het opmaken en het getrouw weergeven van de jaarrekening en voor het opstellen van het jaarverslag, beide in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW, en voor een zodanige interne beheersing die de directie noodzakelijk acht om het opmaken van de jaarrekening mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fouten of fraude.

130

Bij het opmaken van de jaarrekening moet de directie afwegen of de vennootschap in staat is om haar werkzaamheden in continuïteit voort te zetten. Op grond van het genoemde verslaggevingsstelsel moet de directie de jaarrekening opmaken op basis van de continuïteitsveronderstelling, tenzij de directie het voornemen heeft om de vennootschap te liquideren of de bedrijfsactiviteiten te beëindigen of als beëindiging het enige realistische alternatief is. De directie moet gebeurtenissen en omstandigheden waardoor gerede twijfel zou kunnen bestaan of de vennootschap haar bedrijfsactiviteiten kan voortzetten, toelichten in de jaarrekening.

De raad van commissarissen is verantwoordelijk voor het uitoefenen van toezicht op het proces van financiële verslaggeving van de vennootschap.

Onze verantwoordelijkheid is het zodanig plannen en uitvoeren van een controleopdracht dat wij daarmee voldoende en geschikte controle-informatie verkrijgen voor het door ons af te geven oordeel. Ons controleoordeel beoogt een redelijke mate van zekerheid te geven dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat. Een redelijke mate van zekerheid is een hoge mate maar geen absolute mate van zekerheid waardoor het mogelijk is dat wij tijdens onze controle niet alle afwijkingen ontdekken. Afwijkingen kunnen ontstaan als gevolg van fraude of fouten en zijn materieel indien redelijkerwijs kan worden verwacht dat deze, afzonderlijk of gezamenlijk, van invloed kunnen zijn op de economische beslissingen die gebruikers op basis van deze jaarrekening nemen.

Een meer gedetailleerde beschrijving van onze verantwoordelijkheden is opgenomen in de bijlage bij onze controleverklaring.

Wij vermelden op basis van de wettelijke verplichtingen onder Titel 9 Boek 2 BW (betreffende onze verantwoordelijkheid om te rapporteren over het jaarverslag en de overige gegevens): dat wij geen tekortkomingen hebben geconstateerd naar aanleiding van het onderzoek of het jaarverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, overeenkomstig Titel 9 Boek 2 BW is opgesteld, en of de door Titel 9 Boek 2 BW vereiste overige gegevens zijn toegevoegd. dat het jaarverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, verenigbaar is met de jaarrekening.

Groningen, 27 mei 2016 PricewaterhouseCoopers Accountants N.V. A.L. Koops-Aukes RA

Bijlage bij onze controleverklaring over de jaarrekening 2015 van N.V. NOM In aanvulling op wat is vermeld in onze controleverklaring hebben wij in deze bijlage onze verantwoordelijkheden voor de controle van de jaarrekening nader uiteengezet en toegelicht wat een controle inhoudt.

131

Wij hebben deze accountantscontrole professioneel kritisch uitgevoerd en hebben waar relevant professionele oordeelsvorming toegepast in overeenstemming met de Nederlandse controlestandaarden, ethische voorschriften en de onafhankelijkheidseisen. Onze doelstelling is om een redelijke mate van zekerheid te verkrijgen dat de jaarrekening vrij van materiële afwijkingen als gevolg van fouten of fraude is. Onze controle bestond onder andere uit: het identificeren en inschatten van de risico’s dat de jaarrekening afwijkingen van materieel belang bevat als gevolg van fouten of fraude, het in reactie op deze risico’s bepalen en uitvoeren van controlewerkzaamheden en het verkrijgen van controle-informatie die voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel. Bij fraude is het risico dat een afwijking van materieel belang niet ontdekt wordt groter dan bij fouten. Bij fraude kan sprake zijn van samenspanning, valsheid in geschrifte, het opzettelijk nalaten transacties vast te leggen, het opzettelijk verkeerd voorstellen van zaken of het doorbreken van de interne beheersing; het verkrijgen van inzicht in de interne beheersing die relevant is voor de controle met als doel controlewerkzaamheden te selecteren die passend zijn in de omstandigheden. Deze werkzaamheden hebben niet als doel om een oordeel uit te spreken over de effectiviteit van de interne beheersing van de entiteit; het evalueren van de geschiktheid van de gebruikte grondslagen voor financiële verslaggeving en het evalueren van de redelijkheid van schattingen door de directie en de toelichtingen die daarover in de jaarrekening staan; het evalueren van de presentatie, structuur en inhoud van de jaarrekening en de daarin opgenomen toelichtingen en het evalueren of de jaarrekening een getrouw beeld geeft van de onderliggende transacties en gebeurtenissen. het vaststellen dat de door de directie gehanteerde continuïteitsveronderstelling aanvaardbaar is. Tevens op basis van de verkregen controle-informatie vaststellen of er gebeurtenissen en omstandigheden zijn waardoor gerede twijfel zou kunnen bestaan of de entiteit zijn bedrijfsactiviteiten in continuïteit kan voortzetten. Als wij concluderen dat er een onzekerheid van materieel belang bestaat, zijn wij verplicht om aandacht in onze controleverklaring te vestigen op de relevante gerelateerde toelichtingen in de jaarrekening. Als de toelichtingen inadequaat zijn, moeten wij onze verklaring aanpassen. Onze conclusies zijn gebaseerd op de controle-informatie die verkregen is tot de datum van onze controleverklaring. Toekomstige gebeurtenissen of omstandigheden kunnen er echter toe leiden dat een onderneming haar continuïteit niet langer kan handhaven; Gegeven onze eindverantwoordelijkheid voor het oordeel zijn wij verantwoordelijk voor de aansturing van, het toezicht op en de uitvoering van de groepscontrole. In dit kader hebben wij de aard en omvang van de uit te voeren werkzaamheden voor de groepsonderdelen bepaald om te waarborgen dat we voldoende controlewerkzaamheden verrichten om in staat te zijn een oordeel te geven over de jaarrekening als geheel.

Bepalend hierbij zijn de omvang en/of het risicoprofiel van de groepsonderdelen of de activiteiten, de bedrijfsprocessen en interne beheersingsmaatregelen en de bedrijfstak waarin de vennootschap opereert. Op grond hiervan hebben wij de groepsonderdelen geselecteerd waarbij een controle of beoordeling van de financiële informatie of specifieke posten noodzakelijk was.

Wij communiceren met de raad van commissarissen onder andere over de geplande reikwijdte en timing van de controle en over de significante bevindingen die uit onze controle naar voren zijn gekomen, waaronder eventuele significante tekortkomingen in de interne beheersing.

132

Statutaire winst- bestemmingsregeling en winstbestemming 2015 De directie stelt voor om, in overeenstemming met de winstbestemmingsregeling opgenomen in artikel 24 van de statuten, de winst van 2015 ad â&#x201A;Ź 2.814.872 toe te voegen aan de overige reserves.

133

Bijlagen

134

StabiAlert

Bijlage 1 - Participaties en leningen Participaties en leningentabel Participaties NOM

Pre Seed Capital

Participaties Venture Kapitaal Fonds III B.V.

Participaties Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V.

Participaties B.V. Drentse Participatie Maatschappij

InnovatieFonds Noord-Nederland B.V.

Sinds

#

Naam en vestigingsplaats

Aard van het bedrijf

2009

1

&Talent B.V., Groningen Achtergestelde lening

Het aanbieden van producten en diensten voor talentontwikkeling www.entalent.nl

8

2015

2

Active4Care B.V., Drachten Achtergestelde lening

Ontwikkeling, productie en verkoop van innovatieve zorgproducten www.active4care.com

5

2015

3

Agrilinq Holding B.V., Leeuwarden Aandelen

Online platform voor melkveehouders, handelaren en slachterijen www.cowlinq.com

2007

4

AluBouw Holding B.V., Franeker Achtergestelde lening

Productie en verkoop van aluminiumdelen voor grote luxe pleziervaartuigen www.alubouwfryslan.nl

2009

5

Anome B.V., Noordlaren Aandelen

Het valoriseren van het octrooi dat gebruikt wordt bij elementen voor bijvoorbeeld dijkaanleg en verzwaring www.anome.nl

6,0%

1

2009

6

Anome Projects B.V., Noordlaren Aandelen Achtergestelde lening

Het engineeren van, en de handel in elementen die gebruikt worden bij dijkaanleg en -verzwaring. Deze zogenaamde Ground Consolidator elementen worden ingezet bij het uitvoeren van innovatieve projecten in deze sector www.anomeprojects.nl

6,0%

3

135

%

25,0%

Aantal werknemers

7

12

Meer info

Participaties NOM

Pre Seed Capital

Participaties Venture Kapitaal Fonds III B.V.

Participaties Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V.

Participaties B.V. Drentse Participatie Maatschappij

InnovatieFonds Noord-Nederland B.V.

Sinds

#

Naam en vestigingsplaats

Aard van het bedrijf

%

Aantal werknemers

2008

7

AS Pol B.V., Bruntinge Achtergestelde lening

Ontwikkeling, productie en verkoop van een portaalrotatie systeem www.polbv.nl

1

2014

8

AttachingIT Holding B.V., Groningen Achtergestelde lening

Ontwikkelen en verkopen van systemen en diensten op het gebied van beveiligd versturen van grote hoeveelheden data www.attachingit.com

6

2009

9

Autotrust Europe B.V., Assen Aandelen Achtergestelde lening

Verstrekker van garanties op gebruikte autoâ&#x20AC;&#x2122;s www.autotrust.nl

30,0%

23

2008

10

Baron-de Boer Beheer B.V., Marum Aandelen Achtergestelde lening

Teelt en verkoop van champignons www.baronchampignons.nl

35,0%

1

2010

11

Benaulim B.V., Assen Aandelen

Online veilingplatform voor unieke objecten. Tevens online tools voor verzamelaars www.catawiki.com

11,7%

318

2004

12

Bioclear Holding B.V., Groningen Achtergestelde lening

Adviesbureau op het gebied van milieu en duurzame biotechnologie dat technologisch advies combineert met implementatie www.bioclear.nl

2006

13

BioMethanol Chemie Holding B.V., Farmsum Aandelen Achtergestelde lening

Productie van en handel in (bio) methanol www.biomcn.eu

136

32

24,9%

99

Meer info

Participaties NOM

Pre Seed Capital

Participaties Venture Kapitaal Fonds III B.V.

Participaties Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V.

Participaties B.V. Drentse Participatie Maatschappij

InnovatieFonds Noord-Nederland B.V.

Sinds

#

Naam en vestigingsplaats

Aard van het bedrijf

2013

14

Bosma Transport & Opslag B.V., Heerenveen Achtergestelde lening

Specialist op het gebied van transport, op- en overslag van gevaarlijke stoffen www.bosma-logistiek.nl

21

2015

15

Bronboringen Noord B.V., Wolvega Achtergestelde lening

Machinale boringen voor het aanleggen van bodemenergie systemen voor woningbouw en utiliteit www.bronboringennoord.nl

6

2015

16

Carduso Capital B.V., Groningen Aandelen

Fonds dat zich richt op technologiebedrijven die gebaseerd zijn op kennis aanwezig of afkomstig uit het wetenschapscluster in en rondom UMCG en RUG www.cardusocapital.com

30,9%

3

2009

17

Conoship International B.V., Groningen Aandelen

Ingenieursbureau voor scheepsontwerpen en -aanpassingen.

Broker voor reders en werven www.conoship.com

1,0%

16

2014

18

Corvus Holland B.V., Emmen Achtergestelde lening

Ontwikkeling en verkoop van high tech systemen aan de internationale geld- en verpakkingsindustrie www.pro-vision-engineering.nl

5

2010

19

DairyTuner B.V., Weerselo Achtergestelde lening

Het leveren van meetsystemen t.b.v. het meten en verwerken van data van aan- en afvoer van voer en andere stromen in de dierhouderij www.dairytuner.com

3

2004

20

Data B. Mailservice Holding B.V., Leek Aandelen

Printen, couverteren en verzenden van mailingen i.c.m. dienstverlening op het gebied van digitale databewerking en -beheer www.datab.nl

137

%

31,0%

Aantal werknemers

54

Meer info

Participaties NOM

Pre Seed Capital

Participaties Venture Kapitaal Fonds III B.V.

Participaties Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V.

Participaties B.V. Drentse Participatie Maatschappij

InnovatieFonds Noord-Nederland B.V.

Sinds

#

Naam en vestigingsplaats

Aard van het bedrijf

2015

21

Databank Kennis = Markt B.V., Meppel Achtergestelde lening

Het adviseren, ontwerpen, realiseren en onderhouden van infrastructurele bouwwerken (bruggen, viaducten, tunnels en sluizen) www.vanspijkerinfrabouw.nl

91

2015

22

Detact Diagnostics B.V., Delfzijl Achtergestelde lening

Het verstrekken van adviezen, met name op het gebied van diagnostische, analytische en therapeutische onderzoeken in de (geprotocolleerde) geneeskunde www.detactdiagnostics.com

5

2004

23

Dewulf Netherlands B.V., Winsum (FR) Achtergestelde lening

Het ontwikkelen, produceren en verkopen van machines gericht op het planten, het transport en het inschuren van aardappels www.miedema.com

110

2013

24

Donker Holding B.V., Sneek Achtergestelde lening

Landelijk opererend hoveniersbedrijf www.donkergroen.nl

559

2011

25

Drenthe Tours Holding B.V., Assen Achtergestelde lening

(Bemiddeling bij) verhuur van autobussen en touringcars en georganiseerde reizen www.drenthetours.nl

2009

26

Dutch Theatre Systems & Services B.V., Groningen Aandelen Achtergestelde lening

Het ontwikkelen, leveren, installeren, inspecteren en onderhouden van machines, constructies en besturingssystemen voor podia en theatertoepassingen www.dts-2.com

2011

27

Dynaplak Adhesive and Starches B.V., Veendam Achtergestelde lening

Ontwikkeling en productie van kleefstoffen en zetmeelderivaten voor industriĂŤle toepassingen www.dynaplak.nl

138

%

Aantal werknemers

46

45,0%

23

10

Meer info

Participaties NOM

Pre Seed Capital

Participaties Venture Kapitaal Fonds III B.V.

Participaties Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V.

Participaties B.V. Drentse Participatie Maatschappij

InnovatieFonds Noord-Nederland B.V.

Sinds

#

Naam en vestigingsplaats

Aard van het bedrijf

2011

28

Embrace SBS B.V., Groningen Achtergestelde lening

Ontwikkelen en leveren van Social Business Software en het begeleiden van bedrijven die m.b.v. deze software de transitie willen maken naar een eigentijdse vorm van samenwerking www.embracesbs.com

13

2010

29

Energy Developments Holding B.V., Groningen Achtergestelde lening

EnerGQ is een systeem dat in staat is om, op basis van realtime analyse, het energieverbruik in de bedrijfsvoering te signaleren en te communiceren www.energq.com

5

2015

30

Flexhydro Winschoten B.V., Winschoten Achtergestelde lening

Ontwerpen, fabriceren, verkopen en reviseren van hydraulische cilinders www.flexhydro.com

2014

31

Frisian Motors B.V., Bakkeveen Achtergestelde lening

Ontwikkeling en assemblage van elektrisch aangedreven voertuigen www.frisianmotors.nl

7

2010

32

G.H. Welles Holding B.V., Appelscha Achtergestelde lening

De productie en verkoop van hout en houtproducten www.welleshout.nl

1

2011

33

Geo Plus Holding B.V., Scheemda Aandelen

Bureau voor hydrografie en verhuur van surveyschepen (zeebodemonderzoek) www.geoplus.nl

37,5%

30

2002

34

GVZ Europark CoevordenEmlichheim GmbH, Coevorden Aandelen

Ontwikkeling en exploitatie van het grensoverschrijdend bedrijventerrein Europark Coevorden-Emlichheim www.gvz-europark.eu

41,3%

1

139

%

Aantal werknemers

20

Meer info

Participaties NOM

Pre Seed Capital

Participaties Venture Kapitaal Fonds III B.V.

Participaties Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V.

Participaties B.V. Drentse Participatie Maatschappij

InnovatieFonds Noord-Nederland B.V.

Sinds

#

Naam en vestigingsplaats

Aard van het bedrijf

2005

35

Global Environmental Solutions B.V., Joure Aandelen Achtergestelde lening

Ingenieursbureau en projectrealisatie van biogas-, water- en luchtreinigingssystemen www.dirksemilieutechniek.com

2010

36

Hanggo B.V., Tynaarlo Achtergestelde lening

Productontwikkeling, productie en vermarkting van een innovatief ophangsysteem www.hanggo.eu

1

2015

37

Heeren-3 Beheer B.V., Leeuwarden Achtergestelde lening

Het ontwikkelen en verkopen van projectmanagementsoftware www.process2view.nl

3

2013

38

Hei-Tech B.V., Emmen Achtergestelde lening

Ontwikkeling, productie, assemblage en verkoop van systemen waarbij warm afvalwater wordt gebruikt om vers aan te voeren water voor te verwarmen www.hei-tech.nl

9

2008

39

Hennepverwerkingsbedrijf Dun Agro B.V., Oude Pekela Aandelen

Verwerking van hennepstro tot natuurvezels en hennephout waarbij gebruik wordt gemaakt van een nieuwe generatie scheidingstechnieken www.dunagro.nl

9,0%

20

2013

40

Hoitsema Beheer B.V., Groningen Aandelen Achtergestelde lening

Etikettendrukkerij www.hoitsema.nl

49,0%

94

2005

41

Interwell Holding B.V., Emmen Aandelen Achtergestelde lening

Beheermaatschappij

45,9%

1

140

%

13,3%

Aantal werknemers

55

Meer info

Participaties NOM

Pre Seed Capital

Participaties Venture Kapitaal Fonds III B.V.

Participaties Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V.

Participaties B.V. Drentse Participatie Maatschappij

InnovatieFonds Noord-Nederland B.V.

Sinds

#

Naam en vestigingsplaats

Aard van het bedrijf

2007

42

Kalooga B.V., Groningen Aandelen Achtergestelde lening

Technologieleverancier voor het ontsluiten van databases met afbeeldingen voor nieuws websites, en het doorzoeken van internet voor specifieke doeleinden www.kalooga.nl

35,2%

9

2013

43

Kampen Mechanical Group B.V., Hoogezand Aandelen Achtergestelde lening

Specialist op het gebied van leidingsystemen en alle toebehoren rondom leidingsystemen zoals pompen en andere installaties www.kampencare.com

45,0%

93

2015

44

Kastiel Groep B.V., Drachten Achtergestelde lening

Ontwikkeling, assemblage en verkoop van lockers, garderobesystemen en uitgiftesystemen www.sonesto.nl

2004

45

Kiadis Pharma B.V., Groningen Aandelen

Een pharmaceutisch productontwikkelingsbedrijf met een focus op kanker die een brede productportfolio heeft met producten in verschillende fasen van klinische ontwikkeling.

Het hoofdproduct van Kiadis Pharma is in ontwikkeling om het uitvoeren van ‘mismatched’ beenmergtransplantaties mogelijk te maken voor bloedkankerpatiënten www.kiadis.com

2010

46

Km-Engineering / Liquid Filtration Systems V.o.F., Klazienaveen Achtergestelde lening

Ontwikkeling, productie en verkoop van filters en filterapparatuur voor industriële toepassingen www.lfs-kme.com

2010

47

KWIC Holding B.V., Zuidbroek Achtergestelde lening

Verbeteren kwaliteit van de zorg m.b.v. ICT, gericht op patiëntveiligheid gecombineerd met sensortechnologie www.kwic.nl

2

2013

48

Led Light Europe B.V., Sneek Achtergestelde lening

Handel in en ontwikkeling en verkoop van Ledproducten www.ledlighteurope.com

1

141

%

Aantal werknemers

17

3,0%

27

15

Meer info

Participaties NOM

Pre Seed Capital

Participaties Venture Kapitaal Fonds III B.V.

Participaties Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V.

Participaties B.V. Drentse Participatie Maatschappij

InnovatieFonds Noord-Nederland B.V.

Sinds

#

Naam en vestigingsplaats

Aard van het bedrijf

2012

49

Longbloom B.V., Zuidlaren Achtergestelde lening

Ontwikkeling en productie van boeketten van gestabiliseerde bloemen www.longbloom.com

2007

50

Mucosis B.V., Groningen Aandelen Achtergestelde lening

Ontwikkeling van innovatieve vaccins die mucosaal (via de neus of de mond) toegediend kunnen worden www.mucosis.com

2012

51

MXR Podoblock B.V., Midlaren Achtergestelde lening

Ontwikkeling, productie en verkoop van vernieuwde en geavanceerde lijn rรถntgenaccessoires voor paardendierenartsen www.mxr.nl

1994

52

Nedmag Industries Mining and Manufacturing Holding B.V., Veendam Aandelen

Productie van dead burned magnesia en andere producten op basis van magnesiumhoudend zout www.nedmag.nl

50,0%

145

2007

53

No Noises Holding B.V., Sneek Aandelen Achtergestelde lening

Producent van akoestische materialen www.cellisolatie.nl

20,0%

1

2014

54

Noordlease Holding B.V., Groningen Aandelen

Autolease, zakelijk en particulier www.noordlease.nl

25,1%

49

2010

55

NovaTrade B.V., Groningen Achtergestelde lening

Inkoop, productie en verkoop van insectenwering www.novatrade.nl

142

%

Aantal werknemers

1

17,0%

17

4

10

Meer info

Participaties NOM

Pre Seed Capital

Participaties Venture Kapitaal Fonds III B.V.

Participaties Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V.

Participaties B.V. Drentse Participatie Maatschappij

InnovatieFonds Noord-Nederland B.V.

Sinds

#

Naam en vestigingsplaats

Aard van het bedrijf

2015

56

Organ Assist B.V., Groningen Aandelen

Verkoop van apparaten waarmee organen over een langere periode van tijd behouden blijven en waardoor de slaagkans van een transplantatieprocedure wordt verhoogd www.organ-assist.nl

10,0%

11

2008

57

Orteq Ltd., Londen Aandelen

Ontwikkeling, productie en vermarkting van bioafbreekbaar meniscusmateriaal, dat zowel stevig als poreus is www.orteq.com

4,2%

6

2011

58

Paragon Products Holding B.V., Veendam Aandelen Achtergestelde lening

Productie en verkoop van hondensnacks www.paragondogchews.com

25,0%

42

2014

59

PendraCare Holding B.V., Leek Achtergestelde lening

Ontwikkelen, produceren en verkopen van hoog kwalitatieve diagnostische- en guiding katheters en specialistische katheters met meetsystemen www.pendracare.com

2011

60

Pipe Proteq B.V., Emmen Achtergestelde lening

Ontwikkeling en productie van Threadprotector, waarmee de schroefdraad van boorpijpen wordt beschermd. Met de Threadprotector kan het bevestigen en ontkoppelen sneller, milieuvriendelijker en veiliger gebeuren www.pipeproteq.nl

2011

61

Polyganics Holding B.V., Groningen Aandelen

Ontwikkeling van medische producten op basis van eigen polymeer patent positie www.polyganics.nl

1976

62

Prins Holding N.V., Dokkum Aandelen Achtergestelde lening

Beheermaatschappij

143

%

Aantal werknemers

125

2

37

79,2%

1

Meer info

Participaties NOM

Pre Seed Capital

Participaties Venture Kapitaal Fonds III B.V.

Participaties Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V.

Participaties B.V. Drentse Participatie Maatschappij

InnovatieFonds Noord-Nederland B.V.

Sinds

#

Naam en vestigingsplaats

Aard van het bedrijf

2008

63

Professionele Distributiegroep B.V., Leeuwarden Achtergestelde lening

Het ontwikkelen en leveren van computersoftware www.prodist.nl

19

2009

64

Proflex Containermeten B.V., Groningen Achtergestelde lening

Het gasmeten en gasvrij maken van import zeecontainers www.containermeten.nl

3

2014

65

ProStair Holding B.V., Heerenveen Aandelen Achtergestelde lening

Productie, verkoop en montage van trappen www.devriestrappen.nl

2015

66

Sievecorp Europe B.V., Leek Achtergestelde lening

Filtratietechnologie, waarmee bacteriĂŤn en sporen van bacteriĂŤn uit vloeistoffen kunnen worden ontdaan www.sievecorp.com

2015

67

Simplicate Holding B.V., Groningen Aandelen

Online bedrijfssoftware waarmee de kernprocessen binnen een organisatie kunnen worden beheerd www.simplicate.nl

25,0%

9

%

40,0%

Aantal werknemers

76

10

2002

68

Smit Sappemeer Beheer B.V., Sappemeer Aandelen Achtergestelde lening

Het kweken, veredelen en verhandelen van sierteeltproducten www.smitkwekerijen.nl

37,7%

185

2006

69

Solenne B.V., Groningen Aandelen

Een chemie-gebaseerd bedrijf, dat zich richt op de ontwikkeling, productie en verkoop van een familie moleculen die hun toepassing vinden als semi-conductor in plastic zonnecellen en andere plastic elektronica toepassingen en als antioxidant in huidverzorgingsproducten www.solennebv.com

9,7%

7

144

Meer info

Participaties NOM

Pre Seed Capital

Participaties Venture Kapitaal Fonds III B.V.

Participaties Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V.

Participaties B.V. Drentse Participatie Maatschappij

InnovatieFonds Noord-Nederland B.V.

Sinds

#

Naam en vestigingsplaats

Aard van het bedrijf

2009

70

Stabi Alert B.V., Groningen Achtergestelde lening

Ontwikkelen en vermarkten van hoekmeting en trilllings apparatuur www.stabialert.nl

8

2014

71

StoreContrl International B.V., Assen Achtergestelde lening

Ontwikkeling en vermarkten van geĂŻntegreerde kassasystemen www.storecontrl.nl

5

1995

72

Strating Beheer B.V., Oude Pekela Achtergestelde lening

Producent van gebakken strengperssteen in diverse maten en kleurnuanceringen www.strating.nl

18

2009

73

Supermailservice V.o.F., Hoogeveen Achtergestelde lening

Verzorgen van post- en pakketbezorging, aangevuld met optimale dienstverlening www.supermailservice.nl

4

2010

74

Syntri B.V., Hoogeveen Achtergestelde lening

Leverancier van MKBbedrijfssoftware www.syntri.nl

7

2007

75

TCN SIG Telehousing B.V., Groningen Achtergestelde lening

Datacenters Eemshaven en Zernike www.tcndatahotels.com

8

2008

76

Thazza B.V., Haulerwijk Aandelen

Het aanbieden van oplossingen voor de verkrijging van tickets en andere producten en diensten voor mobiele telefoons www.thazza.mobi

145

%

45,0%

Aantal werknemers

1

Meer info

Participaties NOM

Pre Seed Capital

Participaties Venture Kapitaal Fonds III B.V.

Participaties Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V.

Participaties B.V. Drentse Participatie Maatschappij

InnovatieFonds Noord-Nederland B.V.

Sinds

#

Naam en vestigingsplaats

Aard van het bedrijf

1994

77

Tjaarda Oranjewoud B.V., Oranjewoud Aandelen

4-sterren hotel/restaurant met vergader- en congresfaciliteit www.tjaarda.nl

2011

78

VCN B.V., Leek Achtergestelde lening

Het verspanen van soorten staal, roestvast staal, aluminium, koper en messing, gespecialiseerd in complexere delen met nauwe toleranties www.vcnbv.nl

58

2015

79

VIA Drupsteen Holding B.V., Sneek Achtergestelde lening

Omgevingsvisualisatie www.viadrupsteen.nl

18

2014

80

Vita Square B.V., Wolvega Aandelen Achtergestelde lening

Exploitatie van een kleinschalige drooginstallatie voor de productie van poeders voor de voedingsmiddelenindustrie www.vitasquare.eu

2010

81

Vleems Holding B.V., Emmen Achtergestelde lening

Exploitatie van een bakkerij en de productie en handel van gemaksvoedingsproducten www.vleemsfood.nl

2010

82

Web-Based Entertainment Media B.V., Groningen Aandelen

De website Songa maakt gebruik van een techniek die het mogelijk maakt om bepaalde onderdelen binnen de webpagina van content te veranderen, terwijl andere delen actief blijven www.songa.nl

7,5%

3

2015

83

Web-IQ B.V., Groningen Aandelen Achtergestelde lening

IT bedrijf dat in opdracht speciale zoekopdrachten op het internet uitvoert. Het betreft hier opdrachten waarbij de vastlegging en de informatiefiltering zoals zoekmachines als Google dat doet, niet gewenst zijn. www.web-iq.eu

36,4%

12

146

%

39,1%

33,3%

Aantal werknemers

82

2

72

Meer info

Participaties NOM

Pre Seed Capital

Participaties Venture Kapitaal Fonds III B.V.

Participaties Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V.

Participaties B.V. Drentse Participatie Maatschappij

InnovatieFonds Noord-Nederland B.V.

Sinds

#

Naam en vestigingsplaats

Aard van het bedrijf

%

Aantal werknemers

2005

84

Wireless Value Beheer B.V., Emmen Aandelen

Het ontwikkelen en produceren van draadloze sensorsystemen in RF netwerken met centrale data bewerking en ontsluiting op afstand www.wirelessvalue.nl

7,9%

8

2012

85

WS Kalsbeek Holding B.V., Tynaarlo Aandelen Achtergestelde lening

Dienstverlener op het gebied van 49,1% water en lucht, onder te verdelen in drie kernactiviteiten: Waterbehandeling, Legionella en VGM (Veiligheid, Gezondheid en Milieu). www.kalsbeek.net

50

2014

86

Zonderland Holding B.V., Joure Achtergestelde lening

Ontwikkeling, productie en verkoop van landbouwwerktuigen alsmede handel in landbouwwerktuigen www.zonderlandmachinehandel.nl

13

2011

87

Zorg Office Nederland B.V., Stadskanaal Achtergestelde lening

Ondersteuning bij administratieve processen in de zorgsector www.zorgofficenederland.nl

2015

88

Brain Assist B.V., Bedum Aandelen

Ontwikkeling en verkoop van MindMate. Dit is een hulpmiddel voor dementerende mensen. www.mindmate-app.com

2015

89

Catch-Up B.V., Groningen Aandelen

2013

90

CO2 Dry B.V., Leeuwarden Aandelen

5

25,1%

1

Ontwikkeling, productie en uitgave van internet zoekapplicaties voor media content.

10%

1

CO2Dry biedt technologie en apparatuur aan om gedroogde ingrediĂŤnten voor levensmiddelen te creĂŤren www.co2dry.com

14,1%

3

147

Meer info

Participaties NOM

Pre Seed Capital

Participaties Venture Kapitaal Fonds III B.V.

Participaties Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V.

Participaties B.V. Drentse Participatie Maatschappij

InnovatieFonds Noord-Nederland B.V.

Sinds

#

Naam en vestigingsplaats

Aard van het bedrijf

2015

91

Medwear B.V., Groningen Aandelen

Ontwikkeling van een Smart Care Shirt voor COPD-patiĂŤnten dat zeer nauwkeurig dynamische hyperinflatie kan meten. www.lavoisier.nl/medwear

Het aantal persoonlijke leningen per 31 december 2015 bedraagt: 3.

148

%

15%

Aantal werknemers

1

Meer info

Bijlage 2 - Profielschets van de leden van de Raad van Commissarissen Samenstelling Raad van Commissarissen

In de samenstelling van de Raad van Commissarissen wordt aansluiting gezocht bij het publiek-private werkterrein van de NOM. De leden dienen te bezitten over specifieke ervaring, kennis en competenties zodat zij de kwaliteit van de directie in alle opzichten kunnen beoordelen. De Raad werkt als team waarbij alle leden zich laten leiden door de belangen van de onderneming. Ook dient de Raad te bestaan uit personen met waardering voor disciplines anders dan hun eigen.

Er wordt gestreefd naar een evenwichtige verdeling van de zetels tussen mannen en vrouwen in de Raad (minimaal 30% van de zetels bezet door mannen en minimaal 30% bezet door vrouwen). Voor de samenstelling is een profielschets opgesteld, welke tijdens de AvA in juni 2015 herzien is. Leden van de Raad worden benoemd op basis van de hierin uiteengezette criteria. De samenstelling van de Raad wordt in eerste instantie bepaald op basis van benodigde expertise en ervaring. De volgende profielen en bijbehorende competenties, kennis en ervaring zijn geformuleerd: Profiel President-Commissaris (voorzitter) De President-Commissaris is verantwoordelijk voor het collegiaal functioneren van de RvC. Hij vervult een proactieve rol in zijn adviserende en ondersteunde taak richting de Directie en geeft leiding aan de vergaderingen van de RvC en de AvA. Tevens vervult hij –indien gewenst– een intermediaire rol tussen de NOM en haar aandeelhouders en subsidiënten/participanten. Hij initieert de jaarlijkse evaluatie van de RvC en de Directie.

De president-commissaris is een vooraanstaand (ex)ondernemer die met charisma en vanuit natuurlijk gezag partijen en publieke belangen weet te verbinden. Hij beschikt over een algemeen management en bedrijfsmatig profiel met nadruk op financieel-economische disciplines. In zijn ervaringsprofiel komen meerdere velden samen: ondernemerschap, (internationale) ervaring met economische ontwikkelingen, ervaring met bedrijfsfinanciering, innovatie, marketing, commercie, maar ook bekendheid met gemeenten en provincie en publiek-private samenwerkingen.

Profiel Innovatie & Business Development Dit profiel vraagt van de kandidaat kennis van regionale, nationale en internationale economische ontwikkelingen, meer specifiek rondom (cross-sectorale) innovaties in het bedrijfsleven, clustervorming en valorisatie van kennis en onderzoeksresultaten (van kennis naar kunde naar kassa).

Profiel Bedrijfsfinancieringen & Venture Capital Dit profiel vraagt van de kandidaat kennis en ervaring op het gebied van financiën in het algemeen en van bedrijfsfinancieringen en het functioneren van de private kapitaalmarkt (w.o. venture capital, fondsen) in het bijzonder.

149

Profiel Openbaar bestuur Dit profiel vraagt van de kandidaat kennis en ervaring op het gebied van openbaar bestuur in het bijzonder op het gebied van regionale en nationale overheden. Bij voorkeur is de betreffende kandidaat actief geweest in het openbaar bestuur d.m.v. een vertegenwoordigende functie.

Samenvattend dient de Raad, gespreid over zijn leden, te beschikken over kennis, vaardigheden en (internationale) ervaring betreffende: het functioneren van de private kapitaalmarkt (w.o. venture capital, fondsen) en van (complexe) financiĂŤle processen in het algemeen; regionale, nationale en Europese economische ontwikkelingen, meer specifiek rondom (cross-sectorale) innovaties in het bedrijfsleven, valorisatie van kennis en het ontwikkelen van business kansen, alsmede van marketing & acquisitie (inclusief verankering van buitenlandse ondernemingen); alle aspecten van moderne bedrijfsvoering van not-for-profit-organisaties op het grens- vlak van overheid en bedrijfsleven (w.o. strategievorming, leidinggeven, business control, ICT, HRM, medezeggenschap); en goed bekend te zijn met: het functioneren van regionale, rijks- en Europese overheidsorganisaties, alsmede van onderwijs- en kennisinstellingen.

Daarnaast is belangrijk dat Commissarissen over een relevant netwerk beschikken en vertrouwd zijn met de kerntaken van NOM N.V. en het bedrijfsleven in Noord-Nederland. Tevens is van belang dat de Raad beschikt over inzicht in de positie van overheidsdeelnemingen in brede zin en in daaraan gerelateerde juridische aangelegenheden.

Hieronder zijn de individuele profielschetsen weergegeven:

Leden Prof. dr. ir. R. Rabbinge (1946) Voorzitter RvC en lid benoemings- en remuneratiecommissie.

Benoemd tot lid in 2011 op aanbeveling van de provincie Drenthe, benoemd tot Voorzitter van de RvC in 2014; Einde termijn: 2016 Overige (bestuurs)functies: Plaatsvervangend voorzitter commissie voor de Milieu Effect Rapportage, Emeritus hoogleraar Duurzame Ontwikkeling en Voedselzekerheid en adviseur RvB, Adviseur Samenwerkende Noord-Nederlandse provincies voor Agribusiness, Special Envoy Food Security Ministerie van EZ, Lid CvT Samenwerkingsverband Noord-Nederland, Lid Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, Lid van RvA Planbureau voor de Leefomgeving, Voorzitter Bestuur Carbohydrate Competence Center, directeur Koninklijke Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen, Lid van CvT Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Lid van Bestuur SER Noord Nederland, Lid RvB Alliance for a Green Revolution in Africa, Vice President International Soil Fertility Development Centre, Voorzitter Stichting Onderzoek Wereldvoedselvoorziening, President Virtual Fertilizer Research Centre, Voorzitter International Advisory Board Chinese Academy of Agricultural Sciences, Erelid Board Bibliotheca Alexandria Egypte, Voorzitter Global Research Alliance on Agricultural Greenhouse Gases

150

J.E. de Vries (1956) Lid RvC: Primair verantwoordelijk voor vraagstukken omtrent Bedrijfsfinancieringen en Venture Capital Benoemd in 2007 op aanbeveling van de provincie Fryslân, herbenoemd in april 2012. Einde termijn: 2016 Overige (bestuurs)functies: Directeur Investeringsmaatschappij Schansborg B.V, Lid Raad van Commissarissen Koninklijke Oosterhof Holman Beheer B.V., Lid Raad van Commissarissen en Lid van de strategische commissie TBI Holdings Drs. J. Kruse (1955) Lid RvC: Primair verantwoordelijk voor Innovatie & Business Development, en Bedrijfsfinancieringen & Venture Capital in internationaal verband Voorzitter Benoemings- en Remuneratiecommisse; Benoemd in 2015. Einde termijn: 2019 Overige (bestuurs)functies: Global M&A Mexichem SAB de CV, Corporate Director Strategy / M&A Wavin BV te Zwolle, Voorzitter RvC Stork Plastics Machinery BV B.P Woldring (1985) Lid RvC: Primair verantwoordelijk voor de profielen Innovatie & Business Development, en Bedrijfsfinancieringen & Venture Capital Benoemd in 2015. Einde termijn: 2019 Overige (bestuurs)functies: CEO en oprichter van Bencom BV, CEO en oprichter BENERGY BV; CEO en oprichter LOOKING FOR BOOKING BV, CEO en oprichter BENSURE BV, bestuurslid Stichting Koningsspelen, commissielid Topteam ICT Innovatie Ministerie van EZ, lid Raad van Advies ECP S.E. Korthuis (1959) Lid RvC: Primair verantwoordelijk voor vraagstukken rondom openbaar bestuur Benoemd in 2015. Einde termijn 2019 Overige (bestuurs)functies: Directeur-bestuurder Stichting Woonconcept (t/m 15 april 2015), DGA Korthuis Consultancy BV, Vice-voorzitter Raad van Toezicht Stichting Aveleijn, voorzitter remuneratiecommissie, Lid Raad van Commissarissen NV ROVA Holding, lid auditcommissie, lid van het bestuur van Aedes (t/m 15 april 2015) Alle Commissarissen hebben de Nederlandse nationaliteit.

151

Bijlage 3 - ProďŹ elschets van de directie Drs. S. Jansen (1957) Functie: Algemeen Directeur (per 1 maart 2007). Herbenoeming per 1 maart 2015; is verantwoordelijk voor het algemeen management van de organisatie.

Bestuursfuncties: Voorzitter Stichting Stadsschouwburg de Harmonie, Voorzitter RVT LIMIS, Voorzitter RVT Zienn.

Mr. G. Buiter (1962) Functie: Plaatsvervangend directeur en Manager Financieringen (per 1 september 2009); geeft leiding aan de afdeling Finance. Bij afwezigheid van de directeur zijn de verantwoordelijkheden/ bevoegdheden gedelegeerd.

Bestuursfuncties: Lid Raad van Toezicht Stichting BMD Advies Noord-Nederland Leek, Voorzitter stichting Assagioli Haren, voorzitter stichting Vrienden van het Behouden Huys.

Beide directieleden hebben de Nederlandse nationaliteit.

152

Contact Heeft u naar aanleiding van dit jaarverslag vragen of opmerkingen? Deze ontvangen wij graag op info@nom.nl.

U kunt ook telefonisch contact opnemen door te bellen naar (050) 521 44 44.

153

Persinformatie Voor inhoudelijke vragen over dit jaarverslag kunt u contact opnemen met Annemarie Atema, communicatiemanager. Dit kan via atema@nom.nl of 06 46 43 09 54.

Het logo van de NOM is te downloaden via de deze link.

154

Begrippenlijst Aangegane verplichtingen

Voorstellen tot financiering die zijn goedgekeurd, maar waarvan het aandelen kapitaal en/of de lening nog niet is uitgezet.

Aanjaagfonds

Fonds waaruit zakelijke achtergestelde leningen tussen de € 50.000 en € 200.000 worden verstrekt aan kansrijke, jonge bedrijven opererend binnen de topsectoren of provinciale speerpunten (chemie, creatieve industrie, energie, high tech systems, logistiek, life sciences, tuinbouw, agrifood, water, biobased economy, sensortechnologie en healthy ageing).

Agrifood/BBE

Clusterorganisatie Agrifood en netwerkorganisatie Biobased Economy. Inmiddels wordt daarvoor de naam Greenlincs gebruikt.

Biobased Economy (BBE)

De overgang van een economie die draait op fossiele grondstoffen naar een economie die draait op biomassa als grondstof; het gebruik van biomassa voor niet-voedsel toepassingen.

Circulaire Economie

Een economisch systeem dat bedoeld is om herbruikbaarheid van producten en grondstoffen te maximaliseren en verlies van waarde te minimaliseren.

Cluster

Een cluster is een nieuwe, niet–traditionele structuurbenadering, waarbij clusters een grote verwantschap hebben met projectgroepen.

Confirmation letters

Verklaringen van ondernemingen dat de NOM heeft bijgedragen aan het realiseren van arbeidsplaatsen, investeringen en/of innovatieve projecten.

Corporate Governance

Aanduiding van hoe een onderneming goed, efficiënt en verantwoord geleid moet worden en hoe verantwoording wordt afgelegd over het gevoerde beleid richting stakeholders, waaronder aandeelhouders, werknemers, afnemers en de samenleving als geheel.

Cross-over

De samenwerking en raakvlakken tussen verschillende clusters en topsectoren.

ECSPP

European Chemical Site Promotion Platform.

Financieringsketen

155

Financieringsketen

Financiering vanaf vroegefasefinanciering en aanjaagfinanciering tot groei- en overnamefinanciering.

Flinc NXT

Een project met als doel het actief speuren naar innovatieve startups in hun vroege fase om hen te helpen bij het vervolmaken van hun ondernemingsplan en het leggen van de juiste contacten, waaronder met potentiële investeerders.

FTE

Full-time equivalent.

Greenlincs

De clusterorganisatie Agri&Food/BBE. Greenlincs heeft als doel om alle ketenpartijen uit Noord-Nederland in de agro & foodsector te helpen innoveren, ten behoeve van de ontwikkeling van een sterke biobased regio.

GRI

Global Reporting Initiative.

Groei & Overnamefonds

Fonds waaruit een financiering wordt verstrekt voor een bedrag van tussen de € 200.000,- en € 2.500.000,-. Deze bestaat uit een combinatie van aandelenkapitaal en achtergestelde lening.

Innovatiefonds

Fonds voor de financiering van innovatieve ideeën leidend tot een vermarktbaar product.

Investeringsbevordering

Het acquireren van (buitenlandse) bedrijven ter vestiging in Noord-Nederland, en het voor de regio behouden van gevestigde bedrijven.

IR

Het Investor Relations (IR)-programma richt zich op buitenlandse bedrijven die al in Noord-Nederland gevestigd zijn.

Ketenpartner

Een organisatie die onderdeel uitmaakt van een aaneenschakeling van opeenvolgende activiteiten van verschillende organisaties, vanaf ‘grondstof’ tot ‘eindproduct’, waarbij de alle organisaties waarde toevoegen.

Management Buy-In (MBI)

Een vorm van bedrijfsovername waarbij een bedrijf of unit wordt gekocht door managers van buiten de onderneming, die vervolgens zelf de leiding over de onderneming nemen.

Management Buy-Out (MBO)

Een vorm van bedrijfsovername waarbij een bedrijf of unit wordt uitgekocht door het zittende management.

Materialiteitsmatrix

156

Materialiteitsmatrix

De ‘materialiteitsmatrix’ geeft de voor de NOM materiële onderwerpen visueel weer. In de matrix wordt het belang dat externe stakeholders aan deze aspecten hechten afgezet tegen de impact van deze onderwerpen op de organisatie. Zo wordt het relatieve belang voor ieder materieel aspect inzichtelijk.

Materiële aspecten

De aspecten die de economische, sociale en milieu impact van de organisatie betreffen, dan wel die de beoordeling en beslissing van stakeholders beïnvloeden.

Mezzaninelening

Een achtergestelde lening van maximaal € 1,5 miljoen, die verstrekt kan worden voor nieuwe investeringen of groei, in samenwerking met andere financiers en banken.

MKB

Midden- en Kleinbedrijf.

MVO

Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen.

NFIA

Netherlands Foreign Investment Agency.

Niet gouvernementele organisaties (NGOs)

Een organisatie die onafhankelijk is van de overheid en zich richt op een verondersteld maatschappelijk belang. Over het algemeen gaat het om organisaties die werken aan het bevorderen van milieubescherming, gezondheid, ontwikkelingswerk of het bevorderen van mensenrechten.

NOM Business Development (BD)

De NOM afdeling die bedrijven en kennisinstellingen met de juiste competenties bij elkaar brengt om projecten uit te voeren met als doel het omzetten van plannen of ideeën in innovatieve producten, diensten of IP.

NOM Finance

De NOM afdeling die financiering verstrekt aan kansrijke bedrijven in Noord-Nederland in de vorm van aandelenkapitaal en/of achtergestelde leningen.

NOM fonds

Totale fonds van de NOM, bestaande uit het aanjaagfonds en het groei- en overnamefonds.

NOM Foreign Direct Investment (FDI)

De NOM afdeling die zich richt op investeringsbevordering. De kerntaak van NOM FDI bestaat uit het acquireren en begeleiden van nieuwe en bestaande (buitenlandse) investeerders in Noord-Nederland.

NV NOM

157

NV NOM

Investerings- en Ontwikkelingsmaatschappij voor Noord-Nederland.

NVP

Nederlandse Verenigingen van Participatiemaatschappijen.

One-tier bestuursstructuur

Een bestuursstructuur waarin de leiding van de organisatie, in handen van uitvoerende bestuurders, en het toezicht hierop door niet uitvoerende bestuurders, verenigd zijn in ĂŠĂŠn orgaan.

Ontwikkelingsbedrijf

Het ontwikkelingsbedrijf bestaat uit de afdelingen Foreign Direct Investment en Business Development.

Pre Seed Capital

Pre Seed Capital (PSC) is kapitaal gericht op de financiering van de idee- en planfase van starters, de zogenaamde vroegefasefinanciering (VFF).

Prestatie-indicatoren

Een prestatie-indicator is een meetlat waarmee de prestaties van ondernemingen geanalyseerd kunnen worden.

Provinciale fondsen

Fondsen, gefinancierd door de provincies, waaruit financieringen worden verstrekt aan bedrijven in de betreffende provincie.

Raad

Raad van Commissarissen.

Revolverendheid fonds

Het in stand houden van de koopkracht van het fonds.

RIS

Research and Innovation Strategy.

Stakeholders

Financiers, medewerkers en andere partijen betrokken in het bedrijfsmodel, en partijen waarvoor onze toegevoegde waarde van belang is.

Toegevoegde waarde

De uiteindelijke doelstelling van een investering of een project in de vorm van bijvoorbeeld additionele omzet van de betrokken ondernemingen.

Topsectoren

158

Topsectoren

De topsectoren zijn de 9 sectoren waar Nederland op wil excelleren en die nog sterker gemaakt kunnen worden. Dit zijn de sectoren water, agrifood, tuinbouw, high tech systems, life sciences, chemie, energie, logistiek en creatieve industrie.

Topsectorenbeleid

Het beleid van de overheid dat er op gericht is om de negen topsectoren waarin Nederland wereldwijd wil uitblinken, nog sterker te maken. Om dat te bereiken werken overheid, bedrijfsleven, universiteiten en onderzoekscentra samen aan kennisontwikkeling en innovatie.

Uitbreidingsvoorstellen

Voorstel voor aanvullende financiering van een bedrijf waaraan de NOM al financiering heeft verstrekt.

Verankering

Retentie-activiteiten van de NOM, die er, in samenwerking met gemeenten, voor zorgen dat bedrijven die plannen hebben om een vestiging te sluiten of activiteiten te verplaatsten naar vestigingen buiten de regio, toch in de regio blijven.

VNO-NCW

Verbond van Nederlandse Ondernemingen - Nederlands Christelijk Werkgeversverbond.

Vroegefasefinanciering

VFF financiering van de idee- en planfase van starters.

Waardeketen

Een aaneenschakeling van opeenvolgende activiteiten van verschillende organisaties, vanaf ‘grondstof’ tot ‘eindproduct’, waarbij de alle organisaties waarde toevoegen.

Werkgelegenheid - direct

Werkgelegenheid bij bedrijven die zich mede dankzij de NOM in Noord Nederland hebben gevestigd.

159

Belangrijkste Indicatoren Arbeidsplaatsen,

Arbeidsplaatsen die zijn gecreëerd doordat bedrijven in de regio zijn uitgebreid, dan wel doordat bedrijven

nieuw / gecreëerd

zich in de regio hebben gevestigd, door samenwerking met onder andere de NOM. Dit wordt vastgesteld op basis van confirmation letters van de betreffende ondernemingen waarin zij dit verklaren. Bij de gecreëerde arbeidsplaatsen wordt uitgegaan van een tijdspanne van 3 jaar.

Arbeidsplaatsen,

Arbeidsplaatsen die zijn behouden bij bedrijven in de regio, door samenwerking met onder andere de NOM.

behouden

Dit wordt vastgesteld op basis van confirmation letters van de betreffende ondernemingen waarin zij dit verklaren.

Innovatie impuls

De totale projectkosten van gefinancierde projecten, gebaseerd op projectvoorstellen, subsidiebeschikkingen en/of confirmation letters van betrokken partijen.

Investeringen,

Investeringen door bedrijven ter hoogte van het gefinancierde bedrag, waarbij Flinc heeft meegewerkt aan

direct

de totstandkoming van de financiering.

Investeringen,

Investeringen ter hoogte van de aanvullende financiering, die in dezelfde financieringsronde is gerealiseerd

indirect

als de directe investeringen.

Manjaren arbeid in

Een inschatting die gebaseerd is op uitgangspunten dat de projectkosten uit 80% personele kosten bestaan

ontwikkelprojecten

en de kosten (incl. opslagen) van een FTE € 150.000 per jaar bedragen. (Berekening: 80% van de totale projectkosten/€ 150.000 = aantal manjaren).

Uitzettingen

Uitstroom van kasmiddelen als gevolg van verstrekken lening en/of deelname in aandelenkapitaal.

160

GRI Index General Disclosures Code

Strategie en analyse

Onderdeel

Directe Toelichting

G4-1

Verklaring directie over de

Verslag van de directie

relevantie van duurzame ontwikkeling voor de organisatie en haar strategie

Organisatieprofiel

G4-3

Naam organisatie

NV NOM - Investerings- en

Ontwikkelingsmaatschappij voor Noord-Nederland G4-4

Producten en diensten

Organisatieprofiel -

G4-5

Locatie hoofdkantoor

Paterswoldseweg 810, 9728 BM Groningen

G4-6

Landen waarin actief

Algemeen

G4-7

Eigendomsstructuur en rechtsvorm

Organisatieprofiel -

G4-8

Afzetmarkten

Algemeen - Waardeketen

Organisatiestructuur Organisatieprofiel -

Organisatiestructuur G4-9

Omvang organisatie

G4-10

Samenstelling personeelsbestand

Organisatieprofiel -

Jaarrekening Organisatieprofiel -

Personeel G4-11

Percentage medewerkers dat onder

100%

CAO valt G4-12

Waardeketen

Waardeketen

G4-13

Significante organisatorische

De waardeketen van van NOM Finance is in

wijzigingen

2015 gewijzigd met de toevoeging van een derde provinciaal fonds (Groningen) aan taak die de NOM als fondsenbeheerder in opdracht van overheden uitvoert, en de inkomsten die hieruit worden ontvangen. Dit heeft echter geen significante invloed op de waardeketen als zodanig. De trends ten aanzien van de circulaire economie en de terugkerende investeringsbereidheid van bedrijven hebben geen invloed op onze waardeketen. Wel wordt er specifieke kennis gevraagd om toegevoegde waarde te kunnen realiseren.

G4-14

Toepassing Voorzorgsprincipe

De NOM is zich bewust van het feit dat bepaalde beslissingen een mogelijk negatief effect hebben op mens en/of het milieu. Bij twijfel of wetenschappelijke onduidelijkheid kiest de NOM uit voorzorg voor een beproefde methode.

161

G4-15

Extern geformuleerde

Het thema duurzaamheid heeft invloed op

duurzaamheidsprincipes en

investeringsbeslissingen. Hoewel de NOM

initiatieven die de organisatie

nog geen expliciete eisen heeft gesteld aan

onderschrijft/toepast

het duurzaamheidsbeleid van participaties waarin wordt geïnvesteerd, beoordeelt zij wel de activiteiten van de participaties. De NOM neemt bijvoorbeeld geen deel in bedrijven waarvan bekend is dat zij mensenrechten schenden, wet- en regelgeving niet naleven of grote milieurisico’s aangaan. De NOM onderschrijft de ILO en OESO richtlijnen voor MVO.

G4-16

Lidmaatschap van verenigingen

De NOM was in 2015 lid van de volgende

(zoals brancheverenigingen of

brancheverenigingen en/of

(inter)nationale

belangenorganisaties: Eurada, Noorderlink,

belangenorganisaties

NVP, ECSPP, American Chamber of Commerce, BIO Farmind, AWVN, VNO-NCW, Duurzaam Noord, Club diplomatique Fryslân, Ambassadeurs van Groningen De NOM heeft geen belang in het bestuur en draagt niet bij aan de funding van de organisaties, behalve contributiebetaling gekoppeld aan regulier lidmaatschap.Ook zijn individuele managementleden betrokken bij de volgende verenigingen of netwerken: Vereeniging van Handelaren, De Verbinding, Ambassadeurs van Groningen, Ecologie en Economie in balans, Nederlandse vereniging voor Commissarissen en Directeuren (NCD), Rotary Groningen Centrum. Voor deze betrokkenheid geldt dat er door de managementleden geen specifieke activiteiten worden verricht, anders dan het bijwonen van bijeenkomsten.

Materialiteit en Afbakening

G4-17

Basis verslaggeving

Toelichting jaarverslag -

dochters/samenwerkingsverbanden

Verslaggevingsbeleid

Proces bepaling inhoud en

Toelichting jaarverslag -

afbakening verslag

Verslaggevingsbeleid

Identificatie materiele aspecten

Toelichting jaarverslag -

vanuit proces bepaling inhoud van

Materiële aspecten

G4-18 G4-19

het verslag G4-20 G4-21 G4-22

Materiele aspecten voor de

Toelichting jaarverslag -

organisatie

Materiële aspecten

Materiele aspecten voor de

Toelichting jaarverslag -

omgeving

Materiële aspecten

Gevolgen herformuleringen

Toelichting jaarverslag -

Verslaggevingsbeleid G4-23

Significante wijzigingen t.a.v.

Er hebben zich geen wijzigingen

reikwijdte en afbakening t.o.v. vorige

voorgedaan.

verslagperiodes

Betrokkenheid

Wie zijn onze stakeholders

belanghebbenden G4-24

Lijst van betrokken belanghebbenden

162

G4-25

Selectie van belanghebbenden

Wie zijn onze stakeholders

G4-26

Benadering van belanghebbenden

Wie zijn onze stakeholders

G4-27

Reactie organisatie op

Wie zijn onze stakeholders

onderwerpen/vraagstukken die naar voren zijn gekomen door betrokkenheid belanghebbenden

Grondslagen voor verslaggeving

G4-28

Verslagleggingsperiode

Toelichting jaarverslag -

G4-29

Datum voorgaande verslag

Verslaggevingsbeleid Toelichting jaarverslag -

Verslaggevingsbeleid G4-30

Verslaggevingscyclus

G4-31

Contactgegevens

Toelichting jaarverslag -

Verslaggevingsbeleid Toelichting jaarverslag -

Verslaggevingsbeleid G4-32

GRI tabel

GRI-tabel

G4-33

Beleid en huidige praktijk m.b.t.

Toelichting jaarverslag -

externe Assurance

Verslaggevingsbeleid

Governance

G4-34

Governance structuur

Governance

Ethiek en Integriteit

G4-56

Waarden en normen van de

Ethiek en Integriteit

organisatie

Specific Standard Disclosures

Onderdeel

Directe Toelichting

Economisch

DMA

Management benadering

Toelichting jaarverslag -

Proces ter bepaling inhoud EC-1

Economische waarde die

NOM Algemeen - Financiële

Daar de NOM een exploitatiesubsidie ontvangt,

gegenereerd en gedistribueerd

positie NOM

acht zij het niet opportuun om donaties te doen.

Risico's en kansen als gevolg van

Verslag van de directie -

klimaatverandering

Duurzaamheid

Dekking pensioenverplichting

is EC-2 EC-3

De pensioenverplichtingen van de NOM zijn volledig gedekt door het afsluiten van een verzekering bij Avero/Achmea. De wetswijzigingen met betrekking tot de pensioenen zijn doorgevoerd in de regeling.

EC-4

Significante financiële steun van

De aandeelhouders van de NOM zijn het

een overheid

Ministerie van Economische Zaken en de drie noordelijke provincies. De aandeelhouders hebben ten behoeve van de financieringsactiviteiten kapitaal ingebracht. Dit moet door middel van de resultaten van de NOM qua koopkracht in stand gehouden worden. Daarnaast ontvangt de NOM jaarlijks een exploitatiesubsidie ten behoeve van de uitvoering van de kerntaken Foreign Direct Investment en Business Development.

EC-8

Significante indirecte

Duurzaamheidsresultaten -

economische impact

Werkgelegenheid in de

regio

Sociaal:

Arbeidsomstandigheden

163

DMA

Management benadering

Toelichting jaarverslag -

Proces ter bepaling inhoud LA-1

Totale personeelsbestand en

Organisatieprofiel -

verloop

Personeel -

Duurzaamheidsresultaten LA-4

Arbeidsvoorwaarden

Met de medewerkers zijn individuele arbeidsovereenkomsten aangegaan. Op alle medewerkers, inclusief de directeur, zijn algemene arbeidsvoorwaarden van toepassing.

Er is geen sprake van een collectieve arbeidsovereenkomst. De gehanteerde opzegtermijnen zijn overeenkomstig de geldende wetgeving. Bij contracten van bepaalde tijd geldt een opzegtermijn, die conform wetgeving voor de werkgever het dubbele bedraagt van die van de werknemer.

De minimale opzegtermijn voor de werkgever bij een vast contract bedraagt bij een arbeidsduur van korter dan 5 jaar 1 maand, 5-10 jaar 2 maanden, 10-15 jaar 3 maanden, en bij meer dan 15 jaar 4 maanden. Deze opzegtermijnen zijn ook van toepassing bij beĂŤindiging van arbeidscontracten als gevolg van organisatiewijzigingen. Aan de contractbeĂŤindiging zal een periode van onderling overleg vooraf gaan. Deze periode is niet aan een termijn gebonden.

LA-6

Letsel, beroepsziekten,

Duurzaamheidsresultaten

uitvaldagen en verzuimcijfers

De kosten van onze ziekteverzuimcijfers kunnen worden berekend met behulp van erkende rekenmodellen. Deze zijn gebaseerd op kerncijfers van TNO en het CBS. Voor 2015 is hebben wij de kosten berekend op â&#x201A;Ź82.268. Dit bedrag is een weergave van de kosten die kunnen worden geassocieerd met productieverlies als gevolg van het verzuim. De belangrijkste kostenposten zijn hierbij de kosten van vervanging en omzetverlies. Hierbij worden zowel eigen kosten meegenomen, als de bredere maatschappelijke kosten.

LA-9

Gemiddeld aantal uren dat een

Duurzaamheidsresultaten

Duurzaamheidsresultaten

Samenstelling van

Organisatieprofiel -

bestuurslichamen en

Personeel

medewerker besteed aan opleidingen LA-11

Percentage medewerkers dat wordt ingelicht omtrent prestatie- en loopbaanontwikkeling

LA-12

onderverdeling medewerkers per categorie, geslacht, leeftijdsgroep, het behoren tot een bepaalde minderheidsgroep

Sociaal: Mensenrechten

DMA

Management benadering

Toelichting jaarverslag -

Proces ter bepaling inhoud

164

HR-3

Totaal aantal gevallen van

Er zijn in 2015 geen gevallen van discriminatie

discriminatie binnen de

gemeld.

organisatie en getroffen maatregelen

Sociaal: Maatschappij

DMA

Management benadering

Toelichting jaarverslag -

Proces ter bepaling inhoud SO-6

Totale waarde van financiele en

Geen

Geen

Toelichting jaarverslag -

in-natura bijdragen aan politieke partijen, politici en gerelateerde instellingen per land SO-8

Monetaire waarde van significante boetes en totaal aantal niet-monetaire sancties wegens het niet naleven van weten regelgeving

Sociaal: productverantwoordelijkheid

DMA

Management benadering

Proces ter bepaling inhoud PR-3

PR-9

Beleid ten aanzien van

De NOM streeft ernaar ĂŠĂŠn keer in de drie jaar

klanttevredenheid, met inbegrip

een klanttevredenheidsonderzoek te houden.

van resultaten van onderzoeken

Het laatste onderzoek heeft plaatsgevonden in

naar klanttevredenheid

2010.

Monetaire waarde van

significante boetes wegens het niet naleven van wet- en regelgeving betreffende de levering en het gebruik van producten en diensten

Milieu

DMA

Management benadering

Toelichting jaarverslag -

EN-1

Gebruik materialen

Duurzaamheidsresultaten

EN-3

Energieverbruik in de organisatie

Duurzaamheidsresultaten

EN-15

Indirecte emissies (Scope 2) van

Duurzaamheidsresultaten

Om de effecten van CO2 emissies te

Proces ter bepaling inhoud

broeikasgassen naar gewicht

ondervangen, worden kosten gemaakt die worden gedragen door de maatschappij. Deze maatschappelijke kosten van CO2 uitstoot kunnen worden berekend aan de hand van factoren die zijn bepaald door CE Delft. De CO2 uitstoot als gevolg van onze activiteiten heeft in 2015 â&#x201A;Ź3712,73 aan schaduwkosten veroorzaakt voor de maatschappij.

EN-16

Indirecte emissie van

Duurzaamheidsresultaten

Duurzaamheidsresultaten

Geen

broeikasgassen naar gewicht EN-17

Andere indirecte emissie van broeikasgassen naar gewicht (CO2 wagenpark)

EN-29

Monetaire waarde van significante boetes; en nietmonetaire sancties wegens het niet naleven van milieuwet en regelgeving

165