Jaarverslag 2016
. . . . . . . . . . 1. De NOM in het kort
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 4.
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . 2. Verslag van de RvC
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 6.
.
.
.
.
.
. . . . . . Raad Verslag van de . . van Commissarissen . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 7.
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Verslag van de directie: 2016 was een jaar van verandering
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 10.
.
.
.
.
.
. . . . . . . . Regierol in de regio
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 11.
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . . . . . . . Innovatie en verduurzaming in topsectoren
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 13.
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . De klantvraag staat centraal
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 14.
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Optimaliseren economische en maatschappelijke waarde
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 15.
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . 4. Hoe wij waarde creëren
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 16.
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . Hoe wij waarde creëren
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 17.
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . Waardecreatiemodel
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 19. .
.
.
.
.
. . . . . . . . . 5. Organisatieprofiel
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 21.
.
.
.
.
.
. . . . . . . . Organisatieprofiel
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 22.
.
.
.
.
.
. . . . . . . Ons Personeel
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 24.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 30.
.
.
.
.
.
. . . . NOM Finance Wat doet . . . . .?.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 31.
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . . . Resultaten en effecten in de regio
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 33.
.
.
.
.
.
. . . . NOM Fonds Wat doet . . . . Support Noord? . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 38.
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . . . . . . . Wat doet NOM Foreign Direct Investment?
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 39.
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . . . Resultaten en effecten in de regio
. . . . . . . . 6. Kerntaken NOM
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 41.
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . . . . . . Wat doet NOM Business Development ?
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 45.
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . . . Resultaten en effecten in de regio . . . . . . . . . . . 7. Financiële positie NOM
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 47.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 52.
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . Financiële positie NOM
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 53.
.
.
.
.
.
. . . . . . . 8. Jaarrekening
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 56.
.
.
.
.
.
. . . . . . Jaarrekening
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 57.
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Toelichting behorende tot de geconsolideerde jaarrekening 2016
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 60.
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . . . . . Toelichting op geconsolideerde balans
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 70.
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . Financiële instrumenten
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 80.
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Niet in de balans opgenomen activa en verplichtingen
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 81.
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Toelichting op de geconsolideerde winst- en verliesrekening
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 82.
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . Enkelvoudige balans
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 88.
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . . . . . Enkelvoudige winst- en verliesrekening
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 89.
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Toelichting behorende tot de enkelvoudige jaarrekening 2016
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 90.
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . . . . . Toelichting op de enkelvoudige balans
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 91.
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Niet in de balans opgenomen activa en verplichtingen
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 97.
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Toelichting op de vennootschappelijke winst- en verliesrekening
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 98.
.
.
.
.
.
. 99.
. . . . . . . . . 9. Overige gegevens
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. . . . . . . . Overige gegevens
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 100 . . .
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . 10. Interne bedrijfsvoering en governance
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 104 . .
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . Interne bedrijfsvoering
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 105 . . .
.
.
.
.
. . . . . . . . . . Risicobeheersstrategie
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 106 . . .
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . . . Risico's en beheersmaatregelen
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 107 . . .
.
.
.
.
. . . . . . Governance
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 109 . . .
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . 11. Toelichting jaarverslag
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 112 . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 113 . . .
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . Wie zijn onze stakeholders
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 114 . . .
.
.
.
.
. . . . . Dilemma's
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 117 . . .
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . Proces ter bepaling inhoud - materiĂŤle aspecten
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 118 . . .
.
.
.
.
. . . . . Afbakening
. . . . . . Doel verslag
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 123 . . .
.
.
.
.
. . . . . . . . . Verslaggevingsbeleid
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 124 . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 127 . .
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . Bijlage 1 - Organisatieprofiel
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 128 . . .
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . . . . . . .Raad Bijlage 2 - Profielschets van de leden van de . van Commissarissen . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 130 . . .
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . Bijlage 3 - Leden van de Investeringscommissie
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 134 . . .
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . . . . . Bijlage 4 - Profielschets van de directie
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 135 . . .
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . . . . Bijlage 5 - Participaties en leningen
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 136 . . .
.
.
.
.
. . . . . . . . . . Bijlage 6 - Milieu-impact . . . . . . 13. Contact
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. . . . . . 12. Bijlagen
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 149 . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 152 . .
.
.
.
.
.
. . . . . . . . 14. Persinformatie
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 153 . .
.
.
.
.
.
. . . . . . . . 15. Begrippenlijst
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 154 . .
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . . . . . . . . 16. Toelichting belangrijkste indicatoren
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 159 . .
.
.
.
.
.
. . GRI 17. . Index . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 160 . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
De NOM in het kort NOM Finance
NOM Business Development
NOM Foreign Direct Investment
Raad van Commissarissen Prof. Dr. Ir. R. Rabbinge, Voorzitter B. P. Woldring Mr. S.E. Korthuis Mw. A.M.C. Kuks
Bestuur Drs. S. Jansen, directeur Mr. G. Buiter, plv. directeur, manager NOM Finance Ir. S. Oosterhof, manager Foreign Direct Investment en Business Development
4
Medewerkers Gemiddeld bedroeg het aantal medewerkers (FTE) in 2016: 38,4 (2015: 38,8)
5
Verslag van de RvC
6
M4FOUR
Verslag van de Raad van Commissarissen Het boekjaar 2016 was voor de NOM een uitstekend jaar! Niet alleen zijn de behaalde resultaten goed, er is ook veel vooruitgang geboekt met het toekomstbestendig maken van de organisatie. De positionering van de NOM in Noord-Nederland, als de belangrijke ondersteuningsorganisatie voor ondernemers die hun bedrijf willen ontwikkelen, is versterkt. Daarmee is ook de rol van de NOM in het bijdragen aan de economische structuur van Noord-Nederland verstevigd. In het proces om de NOM klaar te maken voor de toekomst zijn vijf belangrijke stappen gezet.
De NOM is in 1974 opgericht als een naamloze vennootschap waarvan het Ministerie van Economische Zaken de enige aandeelhouder was. In 1991 zijn de drie noordelijke provincies ieder aandeelhouder geworden van 0,01% van de aandelen. In de afgelopen jaren is duidelijk geworden dat het wenselijk is dat de provincies meer verantwoordelijkheid nemen voor de uitvoering van economisch beleid in de regio. Daarbij hoort een evenwichtige verhouding in het aandelenbezit. Per 30 juni 2016 zijn de Provincies Groningen, Drenthe en Fryslân in bezit gekomen van 50% van de aandelen.
Tot begin 2016 bestond de governance van de NOM uit de aandeelhouders, een Raad van Commissarissen (RvC) en de directie. In de praktijk lag de focus van de RvC met name bij het reilen en zeilen van het financieringsbedrijf en minder bij de bedrijfsvoering en de afdelingen Business Development en Foreign Direct Investment. Daarmee fungeerde de RvC in belangrijke mate als investeringscommissie. In de loop van 2016 is een nieuwe structuur geïmplementeerd, waarin de rollen beter verdeeld zijn en de RvC een duidelijke toezichthoudende taak heeft. De RvC is verkleind en heeft een evenwichtiger samenstelling gekregen, zowel in leeftijd, man- vrouw verhouding als in competenties. Als RvC hebben we het nadrukkelijker uitvoeren van onze taken als “collega” van de medewerkers en ambassadeur van de NOM in gang gezet. Dit zijn taken die, naast toezicht houden, adviseren en het zijn van werkgever, behoren tot ons takenpakket. Naast de RvC is een Investeringscommissie (IC) in het leven geroepen die de directie adviseert over te nemen investeringsbeslissingen. Alleen bij investeringen boven de € 2,5 miljoen, of als de directie wenst af te wijken van het advies van de IC, voorziet de RvC de voorstellen van een goed- of afkeuring. De voorzitter van de IC heeft in de RvC een rol als adviseur en is tevens non-voting member. Daarmee is een duidelijke scheiding aangebracht tussen bestuur en toezicht.
De contacten tussen de aandeelhouders zijn het afgelopen jaar geïntensiveerd. Naast het overleg vanuit de directie van de NOM met de aandeelhouders is er ook betrokkenheid vanuit de RvC. De leden blijven beschikbaar voor regelmatig contact.
In 2016 is gewerkt aan een nieuwe structuur en is de visie van de NOM aangescherpt. Deze visie is dat regionale economische ontwikkeling primair wordt gedragen door ondernemers. In lijn daarmee is ook een begin gemaakt met het integreren van diverse functies binnen de NOM. Daarmee komen de klanten van de NOM nog meer centraal te staan en wordt de dienstverlening specifiek op de behoefte van de klant ingericht.
7
De RvC ondersteunt deze ontwikkeling van harte, omdat wij voorzien dat daarmee de doelmatigheid en doeltreffendheid van de NOM zullen verbeteren. Als RvC hebben we grote waardering voor de goede resultaten van het financieringsbedrijf, maar zien we ook de uitdagingen die het groeiende aantal fondsen onder beheer van NOM met zich meebrengt. Door het beheer van de fondsen als een aparte taak, Fonds Support Noord, op te zetten wordt een effectieve inzet van medewerkers mogelijk gemaakt.
Aan de verdere professionalisering van de organisatie wordt door de RvC ook veel waarde gehecht. Binnen de nieuwe RvC is ook nadrukkelijk ruimte gemaakt voor een lid met een HRM profiel om ook op dit gebied als klankbord te kunnen fungeren. R. Rabbinge, voorzitter Raad van Commissarissen
8
Een kort overzicht van de activiteiten van de Raad van Commissarissen in 2016 De
vergaderde acht maal in de aanwezigheid van de directie. Voorafgaand aan iedere
vergadering heeft de raad een informeel overleg zonder de directie. Er zijn drie aan haar voorgelegde nieuwe financieringen goedgekeurd uit het Groei & Overname fonds. Er zijn twee aan haar voorgelegde herfinancieringsvoorstellen goedgekeurd uit het Groei & Overname fonds. Er werd kennis genomen van elf nieuwe financieringen uit het investering is geen formele toestemming van de
. Voor deze
vereist.
Er zijn zes aandelenverkopen gerealiseerd. Maandelijks werd de
geïnformeerd over mutaties en ontwikkelingen in de portefeuille.
Tweemaal werden de gehele portefeuille en de daaraan verbonden risico’s besproken. Aan de hand van de kwartaalrapportages werd de financiële performance van de portefeuille besproken. De
is geïnformeerd over ontwikkelingsprojecten en de daaraan verbonden risico’s.
De
heeft eenmaal buiten de aanwezigheid van de directie haar eigen functioneren en het
functioneren van de directie geëvalueerd.
Preadvies Wij adviseren de aandeelhouders om de balans, winst en verliesrekening en de toelichting op de Algemene vergadering voor Aandeelhouders vast te stellen. Inzake het resultaat stellen wij voor de winst van € 14,5 miljoen toe te voegen aan de overige reserves.
Prof. Dr. Ir. R. Rabbinge, voorzitter B.P. Woldring Mr. S.E. Korthuis A.M.C. Kuks
9
Verslag van de directie: 2016 was een jaar van verandering
10
The Imagineers
Regierol in de regio 2016 stond voor NOM als organisatie in het teken van verandering. Het veranderde aandeelhouderschap, een 50/50 aandelenverdeling tussen de Provincies Groningen, Fryslân en Drenthe enerzijds en het Ministerie van Economische Zaken anderzijds, werd tijdens de Algemene vergadering van Aandeelhouders in juni 2016 bekrachtigd. De daaruit voortvloeiende afspraken zijn verwerkt in de jaarcijfers. De betrokkenheid van de Provincies is toegenomen en de verantwoordelijkheid ligt nog meer in de regio. Afgelopen jaar hebben we een groeiend aantal bedrijven geholpen via de regionale fondsen. De Provincies erkennen een nadrukkelijkere regierol van de NOM richting ondernemers in de regionale economische ontwikkeling van Noord-Nederland. Dit sluit aan bij het regionale economische beleid van het Ministerie, die een belangrijke rol als verbindingsschakel tussen kennis, overheid en bedrijven voor de regionale ontwikkelingsmaatschappijen ziet weggelegd. Onze impact, als partij midden in het economisch hart van Noord-Nederland, blijkt ook uit onze jaarcijfers. In 2016 investeerden we, via onze eigen fondsen en via de fondsen die we beheren voor de Provincies en de Economic Board Groningen, in 53 bedrijven. Onze acquisitiemedewerkers (NOM Foreign Direct Investment) waren betrokken bij 9 projecten die zorgden voor 287 nieuwe arbeidsplaatsen in de regio. Het belang van deze activiteiten werd tijdens de opening van het Google datacenter in Eemshaven in december 2016 door diverse sprekers, waaronder de Minister van Economische Zaken, de heer Kamp, benadrukt. Ondernemingen investeerden ruim € 26 miljoen in innovatieprojecten door de betrokkenheid van NOM Business Development. Grote toevoegde waarde zit in die projecten die alle drie onze aandachtsgebieden raken. Ons project met Chezz Partners in de voormalige armaturenfabriek van Philips in Emmen is hier een voorbeeld van. NOM faciliteerde de samenwerking tussen de verschillende partijen, verzorgde de subsidieaanvraag en heeft een deel gefinancierd. De nieuwe “smart factory” Technologies Added is al thuisbasis voor Sustainder, een bedrijf dat sensor-gedreven duurzame, openbare verlichting produceert, met extra functies als verkeerstellingen en uitstootmetingen. Dankzij de samenwerking konden veel banen behouden worden en het groeiperspectief van dit Smart Industry fieldlab biedt kansen voor nieuwe werkgelegenheid.
11
Resultaat
Realisatie
Doel 2016
2015
Realisatie 2016
€ 46 mln
€ 100 mln
€ 59,1 mln
BD: innovatie impuls (financierbare projecten)
€ 23,8 mln
€ 6 mln
€ 21,8 mln
F: uitzettingen
FDI: investeringen
€ 12,1 mln
€ 8 - 12 mln
€ 4,4 mln
F: uitzettingen via fondsen derden
€ 4,8 mln
-
€ 7,9 mln
Flinc: directe en indirecte investeringen
€ 7,4 mln
€ 2 mln
€ 4 mln
FDI: arbeidsplaatsen (incl. behoud en IR) F: aantal arbeidsplaatsen bij NOM-deelnemingen Flinc: aantal arbeidsplaatsen Totale CO2 emissie (kg)
455
200
669
3.021
-
2.863
185
80
150
148.509
-
145.720
Tabel 1: Resultaten op hoofdlijnen Naast het beheer van een derde Provinciaal fonds, het Provinciaal Investerings Fonds Groningen, hebben we in 2016 het beheer van het Groeifonds van de Economic Board Groningen aan onze fondsbeheer portefeuille toegevoegd. Dit was aanleiding tot het opzetten van het Fonds Support Noord. Binnen deze afdeling is het operationele beheer en de uitvoering van zowel eigen als door ons beheerde fondsen belegd.
12
Innovatie en verduurzaming in topsectoren In overleg met leden van de Noordelijke Innovatie Board, door de Provincies geĂŻnstalleerd als denktank en aanjager, inventariseren wij mogelijke projecten op het gebied van gezondheid. Wij investeren al in bedrijven in de topsector Life Sciences en hebben veel kennis op dit gebied. Gezondheid is een groeimarkt. Vergrijzing en stijgende zorgkosten, maar ook de behoefte van consumenten om de eigen gezondheid te kunnen monitoren, leiden tot een toename van mogelijkheden en bereidheid om in gezondheid te investeren. Er is sprake van een verschuiving van diagnostiek naar preventie.
Agrofood, als belangrijke sector in Noord-Nederland, heeft een sterke link met gezonde voeding enerzijds en de vergroening van de chemiesector anderzijds. Het belang van cross-sectorale projecten is daarom groot. Dat vraagt om samenwerking tussen de verschillende clusters die werken aan deze maatschappelijke thema’s (zoals op het gebied van water, life sciences en chemie) binnen de topsectoren. In lijn met de gewijzigde positionering van de NOM komt de regierol steeds meer bij ons te liggen. Daartoe is het platform Business Development (BD) in het leven geroepen, waarin clusters gezamenlijk innovatieve projecten ontwikkelen. Dit leidt tot meer vragen om betrokkenheid en expertise van onze medewerkers.
13
De klantvraag staat centraal Regionale economische ontwikkeling wordt gedragen door ondernemingen. Wij zien dat ondernemers in de verschillende fases van hun bedrijf voor ontwikkelsprongen komen te staan waarbij zij ondersteuning nodig hebben om groei te realiseren. Om hieraan te kunnen voldoen hebben we in 2016 een interne verandering in gang gezet. Het centraal stellen van de klantvraag vanuit onze regie- en adviesrol vormt het uitgangspunt voor onze nieuwe manier van werken. Het motto dat we daarvoor gebruiken is: “ondernemingen doen groeien.� Onze dienstverlening gaan we nog meer vanuit de klantbehoefte aanbieden. Dit betekent dat onze dienstverlening niet ophoudt wanneer we een vraag niet zelf kunnen beantwoorden. Als spil in de regionale ontwikkeling verwijzen we actief door naar voor de ondernemer relevante kennisinstellingen, marktpartijen of overheden. Deze nieuwe manier van werken vraagt het nodige van onze medewerkers. Samen met hen hebben we afgelopen jaar intensief in veertien projectgroepen gewerkt aan het ontwerpen van een interne organisatie die hierop ingericht is. Vanuit dit ontwerp wordt in 2017 de organisatie verder vormgegeven. We gaan actief monitoren of de klant onze nieuwe manier van werken ook als klantgericht ervaart. Een andere manier van werken vraagt ook ontwikkeling van vaardigheden en competenties van onze medewerkers. 2017 zullen we gebruiken om onze medewerkers in de verandering optimaal te ondersteunen. Bij het professionaliseren van onze organisatie hoort ook een goede governancestructuur. Deze hebben we in 2016 verder aangescherpt door een Investeringscommissie in te stellen. Hiermee scheiden we de verantwoordelijkheden voor toezicht en bestuur en borgen we ons onafhankelijke toezicht door de RvC. De Investeringscommissie kan binnen deze structuur de directie onafhankelijk en transparant over investeringen adviseren.
14
Optimaliseren economische en maatschappelijke waarde De vooruitzichten voor 2017 zijn eveneens positief. Er is financiële ruimte om de risico’s die we bereid zijn te nemen, ook daadwerkelijk te nemen. We zijn een campagne gestart om meer MKB’ers te informeren over de mogelijkheden om hiervan gebruik te maken. Door nog nadrukkelijker in te zetten op het MKB kan de NOM optimaal economische en maatschappelijke waarde creëren in Noord-Nederland. Ook zijn er voldoende beloftevolle leads op het gebied van acquisitie en business development. Enkele gebeurtenissen bij onze participaties na balansdatum zijn in positieve zin van invloed geweest op de uiteindelijke jaarcijfers. Als ontwikkelingsmaatschappij bevinden we ons aan de voorkant van het innovatieproces. Hierdoor is onze economische en maatschappelijke impact niet altijd zichtbaar. Om onze activiteiten en rol als investeringsmaatschappij inzichtelijk te maken hebben we een waardecreatiemodel ontwikkeld. Hierin linken we onze activiteiten en output aan de waarde die we in de regio toevoegen. Het model dient tevens als leidraad voor ons jaarverslag. Hiermee beogen we de lezers van ons jaarverslag gerichter te informeren over hoe wij waarde toevoegen voor onze stakeholders. S. Jansen, directeur
15
Hoe wij waarde creĂŤren
16
Jellow
Hoe wij waarde creëren Wij zijn overtuigd van de kracht van Noord-Nederland en willen bijdragen aan een gezond en duurzaam Noord-Nederland voor ons en onze kinderen. Voor de NOM betekent dit: het op de juiste wijze stimuleren van de Noord-Nederlandse economie waarbij we rekening houden met trends en ontwikkelingen in de omgeving (zie Verslag van de directie). Met de aandeelhouders is in de loop van 2012 het beeld met betrekking tot de lange termijn ontwikkeling binnen Noord-Nederland gedeeld. De door de Provincies vastgestelde speerpunten daarin vallen grotendeels samen met de door het Ministerie van Economische Zaken gepresenteerde Topsectoren. Als afgeleide daarvan heeft de NOM haar maatschappelijke doelen uitgezet tot en met 2016. De lange termijn doelstellingen worden jaarlijks in het werkplan vertaald naar concrete doelen. Na afloop van het jaar wordt de realisatie geëvalueerd met de aandeelhouders op basis waarvan de doelen voor het volgende jaar eventueel worden bijgesteld. In 2016 is continu afstemming gezocht met de financiers van onze werkzaamheden. De vooruitblik en het opstellen van het meerjarenplan 2017-2020 met als titel ‘ondernemingen doen groeien’ maakte hier onderdeel van uit. Vanaf komend jaar zullen we gaan sturen op deze lange termijn doelstellingen. In het jaarverslag 2017 gaan we hierover ook rapporteren. Ondernemerschap zien wij als belangrijkste motor voor economische groei. Het is onze overtuiging dat wij, door in te zetten op ondernemerschap, maximaal bijdragen aan de oplossing voor maatschappelijke vraagstukken en het versterken van de economische structuur in NoordNederland. Vanuit onze visie en missie beschrijven we in dit jaarverslag de voortgang van realisatie op de doelstellingen afgeleid van het meerjarenplan 2013-2016:
Een economisch toekomstbestendig Noord-Nederland.
De N.V. NOM, Investerings- en Ontwikkelingsmaatschappij voor Noord-Nederland (NOM) heeft als missie om de permanente katalysator van economische ontwikkeling in Noord-Nederland te zijn. * Zoals vermeld op pagina 14 doorloopt de NOM een traject wat uiteindelijk zal leiden tot een hernieuwde visie en missie per 2017. Strategie De NOM wil haar doel, het versterken van de economische structuur in Noord-Nederland, bereiken door het stimuleren van duurzaam winstgevende economische activiteiten. Dat doet de NOM door het tijdelijk verstrekken van risicodragend kapitaal, acquisitie en retentie van bedrijven en innovatie. Wij realiseren ons hierbij dat investeringen steeds minder een direct effect hebben op werkgelegenheid. Door toelevering en outsourcing wordt buiten het investerende bedrijf soms meer werkgelegenheid gecreëerd dan erbinnen. Onze strategie ligt ten grondslag aan de manier waarop wij georganiseerd zijn, hoe wij onze taken hebben vormgegeven en hoe wij de goede uitvoering van onze taken borgen. Omgevingsfactoren, trends en ontwikkelingen in de omgeving van de NOM hebben hierop veel invloed. Dat wordt zichtbaar in de keuze voor
17
relevante clusters waarbinnen wij onze activiteiten uitvoeren (zie Verslag van de Directie). Het brengt kansen en risico’s met zich mee, waarop de NOM moet reageren. Dit kan doordat we adequate waarborgen hebben getroffen in onze interne bedrijfsvoering en onze governance goed hebben georganiseerd (zie Interne bedrijfsvoering en governance)
18
Waardecreatiemodel In het laatste jaar van deze beleidsperiode hebben we een waardecreatiemodel ontworpen dat inzicht geeft in de waarde die we met de uitvoering van onze activiteiten en waarborgen in de organisatie creĂŤren. Dit model helpt ons om de waarde inzichtelijk te maken die we in 2016 realiseerden en die wij willen realiseren met het meerjarenplan 2016-2020. We laten zo zien hoe onze activiteiten bijdragen aan economische groei en werkgelegenheid in de keten. Het model vormt een gids voor het lezen van ons jaarverslag.
Om onze toegevoegde waarde, effecten in de regio, te realiseren maken we gebruik van vormen van kapitaal die onze organisatie ingaan (
). Onze organisatie – de bedrijfsstrategie, ons personeel, en de kerntaken die
zij uitvoeren – zorgen ervoor dat de kapitalen omgezet worden in resultaat (
) en, hieruit voortvloeiend, in
maatschappelijke toegevoegde waarde (impact). We onderscheiden drie vormen van kapitaal. Het financieel kapitaal zijn de middelen die we beschikbaar hebben in fondsen om te investeren in ondernemingen en projecten. Daarnaast zijn het middelen voor de financiering van onze stakeholders om onze activiteiten mee te betalen. Ons intellectueel kapitaal is in de vorm van denkkracht, advies en begeleiding cruciaal voor het toevoegen van waarde. Dit kapitaal is grotendeels binnen onze organisatie aanwezig. Onze medewerkers, met kennis van investeringen en acquisitie, zijn voortdurend in gesprek met ondernemingen, kennisinstellingen en overheden. Zo blijven ze op de hoogte van ontwikkelingen in de regio maar ook van nieuwe technologische ontwikkelingen.
19
Naast onze eigen deskundigheid maken we, waar nodig, gebruik van externe specifieke deskundigheid. De toegang die we hebben tot onze kennis- en samenwerkingspartners, onze financieringspartners en de rest van ons netwerk vormt een derde, voor ons belangrijk kapitaal waarmee wij waarde toevoegen: ons sociaal kapitaal.
20
OrganisatieproďŹ el
21
Frisian Motors
OrganisatieproďŹ el De NOM bestaat uit de afdelingen NOM Finance, Fonds Support Noord, NOM Business Development en NOM Foreign Direct Investment, die ondersteund worden door de stafafdelingen Algemene Zaken, Administratie & FinanciĂŤn en Communicatie.
Figuur 2: Organisatieschema + werkelijk aantal FTE ultimo 2016 (excl. stagiaires en uitzendkrachten).
22
De volgende kengetallen geven de omvang van onze organisatie weer:
2015
2016
Opbrengsten financieringsbedrijf (in € x 1.000)
7.252
16.033
Opbrengsten ontwikkelbedrijf (in € x 1.000)
2.932
3.123
Totale opbrengsten (in € x 1.000)
10.184
19.156
Omvang portefeuille (in € x 1.000)
30.805
33.036
Omvang overige activa (in € x 1.000)
42.879
40.609
Omvang totale activa (in € x 1.000)
73.807
73.645
38,8
38,4
Gemiddeld aantal FTE
Tabel 2: Omvang van de organisatie Lees meer over onze rol in de keten, afzetmarkten en vestiging, eigendomsstructuur en operationele structuur in Bijlage Organisatieprofiel.
23
Ons Personeel In 2016 werkten gemiddeld 43 (38,4 FTE) medewerkers bij de NOM. Het aantal werknemers is daarmee iets gestegen ten opzichte van 2015. Organisatie-breed streven we naar een optimaal evenwicht in de verhouding man/vrouw. Eén man en twee vrouwen traden uit dienst, waarvoor vijf vrouwen en één mannelijke collega in dienst traden. Ondanks de stijging in het aantal vrouwelijke werknemers is het percentage vrouwen (in gemiddelde fte) gelijk gebleven. Dit heeft met name te maken met de periode van indiensttreding.
Gemiddeld aantal medewerkers Aantal medewerkers ultimo Aantal fte's ultimo Gemiddeld aantal medewerkers met een vast contract
2015
2016
40
43
42
45
37,0
41,5
35
36
Gemiddeld aantal fte's
38,8
38,4
Gemiddeld aantal fte's Finance*
12,7
14,4
Gemiddeld aantal fte's FDI/BD/Flinc
10,9
12,4
Gemiddeld aantal fte's gecoördineerde projecten**
6,2
3,0
Gemiddeld aantal fte's Staf***
9,0
8,6
Gemiddeld aantal fte's vrouwen
13,4
13,6
Gemiddeld aantal fte's mangement
3,0
3,0
Gemiddeld aantal fte's parttime
9,5
9,2
10,4
9,3
Gemiddels aantal fte's indirect personeel Aantal gedetacheerd bij andere bedrijven (in fte's)
1,5
1,0
Aantal mensen gedetacheerd bij de NOM
0
0
Aantal zelfstandigen aan het werk bij de NOM
-
-
Tabel 3: Personeelsbestand
24
man
65,00%
vrouw
35,00%
Figuur 3: verhouding man-vrouw (fte)
Leeftijdscategorie
Aantal m
Aantal v
Totaal
20-35
0
5
5
36-45
0
0
0
46-60
1
0
1
1
5
6
Totaal instroom
20-35
1
1
2
36-45
0
0
0
46-60
0
1
1
>60
0
0
0
1
2
3
Totaal uitstroom
Tabel 4: Personeelsverloop
25
Duurzame inzetbaarheid Als kennisintensieve organisatie vormen onze medewerkers een belangrijk kapitaal voor onze organisatie. In lijn met onze interne organisatieontwikkeling willen we ons personeelsbeleid verder professionaliseren en hierbij invulling geven aan duurzame inzetbaarheid van ons personeel. Hierin richten we ons op de gezondheid, betrokkenheid en ontwikkeling van onze medewerkers. Hiermee beogen we het werkplezier te verhogen, het ziekteverzuim laag te houden, de arbeidsproductiviteit hoog te houden en het personeelsverloop te beperken. Afgelopen jaar hebben we daartoe ook een Risico-Inventarisatie & Evaluatie (RI&E) uitgevoerd. Onderdeel hiervan vormde een onderzoek naar psychosociale werkbelasting, waaruit bleek dat de werkdruk als goed beoordeeld wordt. Economische en technologische ontwikkelingen vragen om wendbaarheid van onze organisatie en onze medewerkers. Dit betekent dat we enerzijds onze kennis en ervaring voor de toekomst moeten borgen en anderzijds mee moeten gaan met de ontwikkelingen in onze omgeving. Afgelopen jaar hebben we drie nieuwe jonge medewerkers aangenomen zonder specifieke ervaring, die we intern gaan opleiden. Hiermee borgen we dat onze specifieke kennis behouden wordt. Tegelijkertijd benutten we het potentieel van de jonge generatie door aansluiting te houden met de ontwikkelingen om ons heen. Om nader invulling te kunnen geven aan duurzame inzetbaarheid en in de toekomst hierop te kunnen sturen, monitoren we de ontwikkeling en betrokkenheid van onze medewerkers en hun gezondheid. Op basis daarvan verkennen we komend jaar of het formuleren van doelstellingen zou kunnen bijdragen aan het sturen op duurzame inzetbaarheid.
Ontwikkeling en betrokkenheid
Bij de NOM hechten we veel belang aan persoonlijke ontwikkeling. Het opleidingsbudget en andere faciliteiten die dit mogelijk maken zijn de afgelopen jaren dan ook op hetzelfde niveau gehouden. Het opleidingsbudget was de afgelopen twee jaar 4% van de loonsom. In 2016 was het aantal medewerkers dat een training of opleiding heeft gevolgd vergelijkbaar met 2015. Zowel de totale opleidingskosten als de kosten per medewerker waren in 2016 gemiddeld lager. 2015
2016
Aantal medewerkers
28
24
Aantal uren
20
15,5
Totaal uren
560
372
Tabel 5: Tijdsbesteding opleiding en scholing in uren Een voorbeeld van hoe wij invulling geven aan training en opleiding, is de nieuw opgezette Talent Performance Academy van het
Netwerk. Met deze opleiding kunnen we medewerkers, die recent in dienst
zijn gekomen bij de NOM of ĂŠĂŠn van de andere Regionale Acquisitiepartners van het NFIA, snel de beginselen van het acquisitie vak bijbrengen. Daarvoor is een 8-daagse opleiding opgezet, waarin niet alleen aan kennis wordt gewerkt maar ook onderlinge kennismaking belangrijk is, om de samenwerking in de toekomst makkelijker te maken.
26
De gerealiseerde opleidingskosten bedroegen 2,8 % van de loonsom (2015: 3,5%). De opleidingskosten waren in 2016 gemiddeld per medewerker € 2.182 (2015: € 2.474). Hierbij wordt geen onderscheid gemaakt tussen de werknemerscategorieën.
2012
2013
2014
2015
2016
Uitgaven in € x 1.000
57
47
55
96
87
Opleidingskosten (gemiddeld per fte)
1.140
2.022
1.495
2.474
2.182
Tabel 6: Opleiding en scholing uitgaven
In 2016 is een medewerkersonderzoek uitgevoerd waaruit blijkt dat NOM-medewerkers de ruime mogelijkheden qua loopbaanontwikkeling en scholing waarderen. Ook de ruimte om werk naar eigen inzicht in te richten en als onafhankelijke professional te functioneren wordt door medewerkers als positief beoordeeld. Afgelopen jaar hebben we medewerkers intensief betrokken bij het opstarten van onze interne veranderaanpak. De verandering die we voor ogen hebben, willen we onder eigen regie, met alle betrokkenen vormgeven en realiseren. Verdeeld over veertien werkgroepen zijn alle medewerkers betrokken in het nader vormgeven van de projecten waarmee we de verandering kunnen realiseren. Door deze grote betrokkenheid worden de veranderingen ook direct onderdeel van het werk. Dit proces zal in 2017 tot zichtbare resultaten moeten leiden. Een ander initiatief waarbij medewerkers van de NOM zijn betrokken is de Havo Carrousel.
Havo Carrousel Veel havo-leerlingen hebben grote moeite om een vervolgopleiding te kiezen door de talrijke mogelijkheden die er zijn. Regelmatig leidt dat ertoe dat leerlingen ongemotiveerd raken en blijven zitten, of een verkeerde vervolgopleiding kiezen, met uitval en switchen tussen opleidingen tot gevolg. Een aantal scholen voor voortgezet onderwijs in en rond Groningen onderkent de keuzeproblematiek van hun havo-leerlingen. Met een praktische beroepsoriëntatie, “De Havo Carrousel”, willen zij hun leerlingen ondersteunen bij het keuzeproces voor een vervolgopleiding of toekomstig beroep. Ook de NOM is benaderd om de deuren te openen voor een groep van 18 leerlingen. Op deze manier hebben zij kennis kunnen maken met ons werkgebied, wat hen helpt bij het maken van een gemotiveerde keuze voor een vervolgopleiding of toekomstig beroep. Door deelname aan dit initiatief wil de NOM haar maatschappelijke betrokkenheid vergroten. Daarnaast biedt dit platform de NOM ook de mogelijkheid om meer bekendheid te genereren. De leerlingen van nu kunnen de werknemers of ondernemers van morgen zijn.
We geven invulling aan de loopbaanontwikkeling van onze medewerkers met een vaste gesprekscyclus. Op twee formele gespreksmomenten per jaar komen de onderdelen ontwikkeling, functionering en beoordeling aan de orde. De hoofddoelstelling is het optimaliseren van het functioneren van de individuele werknemer en
27
van de organisatie. Dankzij deze gesprekken wordt de kwaliteit van het werk gehandhaafd en verbeterd. Ook dragen ze bij aan de motivatie en ontplooiingskansen van onze werknemers. Halverwege het jaar wordt het functioneringsgesprek gevoerd. Hiermee kunnen we vaststellen hoe het gaat en waar eventueel bijgestuurd moet worden. In dit gesprek komt ook het persoonlijke ontwikkelingsplan aan de orde. Er worden afspraken gemaakt over te ontwikkelen competenties, te leveren prestaties en randvoorwaarden zoals begeleiding ‘on the job’, of het volgen van trainingen, cursussen of opleidingen. Tot slot wordt de medewerker aan het einde van het jaar beoordeeld. De beloning is op een voor de medewerker inzichtelijke manier aan deze beoordeling gekoppeld. Ook worden de individuele resultaatafspraken voor het komende jaar vastgelegd tijdens dit gesprek. De beoordelingscyclus is voor alle medewerkers van toepassing.
In het kader van het levensfasebewust personeelsbeleid maakte niemand gebruik van de geboden mogelijkheid om in de periode van drie jaar voorafgaand aan het pensioen in deeltijd te gaan werken met behoud van pensioenopbouw.
De gezondheid van onze medewerkers monitoren we gedurende het jaar. De afgelopen jaren lag ons ziekteverzuim percentage ruim onder het landelijk gemiddelde.
2012
2013
2014
2015
2016
Ziekteverzuim %
3,9
4,6
1,9
2,3
1,0
CBS landelijk gemiddelde *
4
3,9
3,7
3,9
3,9*
Tabel 7: Ziekteverzuim
Het ziekteverzuimpercentage is in 2016 met 1,28% gedaald ten opzichte van 2015. De meldingsfrequentie per medewerker is gedaald van 1,17 in 2015 naar 0,93 in 2016. De gemiddelde verzuimduur was in 2016 6,31 dagen. In 2015 was dat 10,32. In 2016 was er een geval van langdurig verzuim. Dit was niet arbeidsgerelateerd.
28
Figuur 4: Ziekteverzuim
4
2
0 2012
2013
Ziekteverzuim
2014
CBS landelijk
29
2015
2016
Kerntaken NOM
30
De Vries Trappen
Wat doet NOM Finance? NOM Finance verstrekt risicodragend kapitaal aan kansrijke MKB-ondernemingen in Noord-Nederland. Dat doen we in de vorm van aandelenkapitaal, achtergestelde leningen of een combinatie van beide. Zo kunnen ondernemingen starten of groeien. Hiermee dragen we bij aan duurzame werkgelegenheid, innovatie binnen ondernemingen en de realisatie van groei- en overnameplannen. Veel van deze ondernemingen zijn startups; technologie-gedreven en innovatieve bedrijven in de topsectoren. Ook bedrijven waar groei, overname of bedrijfsopvolging aan de orde is, vormen een belangrijk deel van onze doelgroep. De bedrijven waar wij in investeren, zijn gezond en bieden business cases met een goed rendementsperspectief. Echter, vanuit investeringsoogpunt brengen twee aspecten hoge risico’s met zich mee: bij jonge innovatieve bedrijven zijn zowel de technologieën als de onderneming als geheel nog in ontwikkeling. Wij zijn bereid een risicoprofiel te accepteren waar de markt (banken of andere investeerders) voor terugdeinst. Het is daarom reëel rekening te houden met een minimaal rendement of zelfs afboekingen op de investeringen. Onze aandeelhouders hebben bij de oprichting van de NOM kapitaal ingebracht. Met de opbrengsten van de financieringsactiviteiten financiert NOM Finance haar eigen activiteiten, inclusief apparaatskosten. Daarnaast moet de koopkracht van het beschikbaar gestelde vermogen in stand gehouden worden zodat we in de toekomst risicodragend kapitaal kunnen blijven verstrekken. Dat wil zeggen dat het financieringsbedrijf jaarlijks na aftrek van kosten, in vijfjarig perspectief een rendement dient te boeken dat ten minste gelijk is aan het gemiddelde inflatiepercentage van die periode. NOM Finance werkt bij de totstandkoming van een financiering, in afwisselende constellaties, samen met de onderneming en haar ondernemer, adviseurs, banken, private investeerders en participatiemaatschappijen. Ook wordt de samenwerking gezocht met partijen die nieuwe vormen van financiering aanbieden, zoals kredietunies en crowdfunding platforms. De financiële betrokkenheid van NOM Finance is altijd voor een bepaalde periode. Daarna worden de aandelen (terug)verkocht, wordt de eventuele lening afgelost en investeren we met de opbrengst in andere bedrijven. Hiermee geven we invulling aan het uitgangspunt van een revolverend fonds zonder einddatum. Naast een actieve marktbenadering gericht op nieuwe en groeiende bedrijven in de topsectoren en de regionale speerpunten, investeren we ook in Management Buy-Out (MBO) en Management Buy-In (MBI) trajecten en bedrijfsovernames binnen het bestaande MKB in Noord-Nederland. Eén van de doelstellingen van de NOM is gezonde bedrijven binnen de regio een continuïteitsbasis te geven en daarmee economische waarde voor de regio te behouden en uit te breiden. In geval van overnametrajecten neemt NOM Finance een actieve rol in zowel de financiering als het benaderen van overnamekandidaten. Met de (toekomstige) rendementen van MBO’s, MBI’s en bedrijfsovernames kunnen de hoge risico’s van onze investeringen in startende en jonge bedrijven met een hoog risicoprofiel deels gemitigeerd worden. Ook kunnen we hierdoor binnen de totale portefeuille onze rendementsdoelstelling behalen. Met deze strategie creëert en houdt NOM Finance een gebalanceerde portefeuille van startende en bestaande (groeiende) bedrijven.
31
Onderscheidende marktpositie NOM Finance onderscheidt zich van andere (private) participatiemaatschappijen door een langere termijn focus. We zijn een actieve aandeelhouder en denken mee met de ondernemer bij het realiseren van plannen. Ons uitgangspunt is het aangaan van een duurzame samenwerking met de bedrijven waarmee wij een financieringsrelatie hebben. Dit wordt niet alleen vormgegeven door middel van actief beheer maar ook door het in veel gevallen instellen van een Raad van Commissarissen of Raad van Advies waarbij de NOM een lid voordraagt. Dit alles met als doel de onderneming te laten groeien en haar doelstellingen zo efficiënt mogelijk te laten behalen. De meerwaarde van deze aanpak komt ook naar voren in die situaties waarin de ontwikkelingen minder voorspoedig verlopen dan gehoopt of verwacht. Snelle winst op onze investering is geen doel op zich: NOM Finance richt zich op actieve participatie en een bedrijfsspecifieke aanpak waarmee op termijn positief rendement (financieel en maatschappelijk) wordt gecreëerd. Dat is een duurzame basis voor continuïteit van de onderneming en uiteindelijk een positief rendement voor de onderneming en voor NOM Finance. We zijn bereid stevige risico’s te nemen, in het algemeen meer dan commerciële marktpartijen. Dit komt tot uiting in een hoog voorzieningenpercentage en een relatief hoog percentage van (gedeeltelijke) financiële afboekingen. Bij alle financieringsvraagstukken zijn aanvullende partijen als banken en andere medefinanciers nodig om de totale financieringsvraag van een onderneming te realiseren. We zien dat banken weer wat meer risicobereidheid hebben om te investeren, maar niet in alle gevallen. Dit geldt zeker voor de groep startups en jonge, groeiende bedrijven. Ook de financiering van relatief kleine bedragen tot € 250.000,- blijkt in de praktijk problematisch te zijn. Daarnaast hebben wij te maken met de opkomst van alternatieve financiers. Crowdfunding begint bijvoorbeeld volwassen te worden. Particuliere beleggers investeren met in omvang groeiende bedragen, waarmee financieringsvragen (deels) ingevuld kunnen worden. Ondernemers worden zo in staat gesteld de financieringsvraag vanuit meerdere bronnen te realiseren, het zogenaamde 'gestapeld financieren’. Dit biedt kansen, maar brengt ook risico’s voor de financiers met zich mee. Crowdfunding investeringen worden bijvoorbeeld niet afgedekt door een deposito stelsel. Een door deze ontwikkeling in toenemende mate door ondernemers als problematisch ervaren situatie is dat de doorzichtigheid van het financieringsaanbod afneemt en de complexiteit van het financieringslandschap toeneemt. NOM Finance onderzoekt op dit moment samen met externe partijen waaronder VNO/NCW de mogelijkheden tot het opzetten van een advies- en begeleidingsactiviteit (gebaseerd op de huidige activiteiten van Flinc) vanuit de NOM onder de werknaam “House of Finance”. Hoewel de complexiteit van het financieringslandschap en het aantal aanbieders van geld toeneemt, is NOM Finance positief gestemd over deze ontwikkeling. De NOM kan dat deel van de marktvraag invullen dat door andere financieringspartijen onbediend blijft. Onze unieke propositie: het verstrekken van risicodragend kapitaal onder professionele begeleiding, passend bij de sociaaleconomische doelstelling, wordt daarmee zichtbaar.
32
Resultaten en effecten in de regio
NOM Finance heeft in 2016 een positief bedrijfsresultaat van € 14,6 miljoen behaald. Dit resultaat is opgebouwd uit rentebaten, ontvangen dividenden, ontvangen commissarisvergoedingen, afboekingen, voorzieningen en resultaten uit de verkoop van participaties. Inkomsten
2012
2013
2014
2015
2016
Dividend, rente, provisies, commissariaten
9,2
7,6
13,5
6,4
6,9
Resultaat bij verkoop participaties
3,8
0,5
5,2
0,3
8,4
Resultaat Aanjaagfonds*
0,2
-
-
-
-
Resultaat PSC*
0,5
-
-
-
-
-
-
0,3
0,6
0,7
13,7
8,1
19,0
7,3
16,0
Beheer fondsen Kosten
Kosten NOM Finance
2,6
2,2
2,6
2,8
2,9
Voorzieningen
6,0
3,4
6,9
1,3
‑1,5
8,6
5,6
9,5
4,1
1,4
5,1
2,5
9,5
3,2
14,6
Resultaat NOM Finance (voor belastingen)
Tabel 8: Het financiële resultaat van NOM Finance (in € mln) *
In 2016 hebben we via de NOM Fondsen een investeringsniveau van € 4,4 miljoen gerealiseerd (2015: € 12,1 miljoen). Het totale investeringsniveau is lager dan in 2015, maar we investeerden met relatief kleinere financieringsbedragen in meer bedrijven. Economische groei en een verbeterende kwaliteit van ontvangen businessplannen zien we daarin terug. In 2016 zijn er 307 (2015: 343) nieuwe leads binnengekomen bij NOM Finance. Hierin zitten 173 leads die door de investment analyst in een vroeg stadium zijn afgewezen en waar mogelijk doorverwezen (naar Flinc en/of andere financiers). Per saldo zijn 134 concrete nieuwe leads binnengekomen bij NOM Finance (54 Aanjaagfonds en 80 G&O-fonds). Van de 134 leads zijn 9 gefinancierd (naast nog 7 leads uit 2015). Per einde december zijn 15 leads onderhanden (12 in onderzoek en 3 in afwachting reactie van de onderneming). De belangrijkste redenen voor afwijzingen waren onder meer kwaliteit business case (17,1%), kwaliteit management (28,6%) en overig (25,7%). Ultimo 2016 zijn 46 mogelijke investeringen in onderzoek.
Aantal
Bedrag
2015
2016
2015
2016
Nieuwe bedrijven
14
16
6.117
2.875
Uitbreidingen
11
12
6.701
1.561
Totaal
25
28
12.818
4.436
Tabel 9: Investeringen 2015 en 2016 (bedragen x €1.000)
33
Daarnaast hebben we via het beheer van een drietal provinciale fondsen, het investeringsfonds van de EBG en het InnovatieFonds Noord-Nederland een totaalbedrag aan investeringen ad. € 7,9 miljoen in 29 bedrijven gerealiseerd. Direct en indirect heeft NOM Finance daarmee in 2016 een totaalbedrag van € 12,3 miljoen bij 57 bedrijven gerealiseerd. Omvang van de investeringen
Eigen fondsen
Fondsen in beheer
Totaal
tot 100.000
14
11
25
100.001 - 300.000
11
13
24
300.001 - 1 mln.
3
4
7
1 mln. en meer
0
1
1
Totaal
28
29
57
Tabel 10: Omvang van de investeringen Ontwikkeling portefeuille NOM Finance investeert hoofdzakelijk, maar niet uitsluitend, in bedrijven binnen de topsectoren. In 2016 investeerden we bij 16 nieuwe bedrijven en deden we 12 additionele- of herfinancieringen bij bestaande relaties. Hiervan betreft 89% financieringen in de topsectoren. Uit de 16 nieuwe bedrijven blijkt de ontwikkeling in met name de high-tech maaksector en de creatieve industrie. Ook presteerde een aanzienlijk aantal van onze portefeuillebedrijven goed tot uitstekend.
Nieuw
Uitbreiding
2015
2015
Aantal
x €
Nieuw
2016
Aantal
x €
1.000
Aantal
1.000
Uitbreiding
2016 x €
Aantal
1.000
x € 1.000
High Tech
5
1.937
2
3.050
6
1.480
4
550
Energie
1
175
2
115
-
-
-
-
Water
1
150
0
0
2
230
-
-
LS & Health
4
1.405
2
1.288
-
-
4
568
Chemie
0
0
1
650
2
175
-
-
Agri & Food
1
800
1
250
-
-
1
150
Tuinbouw- en
0
0
0
0
-
-
-
-
Logistiek
0
0
0
0
-
-
-
-
Creatieve industrie
1
500
1
10
5
890
1
150
Overig
1
800
2
950
1
100
2
143
Totaal
14
5.767
11
6.313
16
2.875
12
1.561
uitgangsmaterialen
Tabel 11: Investeringen en uitbreidingen in de topsectoren Aantal bedrijven 01-01-2016: 87 - aantal bedrijven 31-12-2016: 81
2016 Bij: Af:
10 >200.000 6 < 200.000 16 > 200.000 6 < 200.000
Tabel 12: Verloop van de portefeuille (excl. persoonlijke leningen)
34
Duur participaties en leningen We streven ernaar de duur van onze betrokkenheid bij participaties te beperken zonder dat op voorhand een (geforceerd) exit moment vanuit de NOM wordt vastgelegd. Eventuele exit mogelijkheden worden daarom gedurende de looptijd van de investering actief gevolgd. Wanneer we een reĂŤle mogelijkheid zien, volgen we deze actief op en bespreken we deze met de andere aandeelhouders en bestuurder(s) van de onderneming. De gemiddelde duur van participaties en leningen was in 2016 6,9 jaar, iets lager dan het voorgaande jaar (2015: 8,2 jaar). Deze daling komt door het afscheid nemen van een aantal ondernemingen die al lange tijd in de portefeuille zaten. Van 22 bedrijven is in 2016 afscheid genomen waarvan 6 bedrijven zijn verkocht aan mede- of nieuwe aandeelhouders. In al deze situaties leidt de verkoop tot continuĂŻteit en groeimogelijkheden voor de betreffende onderneming. In 2016 heeft dit ook geleid tot een positief financieel en maatschappelijk rendement voor de NOM. In 9 gevallen was er sprake van een faillissement, liquidatie of oninbaarheid. Hiermee wordt het hoge risicoprofiel van de investeringen van NOM Finance duidelijk. Bij een dergelijk risicoprofiel is het risico van geheel of gedeeltelijke afboeking van de investering of de lening duidelijk aanwezig. De overige 7 bedrijven hebben hun lening volledig afgelost en hun activiteiten gecontinueerd.
Figuur 5: Geinvesteerde bedragen 2012 t/m 2016 14
10
6
2 2012
2013
2014
Gefinancierd bedrag
35
2015
2016
Aantal
Figuur 6: Omvang van de investeringen in 2016 30
20
10
0 tot 100.000
100.001 - 300.000
300.001 - 1 mln.
1 mln. en meer
Totaal
Omvang van de verstrekking
aantal
Figuur 7: Duur van participaties en leningen boven â&#x201A;Ź 200.000 20
10
0 <1 jaar
1-3 Jaar 3-5 Jaar 5-7 Jaar 7- 9 jaar 9 - 11 jaar11 - 13 jaar13-17 jaar17 - 19 jaarâ&#x2030;Ľ 20 jaar
Met deze resultaten hebben wij in 2016 bijgedragen aan de creatie en het behoud van werkgelegenheid in de regio. De totale werkgelegenheid van de bedrijven waar wij in participeren, daalde in 2016 naar 2.863 arbeidsplaatsen (2015: 3.021). Een aanzienlijk aantal van onze portefeuillebedrijven presteerde in 2016 goed tot uitstekend. Een aantal bedrijven heeft de opgaande lijn na een aantal moeizame jaren weer te pakken. Toch is de portefeuille niet zonder zorgen en heeft een aantal bedrijven voortgaande en intensieve aandacht nodig. Ook hierin komt het
36
door NOM Finance geaccepteerde hoge risicoprofiel weer naar voren en onderscheidt NOM Finance zich in de markt. Wij blijven lang en intensief zoeken naar oplossingen voor situaties die de continuĂŻteit van een portefeuillebedrijf kunnen bedreigen. Hierin gaan we verder dan de gemiddelde marktpartij.
Marktpositie en investeringsdilemma's In 2016 hebben opnieuw veel bedrijven zich bij de NOM gemeld met een verzoek om financiering uit de NOM Fondsen of de beheerde fondsen. Gegeven de stijgende lijn zichtbaar in de afgelopen jaren, verwachten we dat deze trend zich voort zal zetten. Nu de financierbaarheid van startende en groeiende bedrijven gecompliceerd is en zal blijven, blijft er nadrukkelijk een rol voor de NOM als risicofinancier. Onze positief-kritische opstelling ten opzichte van financieringsaanvragen van de onderneming en haar ondernemer leveren af en toe spanningen en dilemmaâ&#x20AC;&#x2122;s op. NOM Finance kiest bij de beoordeling van financieringsproposities voor deze kritische houding in de overtuiging dat dit vanuit het lange termijnperspectief de beste benadering is voor de onderneming, de regio en de NOM. Wij vinden het niet alleen onverstandig maar ook onjuist om met publieke middelen ondernemingen te laten starten of in stand te houden zonder toekomstperspectief op de lange termijn.
37
Wat doet NOM Fonds Support Noord? De NOM beseft als geen ander dat het voor een gezonde economische ontwikkeling van belang is dat de beschikbare middelen van regionale investeringsfondsen gemakkelijk hun weg vinden naar het MKB. Met de groei van de fonds-beheerportefeuille afgelopen jaar is Fonds Support Noord (FSN) als nieuwe kerntaak en afdeling opgezet binnen de NOM. FSN staat onder leiding van de Fondsenmanager, en valt hiërarchisch onder de manager Finance. Binnen FSN wordt het operationele fondsenmanagement uitgevoerd voor eigen fondsen van de NOM en voor de beheerde fondsen. De eigen fondsen zijn het Aanjaagfonds, Groei- en Overnamefonds en het Innovatiefonds Noord-Nederland (IFNN). FSN levert een optimale dienstverlening aan al haar klanten zonder onderscheid te maken tussen interne of externe fondsen. FSN geeft zowel bestaande als nieuwe fondsinitiatieven de kans om een beroep te doen op de kennis, ervaring, processen en systemen van de NOM. Het Fondsmanagement beslaat de volledige dienstverlening rondom de uitvoer van een fonds: van investment management, juridische ondersteuning en administratieve taken tot en met de rapportages en control. Voor partijen die graag zélf willen acquireren en investeringsbeslissingen nemen, maar de contractvorming, boekhouding en verantwoording liever in deskundige handen leggen, is ook alleen administratief fondsbeheer mogelijk. In dit geval biedt FSN mid- en backoffice werkzaamheden inclusief rapportage en control. FSN geeft zowel bestaande als nieuwe fondsinitiatieven de kans om een beroep te doen op de kennis, ervaring, processen en systemen van de NOM. FSN is beschikbaar voor fondsinitiatieven met een NoordNederlandse focus. Private partijen die vanuit winstoogmerk investeren komen niet in aanmerking voor dienstverlening van FSN. Alle dienstverlening van FSN wordt tegen een kostendekkend tarief aangeboden. De NOM voert het beheer van de zelfstandige provinciale investeringsfondsen Doefonds Fryslân, MKB Fonds Drenthe en Investeringsfonds Groningen (IFG) uit. De Provincies hebben deze fondsen in zelfstandige bv's ondergebracht. Hiermee wordt de mogelijkheid gecreëerd om, in aanvulling op investeringen uit het NOM fonds, bedrijven in de regio te financieren. Het Doefonds en MKB Fonds richten zich, binnen het MKB van de beide provincies, gedeeltelijk op een andere doelgroep en op ondernemingen in een andere levensfase dan de fondsen van NOM Finance. Zo wordt risicodragende financiering bereikbaar voor een grotere groep MKBondernemingen. In 2016 is het door de Economic Board Groningen opgerichte Groeifonds aan onze beheerportefeuille toegevoegd. Dit fonds biedt leningen, garanties en participaties voor bedrijven gevestigd in de zogenaamde “aardbevingsgemeentes” in Noord-Groningen, of voor ondernemers die zich daar willen vestigen. Voor de investeringen per fonds verwijzen we naar de resultaten en effecten van NOM Finance. Over het Innnovatiefonds rapporteren we in resultaten en effecten van NOM BD
38
Wat doet NOM Foreign Direct Investment? Het NOM Foreign Direct lnvestment (FDI) team richt zich op het acquireren van nieuwe en het behouden van gevestigde (buitenlandse) ondernemingen in Noord-Nederland. De NOM werkt nauw samen met het Netherlands Foreign lnvestment Agency (NFIA), een agentschap dat onder het Ministerie van Economische Zaken valt. Voor de uitvoering van deze activiteiten ontvangt NOM FDI subsidie van de drie noordelijke provincies en het Ministerie van Economische Zaken.
Om nieuwe investeerders in Noord-Nederland te acquireren en te begeleiden geven we advies over vestigingslocaties, zijn we op de hoogte van aanwezige bedrijventerreinen en hebben we de juiste contacten met vergunningverstrekkers, energieleveranciers en werkgelegenheidsinstanties. Ook neemt NOM FDI zelf initiatief om ondernemers te interesseren voor investeringen in het Noorden. Het acquireren van bedrijven is zo veel mogelijk georganiseerd langs de lijnen van de topsectoren. Om nieuwe investeerders aan te trekken is het van belang een goed beeld van het vestigingsklimaat te schetsen. Voor NOM FDI zijn kennis van de regio en het netwerk de belangrijkste assets. Daarin zit een belangrijk deel van onze toegevoegde waarde. Via ons netwerk doen we kennis op die noodzakelijk is om goede proposities per sector te ontwikkelen. Dit doen we altijd in samenwerking met één of meerdere regio's in het Noorden. Ook de nauwe samenwerking met de afdeling Business Development (BD) is van belang. Een omvangrijk deel van ons netwerk wordt ook door die afdeling bediend. Voor de uitvoering van de activiteiten ontvangt NOM FDI subsidies en bijdragen van de drie noordelijke provincies, het Ministerie van Economische Zaken en verschillende gemeenten uit de regio. Leads voor nieuwe buitenlandse investeringen worden gegenereerd door medewerkers van de NOM, door het Netherlands Foreign Investment Agency of via onder meer locatieadviesbureaus, accountants, advocaten, makelaars, gemeenten en provincies. NOM FDI begeleidt vanaf dat moment de investeerder bij het gehele proces om te komen tot een besluit tot vestiging. Wanneer wordt besloten tot vestiging, draagt NOM FDI de regie over aan de betrokken gemeente. De NOM neemt de klant op in het lnvestor Relations programma en blijft op afstand betrokken.
De NOM werkt nauw samen met het Netherlands Foreign lnvestment Agency (NFIA). Deze organisatie ondersteunt buitenlandse bedrijven die vestiging of uitbreiding in Nederland overwegen. Het NFIA promoot Nederland als land met een goed en aantrekkelijk investerings- en vestigingsklimaat. Sinds 2014 doet zij dit samen met haar partners onder het
netwerk, waar NOM voor zowel acquisitie als retentie
onderdeel van is. Dit netwerk bestaat uit het NFIA en alle regionale acquisitiepartijen. Dat zijn de regionale ontwikkelingsmaatschappijen (ROM’s) en een aantal stedelijke en provinciale organisaties. Naast een steeds intensievere samenwerking ten behoeve van het vermarkten van de Holland propositie, is het doel gesteld om binnen een aantal jaar de werkwijze binnen het NFIA te professionaliseren. Onderdeel hiervan is het ontwikkelen van een gezamenlijk opleidingsprogramma voor werknemers van de NOM en
39
andere acquisitiepartners binnen het
netwerk. Zowel de Talent Performance Academy als de
training Sensitieve Gesprekstechnieken, waar NOM medewerkers aan deelnemen, maken hier onderdeel vanuit.
Naast acquisitie is het belangrijk om de contacten met gevestigde ondernemingen te versterken en verder te ontwikkelen. Samen met het NFIA is hiervoor het lnvestor Relations (IR) programma ontwikkeld. In dit programma worden jaarlijks de reeds gevestigde (buitenlandse) bedrijven bezocht. Met het lokale management wordt gesproken over de strategie van de onderneming en de resultaten hiervan. Daardoor bouwen we een goede band op met ondernemingen. Door ze actief te betrekken in regionale programmaâ&#x20AC;&#x2122;s, mee te denken, slimme oplossingen te bieden en samen te werken met lokale overheden, zorgt de NOM ervoor dat gevestigde bedrijven die tegen vestigingsmoeilijkheden of â&#x20AC;&#x201C;uitdagingen aanlopen in NoordNederland, toch in de regio (kunnen) blijven. De NOM treedt hierbij op als adviseur of bemiddelaar ten behoeve van de verankering van de vestigingen. In 2016 hebben we ook de eerste stappen gezet om medewerkers van grote gemeenten actief in het IR programma mee te laten draaien.
Uitdagingen schaarste op de arbeidsmarkt De ontwikkelingen in de high-tech sector volgen elkaar snel op. De werkgelegenheid hierbinnen in Noord Nederland groeit. Het vinden van goed opgeleid personeel in de technische topsectoren wordt steeds meer een uitdaging. Dit geldt in mindere mate ook voor andere topsectoren, zeker wanneer grote buitenlandse bedrijven zich vestigen in de regio. De NOM vraagt hiervoor bij overheden en kennisinstellingen actief aandacht. Wij realiseren toegevoegde waarde door, in samenwerking met gemeenten en kennisinstellingen, arrangementen te ontwikkelen waar opleidingstrajecten tijdens de transitieperiode deel van uitmaken. Hiermee zijn bedrijven verzekerd van goed opgeleid personeel op het moment van vestigen. Deze arrangementen stimuleren bedrijven om zich in de noordelijke regio te vestigen. Vanuit commercieel oogpunt biedt bovenstaande dynamiek daarom kansen.
40
Resultaten en effecten in de regio
In 2016 is de NOM doorgegaan met de sectorspecifieke acquisitie van internationale bedrijven. We hebben sterke proposities in deelgebieden van de topsectoren Water, Energie, Chemie, AgriFood en Life Science en als vestigingsplaats voor datacenters. In de acquisitie trajecten werken de regio’s in toenemende mate samen. Zo ontwikkelden we afgelopen jaar een propositie voor de Biobased sector, onder de naam Chemports. Dit is een provinciegrensoverschrijdende propositie van Chemiepark Delfzijl, Emmtec in Emmen en de Campus Groningen (Hanzehogeschool en Rijksuniversiteit Groningen) met een focus op de vergroening van de chemie. De medewerkers van NOM FDI zijn voortdurend op strategisch niveau met bedrijven in gesprek om een netwerk van bedrijven en kennisinstellingen verder te ontwikkelen en de proposities verder aan te scherpen. Om deze ondernemingen goed van dienst te kunnen zijn worden de ontwikkelingen in de (top)sectoren continu geanalyseerd. In 2016 heeft NOM FDI 77 nieuwe leads gerealiseerd. Hieruit zijn 9 concrete nieuwe projecten voortgekomen.
Realisatie 2015
Doel 2016
Realisatie 2016
Aantal externe leads
79
80
77
Aantal projecten
10
8
9
Tabel 13: Aantal leads en projecten De Noord-Nederlandse proposities zijn opgenomen in de Holland-proposities. Nationale Acquisitie Teams, gevormd door partners uit de verschillende regio's en gecoördineerd door het NFIA, zijn verantwoordelijk voor deze proposities. Ook stellen zij longlists van bedrijven samen die actief benaderd worden om vestiging in Nederland aan de orde te stellen. Het NFIA heeft ruim 20 kantoren in het buitenland van waaruit contacten worden gelegd met deze bedrijven. Ook acquireren we via evenementen. In 2016 hebben we op meer dan 30 congressen en beurzen, veelal in het buitenland, gericht contact met ondernemingen weten te leggen die passen bij de proposities. De proposities zijn daarnaast verspreid via onder andere whitepapers, social media en websites.
Beurzen en congressen Onder de samenwerkingsvlag Dutch Data Ports, waarbij branding van specifieke datacenterlocaties in Noord-Nederland centraal staat, is samen met Groningen Seaports en de gemeente Groningen deelgenomen aan een aantal relevante evenementen. In 2016 is gekozen voor Data Centre World in Londen en het Datacloud Congress in Monte Carlo. Daarnaast is Dutch Data Ports als sponsor opgetreden tijdens de 7x24 Exchange Fall Conference in Phoenix (VS), waar diverse prospects voor de regio aanwezig waren. In de maand maart is de grootste ICT-beurs van Europa, de CeBIT te Hannover, bezocht. Specifieke aandacht in 2016 voor electromobiliteit, Virtual Reality en FinTech.
41
Met het lnvestor Relations (IR) programma heeft de NOM ervoor kunnen zorgen dat in 2016 2 bedrijven, die plannen hadden om een vestiging te sluiten of te verplaatsen naar een andere regio, toch in Noord-Nederland zijn gebleven en in beide gevallen ook verder gaan uitbreiden. Het afgelopen jaar heeft de NOM in samenwerking met het NFIA 62 buitenlandse bedrijven in verschillende topsectoren bezocht. Met het lokale management hebben wij gesproken over issues die deze bedrijven in de weg stonden. Dit varieert van problemen met werkvergunningen, het vinden van de juiste mensen, of obstakels met overheidsinstanties. Wanneer dit het vestigingsklimaat in Nederland in bredere zin raakt, is het NFIA betrokken. Daarnaast zijn 9 nieuwe projecten gestart naar aanleiding van IR bezoeken. Tot slot hebben we meer dan 50 buitenlandse bedrijven uitgenodigd voor deelname aan door de NOM georganiseerde evenementen, zoals het Midzomerfeest. Onderstaand overzicht van uitgevoerde IR bezoeken laat zien dat de NOM toegevoegde waarde levert in veel issues waar bedrijven tegenaan lopen. Soort
Omschrijving
Aantal
Strategische
De onderneming beraadt zich over de toekomst. Gedacht kan worden aan een exit door de
planvorming
moeder, herpositionering, mogelijke sluiting en nieuwe product markt combinaties
Netwerkprogramma
De onderneming wil graag deelnemen aan door de NOM ontwikkelde netwerkprogramma’s,
23 4
bijvoorbeeld op het gebied van lean manufacturing Uitbreiding
De onderneming plant of is bezig met uitbreiding of uitbreidingsinvesteringen
Behoud
De onderneming wordt door de moeder gesloten of gaat failliet
13
Geen
Er spelen geen issues waarin de NOM een rol kan spelen
19
Totaal
59
0
Tabel 14: Effecten Investor relations Het actieve acquireren en het versterken van de contacten met de gevestigde bedrijven heeft mede dankzij de samenwerking met NFIA geleid tot belangrijke effecten in de regio.
”
De NOM gaf ons meer antwoorden dan waar we om vroegen. Dat heeft ons erg geholpen.
NOM FDI was in 2016 bij 9 succesvolle projecten betrokken. Daarin wordt (in de komende 3 jaar) voor ruim € 59 miljoen in Noord-Nederland geïnvesteerd. Ook worden 287 nieuwe arbeidsplaatsen gecreëerd en 382 banen behouden.
42
Indicator
Realisatie 2015
Doel 2016
Realisatie 2016
FDI: Investeringen (in € mln)
46,1
100
59,1
FDI: Arbeidsplaatsen
185
200
287
FDI: Behouden arbeidsplaatsen
270
-
382
Tabel 15: Totaal effecten investeringen en arbeidsplaatsen Topsector Chemie
a.p. nieuw
a.p. behoud
investering (€)
7
0
20.000.000
HTSM
115
232
18.000.000
Agrofood
125
150
18.350.000
Overig
40
0
2.800.000
Totaal
287
382
59.150.000
Tabel 16: Effecten naar topsectoren Soort project Nieuw
a.p. nieuw
a.p. behoud
investering (€)
142
143
22.300.000
Behoud
0
150
350.000
Joint venture
0
0
0
Uitbreiding
145
89
36.500.000
Totaal
287
382
59.150.000
Tabel 17: Effecten naar soort project Het aantal gerealiseerde arbeidsplaatsen lag in 2016 op een zeer goed niveau. De investeringsdoelstellingen werden echter niet behaald. Dit is mede toe te schrijven aan een aantal projecten in de pijplijn die over het jaar zijn heengelopen. In het algemeen waren de in 2016 afgeronde projecten gemiddeld kleiner van omvang dan in voorgaande jaren. Een mooi voorbeeld van het behoud van arbeidsplaatsen is het tot stand brengen van een samenwerking tussen sociaal werk-leerbedrijf Synergon en snoepjesfabrikant Look-O-Look (onderdeel van Perfetti Van Melle). Dankzij dit project krijgen mensen met afstand tot de arbeidsmarkt een kans om bij Synergon ervaring op te doen, om vervolgens door te stromen naar een reguliere baan in de foodsector. Naast dat er meer werk komt voor mensen met een arbeidsbeperking, wordt met de samenwerking óók bijgedragen aan een toeleiding van langdurig werklozen naar de arbeidsmarkt. Ondertussen zijn hier 150 personen aan het werk voor Look-oLook, waarvan 50 kunnen doorstromen naar een reguliere baan. De impact zit dus niet alleen in banencreatie, maar ook de vermindering van de maatschappelijke kosten van werkloosheid.
”
De grote getallen overvielen Synergon en het verpakken van snoep vraagt allerlei hygiënische regels en dus aanpassingen. Daarom was het fijn dat wij daarin konden meedenken.
43
Toegevoegde waarde door samenwerking werk-leer bedrijf Synergon en Look-O-Look Eind 2016 is de samenwerking tussen werk-leer bedrijf Synergon en snoepfabrikant Look-O-Look officieel bekrachtigd, nadat er eerder dit jaar al een intentie werd ondertekend. De economische ontwikkeling die dit meebrengt is in twee opzichten kansrijk. Allereerst maakt de snoepfabrikant deel uit van het internationale concern Perfetti Van Melle, dat actief is in maar liefst 150 landen. Het is een opsteker voor het noorden dat Look-O-Look hier straks miljoenen snoepjes laat verpakken in een hal die Synergon speciaal voor deze megadeal liet ombouwen. Bovendien is in samenspel met de betrokken gemeenten en de provincie Groningen besloten dat mensen met afstand tot de arbeidsmarkt de kans krijgen om bij Synergon ervaring op te doen, om vervolgens door te stromen naar een reguliere baan in de foodsector. Bij de totstandkoming van de deal tussen Synergon en Look-O-Look bleek de NOM een waardevolle sparringpartner. Het vertrouwen van de NOM en de provincie in deze business case gaven zowel Synergon als Look-O-Look de overtuiging om deze samenwerking serieus vorm te geven. Zo investeerde Synergon € 250.000 in het ombouwen van een hal waar het snoepgoed straks onder hygiënische voorschriften wordt ingepakt. De logo’s van Look-O-Look die al op het fabriekspand in Winschoten prijken, geven de medewerkers een trots gevoel. “Synergon is met deze belangrijke stap een inspirerend voorbeeld voor sociale werken leerbedrijven in het land." Het is voor de regio in de eerste plaats een prachtige ontwikkeling voor mensen met een arbeidsbeperking of met afstand tot de arbeidsmarkt, maar het biedt ook kansen voor spin-off. Extra activiteit en ervaring in de foodsector is welkom in de regio, zeker op deze grote schaal. Het snoepverpakkingscentrum biedt op termijn plaats voor twee- tot driehonderd medewerkers.
44
Wat doet NOM Business Development ? NOM Business Development (NOM BD) brengt bedrijven en kennisinstellingen met de juiste competenties bij elkaar, zorgt voor financiering en speelt een belangrijke rol om van plannen of ideeën innovatieve producten of diensten te maken. Door middel van innovatieve projecten, een portaal voor innovatieve ondernemers (Flinc) en het Innovatiefonds Noord-Nederland draagt NOM BD bij aan het realiseren van nieuwe omzet voor NoordNederland. Innovatieve projecten NOM BD ontwikkelt samen met bedrijven in de regio innovatieve projecten die de potentie hebben op termijn te leiden tot toegevoegde waarde voor de noordelijke economie en voor de deelnemende bedrijven. Veel projecten betreffen initiatieven waar bedrijven uit verschillende sectoren bij betrokken zijn. Zo komen verschillende kennisgebieden bij elkaar en ontstaan projecten waaruit nieuwe producten en diensten kunnen voortkomen. Vanuit een projectidee wordt een projectgroep geformeerd met daarin ondernemers en kennisinstellingen. NOM BD begeleidt het proces en faciliteert het samenwerken tussen de verschillende partijen om tot een projectplan te komen om een idee naar een product of marktrijpe technologie te ontwikkelen. Ook helpt NOM BD bij de totstandkoming van de financiering voor de projecten. Vaak wordt een groot deel door de betrokken partijen zelf gefinancierd, aangevuld met kapitaal van bijvoorbeeld kennisinstellingen en subsidies. Door de omvang en het innovatieve karakter dragen de projecten bij aan de versterking van de structuur en de concurrentiekracht van de economie van Noord-Nederland. Voor de uitvoering van deze activiteiten ontvangt NOM BD subsidie van de drie noordelijke provincies en het Ministerie van Economische Zaken. Flinc Naast een belangrijke initiërende en faciliterende rol in innovatieve projecten, ondersteunen we ondernemers bij het verkrijgen van een financiering. Het ophalen van financiering voor innovatieve producten, diensten of concepten is altijd lastig. Onze maatschappelijke uitdaging is om kapitaal sneller en beter toegankelijk te maken voor ondernemers. Onder de noemer Flinc bieden we ondersteuning aan innovatieve ondernemers die vastlopen in hun weg naar financiering, start en groei. Flinc is de verbindende factor tussen innovatief ondernemerschap en financieringsmogelijkheden in (Noord-)Nederland. Flinc is direct vanaf het begin in staat geweest om aansluiting te vinden bij regionale initiatieven en partijen uit haar netwerk. Binnen dit netwerk heeft Flinc de taak om partijen te verbinden en ondernemers naar het juiste ‘loket’ te verwijzen. Middels Flinc dragen we bij aan het ontwikkelen van ideeën tot innovatieve producten, diensten en methodieken die op de markt gebracht kunnen worden. Ten slotte dragen wij bij door de relevantie van de ontwikkeling te monitoren en bij te sturen waar nodig.
Ontwikkelingen in het financieringslandschap In 2016 is de kwaliteit van de businessplannen die we van ondernemers ontvingen toegenomen ten opzichte van voorgaande jaren. Flinc ondersteunt ondernemers daar ook bij. Het blijft wel een aandachtspunt. In de complexe financieringsmarkt, waarin financiers verschillende beleidsuitgangspunten en informatievereisten hanteren, hebben veel ondernemers behoefte aan ondersteuning in hun financieringsvraagstuk. Wij zien vanuit een klantgericht perspectief een steeds
45
belangrijkere rol voor ons weggelegd in het begeleiden en helpen van bedrijven bij het aanvragen van financiering bij de juiste partijen en volgens de criteria van deze partijen. De ondersteuning die wij vanuit Flinc bieden is hiervan een goed voorbeeld. Wij helpen jonge ondernemers om met een goed business plan tot een passende vorm van financiering te komen.
De NOM zet met haar beleid onder andere in op een toename van innovatiekracht, een versterking van het concurrentievermogen van het bedrijfsleven en het vergroten van het economisch rendement. Per 2014 heeft de NOM het Innovatiefonds Noord-Nederland (IFNN) onder haar vleugels. Dit betreft een investeringsfonds gericht op innovatieve projecten die zich in een fase van ontwikkeling voor de marktintroductie bevinden. Kansrijke business cases, die door meerdere, samenwerkende, MKB-ondernemingen worden ontwikkeld, kunnen gebruik maken van het IFNN. Daarmee geeft het IFNN kansrijke innovaties in een vroege fase de kans om zich verder te ontwikkelen, deze doelgroep vormt immers de motor van de economie van morgen.
46
Resultaten en effecten in de regio In 2016 heeft NOM BD haar doelstelling ruim behaald. Afgelopen jaar hebben we de ontwikkeling van 2 projecten voltooid met een totale investering van ruim €21 miljoen in innovatie. In Noord-Nederland is innovatie georganiseerd via clusterorganisaties. Organisaties die hieraan bijdragen zijn Energy Valley, Healthy Ageing Network Noord-Nederland en de Wateralliantie. Deze organisaties verenigen de in de topsectoren (Energie, Life Sciences en Water) betrokken ondernemingen en kennisinstellingen. Daarnaast bestaan GreenLincs en het HTSM Platform, die veel minder zijn geformaliseerd en beide door NOM worden uitgevoerd. Binnen de clusters richten bedrijven en kennisinstellingen zich op onderzoek en innovatie. Vaak in nauwe samenwerking met andere partijen binnen het cluster. Daarnaast zijn er aansprekende raakvlakken tússen de clusters. Wij spelen een belangrijke rol in het verbinden van de ontwikkelingen in de topsectoren binnen projecten. Zo hebben we afgelopen jaar onze faciliterende en ondersteunende rol in de lang lopende projecten voortgezet. In onderstaande tabel geven we op hoofdlijnen onze rol en betrokkenheid weer in de projecten binnen de clusters. Cluster
Project
Doel
Partijen
Rol NOM
Uitkomst/ effecten
Energie
Northern
Betrekken Noord-
- 96 betalende
- Genereren
- Additionele omzet
Netherlands
Nederlandse
leden
betalende leden
bij Noord-
Offshore
en Noord-Hollandse
- Energy Valley en
(2016: 96)
Nederlandse
Wind
bedrijven bij de aanleg
de Kamer van
- Begeleiden tot een
bedrijven
(NNOW)
van windparken
Koophandel
onafhankelijke
- Verlaging van de
organisatie zonder
kostprijs van
overheidsfinanciering
windenergie op zee
op zee
- Regioprofilering Agri-food
Greenlincs
Versterken nationale
3 Noordelijke
Organiseren clusters
- Projectsubsidies
en internationale
provincies,
van ondernemingen,
voor R&D en
positie Noord-
Rijksuniversiteit
opzetten van
haalbaarheidsstudies
Nederand
Groningen, Akzo
proposities,
- Verbeteren van de
Nobel, Suiker Unie
ontwikkelen van
efficiëntie van
innovatieprojecten,
landbouw en veeteelt
acquisitie
- Vergroening van de grondstofstromen van de chemie - Vernieuwende en aansprekende projecten en het profileren van de sector als geheel
Agri-food
Agro Agenda
Agro-bedrijfsleven,
Clusters van
Vernieuwende en
LTO-Noord,
ondernemingen
aansprekende
natuur- en
vormen, ontwikkelen
projecten en het
milieuorganisaties,
innovatieprojecten
profileren van de
kennisinstellingen en de drie noordelijke provincies
47
sector als geheel
Water
Water
- Bij elkaar brengen
Overheid en
Organiseren en
Nederlandse
Alliance
van bedrijven om
bedrijven
ondersteunen
bedrijven hun
“waterpleinen”
technologieën gaan
gezamenlijk innovaties te ontwikkelen.
combineren om een
- Oplossen van
oplossing te
watertechnologie
bieden.
vraagstukken van klanten High
TaskForce
Organiseren
- Philips, Fokker,
Regie, secretariaat en
- Sterke profilering
Tech
HTSM
doorbraakprojecten
Innovatiecluster
uitvoeren activiteiten
Noord NL als
Noord
gericht op het
Drachten
kansrijke hightech
Nederland
ontwikkelen van
- Astron
regio.
HTSM-bedrijvigheid en
- RuG, NHL,
- HTSM toegevoegd
nieuwe
Stenden
aan de Noordelijke
werkgelegenheid
Innovatie Agenda (NIA).
High
World Class
- Ontwikkeling van
- Fokker, KPN, S&T,
- Opbouwen van een
- Noord-Nederland
Tech
Composites
innovatieve
Boikon, Onsite,
netwerk aan MKB
een internationale
Solutions
composietoplossingen
Vanenburg
bedrijven als
koploper in de
(WCCS)
- Groei van de (groene)
- Rijksuniversiteit
mogelijke deelnemer
productie en
economie en een
Groningen, TU
- Aandragen en
bewerking van
gezonde arbeidsmarkt
Delft, Hanze
verbinden van
lichtgewicht
in de regio
Hogeschool,
ondernemingen die
composietmaterialen
Stenden
de in het project
maken.
ontwikkelde
- Optimalisatie van
technologie kunnen
productieprocessen
toepassen in hun
centraal
producten en processen
Tabel 18: Langlopende projecten De samenwerking met het Noord-Nederlandse netwerk heeft mooie resultaten opgeleverd. Dit is terug te zien in doorverwijzingen, waardevolle connecties, gezamenlijke organisatie van evenementen en de optimalisatie van het ecosysteem rondom ondernemerschap en innovatie. Het is zaak om dit door te zetten en waar nodig te verbeteren. Met het aantal begeleide projecten en ondersteunde ondernemingen in het realiseren van een financiering, heeft NOM BD in 2016 haar doelstelling voor het realiseren van investeringen in innovatie in de regio van € 8 miljoen ruimschoots gerealiseerd. In onderstaande tabel rapporteren we de realisatie van impulsen onder de sector die in het project leidend was.
Realisatie 2015
Doel 2016
Realisatie 2016
-
-
0,5
3,1
-
2,9
-
-
-
20,7
-
22,9
-
-
0,1
23,8
8
26,4
Energie Agri -Food Water High Tech Overig, cross-sectoraal Totaal: Investeringen in innovatie (gefinancierde projecten)
Tabel 19: Realisatie innovatie impuls (in € mln)
48
Flinc is sinds 2016 structureel onderdeel van de NOM geworden. Daarmee is de continuïteit geborgd en zal Flinc de komende jaren wederom ondersteuning bieden aan de meest innovatieve en kansrijke ondernemers in Noord-Nederland. Door innovatie, groei en maatschappelijk rendement te versnellen, levert Flinc een concrete bijdrage aan het bevorderen van de Noord-Nederlandse economie en arbeidsmarkt. Dit doet Flinc door het ondersteunen van innovatieve start-ups, scale-ups, groeiers en MKB bij het versnellen en versterken van hun ontwikkeling en groeiambities. Om ondernemers optimaal te bereiken zijn in 2016 een aantal wijzigingen aangebracht. Met het doorvoeren van de wijzigingen wordt de onafhankelijkheid en laagdrempeligheid van Flinc geborgd. Zo betalen ondernemers vanaf 2016 een eigen bijdrage van € 250,-, is er een nieuwe website gelanceerd www.flinc.nl en hebben wij een digitale marktplaats voor ondernemers en investeerders gelanceerd onder de naam FinDit. Momenteel zijn circa 100 investeerders actief en staan er 8 proposities op dit platform. Ook hebben wij de kwaliteitscriteria voor Flinc aangescherpt. Er wordt kritischer gekeken naar de haalbaarheid, schaalbaarheid en innovatie alvorens er een adviestraject gestart wordt. Op deze manier kiest Flinc de meest innovatieve en kansrijke bedrijven uit die voor investeerders betere investeringskansen bieden en waarbij de maatschappelijke impact groot is. Eind 2016 heeft er een klanttevredenheidsonderzoek plaatsgevonden onder de adviestrajecten. De ondernemers beoordelen ons met een 8,5. Een mooi resultaat waar wij trots op zijn. Flinc weet steeds beter aansluiting te vinden bij regionale initiatieven. Naast het reguliere netwerk is Flinc actief betrokken bij Innofest, JNO, de Noordelingen, Young Business Awards. Ook is Flinc aangewezen door RVO als regionale coördinator van de regeling Vroege Fase Financiering. Flinc heeft een duidelijk venster op innovatie en kapitaal en biedt toegang tot bewezen routes naar kapitaal en een investeerdersnetwerk van 300+ informals, fondsen en venture capitalists. In 2016 heeft Flinc contact gehad met 170 ondernemingen. Hiervan zijn 25 ondernemingen door Flinc als innovatief, kansrijk en schaalbaar bestempeld. Deze bedrijven hebben gebruik kunnen maken van advies, een netwerk en investeerders van Flinc. Leads Adviestrajecten
Doelstelling 2016
Realisatie 2016
Doelstelling 2017
100
170
140
40
25
45 waarvan 30 nieuw
Tabel 20: Resultaten Flinc Samen met de ondernemer is gekeken welk instrument en welke financieringsbron het beste paste bij het type en de fase van de onderneming. In totaal zijn 25 financieringen verstrekt aan 12 ondernemingen met een totaal geïnvesteerd kapitaal van € 4 miljoen en een arbeidspotentieel van 150 arbeidsplaatsen.
Doelstelling 2016
Realisatie 2016
Doelstelling 2017
Financieringen (in aantallen)
22
25
26
Gefinancierde bedrijven (in aantallen)
15
12
13
2
4
3
80 fte
150 fte
150 fte
Investeringen (in aantallen) Arbeidsplaatsen (in FTE)
Tabel 21: Effecten Flinc
49
InnovatieFonds Noord-Nederland (IFNN) Het InnovatieFonds Noord-Nederland (IFNN) heeft in 2016 een belangrijke bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van kansrijke innovaties. Kansrijke business cases die onvoldoende financiering hebben weten te genereren bij marktpartijen hebben wij een kans geboden. In 2016 zijn er in totaal 61 leads behandeld, waarvan 55 zijn afgewezen of doorverwezen, vier nog in behandeling en is van twee niets meer vernomen of de vraag ingetrokken. In 2016 zijn er vier participaties gerealiseerd. Van de doorverwijzingen zijn ultimo 2016 twaalf projecten (bedrijven) succesvol gefinancierd door andere financiers. Er is € 580.000 geïnvesteerd in vier ondernemingen, waarvan drie nieuwe investeringen. De oorspronkelijke doelstelling was vijf nieuwe participaties met een totale investering van € 1 mln. In totaal participeert het IFNN nu in zeven ondernemingen. IFNN heeft de ambitie om de komende jaren meer participaties te realiseren en meer bekend te worden in de markt. Het fonds hanteert echter als één van de criteria, dat de investering een samenwerking betreft waarbij tenminste twee MKB-bedrijven betrokken zijn. Dit is een complicerende voorwaarde. Onze ambitie is dan ook om deze in 2017 los te laten. Voor 2017 is de doelstelling €1,5 mln. aan investeringen en vijf nieuwe participaties. Dit fonds stelt ondernemers in staat om van innovatief idee naar vermarktbaar product te komen. Het vinden van financiering blijft een uitdaging; een marktbehoefte die het IFNN invult.
Hightech campus Emmen Eind 2014 bracht Philips naar buiten dat hun armaturen-fabriek in Emmen zou worden gesloten, waardoor 300 arbeidsplaatsen verloren dreigden te gaan. Omdat de maakindustrie in ZuidoostDrenthe toch al in zwaar weer verkeerde, stelde de overheid (Gemeente, Provincie en Ministerie van Economische Zaken) een commissie in onder voorzitterschap van Bernard Wientjes om een herbestemming te vinden. Philips Emmen was een politiek gevoelig dossier, waar ook minister Kamp bij betrokken werd. Uiteindelijk heeft de NOM de business case ontwikkeld, hoewel de NOM geen onderdeel uitmaakte van de Commissie Wientjes. Het “Brainport-achtige” plan omvat een cluster van OEM-bedrijven (onder aanvoering van Sustainder en Eneco), een nieuw te bouwen Smart Factory die als een shared facility wordt gedeeld tussen een aantal OEM-bedrijven (onder de naam Technologies Added), en een Smart Industry Incubator, waar bedrijven kunnen aankloppen om hun product of productieproces smart (autonoom, connected en vraag-gestuurd) te maken. Stenden gaat een nieuwe techniekopleiding op de campus neerzetten. De campus wordt inmiddels beschouwd als een belangrijke katalysator voor de maakindustrie in Zuidoost-Drenthe. Voor de herontwikkeling van Philips Emmen tot een brede hightech campus moesten veel competenties worden gemobiliseerd, waardoor alle disciplines van de NOM noodzakelijk waren. Het brede NOM-netwerk is ingezet, er is beroep op de creativiteit van de business development managers gedaan, er is uitvoerig gelobbyd (ook op directieniveau) en de NOM maakte de financiering mogelijk. Het traject is aangejaagd door NOM Business Development, maar inmiddels zijn ook NOMFinance en NOM FDI betrokken geraakt. Er ligt een intentieverklaring dat NOM gaat participeren in zowel Sustainder als in Technologies Added. Bovendien gaat het Innovatiefonds Noord-Nederland een rol spelen bij de realisatie van Technologies Added. NOM FDI gaat samen met de buitenkantoren
50
van het NFIA mee op zoek naar buitenlandse partners die willen ‘landen’ door productiepartner te worden in Technologies Added (‘Made in Holland’). Zonder deze brede inzetbaarheid van de NOM was het plan niet van de grond gekomen, ook niet op onderdelen.
51
FinanciĂŤle positie NOM
52
Look-O-Look / Synergon
Financiële positie NOM De financiële positie van NOM is het resultaat van het Financieringsbedrijf (NOM Finance) en het Ontwikkelbedrijf (NOM FDI en NOM BD). Hieronder lichten we de resultaat-, vermogens- en liquiditeitsontwikkeling nader toe.
Resultaatontwikkeling De renteopbrengsten, dividenden, opbrengsten op participaties en overige resultaten op participaties van het Financieringsbedrijf hebben geleid tot een positief resultaat voor het boekjaar 2016. Het resultaat van het Ontwikkelbedrijf is in 2016 nihil. Ook dit is een positieve ontwikkeling ten opzichte van de voorgaande jaren. De weergegeven tendens weerspiegelt het karakter van de NOM, dat gekenmerkt wordt door onvoorspelbaarheid van de ontvangst van dividenden en de opbrengst door verkopen van participaties. Gegeven het type bedrijven waarin NOM Finance investeert, laat het rendement op investeringen zich vaak pas na een aantal jaar zien. Onze prestaties zijn hierdoor beter zichtbaar vanuit meerjarig perspectief.
in € miljoen
Figuur 8: Resultaatontwikkeling NOM (in € miljoen)
15
5
-5 2012
2013
2014
Financieringsbedrijf
2015
2016
Ontwikkelingsbedrijf
NOM totaal
Resultaat
2012
2013
2014
2015
2016
Financieringsbedrijf
5,2
2,5
9,5
3,2
14,6
Ontwikkelingsbedrijf
‑1
‑0,1
‑0,5
‑0,4
0
4,2
2,4
9
2,8
14,6
NOM totaal
Tabel 22: Resultaatontwikkeling NOM (in € miljoen)
53
De stijging in het resultaat van het financieringsbedrijf ten opzichte van vorig jaar is met name gerealiseerd door hogere dividenden, gestegen opbrengsten op verkopen participaties en een gedaald voorzieningenniveau. De stijging in het resultaat van het ontwikkelbedrijf is met name toe te schrijven aan de gestegen bijdragen vanuit de subsidieverstrekkers en gedaalde personeelskosten door het later invullen van een aantal vacatures.
Vermogensontwikkeling Om risicodragend kapitaal te kunnen verstrekken is door de aandeelhouders kapitaal ingebracht. De subsidiegevers stellen als eis aan NOM Finance dat de koopkracht van het door hen beschikbaar gestelde vermogen in stand blijft. Dat wil zeggen dat NOM Finance na aftrek van haar kosten in vijfjarig perspectief een rendement boekt dat tenminste gelijk is aan het inflatiepercentage (doelvermogen). Het beschikbaar gestelde vermogen verhoogd met de inflatiecorrectie en minus dividenduitkeringen wordt aangemerkt als doelvermogen. De 5-jaarsperiode loopt van 1 januari 2016 tot en met december 2020. Het kapitaal was bij aanvang van de periode € 72,3 miljoen. Ten opzichte van 2015 is een daling van € 19,5 miljoen te zien. Deze daling is met name toe te schrijven aan de uitkering van € 22 miljoen dividend die in 2016 aan aandeelhouders is uitgekeerd. Door het positieve resultaat in 2016 is het vermogen van de NOM ultimo 2016 weer groter dan het doelvermogen, waarmee aan de doelstelling van de aandeelhouders wordt voldaan.
Figuur 9: Vermogensontwikkeling (in € miljoen)
80
60
40 2012
2013
2014
Vermogen
2015
2016
Doelvermogen
2012
2013
2014
2015
2016
Vermogen
88,0
70,5
79,5
72,3
52,8
Doelvermogen
88,1
70,3
71,1
61,5
50,5
Tabel 23: Vermogensontwikkeling (in € miljoen)
54
Liquiditeitsontwikkeling De liquiditeitspositie van de NOM is in 2016 afgenomen. Dit komt met name door toegezegde dividenduitkeringen aan de aandeelhouders van € 34 miljoen, waarvan in 2016 € 22 miljoen is uitgekeerd.
in € miljoen
Figuur 10: Liquiditeitsontwikkeling 80
40
0 2012
2013
2014
Aangegane verplichtingen
Aangegane verplichtingen Beschikbaar voor financiering
2015
2016
Beschikbaar voor financiering
2012
2013
2014
2015
2016
5,1
4,3
6,3
10,9
13,5
63,8
46,9
52,6
30,1
25,7
Tabel 24: Liquiditeitsontwikkeling (in € miljoen)
55
Jaarrekening
56
Jaarrekening Geconsolideerde balans Voor verwerking resultaat (bedragen x € 1.000)
Activa
Materiële vaste activa
Inventaris 1
100
123
100
123
Financiële vaste activa
Overige effecten 2 t/m 6
33.036
30.805
33.036
30.805
Vlottende activa
Vorderingen en overlopende activa 7
1.329
1.931
Liquide middelen 8
39.180
40.948
40.509
42.879
73.645
73.807
Passiva
Groepsvermogen 9
52.751
72.279
Voorzieningen 10
84
81
Kortlopende schulden 11
20.810
1.447
73.645
73.807
57
2016
2015
Geconsolideerde winst- en verliesrekening
Financieringsbedrijf
Opbrengsten
2016
2015
Rente- en provisiebaten 12
2.106
2.401
Ontvangen dividenden 13
4.705
3.904
51
56
8.435
274
Opbrengst commissariaten 14 Resultaat verkopen participaties 15 Beheer fondsen 16
736
617
16.033
7.252
Kosten
1.970
1.810
917
944
‑1.513
1.294
1.374
4.048
Resultaat Financieringsbedrijf
14.659
3.204
Ontwikkelingsbedrijf
Opbrengsten / vergoedingen
Ministerie van Economische
Personeelskosten 24 Overige kosten 25 Saldo van de vrijval/dotatie van de voorziening voor financiële vaste activa 26
Zaken 17
1.056
1.004
Additionele financiering 18
591
-
Bijdrage Provincies 19
525
568
-
180
Bijdrage acquisitie Gemeenten 19
146
234
Projectfinanciering 20
360
702
Opbrengst Detachering 21
139
238
Bijdrage BD Clusterorganisaties 22
300
Bijdrage acquisitie Provincies 19
Diensten aan derden 23
6
6
3.123
2.932
Kosten
Personeelskosten 24
2.016
2.161
Overige kosten 25
1.107
1.160
3.123
3.321
Resultaat Ontwikkelingsbedrijf
-
‑389
Resultaat vóór belastingen
14.659
2.815
Belastingen 27
187
-
Resultaat na belastingen
14.472
2.815
58
Geconsolideerd kasstroomoverzicht
Kasstroom uit operationele activiteiten
2016
2015
Resultaat na belastingen
14.472
2.815
Aanpassingen voor:
23
23
3
‑1
‑8.740
1.504
Afschrijvingen materiële vaste activa Mutatie voorzieningen Mutatie overige effecten Verandering in werkkapitaal: Mutatie vorderingen
602
‑6
7.719
‑1.830
‑393
‑310
Kasstroom uit bedrijfsoperaties
14.079
2.505
Kasstroom uit investeringsactiviteiten
Mutatie kortlopende schulden
Investeringen in participaties
‑6.707
‑14.763
Investeringen in duurzame activa
-
-
Ontvangsten inzake de verkoop van
12.865
4.367
6.158
‑10.396
6.158
‑10.396
Kasstroom uit financieringsactiviteiten
Betaald dividend
‑22.001
‑10.002
‑22.001
‑10.002
Netto kasstroom
‑1.764
‑17.893
Saldo liquide middelen begin boekjaar
40.948
58.841
Saldo liquide middelen einde boekjaar
39.180
40.948
Mutiatie liquide middelen
‑1.768
Deconsolidatie IFNN*
‑4
Mutatie liquide middelen -/- IFNN
‑1.764
‑17.893
participaties en aflossing leningen
*Het InnovatieFonds Noord-Nederland is per 30 juni 2016 gedeconsolideerd.
59
Toelichting behorende tot de geconsolideerde jaarrekening 2016 Algemeen De Noordelijke Ontwikkelings- en Investeringsmaatschappij, gevestigd te Groningen aan de Paterswoldseweg 810 en ingeschreven in het handelsregister onder nummer 02032331, is een naamloze vennootschap, waarvan de aandelen voor 50,00% in het bezit zijn van de Staat der Nederlanden. De resterende 50,00% is ieder evenredig in het bezit van de provincies Groningen, Fryslân en Drenthe. Uitgangspunt bij participatie door de N.V. NOM Investerings- en Ontwikkelingsmaatschappij voor NoordNederland en haar dochters Venture Kapitaal Fonds III, Drentse Participatiemaatschappij, Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen (statutair gevestigd te Groningen) in ondernemingen, is het in principe tijdelijk verstrekken van risicodragend kapitaal met als doel nieuwe activiteiten op te starten of bestaande activiteiten te versterken. Behoudens bijzondere omstandigheden wordt daarbij gestreefd naar minderheidsbelangen.
Verslagleggingsperiode Deze jaarrekening is opgesteld uitgaande van een verslaggevingsperiode van een kalenderjaar.
Toegepaste standaarden De geconsolideerde jaarrekening is opgesteld in overeenstemming met de wettelijke bepalingen van Titel 9 Boek 2 BW en de stellige uitspraken van de Richtlijnen voor de jaarverslaggeving, die uitgegeven zijn door de Raad voor de Jaarverslaggeving. De vennootschappelijke winst- en verliesrekening is opgesteld met inachtneming van art. 2:402 BW. De grondslagen die worden toegepast voor de waardering van activa en passiva en de resultaatbepaling zijn gebaseerd op historische kosten.
Vergelijking met voorgaand jaar De gehanteerde grondslagen van waardering en van resultaatbepaling zijn ongewijzigd ten opzichte van het voorgaande jaar.
Stelselwijziging Er hebben zich in 2016 geen stelselwijzigingen voorgedaan.
Schattingswijziging Er hebben zich in 2016 geen schattingswijzigingen voorgedaan.
ContinuĂŻteit Deze jaarrekening is opgesteld uitgaande van de continuĂŻteitsveronderstelling.
60
Groepsverhoudingen De N.V. NOM behoort tot de NOM-groep. Aan het hoofd van deze groep staat N.V. NOM te Groningen. De jaarrekening van de N.V. NOM is opgenomen in de geconsolideerde jaarrekening van N.V. NOM te Groningen.
Verbonden partijen Als verbonden partij worden alle rechtspersonen aangemerkt waarover overheersende zeggenschap, gezamenlijke zeggenschap of invloed van betekenis kan worden uitgeoefend. Ook rechtspersonen die overwegende zeggenschap kunnen uitoefenen worden aangemerkt als verbonden partij. Ook de statutaire directieleden, andere sleutelfunctionarissen in het management van N.V. NOM of de moedermaatschappij van N.V. NOM en nauwe verwanten zijn verbonden partijen. Transacties van betekenis met verbonden partijen worden toegelicht voor zover deze niet onder normale marktvoorwaarden zijn aangegaan. Hiervan wordt toegelicht de aard en de omvang van de transactie en andere informatie die nodig is voor het verschaffen van het inzicht.
Grondslagen voor waardering Activa en verplichtingen worden in het algemeen gewaardeerd tegen de verkrijgings- of vervaardigingsprijs of de actuele waarde. Indien geen specifieke waarderingsgrondslag is vermeld vindt waardering plaats tegen de verkrijgingsprijs. In de balans, de winst- en verliesrekening en het kasstroomoverzicht zijn referenties opgenomen. Met deze referenties wordt verwezen naar de toelichting. Een actief wordt in de balans opgenomen wanneer het waarschijnlijk is dat de toekomstige economische voordelen naar de onderneming zullen toevloeien en de waarde daarvan betrouwbaar kan worden vastgesteld. Een verplichting wordt in de balans opgenomen wanneer het waarschijnlijk is dat de afwikkeling daarvan gepaard zal gaan met een uitstroom van middelen die economische voordelen in zich bergen en de omvang van het bedrag daarvan betrouwbaar kan worden vastgesteld. Baten worden in de winst- en verliesrekening opgenomen wanneer een vermeerdering van het economisch potentieel, samenhangend met een vermeerdering van een actief of een vermindering van een verplichting, heeft plaatsgevonden, waarvan de omvang betrouwbaar kan worden vastgesteld. Lasten worden verwerkt wanneer een vermindering van het economisch potentieel, samenhangend met een vermindering van een actief of een vermeerdering van een verplichting, heeft plaatsgevonden, waarvan de omvang betrouwbaar kan worden vastgesteld. Indien een transactie ertoe leidt dat nagenoeg alle of alle toekomstige economische voordelen en alle of nagenoeg alle risicoâ&#x20AC;&#x2122;s met betrekking tot een actief of verplichting aan een derde zijn overgedragen, wordt het actief of de verplichting niet langer in de balans opgenomen. Verder worden activa en verplichtingen niet meer in de balans opgenomen vanaf het tijdstip waarop niet meer wordt voldaan aan de voorwaarden van waarschijnlijkheid van de toekomstige economische voordelen en betrouwbaarheid van de bepaling van de waarde. De opbrengsten en kosten worden toegerekend aan de periode waarop zij betrekking hebben. Opbrengsten uit verkoop van participaties worden verantwoord indien alle belangrijke risicoâ&#x20AC;&#x2122;s met betrekking tot de participaties zijn overgedragen aan de koper.
61
De jaarrekening wordt gepresenteerd in euro’s, de functionele valuta van de onderneming. Alle financiële informatie in euro’s is afgerond op het dichtstbijzijnde duizendtal. De opstelling van de jaarrekening vereist dat het management oordelen vormt en schattingen en veronderstellingen maakt die van invloed zijn op de toepassing van de grondslagen en de gerapporteerde waarde van activa en verplichtingen, en van baten en lasten. De daadwerkelijke uitkomsten kunnen afwijken van deze schattingen. De schattingen en onderliggende veronderstellingen worden voortdurend beoordeeld. Herzieningen van schattingen worden opgenomen in de periode waarin de schatting wordt herzien en in de toekomstige perioden waarvoor de herziening gevolgen heeft.
Grondslagen voor consolidatie De geconsolideerde jaarrekening omvat de financiële gegevens van de onderneming en haar groepsmaatschappijen en andere rechtspersonen waarop overheersende zeggenschap kan worden uitgeoefend, dan wel waarover de centrale leiding bestaat. Groepsmaatschappijen zijn deelnemingen waarin de onderneming een meerderheidsbelang heeft, of waarin op een andere wijze een beleidsbepalende invloed kan worden uitgeoefend. Bij de bepaling of beleidsbepalende invloed kan worden uitgeoefend, worden financiële instrumenten die potentiële stemrechten bevatten en direct kunnen worden uitgeoefend, betrokken. Participaties die worden aangehouden om te vervreemden en/of voldoen aan de consolidatievrijstelling zoals bedoeld in artikel 407 Titel 9 boek 2 BW worden niet geconsolideerd. Nieuw verworven deelnemingen worden in de consolidatie betrokken vanaf het tijdstip waarop beleidsbepalende invloed kan worden uitgeoefend. Afgestoten deelnemingen worden in de consolidatie betrokken tot het tijdstip van beëindiging van deze invloed. In de geconsolideerde jaarrekening zijn de onderlinge schulden, vorderingen en transacties geëlimineerd, evenals de binnen de Groep gemaakte winsten. De groepsmaatschappijen zijn integraal geconsolideerd, waarbij het minderheidsbelang van derden afzonderlijk tot uitdrukking is gebracht. Intercompany-transacties, intercompany-winsten en onderlinge vorderingen en schulden tussen groepsmaatschappijen en andere in de consolidatie opgenomen rechtspersonen worden geëlimineerd, voor zover de resultaten niet door transacties met derden buiten de Groep zijn gerealiseerd. Ongerealiseerde verliezen op intercompany-transacties worden ook geëlimineerd tenzij er sprake is van een bijzondere waardevermindering. Waarderingsgrondslagen van groepsmaatschappijen en andere in de consolidatie opgenomen rechtspersonen zijn waar nodig gewijzigd om aansluiting te krijgen bij de geldende waarderingsgrondslagen voor de Groep. Geconsolideerde deelnemingen
%
Plaats
Venture Kapitaal Fonds III B.V.
100 %
Groningen
B.V. Drentse Participatie Maatschappij
100 %
Groningen
Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V.
100 %
Groningen
InnovatieFonds Noord-Nederland (consolidatie tot 30 juni 2016)
100 %
Groningen
Tabel 33: Geconsolideerde deelnemingen Het volgende meerderheidsbelang wordt niet geconsolideerd op basis van artikel 407 Titel 9 boek 2 BW. Prins Holding B.V.
79,2%
62
Dokkum
NV NOM is statutair directeur van het Doefonds Fryslân B.V., Drentse Holding B.V., Investeringsfonds Groningen B.V., Groeifonds B.V. en het InnovatieFonds Noord-Nederland (IFNN). Aangezien de NOM geen beleidsbepalende invloed heeft wordt deze niet meegeconsolideerd. Uitzondering hierop is het IFNN. Per 30 juni zijn er externe financiers tot het IFNN toegetreden. Door deze verandering ligt per 30 juni de beleidsbepalende invloed buiten de NOM. Om deze reden wordt het IFNN per 30 juni niet meer meegeconsolideerd in de financiële cijfers van de NOM, maar als financiële participatie verantwoord.
63
Grondslagen voor omrekening vreemde valuta Transacties in vreemde valuta Transacties luidend in vreemde valuta worden in de betreffende functionele valuta van de groepsmaatschappijen omgerekend tegen de geldende wisselkoers op de transactiedatum. In vreemde valuta luidende monetaire activa en verplichtingen worden per balansdatum in de functionele valuta omgerekend tegen de op die datum geldende wisselkoers. Niet-monetaire activa en passiva in vreemde valuta’s die tegen historische kostprijs worden opgenomen, worden naar euro’s omgerekend tegen de geldende wisselkoersen per transactiedatum. De bij omrekening optredende valutakoersverschillen worden als last in de winst- en verliesrekening opgenomen.
Grondslagen voor waardering Materiële vaste activa Overige materiële vaste activa worden gewaardeerd tegen verkrijgings- of vervaardigingsprijs inclusief direct toerekenbare kosten, onder aftrek van lineaire afschrijvingen gedurende de verwachte toekomstige gebruiksduur en bijzondere waardeverminderingen. Subsidies op investeringen worden in mindering gebracht op de verkrijgings- of vervaardingsprijs van de activa waarop de subsidies betrekking hebben. Financiële vaste activa Aandelenparticipaties worden gewaardeerd tegen kostprijs of lagere marktwaarde, onder aftrek van voorzieningen die worden gevormd als de situatie bij de betrokken ondernemingen daartoe aanleiding geeft. Deze waardering tegen kostprijs heeft tot gevolg dat waardestijgingen van participaties niet in de cijfers tot uitdrukking komen. Om een nader inzicht te geven in de verandering van de waarde van de participatieportefeuille wordt in de toelichting op de balans de benaderde actuele waarde vermeld. Voor aandelenparticipaties geldt een concrete exit-strategie. De benaderde marktwaarde van de aandelenparticipaties komt tot stand middels het portefeuillebeheermodel (Fista). Middels Fista wordt een cijfermatige benadering van de marktwaarde gevolgd en is sprake van meerdere financiële waarderingsmethodieken. Het model gaat uit van de EVCA (European private equity and Venture Capital Association) uitgangspunten. De waardering vindt plaats op basis van de meest objectief mogelijke inschatting (zoals recente transacties). Indien de informatie niet voorhanden is, vindt de waardering plaats op basis van een multiple-benadering, dan wel op basis van intrinsieke waarde van de participaties. De waardering komt gestandaardiseerd en consistent tot stand. De leningen betreffen zowel leningen aan participaties als leningen aan ondernemingen waarin de NOM niet participeert. Het betreft hier, behoudens uitzonderingsgevallen, (converteerbare) achtergestelde leningen. De onder financiële vaste activa opgenomen vorderingen worden initieel gewaardeerd tegen de reële waarde onder aftrek van transactiekosten (indien materieel). Vervolgens worden deze vorderingen gewaardeerd tegen geamortiseerde kostprijs. Bij de waardering wordt rekening gehouden met eventuele waardeverminderingen. Deelnemingen waarin invloed van betekenis op het zakelijke en financiële beleid kan worden uitgeoefend, worden gewaardeerd volgens de vermogensmutatiemethode op basis van de nettovermogenswaarde. Bij de bepaling van de nettovermogenswaarde worden de waarderingsgrondslagen van de onderneming
64
gehanteerd. Deelnemingen met een negatieve nettovermogenswaarde worden op nihil gewaardeerd. Wanneer de onderneming garant staat voor de schulden van de betreffende deelneming wordt een voorziening gevormd. De eerste waardering van gekochte deelnemingen is gebaseerd op de reële waarde van de identificeerbare activa en passiva op het moment van acquisitie. Voor de vervolgwaardering worden de grondslagen toegepast die gelden voor deze jaarrekening, uitgaande van de waarden bij eerste waardering. Voorzieningen financiële vaste activa Vaste activa met een lange levensduur dienen te worden beoordeeld op bijzondere waardeverminderingen wanneer wijzigingen of omstandigheden zich voordoen die doen vermoeden dat de boekwaarde van een actief niet terugverdiend zal worden. De terugverdienmogelijkheid van activa die in gebruik zijn, wordt bepaald op basis van een beoordeling van de resultaten in het verleden, de te verwachten toekomstige resultaten, het management, de organisatie, de uniekheid van het product en/of de productontwikkeling, de marktpositie en de ontwikkelingen in deze. Wanneer de boekwaarde van een actief naar verwachting niet terugverdiend kan worden, zal er een voorziening worden gevormd voor het verschil tussen de boekwaarde en de te verwachten realiseerbare waarde. Voorziening deelnemingen De voorziening deelnemingen wordt primair ten laste van de vorderingen op deze deelneming gevormd en voor het overige onder de voorzieningen ter grootte van het aandeel in de door de deelneming geleden verliezen, dan wel voor de verwachte betalingen door de onderneming ten behoeve van deze deelneming. Bijzondere waardeverminderingen van vaste activa De vennootschap beoordeelt op iedere balansdatum of er aanwijzingen zijn dat een vast actief aan een bijzondere waardevermindering onderhevig kan zijn. Indien dergelijke indicaties aanwezig zijn, wordt de realiseerbare waarde van het actief vastgesteld. Indien het niet mogelijk is de realiseerbare waarde voor het individuele actief te bepalen, wordt de realiseerbare waarde bepaald van de kasstroomgenererende eenheid waartoe het actief behoort. Vorderingen Vorderingen worden bij eerste verwerking gewaardeerd tegen de reële waarde van de tegenprestatie. Vorderingen worden na eerste verwerking gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs. Als de ontvangst van de vordering is uitgesteld op grond van een verlengde overeengekomen betalingstermijn wordt de reële waarde bepaald aan de hand van de contante waarde van de verwachte ontvangsten en worden er op basis van de effectieve rente rente-inkomsten ten gunste van de winst- en verliesrekening gebracht. Voorzieningen wegens oninbaarheid worden in mindering gebracht op de boekwaarde van de vordering. Projecten Projecten met meerdere deelnemers, die de NOM als subsidieaanvrager coördineert, worden in de balans verantwoord. De balanspost is het saldo van de gemaakte projectkosten en de ontvangen bijdragen. Personele kosten die subsidiabel zijn worden aan het project toegerekend en in mindering gebracht op de personele kosten van de NOM. Een eventuele eigen bijdrage van de NOM wordt ten laste van het resultaat gebracht. Indien ultimo het boekjaar de projectkosten hoger zijn dan de ontvangen bijdragen, wordt het saldo gepresenteerd onder overige vorderingen. Indien de ontvangen bijdragen hoger zijn dan de projectkosten, wordt het saldo onder kortlopende schulden gepresenteerd.
65
Kosten en opbrengsten met betrekking tot op projectbasis gefinancierde werkzaamheden van de NOM, die op verzoek van derden worden uitgevoerd, worden in de winst- en verliesrekening verantwoord. Liquide middelen Liquide middelen bestaan uit kas, banktegoeden en (direct opeisbare) deposito’s met een looptijd korter dan één jaar. Rekening-courantschulden bij banken zijn opgenomen onder schulden aan kredietinstellingen onder kortlopende schulden. Liquide middelen worden gewaardeerd tegen de nominale waarde. Voorzieningen Voorzieningen worden gewaardeerd tegen, hetzij de nominale waarde van de uitgaven die naar verwachting noodzakelijk zijn om de verplichtingen en verliezen af te wikkelen, hetzij de contante waarde van die uitgaven. Een voorziening wordt in de balans opgenomen, wanneer er sprake is van: • een in rechte afdwingbare of feitelijke verplichting die het gevolg is van een gebeurtenis in het verleden; en • waarvan een betrouwbare schatting kan worden gemaakt; en • het waarschijnlijk is dat voor afwikkeling van die verplichting een uitstroom van middelen nodig is. Schulden Schulden worden bij de eerste verwerking gewaardeerd tegen reële waarde. Transactiekosten die direct zijn toe te rekenen aan de verwerving van de schulden worden in de waardering bij eerste verwerking opgenomen. Schulden worden na eerste verwerking gewaardeerd tegen geamortiseerde kostprijs, zijnde het ontvangen bedrag rekening houdend met agio of disagio en onder aftrek van transactiekosten. Het verschil tussen de bepaalde boekwaarde en de uiteindelijke aflossingswaarde wordt op basis van de effectieve rente gedurende de geschatte looptijd van de schulden in de winst- en verliesrekening als interestlast verwerkt.
Grondslagen voor resultaatbepaling Opbrengstverantwoording Opbrengsten worden alleen verantwoord als er een redelijke zekerheid bestaat dat toekomstige voordelen naar de onderneming zullen toevloeien en dat deze voordelen betrouwbaar kunnen worden geschat. Rente- en provisiebaten Rentebaten worden tijdsevenredig verwerkt, rekening houdend met de effectieve rentevoet van de betreffende activa. De rentebaten worden alleen verantwoord indien het waarschijnlijk is dat de economische voordelen met betrekking tot de transactie naar de onderneming zullen toevloeien. Dividenden Dividenden van niet op vermogenswaarde gewaardeerde deelnemingen worden verantwoord in het jaar waarin het recht op het dividend ontstaat. Verkoop van participaties Opbrengsten uit de verkoop van participaties worden opgenomen in de opbrengsten tegen de reële waarde van de ontvangen of te ontvangen vergoeding, na aftrek van de boekwaarde van de participatie. Opbrengsten uit de verkoop van participaties worden in de winst- en verliesrekening verwerkt wanneer de belangrijkste risico’s en voordelen van eigendom aan de koper zijn overgedragen, de inning van de verschuldigde vergoeding waarschijnlijk is, de hiermee verband houdende kosten betrouwbaar kunnen worden ingeschat en er geen sprake is van aanhoudende managementbetrokkenheid bij de participaties.
66
De overdracht van risicoâ&#x20AC;&#x2122;s en voordelen varieert naargelang de voorwaarden van de betreffende verkoopovereenkomst. Diensten Opbrengsten van verleende diensten worden in de winst- en verliesrekening als netto-omzet opgenomen naar rato van het stadium van voltooiing van de transactie op verslagdatum. Het stadium van voltooiing wordt bepaald aan de hand van beoordelingen van de verrichte werkzaamheden. De opbrengsten van diensten worden verantwoord in het jaar waarin zij zijn verricht. Overheidssubsidies Overheidssubsidies worden aanvankelijk in de balans opgenomen als vooruit ontvangen baten zodra er redelijke zekerheid bestaat dat zij zullen worden ontvangen en dat zal worden voldaan aan de daaraan verbonden voorwaarden. Subsidies ter compensatie van gemaakte kosten worden systematisch als opbrengsten in de winst- en verliesrekening opgenomen in dezelfde periode als die waarin de kosten worden gemaakt. Projectfinanciering De opbrengsten van op projectbasis gefinancierde projecten worden in de winst- en verliesrekening opgenomen in de periode waar de opbrengsten betrekking op hebben. Opbrengst detachering Detacheringsopbrengsten worden systematisch als netto-omzet in de winst- en verliesrekening opgenomen in dezelfde periode als die waarin de kosten worden gemaakt. Resultaat deelneming De resultaten van deelnemingen die gedurende het boekjaar zijn verworven of afgestoten, worden vanaf het verwervingsmoment respectievelijk tot het moment van afstoting verwerkt in het resultaat. Het resultaat is het bedrag waarmee de boekwaarde van de deelneming sinds de voorafgaande jaarrekening is gewijzigd als gevolg van het door de deelneming behaalde resultaat voor zover dit aan N.V. NOM wordt toegerekend. Kosten De kosten worden verantwoord in het jaar waarop zij betrekking hebben. Saldo dotaties aan de voorziening voor financiĂŤle vaste activa Verliezen bij afstoting van participaties of bij oninbaarheid van leningen worden afgeboekt op de daarvoor gevormde voorziening. Toevoegingen aan deze voorziening komen ten laste van het resultaat van het Financieringsbedrijf. Rentelasten Rentelasten worden tijdsevenredig verwerkt, rekening houdend met de effectieve rentevoet van de betreffende passiva. Bij de verwerking van de rentelasten wordt rekening gehouden met de verantwoorde transactiekosten op de ontvangen leningen die als onderdeel van de berekening van de effectieve rente worden meegenomen. Personeelsbeloningen Lonen, salarissen en sociale lasten worden op grond van de arbeidsvoorwaarden verwerkt in de winst-enverliesrekening voor zover ze verschuldigd zijn aan werknemers.
67
Pensioenen Toegekende pensioenaanspraken zijn gebaseerd op het salaris van de werknemer, onder aftrek van een AOWfranchise, rekening houdend met de leeftijd van een werknemer. Jaarlijks wordt geĂŻndexeerd op basis van de consumentenprijsindex, met een maximum van 1,5%. Toegekende pensioenaanspraken worden door middel van periodieke premiebetaling aan de pensioenverzekeraar af gefinancierd. Uitgangspunt is dat de in de verslagperiode te verwerken pensioenlast gelijk is aan de over die periode aan de pensioenverzekeraar verschuldigde pensioenpremies. Voor zover de verschuldigde premies op balansdatum nog niet zijn voldaan, wordt hiervoor een verplichting opgenomen. Als de op balansdatum reeds betaalde premies de verschuldigde premies overtreffen, wordt een overlopende actiefpost opgenomen voor zover sprake zal zijn van terugbetaling door de verzekeraar of van verrekening met in de toekomst verschuldigde premies. Naast de premiebetalingen bestaan er geen andere verplichtingen. Afschrijvingen op materiĂŤle vaste activa Afschrijvingskosten vormen geen aparte regel in de winst-en-verliesrekening. Deze kosten zijn opgenomen in een ander onderdeel van de winst-en-verliesrekening, te weten algemene kosten. Voor inventaris wordt een afschrijvingspercentage van 20% per jaar gehanteerd. Voor een nadere specificatie worden verwezen naar de betreffende toelichting. Belastingen De belasting over het resultaat wordt berekend over het resultaat voor belastingen in de winst-enverliesrekening, rekening houdend met beschikbare, fiscaal compensabele verliezen uit voorgaande boekjaren (voor zover niet opgenomen in de latente belastingvorderingen) en vrijgestelde winstbestanddelen en na bijtelling van niet-aftrekbare kosten. Tevens wordt rekening gehouden met wijzigingen die optreden in de latente belastingvorderingen en latente belastingschulden uit hoofde van wijzigingen in het te hanteren belastingtarief. De opbrengsten uit participaties zijn voor de NOM geen opbrengsten waarover btw moet worden voldaan. Dit geldt ook voor het ontvangen van rente op leningen. Ten aanzien van vergoedingen die de NOM ontvangt voor het beheer van investeringsfondsen (voorzover er sprake is van niet ter gemeenschappelijke belegging bijeengebracht vermogen) is de NOM wel btw verschuldigd en wordt overeenkomstig gefactureerd aan de fondsen. De vennootschap (en haar dochters) zijn met ingang van 1 januari 2016 op grond van de 'Wet modernisering Vpb-plicht overheidsondernemingen' belastingplichtig geworden voor de Vennootschapsbelasting.
Grondslagen voor het kasstroomoverzicht Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de indirecte methode. De geldmiddelen in het kasstroomoverzicht bestaan uit de liquide middelen, met uitzondering van depositoâ&#x20AC;&#x2122;s met een looptijd langer dan drie maanden. Kasstromen in vreemde valuta zijn omgerekend tegen een geschatte gemiddelde koers. Koersverschillen op geldmiddelen worden afzonderlijk in het kasstroomoverzicht getoond. Ontvangsten en uitgaven uit hoofde van interest, ontvangen dividenden en winstbelastingen zijn opgenomen onder de kasstroom uit operationele activiteiten. Betaalde dividenden zijn opgenomen onder de kasstroom uit financieringsactiviteiten. De verkrijgingsprijs van de verworven groepsmaatschappij is opgenomen onder de kasstroom uit investeringsactiviteiten, voor zover betaling in geld heeft plaatsgevonden. De geldmiddelen die in de verworven groepsmaatschappij aanwezig zijn, zijn op de aankoopprijs in mindering gebracht. Transacties
68
waarbij geen instroom of uitstroom van kasmiddelen plaatsvindt, waaronder financiĂŤle leasing, zijn niet in het kasstroomoverzicht opgenomen. De waarde van de gerelateerde activa en leaseverplichting zijn in de toelichting van balansposten verantwoord. Bepaling actuele waarde Een aantal grondslagen en de toelichtingen in de jaarrekening vereisen de bepaling van de actuele waarde van zowel financiĂŤle als niet-financiĂŤle activa en verplichtingen. Ten behoeve van waardering en informatieverschaffing is de actuele waarde op basis van diverse methoden bepaald. Indien van toepassing wordt nadere informatie over de uitgangspunten voor de bepaling van de actuele waarde vermeld bij het onderdeel van deze toelichting dat specifiek op het betreffende actief of de betreffende verplichting van toepassing is.
69
Toelichting op geconsolideerde balans Voor verwerking resultaat Bedragen x € 1.000
Materiële vaste activa 1. Materiële vaste activa De mutaties in de materiële vaste activa worden als volgt weergegeven: Activa
2016
Stand per 1 januari
Verkrijgingsprijs
146
Cum. waardeverminderingen
en afschrijvingen
‑23
Boekwaarden
123
2015
146
-
146
Investeringen
-
-
Desinvesteringen
-
-
Afschrijvingen materiële vaste activa
‑23
‑23
Afschrijvingen desinvesteringen
-
-
Stand per 31 december
Verkrijgingsprijs
146
146
Cum. waardeverminderingen
en afschrijvingen
‑46
‑23
Boekwaarden
70
‑23
100
‑23
123
Financiële vaste activa 2. Participaties Het verloop van de participaties was als volgt:
2016
2015
Verkrijgingswaarde
per 1 januari
48.337
42.864
Bij:
Nieuwe participaties
1.430
2.954
Uitbreidingen / conversies
344
3.538
1.774
6.492
Af:
Faillissementen /
liquidaties
‑5.470
‑819
Afgestoten participaties
‑3.064
‑200
‑8.534
‑1.019
Af:
Deconsolidatie IFNN
‑350
‑350
‑7.110
5.473
Nominaal bedrag
per 31 december
41.227
48.337
Af:
Voorziening
‑21.242
‑28.785
19.985
19.552
Het InnovatieFonds Noord-Nederland is per 30 juni 2016 gedeconsolideerd. De benaderde marktwaarde van de participaties bedroeg ultimo 2016 circa € 101 miljoen (2015: € 96 miljoen). Het verloop van de voorziening op de participaties was als volgt:
Voorziening per 1 januari
Bij:
Vrijval t.l.v. resultaat i.v.m.
waardeveranderingen
Af:
Vrijval door desinvestering /
afboekingen / faillissementen
‑7.543
‑3.016
Voorziening per 31 december
21.242
28.785
3. Vorderingen op participaties
‑742
28.785
‑2.197
‑6.801
71
‑742
‑6.801
2016
31.801
‑2.197
‑819
2015
‑819
3. Vorderingen op participaties Dit betreffen (converteerbare) achtergestelde leningen verstrekt in combinatie met een participatie in het aandelenkapitaal.
Nominaal bedrag
2016
per 1 januari
Bij:
Nieuwe leningen
250
2.363
Uitbreiding leningen
791
2.998
Bijgeschreven rente
212
601
Af:
Aflossingen
‑1.670
‑2.711
Herrubricering lening
-
-
Conversie
-
-
Afboekingen /
faillissementen
Nominaal bedrag
per 31 december
18.263
Af:
Voorziening
20.142
1.253
‑1.462
‑3.132
2015
16.891
5.962
-
‑2.711
20.142
‑7.965
‑10.754
10.298
9.388
‑1.879
3.251
Het verloop van de voorziening op de vorderingen op participaties was als volgt:
Voorziening per 1 januari
Bij:
Vrijval/dotatie t.l.v. resultaat i.v.m.
waardeveranderingen
Af:
Vrijval door desinvestering / afboekingen
/faillissementen
Voorziening
per 31 december
4. Overigen leningen u/g
‑1.328
10.754
1.936
‑1.461
72
‑1.328
‑1.461
2016
7.965
‑2.789
8.818
1.936 -
2015
-
1.936 10.754
4. Overigen leningen u/g Dit betreft (achtergestelde) leningen aan bedrijven waarin de NOM niet participeert in het aandelenkapitaal.
Nominaal bedrag per
2016
1 januari
Bij:
Nieuwe leningen
Af:
Aflossingen
Conversie
Afboekingen /
faillissementen
‑185
‑176
Saldo per 31 december
6.557
6.742
Af:
Voorziening
‑6.323
‑6.438
234
304
2016
2015
6.438
6.742
-
Uitbreiding leningen
-
Bijgeschreven rente
88
‑78
88
‑195
‑273
2015
6.918
-
-
72
‑220
72
‑28
‑248
Het verloop van de voorziening op de overige leningen u/g was als volgt:
Voorziening per 1 januari
Bij:
Dotatie t.l.v. resultaat i.v.m.
waardeveranderingen
Af:
Vrijval door
desinvesteringen /
afboekingen /
faillissementen
‑115
589
Saldo per 31 december
6.323
6.438
80
80
617
5.849
‑195
‑195
617
‑28
‑28
5. Aanjaagfonds Dit betreffen achtergestelde leningen aan bedrijven met een maximum van € 200.000
2016
2015
Nominaal bedrag per 1 januari
2.583
1.912
Bij:
Nieuwe leningen
1.195
800
Uitbreiding leningen
425
165
Bijgeschreven rente
37
39
Af:
Aflossingen
‑182
‑175
Afboekingen /
faillissementen
Saldo per 31 december
Af:
Voorziening
1.657
‑605
‑787
73
1.004
‑158
‑333
870
671
3.453
2.583
‑1.008
‑1.151
2.445
1.432
Het verloop van de voorziening op het Aanjaagfonds was als volgt:
Voorziening per 1 januari
Bij:
Dotatie t.l.v. resultaat i.v.m.
waardeveranderingen
Af:
Vrijval door
desinvesteringen /
afboekingen /
faillissementen
‑143
677
Saldo per 31 december
1.008
1.151
462
462
‑605
1.151
835
‑605
74
2016
474
835
‑158
2015
‑158
6. Pre Seed Capital Faciliteit (PSC) Dit betreffen financieringen aan innovatieve starters middels participaties, leningen aan bedrijven en persoonlijke leningen
2016
PSC Participaties
-
1
PSC Leningen
74
128
Totaal Pre Seed Faciliteit
2015
74
129
PSC Participaties Het verloop van deze post was in het verslagjaar als volgt:
2016
2015
Nominaal bedrag per 1 januari
121
121
Bij:
Uitbreiding participaties
Af:
Afboekingen/
Faillissementen
‑21
-
Saldo per 31 december
100
121
Af:
Voorziening
‑100
‑120
-
1
2016
2015
-
-
‑21
-
‑21
-
-
-
Het verloop van deze voorziening op de PSC participaties was als volgt:
Voorziening per 1 januari
120
54
Bij:
Dotatie t.l.v. resultaat i.v.m.
waardeveranderingen
1
66
1
66
Af:
Vrijval door desinvesteringen /
‑21
-
afboekingen
/ faillissementen
‑21
-
‑20
66
Saldo per 31 december
100
120
PSC Leningen
75
PSC Leningen Het verloop van deze post was in het verslagjaar als volgt:
2016
2015
Nominaal bedrag per 1 januari
395
432
Bij:
Nieuwe leningen
Bijgeschreven rente
Af:
Aflossingen
Afboekingen /
faillissementen
Saldo per 31 december
Af:
Voorziening
-
-
13
21
13 ‑55
‑65
‑120
21
‑58 -
‑58
‑107
288
395
‑215
‑267
73
128
‑37
Het verloop van de voorziening op de PSC lening was als volgt:
2016
2015
Voorziening per 1 januari
267
229
Bij:
Dotatie t.l.v. resultaat i.v.m.
waardeveranderingen
Af:
Vrijval door desinvesteringen /
13
13
38
38
afboekingen
/ faillissementen
‑52
38
Saldo per 31 december
215
267
‑65
‑65
-
-
Een overzicht van de participaties en leningen u/g per 31 december 2016 is vermeld in de bijlagen.
Gemiddelde rentepercentages leningen De volgende gemiddelde rentepercentages voor leningen <1 jaar, 1-5 jaar en > 5 jaar zijn in 2016 bij de NOM gehanteerd: < 1 jaar
9,6%
1 -5 jaar
9,6%
> 5 jaar
9,9%
76
Vlottende activa 7. Vorderingen en overlopende activa
2016
Te vorderen subsidie inzake
apparaatskosten
691
Debiteuren
Projecten
Pensioenen
2015
138
382
466
116
506
-
45
Te ontvangen interest op liquide middelen
33
400
Vordering op IFNN
22
-
Overige vorderingen
85
376
1.329
1.931
2016
2015
Uitstaande vorderingen
Voorziening oninbaarheid
Stand per 31 december
Debiteuren
382
-
382
466
-
466
Projecten
2016
AOP
-
447
Food2020
70
26
Agrobiopolymeren
-
20
Biobased non-food
46
13
Overige projecten
-
-
Stand per 31 december
116
2015
506
In de vorderingen en overlopende activa is een bedrag van € 116.000 (projecten) inbegrepen, die betrekking heeft op een periode langer dan één jaar (2015: € 39.000).
8. Liquide middelen
77
8. Liquide middelen Voor een verklaring van de mutatie van het saldo liquide middelen wordt verwezen naar het geconsolideerd kasstroomoverzicht. In de liquide middelen zijn de volgende deposito’s begrepen: Looptijd tot
2016
2015
Geen looptijd
€ 10,0 miljoen
€ 2,3 miljoen
Geen looptijd
€ 2,5 miljoen
-
Geen looptijd
€ 2,5 miljoen
€ 2,5 miljoen
Geen looptijd
€ 5,0 miljoen
-
Geen looptijd
€ 1,5 miljoen
-
Geen looptijd
€ 4,2 miljoen
Geen looptijd
€ 1,4 miljoen
-
Geen looptijd
€ 2,5 miljoen
-
Geen looptijd
€ 4,2 miljoen
€ 15,2 miljoen
17 januari 2017 (vervroegd beëindigd in 2016)
-
€ 4,8 miljoen
17 februari 2017 (vervroegd beëindigd in 2016)
-
€ 4,3 miljoen
11 september 2017 (vervroegd beëindigd in 2016)
-
€ 5,2 miljoen
€ 29,6 miljoen
€ 38,5 miljoen
De deposito’s zijn direct opeisbaar, evenals de liquide middelen. Het gemiddelde rendement op de liquide middelen bedraagt 1,1% (2015: 1,0%).
9. Groepsvermogen Voor een toelichting wordt verwezen naar de toelichting op de vennootschappelijke balans.
10. Voorzieningen Het verloop van de voorziening dienstjubilea in het verslagjaar was als volgt:
Stand per 1 januari
Dotatie ten laste van winst- en verliesrekening Vrijval dotatie 2014 Jubileumuitkeringen
2016
81
2015
82
13
3
‑3
‑11
‑1
2
‑1
Stand per 31 december
83
81
De voorziening dienstjubilea is gevormd ten behoeve van toekomstige uitkeringen inzake 10- en 20-jarige dienstjubilea. De voorziening is opgenomen voor de personeelsleden, die voor de pensioendatum het jubileum kunnen halen. Daarbij is op basis van de leeftijd van de werknemers rekening gehouden met de kans dat het dienstverband voor het bereiken van 10- en 20 jarige jubileum wordt beëindigd. De voorziening is opgenomen voor de aan de verstreken dienstjaren toe te rekenen verplichting. Van de voorziening is een bedrag van € 6.572 als kortlopend (korter dan 1 jaar) aan te merken.
11. Kortlopende schulden
78
11. Kortlopende schulden
Belastingen en sociale
2016
verzekeringen
538
346
Reservering vakantietoeslag
111
103
Reservering vakantiedagen
99
99
Nog te betalen kosten
12.873
85
Projecten
2.758
357
Crediteuren
119
149
Pensioenen
-
-
Vooruit ontvangen subsidie
Provincie Drenthe
170
170
Overige schulden
4.142
138
20.810
1.447
2015
In de kortlopende schulden is een bedrag van € 12.000.000 aan nog te betalen dividend opgenomen. Daarnaast wordt er een bedrag van € 2.757.634 (2015: € 356.895) verantwoord, zijnde de projecten die, in de meeste gevallen, een looptijd van langer dan 1 jaar hebben. Onder de overige schulden is een bedrag van € 4.000.000 verantwoord. Dit bedrag is eind 2016 van de Provincie Drenthe ontvangen om als garantiestelling ingezet te kunnen worden voor acquisitietrajecten. In 2017 worden met de Provincie Drenthe nadere afspraken gemaakt over het inzetten van deze garantiestelling. Door het ontbreken van deze formalisering in 2016 is de volledige € 4.000.000 direct opeisbaar door de Provincie Drenthe en zodoende opgenomen als kortlopende schuld.
79
Financiële instrumenten Algemeen De NOM maakt in de normale bedrijfsuitoefening gebruik van financiële instrumenten die in de balans zijn opgenomen. De NOM handelt niet in deze financiële instrumenten en heeft procedures en gedragslijnen om de omvang van het kredietrisico bij elke tegenpartij of markt te beperken. Bij het niet-nakomen door een tegenpartij van aan de NOM verschuldigde betalingen blijven eventuele daaruit voortvloeiende verliezen beperkt tot de waarde van de desbetreffende posten.
Kredietrisico De vorderingen uit hoofde van leningen zijn niet in overwegende mate geconcentreerd bij één of enkele participaties en overige ondernemingen. Bij deze leningen is sprake van een vast rentepercentage over de gehele looptijd. De leningen worden aangehouden tot het einde van de looptijd. De onderneming heeft derhalve als beleid om geen afgeleide financiële instrumenten te gebruiken om (tussentijdse) rentefluctuaties te beheersen.
Renterisico Het renterisico is beperkt tot eventuele veranderingen in de marktwaarde van opgenomen en uitgegeven leningen.
Marktwaarde De marktwaarde van de in de balans verantwoorde financiële instrumenten, waaronder leningen, liquide middelen en kortlopende schulden, benadert de boekwaarde ervan.
80
Niet in de balans opgenomen activa en verplichtingen Claims De NOM heeft tegen een onderneming een claim ingediend die door haar/hen worden betwist. Hoewel de afloop van deze geschillen niet met zekerheid kan worden voorspeld, wordt – mede op grond van ingewonnen juridisch advies – aangenomen dat deze geen nadelige invloed van betekenis zal hebben op de geconsolideerde financiële positie, anders dan waarvoor een voorziening is gevormd.
Optierechten Bij een aantal participaties heeft de NOM aan medeaandeelhouders het recht van aankoop op de door de NOM gehouden aandelen verleend (call optie). Tevens heeft de NOM in sommige gevallen het recht bedongen haar aandelen aan medeaandeelhouders te kunnen verkopen (put optie). Het totaalbedrag van deze opties bedraagt ca. € 3,4 miljoen (2015: € 3,3 miljoen). De NOM heeft in 2016 geen verplichtingen bij verkoop van aandelen (2015: geen verplichtingen).
Garanties Er zijn ultimo 2016 geen openstaande garanties.
Lease Er zijn ultimo 2016 geen leasecontracten.
Huur Voor het kantoorpand aan de Paterswoldseweg 810 te Groningen is per 1 november 2014 een huurovereenkomst aangegaan voor de duur van 5 jaar. De restantverplichting op balansdatum bedraagt circa € 0,6 miljoen, waarvan circa € 0,2 miljoen betrekking heeft op het volgende boekjaar.
Stortingsverplichtingen Ultimo 2016 staat er een bedrag van € 13,5 miljoen aan stortingsverplichtingen voor participaties en/of leningen u/g aan 30 ondernemingen gereserveerd.
Additionele financiering In 2016 is er met de subsidiënten een additionele financiering op de exploitatiekosten van het Ontwikkelbedrijf van € 4,0 miljoen, voor de periode 2016 en volgende jaren, overeengekomen. In 2016 is de additionele financiering uitgekomen op € 591k. Voor de periode 2017 en volgende jaren resteert een op te vragen additionele financiering van € 3,4 miljoen.
81
Toelichting op de geconsolideerde winst- en verliesrekening Voor verwerking resultaat Bedragen x € 1.000
12. Rente- en provisiebaten
2016
Rente leningen u/g
1.329
Rente leningen Aanjaagfonds
Rente leningen Pre Seed Capital Rente op liquide middelen
1.563
263
172
29
35
447
513
Provisies
22
102
Provisies Aanjaagfonds
16
16
Provisies Pre Seed Capital
-
-
2.106
2015
2.401
13. Ontvangen dividenden Gedurende het verslagjaar is € 4.705.053 aan dividenduitkeringen ontvangen (2015: € 3.903.826).
14. Opbrengst commissariaten In 2016 had de NOM bij 9 participaties een zetel in de Raad van Commissarissen waarvoor een vergoeding in rekening is gebracht (2015: 9).
15. Resultaat verkopen participaties
2016
Gerealiseerde opbrengst
verkopen participaties
Af:
Aanschafwaarde
participaties
7.104
Bij:
Vrijval voorziening
1.331
-
8.435
274
10.168 ‑3.064
82
2015 274
-
274
16. Beheer fondsen De NOM ontvangt een vergoeding voor het beheer van het Doefonds, Fryslân, MKB Fonds Drenthe, Investeringsfonds Groningen en het GROEIfonds. Sinds 2015 wordt de ontvangen beheervergoeding separaat opgenomen in de geconsolideerde winst- en verliesrekening. De beheervergoeding is in 2016 uitgekomen op € 735.907 (2015: € 617.066).
17. Ministerie van Economische Zaken De bijdrage van het Ministerie van Economische Zaken is een bijdrage in de exploitatie van het Ontwikkelingsbedrijf en bedraagt maximaal € 1.056.000 in 2016.
18. Additionele financiering Met de subsidiënten is voor 2016 een additionele subsidiebijdrage voor het Ontwikkelbedrijf van € 591.000 overeengekomen.
19. Bijdrage Provincies en Gemeenten De provincies Groningen, Fryslân en Drenthe dragen in totaal € 525.000 bij in de exploitatie van het Ontwikkelingsbedrijf. Daarnaast dragen vijf gemeenten € 146.000 bij in de kosten die worden gemaakt voor acquisitie. In 2016 is er vanuit de provincies geen bijdrage in de acquisitie ontvangen.
20. Projectfinanciering De projectfinanciering bestaat uit de rechtstreekse bijdrage van de provincies Groningen, Fryslân en Drenthe in het project Greenlincs (€ 200.000). Daarnaast zijn er bijdragen voor de projecten Acquisitieplan Eemsdelta en WCCS (€ 159.000) ontvangen.
21. Opbrengst Detachering In 2016 is er één werknemer volledig gedetacheerd aan TCNN. De opbrengst van deze detachering bedraagt in totaal € 138.612.
22. Bijdrage Business Development clusterorganisaties Vanuit de provincies is er een bijdrage van € 500.000 ontvangen voor de BD clusters Energie, Life Sciences, HTSM, Water en Greenlincs. Hiervan is € 200.000 bestemd voor de clusterorganisaties Energy Valley (Energie) en Healthy Ageing Network Northern Netherlands (Life Sciences). Beide organisaties hebben de bijdrage opgevraagd in 2016.
23. Diensten aan derden De diensten aan derden bestaan voornamelijk uit verricht projectmanagement voor derden.
24. Personeelskosten
83
In 2016 waren gemiddeld 38,4 FTE in dienst van de NOM, in 2015 waren dat gemiddeld 38,8 FTE. Alle personeelsleden waren werkzaam in Nederland. De personeelsomvang is als volgt te verdelen over de afdelingen:
2016
2015
Finance
14,4
12,7
Ontwikkelbedrijf
12,4
10,9
Projecten
3,0
6,2
Overhead (incl. administratie en communicatie)
8,6
9,0
38,4
38,8
84
De personeelskosten zijn als volgt te specificeren:
Salarissen
Doorbelaste
personeelskosten
Sociale lasten
2016 3.094
2015
‑367
‑450
398
474
Pensioenlasten
513
459
Uitzendkrachten
48
50
Vergoeding woon-werk
25
26
Overige personeelskosten
275
345
3.986
3.067
3.971
Van het totaal aan personeelskosten heeft € 598.393 betrekking op de gesubsidieerde projecten Greenlincs en Flinc NXT. Vanuit het Ontwikkelbedrijf is er € 65.983 doorbelast aan Finance in verband met uitgevoerde activiteiten voor het financieringsbedrijf (2015: € 111.908).
Bezoldiging bestuurder en Raad van Commissarissen Bezoldiging bestuurder In onderstaande tabel is de bezoldiging (in €) van de bestuurder weergegeven:
Belastbaar loon,
incl. sociale premies*
172.711
Pensioenbijdrage**
31.697
Totaal
2016
2015
174.658
29.679
204.408
* Inclusief 100+ compensatie regeling. ** De pensioenregeling betreft een middelloonregeling, uitgaande van pensionering op de AOWgerechtigde leeftijd. Er is geen systeem van prestatiebonussen van kracht. Bezoldiging commissarissen De bezoldiging van de commissarissen bedroeg in 2016 exclusief BTW € 53.500 (2015: € 59.705). Ultimo 2016 waren 4 commissarissen aan de vennootschap verbonden (2015: 5). Bezoldiging investment committee De bezoldiging van de IC Leden bedroeg in 2016 exclusief BTW € 19.417 (2015: -). Ultimo 2016 waren 3 IC leden aan de vennootschap verbonden (2015: -).
25. Overige kosten
85
204.337
25. Overige kosten
Algemene kosten
840
2016
932
2015
Projectkosten
1.168
1.153
Overige kosten
16
19
2.024
2.104
Onder de algemene kosten worden onder meer de kosten van huisvesting, automatisering en public relations verantwoord. De projectkosten bestaan uit de onderzoeks- en beheerkosten van het Financieringsbedrijf, de acquisitiekosten van Foreign Direct Investment en de kosten van Business Development, Greenlincs en Flinc. De overige kosten bestaan voornamelijk uit kosten voor VKF III en DPM.
26. Saldo van dotaties aan de voorziening voor financiële vaste activa
2016
Vrijval voorziening voor participaties
Vrijval/dotatie voorziening voor vorderingen op
participaties
Dotatie aan voorziening voor overige
vorderingen
80
617
Dotatie aan voorziening Aanjaagfonds
462
835
Dotatie aan voorziening Pre Seed Capital
14
104
Dotatie voorziening dubieuze debiteuren
m.b.t. participaties
‑1.513
1.295
2016
2015
Resultaat vóór belastingen
Latente vennootschapsbelasting
-
Acute vennootschapsbelasting huidig boekjaar
187
Vennootschapsbelasting voorgaande boekjaren
-
Belasting over het resultaat
‑742 ‑1.327
-
2015 ‑2.197
1.936
-
27. Belastingen
14.659
187
De belastingdruk bedraagt 1,3% en wijkt hiermee af van de nominale belastingdruk van 20-25%. Dit wordt veroorzaakt door baten die vallen onder de deelnemingsvrijstelling.
Transacties met verbonden partijen Van transacties met verbonden partijen is sprake wanneer een relatie bestaat tussen de onderneming, haar deelnemingen en hun bestuurders en leidinggevende functionarissen. Er hebben zich geen transacties met verbonden partijen voorgedaan op niet zakelijke grondslag.
Toelichting op het geconsolideerd kasstroomoverzicht 86
Toelichting op de kasstromen Het saldo liquide middelen van de NOM is gedurende het boekjaar 2016 met € 1,8 miljoen gedaald, tot € 39,1 miljoen. Aan de ene kant is er een positieve kasstroom gerealiseerd door onder meer de opbrengsten op participaties en ontvangen dividenden. Hier staat een negatieve kasstroom tegenover door onder meer de uitkeringen van dividenden aan de aandeelhouders (€ 22,0 miljoen) . De operationele activiteiten laten een positieve kasstroom zien van € 14,0 miljoen.
87
Enkelvoudige balans Voor verwerking resultaat (bedragen x € 1.000)
Activa
Materiële vaste activa
Inventaris 28
Financiële vaste activa
Deelnemingen 29
Overige effecten 30 t/m 34
Vlottende activa
Vorderingen en overlopende activa 35
Liquide middelen 36
2016
100
100
2015 123
22.202
19.682
32.197
29.623
54.399
1.306
32.368
33.674
88.173
123
49.305 2.257
36.642
38.899 88.327
Passiva
Eigen Vermogen
Gestort en opgevraagd kapitaal 37
51.900
51.899
Overige reserves 38
‑13.620
17.565
Onverdeelde winst 39
14.472
2.815
Voorzieningen
Personeelsvoorzieningen 40
Kortlopende schulden 41
88
52.752
84 35.337 88.173
72.279 81 15.967 88.327
Enkelvoudige winst- en verliesrekening
Resultaat uit deelnemingen
2.520
58
Vennootschappelijk resultaat na belastingen
11.952
2.757
Resultaat na belastingen
14.472
2.815
89
2016
2015
Toelichting behorende tot de enkelvoudige jaarrekening 2016 De enkelvoudige jaarrekening maakt deel uit van de jaarrekening 2016 van de onderneming. Ten aanzien van de enkelvoudige winst- en verliesrekening van de onderneming is gebruik gemaakt van de vrijstelling ingevolge artikel 2:402 BW. Voor zover posten uit de enkelvoudige balans en enkelvoudige winst- en verliesrekening hierna niet nader zijn toegelicht, wordt verwezen naar de toelichting op de geconsolideerde balans en winst- en verliesrekening.
Vergelijking met voorgaand jaar De gehanteerde grondslagen van waardering, van resultaatbepaling en van presentatie zijn ongewijzigd ten opzichte van vorig jaar, zoals opgenomen in de toelichting behorende tot de geconsolideerde jaarrekening.
Grondslagen voor de waardering Grondslagen voor de waardering van activa en passiva en de resultaatbepaling De grondslagen voor de waardering van activa en passiva en de resultaatbepaling zijn gelijk aan die voor de geconsolideerde balans en winst- en verliesrekening, met uitzondering van het volgende: Resultaat deelnemingen Het aandeel in het resultaat van ondernemingen waarin wordt deelgenomen omvat het aandeel van de onderneming in de resultaten van deze deelnemingen.
90
Toelichting op de enkelvoudige balans 28. Inventaris Voor een toelichting wordt verwezen naar de toelichting op de geconsolideerde balans.
29. Deelnemingen De deelnemingen in VKF III B.V., DPM B.V. en POG B.V. worden gewaardeerd tegen netto vermogenswaarde. Het verloop gedurende het boekjaar was als volgt:
Stand per 1 januari
Bij:
Resultaat deelnemingen
Saldo per 31 december
2016
19.682
19.624
2.520
58
2015
22.202
19.682
2016
2015
30. Participaties Het verloop van de participaties was als volgt:
Verkrijgingswaarde per
1 januari
Bij:
Nieuwe participaties
Uitbreidingen / conversies
Af:
Faillissementen /
afboekingen
Vervreemde participaties
Nominaal bedrag
per 31 december
Af:
Voorziening
1.430
344
46.031
1.774
-
‑8.510
‑8.510
91
2.993
3.150
40.907 6.143
‑819
‑200
‑1.019
39.295
46.031
‑19.915
‑27.342
19.380
18.689
‑6.736
5.124
Het verloop van de voorziening op de participaties was als volgt:
Voorziening per 1 januari
Bij:
Vrijval t.l.v. resultaat i.v.m.
2016 27.342
‑627
2015
30.411
‑2.250
waardeveranderingen
Af:
Vrijval door
desinvesteringen /
afboekingen /
faillissementen
Voorziening
per 31 december
‑627
‑6.800
‑819
‑6.800
‑7.427
19.915
‑2.250
‑819
‑3.069 27.342
31. Vorderingen op participaties Dit betreffen (converteerbare) achtergestelde leningen verstrekt in combinatie met een participatie in het aandelenkapitaal. Het verloop van deze post was in het verslagjaar als volgt:
Nominaal bedrag
2016
per 1 januari
Bij:
Nieuwe leningen
250
2.363
Uitbreiding leningen
791
2.998
Bijgeschreven rente
212
601
Af:
Aflossingen
‑1.668
‑2.303
Herrubricering lening
-
-
Doorplaatsing / conversie
-
-
Afboekingen /
faillissementen
Nominaal bedrag
per 31 december
18.250
Af:
Voorziening
20.127
1.253
‑1.462
‑3.130
16.856
5.962
‑388
2015
‑2.691
20.127
‑7.951
‑10.754
10.299
9.373
‑1.877
3.271
Het verloop van de voorziening op de vorderingen was als volgt:
Voorziening per 1 januari
Bij:
Dotatie t.l.v. resultaat i.v.m.
waardeveranderingen
Af:
Vrijval door
desinvesteringen / afboekingen
/ faillissementen
Voorziening
per 31 december
1.341
2016 10.754
1.341
‑1.462
2015
1.935
‑1.462
92
‑2.803
7.951
8.819
1.935
-
-
1.935 10.754
32. Overige leningen u/g Het verloop van de participaties was als volgt:
2016
Nominaal bedrag per
1 januari
Bij:
Nieuwe leningen
Af:
Aflossingen
Afboekingen /
faillisementen
84
‑28
Saldo per 31 december
6.244
6.160
Af:
Voorziening
6.244
6.160
-
-
6.160
-
Uitbreiding leningen
-
Bijgeschreven rente
84
84 -
-
2015 6.188
-
-
47
0
‑75 -
47
‑75
Dit betreft achtergestelde leningen aan bedrijven waarin de NOM niet participeert in het aandelenkapitaal. Het verloop van de voorziening op de overige leningen u/g was als volgt:
Voorziening per 1 januari
Bij:
Dotatie t.l.v. resultaat i.v.m.
waardeveranderingen
Af:
Vrijval door
desinvesteringen / afboekingen
/ faillissementen
84
612
Saldo per 31 december
6.244
6.160
84
2016 6.160
84
-
613
-
5.548
612
-
2015
-
Een overzicht van de participaties en leningen u/g per 31 december 2016 is vermeld in de bijlagen.
33. Aanjaagfonds Voor een toelichting wordt verwezen naar de toelichting op de geconsolideerde balans.
34. Pre Seed Capital Faciliteit Voor een toelichting wordt verwezen naar de toelichting op de geconsolideerde balans.
35. Vorderingen en overlopende activa 93
35. Vorderingen en overlopende activa
Te vorderen van
2016
subsidiënten inzake
apparaatskosten
691
Debiteuren
Projecten
Pensioenen Te ontvangen interest op liquide middelen
138
367
459
116
507
-
45
28
379
Vordering op IFNN
22
354
Overige vorderingen
82
375
1.306
2015
2.257
In de vorderingen en overlopende activa is een bedrag van € 116.000 (projecten) begrepen, die betrekking heeft op een periode langer dan één jaar (2015: € 39.000).
36. Liquide middelen Voor een verklaring van de mutatie van het saldo liquide middelen wordt verwezen naar het geconsolideerd kasstroomoverzicht. In de liquide middelen zijn de volgende deposito’s begrepen: Looptijd tot
2016
2015
Geen looptijd
€ 10,0 miljoen
€ 2,3 miljoen
Geen looptijd
€ 2,5 miljoen
-
Geen looptijd
€ 1,5 miljoen
-
Geen looptijd
-
€ 4,2 miljoen
Geen looptijd
€ 5,0 miljoen
-
Geen looptijd
-
-
Geen looptijd
-
-
Geen looptijd
€ 4,2 miljoen
€ 15,2 miljoen
17 januari 2017 (vervroegd beëindigd in 2016)
-
€ 4,8 miljoen
17 februari 2017 (vervroegd beëindigd in 2016)
-
€ 4,3 miljoen
11 september 2017 (vervroegd beëindigd in 2016)
-
€ 5,2 miljoen
€ 23,2 miljoen
€ 36,0 miljoen
De deposito’s zijn direct opeisbaar evenals de overige liquide middelen. Het gemiddelde rendement op de liquide middelen bedraagt 1,3% (2015: 1,0%).
94
Passiva 37. Gestort en opgevraagd kapitaal 57.186 Aandelen A nominaal € 453,78
25.950
57.186 Aandelen B nominaal € 453,78
25.950
51.900
De verdeling van het aandelenkapitaal per 31 december 2015 is als volgt: Staat der Nederlanden
50,00%
Provincie Groningen
16,66%
Provincie Fryslân
16,67%
Provincie Drenthe
16,67%
100,00%
38. Overige reserves
Saldo begin boekjaar
Bij:
Winstbestemming: resultaat
voorgaand jaar
Af:
Dividenduitkering
Af:
2016 17.565
2015
2.815
‑22.000
Nog te betalen dividend
‑12.000
‑34.000
‑10.002
Saldo per 31 december
‑13.620
17.565
2.815
18.557 9.010
‑10.002
9.010
39. Onverdeelde winst Het verloop in het verslagjaar is als volgt:
2016
2.815
Stand per 1 januari
Af:
Winstbestemming
‑2.815
‑9.010
Bij:
Resultaat boekjaar na belastingen
14.472
2.815
11.657
‑6.195
Saldo per 31 december
14.472
2.815
40. Personeelsvoorzieningen Voor een toelichting wordt verwezen naar de toelichting op de geconsolideerde balans.
41. Kortlopende schulden
95
2015 9.010
41. Kortlopende schulden
Belastingen en sociale
verzekeringen
Reservering vakantietoeslag
Reservering vakantiedagen
2016
538
346
111
103
99
99
Nog te betalen kosten
12.873
85
Projecten
2.758
357
Crediteuren
119
149
Overige schulden
4.016
5
Pensioenen
-
-
Rekening courant VKF III
14.823
14.823
35.337
2015
15.967
In de kortlopende schulden is een bedrag van € 12.000.000 aan nog te betalen dividend opgenomen. Daarnaast wordt er een bedrag van € 2.757.634 (2015: € 356.895) verantwoord, zijnde de projecten die, in de meeste gevallen, een looptijd van langer dan 1 jaar hebben. Onder de overige schulden is een bedrag van € 4.000.000 verantwoord. Dit bedrag is eind 2016 van de Provincie Drenthe ontvangen om als garantiestelling ingezet te kunnen worden voor acquisitietrajecten. In 2017 worden met de Provincie Drenthe nadere afspraken gemaakt over het inzetten van deze garantiestelling. Door het ontbreken van deze formalisering in 2016 is de volledige € 4.000.000 direct opeisbaar door de Provincie Drenthe en zodoende opgenomen als kortlopende schuld.
96
Niet in de balans opgenomen activa en verplichtingen Claims Voor een toelichting wordt verwezen naar de toelichting op de geconsolideerde balans.
Optierechten Bij een aantal participaties heeft de NOM aan medeaandeelhouders het recht van aankoop op de door de NOM gehouden aandelen verleend (call optie). Tevens heeft de NOM in sommige gevallen het recht bedongen haar aandelen aan medeaandeelhouders te kunnen verkopen (put optie). Het totaalbedrag van deze opties bedraagt ca. € 3,3 miljoen (2015: € 3,2 miljoen). De NOM heeft in 2016 geen verplichtingen bij verkoop van aandelen (2015: geen verplichtingen).
Garanties Er zijn ultimo 2016 geen openstaande garanties.
Lease Ultimo 2016 zijn er geen leasecontracten.
Huur Voor het kantoorpand aan de Paterswoldseweg 810 te Groningen is per 1 november 2014 een huurovereenkomst aangegaan voor de duur van 5 jaar. De restantverplichting op balansdatum bedraagt ca. € 0,6 miljoen, waarvan ca. € 0,2 miljoen betrekking heeft op het volgende boekjaar.
403-verklaring Inzake alle 100% geconsolideerde deelnemingen is een 403-verklaring afgegeven.
Stortingsverplichtingen Ultimo 2016 staat er een bedrag van € 13,5 miljoen aan stortingsverplichtingen voor participaties en/of leningen u/g aan 30 ondernemingen gereserveerd.
Additionele financiering In 2016 is er met de subsidiënten een additionele financiering op de exploitatiekosten van het Ontwikkelbedrijf van € 4,0 miljoen, voor de periode 2016 en volgende jaren, overeengekomen. In 2016 is de additionele financiering uitgekomen op € 591k. Voor de periode 2017 en volgende jaren resteert een op te vragen additionele financiering van € 3,4 miljoen.
97
Toelichting op de vennootschappelijke winst- en verliesrekening Statutaire winst- bestemmingsregeling en winstbestemming 2016 De directie stelt voor om, in overeenstemming met de winstbestemmingsregeling opgenomen in artikel 24 van de statuten, de winst van 2016 ad â&#x201A;Ź 14.471.998 toe te voegen aan de overige reserves.
Gemiddeld aantal werknemers Gedurende het jaar 2016 waren er gemiddeld 43 (38,4 fte) medewerkers in dienst (2015: 40 - 38,8 fte). In 2016 waren er 0 werknemers werkzaam buiten Nederland (2015: 0). Het resultaat uit deelnemingen betreft het saldo van de resultaten van Venture Kapitaal Fonds III B.V., B.V. Drentse Participatiemaatschappij en Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V.
Directie
Raad van Commissarissen
Drs. S. Jansen
Prof. dr. ir. R. Rabbinge (voorzitter) Mw. A.M.C. Kuks Dhr. B.P. Woldring Mr. S.E. Korthuis
98
Overige gegevens
99
Mastiline
Overige gegevens Aan: de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van N.V. NOM, Investerings- en Ontwikkelingsmaatschappij voor Noord-Nederland.
Controleverklaring van de onafhankelijke accountant
Naar ons oordeel geeft de in dit jaarverslag opgenomen jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het vermogen van N.V. NOM, Investerings- en Ontwikkelingsmaatschappij voor Nederland (hierna: N.V. NOM) op 31 december 2016 en van het resultaat over 2016 in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 van het in Nederland geldende Burgerlijk Wetboek (BW).
Wij hebben de in dit jaarverslag opgenomen jaarrekening 2016 van N.V. NOM te Groningen (‘de vennootschap’) gecontroleerd. De jaarrekening omvat de geconsolideerde jaarrekening van N.V. NOM en haar dochtermaatschappijen (samen: ‘de groep’) en de enkelvoudige jaarrekening. De jaarrekening bestaat uit: de geconsolideerde en enkelvoudige balans per 31 december 2016; de geconsolideerde en enkelvoudige winst-en-verliesrekening over 2016; en de toelichting met een overzicht van de gehanteerde grondslagen voor financiële verslaggeving en overige toelichtingen. Het stelsel voor financiële verslaggeving dat is gebruikt voor het opmaken van de jaarrekening is Titel 9 Boek 2 van het in Nederland geldende Burgerlijk Wetboek (BW).
Wij hebben onze controle uitgevoerd volgens Nederlands recht, waaronder ook de Nederlandse controlestandaarden vallen. Onze verantwoordelijkheden op grond hiervan zijn beschreven in de sectie ‘Onze verantwoordelijkheden voor de controle van de jaarrekening’.
Wij zijn onafhankelijk van N.V. NOM zoals vereist in de Verordening inzake de onafhankelijkheid van accountants bij assuranceopdrachten (ViO) en andere voor de opdracht relevante onafhankelijkheidsregels in Nederland. Verder hebben wij voldaan aan de Verordening gedrags- en beroepsregels accountants (VGBA). Wij vinden dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel.
Naast de jaarrekening en onze controleverklaring daarbij, omvat het jaarverslag andere informatie, die bestaat uit: het verslag van de Raad van Commissarissen; verslag van de directie;
100
de overige gegevens (bestaande uit paragrafen 4 tot en met 7 en 9 tot en met 11). Op grond van onderstaande werkzaamheden zijn wij van mening dat de andere informatie: met de jaarrekening verenigbaar is en geen materiële afwijkingen bevat; alle informatie bevat die op grond van Titel 9 Boek 2 BW is vereist. Wij hebben de andere informatie gelezen en hebben op basis van onze kennis en ons begrip, verkregen vanuit de jaarrekeningcontrole of anderszins, overwogen of de andere informatie materiële afwijkingen bevat. Met onze werkzaamheden hebben wij voldaan aan de vereisten in Titel 9 Boek 2 BW en de Nederlandse Standaard 720. Deze werkzaamheden hebben niet dezelfde diepgang als onze controlewerkzaamheden bij de jaarrekening. De directie is verantwoordelijk voor het opstellen van de andere informatie, waaronder het verslag van de directie en de overige gegevens in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW.
De directie is verantwoordelijk voor: het opmaken en het getrouw weergeven van de jaarrekening in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW; en voor een zodanige interne beheersing die de directie noodzakelijk acht om het opmaken van de jaarrekening mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fouten of fraude. Bij het opmaken van de jaarrekening moet de directie afwegen of de vennootschap in staat is om haar werkzaamheden in continuïteit voort te zetten. Op grond van het genoemde verslaggevingsstelsel moet de directie de jaarrekening opmaken op basis van de continuïteitsveronderstelling, tenzij de directie het voornemen heeft om de vennootschap te liquideren of de bedrijfsactiviteiten te beëindigen of als beëindiging het enige realistische alternatief is. De directie moet gebeurtenissen en omstandigheden waardoor gerede twijfel zou kunnen bestaan of de vennootschap haar bedrijfsactiviteiten kan voortzetten, toelichten in de jaarrekening. De raad van commissarissen is verantwoordelijk voor het uitoefenen van toezicht op het proces van financiële verslaggeving van de vennootschap.
Onze verantwoordelijkheid is het zodanig plannen en uitvoeren van een controleopdracht dat wij daarmee voldoende en geschikte controle-informatie verkrijgen voor het door ons af te geven oordeel. Ons controleoordeel beoogt een redelijke mate van zekerheid te geven dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat. Een redelijke mate van zekerheid is een hoge mate maar geen absolute mate van zekerheid waardoor het mogelijk is dat wij tijdens onze controle niet alle afwijkingen ontdekken. Afwijkingen kunnen ontstaan als gevolg van fraude of fouten en zijn materieel indien redelijkerwijs kan worden verwacht dat deze, afzonderlijk of gezamenlijk, van invloed kunnen zijn op de economische beslissingen die gebruikers op basis van deze jaarrekening nemen.
101
De materialiteit beïnvloedt de aard, timing en omvang van onze controlewerkzaamheden en de evaluatie van het effect van onderkende afwijkingen op ons oordeel. Een meer gedetailleerde beschrijving van onze verantwoordelijkheden is opgenomen in de bijlage bij onze controleverklaring. Groningen, 12 mei 2017 PricewaterhouseCoopers Accountants N.V. A.L. Koops-Aukes RA
Bijlage bij onze controleverklaring over de jaarrekening 2016 van N.V. NOM In aanvulling op wat is vermeld in onze controleverklaring hebben wij in deze bijlage onze verantwoordelijkheden voor de controle van de jaarrekening nader uiteengezet en toegelicht wat een controle inhoudt.
Wij hebben deze accountantscontrole professioneel-kritisch uitgevoerd en hebben waar relevant professionele oordeelsvorming toegepast in overeenstemming met de Nederlandse controlestandaarden, ethische voorschriften en de onafhankelijkheidseisen. Onze doelstelling is om een redelijke mate van zekerheid te verkrijgen dat de jaarrekening vrij van materiële afwijkingen als gevolg van fouten of fraude is. Onze controle bestond onder andere uit: Het identificeren en inschatten van de risico’s dat de jaarrekening afwijkingen van materieel belang bevat als gevolg van fouten of fraude, het in reactie op deze risico’s bepalen en uitvoeren van controlewerkzaamheden en het verkrijgen van controle-informatie die voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel. Bij fraude is het risico dat een afwijking van materieel belang niet ontdekt wordt groter dan bij fouten. Bij fraude kan sprake zijn van samenspanning, valsheid in geschrifte, het opzettelijk nalaten transacties vast te leggen, het opzettelijk verkeerd voorstellen van zaken of het doorbreken van de interne beheersing. Het verkrijgen van inzicht in de interne beheersing die relevant is voor de controle met als doel controlewerkzaamheden te selecteren die passend zijn in de omstandigheden. Deze werkzaamheden hebben niet als doel om een oordeel uit te spreken over de effectiviteit van de interne beheersing van de vennootschap. Het evalueren van de geschiktheid van de gebruikte grondslagen voor financiële verslaggeving en het evalueren van de redelijkheid van schattingen door de directie en de toelichtingen die daarover in de jaarrekening staan. Het vaststellen dat de door de directie gehanteerde continuïteitsveronderstelling aanvaardbaar is. Tevens op basis van de verkregen controle-informatie vaststellen of er gebeurtenissen en omstandigheden zijn waardoor gerede twijfel zou kunnen bestaan of de vennootschap haar bedrijfsactiviteiten in continuïteit kan voortzetten. Als wij concluderen dat er een onzekerheid van materieel belang bestaat, zijn wij verplicht om aandacht in onze controleverklaring te vestigen op de relevante gerelateerde toelichtingen in de jaarrekening. Als de toelichtingen inadequaat zijn, moeten wij onze verklaring aanpassen. Onze conclusies zijn gebaseerd op de controle-informatie die verkregen is tot de datum van onze controleverklaring. Toekomstige gebeurtenissen of omstandigheden kunnen er echter toe leiden dat een onderneming haar continuïteit niet langer kan handhaven.
102
Het evalueren van de presentatie, structuur en inhoud van de jaarrekening en de daarin opgenomen toelichtingen en het evalueren of de jaarrekening een getrouw beeld geeft van de onderliggende transacties en gebeurtenissen. Gegeven onze eindverantwoordelijkheid voor het oordeel zijn wij verantwoordelijk voor de aansturing van, het toezicht op en de uitvoering van de groepscontrole. In dit kader hebben wij de aard en omvang van de uit te voeren werkzaamheden voor de groepsonderdelen bepaald om te waarborgen dat we voldoende controlewerkzaamheden verrichten om in staat te zijn een oordeel te geven over de jaarrekening als geheel. Bepalend hierbij zijn de geografische structuur van de groep, de omvang en/of het risicoprofiel van de groepsonderdelen of de activiteiten, de bedrijfsprocessen en interne beheersingsmaatregelen en de bedrijfstak waarin de vennootschap opereert. Op grond hiervan hebben wij de groepsonderdelen geselecteerd waarbij een controle of beoordeling van de financiĂŤle informatie of specifieke posten noodzakelijk was. Wij communiceren met de raad van commissarissen onder andere over de geplande reikwijdte en timing van de controle en over de significante bevindingen die uit onze controle naar voren zijn gekomen, waaronder eventuele significante tekortkomingen in de interne beheersing.
103
Interne bedrijfsvoering en governance
104
LED factory
Interne bedrijfsvoering Om onze doelstellingen te kunnen behalen, heeft de NOM een managementbeheerssysteem ingericht gericht op de kernprocessen. Daar de maatschappelijke aspecten van ondernemen, zoals effecten in de regio, integraal deel uitmaken van deze processen, worden de doelstellingen hierop gemonitord via het algemene managementbeheerssysteem. De door de NOM uitgevoerde risico-analyse is de basis voor de inrichting van het managementbeheerssysteem. De risico’s worden door het jaar heen gemonitord en waar nodig worden er maatregelen getroffen. De risico’s van de NOM zijn aan de hand van de volgende vier thema’s vastgesteld:
Interne organisatie
Strategisch
ICT organisatie
politiek
archivering
wet- en regelgeving
integriteit
concurrentie
calamiteiten
imago
Financieel
Operationeel
financieel resultaat
operationele doelstellingen
interne procedures
interne procedures
liquiditeit
personeel
fiscaal
105
Risicobeheersstrategie Op het moment dat zowel de kans dat het risico zich voordoet, als de impact van het risico klein is, accepteert de NOM het risico. Wanneer echter de kans klein is, maar de impact hoog, dan wordt het risico verzekerd. Voor risicoâ&#x20AC;&#x2122;s met een hoge kans dat het zich voordoet, onafhankelijk van de impact, zijn beheersmaatregelen gedefinieerd welke onderdeel uitmaken van de bedrijfsprocessen.
106
Risico's en beheersmaatregelen In 2016 is er door de directie een evaluatie naar de werkzaamheden van risicobeheersing uitgevoerd op de aspecten zoals hiervoor genoemd. Hierbij zijn de risico’s op een paar vlakken veranderd ten opzichte van vorig jaar. Risico 1 en 2 zijn verkleind door de veranderingen in de aandeelhoudersverhouding. Ook heeft het Ministerie van EZ voor alle regionale ontwikkelingsmaatschappijen (ROMs) de basissubsidie voor meerdere jaren bestendigd. Risico 19 is als nieuw risico toegevoegd vanwege veranderende wetgeving. Risico 25 is niet gewijzigd, maar heeft zich afgelopen jaar voorgedaan. Een deel van ons archief, ondergebracht bij een externe partij, is door brand verloren gegaan. Het incident had geen invloed op de operationele activiteiten, en wettelijke gevolgen zijn niet aan de orde wegens overmacht. De volgende heatmap geeft alle geïdentificeerde risico's weer:
Figuur 11: Heatmap risico spreiding
De spreiding van de risico’s laat zien dat de kans dat financiële risico’s zich voordoen klein is. Mochten de risico’s zich voordoen, dan zijn de gevolgen ervan voor drie van de vier financiële risico’s wel als groot aangemerkt. Voor de beheersing van de financiële risico’s maken we daarom geen onderscheid en is dagelijks toezicht in ons portfolio management geborgd. Van een aantal strategische risico’s wordt ingeschat dat de kans dat ze zich voordoen waarschijnlijk is. Voor deze risico’s zijn beheersmaatregelen getroffen ongeacht de mate van impact bij het voordoen van deze risico’s. Dit geldt ook voor een aantal operationele risico’s waarvan de kans dat ze zich voordoen als waarschijnlijk zijn geïdentificeerd. in de categorie interne organisatie risico’s zitten risico’s waarvan de kans klein is dat ze zich voordoen, maar de gevolgen indien ze zich voordoen mogelijk (zeer) groot zijn. Een voorbeeld hiervan is bovengenoemd brandincident; waarbij de opslag professioneel was uitbesteed, maar het risico zich desondanks voordeed. Ten aanzien van risico 21 en 22 is in 2016 een security check uitgevoerd en hebben wij met de externe ICT security
107
partij de uitkomsten besproken ten behoeve van verdere verkleining van de risico’s op dit vlak.Ten aanzien van risico 23 bespreken we gezamenlijk met medewerkers hun rol bij het voorkomen van deze risico’s.Voor de interne organisatie risico’s waarvan de kans waarschijnlijk is dat ze zich voordoen, ongeacht de gevolgen wanneer ze zich voordoen, hebben we beheersmaatregelen getroffen. Hieronder geven we de belangrijkste risico’s en beheersmaatregelen weer: Onderdeel
Risico
Beheersmaatregel
Strategisch
3. Te nauwe
Wij hebben onze communicatie met aandeelhouders via onze governance
betrokkenheid
richtlijnen ingericht. Het beleid van de NOM is vastgelegd in een
aandeelhouders
aandeelhoudersinstructie zodat de rol voor beide partijen duidelijk is.
5. Dubbel werk met
Om de overlap van taken met andere overheden en gelieerde instellingen te
andere
voorkomen is er afgelopen jaar een taakafbakening gerealiseerd tussen
overheidsinstanties
diverse organisaties.
7. Verandering wet- en
Waar nodig wordt advies ingewonnen om het risico of fouten te verkleinen.
regelgeving
Ook voeren wij bij het aangaan van verplichtingen inzake subsidies een
afzonderlijke risico-analyse uit.
8. Imago schade
Door zorgvuldig en transparanter te communiceren over onze activiteiten sturen wij op het beeld dat de buitenwereld van ons heeft. Dit geldt ook met betrekking tot sociale media waar wij een communicatie beleid op hebben geformuleerd.
Operationeel
12. Te weinig
Om een verlies aan scherpte of demotivatie tegen te gaan zijn we ons HRM
doorstroming
beleid aan het professionaliseren met een focus op duurzame inzetbaarheid. Onderdeel hiervan is dat doorstroom actief wordt bevorderd door het management.
14.
De gevolgen voor (de imago van) de NOM zijn bij belangenverstrengeling
Belangenverstrengeling
groot. Als beheersmaatregel zijn er gedragsregels opgesteld en moeten onze medewerkers toestemming vragen voor nevenactiviteiten.
Financieel
15. Ongevallen op de
We hebben een RI&E. Deze wordt regelmatig geëvalueerd en aangepast aan
werkvloer
de eisen die op dat moment worden gesteld.
16. Financiële risico’s
Op de financiën wordt dagelijks toezicht gehouden door actief portfoliomanagement. Daarnaast zijn er halfjaarlijkse analyses waarna wij waar nodig besparingsmaatregelen treffen.
Interne organisatie
20. ICT uitval
Het systeembeheer hebben wij uitbesteed en vastgelegd in een Service Level Agreement. Er zijn procedures voor dagelijkse back-up van informatie opgesteld. Daarnaast wordt er regelmatig door een externe partij de veiligheid van de systemen getest.
23. Diefstal en verlies
Tegen diefstal en verlies zelf kunnen wij weinig doen. Vandaar dat wij ons
van smartphones en
focussen op data beveiliging d.m.v. procedures rondom
laptops
wachtwoordbeveiliging.
Tabel 25: Geïdentificeerde risico’s en beheersmaatregelen
108
Governance Het bestuur Het bestuur van de NOM wordt statutair uitgeoefend door de directeur die de vennootschap in rechte vertegenwoordigt. De directeur conformeert zich volledig aan het principe ter zake van zijn verantwoordelijkheid en zijn verantwoordingsplicht voor het naleven van wet en regelgeving, het beheersen van risico’s en de geïdentificeerde materiële onderwerpen. Aan de daarop betrekking hebbende best practice bepalingen wordt voldaan. Voor de wijze van risicobeheersing wordt verwezen naar Risico's en beheersmaatregelen. De nevenfuncties van de directeur en van diens plaatsvervanger worden vermeld in Bijlage 3 - Profielschets van de directie
Remuneratie De beloning wordt vastgesteld op voorstel van de remuneratiecommissie door de Raad van Commissarissen. In december 2016 is besloten het voorzitterschap van de remuneratiecommissie van de heer Kruse over te dragen aan mevrouw Kruks, daar de heer Kruse op 30 juni 2016 tot voorzitter van de Investeringscommissie en tevens adviserend non-voting lid van de RvC is benoemd. De remuneratiecommissie bestaat daarnaast uit Prof. Dr. lr.R. Rabbinge. Het remuneratieproces is gericht op het aantrekken, motiveren en vasthouden van een bestuur met de juiste kwaliteit en ervaring. Dit bestuurlijke talent is noodzakelijk voor het realiseren van de essentiële doelstellingen van de strategie van de NOM. De bezoldiging van de directeur is vermeld in de jaarrekening. De bezoldiging past binnen de grenzen die de aandeelhouders hebben gesteld. De directeur ontvangt geen beloning in de vorm van aandelen of opties. Er zijn geen aspecten van maatschappelijk verantwoord ondernemen opgenomen in de beloningsstructuur. Daarnaast zijn er geen doelstellingen gesteld die bepalend zijn voor de toekenning van prestatietoeslagen. De beloning van de directie bestaat uit een vast inkomen met secundaire arbeidsvoorwaarden (onkostenvergoeding, pensioen).
Onafhankelijk toezicht De RvC is verantwoordelijk voor het toezicht op de directie en als werkgever verantwoordelijk voor de gang van zaken binnen de NOM en daarnaast raadgevend en adviserend. Investeringsaanvragen en voorgestelde desinvesteringen boven € 200.000 worden voorgelegd aan een nieuw, in 2016, opgezette Investeringscommissie (IC). Door deze verantwoordelijkheid te delegeren, is de bestuurlijke onafhankelijkheid geborgd en kan de IC onafhankelijk en transparant over investeringen adviseren. Bij investeringsvoorstellen vanaf € 2.500.000 en indien de directie wenst af te wijken van een advies van de IC wordt een investeringsvoorstel niet alleen ter advisering bij de IC maar ook ter goedkeuring voorgelegd aan de RvC. De Raad is zodanig samengesteld dat op alle terreinen die de NOM bestrijkt voldoende deskundigheid aanwezig is om de taken van de Raad te kunnen vervullen. Wij houden ons aan de benoemingstermijnen die door de Corporate Governance Code zijn voorgeschreven. Bij mutaties in de samenstelling en bij herbenoemingen wordt aan het aspect deskundigheid en de evenwichtige verdeling tussen mannen en vrouwen aandacht besteed. Met de mutaties in 2016 is er sprake van een evenwichtige verdeling van de zetels tussen mannen en vrouwen.
109
Vier ervaren toezichthouders met bestuurlijke, maatschappelijke en economische kwaliteiten, die van buiten de organisatie naar binnen meekijken en klankborden, brengen waar nodig hun specifieke kennis in. Vanzelfsprekend vervullen zij ook de rol van ambassadeur en een aantal formele taken. De drie leden van de IC beschikken over uitgebreide bedrijfseconomische kennis en kennis van innovatieve processen en hebben ervaring met de diverse facetten van het ondernemerschap. De voorzitter van de IC is als adviserend toehoorder aanwezig bij bijeenkomsten van de RvC. Zo wordt de Raad rechtstreeks geïnformeerd over de financieringsadviezen die door de IC aan de directie van de NOM zijn afgegeven. De IC adviseert ook over de verkoop van participaties (zie profiel leden van de Raad van Commissarissen, bijlage 2). De Commissarissen zijn en handelen volledig onafhankelijk; ten opzichte van de bestuurder, alsook ten opzichte van elkaar. De Commissarissen ontvangen direct noch indirect persoonlijke financiële vergoedingen voor verrichte werkzaamheden voor de NOM, anders dan de vaste vergoeding in hun rol van commissaris en de aan die werkzaamheden verbonden reis- en verblijfskosten. De vergoeding is vastgesteld door de Algemene vergadering van Aandeelhouders. De vergoeding is niet afhankelijk van de behaalde resultaten. Er is één gecombineerde selectie- en benoemingscommissie en een remuneratiecommissie. De voorzitter van deze commissie is een ander lid dan de voorzitter van de Raad van Commissarissen. De Raad acht de betrokkenheid van alle Commissarissen bij de taken van een auditcommissie zo essentieel dat, mede gezien de betrekkelijk geringe omvang van de Raad, alle leden geacht worden deel uit te maken van de auditcommissie. De instelling van deze commissie is daardoor overbodig. Dit betekent dat niet wordt voldaan aan de bepaling dat de voorzitter van de auditcommissie niet tevens voorzitter is van de Raad van Commissarissen. De bepalingen met betrekking tot een one-tier bestuursstructuur zijn niet van toepassing aangezien de NOM geen one-tier bestuursstructuur kent. De directeur en de Raad van Commissarissen achten dat ook niet wenselijk.
Algemene vergadering van Aandeelhouders De Algemene vergadering van Aandeelhouders (AvA) maakt volledig gebruik van haar bevoegdheden, zoals die in de code wordt omschreven. De statuten van de vennootschap zijn in lijn met de code. De AvA wordt qua informatievoorziening vanuit de directie naar beste weten in staat gesteld om van haar bevoegdheden gebruik te maken. De stelregel is daarbij dat de AvA geen informatie ontvangt die door individuele ondernemingen vertrouwelijk aan de NOM ter hand is gesteld. De directie en Raad van Commissarissen streven een optimaal overleg met de aandeelhouders na. Overleg met de directie vindt zeer regelmatig plaats, ook buiten de formele AvA.
110
Audit Het jaarverslag en de jaarrekening worden opgesteld onder de directe verantwoordelijkheid van de directeur. De Raad van Commissarissen ziet er op toe dat de directeur deze verantwoordelijkheid naar behoren vervult. De door de AvA benoemde onafhankelijke accountant brengt verslag uit aan de Raad van Commissarissen. Dit verslag wordt in aanwezigheid van de accountant besproken met de voltallige Raad van Commissarissen. De externe accountant is aanwezig bij de jaarlijkse AvA zodat deze door de aandeelhouders rechtstreeks kan worden bevraagd. Er is geen interne auditor. De controller en de externe accountant hebben rechtstreeks toegang tot elkaar, evenals de controller en de leden van de RvC.
Integriteit en ethiek In de arbeidsvoorwaardenregeling van de NOM zijn gedragscodes opgenomen ten aanzien van omgangsvormen, het gebruik van social media en van PC's, laptops en telefoons. Daarnaast is een klokkenluidersregeling opgenomen en een klachtenregeling, voor klachten binnen de hiërarchische lijn. Bij indiensttreding ontvangen werknemers de arbeidsvoorwaardenregeling. Deze is ook beschikbaar op het intranet. De code is in 2016 niet aangepast.
De NOM kent als private serviceverlener in een B2B omgeving geen externe klachtenregeling. Klantvriendelijkheid dient wel als uitgangspunt voor ons handelen. Wanneer stakeholders klachten hebben over het functioneren van de NOM, wordt per individueel geval gereageerd. In het afgelopen jaar hebben wij twee klachten ontvangen. Deze klachten ontvingen we medio 2016 waarvan één in 2016 is afgehandeld. De tweede klacht is met de betreffende partij besproken en wordt naar verwachting begin 2017 afgehandeld.
111
Toelichting jaarverslag
112
Zonderland Machinehandel
Doel verslag Het jaarverslag van de NOM wordt opgesteld om stakeholders te informeren over onze prestaties in het afgelopen jaar. De NOM definieert haar stakeholders als de partijen die deel uitmaken van de waardeketens en de partijen waarvoor de toegevoegde waarde van de NOM van belang is. De stakeholders worden in volgend hoofdstuk nader gedefinieerd. Hieronder vallen aandeelhouders en subsidieverstrekkers, lokale overheden, ondernemingen in de regio, werknemers, leveranciers, kennisinstellingen, niet gouvernementele organisaties en burgers in de regio.
113
Wie zijn onze stakeholders Voor het identificeren en selecteren van stakeholders gaat de NOM uit van haar waardeketen (zie Waardecreatiemodel). In het waardecreatiemodel is zichtbaar hoe de toegevoegde waarde van de drie afdelingen van de NOM tot stand komt en welke middelen en partijen daarbij betrokken zijn. De NOM is afhankelijk van haar aandeelhouders, subsidieverstrekkers en opdrachtgevers. De belangrijkste taak van de NOM is het aan elkaar verbinden van de partijen. Zowel financiers als de betrokken partijen merkt de NOM aan als stakeholder. Met drie provincies als opdrachtgever van NOM Finance voor fondsbeheer, onderscheidt de NOM “overheden als opdrachtgever” als noemenswaardige stakeholders. Hieronder vallen ook de gemeenten als opdrachtgever van NOM FDI voor het genereren van leads voor acquisitie. De directeur en het management zijn in wisselende samenstelling gesprekspartner in de formele en informele overleggen met aandeelhouders, subsidieverstrekkers en lokale overheden. Daarnaast zijn zij regelmatig in gesprek met werknemers, ondernemingen in de regio en de kennisinstellingen. De uitkomsten van de dialogen zijn belangrijke input voor het aanscherpen van ons beleid en onze strategie. Onderstaande tabel geeft inzicht in de belangrijkste stakeholdergroepen en hun verwachtingen ten aanzien van de NOM. Stakeholder
Contactmomenten
Verwachtingen
Ambitie NOM
Ondernemingen in
- Bijeenkomsten (>10 x per
- De NOM als financier
- Financieren stuwende bedrijven
de regio
jaar)
- De NOM als kennispartner
- Schakel tussen de regio en het
- Eén op één afspraken
- De NOM als schakel tussen
buitenland
(>1000 x per jaar)
instellingen
- Kennisbank zijn voor
Stakeholder
ondernemingen - Schakel tussen bedrijven Aandeelhouder /
- AvA (1 x per jaar)
- Revolverendheid fonds
- Het fonds in stand houden
subsidieverstrekker
- Tussentijdse formele en
- Uitvoering regionaal beleid
- Doelen NOM behalen, gemeten
informele overleggen (>100
- Aansluiting rijksbeleid
in prestatieindicatoren
x per jaar)
- Informatieverstrekking rol NOM
- Draagvlak en betrokkenheid van
- Periodieke verslaglegging
Provinciale Statenleden
(4 x per jaar) - Bijeenkomsten aandeelhouders (3) Lokale overheden
- Individuele en
- Financieren van stuwende
- Financieren stuwende bedrijven
gezamenlijke overleggen
bedrijven
- Werkgelegenheid
met Gedeputeerden en/of
- Uitvoering regionaal beleid
creëren/behouden in de regio
wethouders (>50 x per jaar)
- Bedrijven begeleiden bij
- Bedrijven naar de regio halen
- Overleggen met
vestiging in de regio
- algemene informatie verschaffen
ambtenaren (>100 x per
en op voorhand ingediende vragen
jaar)
behandelen
- Stakeholdersoverleggen (periodiek)
114
Overheid als
Provincies vanuit Finance:
Provincies vanuit Finance:
Provincies vanuit Finance:
opdrachtgever
Bij totstandkoming van
- Adequaat en professioneel
- Financiering voor een zo breed
de Provinciale fondsen:
beheer van provinciale fondsen
mogelijke doelgroep beschikbaar
- Overleggen ambtelijk
- Volgens doelstelling van het
maken op een professionele en
apparaat en bestuurders
specifieke fonds investeringen
bedrijfseconomische
(Gedeputeerden EZ)
realiseren.
verantwoorde wijze.
Na totstandkoming van
- Zorgen voor bekendheid van
- Succes maken van het fonds
de provinciale fondsen:
het fonds in de provincie bij
d.m.v. maximale benutting met
- Contact met
ondernemers en financiers.
een maximaal revolverend effect.
Gemeenten vanuit FDI:
Gemeenten vanuit FDI:
Gemeenten vanuit FDI:
- 4 keer per jaar informeel
- Leads genereren voor
- Actief leads genereren voor
informeren over voortgang
acquisitie van buitenlandse
acquisitie t.b.v. vestiging in de regio
accountmanager vanuit Provincies. - Overleg met gedeputeerde tijdens aandeelhoudersvergadering (1x) - Verslaglegging middels kwartaal en eindejaar rapportages
bedrijven Ministerie van
- Jaarlijks overleg met de
- Uitwisseling informatie m.b.t.
Substantiële bijdrage aan
Economische Zaken
Minister als ROMs
voortgang opdracht
inhoudelijke samenwerking op
- Regulier gepland overleg
- Inhoudelijk overleg over
landelijke niveau.
met vertegenwoordiging
intensivering samenwerking
Ministerie als ROMs
Ministerie en ROMs
- Bijeenkomsten gehele
- Gezonde inspirerende
- Een goede werkgever zijn
organisatie (10 x per jaar)
werkomgeving
- Bijdragen aan de persoonlijke
- Afdelingsoverleggen (1x
- Als NOM en als werknemer een
ontwikkeling van werknemers
per 1-2 weken)
bijdrage leveren aan Noord-
- Bilaterale overleggen (1x
Nederland
Werknemers
per 1-2 weken) - Beoordelingscyclus (jaarlijks) - Directe onderlinge contacten (dagelijks) Burgers in de regio
- Geen formeel
- Werkgelegenheid
georganiseerde contacten Leveranciers
- Eén op één contacten
- Creëren en behouden van directe en indirecte werkgelegenheid
- De NOM als klant
(>100 x per jaar)
- Inkopen voor goede prijs/kwaliteit verhouding - Duurzaam inkopen
Kennisinstellingen
- Overleggen inzake
- Gezamenlijk projecten
- Realiseren van innovatie door
ontwikkelen of uitvoeren van
ontwikkelen en/of uitvoeren
verbinden van kennis en
projecten (wekelijks)
bedrijfsleven
Niet-
- Bijeenkomsten met
- Aandacht voor duurzaamheid
- Optimale afweging van de
Gouvernementele
belanghebbenden in
en andere onderdelen van MVO
belangen van
Organisaties
projecten (>12 x per jaar)
verschillende stakeholders
Tabel 26: Stakeholders In onderstaande tabel zijn de specifieke in 2016 besproken vraagstukken weergegeven in de tweede kolom. In de derde kolom is per vraagstuk de reactie van de NOM zichtbaar.
115
Stakeholder
Vraagstukken
Reactie NOM
Ondernemingen in
-Financiering zonder deelname in aandelenkapitaal
- Introductie aanvullende productvariant:
de regio
- Waarom niet investeren
de mezzaninelening
- Financiering bij ontwikkeling van innovatieve
- Overwegingen toelichten
ideeën tot vermarktbaar product
- Onderzoek uitvoeren en investeren in
- Inpassing ondernemingen in de supply chain,
aantrekkelijkheid Noordelijke regio
beschikbare technologieën
- In contact brengen kennisinstellingen en/of bedrijven met deze technologieën
Aandeelhouder /
- Waarom niet investeren
- Overwegingen toelichten
subsidieverstrekker
- Staatssteun voorkomen
- Toetsen nieuwe producten aan staatssteunregels
- Terugdringen algemene subsidie en beëindiging
en toetsen rente percentages
kruisfinanciering
- Project gefinancierd werken (bijv. Greenlincs)
- Financiering bredere doelgroep dan o.b.v.
- Beheer provinciale fondsen
aandeelhoudersinstructie
- Dividenduitkering aan het Rijk - Akkoord op rol NOM bij uitvoering regionaal
- Dividenduitkering
economisch beleid
- Toekomstbestendige uitvoeringsorganisatie voor regionaal beleid Lokale overheden
- Waarom niet investeren
- Toelichten overwegingen
- Onduidelijke acquisitiestructuur in Noord-
- Acquisitieafspraken met gemeenten
Nederland Overheden als
- Geen specifieke vraagstukken anders dan
- Informeren via voortgangsrapportages per
opdrachtgever
voortgang en strategie
kwartaal en eindejaar
Werknemers
- Zekerheid over werkgelegenheid
- In gesprek blijven met aandeelhouders / subsidieverstrekkers en lokale overheden over uitvoering regionaal economisch beleid - Werknemers betrekken en informeren over de ontwikkelingen
Leveranciers
- Leverancier worden van de NOM
- Bij aflopende contracten beoordelen van alternatieven
Niet-
- Geen specifieke vraagstukken
- Informatie op verzoek met in acht name van
Gouvernementele
vertrouwelijkheid
Organisaties Burgers in de regio
- Waarom niet investeren
- Gegeven de vertrouwelijkheid reageren wij niet publiekelijk
- Hoe we waarde creëren
- Voortdurend rechtstreeks of via pers en social media toelichting geven
Tabel 27: Stakeholderdialoog in 2016
In gesprek met onze medewerkers Voor onze medewerkers zijn in 2016 twee personeelsbijeenkomsten georganiseerd, een algemene personeelsbijeenkomst, waarin in de eerste plaats de algemene gang van zaken is besproken. De tweede bijeenkomst stond specifiek in het teken van de overgang naar een nieuwe pensioenregeling. Andere agendapunten die in het afgelopen jaar zijn besproken betroffen onder andere de nieuwe aandeelhouders verhouding, de update van de RI&E (Risico Inventarisatie & Evaluatie) en vervolgacties daaruit en het medewerkersonderzoek naar werkdruk/werkstress.
116
Dilemma's Meerdere belangen samenbrengen Als private onderneming met publieke aandeelhouders is er een voortdurend spanningsveld tussen het als private onderneming opereren en de maatschappelijke wensen en opgaven van de aandeelhouders. Bij het financieren van bedrijven is de beoordeling gebaseerd op het langetermijnperspectief van continuĂŻteit van de onderneming. Die beoordeling leidt soms tot een spanningsveld tussen de wens van de ondernemer om gefinancierd te worden, en de beoordeling van de kwaliteiten van de ondernemer. In een aantal gevallen hebben wij een financieringsvraag afgewezen door een gebrek aan vertrouwen in de ondernemer. Dit brengen we vanzelfsprekend niet naar buiten, maar leidt tot vragen vanuit de omgeving waar we vervolgens terughoudend op reageren. Ook blijft het spanningsveld tussen de beoordeling van financieringsvragen en de wens om op korte termijn arbeidsplaatsen te creĂŤren of te behouden een rol spelen. Het maatschappelijke belang vanuit de overheden is daarbij evident. Als organisatie geven we ons daar voortdurend rekenschap van bij de beoordelingen, maar toch heeft dat afgelopen jaar niet in alle gevallen geleid tot een financiering door de NOM. Telkens is de zorgvuldigheid van het proces doorslaggevend geweest. Dit dilemma is wel met de publieke aandeelhouders besproken om elkaars positie goed voor ogen te hebben. Ook deze voorbeelden brengen we in verband met vertrouwelijkheid niet naar buiten. Een ander dilemma betreft de discussies die we voeren over onze taak met betrekking tot het vergroten van groei en het stimuleren van de ontwikkeling in de regio Noord-Nederland. Dit doet zich voor wanneer we besluiten een doorstart of herstructurering van een lokaal of regionaal verzorgende onderneming niet te financieren. Bijna altijd kunnen andere regionale partijen het wegvallen van de bedrijvigheid binnen de regio Noord-Nederland opvangen of compenseren en is dit reden voor de NOM om niet over te gaan op financiering. Dit heeft er in 2016 toe geleid dat we in enkele gevallen de keuze hebben moeten maken om bedrijven niet te financieren. Het besef dat onze doelstellingen niet altijd te verenigen zijn met de doelstellingen van de individuele bedrijven in de regio is aanwezig en heeft vanzelfsprekend de aandacht van de directie.
Lange termijn waardecreatie Bij de genoemde dilemmaâ&#x20AC;&#x2122;s staat het korte termijn perspectief soms op gespannen voet met het langere termijn perspectief. Ook het hebben van regionale doelstellingen maakt dat we niet altijd tegemoet kunnen komen aan de belangen van lokale ondernemers en bedrijven. Toch benadrukken wij vanuit de NOM in dit jaarverslag juist de kansen die wij voor de toekomst van Noord-Nederland zien. Nieuwe producten en diensten geven een antwoord op de hedendaagse uitdagingen en vragen voor de toekomst. Deze ontwikkelingen brengen kansen met zich mee die resulteren in structurele werkgelegenheid in de regio. Zo worden er Business Development projecten ontwikkeld met het oog op de langere termijn. Wij menen dat onze belangrijkste doelen worden bereikt met inachtneming van principes voor duurzame ontwikkeling op lange termijn. We spreken dan ook over werkgelegenheid voor de toekomst. Het realiseren hiervan gaat echter niet over een nacht ijs.
117
Proces ter bepaling inhoud - materiële aspecten De NOM legt verslag over haar prestaties aan de hand van de materiële duurzaamheidsaspecten. Deze zijn ingedeeld in economische, sociale en milieu-aspecten, de drie categorieën die in de GRI richtlijnen onderscheiden worden. De materiële onderwerpen zijn bepaald aan de hand van hun belang voor de NOM als organisatie, en aan de hand van de mate van belang die stakeholders hieraan hechten. Op basis van de management benadering zijn de volgende materiële aspecten en de indicatoren die hierbij horen bepaald en voor wie deze van belang zijn. Voor deze aspecten is aangegeven waar in de organisatie de taken en verantwoordelijkheden primair zijn belegd ten behoeve van de sturing. De primaire verantwoordelijkheid is belegd bij de managers van de afdelingen of bij Algemene Zaken (stafafdeling). De directie van de NOM draagt de eindverantwoordelijkheid voor alle aspecten.
Management benadering Het management benadert de categorieën van de materiële duurzaamheidsaspecten als volgt:
Economisch De NOM heeft als primaire functie het versterken van de economische groei- en innovatiekracht van Noord-Nederland. Namens de aandeelhouders (het Ministerie van Economische Zaken en de provincies Groningen, Drenthe en Fryslân) heeft de NOM de afgelopen decennia deze taak uitgevoerd. Door in te zetten op financieringen, acquisitie, retentie en innovatie voert de NOM haar functie zo effectief mogelijk uit. Zie ook Verslag van de directie en Kerntaken NOM.
Arbeidsomstandigheden De impact die de NOM heeft op arbeidsomstandigheden en werkgelegenheid is met name terug te voeren op de uitvoering van de kernprocessen. Zo is één van de primaire taken van de NOM om arbeidsplaatsen te creëren en te behouden in de regio door het bevorderen van (buitenlandse) investeringen. Zie ook het waardecreatiemodel en de behaalde resultaten van NOM Foreign Direct Investment. De werknemers van de NOM zijn de belangrijkste stakeholders in relatie tot de interne organisatie van de NOM, waardoor de interne arbeidsomstandigheden als belangrijk worden aangemerkt. Zie hiervoor de paragrafen Ons personeel en Bijlage Duurzaamheidsresultaten.
118
Mensenrechten Als westerse onderneming actief in Noord-Nederland is bij de NOM het aspect mensenrechten in brede zin minder relevant. Activiteiten om discriminatie tegen te gaan en duurzaam in te kopen zijn wel geïmplementeerd. Zie hiervoor het onderdeel Ethiek en Integriteit in hoofdstuk Governance, de GRI Index, en Afbakening.
Maatschappij De bijdrage die de NOM levert aan de maatschappij hangt samen met onze sociaal-economische doelstelling. Via het uitvoeren van de kernprocessen financiering, acquisitie en retentie, en innovatie, wordt een positieve maatschappelijke ontwikkeling nagestreefd voor de regio. Dit komt tot uitdrukking in de indicatoren gecreëerde/behouden arbeidsplaatsen, investeringen en innovatie impuls in de regio. Zie Verslag van de directie, Hoe wij waarde creëren en Kerntaken NOM.
Productverantwoordelijkheid De NOM heeft als primaire functie het versterken van de economische groei- en innovatiekracht van Noord-Nederland. Namens de aandeelhouders (het Ministerie van Economische Zaken en de provincies Groningen, Drenthe en Fryslân) heeft de NOM de afgelopen decennia deze taak uitgevoerd. Door in te zetten op financieringen, acquisitie, retentie en innovatie probeert de NOM haar functie zo effectief mogelijk uit te voeren. De productverantwoordelijkheid van de NOM is met name terug te voeren op de uitvoering van deze kernprocessen. Zie hiervoor Verslag van de directie en Kerntaken NOM.
119
Milieu De directe milieu-effecten als gevolg van de bedrijfsvoering van de NOM zijn minimaal. Als regionale ontwikkelingsmaatschappij hebben wij indirect een positieve invloed op milieu-aspecten via bedrijven en andere partijen waar we mee samenwerken vanuit met name de afdelingen FDI en Business Development. Om deze reden is besloten om in te zetten op een aantal duurzame thema's waaronder Circulaire Economie en de 'Biobased Economy'. Daarnaast is er ook een aantal maatregelen genomen die gericht zijn op de interne bedrijfsvoering. Zie ook Duurzame Ontwikkeling in het Verslag van de Directie en onze Duurzaamheidsresultaten.
Aspect
Indicator
Stakeholders
Primaire verantwoordelijkheid
Economische performance
• Economische waarde creatie
• Aandeelhouder /
(opbrengsten, kosten, resultaat)
subsidieverstrekker
• Het fonds in stand houden
• Werknemers
• Financieren stuwende
• Ondernemingen
bedrijven
in de regio
• Risico’s en kansen als gevolg
• Lokale overheden
Manager Finance
van klimaatverandering • Dekking pensioenverplichting • Significante financiële steun van overheid Indirecte economische impact
• Economische waarde creatie
• Ondernemingen
van de bedrijven waaraan de
in de regio
NOM kapitaal verstrekt (omzet,
• Aandeelhouder /
winst)
subsidieverstrekker
• Investeringen in Noord-
• Lokale overheden
Nederland
• Werknemers
• Innovatie-impuls
• Burgers in de
Manager Finance
regio Personeel/Arbeidsomstandigheden
Werkgelegenheid in de regio
• Creëren en behouden van
• Burgers in de
Manager Finance /
directe en indirecte werk-
regio
manager FDI / BD
gelegenheid in de regio
• Ondernemingen in de regio • Aandeelhouder / subsidieverstrekker • Lokale overheden • Werknemers
Werkgelegenheid uit NOM activiteiten
• Personeelsbestand en het
• Werknemers
verloop hierin
• Aandeelhouder /
• Samenstelling
subsidieverstrekker
Staf / Algemene Zaken
bestuurslichamen en onderverdeling medewerkers • Arbeidsvoorwaarden Training en opleiding eigen personeel
• Loopbaanontwikkeling • Opleiding & scholingsuitgaven • Tijdsbesteding aan scholing
120
• Werknemers
Staf / Algemene Zaken
Gezondheid en veiligheid eigen
• Levensfasebewust
personeel
personeelsbeleid
• Werknemers
Staf / Algemene Zaken
• Ziekteverzuim Mensenrechten
Discriminatie in eigen organisatie
• Voorkomen van discriminatie
• Werknemers
Staf / Algemene Zaken
Maatschappij
Bijdragen aan politiek
• Bijdragen aan politieke
•Aandeelhouder /
Manager Finance /
partijen, politici en gerelateerde
subsidieverstrekker
Manager FDI / BD
instellingen per land
• Gemeenten
• Gevolgen niet naleven wet- en
• Aandeelhouder /
regelgeving
subsidieverstrekker
Voldoen aan wet- en regelgeving
Staf / Algemene Zaken
• Gemeenten Productverantwoordelijkheid
Klanttevredenheid
• Onderzoek naar
• Ondernemingen
Staf / Algemene Zaken
klanttevredenheid
in de regio
• Gevolgen niet naleven wet- en
• Aandeelhouder /
regelgeving betreffende levering
subsidieverstrekker
van producten/diensten
• Gemeenten • Werknemers
Compliance
Voldoen aan wet- en regelgeving
• Boetes voor niet naleven wet-
• Aandeelhouder /
Staf / Algemene Zaken
en regelgeving
subsidieverstrekker • Gemeenten
Energie en materialen
Verbruik
• Energieverbruik in organisatie
• Werknemers
Staf / Algemene Zaken
• Materiaalverbruik in
• Aandeelhouders
organisatie Emissies
CO2 uitstoot
• CO2 uitstoot Scope 1, 2 en 3
• Werknemers
Staf / Algemene Zaken
• Aandeelhouders
Tabel 28: Materiële aspecten De materiële onderwerpen worden aan de hand van de interne en externe prioritering bepaald. De externe prioritering vindt plaats aan de hand van de stakeholderdialoog (zie ook tabel Materiële aspecten). Tijdens dit proces is het voor de stakeholders mogelijk om zelf thema’s aan te dragen. Om meer inzicht te geven in het relatieve belang van de geïdentificeerde materiële aspecten wordt de impact op de belanghebbenden en organisatie in onderstaande matrix weergegeven:
121
Figuur 12: Materialiteitsmatrix
Over de materiĂŤle aspecten rapporteren we in Organisatieprofiel en Kerntaken. Op de materiĂŤle aspecten met een hoge impact op zowel de organisatie als de belanghebbenden (werkgelegenheid in de regio en indirecte economische impact) hebben we doelstellingen geformuleerd (zie tabel 1 - Resultaten op hoofdlijnen) waarover we ook rapporteren. Het inzicht in materialiteit wordt ook gebruikt om het beleid en de doelstellingen te toetsen en indien nodig aan te scherpen, en de afbakening in reikwijdte van onderwerpen zo te kiezen dat deze aansluit op de informatiebehoeften van onze stakeholders. De aspecten van minder materieel belang zijn onder andere onze eigen milieu impact. De interne milieuimpact van de NOM als dienstverlener is beperkt. Desalniettemin willen we de verantwoordelijkheid voor ons eigen verbruik nemen en waar mogelijk beperken. Daarom meten wij een aantal aspecten, maar hebben wij nog geen doelen gesteld met betrekking tot interne milieuaspecten. Een weergave van de gemeten milieu aspecten is te vinden in Bijlage Duurzaamheidsresultaten
122
Afbakening Extern De NOM heeft samen met haar aandeelhouders en subsidiegevers de prestatie-indicatoren vastgesteld, waaruit de realisatie van de doelen kan worden afgeleid. Afgesproken is hoe deze indicatoren meetbaar kunnen worden gemaakt. Deze indicatoren komen niet uit de door de GRI vastgestelde lijst. De externe prestatie-indicatoren zijn: Investeringen (uitgezette bedragen) GecreĂŤerde en behouden arbeidsplaatsen Investeringen in de regio Innovatie-impuls (investeringen in innovatieve projecten) De NOM neemt haar verantwoordelijkheid als ketenpartner met betrekking tot investeringen in bedrijven en deelname aan acquisitie- en innovatieprojecten voor zover zij zelf invloed heeft op het beleid. Dit betekent dat de NOM keuzes maakt of zij wel of niet investeert in een bedrijf of deelneemt in een project, maar dat zij geen verantwoordelijkheid neemt voor het duurzaamheidsbeleid van de participaties of deelnemers in een project. De NOM stelt hierdoor slechts beperkte voorwaarden aan het duurzaamheidsbeleid van partners bij investeringen en ontwikkelingsprojecten. Indien het de NOM bekend is dat bij potentiĂŤle deelnemingen of partners in projecten sprake is van bijvoorbeeld schending van de mensenrechten, omkoping en corruptie, niet naleven van wet- en regelgeving of grote milieurisico's, heeft dat tot gevolg dat de NOM niet zal investeren in het bedrijf of niet zal samenwerken in een project. De impact van de inkopen hebben beperkte invloed op economische, milieu en sociale aspecten. Uiteraard probeert de NOM bij de inkoop van producten en diensten de principes van duurzaam inkopen maximaal toe te passen. Gezien de beperkte rol als ketenpartner in het geval van inkopen heeft de NOM nog geen duurzaamheidsbeleid geformuleerd met betrekking tot toeleveranciers. In het inkoopproces zijn geen waarborgen ingebouwd om toeleveranciers met een verhoogd risicoprofiel te identificeren en er is niet vastgesteld hoe te handelen indien toeleveranciers zich niet houden aan interne of externe codes.
Intern Voor de interne organisatie is vastgesteld dat het aspect arbeidsomstandigheden de meeste impact heeft. Aan de hand van de door de GRI vastgestelde lijst van indicatoren is vastgesteld welke indicatoren het meest relevant zijn en over welke onderwerpen meetbaar en controleerbaar kan worden gerapporteerd door de NOM. De daaruit voortgekomen selectie is door het Managementteam beoordeeld en vervolgens vastgesteld. In het kader van de dialoog met de stakeholders is de keuze voorgelegd aan de aandeelhouders en subsidiegevers, die met de keuze konden instemmen.
123
Verslaggevingsbeleid Verslaggevingsperiode Het jaarverslag, inclusief duurzaamheidsverslaggeving wordt jaarlijks opgesteld uitgaande van een verslaggevingsperiode van een kalenderjaar. Het vorige verslag d.d. 27 mei 2016 had betrekking op het kalenderjaar 2015, het jaarverslag kalenderjaar 2016 is op 12 mei 2017 gepubliceerd. Voor nadere informatie over het jaarverslag kunt u contact opnemen via info@nom.nl. De NOM stelt feedback op het jaarverslag op prijs.
Toegepaste standaarden De duurzaamheidsverslaggeving, die onderdeel uitmaakt van het jaarverslag van de NOM, is opgesteld aan de hand van de GRI G4-richtlijnen op core niveau. De richtlijnen van het GRI zijn wereldwijd de meest geaccepteerde richtlijnen voor het opstellen van (maatschappelijke) verslaggeving. De richtlijnen zijn te vinden op de GRI website (www.globalreporting.org). In de GRI tabel staat aangegeven waar in het verslag de standaard onderdelen van de informatievoorziening te vinden zijn.
Afbakening Het jaarverslag heeft evenals de jaarrekening betrekking op de NOM en haar 100% dochterondernemingen (zie Participaties en leningen) als geheel. Het verslag heeft geen betrekking op (de duurzaamheidsaspecten van) haar participaties, omdat dit minderheidsbelangen betreffen en de NOM beperkt invloed heeft op hun (duurzaamheids)beleid. Acquisities of desinvesteringen zijn daarom niet van toepassing voor onze maatschappelijke verslaggeving. Bij het bepalen van de inhoud en de afbakening van het verslag is rekening gehouden met de onderwerpen die door belanghebbenden zijn aangedragen. Dit komt tot uiting in de materialiteitsmatrix en de aanvullende toelichting daarop. Op deze wijze komt de NOM de informatiewensen van belanghebbenden zoveel mogelijk tegemoet. Het verslag gaat in op de resultaten in de waardeketen met betrekking tot investeringen in participaties, arbeidsplaatsen, investeringen en innovatie impuls in de regio, voor zover de NOM heeft bijgedragen aan de realisatie hiervan.
Reikwijdte De NOM legt verslag over de onderwerpen die zij als materieel heeft aangemerkt op basis van de materialiteitsmatrix. Deze sluiten aan op het doel van de NOM. Het verslag gaat daarom vooral in op economische en sociale onderwerpen en indicatoren binnen de organisatie en met betrekking tot NoordNederland. Milieugerelateerde onderwerpen komen vooral tot uiting in de innovatie projecten. Het toepassingsniveau van de GRI G4 richtlijnen is core, wat betekent dat informatie op basis van de richtlijnen G2, G35-G55 en G57-58 niet is opgenomen. De NOM streeft naar het verbeteren van haar verslaggeving, passend bij de aard, risico's, en kansen van de organisatie. Het is onze ambitie om de komende jaren onze verslaggeving verder te professionaliseren en de integratie van onze financiĂŤle en niet-financiĂŤle prestaties te verfijnen. Het Ministerie van Economische Zaken beoordeelt de transparantie over maatschappelijke prestaties van ondernemingen door middel van de transparantiebenchmark. Met het jaarverslag over 2015 heeft de NOM 180 van de 200 punten behaald.
124
Vergelijking met voorgaand jaar De toegepaste standaarden zijn niet gewijzigd. De NOM rapporteert sinds 2013 aan de hand van de GRI G4 richtlijnen op core niveau. De afbakening is niet gewijzigd ten opzichte van voorgaand jaar. Er hebben zich geen herformuleringen van eerder verstrekte informatie of wijzigingen in definities en meetmethodes voorgedaan.
Effect wijzigingen in de organisatie Er zijn geen wijzigingen in beleid en/of doelstellingen ten aanzien van maatschappelijke aspecten van ondernemen ten opzichte van vorig jaar. De organisatorische wijzigingen en de wijzigingen in de waardeketen welke beschreven zijn in kerntaken NOM en waardecreatiemodel hebben geen effect op het verslaggevingsbeleid.
Consolidatiegrondslagen Voor het jaarverslag, inclusief duurzaamheidsverslaglegging en jaarrekening, gelden dezelfde consolidatiegrondslagen als voorgaande jaren. Voor de grondslagen wordt derhalve verwezen naar Toelichting op geconsolideerde balans. De gegevens voor het verslag worden centraal verzameld en geconsolideerd.
Technieken en Berekeningsgrondslagen De hoogte van de prestatie-indicator investeringen wordt bepaald op basis van de feitelijke uitstroom van middelen. Maandelijks wordt over het investeringsniveau gerapporteerd door de afdeling Finance en per kwartaal wordt dit afgestemd met de administratie. De prestatie-indicatoren investeringen en gecreëerde/behouden arbeidsplaatsen in de regio worden bepaald aan de hand van confirmation letters van de betreffende ondernemingen. Daarmee verklaren de bedrijven dat zij onder andere door samenwerking met de NOM in de regio hebben geïnvesteerd, arbeidsplaatsen hebben gecreëerd of behouden. Bij de verantwoording van de gecreëerde arbeidsplaatsen wordt uitgegaan van een tijdspanne van 3 jaar. De data worden gedurende het boekjaar verzameld. Prestaties die niet verifieerbaar zijn of waarvan geen confirmation letters zijn ontvangen worden niet meegenomen in de resultaten. De prestatie-indicator innovatie-impuls geeft inzicht in de totale projectkosten van gefinancierde projecten en is gebaseerd op projectvoorstellen, subsidiebeschikkingen of confirmation letters van betrokken partijen. De data worden na afloop van het boekjaar verzameld. De dataverzameling met betrekking tot de overige aspecten waarover verslag gelegd wordt, vindt jaarlijks na afloop van het boekjaar plaats.
Schattingen Voor zover sprake is van schattingen door de directie is dit toegelicht bij het geschatte resultaat.
125
Assurance De maatschappelijke resultaten worden gedurende het jaar door de daarvoor intern aangewezen functionarissen gemonitord en bijgehouden. Voorafgaand aan de maatschappelijke verslaglegging worden de jaargegevens door een externe adviseur geverifieerd. De onafhankelijke accountant keurt de jaarrekening goed en stelt vast of het directieverslag niet in tegenspraak is met de jaarrekening. De maatschappelijke resultaten zijn vooralsnog geen onderdeel van externe verificatie. De NOM heeft zich nog geen doel gesteld om het duurzaamheidsverslag te laten beoordelen door een externe deskundige.
126
Bijlagen
127
Sustainder
Bijlage 1 - Organisatieprofiel Rollen en verantwoordelijkheden binnen de organisatie De verantwoordelijkheden voor het uitvoeren van de kerntaken ligt bij de managers van de afdelingen. Inherent aan de resultaten van de kerntaken zijn de managers verantwoordelijk voor de resultaten die ze daarmee in de regio realiseren op maatschappelijk, economisch en milieugebied. Binnen iedere afdeling is een coördinator aangewezen voor het verzamelen, consolideren en valideren van de relevante data voor de waarde die we in de regio realiseren. Het valideren van data gebeurt op basis van vergelijking met data van voorgaande jaren en toetsing aan de definities. De eindverantwoordelijkheid ligt ook hiervoor bij de directeur. De directeur legt hierover verantwoording af aan de RvC en de AvA. De RvC houdt toezicht en staat de directie met raad terzijde.
Rol in de keten De ketenverantwoordelijkheid van de NOM ligt vanuit haar strategische doelstellingen en kernactiviteiten voornamelijk in de regio. Onze activiteiten dragen direct bij aan economische en sociale ontwikkeling, en indirect aan milieuaspecten van duurzame ontwikkeling. De keten waar de NOM onderdeel van uitmaakt, loopt vanaf het MKB waar de NOM inkoopt, tot en met het MKB waarin de NOM investeert, aan adviseert en mee samenwerkt in acquisitie- en innovatieprojecten. De NOM koopt diensten en kantoorartikelen in. In die zin hebben we een beperkte impact op economische-, sociale- en milieuaspecten in de inkoopketen. Omdat de NOM binnen de inkoopketen geen actieve rol als ketenpartner speelt, wordt dit onderdeel van de keten als niet-materieel beschouwd en niet beschreven. De NOM is niet betrokken bij externe controle op ketenbeheer.
Afzetmarkt en vestiging De werkzaamheden van de NOM zijn gericht op de versterking van de private sector van Noord-Nederland. Vanuit NOM FDI zijn er intensieve contacten met ondernemingen in onder andere de VS, Japan, en NoordEuropa. De publieke en private sector in Noord-Nederland worden als afzetmarkt aangemerkt. De NOM heeft haar hoofdkantoor in Groningen en een dependance in Leeuwarden.
Eigendomsstructuur De organisatie is een naamloze vennootschap. De aandelen zijn naar aanleiding van het in 2015 met de Provincies en het ministerie van Economische Zaken bereikte principeakkoord in 2016 gewijzigd. De aandelen zijn hiermee voor 50% in het bezit van het ministerie van Economische Zaken en voor 50% in het gelijke bezit van de provincies Groningen, Fryslân en Drenthe. De vennootschap wordt aangestuurd door de directie en heeft een Raad van Commissarissen die toezicht houdt.
Operationele structuur De NOM heeft vier 100% dochterondernemingen, te weten Venture Kapitaalfonds III B.V., B.V. Drentse Participatie Maatschappij en Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V. die, evenals de NOM, voorzien in risicodragend kapitaal. De vierde dochteronderneming, Venture Kapitaalfonds Il B.V., is in 2014 omgezet in het InnovatieFonds Noord-Nederland B.V.
128
Het Venture Kapitaalfonds III B.V. is mede gefinancierd met Europese gelden en daarmee gebonden aan Europese regelgeving. De investeringen van B.V. Drentse Participatie Maatschappij en Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V. zijn provinciegebonden. De N.V. NOM is de enige aandeelhouder van het InnovatieFonds Noord-Nederland. De volledige beslissingsbevoegdheid rondom het benoemen van de directie e.d. ligt echter bij de financiers van het InnovatieFonds Noord-Nederland (aandeelhouders N.V. NOM). De financiĂŤle cijfers van het InnovatieFonds Noord-Nederland worden niet geconsolideerd in de financiĂŤle cijfers van de N.V. NOM. De dochterondernemingen hebben geen personeel in dienst.
129
Bijlage 2 - Profielschets van de leden van de Raad van Commissarissen Samenstelling Raad van Commissarissen
In de samenstelling van de Raad van Commissarissen wordt aansluiting gezocht bij het publiek-private werkterrein van de NOM. De leden dienen te bezitten over specifieke ervaring, kennis en competenties zodat zij de kwaliteit van de directie in alle opzichten kunnen beoordelen. De Raad werkt als team waarbij alle leden zich laten leiden door de belangen van de onderneming. Ook dient de Raad te bestaan uit personen met waardering voor disciplines anders dan hun eigen. Er wordt gestreefd naar een evenwichtige verdeling van de zetels tussen mannen en vrouwen in de Raad (minimaal 30% van de zetels bezet door mannen en minimaal 30% bezet door vrouwen). Voor de samenstelling is een profielschets opgesteld, welke tijdens de AvA in juni 2015 herzien is. Leden van de Raad worden benoemd op basis van de hierin uiteengezette criteria. De samenstelling van de Raad wordt in eerste instantie bepaald op basis van benodigde expertise en ervaring. De volgende profielen en bijbehorende competenties, kennis en ervaring zijn geformuleerd: Profiel President-Commissaris (voorzitter) De President-Commissaris is verantwoordelijk voor het collegiaal functioneren van de RvC. Hij vervult een proactieve rol in zijn adviserende en ondersteunde taak richting de Directie en geeft leiding aan de vergaderingen van de RvC en de AvA. Tevens vervult hij –indien gewenst– een intermediaire rol tussen de NOM en haar aandeelhouders en subsidiënten/participanten. Hij initieert de jaarlijkse evaluatie van de RvC en de Directie. De president-commissaris is een vooraanstaand (ex)ondernemer die met charisma en vanuit natuurlijk gezag partijen en publieke belangen weet te verbinden. Hij beschikt over een algemeen management en bedrijfsmatig profiel met nadruk op financieel-economische disciplines. In zijn ervaringsprofiel komen meerdere velden samen: ondernemerschap, (internationale) ervaring met economische ontwikkelingen, ervaring met bedrijfsfinanciering, innovatie, marketing, commercie, maar ook bekendheid met gemeenten en provincie en publiek-private samenwerkingen. Profiel Innovatie & Business Development Dit profiel vraagt van de kandidaat kennis van regionale, nationale en internationale economische ontwikkelingen, meer specifiek rondom (cross-sectorale) innovaties in het bedrijfsleven, clustervorming en valorisatie van kennis en onderzoeksresultaten (van kennis naar kunde naar kassa). Profiel Bedrijfsfinancieringen & Venture Capital Dit profiel vraagt van de kandidaat kennis en ervaring op het gebied van financiën in het algemeen en van bedrijfsfinancieringen en het functioneren van de private kapitaalmarkt (w.o. venture capital, fondsen) in het bijzonder. Profiel Openbaar bestuur Dit profiel vraagt van de kandidaat kennis en ervaring op het gebied van openbaar bestuur in het bijzonder op het gebied van regionale en nationale overheden. Bij voorkeur is de betreffende kandidaat actief geweest in het openbaar bestuur d.m.v. een vertegenwoordigende functie.
130
Samenvattend dient de raad, gespreid over zijn leden, te beschikken over kennis, vaardigheden en (internationale) ervaring betreffende: het functioneren van de private kapitaalmarkt (w.o. venture capital, fondsen) en van (complexe) financiĂŤle processen in het algemeen; regionale, nationale en Europese economische ontwikkelingen, meer specifiek rondom (cross-sectorale) innovaties in het bedrijfsleven, valorisatie van kennis en het ontwikkelen van business kansen, alsmede van marketing & acquisitie (inclusief van buitenlandse ondernemingen); alle aspecten van moderne bedrijfsvoering van not-for-profit-organisaties op het grensvlak van overheid en bedrijfsleven (w.o. strategievorming, leidinggeven, business control, ICT, HRM, medezeggenschap); en goed bekend te zijn met: het functioneren van regionale, rijks- en Europese overheidsorganisaties, alsmede van onderwijs- en kennisinstellingen. Daarnaast is belangrijk dat Commissarissen over een relevant netwerk beschikken en vertrouwd zijn met de kerntaken van NOM N.V. en het bedrijfsleven in Noord-Nederland. Tevens is van belang dat de Commissarissen beschikken over inzicht in de positie van overheidsdeelnemingen in brede zin en in daaraan gerelateerde juridische aangelegenheden.
131
Leden Raad van Commissarissen Hieronder een weergave van de afgetreden en toegetreden leden van de RvC en de IC. Met de nieuwe benoemingen en herbenoemingen is ingestemd op de AvA van 30 juni 2016. (Her)benoemd: De heer R. Rabbinge is aftredend en opnieuw benoemd als voorzitter. Mevrouw A.M.C. Kuks is als nieuw lid van de Raad van Commissarissen benoemd. Afgetreden : De heer J.E. de Vries is afgetreden en conform de statuten niet herbenoembaar. De heer J. Kruse is afgetreden. De volgende leden zijn toegetreden tot de IC: De heer J. Kruse is benoemd als voorzitter voor 4 jaar. De heer J.E. de Vries is benoemd als lid voor 2 jaar. Mevrouw Y.K. Poelman is benoemd als voor lid 4 jaar. De heer Rabbinge en de heer Kruse namen in 2016 zitting in de remuneratiecommissie. In december 2016 is besloten het voorzitterschap van de remuneratiecommissie over te dragen aan mevrouw Kuks, daar de heer Kruse op 30 juni 2016 is afgetreden als lid van de RvC. Dit zal in de loop van 2017 geeffectueerd worden. Hieronder zijn de individuele profielschetsen weergegeven.
Prof. dr. ir. R. Rabbinge (1946) Voorzitter RvC en lid benoemings- en remuneratiecommissie. Benoemd tot lid in 2011 op aanbeveling van de provincie Drenthe, benoemd tot Voorzitter van de RvC in 2016. Einde termijn: 2020 Overige (bestuurs)functies: Emeritus hoogleraar Duurzame Ontwikkeling en Voedselzekerheid en adviseur RvB WUR, Adviseur Samenwerkende Noord-Nederlandse provincies voor Agribusiness, Lid Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, Lid van RvA Planbureau voor de Leefomgeving, Voorzitter Bestuur Carbohydrate Competence Center, directeur Koninklijke Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen, Lid van CvT Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Lid van Bestuur SER Noord-Nederland, President Virtual Fertilizer Research Centre, Voorzitter International Advisory Board Chinese Academy of Agricultural Sciences, Erelid Board Bibliotheca Alexandria Egypte. Dhr. B.P. Woldring (1985) Lid RvC: Primair verantwoordelijk voor de profielen Innovatie & Business Development, en Bedrijfsfinancieringen & Venture Capital Benoemd in 2015. Einde eerste termijn: 2019 Overige (bestuurs)functies: CEO en oprichter van Bencom BV, CEO en oprichter BENERGY BV; CEO en oprichter LOOKING FOR BOOKING BV, CEO en oprichter BENSURE BV, bestuurslid Stichting Koningsspelen, commissielid Topteam ICT Innovatie Ministerie van EZ, lid van Advies ECP
132
Mr. S.E. Korthuis (1959) Lid RvC: Primair verantwoordelijk voor vraagstukken rondom openbaar bestuur Benoemd in 2015. Einde eerste termijn 2019 Overige (bestuurs)functies: DGA Korthuis Consultancy BV; vicevoorzitter Raad van Toezicht Stichting Aveleijn, tevens voorzitter renumeratiecommissie en lid vastgoedcommissie; lid Raad van Commissarissen NV ROVA Holding, tevens lid auditcommissie (tot en met april 2016) en lid renumeratiecommissie (voorzitter vanaf november 2016). Mw. A.M.C. Kuks (1964) Lid RvC: Primair verantwoordelijk voor HR vraagstukken Benoemd in 2016. Einde eerste termijn 2020 Overige (bestuurs)functies: Human Resources Director EMEA Yusen Logistics per 1 januari 2016, Lid van de commissie van Toezicht op het beheer door de Nationale Politie sinds april 2014 tot heden Alle Commissarissen hebben de Nederlandse nationaliteit.
133
Bijlage 3 - Leden van de Investeringscommissie Drs. J. Kruse (1955) Voorzitter investeringscommissie Voorzitter Benoemings- en Remuneratiecommisse; Benoemd in 2015. Einde eerste termijn: 2019 Overige (bestuurs)functies: Global M&A Mexichem SAB de CV, Corporate Director Strategy / M&A Wavin BV te Zwolle, Voorzitter RvC Stork Plastics Machinery BV (t/m april 2016). Dhr. J.E. de Vries (1956) Lid investeringscommissie Benoemd 2016. Einde termijn 2018 Overige (bestuurs)functies: Directeur Investeringsmaatschappij Schansborg B.V, Lid van Commissarissen Koninklijke Oosterhof Holman Beheer B.V., Lid van Commissarissen en Lid van de strategische commissie TBI Holdings Drs. Y.K. Poelman (1966) Lid investeringscommissie Benoemd 2016. Einde eerste termijn 2020 Overige (bestuurs)functies: CEO van het Bionica Innovatie en Expertisecentrum (handelsnaam van Human Affairs & Innovation) Alle IC leden hebben de Nederlandse nationaliteit.
134
Bijlage 4 - ProďŹ elschets van de directie Drs. S. Jansen (1957) Functie: Algemeen Directeur (per 1 maart 2007). Herbenoeming per 1 maart 2015; is verantwoordelijk voor het algemeen management van de organisatie. Bestuursfuncties: Voorzitter Stichting Stadsschouwburg de Harmonie, Voorzitter RVT LIMIS, Voorzitter RVT Zienn. Mr. G. Buiter (1962) Functie: Plaatsvervangend directeur en Manager Financieringen (per 1 september 2009); geeft leiding aan de afdeling Finance. Bij afwezigheid van de directeur zijn de verantwoordelijkheden/ bevoegdheden gedelegeerd. Bestuursfuncties: Lid Raad van Toezicht Stichting BMD Advies Noord-Nederland Leek, voorzitter Stichting Assagioli Haren, voorzitter Stichting Vrienden van het Behouden Huys. Beide directieleden hebben de Nederlandse nationaliteit.
135
Bijlage 5 - Participaties en leningen Het aantal persoonlijke leningen per 31 december 2016 bedraagt: 1. Dit betreft een lening uit het Pre Seed Capital Fonds.
136
Participaties en leningentabel Participaties NOM
Pre Seed Capital
Participaties Venture Kapitaal Fonds III B.V.
Participaties Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V.
Participaties B.V. Drentse Participatie Maatschappij
Sinds
#
Naam en vestigingsplaats
Aard van het bedrijf
2009
1
&Talent B.V., Groningen Achtergestelde lening
Het aanbieden van producten en diensten voor talentontwikkeling www.entalent.nl
2015
2
Agrilinq Holding B.V., Leeuwarden Aandelen
Online marktplaats voor melkveehouders, handelaren en slachterijen www.cowlinq.com
2007
3
AluBouw Holding B.V., Franeker Achtergestelde lening
Productie en verkoop van aluminiumdelen voor grote luxe pleziervaartuigen www.alubouwfryslan.nl
2009
4
Anome B.V., Noordlaren Aandelen
Het valoriseren van het octrooi dat gebruikt wordt bij elementen voor bijvoorbeeld dijkaanleg en verzwaring www.anome.nl
6,0%
1
2009
5
Anome Projects B.V., Noordlaren Aandelen Achtergestelde lening
Het uitvoeren van innovatieprojecten, waaronder GC (Ground Consolidator) projecten www.anomeprojects.nl
6,0%
1
2016
6
Aquacolor Sensors B.V., Oudehorne Achtergestelde lening
Ontwikkelen en produceren van sensors ten behoeve van het meten van waterkwaliteit www.aquacolorsensors.nl
137
%
Aantal werknemers
7
25,0%
5
14
2
Meer info
Participaties NOM
Pre Seed Capital
Participaties Venture Kapitaal Fonds III B.V.
Participaties Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V.
Sinds
#
Participaties B.V. Drentse Participatie Maatschappij
Naam en vestigingsplaats
Aard van het bedrijf
%
Aantal werknemers
2008
7
AS Pol B.V., Bruntinge Achtergestelde lening
Ontwikkeling, productie en verkoop van een portaalrotatie systeem www.polbv.nl
1
2014
8
AttachingIT Holding B.V., Groningen Achtergestelde lening
Ontwikkelen en verkopen van systemen en diensten op het gebied van beveiligd versturen van grote hoeveelheden data www.attachingit.com
5
2016
9
Automotive.Digital B.V., Roden Achtergestelde lening
Online platform voor bemiddeling van verkoop van auto's www.callmimmy.com
3
2008
10
Baron-de Boer Beheer B.V., Marum Aandelen Achtergestelde lening
Teelt en verkoop van champignons www.baronchampignons.nl
2016
11
Betonfabriek Vrijenban Zuidbroek B.V., Zuidbroek Achtergestelde lening
Exploitatie van een betonfabriek www.betonfabriekvrijenban.nl
17
2016
12
Bioclear earth B.V., Groningen Achtergestelde lening
Adviesbureau op het gebied van milieu en duurzame biotechnologie dat technologisch advies combineert met implementatie www.bioclearearth.nl
32
2006
13
BioMethanol Chemie Holding B.V., Farmsum Aandelen Achtergestelde lening
www.biomcn.eu
138
35,0%
24,9%
1
72
Meer info
Participaties NOM
Pre Seed Capital
Participaties Venture Kapitaal Fonds III B.V.
Participaties Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V.
Sinds
#
2016
Participaties B.V. Drentse Participatie Maatschappij
Naam en vestigingsplaats
Aard van het bedrijf
14
Biolease Nederland B.V., Leeuwarden Aandelen
Het aanbieden van operationeel leases van opwaarderingsinstallaties voor de productie van groengas uit biogas bij co-vergistingsinstallaties www.bioleasenederland.nl
2013
15
Bosma Transport & Opslag B.V., Heerenveen Achtergestelde lening
Specialist op het gebied van transport, op- en overslag van gevaarlijke stoffen www.bosma-logistiek.nl
23
2016
16
Bouw7 B.V., Dokkum Achtergestelde lening
Ontwikkelen en exploiteren van software voor de bouwsector www.bouw7.nl
10
2015
17
Carduso Capital B.V., Groningen Aandelen
Fonds dat zich richt op technologiebedrijven die gebaseerd zijn op kennis aanwezig of afkomstig uit het wetenschapscluster in en rondom UMCG en RUG www.cardusocapital.com
2010
18
Catawiki B.V., Assen Aandelen
Online veilingplatform voor unieke objecten. www.catawiki.com
11,2%
497
2009
19
Conoship International B.V., Groningen Aandelen
Ingenieursbureau voor scheepsontwerpen en -aanpassingen. Broker voor reders en werven www.conoship.com
1,0%
24
2014
20
Corvus Holland B.V., Emmen Achtergestelde lening
Ontwikkeling en verkoop van high tech systemen aan de internationale geld- en verpakkingsindustrie www.pro-vision-engineering.nl
139
%
30%
16%
Aantal werknemers
1
3
6
Meer info
Participaties NOM
Pre Seed Capital
Participaties Venture Kapitaal Fonds III B.V.
Participaties Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V.
Participaties B.V. Drentse Participatie Maatschappij
Sinds
#
Naam en vestigingsplaats
Aard van het bedrijf
2010
21
DairyTuner B.V., Weerselo Achtergestelde lening
Het leveren van meetsystemen t.b.v. het meten en verwerken van data van aan- en afvoer van voer en andere stromen in de dierhouderij www.dairytuner.com
2004
22
Data B. Mailservice Holding B.V., Leek Aandelen
Printen en verzenden of digitaal versturen van mailingen i.c.m. dienstverlening op het gebied van digitale databewerking, beheer en transacties www.datab.nl
2015
23
Databank Kennis = Markt B.V., Meppel Achtergestelde lening
Het adviseren, ontwerpen, realiseren en onderhouden van infrastructurele bouwwerken (bruggen, viaducten, tunnels en sluizen) www.vanspijkerinfrabouw.nl
64
2015
24
Detact Diagnostics B.V., Delfzijl Achtergestelde lening
Het verstrekken van adviezen, met name op het gebied van diagnostische, analytische en therapeutische onderzoeken in de (geprotocolleerde) geneeskunde www.detactdiagnostics.com
6
2004
25
Dewulf Netherlands B.V., Winsum (FR) Achtergestelde lening
Het ontwikkelen, produceren en verkopen van machines gericht op het planten, het transport en het inschuren van aardappels www.miedema.com
113
2013
26
Donker Holding B.V., Sneek Achtergestelde lening
Landelijk opererend hoveniersbedrijf www.donkergroen.nl
474
2009
27
Dutch Theatre Systems & Services B.V., Groningen Aandelen Achtergestelde lening
Het ontwikkelen, leveren, installeren, inspecteren en onderhouden van machines, constructies en besturingssystemen voor podia en theatertoepassingen www.dts-2.com
140
%
Aantal werknemers
3
31,0%
45,0%
53
20
Meer info
Participaties NOM
Pre Seed Capital
Participaties Venture Kapitaal Fonds III B.V.
Participaties Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V.
Participaties B.V. Drentse Participatie Maatschappij
Sinds
#
Naam en vestigingsplaats
Aard van het bedrijf
2016
28
EcoloRO Holding B.V., Leeuwarden Achtergestelde lening
Afvalwaterzuivering van de textielindustrie www.ecoloro.nl
9
2016
29
Eeqo B.V., Assen Achtergestelde lening
Ontwikkeling, productie en verkoop van biologische/duurzame schoonmaakmiddelen www.eeqo.eu
3
2011
30
Embrace SBS B.V., Groningen Achtergestelde lening
Ontwikkelen en leveren van Social Business Software en het begeleiden van bedrijven die m.b.v. deze software de transitie willen maken naar een eigentijdse vorm van samenwerking www.embracesbs.com
46
2010
31
Energy Developments Holding B.V., Groningen Achtergestelde lening
EnerGQ is een systeem dat in staat is om, op basis van realtime analyse, het energieverbruik in de bedrijfsvoering te signaleren en te communiceren www.energq.com
4
2015
32
Flexhydro Winschoten B.V., Winschoten Achtergestelde lening
Ontwerpen, fabriceren, verkopen en reviseren van hydraulische cilinders www.flexhydro.com
21
2014
33
Frisian Motors B.V., Bakkeveen Achtergestelde lening
Ontwikkeling en assemblage van elektrisch aangedreven voertuigen www.frisianmotors.nl
7
2010
34
G.H. Welles Holding B.V., Appelscha Achtergestelde lening
De productie en verkoop van hout en houtproducten www.welleshout.nl
1
141
%
Aantal werknemers
Meer info
Participaties NOM
Pre Seed Capital
Participaties Venture Kapitaal Fonds III B.V.
Participaties Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V.
Participaties B.V. Drentse Participatie Maatschappij
Sinds
#
Naam en vestigingsplaats
Aard van het bedrijf
2011
35
Geo Plus Holding B.V., Scheemda Aandelen
Verhuur van hydrografie en surveyschepen en aanvullende diensten (zeebodemonderzoek) www.geoplus.nl
35%
14
2005
36
Global Environmental Solutions B.V., Joure Aandelen Achtergestelde lening
Ingenieursbureau en projectrealisatie van biogas-, water- en luchtreinigingssystemen www.dirksemilieutechniek.com
35%
50
2002
37
GVZ Europark CoevordenEmlichheim GmbH, Coevorden Aandelen
Ontwikkeling en exploitatie van het grensoverschrijdend bedrijventerrein Europark Coevorden-Emlichheim www.gvz-europark.eu
41,3%
1
2010
38
Hanggo B.V., Tynaarlo Achtergestelde lening
Productontwikkeling, productie en vermarkting van een innovatief ophangsysteem www.hanggo.eu
2015
39
Heeren-3 Beheer B.V., Leeuwarden Achtergestelde lening
Het ontwikkelen en verkopen van projectmanagementsoftware www.process2view.nl
2013
40
Hoitsema Beheer B.V., Groningen Aandelen Achtergestelde lening
Etikettendrukkerij www.hoitsema.nl
2016
41
Horus Holding B.V., Bedum Aandelen
Platform voor vastleggen en analyseren van data www.horus.nu
142
%
Aantal werknemers
1
49,0%
82
15%
19
Meer info
Participaties NOM
Pre Seed Capital
Participaties Venture Kapitaal Fonds III B.V.
Participaties Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V.
Participaties B.V. Drentse Participatie Maatschappij
Sinds
#
Naam en vestigingsplaats
Aard van het bedrijf
%
Aantal werknemers
2016
42
Jellow B.V., Groningen Achtergestelde lening
Ontwikkeling en exploitatie van een online platform gericht op bemiddeling tussen freelance professionals en bedrijven www.jellow.nl
2013
43
Kampen Mechanical Group B.V., Hoogezand Aandelen Achtergestelde lening
Technische dienstverlener op het gebied van leidingssystemen en alle toebehoren rondom leidingssystemen zoals pompen en andere installaties www.kampencare.com
45,0%
81
2007
44
Kalooga B.V., Groningen Aandelen Achtergestelde lening
Technologieleverancier voor het ontsluiten van databases met afbeeldingen voor nieuws websites www.kalooga.nl
35,2%
5
2015
45
Kastiel Groep B.V., Drachten Achtergestelde lening
Ontwikkeling, assemblage en verkoop van lockers, sloten, garderobesystemen en uitgiftesystemen www.sonesto.nl
2004
46
Kiadis Pharma N.V., Groningen Aandelen
Kiadis Pharma is een biofarmaceutisch bedrijf in de klinische ontwikkelingsfase dat zich toelegt op onderzoek, ontwikkeling en toekomstige commercialisering van cellulaire immunotherapie producten voor de behandeling van bloedkankers en erfelijke bloedziektes.
11
18
3,0%
38
2015
47
Level Up Assist B.V., Leek Achtergestelde lening
Ontwikkeling, productie en verkoop van innovatieve zorgproducten www.active4care.com
5
2012
48
Longbloom B.V., Zuidlaren Achtergestelde lening
Ontwikkeling en productie van boeketten van gestabiliseerde bloemen www.longbloom.com
1
143
Meer info
Participaties NOM
Pre Seed Capital
Participaties Venture Kapitaal Fonds III B.V.
Participaties Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V.
Sinds
#
2016
Participaties B.V. Drentse Participatie Maatschappij
Naam en vestigingsplaats
Aard van het bedrijf
49
M4Four International B.V., Kolham Aandelen Achtergestelde lening
Productie, verkoop en distributie van digitaal geprinte kunststof vloeren www.m4four.nl
25,0%
8
2016
50
Mastiline B.V., Heerenveen Aandelen
Ontwikkelen van een meetinstrument om vroegtijdig mastitis bij koeien te kunnen ontdekken www.mastiline.nl
17,5%
5
2007
51
Mucosis B.V., Groningen Aandelen Achtergestelde lening
Ontwikkeling van innovatieve vaccins die mucosaal (via de neus of de mond) toegediend kunnen worden www.mucosis.com
17,0%
13
2012
52
MXR Podoblock B.V., Midlaren Achtergestelde lening
Ontwikkeling, productie en verkoop van vernieuwde en geavanceerde rรถntgenaccessoires voor paardendierenartsen www.mxr.nl
1994
53
Nedmag Industries Mining and Manufacturing Holding B.V., Veendam Aandelen
Productie van dead burned magnesia en andere producten op basis van magnesiumhoudend zout www.nedmag.nl
50,0%
153
2007
54
No Noises Holding B.V., Sneek Aandelen Achtergestelde lening
Producent van akoestische materialen www.cellisolatie.nl
20,0%
1
2014
55
Noordlease Holding B.V., Groningen Aandelen
Autolease, zakelijk en particulier www.noordlease.nl
25,1%
50
144
%
Aantal werknemers
4
Meer info
Participaties NOM
Pre Seed Capital
Participaties Venture Kapitaal Fonds III B.V.
Participaties Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V.
Sinds
#
2015
Participaties B.V. Drentse Participatie Maatschappij
Naam en vestigingsplaats
Aard van het bedrijf
56
Organ Assist B.V., Groningen Aandelen
Verkoop van apparaten waarmee organen over een langere periode van tijd behouden blijven en waardoor de slaagkans van een transplantatieprocedure wordt verhoogd www.organ-assist.nl
10,0%
13
2008
57
Orteq Ltd., Londen Aandelen
Ontwikkeling, productie en vermarkting van bioafbreekbaar meniscusmateriaal, dat zowel stevig als poreus is www.orteq.com
0,2%
6
2014
58
PendraCare Holding B.V., Leek Achtergestelde lening
Ontwikkelen, produceren en verkopen van hoog kwalitatieve diagnostische- en guiding katheters en specialistische katheters met meetsystemen www.pendracare.com
2011
59
Pipe Proteq B.V., Emmen Achtergestelde lening
Ontwikkeling en productie van Threadprotector, waarmee de schroefdraad van boorpijpen wordt beschermd. Met de Threadprotector kan het bevestigen en ontkoppelen sneller, milieuvriendelijker en veiliger gebeuren www.pipeproteq.nl
2011
60
Polyganics Holding B.V., Groningen Aandelen
Ontwikkeling van medische producten op basis van eigen polymeer patent positie www.polyganics.nl
2016
61
Popken Metaal Holding B.V., Assen Aandelen
Exploitatie van een metaalwarenfabriek, gespecialiseerd in ontwikkelen en leveren van metalen profielen www.popken.nl
1976
62
Prins Holding N.V., Dokkum Aandelen Achtergestelde lening
Beheermaatschappij
145
%
Aantal werknemers
71
2
19,7%
41
49%
10
79,2%
1
Meer info
Participaties NOM
Pre Seed Capital
Participaties Venture Kapitaal Fonds III B.V.
Participaties Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V.
Sinds
#
2008
Participaties B.V. Drentse Participatie Maatschappij
Naam en vestigingsplaats
Aard van het bedrijf
63
Professionele Distributiegroep B.V., Leeuwarden Achtergestelde lening
Het ontwikkelen en leveren van computersoftware www.prodist.nl
2014
64
ProStair Holding B.V., Heerenveen Aandelen Achtergestelde lening
Productie, verkoop en montage van trappen www.devriestrappen.nl
2015
65
Sievecorp Europe B.V., Leek Achtergestelde lening
Filtratietechnologie, waarmee bacteriën en sporen van bacteriën uit vloeistoffen kunnen worden gefilterd www.sievecorp.com
2015
66
Simplicate Holding B.V., Groningen Aandelen
Online bedrijfssoftware waarmee de kernprocessen binnen een organisatie kunnen worden beheerd www.simplicate.nl
25,0%
15
2002
67
Smit Sappemeer Beheer B.V., Sappemeer Aandelen Achtergestelde lening
Het kweken, veredelen en verhandelen van sierteeltproducten www.smitkwekerijen.nl
34,4%
165
2006
68
Solenne B.V., Groningen Aandelen
Een chemie-gebaseerd bedrijf, dat zich richt op de ontwikkeling, productie en verkoop van een familie moleculen die hun toepassing vinden als semi-conductor in plastic zonnecellen en andere plastic elektronica toepassingen en als antioxidant in huidverzorgingsproducten www.solennebv.com
16,1%
6
2014
69
StoreContrl International B.V., Assen Achtergestelde lening
Ontwikkeling en vermarkten van geïntegreerde kassasystemen www.storecontrl.nl
146
%
Aantal werknemers
25
40,0%
86
20
4
Meer info
Participaties NOM
Pre Seed Capital
Participaties Venture Kapitaal Fonds III B.V.
Participaties Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V.
Sinds
#
1995
Participaties B.V. Drentse Participatie Maatschappij
Naam en vestigingsplaats
Aard van het bedrijf
70
Strating Beheer B.V., Oude Pekela Achtergestelde lening
Producent van gebakken strengperssteen in diverse maten en kleurnuanceringen www.strating.nl
2007
71
TCN SIG Telehousing B.V., Groningen Achtergestelde lening
Datacenters Eemshaven en Groningen www.tcndatahotels.com
8
2016
72
Verkooppartner B.V., Assen Achtergestelde lening
Bieden van verkoopondersteuning en opleiden van medewerkers www.verkooppartner.nl
3
2015
73
VIA Drupsteen Holding B.V., Sneek Achtergestelde lening
Omgevingsvisualisatie www.theimagineers.com
2014
74
Vita Square B.V., Wolvega Achtergestelde lening
Exploitatie van een kleinschalige drooginstallatie voor de productie van poeders voor de voedingsmiddelenindustrie www.vitasquare.eu
9
2010
75
Vleems Holding B.V., Emmen Achtergestelde lening
Exploitatie van een bakkerij en de productie en handel van gemaksvoedingsproducten www.vleemsfood.nl
72
2016
76
Vripack Beheer B.V., Sneek Achtergestelde lening
Architectenstudio in de jacht- en deels scheepsbouw www.vripack.com
68
147
%
Aantal werknemers
17
23
Meer info
Participaties NOM
Pre Seed Capital
Participaties Venture Kapitaal Fonds III B.V.
Participaties Participatiemaatschappij Ondernemend Groningen B.V.
Participaties B.V. Drentse Participatie Maatschappij
Sinds
#
Naam en vestigingsplaats
Aard van het bedrijf
2015
77
Web-IQ B.V., Groningen Aandelen Achtergestelde lening
IT bedrijf dat in opdracht speciale zoekopdrachten op het internet uitvoert. Het betreft hier opdrachten waarbij de vastlegging en de informatiefiltering zoals zoekmachines als Google dat doet, niet gewenst zijn. www.web-iq.eu
2016
78
Werktrend B.V., Stedum Achtergestelde lening
Startersportaal voor werkzoekende www.dit-werkt.nl
2005
79
Wireless Value Beheer B.V., Emmen Aandelen
Het ontwikkelen en produceren van draadloze sensorsystemen in RF netwerken met centrale data bewerking en ontsluiting op afstand www.wirelessvalue.nl
2012
80
WS Kalsbeek Holding B.V., Tynaarlo Aandelen Achtergestelde lening
Dienstverlener op het gebied van 49,1% water en lucht, onder te verdelen in drie kernactiviteiten: Waterbehandeling, Legionella en VGM (Veiligheid, Gezondheid en Milieu). www.kalsbeek.net
50
2015
81
Zonderland Holding B.V., Joure Achtergestelde lening
Ontwikkeling, productie, verkoop en handel van landbouwwerktuigen
15
148
%
36,4%
Aantal werknemers
9
5
13%
9
Meer info
Bijlage 6 - Milieu-impact Milieu De NOM draagt op positieve manier bij aan verschillende milieu-gerelateerde aspecten via de ontwikkeling van innovatieprojecten. Dit wordt gemeten met de indicator innovatie-impuls. Het doel voor 2016 was een innovatie-impuls van € 20 miljoen, wat ruimschoots behaald is. De innovatieprojecten waarin de NOM deelneemt worden beschreven in NOM Business Development. De interne milieu-impact van de NOM als dienstverlener is beperkt. Toch zien stakeholders onze CO2 uitstoot en het verbruik van materialen als materiële thema’s waarover wij willen rapporteren. Daarom meten wij een aantal aspecten, maar hebben wij nog geen doelen gesteld met betrekking tot interne milieuaspecten. Voor intern verbruik zijn de volgende indicatoren vastgesteld: Indicatoren
Eenheid
2014
2015
2016
Drukwerk
aantal pagina's
208.100
234.000
295.764
Papierverbruik
aantal zwart-wit kopieën
154.402
129.063
113.172
aantal kleur kopieën
131.461
119.255
133.444
Tonerverbruik
gram zwart
4.329
3.095
2.369
gram kleur
3.470
2.472
2.897
Elektriciteit*
kWh
182.989
25.477
29.976
Gasverbruik**
m3
27.219
11.446
10.100
Energieverbruik per FTE
GJ/fte
41,31
11,38
10,72
Gereden door wagenpark
km
575.653
357.211
0
Zakelijke ritten eigen vervoer***
km
92.348
175.831
513.472
CO2 uitstoot (in CO2 kg)
Scope 1: Gasverbruik
48.674
20.465
18.061
Scope 2: Elektriciteit
89.707
12.489
14.695
Scope 3: Wagenpark en zakelijk eigen vervoer
120.487
115.555
112.964
Totaal CO2
258.868
148.509
145.720
Tabel 29: Intern verbruik
149
Figuur 17: CO2 emissie naar scope
Scope 1: Gasverbruik
12,39%
Scope 2: Electriciteit
10,08%
Scope 3: Wagenpark
77,52%
Toelichting op de milieu-data De hoeveelheid drukwerk lag in 2016 hoger dan in voorgaande jaren. Dit komt door het toegenomen aantal abonnees op de NOMmer, ons kwartaalmagazine. In 2016 wordt meer gestuurd op digitale abonnees. *Het energiecontract loopt sinds 2013 via de verhuurder van het bedrijfspand waarin de NOM gevestigd is. De huidige leverancier, MAIN Energie, levert groene stroom. In 2015 is er een slimme meter in het pand geĂŻnstalleerd waarmee wij het verbruik van de NOM kunnen uitlezen in plaats van het hele pand. Dit is terug te zien in de elektriciteitsverbruik gegevens. Ook van invloed hierop is de zuinigere LED verlichting die we eind 2014 in door de NOM gehuurde ruimtes hebben laten installeren. **Sinds 2015 is het gasverbruik anders gerapporteerd dan in de jaren daaraan voorafgaand. Voorheen werd het volledige gasverbruik van het bedrijfspand opgegeven. Daar de NOM 47% van het pand gebruik maakt, is over 2016 47% van het totaal verbruik van 24.414 m3 gerapporteerd. De data van voorgaande jaren hebben betrekking op het gehele pand. ***Voor het zakelijk vervoer is in 2015 een nieuwe mobiliteitsregeling geĂŤffectueerd als vervanging van de leaseregeling die is afgebouwd. Per 2016 hebben we geen wagenpark meer. Om deze reden zijn we vanaf 2014 begonnen alle zakelijke ritten met eigen vervoer te registreren en te rapporteren. Omdat deze post (zakelijke ritten met eigen vervoer) alle transport vervangt, is deze post gestegen ten opzichte van vorig jaar. De verwachting is dat deze regeling ook zal leiden tot het maken van bewustere vervoerkeuzes. Het totaal aantal gereden zakelijke kilometers in 2016 met eigen vervoer is 19.570 km lager dan het totaal aan zakelijke kilometers gereden met leaseautoâ&#x20AC;&#x2122;s en met eigen vervoer in 2015 (533.042 km)
150
151
Contact Heeft u naar aanleiding van dit jaarverslag vragen of opmerkingen? Deze ontvangen wij graag op info@nom.nl. U kunt ook telefonisch contact opnemen door te bellen naar (050) 521 44 44.
152
Persinformatie Voor inhoudelijke vragen over dit jaarverslag kunt u contact opnemen met Annemarie Atema, communicatiemanager. Dit kan via atema@nom.nl of 06 46 43 09 54. Het logo van de NOM is te downloaden via deze link.
153
Begrippenlijst Aangegane verplichtingen
Voorstellen tot financiering die zijn goedgekeurd, maar waarvan het aandelen kapitaal en/of de lening nog niet is uitgezet.
Aanjaagfonds
Fonds waaruit zakelijke achtergestelde leningen tussen de € 50.000 en € 200.000 worden verstrekt aan kansrijke, jonge bedrijven opererend binnen de topsectoren of provinciale speerpunten (chemie, creatieve industrie, energie, high tech systems, logistiek, life sciences, tuinbouw, agrifood, water, biobased economy, sensortechnologie en healthy ageing).
Agrifood/BBE
Clusterorganisatie Agrifood en netwerkorganisatie Biobased Economy. Inmiddels wordt daarvoor de naam Greenlincs gebruikt.
Biobased Economy (BBE)
De overgang van een economie die draait op fossiele grondstoffen naar een economie die draait op biomassa als grondstof; het gebruik van biomassa voor niet-voedsel toepassingen.
Circulaire Economie
Een economisch systeem dat bedoeld is om herbruikbaarheid van producten en grondstoffen te maximaliseren en verlies van waarde te minimaliseren.
Cluster
Een cluster is een nieuwe, niet–traditionele structuurbenadering, waarbij clusters een grote verwantschap hebben met projectgroepen.
Confirmation letters
Verklaringen van ondernemingen dat de NOM heeft bijgedragen aan het realiseren van arbeidsplaatsen, investeringen en/of innovatieve projecten.
Corporate Governance
Aanduiding van hoe een onderneming goed, efficiënt en verantwoord geleid moet worden en hoe verantwoording wordt afgelegd over het gevoerde beleid richting stakeholders, waaronder aandeelhouders, werknemers, afnemers en de samenleving als geheel.
Cross-over
De samenwerking en raakvlakken tussen verschillende clusters en topsectoren.
ECSPP
European Chemical Site Promotion Platform.
Financieringsketen
154
Financieringsketen
Financiering vanaf vroegefasefinanciering en aanjaagfinanciering tot groei- en overnamefinanciering.
Flinc NXT
Een project met als doel het actief speuren naar innovatieve startups in hun vroege fase om hen te helpen bij het vervolmaken van hun ondernemingsplan en het leggen van de juiste contacten, waaronder met potentiële investeerders.
FTE
Full-time equivalent.
GRI
Global Reporting Initiative.
Groei & Overnamefonds
Fonds waaruit een financiering wordt verstrekt voor een bedrag van tussen de € 200.000,- en € 2.500.000,-. Deze bestaat uit een combinatie van aandelenkapitaal en achtergestelde lening.
Innovatiefonds
Fonds voor de financiering van innovatieve ideeën leidend tot een vermarktbaar product.
Investeringsbevordering
Het acquireren van (buitenlandse) bedrijven ter vestiging in Noord-Nederland, en het voor de regio behouden van gevestigde bedrijven.
IR
Het Investor Relations (IR)-programma richt zich op buitenlandse bedrijven die al in Noord-Nederland gevestigd zijn.
Ketenpartner
Een organisatie die onderdeel uitmaakt van een aaneenschakeling van opeenvolgende activiteiten van verschillende organisaties, vanaf ‘grondstof’ tot ‘eindproduct’, waarbij de alle organisaties waarde toevoegen.
Management Buy-In (MBI)
Een vorm van bedrijfsovername waarbij een bedrijf of unit wordt gekocht door managers van buiten de onderneming, die vervolgens zelf de leiding over de onderneming nemen.
Management Buy-Out (MBO)
Een vorm van bedrijfsovername waarbij een bedrijf of unit wordt uitgekocht door het zittende management.
Materialiteitsmatrix
De ‘materialiteitsmatrix’ geeft de voor de NOM materiële onderwerpen visueel weer. In de matrix wordt het belang dat externe stakeholders aan deze aspecten hechten afgezet tegen de impact van deze onderwerpen op de organisatie. Zo wordt het relatieve belang voor ieder materieel aspect inzichtelijk.
Materiële aspecten
155
Materiële aspecten
De aspecten die de economische, sociale en milieu impact van de organisatie betreffen, dan wel die de beoordeling en beslissing van stakeholders beïnvloeden.
Mezzaninelening
Een achtergestelde lening van maximaal € 1,5 miljoen, die verstrekt kan worden voor nieuwe investeringen of groei, in samenwerking met andere financiers en banken.
MKB
Midden- en Kleinbedrijf.
MVO
Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen.
NFIA
Netherlands Foreign Investment Agency.
Niet gouvernementele organisaties (NGOs)
Een organisatie die onafhankelijk is van de overheid en zich richt op een verondersteld maatschappelijk belang. Over het algemeen gaat het om organisaties die werken aan het bevorderen van milieubescherming, gezondheid, ontwikkelingswerk of het bevorderen van mensenrechten.
NOM Business Development (BD)
De NOM afdeling die bedrijven en kennisinstellingen met de juiste competenties bij elkaar brengt om projecten uit te voeren met als doel het omzetten van plannen of ideeën in innovatieve producten, diensten of IP.
NOM Finance
De NOM afdeling die financiering verstrekt aan kansrijke bedrijven in Noord-Nederland in de vorm van aandelenkapitaal en/of achtergestelde leningen.
NOM fonds
Totale fonds van de NOM, bestaande uit het aanjaagfonds en het groei- en overnamefonds.
NOM Foreign Direct Investment (FDI)
De NOM afdeling die zich richt op investeringsbevordering. De kerntaak van NOM FDI bestaat uit het acquireren en begeleiden van nieuwe en bestaande (buitenlandse) investeerders in Noord-Nederland.
NV NOM
Investerings- en Ontwikkelingsmaatschappij voor Noord-Nederland.
NVP
Nederlandse Verenigingen van Participatiemaatschappijen.
One-tier bestuursstructuur
156
One-tier bestuursstructuur
Een bestuursstructuur waarin de leiding van de organisatie, in handen van uitvoerende bestuurders, en het toezicht hierop door niet uitvoerende bestuurders, verenigd zijn in ĂŠĂŠn orgaan.
Ontwikkelingsbedrijf
Het ontwikkelingsbedrijf bestaat uit de afdelingen Foreign Direct Investment en Business Development.
Pre Seed Capital
Pre Seed Capital (PSC) is kapitaal gericht op de financiering van de idee- en planfase van starters, de zogenaamde vroegefasefinanciering (VFF).
Prestatie-indicatoren
Een prestatie-indicator is een meetlat waarmee de prestaties van ondernemingen geanalyseerd kunnen worden.
Provinciale fondsen
Fondsen, gefinancierd door de provincies, waaruit financieringen worden verstrekt aan bedrijven in de betreffende provincie.
Raad
Raad van Commissarissen.
Revolverendheid fonds
Het in stand houden van de koopkracht van het fonds.
RIS
Research and Innovation Strategy.
Stakeholders
Financiers, medewerkers en andere partijen betrokken in het bedrijfsmodel, en partijen waarvoor onze toegevoegde waarde van belang is.
Toegevoegde waarde
De uiteindelijke doelstelling van een investering of een project in de vorm van bijvoorbeeld additionele omzet van de betrokken ondernemingen.
Topsectoren
De topsectoren zijn de 9 sectoren waar Nederland op wil excelleren en die nog sterker gemaakt kunnen worden. Dit zijn de sectoren water, agrifood, tuinbouw, high tech systems, life sciences, chemie, energie, logistiek en creatieve industrie.
Topsectorenbeleid
Het beleid van de overheid dat er op gericht is om de negen topsectoren waarin Nederland wereldwijd wil uitblinken, nog sterker te maken. Om dat te bereiken werken overheid, bedrijfsleven, universiteiten en onderzoekscentra samen aan kennisontwikkeling en innovatie.
157
Uitbreidingsvoorstellen
Voorstel voor aanvullende financiering van een bedrijf waaraan de NOM al financiering heeft verstrekt.
Verankering
Retentie-activiteiten van de NOM, die er, in samenwerking met gemeenten, voor zorgen dat bedrijven die plannen hebben om een vestiging te sluiten of activiteiten te verplaatsten naar vestigingen buiten de regio, toch in de regio blijven.
VNO-NCW
Verbond van Nederlandse Ondernemingen - Nederlands Christelijk Werkgeversverbond.
Vroegefasefinanciering
VFF financiering van de idee- en planfase van starters.
Waardeketen
Een aaneenschakeling van opeenvolgende activiteiten van verschillende organisaties, vanaf ‘grondstof’ tot ‘eindproduct’, waarbij de alle organisaties waarde toevoegen.
Werkgelegenheid - direct
Werkgelegenheid bij bedrijven die zich mede dankzij de NOM in Noord Nederland hebben gevestigd.
158
Toelichting belangrijkste indicatoren Arbeidsplaatsen,
Arbeidsplaatsen die zijn gecreëerd doordat bedrijven in de regio zijn uitgebreid, dan wel doordat bedrijven
nieuw / gecreëerd
zich in de regio hebben gevestigd, door samenwerking met onder andere de NOM. Dit wordt vastgesteld op basis van confirmation letters van de betreffende ondernemingen waarin zij dit verklaren. Bij de gecreëerde arbeidsplaatsen wordt uitgegaan van een tijdspanne van 3 jaar.
Arbeidsplaatsen,
Arbeidsplaatsen die zijn behouden bij bedrijven in de regio, door samenwerking met onder andere de NOM.
behouden
Dit wordt vastgesteld op basis van confirmation letters van de betreffende ondernemingen waarin zij dit verklaren.
Innovatie impuls
De totale projectkosten van gefinancierde projecten, gebaseerd op projectvoorstellen, subsidiebeschikkingen en/of confirmation letters van betrokken partijen.
Investeringen,
Investeringen door bedrijven ter hoogte van het gefinancierde bedrag, waarbij Flinc heeft meegewerkt aan
direct
de totstandkoming van de financiering.
Investeringen,
Investeringen ter hoogte van de aanvullende financiering, die in dezelfde financieringsronde is gerealiseerd
indirect
als de directe investeringen.
Manjaren arbeid in
Een inschatting die gebaseerd is op uitgangspunten dat de projectkosten uit 80% personele kosten bestaan
ontwikkelprojecten
en de kosten (incl. opslagen) van een FTE € 150.000 per jaar bedragen. (Berekening: 80% van de totale projectkosten/€ 150.000 = aantal manjaren).
Uitzettingen
Uitstroom van kasmiddelen als gevolg van verstrekken lening en/of deelname in aandelenkapitaal.
159
GRI Index General Disclosures Code
Strategie en analyse
Onderdeel
Directe Toelichting
G4-1
Verklaring directie over de
Verslag van de directie
relevantie van duurzame ontwikkeling voor de organisatie en haar strategie
Organisatieprofiel
G4-3
Naam organisatie
NV NOM - Investerings- en
Ontwikkelingsmaatschappij voor Noord-Nederland G4-4
Producten en diensten
Organisatieprofiel -
G4-5
Locatie hoofdkantoor
Paterswoldseweg 810, 9728 BM Groningen
G4-6
Landen waarin actief
Algemeen
G4-7
Eigendomsstructuur en rechtsvorm
Bijlage orgnisatieprofiel
G4-8
Afzetmarkten
Bijlage orgnisatieprofiel
G4-9
Omvang organisatie
Organisatieprofiel - Ons
Algemeen - Waardeketen
Personeel G4-10
Samenstelling personeelsbestand
G4-11
Percentage medewerkers dat onder
Organisatieprofiel - Ons
Personeel
100%
CAO valt G4-12
Waardeketen
Bijlage orgnisatieprofiel
G4-13
Significante organisatorische
Kerntaken - Wat doet Fonds
wijzigingen
Support Noord
Toepassing Voorzorgsprincipe
G4-14
De NOM is zich bewust van het feit dat bepaalde beslissingen een mogelijk negatief effect hebben op mens en/of het milieu. Bij twijfel of wetenschappelijke onduidelijkheid kiest de NOM uit voorzorg voor een beproefde methode.
G4-15
Extern geformuleerde
Het thema duurzaamheid heeft invloed op
duurzaamheidsprincipes en
investeringsbeslissingen. Hoewel de NOM
initiatieven die de organisatie
nog geen expliciete eisen heeft gesteld aan
onderschrijft/toepast
het duurzaamheidsbeleid van participaties waarin wordt geĂŻnvesteerd, beoordeelt zij wel de activiteiten van de participaties. De NOM neemt bijvoorbeeld geen deel in bedrijven waarvan bekend is dat zij mensenrechten schenden, wet- en regelgeving niet naleven of grote milieurisicoâ&#x20AC;&#x2122;s aangaan. De NOM onderschrijft de ILO en OESO richtlijnen.
160
G4-16
Lidmaatschap van verenigingen
De NOM was in 2016 lid van de volgende
(zoals brancheverenigingen of
brancheverenigingen en/of
(inter)nationale
belangenorganisaties: Eurada, NVP,
belangenorganisaties
NDL/HIDC, AWVN/VNO-NCW, Duurzaam Noord, Club diplomatique Fryslân, American Chamber of Commerce, Japanese Chamber of Commerce. De NOM heeft geen belang in het bestuur en draagt niet bij aan de funding van de organisaties, behalve contributiebetaling gekoppeld aan regulier lidmaatschap. Ook zijn individuele managementleden betrokken bij de volgende verenigingen of netwerken: Vereeniging van Handelaren, De Verbinding, Ambassadeurs van Groningen, Ecologie en Economie in balans, Nederlandse vereniging voor Commissarissen en Directeuren (NCD), Commerciële Club Groningen, VNO-NCW, Rotary Groningen Centrum . Voor deze betrokkenheid geldt dat er door de managementleden geen specifieke activiteiten worden verricht, anders dan het bijwonen van bijeenkomsten.
Materialiteit en Afbakening
G4-17
Basis verslaggeving
Toelichting jaarverslag -
dochters/samenwerkingsverbanden
Verslaggevingsbeleid
Proces bepaling inhoud en
Toelichting jaarverslag -
afbakening verslag
Verslaggevingsbeleid
Identificatie materiele aspecten
Toelichting jaarverslag -
vanuit proces bepaling inhoud van
Materiële aspecten
G4-18 G4-19
het verslag G4-20 G4-21 G4-22
Materiele aspecten voor de
Toelichting jaarverslag -
organisatie
Materiële aspecten
Materiele aspecten voor de
Toelichting jaarverslag -
omgeving
Materiële aspecten
Gevolgen herformuleringen
Toelichting jaarverslag -
Verslaggevingsbeleid G4-23
Significante wijzigingen t.a.v.
Er hebben zich geen wijzigingen
reikwijdte en afbakening t.o.v. vorige
voorgedaan.
verslagperiodes
Betrokkenheid
Wie zijn onze stakeholders
belanghebbenden G4-24
Lijst van betrokken belanghebbenden
G4-25
Selectie van belanghebbenden
Wie zijn onze stakeholders
G4-26
Benadering van belanghebbenden
Wie zijn onze stakeholders
G4-27
Reactie organisatie op
Wie zijn onze stakeholders
onderwerpen/vraagstukken die naar voren zijn gekomen door betrokkenheid belanghebbenden
Grondslagen voor verslaggeving
G4-28
Verslagleggingsperiode
Toelichting jaarverslag -
De publicatiedatum van het jaarverslag 2016
Verslaggevingsbeleid
is 12 mei 2017.
Toelichting jaarverslag -
G4-29
Datum voorgaande verslag
Verslaggevingsbeleid
161
G4-30
Verslaggevingscyclus
Toelichting jaarverslag -
Verslaggevingsbeleid G4-31
Contactgegevens
Toelichting jaarverslag -
Verslaggevingsbeleid G4-32
GRI tabel
GRI G4 - Core
G4-33
Beleid en huidige praktijk m.b.t.
Toelichting jaarverslag -
externe Assurance
Verslaggevingsbeleid
Governance
G4-34
Governance structuur
Governance
Ethiek en Integriteit
G4-56
Waarden en normen van de
Governance - Ethiek en
organisatie
Integriteit
Specific Standard Disclosures
Onderdeel
Directe Toelichting
Economisch
DMA
Management benadering
Toelichting jaarverslag -
EC-1
Economische waarde die
NOM Algemeen - Financiële
Daar de NOM een exploitatiesubsidie ontvangt,
gegenereerd en gedistribueerd
positie NOM
acht zij het niet opportuun om donaties te doen.
Risico's en kansen als gevolg van
Verslag van de directie -
klimaatverandering
Duurzaamheid
Dekking pensioenverplichting
Jaarrekening
Proces ter bepaling inhoud
is EC-2 EC-3
De pensioenverplichtingen van de NOM zijn volledig gedekt door het afsluiten van een verzekering bij Avero/Achmea.
EC-4
Significante financiële steun van
De aandeelhouders van de NOM zijn het
een overheid
Ministerie van Economische Zaken en de drie noordelijke provincies. De aandeelhouders hebben ten behoeve van de financieringsactiviteiten kapitaal ingebracht. Dit moet door middel van de resultaten van de NOM qua koopkracht in stand gehouden worden. Daarnaast ontvangt de NOM jaarlijks een exploitatiesubsidie ten behoeve van de uitvoering van de kerntaken Foreign Direct Investment en Business Development.
EC-8
Significante indirecte
Duurzaamheidsresultaten -
economische impact
Werkgelegenheid in de
regio
Sociaal:
Toelichting jaarverslag -
Arbeidsomstandigheden DMA
Management benadering
Proces ter bepaling inhoud LA-1 LA-4
Totale personeelsbestand en
Organisatie profiel - Ons
verloop
personeel
Arbeidsvoorwaarden
Met de medewerkers zijn individuele arbeidsovereenkomsten aangegaan. Op alle medewerkers, inclusief de directeur, zijn algemene arbeidsvoorwaarden van toepassing. Er is geen sprake van een collectieve arbeidsovereenkomst.
162
LA-6
Letsel, beroepsziekten,
Organisatie profiel - Ons
De maatschappelijke impact van onze
uitvaldagen en verzuimcijfers
personeel
ziekteverzuimcijfers kunnen worden berekend met behulp van erkende rekenmodellen. Deze zijn gebaseerd op kerncijfers van TNO en het CBS (bron: verzuimkosten.nl) Voor 2016 hebben wij deze kosten wederom berekend. Een ziekteverzuimpercentage van 1% komt neer op â&#x201A;Ź54.038. Dit bedrag is een weergave van de kosten die kunnen worden geassocieerd met productieverlies als gevolg van het verzuim. De belangrijkste kostenposten zijn hierbij de kosten van vervanging en omzetverlies. Hierbij worden zowel eigen kosten meegenomen, als de bredere maatschappelijke kosten.
LA-9
Gemiddeld aantal uren dat een
Organisatie profiel - Ons
medewerker besteed aan
personeel
opleidingen LA-11
Percentage medewerkers dat
Organisatie profiel - Ons
wordt ingelicht omtrent
personeel
prestatie- en loopbaanontwikkeling LA-12
Samenstelling van
Organisatie profiel - Ons
bestuurslichamen en
personeel
onderverdeling medewerkers per categorie, geslacht, leeftijdsgroep, het behoren tot een bepaalde minderheidsgroep
Sociaal: Mensenrechten
DMA
Management benadering
Toelichting jaarverslag -
Proces ter bepaling inhoud HR-3
Totaal aantal gevallen van
Er zijn in 2016 geen gevallen van discriminatie
discriminatie binnen de
gemeld.
organisatie en getroffen maatregelen
Sociaal: Maatschappij
DMA
Management benadering
Toelichting jaarverslag -
SO-6
Totale waarde van financiele en
Proces ter bepaling inhoud
Geen
Geen
Toelichting jaarverslag -
in-natura bijdragen aan politieke partijen, politici en gerelateerde instellingen per land SO-8
Monetaire waarde van significante boetes en totaal aantal niet-monetaire sancties wegens het niet naleven van weten regelgeving
Sociaal: productverantwoordelijkheid
DMA
Management benadering
Proces ter bepaling inhoud PR-3
Beleid ten aanzien van
BD - Resultaten en effecten
klanttevredenheid, met inbegrip
in de regio - Flinc
van resultaten van onderzoeken naar klanttevredenheid
163
PR-9
Monetaire waarde van
significante boetes wegens het niet naleven van wet- en regelgeving betreffende de levering en het gebruik van producten en diensten
Milieu
DMA
Management benadering
Toelichting jaarverslag -
EN-1
Gebruik materialen
Bijlage milieu-impact
EN-3
Energieverbruik in de organisatie
Bijlage milieu-impact
EN-15
Indirecte emissies (Scope 2) van
Bijlage milieu-impact
Om de effecten van CO2 emissies te
Proces ter bepaling inhoud
broeikasgassen naar gewicht
ondervangen, worden kosten gemaakt die worden gedragen door de maatschappij. Deze maatschappelijke kosten van CO2 uitstoot kunnen worden berekend aan de hand van factoren die zijn bepaald door CE Delft. De CO2 uitstoot als gevolg van onze activiteiten heeft in 2016 â&#x201A;Ź3.643 aan schaduwkosten veroorzaakt voor de maatschappij.
EN-16
Indirecte emissie van
Bijlage milieu-impact
Bijlage milieu-impact
Geen. De NOM heeft in de
broeikasgassen naar gewicht EN-17
Andere indirecte emissie van broeikasgassen naar gewicht (CO2 wagenpark)
EN-29
Monetaire waarde van significante boetes; en niet-
verslaggevingsperiode geen wet- en regelgeving
monetaire sancties wegens het
ten aanzien van milieu-aspecten overtreden.'
niet naleven van milieuwet en regelgeving
164