juni 2014
In dit nummer o.a. • NOMbassadeur Jeroen Wijbenga en NOMmer Jan Martin Timmer vallen voor NOM-groen • Serious games een serieuze zaak voor het Noorden • Region of smart factories scoort op Hannover Messe
Kiezen wordt kennelijk steeds moeilijker. De laatste jaren hebben we daarom het fenomeen Kieswijzer als hulpje gekregen. Althans voor mensen die nog stemmen. Ook in financieringsland wordt kiezen steeds minder overzichtelijk. Het aantal initiatieven om met name het MKB te helpen aan financiering is langzamerhand een woud aan het worden waarbij ‘bos en bomen’ nauwelijks meer uit elkaar te houden zijn. Veel initiatieven zijn vooral een alternatief voor bancaire financiering. Fondsen die hiervoor in het leven geroepen worden zoeken echter ook naar rendement. De markt pakt dit op.
Bos en bomen
Veel lastiger ligt het bij risicofinanciering, bij uitstek het gebied waarop de NOM opereert. Vanaf de prilste fase van een onderneming tot een zekere groei zal risicokapitaal de voornaamste geldbron zijn. Daar ligt onze toegevoegde waarde. Naast de NOM vervullen ‘informals’ op dit vlak een belangrijke rol en graag werken wij met hen samen. Het gaat vooral om starters en innovaties. Vaak gaat dat samen. Maar wij
Siem Jansen jansen@nom.nl @siem_nom
financieren niet alles. Ook wij hebben te maken met randvoorwaarden van onze aandeelhouders waar we rekening mee moeten houden.
Onze keuze wordt niet altijd begrepen. Als ontwikkelingsmaatschappij die gaat voor werkgelegenheid zouden veel meer financieringsaanvragen geaccordeerd moeten worden. Zo werkt dat niet. De kwaliteit van de businessplannen laat helaas nogal eens te wensen over. Flinc kan ondernemers hierbij helpen. En sinds kort kennen we provinciale fondsen. Beheerd door de NOM met weer andere randvoorwaarden. Voor u als ondernemer gaat het vooral om de vraag wat wel en wat niet kan. Doe daarvoor de financieringscheck op onze website. Ook voor het Innovatiefonds Noord-Nederland hebben we een check gemaakt. We hopen dat het u helpt door de bomen het bos weer te zien. In deze NOMMER weer genoeg voorbeelden die tot gezamenlijk succes kunnen leiden. We staan voor u klaar.
•
JUNI 2014
I N H O U D 8
18
26
30
Siem 2 Check check financieringscheck
NOMbassadeur
Creatief
5 Jeroen Wijbenga maakt grote stappen 8 Gaming-industrie allang geen spelletje meer
Ingrediënten 16 Vita Square is tegen ondervoeding van ouderen Groeishow 18 Peptalks en workshops om ondernemers topfit te maken
Hannover Messe
26 Smart Factories scoren hoog publiek
NPAL
30 KIEK in de keuken bij andere MKB-bedrijven
Exit
32 Resato neemt afscheid van de NOM
36 Doefonds Fryslân helpt groeien
Fries MKB
CCC
37 Schoolvoorbeeld van publiek-private samenwerking
Biotechnologie
42 Mucosis wekt belangstelling in China
Flinc
Innovatiefonds
44 Flinc maakt dromen waar 47 Financiering van splinternieuwe ideeën
En verder … Kwetters 11 INVESTEREN IN ONTWIKKELING
• Tips & tricks online marketing 12 • NOM on Tour 14 Blikvanger 20 • Cijfers 2013 21 • Participaties 24 • Kwetters 29 • Spotlicht op Hans-Henk Wolters 34 • Drijfveren van Erwin Dirkse 40
Wijs op weg NOMMER is een magazine van N.V. NOM en speciaal
De vakantie staat voor de deur en vanaf deze plek willen we u niet
bedoeld voor relaties en iedereen die geïnteresseerd is
alleen een fijne vakantie toewensen, maar er ook een nuttige bijdrage
in de activiteiten van de investerings- en ontwikkelings-
aan leveren. Als vakantieservice hebben we de 10 zinnen die u naar alle
maatschappij voor het Noorden. NOMMER is open,
waarschijnlijkheid het meest nodig heeft voor u vertaald. Kunt u vast
toekomst- en resultaatgericht en beschrijft de economische
beginnen met oefenen!
ontwikkelingen, de ondernemingsgeest, en het leven en werken in Groningen, Friesland en Drenthe.
Een groot ijsje graag. Wordt het morgen weer zo warm?
Verspreiding: gratis onder alle relaties van N.V. NOM.
Wilt u ons op de foto zetten? Is hier ook WIFI?
Redactie: Communicatie N.V. NOM, Manisch Creatief.
Is het strand nog ver? De rekening graag.
Eindredactie: Annemarie Atema, atema@nom.nl.
Kan ik uw pomp lenen voor mijn luchtbed? Mag ik de dessertkaart inzien?
Idee, art direction en realisatie: Manisch Creatief.
Wilt u mijn rug insmeren? Ik ga de hele dag niets doen
Tekstbijdragen: Annemarie Atema, Menno Bakker, Amber Boomsma, Manisch Creatief, Folkert van der Glas,
Une grande glace, s’il vous plaît.
Arjen Hoekstra, Loek Mulder, Hans Praat, Melle Renema.
Est-ce qu’il fera aussi chaud demain ? Pourriez-vous nous prendre en photo, s’il vous plaît ?
4
Fotografie: Manisch Creatief, Hans van Dijk, Maartje
Est-ce que vous avez le Wifi ?
Geels, Sake Elzinga (cover), Thijs Helfrich, NOM-stock.
La plage est encore loin ? L’addition, s’il vous plaît.
Drukwerk: WM Veenstra.
Puis-je emprunter votre pompe pour gonfler mon matelas ? J’aimerais la carte des desserts, s’il vous plaît.
Oplage: 3.500 exemplaren.
Pourriez-vous me mettre de la crème dans le dos ? Je ne vais rien faire de la journée !
Rechten: Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen, vermenigvuldigd of geproduceerd zonder schriftelijke
Un helado grande, por favor.
toestemming van de N.V. NOM of andere auteursrecht-
¿Volverá a hacer tanto calor mañana?
hebbenden. Alle gegevens zijn onder voorbehoud, en er
¿Nos puede hacer una foto?
kunnen geen rechten aan worden ontleend.
¿Aquí también hay WIFI? ¿Queda muy lejos la playa?
NOMMER is een uitgave van N.V. NOM, Investerings-
La cuenta, por favor.
en Ontwikkelingsmaatschappij voor Noord-Nederland.
¿Me puede prestar su bomba de aire para mi colchoneta?
Paterswoldseweg 810, Groningen.
¿Puedo ver la carta de postres?
Telefoon (050) 521 44 44, www.nom.nl.
¿Me echa crema en la espalda? ¡No voy a hacer nada en todo el día!
Cover: Jeroen Wijbenga van CASACOM en NOMmer Jan Martin Timmer.
Un gelato grande, per favore. Domani farà di nuovo così caldo? Potrebbe scattarci una foto?
Juni 2014
C’è il WIFI qui? La spiaggia è ancora lontana? Il conto, per favore. Potrebbe prestarmi la pompa per gonfiare il mio materassino? Posso avere il menu dei dessert? Potrebbe spalmarmi la crema sulla schiena? •
JUNI 2014
Non ho programmi per oggi!
NOMbassadeur Jeroen Wijbenga en NOMmer Jan Martin Timmer aan de slag in De Schoenenfabriek
NOMbassadeur
Kassa!
5
De nieuwe NOMbassadeur is Jeroen Wijbenga Het is sinds april 2014 dat de NOM en Jeroen Wijbenga met elkaar een financiële relatie hebben. Tijdens het interview nog maar een maand. Toch dateert het eerste contact tussen Jan Martin Timmer, investment manager van de NOM, en Wijbenga, directeur en eigenaar van CASACOM en StoreContrl al van een aantal jaren terug. ‘Het traject zoals we dat met Jeroen hebben doorlopen illustreert heel goed de werkwijze van de NOM’, aldus Jan Martin. ‘Het is een mooi verhaal voor de NOMMER. Over een nieuw type ondernemer die met zijn ideeën anticipeert op de veranderende economie. Een creatieve geest met een andere manier van werken en denken. Ook laat het de onderscheidende werkwijze van de NOM zien.’ Vandaar. Aangenaam. Jeroen Wijbenga is de nieuwe NOMbassadeur.
} • INVESTEREN IN ONTWIKKELING
}
In 50 minuten
een jongen aan te nemen die in een echte programmeer-
De ondernemerscarrière van Jeroen Wijbenga leest als
taal ging werken. Toen er nog iemand bijkwam verhuisde
een avontuurlijk jongensboek en begon alweer bijna 30
hij van zijn huis naar een bedrijfslocatie in Assen. En Wij-
jaar geleden. Na de hotelschool leek het hem logisch te
benga Automatisering werd CASACOM, leverancier van
beginnen als horeca-ondernemer. En dus begon hij eerst
kassasystemen voor de modebranche en detailhandel.
een croissanterie in Assen, werd hij daarna eigenaar van een bar, die hij vervolgens verruilde voor een cafeteria.
En verder?
Na een jaar of 10 was hij het nogal harde werken in de
De zaken gaan goed, Jeroen is energiek en heeft veel plan-
horeca beu, verkocht zijn cafetaria en ging van het geld
nen. Hij besluit dat voor uitvoering daarvan financiering
dat hij overhield een wereldreis maken. Van zijn bele-
noodzakelijk is. Zo ontstaat het eerste contact met Jan
venissen besloot hij vervolgens een boek te schrijven.
Martin Timmer, toen nog projectmanager bij Flinc. ‘Vier
En toen … diende zich een kleine aan en ontstond de
jaar geleden ontmoette ik Jeroen voor het eerst’, weet Jan
noodzaak zich wat meer serieus te settelen. Een vriend
Martin zich nog goed te herinneren. ‘Hij stond op het
met een computerwinkel kon wel wat hulp gebruiken.
punt te groeien en was met heel veel, zeg maar te veel
Zo kwam Jeroen terecht in de ict. In een wereld die voor
dingen tegelijk bezig. Met productontwikkeling van zijn
hem volledig vreemd was en waar hij zich aanvankelijk
eerste StoreContrl-pakket, personeelsgroei, een nieuwe
ook niet voor interesseerde. Uit verveling viste hij op een
bedrijfslocatie en intern moest er worden gereorganiseerd.
dag de cd ‘Leer Access in 50 minuten’ uit de koopjesbak.
Ik heb hem toen geadviseerd prioriteiten te stellen en
‘Dat leek me wel spannend. Daarna dacht ik dat ik kon
eerst enige rust en structuur in de organisatie te brengen
programmeren’, vertelt hij lachend. Wat ook zo was. Toe-
voordat er grote stappen gemaakt zouden kunnen worden.’
vallig. Het was het begin van Wijbenga Automatisering,
Jeroen neemt dat advies ter harte en trekt daarvoor
in januari 2000.
uiteindelijk een aantal jaren uit. Hij verhuist naar een nieuwe, ruimere locatie, reorganiseert en gaat onverdroten verder met de ontwikkeling van zijn product. Ondertussen groeit het aantal klanten van StoreContrl en richt CASA-
6
COM zich op professionele inrichting van winkelautomatiseringssystemen voor retailorganisaties in Nederland en België.
Retailondernemerschap nieuwe stijl StoreContrl is een pakket waar kleinwinkelbedrijven prima mee kunnen werken. Maar Jeroen ziet dat dit nog maar de basis is. Hij gaat bezig met de ontwikkeling van een cloudoplossing voor de retail, met veel meer mogelijkheden. Alles valt op zijn plaats als hij in gesprek raakt met Berend Ziengs, ondernemer in de schoenenbranche. Berend is al klant en van plan om ook in zijn nieuw te introduceren winkelconcept De Schoenenfabriek Store-
StoreContrl
Contrl in te zetten. De Schoenenfabriek moet een nieuwe
Zijn eerste programma, een patiënt- en registratiebeheer-
ontmoetingsplaats voor schoenliefhebbers worden, waar
systeem voor fysiotherapeuten deed het meteen goed.
schoenen met passie en beleving worden verkocht. Met
Zo kwam het dat Jeroen op een dag werd gevraagd of hij
dit concept wil hij tegenwicht bieden aan de verkoop via
een geïntegreerd kassasoftwaresysteem kon ontwikkelen.
webwinkels, waar juist die aspecten zo jammerlijk ont-
Aanschaf van een kassa en bijbehorende software waren
breken. ‘De denkbeelden van Berend sloten precies aan
in die tijd heel duur. ‘Ik ben dat toen maar gaan maken,
bij waar wij mee bezig waren’, stelt Jeroen, ‘alleen waren
het was ideaal voor kleine winkelbedrijven en vanaf het
we op dat moment nog niet zover. We zaten middenin de
begin een succes. Aanvankelijk heette het Kassa versie 1,
ontwikkeling van StoreContrl voor filiaalbedrijven. Een
versie 2, enzovoort, maar ergens in 2004 heb ik de naam
pakket dat benaderbaar zou worden via de cloud, dat op-
veranderd in StoreContrl.’ Na twee jaar besloot Jeroen
geschaald zou kunnen worden naar zo maar 100 kassa’s, •
JUNI 2014
Continuïteit Jan Martin vervolgt: ‘In eerste instantie is de rol van NOM Finance dat we risicokapitaal verstrekken, maar we willen ondernemers ook faciliteren. Als je als bedrijf groeit of wilt groeien moet je een aantal zaken op orde hebben, anders raak je de grip op je organisatie kwijt. In het geval van Jeroen zijn we geen aandeelhouder, maar bieden we wel een aantal dingen die je als aandeelhouder ook zou bieden. We zijn sparringpartner en helpen waar nodig met onze kennis en contacten.’ ‘In de korte tijd dat we met elkaar samenwerken is er daarmet aansluitingsmogelijkheden voor meerdere devices,
door al veel veranderd’, knikt Jeroen. ‘De NOM was vanaf
waar een webwinkel in mee zou kunnen draaien en waarin
het begin erg duidelijk en stelde dat er ook voorwaarden
meteen besteld zou kunnen worden.’ Kortom: waarmee
aan samenwerking verbonden zouden zijn. Ik weet heel
klanten op hun wenken bediend zouden kunnen worden.
goed wat mijn goede en minder goede kanten zijn. Het
Sneller en met meer service dan via het internet.
financiële stuk is voor mij geen probleem, mijn zwakke
Het is begin 2013. Berend Ziengs zegt ja tegen het aanbod
kant ligt bij het management. Jan Martin adviseerde mij
om De Schoenenfabriek als pilotomgeving voor StoreContrl
dan ook tijdelijk een interimmanager in te huren. Iemand
Cloud te gebruiken. De resultaten zijn naar tevredenheid.
die structuur in de organisatie aanbrengt en het zo voor
Jeroen begint ondertussen na te denken over een marktin-
mij makkelijker maakt om straks zelf mijn organisatie te
troductie.
besturen. Via zijn netwerk is zo Alice Wösten (onder meer Zakenvrouw van het Noorden 2007) bij mij begonnen. En
Gegroeid
dat bevalt heel goed. Vanaf het moment dat ze hier binnen
Het is eind 2013 als Jeroen opnieuw contact opneemt met
is, is ze al heel concreet aan het werk.’
Jan Martin. Die is blij verrast als hij hoort wat er in de
Vanzelfsprekend is ook wat het financiële plaatje betreft op
voorliggende jaren is gebeurd. ‘Jeroen had alle zaken die
de continuïteit gelet, vertelt Jan Martin. ‘Samen met Jeroen
we destijds bespraken professioneel aangepakt. Ik zag dat
hebben we naar de financiering die hij nodig had gekeken.
hij gegroeid was als ondernemer en dat gaf vertrouwen.
Niet alleen naar het eerste jaar, maar naar de komende 3
Een van de redenen om als NOM opnieuw in gesprek te
tot 5 jaar. We hebben het zo ingericht dat hij een aantal
gaan.’
jaren vooruit kan. Dat geeft rust. Dan kan hij ondertussen
Jeroen merkte dat het nogal een verschil was of je de bank
met het ondernemerschap bezig zijn.’
7
of de NOM benaderde voor financiering. ‘De aanpak van de NOM was pittig. Mijn plannen werden nauwkeurig
Bevestiging
onder de loep genomen en er werden kritische vragen
‘Dit traject liep helemaal zoals we als NOM willen werken’,
gesteld. Ik werd gedwongen nog beter naar mijn eigen or-
besluit Jan Martin. ‘We hebben vanaf het begin meege-
ganisatie te kijken en moest mijn prognoses beter verant-
dacht, Jeroen in contact gebracht met de juiste mensen en
woorden’, vertelt hij hierover.
een passende financiering verstrekt. Jeroen is ook een bij-
‘Daarbij hebben we als NOM natuurlijk zelf ook grondig
zondere ondernemer, een en al passie en gedrevenheid en
onderzoek gedaan’, vult Jan Martin aan. ‘We hebben
niet om woorden verlegen. Precies waarom ik hem vroeg
gekeken naar de toekomst van de retail en de gedachten
of hij de nieuwe NOMbassadeur wilde zijn.’
die Jeroen daarover had geverifieerd in de praktijk. We
‘Daar hoefde ik niet lang over na te denken’, vervolgt
merkten dat retailondernemers in twee groepen te verde-
Jeroen. ‘De manier van werken van de NOM heb ik echt
len zijn. Ondernemers die vasthouden aan het idee dat ze
als meerwaarde ervaren. De NOM is meer dan een geld-
vanzelfsprekend bezoekers krijgen en daarmee bestaans-
verstrekker en dat had ik eerlijk gezegd niet verwacht.
recht houden. En ondernemers die vinden dat het bezoek
Bovendien is het verstrekken van de financiering een be-
van een klant pure beleving moet zijn en dat je een deal
vestiging dat mijn ideeën kloppen. Ik ben er dan ook trots
moet sluiten als het ijzer heet is. De StoreContrl-applicatie
op NOMbassadeur te zijn.’
waarmee Jeroen nu bezig is sluit goed bij de wensen van die nieuwe groep van ondernemers aan.’ • INVESTEREN IN ONTWIKKELING
| Jan Martin Timmer Investment Manager NOM T (06) 292 408 99 • E jmtimmer@nom.nl
Serious games
een serieuze zaak voor het Noorden Jong, dynamisch en pionierend: de gamesindustrie. Een sector die explosief groeit en enorm in de belangstelling staat. In Noord-Nederland heeft deze hippe bedrijfstak waar techniek en creativiteit ineenvloeien, in korte tijd stevig voet aan de grond gezet. Reden voor de NOM de ontwikkelingen in de gamesindustrie nauwgezet te volgen en in kaart te brengen. Hieronder schetsen we een beeld van de huidige stand van zaken in de noordelijke gamesindustrie. 8 Meer dan 45 miljard euro gaat er volgens een onderzoek van
werkgelegenheid biedt maar tevens bruist van creativiteit,
PwC wereldwijd om in de gamesindustrie. En de groei bedroeg
misschien wel de belangrijkste motor van de gamesindustrie,
in de voorbije jaren zo’n 11 procent per jaar. Die dubbele cijfers
want zoals een van de pioniers in Groningen stelt: ‘Ik ken geen
worden volgens PwC de komende jaren niet meer gehaald, maar
enkele industrie waar creativiteit, ontwerpen, techniek en ook
met een voorziene groei van ruim 7 procent tot 2016, biedt de
zaken als muziek en beweging zo samenkomen.’
gamesindustrie nog steeds een enorme potentie. De Nederlandse gamesindustrie gaat mee in de groei die de sector
Topsector
mondiaal beleeft. Volgens de Gamesmonitor 2012, opgesteld
Al ligt het zwaartepunt van de gamesindustrie in de Randstad
door de Taskforce Innovatie Regio Utrecht, is de gamesindustrie
waar vooral in Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en Hilversum
in Nederland sinds de laatste meting in 2010 zo ongeveer ver-
gamebedrijven zitten die games ontwerpen, marketen en
dubbeld. De sector bestaat nu uit zo’n 350 bedrijven met een
distribueren. Buiten de Randstad bestaan er nog twee regio’s
gezamenlijke omzet die ligt tussen 150 en 220 miljoen. Rond
waar gamebedrijven zich concentreren: in Eindhoven en in de
de 3.000 mensen vinden in Nederland hun werk in de games-
regio Leeuwarden-Groningen. De leveranciers van hardware en
industrie, veelal bij kleinere bedrijven: 70 procent heeft vijf of
technologie waarop de gamebedrijven hun spellen laten draaien
minder mensen in dienst en bij circa 10 bedrijven werken 50
vormen een aparte tak. Volgens de Gamesmonitor zijn derge-
mensen of meer.
lijke bedrijven vooral te vinden buiten de Randstad, onder meer
De cijfers zijn de meest recente, en de Gamesmonitor 2012 is
in Weert, Den Bosch en Enschede.
het meest uitgebreide onderzoek dat in Nederland naar de
De overheid heeft de gamesindustrie ook geïdentificeerd als
gamesindustrie is gedaan, maar omdat de gegevens voor 2012
bron van werkgelegenheid en motor van innovatieve ontwik-
zijn verzameld moeten ze desondanks met wat reserves worden
kelingen. In het in 2011 ingezette Topsectorenbeleid van het
bekeken. Het is echter duidelijk dat, ondanks de crisis, de games-
kabinet is de creatieve industrie als een van de 9 Topsectoren
industrie alleen maar groter is gegroeid. Goed nieuws dus voor
aangewezen en daarbinnen heeft gaming de status van innovatie-
een hippe, innovatieve bedrijfstak die niet alleen hoogwaardige
domein gekregen. •
JUNI 2014
Focus Opvallend is dat het accent in de Nederlandse gamesindustrie ligt op de serious games. Dat zijn spellen die niet zijn bedoeld
Albert Sikkema, directeur GameAcademy, Leeuwarden
voor vermaak en waarbij dus geen doden vallen en waarbij je
‘Gamesindustrie staat op de drempel van doorbreken’
niet uit de bocht kunt vliegen. Dat is spektakel dat hoort bij entertainmentgames: race- en schietspellen, avonturen- en strategiegames die worden gespeeld op spelconsoles, op de pc, of op tablets en mobieltjes. Serious games, waarvan de flight
Voor de noordelijke gamesindustrie breekt een cruciale fase
simulator als oertype misschien wel het bekendst is, zijn spellen
aan, analyseert Albert Sikkema de stand van zaken. De basis
bedoeld voor training, educatie of voorlichting. Een chirurg kan
ligt er, nu moet de stap vooruit worden gezet. De GameAca-
er zijn operatietechniek mee aanscherpen en een boer kan zijn
demy opereert als een spin in het web van de gamesindustrie
melkrobot er beter mee leren bedienen. Maar beide speltypen
en tot dusver is het instituut geslaagd in de opdracht die het
vermengen zich, want juist het entertainmentkarakter van een
meekreeg bij de oprichting: til de sector naar een hoger plan.
spel wordt ingezet om gebruikers uit te dagen en te motiveren.
Dat heeft de GameAcademy vooral gedaan door op onder-
Een belangrijk ander onderscheid tussen entertainment games
wijsgebied de zaak goed in te richten en allerlei activiteiten
en serious- of applied games is dat bij die eerste categorie de
zoals festivals en bijeenkomsten te organiseren. Nu moet het
marketing een veel belangrijker rol speelt omdat de spellen
bedrijfsleven echt warm worden, aldus Sikkema. ‘Er is een
veelal bedoeld zijn voor de consumentenmarkt. Het initiatief
bescheiden afzetmarkt en er zijn bedrijven die games zinvol
voor ontwikkeling van een serious game komt meestal voort
gebruiken bij bijvoorbeeld veiligheidsinstructies of voor het
uit de wens van een opdrachtgever. En het spel wordt veelal
beperken van menselijke fouten bij bediening van machines.
ontwikkeld in samenspraak met het gamebedrijf. Entertainment
Games zijn namelijk heel geschikt om mensen te motiveren.
games ontstaan veelal vanuit het idee dat in de markt behoefte
Maar de markt moet groeien. Het zal de toekomst van de
is aan een spel.
noordelijke gamesindustrie bepalen.’
Is wereldwijd serious gaming goed voor 10 tot 15 procent van
Begin april is in dit verband een belangrijk moment. De Game-
de omzet in de bedrijfstak, in Nederland is de verhouding
Academy heeft een bijeenkomst belegd voor de top van het
ongeveer fifty-fifty (Gamesmonitor 2012). Volgens een enquête
noordelijke bedrijfsleven. ‘Die bedrijven willen we koppelen
onder gamebedrijven, gedaan door de brancheorganisatie Dutch
aan de game-ontwikkelaars. We mikken eerst op de grotere
Games Association en Taskforce Innovatie Regio Utrecht, loopt
organisaties als de Gasunie, de NAM, FrieslandCampina en het
Nederland mondiaal zelfs voorop met applied games en heeft
UMCG. Die hebben de meeste mogelijkheden om te werken
het product serieuze exportpotentie.
aan nieuwe ontwikkelingen. Van daaruit kan toepassing van serious games uitwaaieren naar het mkb.’ Maar die bedrijven moeten wel ja zeggen en opdrachten verstrekken. Anders zal de gamesindustrie niet de vereiste schwung krijgen en zichzelf niet boven het eerste-divisieniveau uit weten te tillen. Dat koppelen werkt wel goed, zegt Sikkema. Zo bracht de GameAcademy recent het jonge Leeuwarder 8D-Games in contact met het UMCG. Gezamenlijk wordt nu gewerkt aan ontwikkeling van een prototypespel voor balanstraining voor ouderen. Een goed voorbeeld ook van hoe serious games een rol kunnen spelen in de gezondheidszorg, in dit geval via revalidatie op afstand. Het accent in de noordelijke gamesindustrie ligt zwaar op ontwikkeling van serieuze spellen. Een bewuste keuze, aldus
Noord-Nederland
Sikkema. In de hoek van de entertainment games is de concur-
In Noord-Nederland is de focus op serious games zelfs nog een
rentie stukken groter en de kans dat een spel een sof wordt
graadje sterker, entertainment games worden er slechts mondjes-
navenant.
maat ontwikkeld. Volgens Albert Sikkema van de GameAcademy in Leeuwarden heeft de regio zelfs een lichte voorsprong op het vlak van serious games op de Randstad. En de internationale
}
• INVESTEREN IN ONTWIKKELING
9
}
Thijs Helfrich, oprichter van Wildsea in Leeuwarden
dimensie van serious gaming zien we ook in de noordelijke
‘Gamen om er beter van te worden’
gamesindustrie terug. Zo heeft het Leeuwarder bedrijf Triangle Studios tevens een vestiging in Dallas in de VS.
10
Serious gaming is dus een serieuze zaak geworden. Zeker hier in
‘Zeg pap, verdien je daar geld mee?’ Voor Thijs Helfrich in het
het Noorden waar het zich allemaal concentreert in Groningen
kantoor van Wildsea aan de Willemskade in Leeuwarden ligt
en Leeuwarden, waar de gamesindustrie wortel heeft geschoten
een aap-noot-mies-achtige blokkendoos. Nou ja, inderdaad,
met zo’n dertig bedrijven. Met als boegbeelden de Leeuwarder
daar verdient pap Thijs geld mee, antwoordde Helfrich zijn
ondernemingen Triangle Studios en Grendel Games, dat inter-
15-jarige dochter. Misschien draagt Snaveltje, zoals het leren-
nationaal succes boekt met haar chirurgenspel Underground. De
lezen spel voor de ipad en blokkendoos heet, nog niet zoveel
sector biedt een paar honderd veelal hoogopgeleide mensen werk.
bij aan de winst van Wildsea als Helfrich zou willen, andere
Het onderwijs heeft de ontwikkelingen gesignaleerd en diverse
spellen van Wildsea doen dat al wel.
mbo’s bieden games- en multimedia-opleidingen. Op hbo-
Internetondernemer Helfrich maakte naam als mede-oprichter
niveau kunnen studenten op de Hanzehogeschool terecht op de
van theFactor.e dat in 1994 in Groningen startte met het
opleiding Game Design & Development en aan de Noordelijke
bouwen van websites. ‘Met dat bedrijf duurde het een jaar of
Hogeschool Leeuwarden is de studierichting Game Development
vijf voor we geld gingen verdienen, met Wildsea lukt dat al na
opgezet. Er worden festivals en competities zoals de Global
twee jaar’, zegt Helfrich die na de verkoop van zijn aandeel in
Game Jam in Leeuwarden georganiseerd en er is een maande-
theFactor.e in 2011 met drie collega’s Wildsea begon.
lijkse gamesindustrieborrel. Om de zaak te steunen hebben de
De gamesindustrie zit nog sterk in de evangelisatiefase, stelt
bedrijven, onderwijs, overheden en organisaties die belang heb-
Helfrich. Al onderkennen bijvoorbeeld onderwijs en zorg
ben bij de ontwikkeling van serious games, zoals de politie, het
de mogelijkheden van computergames als instrument om
UMCG en Noordhoff Uitgevers, de GameAcademy opgezet. Een
vaardigheden te verbeteren, in het bedrijfsleven is dat in
initiatief dat wordt ondersteund met Europees geld.
mindere mate het geval. Maar daar moet de sector wel het geld
De bedrijfstak heeft weliswaar niet de status gekregen van noor-
gaan verdienen. Zoals de beschilderde blokken van Snaveltje
delijke speerpunten als energie, water, gezond ouder worden of
techniek en leren lezen verbinden, kunnen games in allerlei
agrifood, maar de groeipotentie wordt alom gezien, ook door
organisaties zeer nuttig zijn. Dat besef moet nog groeien, zegt
de NOM. Serious games vinden hun weg naar de industrie, naar
Helfrich.
defensie, de scheepvaart, maar ook naar minder harde sectoren
‘Mensen zijn heel gevoelig voor prikkels die games geven’,
zoals onderwijs en de zorg. Zeker in die laatste sector liggen
zegt Helfrich over de zin van serious games. ‘Gaming beloont
mogelijkheden voor het Noorden, gezien de aandacht voor het
en haalt het saaie element van leren weg. Vergelijk het maar
speerpunt Healthy Ageing. Denk bijvoorbeeld aan oefentherapie
eens met de hardloop-app Runkeeper, daar gaat een enorme
door ouderen via games op hun computer of tablet.
stimulans van uit.’ Zo werkt het ook met het spel dat Wildsea heeft gelanceerd om boerenbedrijven efficiënter melkrobots te
Fundament
doen benutten.
Er staat dus iets, een fundament voor verdere ontwikkeling.
‘Organisaties moeten begrijpen dat spellen hen kunnen helpen
Maar het is voorlopig nog wel een sector in wording waarvan de
doelen te behalen’, stelt Helfrich. Dat zal echter alleen slagen
prestaties liggen op niveau eerste divisie. Wanneer de sector er
wanneer de games een hoog realiteitsgehalte hebben en er
flink aan trekt, dan ligt een promotie binnen een jaar of vijf naar
moet dus specifieke kennis worden ingebouwd. Daarvoor
de eredivisie voor het grijpen. Dan zal de noordelijke games-
zoekt Wildsea samenwerking met deskundigen. Zo wordt
industrie zich kunnen meten met koplopers Amsterdam en
bijvoorbeeld samen met een team psychologen gewerkt aan
Utrecht en is het misschien wel een bescheiden concurrent van
de app Fiorato die geluksgevoel registreert. Betrokkenheid van
Hamburg, het Europees brandpunt van de sector en categorie
vakspecialisten bij ontwikkeling van games ziet Helfrich als dé
championsleague. Om de ontwikkelingen verder toe te lichten
weg om de markt richting bedrijfsleven te ontginnen.
vindt u in dit artikel ook, vanuit twee verschillende gezichts-
Elf man werken er nu bij Wildsea, veelal designers en program-
punten, een visie op de noordelijke gamesindustrie.
|
meurs. ‘Nerds zo je wilt. Zie dat maar als een geuzennaam’, aldus Helfrich. Het is in elk geval de bright bunch die hier aan de slag is.
Voor de tekst is dankbaar gebruik gemaakt van gegevens uit het onderzoek Gamesmonitor 2012, opgesteld door de Taskforce Innovatie Regio Utrecht. Andere geraadpleegde bronnen: • Toekomstverkenning Serious Gaming, Stichting Toekomstbeeld der Techniek (STT) (2011) • Gaming in cijfers, Kenniscentrum GOC, Veenendaal (2012) • Monitor creatieve industrie 2012, Bureau Onderzoek en Statistiek, Gemeente Amsterdam • Uitgave Serious Games, Information for business & governmental organisations, Gepubliceerd door Control Magazine (2013) • Game-industrie in beeld, Bureau Onderzoek en Statistiek, Gemeente Amsterdam (2010). • Dagblad van het Noorden/Leeuwarder Courant
•
JUNI 2014
Kwetters!
Peter de Grote Festival Groningen - 16 t/m 26 juli 2014
Hub, de usb-octopus Het grootste kamermuziekfestival van Noord-Nederland met circa 50 concerten in tien dagen. De concerten worden omlijst met cultuurtoeristische
Hub is een speciale octopus, zijn vier
arrangementen zoals wandelingen, lezingen, museumbezoek, diners en rond-
poten zijn flexibele usb-poorten. Erg leuk
vaarten. Aan de concertserie is een Summer Academy gekoppeld voor jonge,
voor op je bureau, en je komt nooit meer
getalenteerde musici van 12 tot 30 jaar.
een usb-poort tekort. Hub is verkrijgbaar in verschillende kleuren en ondersteunt Windows, Mac, OSX en Linux.
www.peterdegrotefestival.nl
Via: www.gadgethouse.nl
Ontwerp je eigen tegeltje Op www.truttigtegeltje.eu kun je je eigen grappige, leuke of wijze spreuk op een
Cyber Clean, reinig je gadgets!
keramisch gebakken tegeltje laten zetten. De tegels zijn kras- en vochtbestendig. Vul de spreuk in op de site, laat je persoonlijke gegevens achter en het truttige tegeltje
Was jij vaak je handen
wordt bij je thuis bezorgd.
na gebruik van een toetsenbord? Precies, dat doet (bijna) niemand. Toch vreemd als je je bedenkt dat er op een gemiddeld toetsenbord meer bacteriën zitten dan op de toiletbril van een openbaar toilet. Cyber Clean helpt je om voorwerpen schoon te maken die je vaak in je handen hebt maar waarschijnlijk zelden schoonmaakt. Het is vaak lastig om tussen de toetsen van bijvoorbeeld toetsenbord, telefoon, camera of controller te komen, maar met Cyber Clean lukt dat wel. Je drukt het tegen het voorwerp dat je schoon wilt maken waardoor het gemakkelijk op die moeilijk te
Camera’s rolling ... Action!
bereiken plekken komt. Als je het er afhaalt
15 juni 2014 - 30 september 2014
zie je meteen dat het werkt. Je kunt Cyber
Het Zandsculpturen Festival keert ook dit jaar weer terug naar Sneek, en wel
Clean lang gebruiken maar als de kleur ver-
met een heel spectaculair thema: Hollywood! Van oude klassiekers van het
andert weet je dat het uitgewerkt raakt.
witte doek, tot de nieuwste kaskrakers … allemaal uitgebeeld in zand. www.zandsculpturenfriesland.nl
www.cyberclean.net/cleaning • INVESTEREN IN ONTWIKKELING
11
Door: Melle Renema (twitter.com/mellerenema) Partner & Google Analytics specialist @DBK | Masters in Online Business
Bij DBK sturen we onze online campagnes volledig op cijfers en feiten. Het is dan ook van belang dat we de internetmarketingkanalen van onze klanten goed analyseren en beoordelen. Eén van de tools die we gebruiken is Google Analytics. Google Analytics is een gratis web analytics-pakket dat u eenvoudig aan uw website toevoegt. In dit artikel leg ik u de basismogelijkheden van Google Analytics uit.
Waar komen uw bezoekers vandaan? Uit welk land komen mijn bezoekers? Uit welke provincie? Welke stad? Binnen Google Analytics is dit eenvoudig te bekijken. Interessante vragen die u kunt beantwoorden zijn: Welke provincies leveren mij de meeste omzet op? Welke steden converteren het beste? Een andere analyse die u kunt beantwoorden is of de offline advertentie in bijvoorbeeld de Huis aan Huis in Leeuwarden heeft bijgedragen aan extra bezoek uit die stad.
12
Wat doen uw bezoekers op uw website? Het gedrag van uw bezoekers analyseren is misschien wel een van de belangrijkste functies van Google Analytics. Welke pagina’s bezoeken ze? Hoelang bezoeken ze uw website? Waar haken ze af? Via Google Analytics is het mogelijk om pagina’s te ontdekken die de bezoeker erg interessant vindt of totaal niet interessant. Bepaal bijvoorbeeld of u deze pagina’s moet herschrijven of moet verwijderen voor de optimale klantbeleving.
Welk apparaat gebruiken uw bezoekers? Binnen Google Analytics kunt u analyseren via welk apparaat uw bezoekers uw website bezoeken. Denk hierbij aan een desktop, een tablet of mobiel apparaat. Ook is het mogelijk te achterhalen welke tablets of mobieltjes dit waren. Het percentage tablet/mobiel zien wij elk jaar toenemen.
•
JUNI 2014
Wat kunt u allemaal met
Google Analytics?
Ook kunt u zien welke browser (IE, Safari, Chrome etc.) de bezoeker gebruikt. Op deze manier kunt u per browser analyseren of de website naar behoren werkt.
Hoe zijn uw bezoekers bij uw website gekomen? Er zijn meerdere bronnen die voor websitebezoek zorgen. Denk bijvoorbeeld aan direct verkeer, Google Adwords, een nieuwsbrief of bijvoorbeeld Facebook. Binnen Google Analytics heeft u dit inzichtelijk en kunt u analyseren welk kanaal het meest gewenste gedrag oplevert. Ook kunt u bekijken of u meer bezoek uit Google organisch heeft t.o.v. het jaar ervoor.
Welke bron converteert het beste? Bepaal wat de conversiedoelen zijn van uw website. Waar stuurt u op? Een aantal voorbeelden zijn: offerte-aanvraag, nieuwsbriefinschrijving,
13
contact opgenomen of een transactie. Zodra u dit in kaart heeft gebracht kunt u dit (laten) instellen in Google Analytics. Zodra u dit heeft ingesteld kunt u zien wat de herkomst is van deze conversiedoelen. Met herkomst bedoelen we het kanaal. Denk hierbij bijvoorbeeld aan direct verkeer, Google Adwords, email-marketing of Google organisch.
Meer weten over Google Analytics? Samen met Schelte Meinsma en Alex van Ginneken heb ik namens DBK een boek geschreven genaamd ‘Fact Based Marketing’ waarin we o.a. 10 cruciale
Toekomst Google Analytics
meetfouten in Google Analytics blootleggen. Dit boek kunt u nu tijdelijk
Inmiddels heeft Google Analytics een nieuwe
gratis bestellen via www.dbk.nl.
variant genaamd Universal Analytics. Universal Analytics heeft meer mogelijkheden voor de
Vragen kunt u ook rechtstreeks stellen via Twitter @DBKnl of @mellerenema.
toekomst doordat onder andere: • de bezoeker op verschillende apparaten te
volgen is;
Over Melle Renema
• offline data gekoppeld kunnen worden
Melle is partner & Web Analytics specialist bij DBK | Masters In Online Business. DBK
werkt onder andere samen met Noordhoff Uitgevers, ANWB, Westcord Hotels,
binnen Universal Analytics;
• je betere inzicht in klantdata en klantwaarde
Sprookjescamping & Dokkumer Vlaggen Centrale. Meer informatie over DBK vindt
u op www.dbk.nl.
per klantgroep gaat krijgen.
• INVESTEREN IN ONTWIKKELING
April 2014 Onderwerp: Gestapeld financieren Spreker: Robert Reekers van Helder Corporate Finance Locatie: DMT Environmental Technology in Joure Aanwezigen: mix van ondernemers, adviseurs en bankiers
Stapelen met financieringsvormen Zo geformuleerd klinkt het bijna als een spelletje, maar het slim combineren van 14
verschillende financieringsvormen is voor veel bedrijven een nieuwe noodzaak. De tijd van ‘even een krediet bij de bank regelen’ is voorbij. Gestapeld financieren biedt volgens Robert Reekers interessante kansen, mits ondernemers eerst goed hun huiswerk doen …
Geld van de massa Wat valt er zoal te stapelen? Een zeer eigentijdse optie is natuurlijk crowdfunding, het middel waarbij de tamtam zo belangrijk is, dat iedereen de term inmiddels kent. ‘Het
Als financieel adviseur en oud-bankier kent Reekers het
lijkt alsof het grote publiek massaal geld verstrekt, terwijl
klappen van de zweep. ‘Waar het vaak mis gaat, is dat be-
het aandeel van crowdfunding in Nederland nog veel
drijven het financieringsproces voor hun plannen enorm
minder dan een duizendste van de totale kredietverlening
onderschatten. Financiering regelen vraagt een gedegen
is’, weet Reekers. ‘De omvang neemt wel heel snel toe en
aanpak, zeker nu banken steeds strengere eisen hanteren.
verdrievoudigt ieder jaar. Geld ophalen bij de massa werkt
Ondernemers mopperen dat er tegenwoordig niets meer
vooral goed bij kleinere bedragen tot 1 à 2 ton. Het grote
kan, maar er is simpelweg méér inspanning nodig om
voordeel van crowdfunding is dat je meteen werkt aan de
aan geld te komen. Daarom is het verstandig om al in het
marketing en binding met klanten. Een interessante bouw-
voorbereidingsproces verder te kijken dan alleen de bank
steen dus voor gestapelde financiering, bijvoorbeeld bij de
en te onderzoeken hoe je verschillende financierings-
lancering van een nieuw product of innovatieve ontwikke-
vormen slim kunt combineren, het zogenoemde stapelen.’
lingen die de bank te risicovol vindt.’ •
JUNI 2014
Kredietunies Reekers wijst ook op de specifieke financieringsalternatieven
ook tot een sturingsinstrument maken. ‘Het stelt hogere
voor het MKB. Zo kunnen kleine ondernemers voor een
eisen aan je administratie en je kunt proactief inspelen
microkrediet aankloppen bij Qredit. Of bij een kredietunie,
op tegenvallers. Sowieso is het heel belangrijk om de
waarbij een ondernemerscollectief de kredietwaardigheid
risico’s van financieringsvormen te kennen en gemaakte
beoordeelt. ‘Dit concept is nog volop in ontwikkeling,
afspraken goed in het achterhoofd te houden. Helaas
maar ik zie vooral kansen als zo’n unie wordt gebaseerd op
merken wij dat ondernemers het vaak te lang laten liggen
sectorkennis. Zoals bij de Kredietunie Bakkerij Ondernemers,
en de handen ten hemel heffen als de kraan dicht dreigt
een aansprekende voorloper in Nederland. Door leningen te
te gaan. Terwijl je best veel kunt regelen als je tijdig aan
combineren met vakinhoudelijk advies creëren zij succes-
de bel trekt met mogelijke oplossingen’, is de ervaring
volle nieuwe bakkerijen. Toch zijn kredietunies in Nederland
van Reekers. ‘Dat geldt ook bij traditionele financiering
voorlopig geen serieuze concurrent van de bank, omdat
via de bank. Die verwachten een goede communicatie bij
toezichthouders als De Nederlandsche Bank en de Autoriteit
financiële knelpunten.’
Financiële Markten nog worstelen met wet- en regelgeving. De meest voorkomende vorm van financieren blijft voor-
Vertrouwen wekken
alsnog het bancair krediet, ook omdat het de goedkoopste
En daarmee komt Reekers uit bij de kern van zijn betoog:
optie is. Maar let op: door de ontwikkelingen in het bankwezen
het huiswerk van ondernemers. ‘Zorg dat je goed besla-
gaan de tarieven in de komende jaren stijgen.’
gen ten ijs komt, welke vormen van financiering je ook wilt realiseren. Neem allereerst de financieringsbehoefte
Flexibele financiering
kritisch onder de loep. Door de lagen van het business-
Ondernemers doen er dus goed aan alvast slimme alternatieven
plan af te pellen, maak je inzichtelijk wat bijvoorbeeld
te zoeken. Soms promoot de bank zelf ook andere mogelijk-
leveranciers, stakeholders of andere partijen kunnen
heden, zoals asset based finance (leasing en factoring). ‘Dit
bekostigen. En welke vormen van gestapelde financiering
biedt bedrijven een flexibele vorm van werkkapitaalfinan-
mogelijk zijn. Wat overblijft, maakt bij de bank de groot-
ciering op basis van de actuele waarden van de debiteuren en
ste kans als je alle belangrijke scenario’s helder schetst en
materieel’, vertelt Reekers. ‘Het beoordelen van de activa-
onderbouwt, óók de risicovolle. Natuurlijk gaat onder-
waarden is gespecialiseerd werk, daarom hanteren lease- en
nemen om kansen, mogelijkheden en ambities, maar je
factorbedrijven vaak hogere dekkingspercentages dan de
plan wordt veel beter als je vooraf nadenkt hoe je gaat
standaarden bij een bank. Leasen moeten we in Nederland
bijsturen bij tegenwind. Alleen met een goed gefundeerde
nog ontdekken, want waar in Europa 40% van het MKB
aanvraag wek je vertrouwen bij potentiële financiers.’
voor leasing kiest, is dat nog maar 25% in Nederland. Terwijl leasing heel interessant kan zijn bij de aanschaf van een nieuwe productielijn of ander groot en zwaar materieel.’
On Tour bij DMT
Laatste redmiddel? Factoring blijkt op basis van reacties uit de zaal bij deze NOM
Gastheer bij deze editie van NOM on Tour was
on Tour een nog omstreden vorm van asset based finance.
Erwin Dirkse, directeur van DMT Environmental
De aantrekkelijkheid van factoring is deels afhankelijk van
Technology in Joure. Hij tipte nog een interessante
de kredietwaardigheid van je afnemers. Bovendien heeft
bouwsteen voor gestapelde financiering: subsidies.
factoring vanouds het imago dat het een laatste redmiddel
Een vorm van ondersteuning waar DMT vooral een
is om nog wat cash vrij te maken. ‘Jammer’, vindt Reekers,
beroep op doet in de ontwikkelfase van innovatieve
‘want het is vooral voor snel groeiende bedrijven interessant
producten voor duurzame energie en milieutech-
als facturen direct worden bevoorschot.’ Maar volgens een
niek. Dirkse vertelde bovendien openhartig over
aanwezige ondernemer komt factoring als een boemerang
zijn ontdekking dat de persoonlijke drijfveren van
bij je terug als de zaken minder florissant gaan bij je afnemers:
hemzelf én zijn medewerkers een enorme motor
‘Je bent heel kwetsbaar als de bevoorschotting van een aantal
zijn achter groei. De missie en visie van DMT zijn
grote debiteuren opeens wegvalt.’
daarom gebaseerd op de Big Five for Life, een methode voor het formuleren van onze reden van
Proactief zijn
bestaan, als mens en als organisatie (meer hierover
Die vroege signalering van knelpunten kan factoring juist
op pagina 40 en 41).
• INVESTEREN IN ONTWIKKELING
15
‘Het is een goed doortimmerd plan’ 16 Drooginstallatie Vita Square
NOM ziet grote toekomst voor Vita Square Vita Square, een nieuw bedrijf uit Wolvega, produceert ingrediënten of eindproducten in poedervorm voor de voedingsmiddelenindustrie. De kersverse NOM-participatie stelt opdrachtgevers in staat om op kleine schaal een commercieel product af te leveren. ‘Met onze producten willen we een bijdrage leveren aan het tegengaan van ondervoeding van ouderen.’ Het is begin juni en de fabriekshal aan de Frisaxstraat in
Ondervoed
Wolvega is nog vrijwel leeg. Hoe anders zal dat over een
Samen met Rick Kirpestein voert Maarten de directie van
klein half jaar zijn. Als alles volgens plan verloopt bruist
Vita Square, een nieuw opgerichte onderneming. Vita
het hier dan van de activiteit. De verwachtingen zijn in
Square gaat zich bezighouden met het produceren van in-
elk geval hooggespannen. ‘We opereren in een markt die
grediënten of eindproducten in poedervorm voor de voe-
de komende decennia flink zal groeien’, zegt Maarten de
dingsmiddelenindustrie. Denk aan babyvoeding of medi-
Boer. ‘Vooral ook omdat we steeds meer weten over de
sche voeding om de kwaliteit van leven van bijvoorbeeld
relatie tussen voeding, gezondheid en leefstijl. Door een
ouderen te bevorderen. Maarten vertelt over onderzoeken
droog product aan te bieden kun je over de hele wereld
onder Europese ouderen die in bejaardenhuizen wonen.
exporteren. Tijdens het droogproces blijven enzymen en
Daaruit blijkt dat ongeveer een derde van hen, door het
voedingstoffen bewaard, terwijl schimmels en bacteriën
afnemen van de eetlust, ondervoed is. Ze eten niet alleen
geen kans krijgen.’
minder, maar vaak ook slechter. ‘Jaarlijks kost dat de maat•
JUNI 2014
schappij zo’n 150 tot 170 miljard euro’, betoogt hij. ’Met
Doortimmerd plan
name veroorzaakt door ziekenhuisopnames. Ondervoe-
Om de financiering van Vita Square rond te krijgen werd
ding kan onder meer leiden tot een afname van de spier-
contact gezocht met onder meer banken. Die bleken
massa. Met een verhoogde kans op valpartijen, en alle
echter niet bereid om de onderneming vooruit te helpen.
complicaties van dien, als gevolg. Wanneer men via een
Vooral het feit dat het een nog niet operationele start-up
ziekenhuisopname, bijvoorbeeld aan een voedingssonde
betrof werd als een te groot risico ervaren. Vita Square
of een infuus, weer in balans moet komen, brengt dit zeer
kwam vervolgens op het spoor van de NOM. ‘Het bedrijf
hoge kosten met zich mee. Met onze producten willen we
legde ons een buitengewoon goed doortimmerd plan
onder meer de structurele ondervoeding van ouderen, in
voor’, blikt Jeroen van Onna, Investment Manager van
Europa een inmiddels erkend probleem, tegengaan.’
de NOM, terug op het eerste contact. ‘Bovendien beweegt Vita Square zich in een groeimarkt en valt het onder
Groeiende vraag
de Topsectoren. Zowel inhoudelijk als qua rendements-
Om vloeistoffen te drogen wordt in de voedingsmid-
vooruitzichten past het bedrijf dan ook heel goed bij de
delenindustrie veelal gebruikgemaakt van grote droog-
NOM. Daarnaast is Vita Square gelieerd aan Vitablend, een
torens. In die torens worden op een efficiënte manier
bedrijf dat is uitgegroeid tot een gewaardeerde producent
grotere volumeproducten gedroogd. Voor het realiseren
van antioxidantenmixen en vitaminen- en mineralen-
van kleinere hoeveelheden, zoals in het geval van de
mixen voor met name de voedingsmiddelenindustrie. Na-
meeste speciaal producten, is er vaak geen plaats. Met
tuurlijk, het gaat om een kapitaalintensieve installatie die
name vanwege de lange omsteltijden, het hogere energie-
in de sector nog geen gemeengoed is. Maar we wisten dat
verbruik en de gerede kans op kwaliteitsverlies. Een baby-
Rick Kirpestein een techneut is met een goede reputatie en
voedingfabrikant bijvoorbeeld moet, om kruisbesmetting
over veel ervaring met degelijke technologie beschikt. De
te voorkomen, bij het maken van een speciaal product de
NOM heeft dan ook veel vertrouwen in de onderneming
grote droogtoren volledig schoonmaken. Normaal gespro-
en de ondernemers. Vandaar dat we hebben besloten om
ken is men daar minimaal acht uur mee bezig. Stilstand
een financiering te verstrekken en mede-aandeelhouder
betekent in dergelijke gevallen al snel een kostenpost van
van Vita Square te worden.’
17
enkele tientallen duizenden euro’s. Terwijl er een alsmaar groeiende vraag naar speciaal producten is. En juist daar-
Letter of intent
in schuilt het onderscheidend vermogen van Vita Square.
Een zeer doordacht en degelijk proces, noemt Rick het
‘Wij maken gebruik van een heel specifieke en door onszelf
traject dat met de NOM is doorlopen. Met een mooi
ontwikkelde drooginstallatie, een combinatie van een
eindresultaat. ‘Als de NOM participeert is dat natuurlijk
sproeidroger en een banddroger’, vertelt Rick Kirpestein.
een belangrijke validatie van je businessplan. Boven-
‘Een poederdeeltje wordt bij Vita Square gedroogd en op
dien haal je een partij binnen met een goede naam in
een poreuze band opgevangen. Die band bepaalt vervolgens
de financieringswereld. Dat heeft ertoe geleid dat tevens
de verblijftijd in de installatie. Daarmee stellen wij op-
een bancaire financiering kon worden aangetrokken.’ De
drachtgevers in staat om op kleine schaal een commercieel
komende maanden staan grotendeels in het teken van
product af te leveren. In kleine volumes dus, waardoor je
het opbouwen van de fabriek. Een state-of-the-art fabriek,
ook speciaal producten op een kostenefficiënte manier
waarbij het binnengebouw volledig luchtdicht is. In het
naar de markt kunt brengen.’
gehele proces worden ziekenhuiscondities aangelegd, met gefilterde en behandelde lucht, om welke kruisbesmetting dan ook te voorkomen. De planning is dat Vita Square komende november volledig operationeel is. ‘Daarnaast zijn we druk bezig om de markt te bewerken’, zegt Maarten. ‘Potentiële opdrachtgevers reageren erg enthousiast omdat ze zien dat Vita Square hun problemen oplost. Met een aantal marktpartijen hebben we zelfs al een letter of intent kunnen tekenen. Dat zegt genoeg.’
Fabriekshal Wolvega
• INVESTEREN IN ONTWIKKELING
Jeroen van Onna Investment Manager NOM T (06) 270 871 51 • E onna@nom.nl
Groeishow
voor ondernemend Noord-Nederland Shift happens constateert Adjiedj Bakas, trendwatcher, in zijn peptalk voor ondernemers tijdens De Week van de Ondernemer, de roadshow die op 4 en 5 juni neerstreek in Martiniplaza in Groningen.
18
Inderdaad, als we de verhalen van opiniemakers en
NOM erbij
ervaringsdeskundigen uit bedrijfsleven, politiek, media
Ook de NOM was aanwezig met een informatiestand. Met
en wetenschap mogen geloven komen er andere tijden.
als thema ‘Geld groeit niet aan een boom’ waren onderne-
In de Groeishow wordt duidelijk dat groei steeds minder
mers uitgenodigd hun financieringsvraagstukken met de
over short term capitalism gaat en meer over investeren
aanwezige NOMmer’s te bespreken. En alsof dat nog niet
in je klanten en je personeel. Ook horen we dat alter-
genoeg was konden relaties tijdens het middagprogramma
natieve financieringsvormen de kop opsteken en dat er
in de topsportlounge van de Martinihal luisteren naar de
in de nieuwe economie wordt gedeeld. Blikverruimende
ervaringen van Jeroen Smit. Jaja. Wat je noemt investeren
perspectieven. Maar liefst 3.500 ondernemers waren aan-
in ontwikkeling.
wezig, luisterden, spraken mee en maakten contact.
Het waren twee fantastische dagen.
•
JUNI 2014
Jeroen Smit: ‘Minder managers en meer ondernemers alstublieft’ Klant centraal, daarover moet het gaan in plaats van over kwantitatieve groei. De toekomst van groei ligt in het faciliteren en het bij elkaar brengen van vraag en aanbod op andere manieren: efficiënter, gemakkelijker en minder
NOM vroeg Jeroen Smit om tijdens De week van de Ondernemer zijn visie over groei en leiderschap te delen met een select gezelschap van Noordelijke ondernemers. Jeroen Smit is bedrijfseconoom, journalist, hoogleraar journalistiek aan de Rijksuniversiteit Groningen en schrijver van Het drama Ahold en De Prooi (over de ondergang van ABN AMRO). In 2010 maakte hij het tv-programma Leiders Gezocht waarin hij zich afvroeg wat voor leiderschap nodig is in de 21-ste eeuw.
belastend voor de samenleving, de maatschappij. Ondernemers moeten zich hierover ontfermen, aldus Jeroen. ‘Bezit is straks passé, we gaan richting een economie van delen. Kijk maar om je heen. Er komen steeds meer initiatieven die bezit overbodig maken en wel comfort bieden.’ Spotify, Airbnb, Netflix en Peerby zijn nog maar enkele van de voorbeelden.
Moraal van het verhaal: ‘Sta iedere dag even stil bij je rol als ondernemer. Hoe je leiding geeft, of je verbindend bent, of je wel echt luistert, en of je wel echt goed doet. Reflecteer en creëer een dagelijks moment om naar je binnenwereld te gaan. En bedenk: waar gaat het nou eigenlijk om, wat vind ik belangrijk?
Het bevalt Jeroen Smit goed om voor een zaal vol onder-
Dan ben ik ervan overtuigd dat je je als ondernemer al
nemers te staan. Daarmee begint hij in elk geval zijn
snel verantwoordelijk zult gedragen en je steeds meer gaat
betoog. Ondanks dat hij zzp-er is durft hij zich wel met
ontfermen over de wereld waarin je leeft.’ Wijze woorden
het ondernemerschap te verbinden. Sterker nog: hij is er
waarmee Jeroen Smit zijn betoog besluit.
19
trots op. In 2002 nam hij ontslag als hoofdredacteur van Elsevier, en niet lang daarna kwam het drama Ahold op
Applaus!
zijn pad. Met het spaargeld dat hij had besloot hij daarover het gelijknamige boek te schrijven. Zijn stelling: ‘Op het moment dat je weet wat je kan moet je stoppen in dienstverband. Waarom zou je dan nog naar een baas willen luisteren? Op het moment dat je weet wat je kan moet je dat wat je kan gaan verkopen. Iedereen zal blij met je beslissing zijn, egoïsme en altruïsme zullen samenvallen en je kunt een goede ondernemer zijn. Want je bent ten diepste verbonden met je eigen product.’ ‘Die verbondenheid zorgt er ook voor dat ondernemers betere leiders zijn’, stelt Jeroen. Managers heb je ook nodig, maar niet als bestuurder. Ze werken en denken te rationeel en houden zich bezig met cijfertjes, spreadsheets en de korte termijn. Een goede leider is empatisch, helpt talenten van mensen tot wasdom te laten komen
Jeroen’s leestip voor deze zomer:
en luistert.’ Ook naar mensen die er anders over denken.
The Honest Truth About Dishonesty: How We Lie to Everyone-Especially Ourselves,
Diversiteit moet echt hoger op de agenda komen te staan.
van Dan Ariely.
• INVESTEREN IN ONTWIKKELING
BLIKVANGER
E E N F OTO G R A FIS CHE KIJK O P HE T NO O RD EN
20
Eemshaven. Een uur voor zonsondergang. Plukjes jonge buitenlandse mannen, de hele dag hard
Foto:
gewerkt, slenteren rond. Windmolens draaien op volle toeren. In de verte wordt een schip gelost.
Hans van Dijk Fotografie
Goedkope kolen. De tanks op de foto bevatten strategische brandstofvoorraden voor Europese
M 06 - 54 68 53 58
overheden. In het geval van een oorlog zou ik hier liever niet lopen. Het licht is prachtig. Het warme
E info@hansvandijk.nl
avondlicht krijgt een paarsige gloed. Als de zon achter de horizon verdwijnt breekt het blauwe uur
I www.hansvandijk.nl
aan. Niet echt een uur maar je hebt dan toch nog even tijd om de mooiste foto’s te maken. Wel vanaf statief.
•
JUNI 2014
2013: een goed jaar én het gras is groener in Noord Nederland! zijn de doorlooptijden voor financiering (te) lang. De eco-
De NOM heeft een goed jaar achter de rug. Qua
nomische situatie is daar mede debet aan. Qua conversie-
resultaten verbeterden we ons ten opzichte van
ratio van contact tot daadwerkelijke financiering kan de
2012 op alle fronten. Behalve de cijfers is de NOM ook tevreden over de, in de loop van 2013, gemaakte afspraken met de aandeelhouders. Hierdoor is de
NOM zich goed staande houden in de benchmark.
NOM Foreign Direct Investment 2013 was vanuit NOM Foreign Direct Investment (acquisitie) gezien een uitzonderlijk goed jaar. De conversie van
positie van de NOM herbevestigd als belangrijke spil
leads (lichte plus) naar feitelijke acquisitie was hoger. De
in het aanjagen van de noordelijke economie.
lag eveneens hoger. Last but not least werd mede door de
omvang van de daarmee gepaard gaande investeringen inzet van NOM FDI een effect bereikt van 696 nieuwe en 352 behouden arbeidsplaatsen. Opvallend is daarbij dat
Eerst de feiten
de nieuwe arbeidsplaatsen zich vooral concentreerden op
Het jaar 2013 werd afgesloten met een positief resultaat
de topsectoren.
van bijna € 2.4 miljoen. Structureel verbeterde niet alleen het financiële resultaat maar ook het resultaat van
NOM Business Development
NOM Business Development en NOM Foreign Direct
Projecten gericht op nieuwe producten en diensten
Investment. In de balans is te zien dat het vermogen van
behoren tot het domein van de medewerkers van NOM
de NOM in 2013 is afgenomen met 20 miljoen door een
Business Development. Dit betreffen veelal langlopende
dividenduitkering aan de aandeelhouders. Ondanks dat
projecten waarbij de resultaten dus ook op langere
blijft de NOM in staat om haar rol als financier adequaat
termijn zichtbaar worden. Bij dit type projecten is een
in te vullen en hebben we de ambitie te groeien naar een
diversiteit van bedrijven en kennisinstellingen betrokken.
investeringsniveau van ca. € 10 miljoen aan financieringen
De investeringen in innovatieve projecten waren substan-
per jaar. Dat alles met een afgeslankte organisatie.
tieel hoger in 2013: € 24 miljoen ten opzichte van een
21
doelstelling van € 13 miljoen (in 2012: € 4 miljoen). Deze
NOM Finance
omvang mag als positieve indicator van vertrouwen in de
Door NOM Finance werd in 2013 voor iets meer dan
toekomst van bedrijven gezien worden. Specifiek binnen
€ 5.6 miljoen geïnvesteerd. Daar tegenover stonden
Business Development opereert het team Agrifood &
enigszins lagere rente- en provisiebaten en dividenden.
Biobased Economy onder de naam Greenlincs. In de loop
Het grootste verschil doet zich voor bij de verkopen van
van 2013 is een start gemaakt met dit (vierjarig) project.
participaties. Verkooptrajecten zijn onregelmatig en
Hoewel veel tijd in de voorbereiding is gaan zitten, ligt
daarmee onvoorspelbaar. Niettemin was het resultaat
het resultaat op het doelniveau.
van NOM Finance € 2,478 miljoen positief. Aangezien de NOM niet als bank, maar als risico-financier optreedt,
Eveneens gestart in 2013 is FLINC nxt. Na een succesvolle
kent de portefeuille een hoog risicokarakter en daarmee
eerste drie jaar heeft, gelukkig, in de loop van 2013 dit
een hoog voorzieningenniveau, kenmerkend voor dit
project een doorstart kunnen maken. Dat de behoefte
type financiering. Binnen de portefeuille zien we hoop-
groot is bewijst wel het feit dat het aantal ‘leads’ (serieuze
gevende signalen van een verbeterend resultaat bij deel-
contacten), begroot op 200 voor twee jaar, reeds in één
nemingen. Het nieuwe product van de mezzanine lening
jaar is gehaald. De conversie van leads naar daadwerke-
is inmiddels met een eerste financiering in de markt ge-
lijke financiering neemt echter meer tijd en zal dit jaar
zet, anderen zullen naar verwachting volgen. Nog steeds
meer nadruk krijgen. }
• INVESTEREN IN ONTWIKKELING
Geconsolideerde balans per 31 december 2013 bedragen x €1000,(voor resultaat bestemmming)
2013
Activa
2012
Financiële vaste activa Participaties Vorderingen op participaties Overige leningen u/g Stimuleringskredieten Pre Seed Capital Faciliteit
11.681
12.000
6.008
4.553
672
3.201
1.355
1.009
491
724 20.207
21.487
Vlottende activa Vorderingen en overlopende activa Liquide middelen
Passiva
2.185
2.115
51.372
68.890 53.557
71.005
Totaal activa
73.764
92.492
Groepsvermogen
70.456
88.060
75
77
22
Voorzieningen Langlopende schulden Lening Provincie Drenthe (TAFF)
1.500
Kortlopende schulden Totaal passiva
•
JUNI 2014
1.500 1.500
1.500
1.733
2.855
73.764
92.492
Geconsolideerde winst- en verliesrekening 2013
Financieringsbedrijf
2012
Opbrengsten Rente- en provisiebaten
3.639
3.916
Ontvangen dividenden
3.948
5.280
48
58
469
3.780
34
197
-49
481
Opbrengst commissariaten Resultaat verkopen participaties Resultaat Stimuleringskredieten Resultaat Pre Seed Capital Faciliteit
8.089
13.712
Kosten Personeelskosten Overige kosten Saldo van dotaties aan de voorziening voor financiĂŤle vaste activa
1.416
1. 688
765
949
3.430
5.942 5.611
Resultaat Financieringsbedrijf Ontwikkelingsbedrijf
8.579 2.478
5.133
Opbrengsten / vergoedingen Ministerie van Economische Zaken
1.202
1.789
Bijdrage Provincies
547
550
Bijdrage Provincies inzake Regionale Netwerken
160
348
Bijdrage acquisitie Gemeenten, CID
146
91
Projectfinciering
771
Opbrengst Detachering
262
151
2
-
Diensten aan derden
3.090
2.929
Kosten Personeelskosten
2.019
2.890
Overige kosten
1.153
1.018 3.172
Resultaat Ontwikkelingsbedrijf Resultaat voor en na belasting
• INVESTEREN IN ONTWIKKELING
3.908 -82
-979
2.396
4.154
23
Financiële belangen
24
Amsterdam Appelscha Assen Bakkeveen Bruntinge Coevorden Dokkum Eelde Emmen Farmsum Franeker Giethoorn Groningen Grou Haren Haulerwijk Heerenveen Hoogeveen Hoogezand
R&G Beveiliging B.V. G.H. Welles Holding B.V. Autotrust Europe B.V., Benaulim B.V., Drenthe Tours Holding B.V., Store Contrl International B.V., Suldrun B.V. Frisian Motors B.V. AS Pol B.V. DairyTuner B.V., GVZ Europark Coevorden Emlichheim GmbH, Job Unlimited N.V., Prins Holding N.V., Punt Licenties B.V. Groningen Airpark Eelde B.V. Applied Polymer Innovations Emmen B.V., Corvus Holland B.V., Hei-Tech B.V., Interwell Holding B.V., Pipe Proteq B.V., Vleems Holding B.V., Wireless Value Beheer B.V. BioMethanol Chemie Holding B.V. Alu-Bouw Fryslân B.V. Jorritsma Holding B.V. &Talent B.V., Bioclear Holding B.V., Conoship International B.V., Dutch Theatre Systems & Services B.V., Embrace SBS B.V., Energy Developments Holding B.V., Hoitsema Beheer B.V. / Hoitsema Holding B.V., Iwebination Group B.V., Kalooga B.V., Kiadis Pharma B.V., KWIC Holding B.V., Mucosis B.V., NovaTrade B.V., Groningen (Londen) Orteq Ltd., Polyganics Holding B.V., Proflex Containermeten B.V., SenzAir B.V., Smart Dutch B.V., Solenne B.V., Stabi Alert B.V., TCN SIG Telehousing B.V., Web-Based Entertainment Media B.V. Terra Leisure Group Holding B.V. Anome B.V., Anome Projects B.V. Thazza B.V. Bosma Transport en Opslag B.V. Inlicence B.V., KLS Netherlands B.V., Nomadis B.V. Rovecom Holding B.V., SuperMailService, Syntri B.V. Kampen Mechanical Group B.V.
3
Franeker
Dokkum
Leeuwarden
4 1 1
Marum
Winsum
1
Grou
1
Bakkeveen
4
Sneek Joure
1
1
Heerenveen
1
Oranjewoud
1 Wolvega
1 Giethoorn
Peildatum: juni 2014
•
JUNI 2014
1 Farmsum Groningen
21 Sappemeer Zuidbroek
2
Leek
1
Haren
2
1
1
Hoogezand
1
Scheemda
1
Eelde
2
1
Midlaren
1
Roden
2
n
Tynaarlo
1
2
Zuidlaren
Oude Pekela
2
3 Veendam
Joure Klazienaveen Leek Leeuwarden Marum Midlaren Oranjewoud Oude Pekela Roden Sappemeer Scheemda Sneek Stadskanaal Tynaarlo Veendam Winsum (FR) Wolvega Zuidbroek Zuidlaren
Global Environmental Solutions B.V. Km-Engineering / Liquid Filtration Systems V.oF. Data B. Mailservice Holding B.V., VCN B.V. Datacenter Fryslân B.V., Living Foods B.V., Professionele Distributiegroep B.V., Vergnes Holding B.V. Baron-de Boer Beheer B.V. MXR Podoblock B.V. Tjaarda Oranjewoud B.V. Hennepverwerkingsbedrijf Dun Agro B.V., Strating Beheer B.V. Homemade Holding B.V., VmR Holding B.V., Smit Sappemeer Beheer B.V. Geo Plus Holding B.V. Donker Holding B.V., Led Light Europe B.V., No Noises Holding B.V., Via Drupsteen B.V. Zorg Office Nederland B.V. Hanggo B.V., WS Kalsbeek Holding B.V. Dynaplak Adhesive and Starches B.V., Nedmag Industries Mining and Manufacturing Holding B.V., Paragon Products Holding B.V. Miedema Holding B.V. Vita Square B.V. Jouwstraat.nl Longbloom B.V., Ritinimara B.V.
25
Haulerwijk Assen
5
1 Stadskanaal
1 Appelscha
Emmen
1
7
Bruntinge
1 Hoogeveen
Klazienaveen
6 Coevorden
2
• INVESTEREN IN ONTWIKKELING
‘De Hannover Messe kwam eigenlijk iets te vroeg’, zegt Jan Post van Philips Drachten. ‘Maar omdat Nederland als partnerland van de Messe extra uitpakte hebben we toch de stap gezet om met ons cluster een eigen stand te bemensen en ons te presenteren op deze grootste industriebeurs van de wereld. En daar hebben we bepaald geen spijt van. Doelstellingen gehaald en verwachtingen dik overtroffen.’
NOM-cluster ‘Northern Netherlands, region 26
Silte voor de storm, NOMMER Hans Praat wacht op de dingen die komen gaan ... Hoog bezoek: onze eigen Mark Rutte, Angela Merkel, Bertold Leeftink (EZ) en Amandus Lundqvist (topsector HTSM).
Rob Karsmakers (Philips) verhaalt over de Smart Factories ... Ineke Dezentjé (FME) en Max van den Berg zijn daarna overtuigd van nut en noodzaak ... De mannen van Fokker en TenCate waren dat al. •
JUNI 2014
‘Let’s double productivity’
‘Smart Industrie’, dat voor een belangrijk deel is geïn-
De slogan waarmee het cluster zich presenteerde aan
spireerd op het voorwerk van het noordelijke cluster. De
het grote publiek sprak boekdelen: ‘Let’s double produc-
prominente positie van het Noorden werd bijvoorbeeld
tivity’. De partners uit het cluster gaan samen nieuwe
goed zichtbaar tijdens het centrale forum op de Hannover
technologie ontwikkelen om fabrieken ‘intelligent en
Messe. Nederland introduceerde als gastland ‘mainstage’
zelflerend’ te maken, waarbij sensoren, geavanceerde
twee voorbeelden: Brainport (de hightech industrie rond
data-analyse (big data!) en hightech productie-equipment
Eindhoven) én het noordelijke Smart Factory-cluster, dat
borg staan voor 100% foutloze processen, zelfs als die
werd gepresenteerd door Rob Karsmakers, sitemanager
heel ingewikkeld zijn. De Intelligente fabriek wordt big
van Philips in Drachten. Rob Karsmakers zit ook, samen
business. Er wordt niet voor niks gesproken over de
met Marco de Vos van Astron in de commissie Dezentjé
vierde industriële revolutie en het noordelijke cluster
(vernoemd naar de voorvrouw van de FME) die het nati-
wil daarin een voortrekkersrol spelen. Vandaar ook de
onale programma ‘Smart Industrie’ gaat uitwerken. Het
prikkelende naam van het cluster: Northern Netherlands:
Noorden zit daarmee stevig op het vinkentouw.
region of smart factories.
Katalysator Noorden als voorbeeldregio
De noordelijke Smart Factory-stand werd gedragen door
Het cluster, opgezet door de NOM, heeft Noord-Nederland
de grote industriepartners uit de groep: Fokker, Philips
in de wereld van de hightech industrie op de kaart gezet,
en TenCate. De NOM trok de organisatie en de Provincie
zo viel te beluisteren tijdens de Hannover Messe. Er komt
Drenthe droeg bij in de onkosten. De deelname aan de
een nieuw nationaal programma voor de maakindustrie,
Hannover Messe heeft het groepsproces in een flinke
of smart factories’ scoort op Hannover Messe 27
De standbemanning staat klaar voor de beursactie ‘Zero defect but how’ ... met een goed idee ding je mee naar fantastische prijzen ... dus wordt er professioneel traffic gegenereerd ...
... de oogst aan ideeën is rijk ... en de winnaars? Smart natuurlijk! • INVESTEREN IN ONTWIKKELING
}
Samenstelling Northern Netherlands, region of Smart Factories
stroomversnelling gebracht. Pas in februari tekenden de partners een samenwerkingsovereenkomst, in het bijzijn van Amandus Lundqvist (boegbeeld van het landelijke topteam HTSM) en de gedeputeerden Hans Kont (Friesland) en Yvonne van Mastrigt. De NOM is initiatiefnemer van het consortium, en voert ook de regie over het programma dat de groep de komende jaren wil gaan uitvoeren. Kort na de zomer moet het werkprogramma van de Region of Smart Factories gereed zijn. Hans Praat van de NOM, initiator en regisseur van het Smart Factory-cluster: ‘Toen eenmaal was besloten om naar de Hannover Messe te gaan, moest er in een kort tijdsbestek van alles gebeuren. De Hannover Messe is een professionele beurs, dus als je meedoet moet de inzending van hoog niveau zijn. In no-time werd de boodschap bepaald, is er een logo ontworpen en zijn er brochures en posters gemaakt. We hebben een ondersteunend programma opgezet inclusief een ‘high tea’ en lezingen. Uiteindelijk lag er een draaiboek van twintig pagina’s. Alle partners hebben daarin een stevige bijdrage geleverd en dat heeft de groep flink gevormd. We zijn klaar om de pilotfase in te gaan.’
28
Veel aandacht Alle inspanningen waren niet voor niks. Het consortium mocht op de Hannover Messe rekenen op grote belangstelling en veel enthousiaste reacties. De pers heeft veel aandacht besteed aan het initiatief, ook nationaal (Financieel Dagblad, Radio 1) met steevast een positieve ondertoon. Dat is belangrijk voor het nationaal en internationaal positioneren van het noordelijke Smart Factory-cluster, wat een van de belangrijkste doelstellingen was. Met Nederland als gastland, intelligente fabrieken als het centrale thema én het noordelijke consortium als
Het consortium wordt binnenkort uitgebreid,
concreet voorbeeld, werd de stand druk bezocht door
maar bestaat tot dusverre uit:
captains of industry en topambtenaren. Bertold Leeftink,
• Fokker, Philips en TenCate
directeur generaal van het ministerie van Economische Zaken noemde het Smart Factory-consortium een voor-
• De MKB-bedrijven Langhout en Cazemier,
beeld voor de rest van het land. Het consortium ontving
S&T en KE-Works
ook een uitgebreide delegatie van noordelijke bestuur-
• De Rijksuniversiteit Groningen en
ders en ondernemers, onder leiding van de Groningse
de Universiteit van Twente
• De kennisinstellingen Astron en SRON
CdK Max van den Berg. Van den Berg stak zijn enthousiasme voor het Smart Factory-initiatief niet onder stoelen
• De hogescholen NHL Hogeschool,
of banken en onderstreepte de grote kansen ervan voor
Hanzehogeschool Groningen en
de noordelijke economie.
Stenden Hogeschool
• De NOM Hans Praat Business Development Manager NOM •
JUNI 2014
T (06) 215 184 93 • E praat@nom.nl
C’est la Vie Emmen - 27 juli 2014 Het C’est la Vie-festival is één van de grootste en bekendste evenementen van Emmen. Op de laatste zondag van juli vindt alweer de 20e editie van dit straattheater- en muziekfestival plaats. Overdag kunt u genieten van spectaculair straattheater. ’s Avonds neemt de horeca het stokje over met een gevarieerd muziekprogramma op diverse buitenpodia. C’est la Vie is leuk voor jong en oud en trekt elk jaar ruim 30.000 bezoekers. www.cestlavie-emmen.nl
We gaan op vakantie en nemen mee ... ... NOM-vakantiekit Smart met je phone op vakantie!
Geen zinnig mens kan zonder op vakantie: het unieke NOM-koeltasje en de super
• Check bij de aanbieder de voorwaarden
coole NOM-zonnebril. Beide
en tarieven voor mobiel bellen, sms'en en
te verkrijgen via uw NOM-
internetten in het buitenland.
contactpersoon.
• Controleer bij thuiskomt op de telefoon
rekening of de datalimiet is toegepast.
• Gebruik je (tijdelijk) geen internet? Zet de
29
instelling voor dataroaming dan uit.
• Installeer een app die het dataverbruik van
het mobiele toestel in de gaten houdt.
• Maak gebruik van wifi. Kijk met de Wifi Finder
Kwetters!
of er een netwerk in de buurt beschikbaar is.
Meer info is te vinden op ConsuWijzer.nl.
... handige apps: WiFi Finder Met deze app weet je precies waar je gratis (of betaald) wifi hebt. De app heeft een database van 550.000 hotspots in 144 landen.
Primagaz EasyBlue Inhoudsmeter Hiermee kun je checken hoeveel gas er nog in je EasyBlue-gasfles zit. Natuurlijk staat de fles niet in verbinding met de telefoon, maar tik met een hard voorwerp tegen de fles met je mobiel ernaast. De telefoon herkent aan de hand van het geluid hoe vol de fles is en geeft een indicatie.
iHandy Waterpas Wanneer je een caravan neerzet, is het verstandig om hem waterpas te plaatsen. Met deze app heb je altijd een waterpas bij de hand. Naast de live-weergave van een waterpas zie je ook het aantal graden van de hoek waarin je je telefoon houdt.
• INVESTEREN IN ONTWIKKELING
Diepgang en vertrouwelijkheid sleutel van succes ‘KIEK’
In elkaars keuken kijken en dóórzagen 30
Hoe zorg je dat de Nederlandse maakindustrie overleeft in een wereld die steeds kleiner wordt, waar opkomende economieën met extreem lage loonkosten aan de deur kloppen en waar het tempo van innovaties alsmaar toeneemt? Over één ding zijn ondernemers het eens: de productiviteit, de efficiency en het innoverend vermogen van bedrijven moet omhoog. Kennisdelen is daarbij essentieel. En dan niet alleen op het gebied van technologie, maar ook op bedrijfskundig gebied. Zie daar het doel van het project ‘KIEK’, een onderdeel van NPAL, de Noordelijke ProductiviteitsAlliantie. Directeuren en managers van het noordelijk bedrijfsleven trekken twee jaar intensief met elkaar op. In een sfeer van volstrekt vertrouwen nemen ze elkaar onder professionele begeleiding de maat. Het doel: niet alleen hun bedrijven efficiënter maken, maar ook als manager blijven ontwikkelen. De Nommer sprak met verantwoordelijken Folkert van der Meulen en Jan van Wijk. ‘‘KIEK’ staat voor ‘Kijken In Elkaars Keuken’’, zo legt
een assessment. Dat levert een schat aan kennis op, die
Folkert van der Meulen van NPAL uit. ‘Gedurende een
ook echt relevant is. Ten eerste omdat de adviezen en
periode van twee jaar komt de groep van vijf directeuren
ervaringen in een volstrekt vertrouwelijke setting komen
of managers regelmatig bij elkaar. Ze nemen onder profes-
van collega-directeuren en niet van één of ander op uren
sionele begeleiding een assessment bij elkaar af en delen
gericht consultancybureau. En ten tweede omdat aan de
kennis. Het is allesbehalve vrijblijvend; deze mensen zijn
basis van het assessment - waar overigens twee aaneen-
er niet op uit om te netwerken of zo, maar zijn bereid
gesloten dagen per bedrijf voor worden uitgetrokken -
om écht langere tijd intensief met elkaar op te trekken
een internationaal beproefd assessmentmodel staat.’
en elkaar het hemd van het lijf te vragen in de vorm van •
JUNI 2014
Het project lijkt een groot succes, want de deelnemers
ontstaat dan een inhoudelijke discussie met de deelne-
van KIEK 1 (afgerond in 2012) en KIEK 2 (afronding eind
mers en krijg je dingen boven tafel die je anders nooit
2014) zijn razend enthousiast. ‘Dat enthousiasme bete-
naar boven krijgt.’
kent natuurlijk dat we doorgaan’, aldus Van der Meulen.
Van Wijk: ‘Het belangrijkste is dat de deelnemers in
‘In KIEK 1 waren het de wat grotere MKB-bedrijven die
vertrouwelijke omgeving álle kennis en ervaring die ze
meededen; in KIEK 2 hebben we een mix van 3 MKB-
hebben met elkaar delen, wanneer een ander daar beter
bedrijven met 2 grote productiebedrijven (zie voor de
van kan worden. Je wordt als bedrijf echt doorgezaagd,
deelnemers het kader, red.). Ook voor KIEK 3 zoeken we
maar wel uiterst zorgvuldig en met behulp van een
weer een mooie pluriforme groep.’
model dat zijn nut heeft bewezen. Het gaat echt om essentiële vragen. Hoe pak je de zaken nu aan? Hoe zien
Geestelijk vader Een dergelijk succes roept natuurlijk de vraag op aan wie dit alles is te danken. Van der Meulen noemt directeur Joost Bogers van Hoomark (cadeaupapier en meer, red.) in Hoogeveen als belangrijke initiatiefnemer, maar wijst tegelijkertijd ook naar Jan van Wijk, die als begeleider aan het project verbonden is en wordt beschouwd als de geestelijk vader van KIEK. Van Wijk: ‘Ik werkte het grootste gedeelte van mijn carrière bij SCA (zie kader),
de processen er uit? Wie is waarvoor verantwoordelijk? En wie legt waarover rekenschap af? Door die intensieve dialoog ontstaat er iets heel bijzonders in de groep.’ Van der Meulen: ‘En dat zie je terug in het vervolg. De deelnemers van het eerste KIEK-cluster zijn na het proces gewoon gezamenlijk dóórgegaan. Ze zijn elkaars sparringpartners; een mooi bewijs dat KIEK hout snijdt en geen vrijblijvend tussendoortje is.’
onder andere in Hoogezand. SCA heeft overal ter wereld productiebedrijven. Wij hadden de behoefte om de bedrijfsmatige ontwikkeling van al die verschillende vestigingen meer met elkaar in de pas te laten lopen. Meer van elkaar te leren. En zo ook een eigen ’standaard’ te ontwikkelen als het gaat om allerlei bedrijfsmatige za-
31
ken. Daarom ontwikkelden wij op basis van de mondiale standaardmodellen die daar al voor bestonden én onze eigen visie een eigen verbetermodel, met daarbij een assessment. We leerden ondertussen veel, onder andere
Het assessmentmodel dat voor KIEK wordt gebruikt is
door een intensief bezoek aan Toyota. Maar we merkten
afgeleid van het World Class Management-model van
ook dat we zélf onze vingerafdruk in het model konden
SCA Hygiene Products. Een van oorsprong Zweeds
zetten. Bij SCA benadrukten we bijvoorbeeld veel meer
bedrijf met haar hoofdkwartier in Stockholm en
de kant van de mens in het bedrijf. Verantwoordelijkhe-
met diverse vestigingen in Nederland. Het bedrijf
den behoorlijk radicaal op de werkvloer leggen, besluit-
produceert tal van producten, met name in de sfeer
vorming versimpelen, het zogenaamde ‘eigenaarschap’
van persoonlijke hygiëne; van zakdoeken tot luiers en
op de werkvloer laten voelen. Dat heeft onze efficiency
maandverband.
en slagvaardigheid aanzienlijk versterkt. Dat SCA-model vormde de basis voor wat we nu doen met KIEK.’
Deelnemers KIEK 1: Variass Veendam, Steinfort Glas Franeker, Van de Leur Bolsward, Animo Assen en
Vertrouwelijk
Hoomark Hoogeveen.
Van der Meulen: ‘Dit model gaat uit van een positieve grondhouding. Het zogenaamde World Class Manage-
Deelnemers KIEK 2: Teijin Delfzijl, Fresenius Emmer-
ment Model (WCM) begint al met de vraag ‘Wat gaat
Compascuum, Stertil Kootstertille, Biddle Kootstertille
hier goed?’. Met als tweede vraag: ‘Wat kan beter?’. Met
en Oreel Hallum.
het assessment lichten we het hele bedrijf door aan de hand van dat WCM-model. Dat wil niet zeggen dat ieder
KIEK 3 start in de tweede helft van dit jaar.
bedrijf exact aan alle criteria moet voldoen. Er kunnen best redenen zijn bij een bepaald bedrijf of in een bepaalde
Folkert van der Meulen
branche de dingen net even anders te doen. Daarover
T (06) 215 185 12 • E meulen@npal.nl
• INVESTEREN IN ONTWIKKELING
I www.npal.nl
Na vijf jaar financiering is de NOM begin dit jaar uit hogedruktechnologie-ontwikkelaar en water32
straalsnijmachineproducent Resato gestapt. Goed nieuws, want dit betekent dat het innovatieve bedrijf uit Roden klaar is voor een volgende fase. De NOMMER kijkt samen met Rob Castien van Resato en Annemieke Wouterse van de NOM terug op de succesvolle samenwerking.
‘De NOM is een fantastische Positieve exit bij hogedruktechnologie-ontwikkelaar en machineproducent Resato Castien is de Managing Director van Resato. Hij kocht het bedrijf in 2009 samen met Ton Driessen en Michel Hooftman, met wie hij ook de huidige directie vormt. Om niet alleen afhankelijk te zijn van een bankfinanciering benaderde het drietal destijds onder meer de NOM, die volgens Castien perfect in het plaatje paste: ‘We waren op zoek naar een financier met een langetermijnvisie. Dat is, terugkijkend, precies de kracht van de NOM: ze zijn een hele stabiele factor in je onderneming, in goede en in slechte tijden.’
•
JUNI 2014
Andersom was de match ook snel gemaakt, zegt NOM
het netwerk van de NOM van grote waarde, voegt Castien
Investment Manager Annemieke Wouterse, die van begin
toe. ‘De NOM kent echt iedereen, van provinciale instellin-
tot eind betrokken was bij Resato. ‘Resato was al een
gen tot collega-ondernemers tot educatieve instellingen, en
winstgevend productiebedrijf, een mooi maakbedrijf van
kan je daarmee heel makkelijk in contact brengen zodat je
hoogtechnologische machines. Ze zijn bovendien erg
sneller kan schakelen.’
innovatief, wat goed bij de NOM past omdat investeren in innovatie goed is voor de regio. Hier kwam ook bij dat
Positieve exit
we voldoende groeimogelijkheden zagen, en het volste
Wouterse is trots op wat Resato met hulp van de NOM
vertrouwen hadden in de nieuwe directie.’
gerealiseerd heeft. ‘De afgelopen vijf jaar hebben ze een behoorlijke slag geslagen: de interne organisatie is gepro-
Groei door rust in de tent
fessionaliseerd, de producten zijn gestandaardiseerd en de
De samenwerking bleek al snel succesvol. Ondanks de ban-
organisatie is zodanig neergezet dat ze nu klaar zijn voor
ken- en economische crisis heeft Resato zich de afgelopen
een volgende fase.’ Die fase is met het instappen van de
vijf jaar goed kunnen ontwikkelen; het bedrijf is vanaf
Verder Groep, een producent van allerlei soorten pompen,
2010 zo’n 50 procent gegroeid in omzet en is van 42 naar
inmiddels ingezet. Wouterse: ‘De exit is dus heel positief,
70 medewerkers gegaan. Volgens Castien is de NOM hier
met hulp van de nieuwe aandeelhouder kan het bedrijf
mede verantwoordelijk voor: ‘Door de investering van de
internationaal verder groeien. Dit past ook helemaal binnen
NOM hebben we nooit wakker gelegen van de financiële
het beleid van de NOM.’
situatie van het bedrijf. Er was met andere woorden rust in de tent, zodat we echt konden doen waar we goed in zijn:
Ondanks dat Resato nu haar eigen weg gaat blijft Wouterse
ondernemen.’
het bedrijf met grote belangstelling volgen. ‘Het is natuurlijk een absoluut pareltje. Ik denk dat we vooral als regio
Die rust, benadrukt de directeur, is heel belangrijk: ‘We
trots moeten zijn dat we zo’n mooi bedrijf hebben!’ Castien
konden focussen op de lange termijn, en bouwen aan de
kijkt met veel genoegen terug op de samenwerking: ‘Dank-
groei van ons bedrijf. Tijd is misschien wel het allerbelang-
zij de NOM zijn we op een financieel verantwoorde manier
rijkste wat een ondernemer nodig heeft, want als je niet
door een moeilijke periode heen gekomen. Wij kunnen nu
rustig kan bouwen word je uiteindelijk ingehaald door je
vooruit, en daar heeft de NOM zeker een groot aandeel in.
concurrenten.’ Naast de focus op de lange termijn was ook
Ze zijn een fantastische aandeelhouder voor ons geweest!’
aandeelhouder geweest’
Annemieke Wouterse Investment Manager NOM T (06) 215 184 94 • E wouterse@nom.nl
• INVESTEREN IN ONTWIKKELING
33
SPOTLICHT
ONDERNEMER UITGELICHT
Leeuwarden. We zijn op bezoek bij ECM Technologies en worden te woord gestaan door Hans-Henk Wolters. Hans-Henk is chemisch- en procestechnoloog, uitvinder, innovator, netwerker, techneut, strateeg en internationaal keynotespeaker komen we tijdens het gesprek achter (in willekeurige volgorde). Oh ja, en serie-ondernemer. Vreemd genoeg staat op zijn kaartje gewoon CEO. Het was alweer een tijd geleden dat Wubbo Everts (projectmanager FDI) met Hans-Henk sprak. Destijds was dat nog in het kader van compensatie-orders. Tijd voor een update. Vond Wubbo. Want de geruchten waren dat hier sprake zou zijn van een veelzijdig ondernemer.
Het serie-ondernemerschap van H 34
Een wereld aan mogelijkheden
automative en space geïnteresseerd zullen zijn. Alleen, hoe
Hans-Henk Wolters is afgestudeerd chemisch technoloog
weet je welke bedrijven nou net op jouw oplossing zitten
en procestechnoloog als hij in 1996 bij Philips in Drachten
te wachten? ‘Gek genoeg heb ik er nooit zo over nagedacht
gaat werken. Hier maakt hij kennis met het elektroche-
hoe andere ondernemers aan hun klanten komen’, vertelt
misch proces waarmee de scheerkappen van de Philishave
Hans-Henk, ‘maar zelf ben ik begonnen met het ontwikke-
worden geproduceerd. Met elektrochemie worden onder
len van een goede website. Op electrochemicalmachining.
invloed van elektriciteit en chemicaliën metalen bewerkt.
com heb ik de mogelijkheden van het elektrochemische
Dat kan ook door te frezen, boren of draaien, alleen met
proces gevisualiseerd en daarmee duidelijk uitgelegd. Daar-
elektrochemie kan nog fijner gewerkt worden. Tot op de
naast heb ik ervoor gezorgd dat de site optimaal vindbaar
micron nauwkeurig en met een mooie gepolijste opper-
is en hoog scoort in de ranking van Google. De gedachte
vlaktekwaliteit.
daarachter is even simpel als cruciaal. Als klanten proble-
In 1999 wordt hij gevraagd om bij Philips Aerospace mee te
men hebben gaan ze googlen. Als je ze dan snel en met de
werken aan ontwikkelingen binnen het Joint Strike Fighter-
juiste oplossing via het web kunt overtuigen, zoeken ze
programma. Hier werd dezelfde techniek toegepast voor de
contact en heb je meteen een goed gesprek.’
ontwikkeling van enorme turbinebladen van zeer harde, taaie hoogwaardige legeringen. Hans-Henk is ervan over-
Aanvullende podia
tuigd dat als je zo groot en ook zo klein met deze complexe
En inderdaad. Die strategie werkt. De case van ECM op het
techniek kunt werken, er nog veel meer mogelijkheden
internet overtuigt. Het eerste contact komt uit Amerika en
moeten zijn. Het is 2003 en het begin van zijn eigen onder-
betreft de luierindustrie. En in no time zoeken en vinden
neming: ECM Technologies. In Leeuwarden.
bedrijven van over de hele wereld de innovatieve oplossingen van ECM. Eerst vooral via het internet, later ook
Niet gehinderd door verhalen van anderen
omdat Hans-Henk de case van ECM, zijn know-how op
Met ECM begeeft Hans-Henk zich in een nichemarkt. Er
het gebied van complexe procestrajecten en zijn innova-
zijn nauwelijks bedrijven die zich met het maken van
tieve ideeën op nationale en internationale podia tijdens
precieze producten via elektrochemie bezighouden. Hij wil
congressen en bijeenkomsten met branche- en vakgenoten
zich met ECM dan ook vooral richten op technologische
goed aan de man weet te brengen. ECM groeit. Er komt
uitdagingen en vermoedt dat met name grote nationale en
een vestiging in de VS die inmiddels (in 2012) is verkocht
internationale bedrijven uit de sectoren aerospace, medisch,
aan een Amerikaans bedrijf. Momenteel loopt er een tra-
•
JUNI 2014
Uit de serie: ondernemingen van Hans-Henk Wolters ECM Technologies ECM Technologies is gespecialiseerd in innovatieve oplossingen op gebied van het elektrochemisch bewerken van metaal. Bij ECM wordt elke te ontwikkelen metalen vorm, groot of klein, vastgelegd in één gereedschap. Hier wordt een chemische zoutoplossing doorgestroomd waardoor delen van het metaal oplossen. Het resultaat kan een tot op de micron nauwkeurig uitgevoerd onderdeel zijn, maar ook een meterslange metalen buis met een complexe nauwkeurige structuur. electrochemicalmachining.com
Metal Membranes In samenwerking met Wetsus is het gelukt om metaal onder invloed
ans-Henk Wolters
van een elektrochemisch plasma om te zetten in keramiek. De poreuze structuur die zo ontstaat kan functioneren als filter met nanometerporiën. Metal Membranes is in staat dit proces sterk te vereenvoudigen door veel stappen over te slaan. Metal Membranes heeft een patent sinds 2009. metalmembranes.com
ject om een groot productieproces binnen te halen. ‘Als dat lukt’, vertelt Hans-Henk, ‘verhuizen we straks voor
Sidekick Industries
de derde keer.’
Tijdens gesprekken met toptechnologen van multinationals zag
Op dit moment werken bij ECM 8 hoogopgeleide speci-
Hans-Henk vaak als het ingewikkeld werd de aandacht verslappen.
alisten.
Zo begon Sidekick Industries, een nieuw bureau met als doel een innovatie, complex proces of ingewikkelde techniek te
Hans-Henk’s Holding
35
visualiseren met behulp van een animatie. sidekickindustries.com
Het ondernemerschap bevalt Hans-Henk prima. ‘Ik zie het als een feestje’, zegt hij daarover. ‘Steeds opnieuw word ik geprikkeld om over de verschillende facetten
Onderhandenwerk
van mijn eigen bedrijfsvoering na te denken.’ Product-
Additive manufacturing, een oproep!
ontwikkeling, de inrichting van de financiën, marketing,
ECM heeft met een aantal metaalbedrijven onderzocht wat 3D-
netwerken, Hans-Henk is als het even lukt in iedere fase
metaalprinten voor de verschillende productieprocessen zou kunnen
betrokken. En ondertussen leiden veel van zijn soms
betekenen. Additive manufacturing is hot. En de combinatie additive
zomaar oprispende ideeën tot nieuwe technologisch
manufacturing en ECM heeft potentie. In samenwerking met een US
hoogstaande innovaties, tot de aanvraag van patenten, tot
National Laboratory en US University is een onderzoeksprogramma
nieuwe ontmoetingen, tot steeds weer nieuwe activiteit.
naar deze technologie gestart.
Internet is steeds een cruciale factor gebleken. ‘Het is
Hans-Henk heeft het idee een 3D-printer naar het Noorden te halen
heel eenvoudig, maar alles waar wij ons nu mee bezig-
en is een lobby gestart om metaalbedrijven te interesseren en een
houden had ik 30 jaar geleden niet kunnen doen als er
cluster te beginnen. Met een tiental bedrijven kunnen de kosten voor
geen internet was geweest.’
aanschaf worden gedeeld en kan ieder zijn eigen programma draaien.
In 2014 telt Hans-Henk’s cv vijf ondernemingen. Voor
Ook het nieuwe NOM Innovatiefonds is benaderd om te kijken naar
het overzicht zijn deze ondergebracht in Triple H. Wat
financieringsmogelijkheden.
zoveel wil zeggen als Hans-Henk’s Holding. Inmiddels is www.triplehbv.nl online, een soort portal met meer
Volop in ontwikkeling
aandacht voor de mens Hans-Henk Wolters. ‘Het is
FreshCube, RipeCube, voedsel langer houdbaar houden of sneller
inmiddels ook tijd voor wat meer personal branding’,
rijpen. freshcube.nl
is hiervoor zijn verklaring.
Natural Safety Systems, brand blussen in seconden. www.nasasy.com • INVESTEREN IN ONTWIKKELING
Voor Friese MKB’ers met een innovatief idee en een gedegen businessplan is er een nieuw initiatief: het Doefonds Fryslân. Het fonds verstrekt financiering in de vorm van leningen en aandelenkapitaal. ‘Het zijn geen subsidiepotjes waar wij mee strooien, maar uitsluitend financieringen.’
‘Geen zes, maar minimaal een acht’ Laagdrempelig instrument
36
Friesland is van oorsprong een echte landbouwprovincie. Vooral
Het Doefonds wil dus meer en betere innovaties in het Friese
de veeteelt en de daarmee verbonden zuivelindustrie waren
MKB stimuleren. Maar wat wordt er door de provincie nu precies
lange tijd de stuwende krachten achter de regionale economie.
onder innovatie verstaan? Het is immers een zeer ruim begrip.
De afgelopen decennia is de Friese economie aanzienlijk veel-
‘Dat klopt’, reageert Diederik, ‘daarom gaat het ook bij ons om
zijdiger geworden. Met name de zakelijke en financiële dienst-
een brede invulling van de definitie. Om nieuwe producten of
verlening, bouw, gezondheidszorg en toerisme hebben flink aan
diensten, maar ook om substantiële verbeteringen van produc-
belang gewonnen. Sterker nog, inmiddels valt zo’n 90% van het
tieprocessen of het benutten van nationale of internationale
Friese bedrijfsleven onder het MKB. Maar hoe handhaaf je je po-
marktkansen. Het gaat verder dan het stimuleren van spin-offs
sitie in een steeds verder globaliserende economie? In tijden van
van kennisinstellingen of het ondersteunen van kleine high
(internationale) concurrentie, schaalvergroting en concentratie?
tech bedrijven. Het gaat ook om het helpen van MKB-bedrijven
Vernieuwing is dan het sleutelwoord. De provincie Fryslân zet
in de doorgroei van hun bestaande activiteiten.’ Het Doefonds
daarom in op de versterking van de economische structuur en
Fryslân is een laagdrempelig instrument dat het MKB op lange
uitbouw van de provinciale werkgelegenheid. Om dat doel te
termijn meer kansen biedt op toename van omzet winstgevend-
bereiken is het stimuleren van innovatie bij het MKB van groot
heid en/of werkgelegenheid. Het kan investeren met bedragen
belang. Vandaar dat de provincie Fryslân onlangs is gestart met
van € 25.000,- tot maximaal € 1.5 miljoen per onderneming. ‘Het
het Doefonds Fryslân, het eerste provinciale fonds voor innova-
zijn geen subsidiepotjes waar wij mee strooien, maar uitsluitend
tieve ondernemers in Noord-Nederland.
financieringen’, benadrukt Diederik.’ Het moeten gewoon goede plannen zijn. Geen zes, maar minimaal een acht. Het is boven-
Meerwaarde
dien een revolverend fonds. Dat betekent dat als het bedrijf suc-
Diederik Jongema is Investment Manager van het Doefonds
cesvol is we de uitgezette middelen weer terugkrijgen, om zo ook
Fryslân. Een geboren en getogen Fries die afgelopen mei met
weer andere bedrijven te kunnen helpen.’
trots en enthousiasme aan zijn nieuwe klus is begonnen. De meerwaarde van het initiatief is voor hem overduidelijk. ‘Als
Startblokken
je als MKB’er wilt groeien en innovaties wilt doorvoeren moet
Het beheer van het fonds wordt door de provincie uitbesteed aan
je over voldoende kapitaal beschikken’, zegt hij. ‘Voor innova-
de NOM. Voor Diederik geen onbekende organisatie. Ruim een
tieve ondernemers, starters en bestaande bedrijven met nieuwe
jaar lang was hij projectmanager bij Flinc, een initiatief van de
ideeën is het echter niet eenvoudig om in hun kapitaalbehoefte
NOM en de KvK dat startups helpt om hun onderneming sneller
te voorzien. Door de relatief hoge risico’s die met innovatie
van de grond te krijgen. ‘Bij Flinc zat ik aan de voorkant’, vertelt
samenhangen en het ontbreken van zekerheden. Banken zijn
hij. ‘Ik hielp innovatieve ondernemers bij het opwerken van
terughoudend, mede ingegeven door de huidige economische
hun businessplan tot een financierbare propositie. Om op basis
situatie. Er moet altijd een gezonde balans zijn tussen eigen ver-
daarvan te zoeken naar passende financiering. Bij het Doefonds
mogen en vreemd vermogen. Een bank wil dan dat je ook eigen
zit ik aan de andere kant en kan ik middelen gaan verstrekken.
geld inbrengt. En daar ligt voor veel bedrijven een probleem.
Momenteel staan we in de startblokken. De organisatie krijgt
Het Doefonds Fryslân kan dan uitkomst bieden. Wij verstrekken
steeds meer vorm. Met een groot aantal bedrijven heb ik inmiddels
financiering in de vorm van leningen en aandelenkapitaal aan
al gesprekken gevoerd. Na de zomer gaat dat hopelijk tot de eerste
innovatieve ondernemers in provincie Fryslân. Zodat andere
zichtbare resultaten leiden.’
partijen uit de markt wel bereid zijn om te investeren.’
Diederik Jongema
Investment Manager •
JUNI 2014
T (06) 557 122 96 • E jongema@doefondsfryslan.nl
CCC legt fundament voor gezonde toekomst noordelijke agro-industrie Ruim 270 nieuwe arbeidsplaatsen, miljoeneninvesteringen in nieuwe producten en processen, bijna honderd publicaties in wetenschappelijke tijdschriften en negen veelbelovende octrooien. De cijfers laten zien dat het Carbohydrate Competence Center van grote waarde is voor zowel de noordelijke als de nationale economie. Wat eigenlijk nog meer telt dan die getallen is dat dankzij
worden verkocht. Momenteel weten we nog maar heel
het CCC waardevolle kennis over gezonde voeding en
weinig van hoe die ‘gezonde’ bacteriën precies werken in
over de route naar een biobased economy voor de regio
ons lichaam, stelt Lubbert Dijkhuizen, wetenschappelijk
is behouden en ook verder versterkt. Dat betekent dat be-
directeur van het CCC en hoogleraar microbiologie aan
drijven waar koolhydraten de kern van het bedrijfsproces
de Rijksuniversiteit Groningen. Het is dat soort vernieu-
vormen ook in de toekomst banen kunnen blijven schep-
wende kennis over de rol van voeding bij bijvoorbeeld
pen. Denk daarbij aan toonaangevende multinationals
gezond ouder worden, obesitas of diabetes die de bedrij-
als Avebe, FrieslandCampina, Cosun, HZPC en Aviko.
ven volgens Dijkhuizen nodig hebben om hun mondiale
Allemaal ondernemingen die hun wortels vinden in de
positie te handhaven. ‘Alleen al om op dezelfde plaats te
(noordelijke) agrarische sector.
blijven moeten de bedrijven zo hard rennen als ze kun-
Het zijn bedrijven die zich er ook sterk van bewust zijn
nen’, aldus Dijkhuizen.
dat de mondiale concurrentie in ‘simpele’ bulkproducten steeds moeilijker te winnen zal zijn. Winst die wel zit in
Lijvig rapport
producten die wat toevoegen, op het gebied van gezond-
In april van dit jaar werd op een feestelijke bijeenkomst
heid bijvoorbeeld. Zo wordt er in CCC-verband door
het eerste traject afgesloten van het Carbohydrate Com-
wetenschappers en bedrijven samen onderzoek gedaan
petence Center, het CCC1. Iedereen die er een beetje toe
naar de gezondheidseffecten van probiotische bacte-
doet in het wereldje van het noordelijke agro-industrieel
riën, die nu al in van die kleine flesjes in de supermarkt
complex was er aanwezig. Dat trof, want zo konden de
• INVESTEREN IN ONTWIKKELING
37
De wortels van CCC
resultaten van het kennis- en innovatieproject eens goed onder de aandacht worden gebracht. Daarvoor had de CCC-projectorganisatie een lijvig rapport van ruim 150
Het voornemen van onderzoeks-
pagina’s geproduceerd. Het CCC had wel wat te melden,
instelling TNO om haar vestiging TNO/NIKO voor kool-
maakt professor Dijkhuizen duidelijk: ‘We waren gevraagd
hydraatonderzoek in de stad Groningen te sluiten was
een rapport van twee A-viertjes te leveren. Maar we vonden
voor Avebe aanleiding aan de bel te trekken. Het aardap-
het nodig de prestaties echt goed in beeld te brengen.’ De
pelzetmeelconcern vreesde verlies van belangrijke kennis
resultaten brachten de aanwezige Groningse Commissaris
voor de noordelijke agro-industrie over koolhydraten en
van de Koning Max van den Berg tot de uitspraak dat het
verwerkingstechnologie. Met als doel de TNO-vestiging
een ‘gotspe’ zou zijn wanneer het CCC ter ziele zou gaan
voor Groningen te behouden en tevens koolhydraten-
doordat er geen nieuw geld naar het project gaat.
expertise op een hoger plan te brengen en versnippering
Daar raakte de CdK precies de juiste en ook gevoelige
van kennis te voorkomen heeft de NOM daarop rond
snaar, want na een vierjarige projectperiode (2009-2013),
2005 de interesse gepeild bij bedrijven en kennisinstel-
met de nodige geslaagde projecten staat de opzet onder
lingen voor een samenwerkingsverband voor onderzoek
druk doordat geldstromen dreigen op te drogen, met
naar koolhydraten. In die fase vervulde Fons Voragen,
name doordat er van de kant van de overheid minder geld
emeritus hoogleraar levensmiddelenchemie aan de
beschikbaar komt. Het is alle partners in het CCC er ech-
Wageningen University, een belangrijke rol als trekker,
ter zeer veel aan gelegen de infrastructuur van onderzoek
samen met de NOM. Het leidde tot een kwartiermakers-
en kennisuitwisseling overeind te houden en ook verder
project in 2007-2008, dat in 2009 uitmondde in een
uit te breiden, benadrukt Dijkhuizen.
consortium agreement voor het Carbohydrate Competence Center waar twintig bedrijven en zes kennisinstel-
38
Schoolvoorbeeld
lingen hun handtekening onder zetten. TNO/NIKO werd
CCC1 werd in 2009 gestart, na een voorbereidingsperiode
overigens wel in 2009 naar Zeist verhuisd, maar TNO bleef
die enkele jaren ervoor al was begonnen (zie kader). Elf
betrokken bij het CCC.
toonaangevende bedrijven stapten aanvankelijk in het project, samen met zes kennisinstellingen waaronder de
Emeritus hoogleraar Voragen trekt nu als zakelijk direc-
Rijksuniversiteit Groningen, het UMCG en Wageningen
teur de kar van het CCC. RUG-hoogleraar microbiologie
University & Research Centre (WUR). Het SNN tekende
Lubbert Dijkhuizen is als wetenschappelijk directeur
voor de helft van de financiering, die werd betaald uit
verbonden aan het CCC.
Europees EFRO-geld en uit het programma Pieken in de Delta. De bedrijven en kennisinstellingen legden elk een kwart op tafel. Bij elkaar was er een bedrag beschikbaar
gestuurde projecten. De R&D’ers van de bedrijven stonden
van 17,5 miljoen euro.
overigens allerminst langs de zijlijn. Voor hen was in het
De samenwerking van bedrijfsleven en kennisinstellingen
onderzoek voortdurend een belangrijke rol weggelegd.
werd op een eigen leest geschoeid. ‘In een reeks sessies zijn
Dijkhuizen: ‘Op deze manier helpen de universiteiten
de onderzoekswensen van bedrijven geïnventariseerd’, legt
bedrijven met het vertalen van hun strategische wensen
Dijkhuizen uit. ‘Dat leverde vaak na enkele uren praten
en uitdagingen naar fundamenteel onderzoek op het ge-
een basisvoorstel voor een onderzoek op dat werd uitge-
bied van koolhydraten.’ Iets dat volgens Dijkhuizen zelfs
werkt in een meerjarig onderzoeksplan waar de bedrijven
voor de multinationale giganten die in CCC participeren
voor een kwart in meebetalen. Zo is het ook echt tot een
niet bepaald een abc-tje is. Want het is niet zo eenvoudig
onderzoeksprogramma van de bedrijven gemaakt.’
de juiste wetenschappers te vinden en bovendien missen
Binnen de kennisinstellingen werden de juiste specialisten
de ondernemingen vaak de benodigde specialistische
gezocht die met het onderzoek aan de slag gingen. In de
apparatuur.
voorbije jaren groeide zo aan de Rijksuniversiteit Groningen
De opzet heeft ook de aandacht getrokken van de regering,
en Wageningen UR een klein wetenschapslegertje van zo’n
want in het Topsectorenbeleid van het kabinet wordt
honderd promovendi, post-doconderzoekers en analisten die
CCC1 een schoolvoorbeeld genoemd van publiek-private
in CCC-verband onderzoek deden in 22 marktvraag-
samenwerking.
•
JUNI 2014
waarvan het aandeel van de private partijen 1,7 miljoen euro is. De schat aan kennis die CCC1 heeft opgeleverd wordt in CCC2 benut in onderzoek naar onder meer koolhydraten voor gezonde voeding. De andere loot, CCC3 (Topsector AgriFood), concentreert zich op structuur en werking van prebiotica en probiotica. Dan is er nog CCC-ABC dat zich richt op de thema’s biobased economy, diervoeder en zetmeel. En met het CCC als blauwdruk heeft een aantal CCC-betrokkenen dit jaar ook het PCC opgezet dat op vergelijkbare manier onderzoek verricht naar eiwitten (proteïnen). En tenslotte hebben acht CCC-bedrijven, de Rijksuniversiteit Groningen, de Hanzehogeschool en het Noorderpoort onlangs het initiatief genomen
CCC-producten
voor oprichting van het Zernike Advanced Processing Facility
Het onderzoek leverde fraaie resultaten op, aldus Dijkhui-
(ZAP), een proeffabriek voor ontwikkeling en testen van pro-
zen. Hij wijst naar de toegenomen kennis van de nuttige
ductieprocessen.
probiotische bacteriën en gemodificeerde zetmeelmoleculen die minder snel energie afgeven aan de mens. Ook noemt
Ook al wordt er over verdere financiering van het CCC nog
hij de plastic fles, gemaakt van koolhydraten gewonnen uit
gesoebat, het weerhoudt Dijkhuizen en de zijnen er niet van
suikerbieten.
op volle kracht door te gaan. De Rijksuniversiteit Groningen
Uiteraard is nagedacht over de vraag of bedrijven elkaar wel
overweegt overigens om binnenkort een extra nieuwe miljoenen-
de blik in hun keuken gunnen. Problemen tussen bedrijven
investering voor het CCC-project goed te keuren. Dijkhuizen
omtrent concurrentiegevoelige kennis hebben zich echter
wil maar zeggen: al zal het Carbohydrate Competence Center
niet voorgedaan, verklaart Dijkhuizen. In de eerste plaats
het wellicht met minder geld moeten doen, de basis die is
omdat het fundamenteel, pre-competitief onderzoek betreft
gelegd biedt volop mogelijkheden om verder te werken aan
naar de aard en werking van koolhydraten. ‘Het is basaal
innovatief onderzoek en toepassing van koolhydraten.
onderzoek waar ze allemaal van kunnen profiteren. Het is aan de bedrijven om uit de nieuwe inzichten toepassingen te genereren. Bovendien zijn de partnerbedrijven allemaal op een andere markt actief.’
Piet Buwalda, Starch Technology Manager bij Avebe over het CCC
Niet alleen de bedrijven profiteren, dankzij de onderzoeksprogramma’s wordt wereldwijd naar de Rijksuniversiteit
‘Onze meest radicale innovaties komen uit samenwerkingsverban-
Groningen en de WUR gekeken als het gaat om koolhydra-
den met andere industrieën en kennisinstellingen zoals TNO, NIZO,
tenonderzoek. Dijkhuizen: ‘Het CCC-onderzoek dat we in
Wageningen University & Research en de Rijksuniversiteit Gronin-
Groningen en Wageningen doen is ook precies in lijn met
gen. Avebe participeert daarom veelvuldig in dergelijke samen-
waar mijn vakgroep zich op richt. Het versterkt waar we
werkingen. Denk daarbij aan projecten zoals IOP-koolhydraten of
mee bezig zijn.’ Daarnaast zullen naar verwachting ook de
Agrobiokon. Het kan overigens lang duren voordat op deze manier
patenten die het onderzoek voortbrengt de wetenschapsin-
innovaties ontstaan, soms is dat pas tien jaar of later na beëindi-
stellingen financieel wat opleveren.
ging van een project.
De CCC-activiteiten bracht bovendien Dijkhuizen persoon-
Vanwege de innovatiepotentie heeft Avebe het initiatief voor de
lijke eer, want mede dankzij het project werd de hoogleraar
oprichting van het CCC ondersteund. Avebe heeft deelgenomen
in 2012 geselecteerd in de top 3 van de meest innovatieve
aan een tiental CCC-onderzoeksprojecten, met als speerpunten
wetenschappers van ons land.
voedingsvezel, vezel voor papier, ontsluitingstechnieken, derivatisering en verbeterde teelt.
Na CCC ook PCC
Het heeft ons nieuwe kennis opgeleverd van producten en proces-
CCC1 heeft een flink aantal vervolgprojecten en investe-
sen en teelt van aardappelrassen. We hebben tevens gemerkt dat
ringen op gang gebracht. Bij elkaar gaat dat om een bedrag
de intensieve samenwerking in het CCC-netwerk ons innovatieproces
van 18 miljoen euro. Voor CCC2 (2011-2014) is 9,5 miljoen
versnelt. Avebe ziet het CCC als een prima virtueel kennisplatform
beschikbaar, waarvan 3,3 miljoen door de bedrijven op tafel
met een hoge mate van flexibiliteit. We hopen en verwachten daarom
wordt gelegd. CCC3 moet het doen met 3,3 miljoen euro,
dat het CCC een lang leven is beschoren.’
• INVESTEREN IN ONTWIKKELING
39
DRIJFVEREN
Elke ondernemer droomt van een bedrijf waar iedereen enthousiast, gepassioneerd en met dezelfde focus de gezamenlijke doelen nastreeft en behaalt. ‘Met Big Five for Life is het haalbaar om zo’n organisatie te creëren’, stelt Erwin Dirkse, directeur van DMT Environmental Technology in Joure. Hij vertelt hoe dit Amerikaanse concept de kern raakt, zelfs dwars door de nuchterheid die de techneuten van DMT zo eigen is.
Big Five for Life Veelzeggend is het volgende voorbeeld. ‘Eén van mijn
op een gezamenlijke missie? Ik wilde daar iets mee, alleen
medewerkers kwam naar me toe omdat hij een zeer interes-
had ik een goede kapstok nodig om mijn ideeën aan op te
sant aanbod had gekregen bij een ander bedrijf: op jaarba-
hangen.’
sis een flinke som geld extra en meer internationale moge-
40
lijkheden. Hij vertelde eerlijk over zijn dilemma omdat hij
Reden van bestaan
het naar zijn zin heeft bij DMT. En juist door het opstellen
Die kapstok vond de DMT-directeur in de Big Five for Life
van zijn persoonlijke Big Five had hij ontdekt hoe belang-
Business™ methode. Zijn externe HR-adviseur Sijbe Bonsma
rijk kansen in het buitenland voor hem zijn. Het financiële
gaf hem het boek van de Amerikaan John P. Strelecky, die
verschil kon ik niet overbruggen, wel gaf ik hem twee jaar
het Big Life concept heeft ontwikkeld. ‘Eerlijk is eerlijk, eerst
de tijd om in een land naar keuze een DMT-vestiging op te
vond ik het een vrij wazig verhaal. Toch bleef de essentie
zetten, met als enige voorwaarde dat het rendabel zou zijn.
hangen en toen ik het boek nog een keer las, viel alles op
Hij bleef en ging vol energie aan de slag. Met succes, want
z’n plek. Want: wat willen we eigenlijk bereiken in het
door zijn inzet gaan we binnenkort met de eerste grote
leven? En hoe kunnen we dat koppelen aan ons werk? Alles
projecten in Amerika aan de slag.’
begint met inzicht in de reden van je bestaan, als mens én als organisatie. Dat klinkt groots, abstract en filosofisch,
Potentie aanboren
maar juist door het echt als bestaansreden te benoemen,
De Big Five for Life maakt mensen ervan bewust dat er
kom je tot een (bedrijfs)missie vanuit je tenen. Om te begin-
méér is in het leven dan alleen winst maken en geld ver-
nen heb ik samen met een aantal medewerkers de reden
dienen. Het haalt dromen en drijfveren voor het voetlicht
van bestaan van DMT geformuleerd. Dat gaf verrassend veel
en die kunnen een grote inspiratiebron zijn, zowel voor
energie, al moest het echte werk toen nog beginnen.’
persoonlijke groei als voor organisatieontwikkeling. ‘De kunst is om mensen en hun missies in leven en werk te
Doelen hebben
koppelen aan het bedrijf’, stelt Dirkse. ‘Voordat ik kennis-
De introductie van de Big Five for Life bij DMT ging met
maakte met de Big Five, was ik me al bewust dat mijn
vallen en opstaan. ‘Veel medewerkers waren meteen ent-
mensen het ware kapitaal van DMT zijn. Dat bracht me
housiast, anderen hadden wat meer tijd nodig of vonden
bij de vraag waarom mensen eigenlijk doen wat ze doen.
het niets. Het was namelijk ook de bedoeling dat iedereen
Waarom zitten mijn medewerkers juist bij dit bedrijf?
zijn eigen bestaansreden en Big Five formuleerde én met
Hoe kan ik alle aanwezige potentie aanboren en focussen
elkaar deelde. Dan zet je natuurlijk wel iets in gang. Bij ons
•
JUNI 2014
draait alles om ontwikkeling en dat begint bij mensen die
Drijfveren zijn een belangrijke motor achter groei en
daar open voor staan. Hun persoonlijke Big Five hoeft heus
ontwikkeling, maar in hoeverre zijn bedrijven in Noord-
niet direct gerelateerd te zijn aan hun werk, het belangrijk-
Nederland daar bewust mee bezig? En hoe pakken ze
ste is dat ze doelen in hun leven hebben. Wie gewoon maar
dat aan? NOM is nieuwsgierig en interviewt voor deze
wat doet zonder iets te willen bereiken of hier alleen maar is
nieuwe rubriek organisaties die hun beweegredenen
om geld te verdienen, past niet bij dit bedrijf. De vraag wat
actief onderzoeken.
mensen beweegt, komt daarom sinds de Big Five standaard aan de orde bij sollicitatieprocedures. Het blijkt een krachtig instrument om te ontdekken of iemand bij ons team past. Wij investeren veel in onze medewerkers en dan verwacht
Nieuwsgierig naar de Big Five van DMT?
ik een bepaalde bevlogenheid. Want als mensen na een paar
Kijk op www.dmt-et.nl. Meer informatie over het concept is
jaar alweer vertrekken, is dat verspilde tijd, geld en energie.
te vinden op www.bigfiveforlife.nl.
Die steken we liever in onze Big Five.’
raakt de kern Effect al merkbaar Dirkse merkt dat sommige mensen hun Big Five zomaar op papier hebben, anderen worstelen er weken of zelfs maanden mee. ‘Dat geeft niets, als de wil er maar is. En onze HR-adviseur Sijbe Bonsma - die het Big Five concept
41
naar Nederland heeft gehaald - is altijd beschikbaar om mee te denken. We zijn nu bezig om een workshop voor DMT te ontwikkelen, zodat we nog beter onderlinge verbindingen kunnen maken. Zo hebben we de Big Five dit jaar als onderlegger gebruikt voor het bedrijfsplan 2014-2017, met concrete SMART-doelen, zowel DMT-breed als per afdeling en individuele medewerker. Terwijl de effecten van de Big Five al merkbaar zijn hoor, want we maken sinds de introductie in 2010 een groeispurt door van 30 tot 40 procent per jaar! Het team heeft er zin in, de mensen zijn bereid om uit hun comfortzone te stappen. En dán kun je innovatief zijn, doorontwikkelen en vol energie doelen en dromen waarmaken.’
Groter denken De kracht van Big Five for Life schuilt volgens Dirkse in bewustwording. ‘Big Five helpt ons bedrijf en de medewerkers een spiegel voor te houden, zodat we weten wie we zijn, waar we naartoe werken en waarom ook alweer. Het is ook een trigger om groter te denken en mogelijkheden te ontdekken die anders verborgen blijven. Big Five for Life maakt onze unieke vingerafdruk zichtbaar en het is vervolgens aan ons hoe we die in de markt neerzetten.’ John P. Strelecky, Erwin Dirkse en Sijbe Bonsma
• INVESTEREN IN ONTWIKKELING
Mucosis werkt samen met Chinees bio
42
Kansrijk perspectief voor NOM-participatie
Onlangs is het Groningse biotechnologiebedrijf
Al sinds de achttiende eeuw is vaccinatie een succesvolle methode om immuniteit tegen infectieziekten te verschaffen.
Mucosis een strategische samenwerking en licentie-
Wereldwijd bestaat echter grote behoefte aan gebruikervriendelijke en kosteneffectieve vaccins. Vanuit die achtergrond
overeenkomst aangegaan met het Chinese bedrijf
werd in 2007 Mucosis opgericht. Het Groningse biotechnologiebedrijf werkt aan nieuwe types vaccins met een verbeterde
Changchun BCHT Biotechnology Co (BCHT).
werkzaamheid die via de slijmvliezen van neus of mond kunnen worden toegediend. Mucosis maakt daarbij gebruik van een
‘Het Mimopath® platform van Mucosis en de
eigen innovatief ontwikkelingsplatform: Mimopath®.
productiekennis van BCHT zijn een zeer kansrijke
Natuurlijke immuunreactie
combinatie’, zegt Annemieke Wouterse, Investment
‘De Mimopath® vaccintechnologie is gebaseerd op het microorganisme Lactococcus lactis, een veilige melkzuurbacterie die
Manager van de NOM.
regelmatig wordt toegepast in de voedingsmiddelenindustrie’, •
JUNI 2014
farmaceutisch bedrijf vertelt Kees Leenhouts, medeoprichter en CSO van Mucosis.
producten’, verduidelijkt Kees. ‘Wij transfereren de techno-
‘Bij de bereiding van kaas bijvoorbeeld. De aan de bacterie
logie. Daarnaast krijgen ze de niet-exclusieve rechten op het
ontleende deeltjes, zogeheten partikels, zorgen voor een
Mimopath® platform dat eveneens kan worden toegepast
meer natuurlijke immuunreactie en een brede bescherming.
voor de ontwikkeling van andere vaccins. Als het zover is
Om een versterkte en aanhoudende immuunrespons tegen
ontvangen wij voor die producten royalties. BCHT gaat zich
je vaccin te krijgen heb je iets extra’s nodig. En juist dat
richten op China en delen van Azië en Mucosis op de rest
extra’s stoppen wij er met de Mimopath® technologie in.’
van de wereld.’
De op Mimopath gebaseerde vaccins kunnen zonder in®
jectienaald worden toegediend in de neus of de mond. Het
Versnelling
belangrijkste product van Mucosis is SynGEM , een vaccin
Annemieke Wouterse is Investment Manager van de NOM
tegen RSV, het Respiratoir Syncytiaal Virus. RSV is een aan
en tevens commissaris bij Mucosis. Samen met de andere
het griepvirus verwant verkoudheidsvirus dat een infectie
financiers, MedSciences Capital, BioGeneration Ventures en
in de luchtwegen veroorzaakt.
Utrecht Holdings, zet de NOM zich in om het grote poten-
®
tieel van Mucosis optimaal te benutten. Annemieke is dan
Veelbelovende resultaten
ook blij met de strategische samenwerking en licentieover-
Wereldwijd sterven er jaarlijks circa 160.000 mensen na een
eenkomst die het Groningse biotechnologiebedrijf en BCHT
RSV-besmetting. Het probleem is daarmee net zo groot als in
hebben ondertekend. ‘Het Mimopath® platform van Mucosis
het geval van griep. Vooral bij heel jonge kinderen kan het
en de productiekennis van BCHT zijn een zeer kansrijke
virus fataal zijn of voor levenslange luchtwegproblemen zor-
combinatie’, zegt ze. ‘De samenwerking moet leiden tot een
gen. ‘Een vaccin tegen RSV bestond nog niet’, vervolgt Kees.
versnelling in de ontwikkeling van vaccins en stelt BCHT in
‘Dus daar zagen we een kans. We hebben daarom niet alleen
staat om in Europa voet aan de grond te krijgen. De samen-
onze platformtechnologie, maar ook de vaccincomponent,
werking is in eerste instantie bedoeld voor het bevorderen
het unieke F eiwit van RSV, zelf ontwikkeld.‘ In 2013, twee
van het SynGEM® programma, maar zal zich in de toekomst
jaar na de start van de ontwikkeling van SynGEM®, werden
ongetwijfeld ook gaan richten op de bestrijding van andere
de veiligheid en werkzaamheid van het vaccin in dierproeven
infectieziekten.’
aangetoond. De veelbelovende preklinische resultaten wekten grote belangstelling bij de vaccinindustrie, onder meer in
Committent
China. Kees: ‘Tijdens een roadshow door China kwamen we
Mucosis werd in augustus 2007 operationeel als de eerste
in contact met Changchun BCHT Biotechnology Co, een
spin-off van Biomade Technology Foundation in Groningen.
vaccinbedrijf dat al enkele producten op de Chinese markt
De NOM is één van de investeerders die al vanaf het begin
heeft gezet. Ze waren direct zeer enthousiast. Binnen een
bij het bedrijf is betrokken. En die betrokkenheid is volgens
dag hadden we een principeakkoord. Met als uiteindelijke
Kees, zeker gezien de huidige groei van het bedrijf, van grote
resultaat dat Mucosis afgelopen 15 april een strategische
waarde. ‘Hoewel we een relatief klein vaccinbedrijf zijn,
samenwerking en licentieovereenkomst met BCHT is aan-
richten we ons nadrukkelijk op de internationale markt.
gegaan.’
We willen deals sluiten met aansprekende bedrijven. Om in Groningen gevestigd te blijven moet er een flink com-
Exclusieve rechten
mitment zijn vanuit het Noorden. Zowel qua financiering
Changchun BCHT Biotechnology Co werd in 2004 opgericht.
als op het terrein van gekwalificeerd personeel. Ook daarom
Inmiddels telt het biofarmaceutische bedrijf 600 mede-
is het belangrijk dat een organisatie als de NOM ons blijft
werkers die zich onder meer bezighouden met onderzoek,
ondersteunen. Anders is de kans aanwezig dat er op een
ontwikkeling, productie en marketing van vaccins en
gegeven moment zo hard aan Mucosis wordt getrokken dat
andere geneesmiddelen. Het managementteam bestaat uit
we genoodzaakt zijn om naar elders te verkassen.’
professionals met een brede internationale achtergrond en ruime ervaring in de Chinese biofarmaceutische industrie. ‘BCHT verkrijgt de exclusieve rechten in China op SynGEM® • INVESTEREN IN ONTWIKKELING
Annemieke Wouterse Investment Manager NOM T (06) 215 184 94 • E wouterse@nom.nl
43
Verhalen van startups en investeerders
Marijn Berk,
Phorce Smart Bags Hoe de nieuwe manier van werken eruitziet? De professional van de nabije toekomst is vooral mobiel. Die wil de mogelijkheid en vrijheid hebben om altijd en overal te werken. Op een apparaat naar keuze. En met bereikbaarheid als absolute must. Marijn Berk, afgestudeerd bedrijfskundige en ondernemer is ervan overtuigd. Zijn droom? Daar een bijdrage aan leveren. En de wereld nog mobieler maken. Maar dan moet je onderweg natuurlijk geen last hebben van lege accu’s of batterijen. De oplossing die hij hiervoor bedacht is praktisch. ‘Mensen die mobiel willen werken hebben doorgaans mobiele apparatuur. En die nemen ze mee in een tas. Ik heb het omgedraaid en ben over de tas als platform na gaan denken.’ Je moet er maar opkomen. Het waren gedachten die leiden tot de ontwikkeling van de Phorce, ‘the world’s first smart bag’.
De Phorce: een intelligente tas Marijn ontwikkelde zijn eigen businesscase. De Phorce is een tas met een oplaadsysteem waarmee je al je apparatuur
44
tegelijkertijd op kunt laden: je laptop, je tablet en je
De Phorce
intelligente tas voor mobiele professionals mobiele telefoon. Het ontwerp is multifunctioneel, je kunt
deel te nemen. Terug in Nederland ging de speurtocht
er een backpack, koffer of koerierstas van maken. Een app
verder naar kapitaal bij regionale fondsen. ‘Zo kwamen
houdt bij hoeveel batterijduur je apparatuur nog over
we met Flinc in gesprek en zijn we uiteindelijk bij Stich-
heeft. En mocht je je Phorce ergens laten liggen, dan krijg
ting Telematica terechtgekomen. Een goede match. Ook
je een waarschuwing. ‘Om de mobiliteit te vergroten zal
zij waren bereid startkapitaal in mijn idee te investeren.’
een tas steeds belangrijker en waardevoller worden’, stelt Marijn. ‘Over een aantal jaren zit een tas vol chips, sen-
Op het moment van deelname van Stichting Telematica
soren en elektronica. Met de Phorce introduceren we een
was het productieproces in Azië al gestart. Maar zoals
intelligente tas waarmee we leidend willen worden in het
dat kan gebeuren in de opstart van een bedrijf gingen er
premiumsegment van de tassenmarkt.’
teveel dingen fout. Een domper. ‘Prettig aan de samenwerking met de Stichting was dat ze zich niet teveel
Stichting Telematica
hebben bemoeid met onze operationele zaken’, vertelt
En toen waren er natuurlijk financiële middelen nodig om
Marijn. ‘Dat gaf mij de vrijheid onze problemen zelf op
de tas daadwerkelijk te kunnen produceren. Marijn boorde
te lossen.’
verschillende kanalen aan. Lancering van de Phorce-pitch
Productontwikkeling van de Phorce vindt nu plaats in
op crowdfundingsite Kickstarter sloeg aan. Ook werd de
Nederland, voor de productie is in België een goede partij
case via een selectiecommissie in Silicon Valley uit een aantal
gevonden. De Phorce wordt zomer 2014 in Amerika en
opstartende bedrijven geselecteerd om aan Startup Chili
Europa op de markt gebracht.
•
JUNI 2014
Geerten Eijkelenboom,
Stichting Telematica
De Stichting Telematica wil ondernemerschap op het gebied van internet en ict in Groningen en Drenthe stimuleren door startups met potentie te financieren. Geerten Eijkelenboom is als fondsmanager eerste aanspreekpunt in geval van een interessante lead. De stichting is geen gemakkelijk toegankelijk loket waar gegadigden
Investering in een disruptieve innovatie zich zomaar even kunnen melden. Dat is bewust, vertelt
op pad met een koffer die oplaadt. Nu kom je thuis en leg
Geerten. ‘En maar goed ook. Want zowel ons kapitaal als
je je telefoon, je ipad en je laptop aan het stopcontact.
onze uren zijn beperkt.’ Hoe kom je dan als investerende
Straks kom je thuis en leg je je tas eraan. Een interessante
partij toch aan interessante pitches? Geerten vertelt dat die
omkering. En vernieuwend. Bij het beoordelen van het idee
eigenlijk altijd via het netwerk worden aangedragen. ‘We
hebben we natuurlijk ook gekeken naar de markt en het
werken nauw samen met Flinc, de NOM, Yeah Incubator
marktpotentieel. Daarbij had Marijn via crowdfunding in
en het Launch Café Groningen. Zij kennen ons en weten
korte tijd al veel succes. Dat geeft vertrouwen. Het product
aan wat voor eisen de bedrijven die wij financieren moeten
past gewoon ook erg goed in deze tijd.’
voldoen. Meestal hebben zij de businesscase al bestudeerd. Als zij constateren dat een ondernemer interessant is en
Samen met andere investeerders
daadwerkelijk een investering nodig heeft brengen ze mij
De Stichting Telematica neemt nooit de gehele financierings-
daarvan op de hoogte.’
behoefte voor haar rekening, altijd maar een deel. ‘We willen een toezegging doen, maar dan moet de ondernemer zelf
Helemaal van deze tijd
wel bij een of meer andere partijen de rest van de finan-
Zo ging het ook met Phorce smart bags, het idee van
ciering binnenhalen’, vertelt Geerten. Dat is overigens ook
Marijn Berk. Via Flinc werd Geerten ongeveer een jaar
het interessante aan samenwerking met Flinc. Door hun
geleden op zijn pitch gewezen. Een aantal gesprekken en
netwerk kunnen zij ons goed koppelen aan andere inves-
grondig onderzoek naar cijfers, concurrerende plannen en
teerders om mee te investeren in hetzelfde product.’
de ondernemer in kwestie waren voldoende om Geerten en de andere bestuurders van Telematica van de kansen van deze innovatieve ontwikkeling te overtuigen. ‘Waar we in geloofden? Nou, sowieso het concept’, vertelt Geerten. Het is een disruptieve vorm van vernieuwing. In plaats van dat je met een koffer vol met opladers op reis gaat, ga je straks
• INVESTEREN IN ONTWIKKELING
Flinc wordt mogelijk gemaakt door de Kamer van Koophandel, NV NOM en de drie noordelijke provincies. www.f-linc.nl
45
Marc Kappetein, Okke Meeuwes en Harold van Riel
MakeMyDreams Je kent dat wel. Je geeft een feestje en eigenlijk weet niemand wat je wilt hebben. Toch krijg je allerlei onzin waar je niet echt op zat te wachten. Een vriend van Marc Kappetein maakte het mee toen hij ging trouwen. Zonde, vond Marc, want als hij al het geld bij elkaar had gekregen had hij zijn droomreis kunnen maken. Zo ontstond het idee voor MakeMyDreams, een slimme spaarrekening voor iedereen met een onvervulde wens. Met twee partners besloot Marc dit verder te ontwikkelen. En zo veranderde slim omgaan met cadeaugeld in het idee om van MakeMyDreams een interactief sociaal platform te maken waar ook geldstromen als zakgeld, kortingen, bonussen en gifts slim kunnen worden benut.
Het eerste personal crowd funding platform van Nederland 46
Marc legt uit hoe MakeMyDreams werkt. ‘Als deelnemer formuleer je je wens en open je via het platform een spaarrekening. MakeMyDreams gaat je vervolgens helpen om die ook daadwerkelijk vol te krijgen. We geven tips en zorgen voor slimme koppelingen met social media, er komt een MakeMyDreams-cadeaukaart en we gaan zorgen dat
Marc Kappetein en Okke Meeuwes
MakeMyDreams
je rechtstreeks via de site je wens kunt vervullen. We gaan van MakeMyDreams een interessant platform maken waar
Slim omgaan met cadeaugeld andere partijen graag bij aan willen haken. Retailers kunnen
‘Diederik Jongema waardeerde het innovatieve karakter van
er straks hun acties en bonussen op kwijt. En werkgevers
het idee en de professionele en serieuze aanpak van onze
kunnen overwegen giften aan hun personeel op deze ma-
plannen’, vertelt Marc. ‘Intussen heeft Flinc al verschillende
nier te besteden. Sympathiek aan het plan is dat het niet
dingen voor ons gedaan. We zijn in contact gebracht met
gaat over geld’, benadrukt Marc, ‘maar dat je aan je omge-
mogelijke investeerders en samenwerkingspartners, ik heb
ving vraagt om je te helpen je droom waar te maken.’
workshops gevolgd en heb onze plannen op verschillende podia mogen presenteren. Momenteel helpt Flinc ons met
Flinc onder de indruk
een financieringsaanvraag bij het Doefonds Fryslan en loopt
Om de ambitieuze plannen waar te maken is naast eigen
er een crowdfundingcampagne op symbid.nl.’
middelen extra financiering nodig. Via via kwam er contact tot stand met Flinc. De telefonische pitch was overtuigend.
•
www.symbid.com/ideas/5492-makemydreams
JUNI 2014
Innovatiefonds Noord-Nederland
Van idee tot resultaat Innovatie is voor ondernemers cruciaal voor hun groeistrategie. Maar het proces van idee tot innovatie is complex. Zeker met het oog op de financiering. Sinds kort is er het Innovatiefonds Noord-Nederland. Bedoeld om innovatieve projecten te bevorderen.
Overal in Noord-Nederland lopen ze verwachtingsvol rond: MKB-ondernemers met een kansrijk idee. Voor een nieuw product, nieuwe dienst of een te verbeteren proces. Dat is mooi, want een goed idee kan heel wat
De ondernemers brengen zelf, na aftrek van subsidies,
opleveren. Velen worstelen echter met eenzelfde probleem.
tenminste de helft van het totale projectbudget in.
Ze hebben niet de tijd of beschikken over onvoldoende
De andere helft wordt vanuit het Innovatiefonds Noord-
kennis en vaardigheden om het idee verder uit te bouwen.
Nederland gefinancierd.
En dus zoeken ze de samenwerking met een collegaondernemer. Regelmatig komen ze bij elkaar om het
Volledig projectplan
proces van idee tot innovatie vorm te geven. Maar al
Inmiddels is al een aantal aanvragen binnengekomen.
snel rijst een volgend probleem: de financiering. Vooral
Er zijn zelfs al gesprekken met ondernemers gevoerd.
de huidige economische situatie maakt de financiering
‘En daar zitten prima ideeën bij’, vertelt Sander. ‘Wij
van het proces niet eenvoudig. Subsidiemogelijkheden
vragen om een zo compleet mogelijk projectplan.
lopen steeds verder terug. Daarnaast wordt deze fase van
Hoeveel uren en geld stoppen alle betrokkenen in het
de product life cycle zelden door banken gefinancierd.
project? En hoe denken ze de innovatie te vermarkten?
De oplossing is nabij. Want sinds kort is er het Innovatie-
Op basis van het projectplan starten wij een onderzoek
fonds Noord-Nederland, een nieuw initiatief van de NOM.
naar de haalbaarheid van het idee. Vervolgens wordt een financieringsvoorstel geschreven. Wat dat betreft is
Voorwaarden
het redelijk vergelijkbaar met de werkwijze van NOM
Het Innovatiefonds Noord-Nederland beschikt over
Finance. Met dat verschil dat NOM Finance veelal
kapitaal om te investeren in innovatieve ideeën voor
bestaande ondernemingen financiert, waarbij je inzicht
ondernemers in de provincies Groningen, Friesland en
hebt in de bestaande cashflow, bestaande klanten en
Drenthe. Om voor financiering uit het fonds in aan-
bestaande opdrachten. In het geval van het Innovatie-
merking te komen moet wel aan een aantal voorwaar-
fonds Noord-Nederland gaat het om een splinternieuw
den worden voldaan’, zegt Sander Oosterhof, Manager
idee. Je moet de mogelijkheden vanaf het allereerste
Business Development en Foreign Direct Investment
begin beoordelen. Dat maakt het iets lastiger, maar niet
van de NOM. ‘Zo moet het project door minimaal twee
minder uitdagend. Integendeel!’
ondernemers worden uitgevoerd. Ook kennisinstellingen mogen er bij betrokken zijn. Een andere voorwaarde is dat het project in de toekomst waarde gaat creëren in de markt.’ De risicodragende financiering, die door de
NOM-innovatiecheck
initiatiefnemer van het project moet worden aange-
Wilt u weten of u in aanmerking komt voor een financiering
vraagd, gebeurt altijd in de vorm van een participatie.
uit het Innovatiefonds Noord-Nederland? Doe dan de NOM-
De bijdrage van het Innovatiefonds Noord-Nederland
innovatiecheck op www.nom.nl/innovatiecheck.
is minimaal € 50.000,- en maximaal € 1.000.000,-. • INVESTEREN IN ONTWIKKELING
47
Was het maar waar ... Een boom waar geld aan groeit. Dat zou ideaal zijn om al uw plannen, innovaties en groeikansen mogelijk te maken. Helaas komen dergelijke bomen alleen in sprookjes voor. U kunt wel terecht bij NOM Finance. NOM Finance wil bedrijven laten groeien. Dat doen we door financiering te verstrekken aan kansrijke ondernemingen in Noord-Nederland. Aan startende bedrijven en ondernemingen met ambitieuze plannen. Doe de financieringscheck op nom.nl of neem contact met ons op. Dan zetten we een boom op hoe we u kunnen helpen.
NOM Finance, het vermogen om te groeien N.V. NOM Investerings- en Ontwikkelingsmaatschappij voor Noord-Nederland
Paterswoldseweg 810 9728 BM Groningen Postbus 424 9700 AK Groningen
T (050) 521 44 44 E finance@nom.nl I www.nom.nl/finance Volg ons ook via