oktober 2016
WATERTECHNOLOGIE IN HET NOORDEN
DE DAGELIJKSE PRAKTIJK
HACKATONS
HALEN JE UIT JE COMFORTZONE
EXITS
VINDEN WEG OMHOOG
COLUMN
De wereld vergaat van de rankings. We kunnen niet zonder een ranglijst waaruit blijkt of we de beste zijn of bij de top horen. En als het tegenvalt doordat we geen top drie notering hebben zoals bij sportwedstrijden, vergeten we vaak de inspanning en inzet die sporters daarvoor gepleegd hebben. Hoe knap is het dat een Churandy Martina al 16 jaar (vier keer Olympische Spelen) meedoet en finales haalt. En ook in zijn commentaren één brok positivisme uitstraalt waar je van kunt genieten.
Recent is de Innovatie top 100 van Nederland weer gepresenteerd. Noord-Nederland staat niet groots met veel ondernemingen in de ranglijst van 2016. In tegenstelling tot 2015. Zijn we dan afgezakt? Ik denk het niet, de bedrijven uit 2015 doen nog steeds goed mee en ontwikkelen zich verder. Innovaties moeten verteerd worden.
Met of zonder rankings Tegelijkertijd moeten we ook oppassen dat innovatie een cliché wordt waar je niet zonder kunt. Terwijl veel noordelijke bedrijven ‘gewoon’ doordraaien, groeien, zich ontwikkelen en hun positie en resultaten verbeteren.
In die wereld opereert de NOM als een spin in het web. Ons grootste compliment is niet de ranglijst, maar de waardering van al die ondernemingen waar we mee samenwerken zodat zij hun positie kunnen verbeteren. En ja, dan kijken we allemaal stiekem toch wel naar ranglijstjes om te zien hoever de concurrentie is. Het stimuleert tenslotte wel om steeds beter te worden en die ambitie moeten we als noordelijk bedrijfsleven ook zeker blijven uitstralen.
Siem Jansen jansen@nom.nl @siem_nom
•
OK TOBER 2016
In deze
10
DE DUTCHCATTWELVE IS GENOMINEERD
14
22
MINDER MASTITIS MET MASTILINE
DE WATERCAMPUS BRUIST
en verder...
2 Siem kijkt stiekem naar lijstjes 5 Wij zijn trots op deze exits 12 Nu gaat IJkdijk de markt bestormen 16 De blockchain gaat alles veranderen 18 VIA-Assen werkt anders 20 Vroegefasefinanciering voor Movaria Bedmovers 28 Resato blijft innoveren 30 Ideeën haal je uit een hackaton 32 Janny Peltjes werkt met de natuur 34 Zuivelrijck en HempFlax gaan voor groen 38 De governance van de NOM 40 Biolease is baanbrekend 42 Overgenomen: Popken Metaal 44 Een VerkoopPartner voor iedereen 46 De expertise van Fonds Support Noord 42 Overgenomen: Popken Metaal 50 Een uitnodiging om internationaal te gaan 51 U vraagt wij antwoorden
DMG WERKT MET KOFFIEDIK
48
INVESTEREN IN ONTWIKKELING
NOMMER is een magazine van N.V. NOM en speciaal bedoeld voor relaties en iedereen die geïnteresseerd is in de activiteiten van de investerings- en ontwikkelings-
Sander Oosterhof
maatschappij voor het Noorden. NOMMER is open, toekomst- en resultaatgericht en beschrijft de economische ontwikkelingen, de ondernemingsgeest, en het leven
Verspreiding: gratis onder alle relaties van N.V. NOM.
Bijna elke dag naar San Francisco ...
Redactie: Communicatie N.V. NOM, Manisch Creatief.
Gisteren (19 september 2016) kwam om iets over half negen een
en werken in Groningen, Friesland en Drenthe.
vlucht aan op Eelde die er voor veel mensen uit heeft gezien als vele Eindredactie: Annemarie Atema, atema@nom.nl.
anderen. Een spierwitte Embraer 145 van BMI maakte een keurige landing en reed naar het platform. Wat het al iets meer bijzonder
Idee, art direction en realisatie: Manisch Creatief.
maakte was dat de twee enorme tenders van de luchthavenbrandweer stonden te wachten om het toestel met een douche van hun
Tekstbijdragen: Annemarie Atema, Amber Boomsma,
bluskanonnen te verwelkomen. Een mooie gewoonte in luchtvaart-
Menno Bakker, Manisch Creatief, Folkert van der Glas,
land als er een nieuwe dienst wordt geopend. Want dat was het, een
Minke Haveman, Arjen Hoekstra, Rudy Noordenbos,
nieuwe dienst! Elf keer per week gaat dit toestel, en binnenkort een
Karin Sitalsing en Jean-Paul Taffijn.
nog grotere, heen en weer vliegen tussen Eelde en Kopenhagen en dat is een heel bijzondere mijlpaal!
Fotografie: Reyer Boxem (cover), Gea Schenk, Reina de Vries, Manisch Creatief en NOM-stock.
De verbinding met Kopenhagen is namelijk meer dan dat, het is een verbinding met de rest van de wereld, Kopenhagen is namelijk
4
Drukwerk: Wm Veenstra.
een HUB. Vanuit Kopenhagen vertrekken dagelijks vluchten naar (de rest) van Scandinavië, naar het (verre en midden-) oosten en
Oplage: papier 3.600, digitaal 560.
naar Noord-Amerika. Sinds gisteren kun je dus gewoon een ticket kopen van Groningen Airport Eelde naar New York of Peking. De
Rechten: Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen,
vluchten worden namelijk uitgevoerd door Nordica en die heeft
vermenigvuldigd of geproduceerd zonder schriftelijke
een codeshare-overeenkomst met de star-alliance maatschappijen
toestemming van de N.V. NOM of andere auteursrecht-
SAS, Lufthansa en anderen.
hebbenden. Alle gegevens zijn onder voorbehoud, en er kunnen geen rechten aan worden ontleend.
Als je dat even laat indalen en er even je gedachten over laat gaan wordt ineens duidelijk wat het belang is van deze verbinding. Eelde
NOMMER is een uitgave van N.V. NOM, Investerings-
was al een heel interessant vliegveld voor een groot deel van de be-
en Ontwikkelingsmaatschappij voor Noord-Nederland.
volking van Noord-Nederland omdat je dicht bij huis kunt instappen
Paterswoldseweg 810, Groningen.
voor een week ontspannen aan de Turkse Riviera of de Canarische
Telefoon (050) 521 44 44, www.nom.nl.
Eilanden. En ook voor met name zakelijke reizen naar London en omgeving, of een weekend stappen of cultuur snuiven in Gdansk.
Cover: Nommer Chantal Leijendekker steunt ondernemers Boudewijn van Die (VCN Mass Turning) en
Nu ineens is Noord-Nederland goed bereikbaar vanaf heel veel
Koos Poppema (NovaTrade) bij de weg omhoog.
plaatsen in de wereld en dat is belangrijk. Want, zoals Harm Post het gisteren zei, één van de eerste vragen die Google, Siemens en
De NOMMER is gedrukt op houtvrij offset, FSC Mix
anderen stellen als ze plannen hebben om in Noord-Nederland
Credit gecertificeerd. De gebruikte
activiteiten te gaan ontplooien is: hebben jullie een vliegveld? …
biofolie is biologisch afbreekbaar en composteerbaar.
Nieuwsgierig wat Sander Oosterhof hier verder over schrijft? Lees het hele verhaal op www.nom.nl/plus/bijna-dag-naar-san-francisco/
Oktober 2016 •
OK TOBER 2016
Succesvol exit na zinvol bestede Aanjaagfinanciering
5
Liquid Filtration Systems (LFS), NovaTrade en VCN Mass Turning klopten zes jaar geleden alle drie bij de NOM aan om uitbreidingsplannen te kunnen financieren. Deze bedrijven bleken het vertrouwen en de Aanjaagfinanciering ruimschoots waard: de investeringen genereerden verdere groei en bedrijvigheid. Precies waar de NOM het allemaal voor doet.
• INVESTEREN IN ONTWIKKELING
Koos Poppema
6
Boudewijn van Die
‘Het is bij de NOM goed nieuws als bedrijven exit gaan
Strategische keuze
na een afbetaalde lening’, vertelt Investment Manager
Het was zes jaar geleden een bewuste keuze van VCN om
Chantal Leijendekker. ‘Wat blijft is het lijntje met de
bij de NOM aan te kloppen. ‘De crisis heeft ons geleerd
ondernemers, want tijdens de looptijd van de financie-
dat je als ondernemer partijen nodig hebt die in jou ge-
ring - gemiddeld zes jaar - hebben we regelmatig contact
loven’, vertelt mede-eigenaar Boudewijn van Die. ‘Geen
en dat schept een band. Bij ons draait alles om vertrou-
aasgieren die alleen voor de verdiensten gaan, maar
wen in de ondernemers. Wij financieren als we geloven
betrokken mensen die de business en werkgelegenheid
in de bedrijven en hun plannen. Dan is het prachtig om
in het Noorden in stand willen houden. De NOM is zo’n
te zien als ondernemers het waar maken en daadwerke-
partij. Ze zijn meer dan een financier en wij horen graag
lijk groei genereren. Dat is fijn voor hun eigen bedrijf én
hun visie. Toen we na de crisis weer opklommen, waren
voor de regio.’
de banken nog heel voorzichtig. Voor ons was het daarom ook een strategische keuze om een samenwerking
Neem VCN Mass Turning in Leek, een pareltje in Noord-
aan te gaan met de NOM, als basis voor de toekomst.’
Nederland waar met passie en een hoge standaard wordt gewerkt aan metalen onderdelen voor o.a. elektronica,
HET IS BIJ DE NOM GOED NIEUWS ALS BEDRIJVEN EXIT GAAN NA EEN AFBETAALDE LENING.
vrachtwagens, gasmeters, designmeubelen, koffieapparaten en sensortechnologie. Miljoenen onderdelen verlaten de draaibanken in de grote fabriekshal - met vijfendertig productielijnen - om wereldwijd te worden verwerkt in een grote variëteit aan eindproducten. Het familiebedrijf is sinds 1990 actief, beleefde in 2008 een
Het businessplan van VCN was destijds heel concreet:
crisisjaar, herstelde zich vanaf 2010 uitstekend en heeft
er lag een order voor twee jaar werk en anderhalf miljoen
in de laatste drie jaren de omzet verdubbeld. Kortom, het
omzet, maar voor dat project was wel een nieuwe machine
bedrijf zit in een positieve flow.
nodig van honderdduizend euro. Van Die: ‘We kwamen
•
OK TOBER 2016
Chantal Leijendekker
Jeroen Jansen
net uit de crisisperiode en hadden die ton zelf niet liggen.’ De Aanjaagfinanciering van de NOM bood
Aanjaagfinanciering is een achtergestelde
uitkomst: een achtergestelde lening, die - na een eerste
lening, bedoeld voor starters en bestaande
aflossingsvrij jaar - in gemiddelde vijf jaar afgelost dient
bedrijven die willen doorpakken met kansrijke
te worden. ‘We hebben de machine gekocht en de order
en innovatieve ideeën. MKB’ers
succesvol uitgevoerd. Daarmee heeft deze investering
die extra kapitaal (tussen
voor een belangrijk deel bijgedragen aan de continuïteit
50.000 en 200.000 euro)
en groei van ons bedrijf.’
nodig hebben om een volgende stap te zetten,
Goede investering
kunnen op www.nom.nl
Ook bij het familiebedrijf Liquid Filtration Systems
de NOM Financierings-
(LFS) in Klazienaveen was een nieuwe machine nodig.
check doen.
Het bedrijf produceert filters die onder meer worden toegepast in de waterzuivering, olie- en gaswinning en de voedingsmiddelenindustrie. Diverse klanten vroegen
september al op dat aantal. Kortom, het was een goede
naar een bepaald type filter dat LFS nog niet kon leveren.
investering.’
‘Wij zagen groeiruimte, een kans die we mede dankzij de NOM konden grijpen’, vertelt mede-eigenaar Jeroen
Net als VCN groeit ook LFS als kool, ver boven de prog-
Jansen. ‘Na de aanschaf hadden we meteen een order
noses zelfs. Los van het feit dat de bedrijven daardoor
voor negenduizend filterelementen. Het is een complexe
hun lening konden aflossen, is de NOM blij met deze
machine en door enkele kinderziekten waren er wat
ontwikkeling in business. ‘Beide bedrijven behouden
opstartproblemen, maar na een paar maanden liep ze
productie voor Noord-Nederland en hebben boven-
als een zonnetje. Vorig jaar draaiden we tweehonderd-
dien nieuwe medewerkers aangetrokken, waardoor ze
duizend filters op de machine en dit jaar zaten we in
bijdragen aan de werkgelegenheid’, stelt Leijendekker.
• INVESTEREN IN ONTWIKKELING
7
Dat geldt ook voor NovaTrade, de Groninger specialist in horren en raamdecoratie, die de afgelopen jaren van vijf naar tien medewerkers ging. Eigenaar Koos Poppema: ‘Wij draaiden goed en wilden de productie opschroeven, maar voorfinanciering was lastig omdat we in de winters een lagere omzet hadden. De Aanjaagfinanciering van de NOM gaf ons het extra zetje dat we nodig hadden om door te groeien.’
Prettig sparren De focus van NovaTrade ligt nog steeds bij insectenwering, maar daar kwam raamdecoratie bij als waardevolle toevoeging. ‘We leveren horren aan fabrikanten van kunststof kozijnen en ontdekten dat er ook vraag is naar passende raamdecoratie, dus daar zijn we bij aangehaakt’, legt Poppema uit. Hij vond het de afgelopen jaren prettig om over de ontwikkelingen van het bedrijf te sparren met Leijendekker. ‘Het contact met de NOM houd je bij de les en die tussentijdse evaluaties waren altijd inspirerend. Sinds we in 2010 de Aanjaagfinanciering hebben ingezet zijn we zowel in personeel als omzet verdubbeld. Dat is met dank aan het geld dat we konden investeren, maar zeker ook met dank aan de oprechte
8
interesse en het geloof in onze business. Het samenspel met de NOM laat zien dat zakendoen om meer draait dan alleen cijfers.’ Als Investment Manager kan Leijendekker alleen maar beamen dat haar vak inderdaad meer behelst dan alleen kijken naar cijfers. ‘In deze snel veranderende wereld is niet alles te voorspellen en te berekenen, het gaat om kansen zien en risico’s durven nemen. Natuurlijk beraden wij ons goed voordat we een financiering verstrekken, maar de mensen achter de onderneming zijn minstens zo belangrijk als de financiële onderbouwing van hun businessplannen. Wij moeten geloven in de slagingskans van hun ideeën en in hun ondernemerschap. Daarnaast moeten de plannen uiteraard voldoen aan bepaalde criteria. In geval van VCN, LFS en NovaTrade kwam de groei zoals verwacht en daar varen we allemaal wel bij. Kortom, drie exits waar we trots op zijn!’
Chantal Leijendekker Investment Manager NOM T (06) 502 021 61 • E leijendekker@nom.nl
•
OK TOBER 2016
LIFEHACKS VOOR OP KANTOOR PowerPoint Iedereen is wel bekend met het enigszins ongemakkelijke moment dat je je PowerPoint aanklikt en vervolgens moet navigeren naar Diavoorstelling en Start vanaf begin. Tijdens dit proces kan iedereen ook nog eens 5 slides vooruit spieken waardoor elk element van verrassing weg is. Zou het niet handig zijn om een presentatie dusdanig op te slaan, zodat ie in één keer fullscreen begint? Waar je normaal gesproken je presentatie opslaat als .ppt (of .pptx als je een nieuwe versie van het programma gebruikt), kun je een presentatie ook als PowerPoint Show opslaan. Het bestandsformaat wordt dan .pps of .ppsx bij nieuwe versies. Het verschil met het opslaan als gewone presentatie is dat een PowerPoint Show-presentatie gelijk fullscreen begint bij de eerste slide. Op deze manier kom je al snel een stuk professioneler over!
Gemakkelijk je bureaustoel aanpassen Voor diegenen onder ons die de hele dag achter hun bureau zitten kan ergonomie een aanhoudend probleem vormen. Gelukkig is er een simpele manier om je bureaustoel aan te passen aan jouw lichaamsvorm. De manier waarop je dit doet is door bij het aanpassen van je stoel te gaan staan en de bovenkant van de stoel naar dezelfde hoogte te brengen als de onderkant van je knieën. Deze techniek zorgt ervoor dat je met beide voeten plat op de vloer landt en je benen een hoek vormen van 90 graden. Handig als je vaak verwisselt van stoel of op een nieuwe plek begint.
Drie lettertypes die minder inkt gebruiken Als je veel print en inkt wil besparen let dan eens op welk lettertype je gebruikt. Het standaard Arial font gebruikt veel meer inkt dan andere soorten. Uit een vergelijkend onderzoek blijkt dat het font Arial zelfs één van de grootinktgebruikers is onder de lettertypes. Het gebruik van Times New Roman levert een winst op van 27 procent ten opzichte van Arial. Twee andere lettertypes die ook veel beter zijn: Calibri en Century Gothic. Er is ook een speciaal lettertype ontworpen om printerinkt uit te sparen: Ecofont. Deze is in Utrecht ontworpen en tegen betaling te downloaden. Bron: lifehacking.nl
Powernap! Wie durft? Lang niet ieder kantoor biedt medewerkers de kans om een powernapje te nemen. Er is geen aparte ruimte waar je even ongestoord een minuut of 15 kunt bijtanken, of het is gewoon not done gezien de bedrijfscultuur. Uit vele onderzoeken blijkt dat even een paar minuten slapen tussendoor de productiviteit aanzienlijk zou kunnen verhogen. Kortom, een powernap heeft wel veel voordelen. Dé oplossing is de Ostrich Pillow. De ultieme gadget voor een powernap. eu.studiobananathings.com
• INVESTEREN IN ONTWIKKELING
9
Jan van Eck (60), in het dagelijks leven risicomanager, is in zijn vrije tijd een verwoed waterrecreant en wilde enkele jaren terug geheel naar eigen visie een uniek schip ontwikkelen. Snel, extreem zuinig, duurzaam, flexibel en met uitzicht rondom. Kortom; een varend schaap met vijf poten. Bij veel jachtbouwers stuitte hij op onbegrip en ongeloof voor zijn innovatieve plannen. Toen besloot Van Eck het heft maar in eigen handen te nemen. En het lúkte. Geholpen door een groep financiers en ook het Doefonds Fryslân, kwam de DutchCatTwelve ter wereld; een opmerkelijke motorcatamaran van composiet. Nu al is het vaartuig genomineerd voor twee awards. Maar, is het ook een gat in de markt? De voortekenen zijn gunstig. Eerst maar even wat feiten en bijzonderheden in een noten-
Friese werkgelegenheid
dop. De DutchCatTwelve is een stabiele en opvallend energie-
Financiering kwam onder andere van private investeerders,
zuinige catamaran. De vloer van de ruime kuip en kajuit is
ABN-AMRO en het Doefonds Fryslân. ‘Dat laatste betreft een
geheel vlak en vrij indeelbaar en inzittenden kunnen genieten
achtergestelde lening van 100.000 euro’, aldus Van Eck. ‘Heel
van 360 graden zicht. Opmerkelijk is ook de lengte/breedtever-
mooi dat het Doefonds vertrouwen in ons heeft. We denken
houding van 12.55 bij 4.90 meter. ‘Ik wilde een boot waarmee
dan ook dat we voor de Friese werkgelegenheid van flinke
je op zee, maar ook op de binnenwateren kon varen’, verklaart
betekenis kunnen zijn.’
Van Eck. ‘En je moest daarbij heel Europa kunnen beslaan,
De daad is wat dat betreft al bij het woord gevoegd, want aan
vond ik, dus ook het smalle Canal du Midi in Frankrijk. Of dat
de bouw van het eerste exemplaar werkten onder andere de
extra kopers zou opleveren? Daar had ik toen ik het bedacht
Friese bedrijven Vripack (jachtdesign), Zaadnoordijk (jacht-
nog geen idee van. Maar inmiddels weet ik dat veel potentiële
bouw) en WhisperPower (innovatieve voorstuwingstechniek)
kopers van de DutchCatTwelve juist Frankrijk-minded zijn.
mee. ‘Dat zijn zaken die wij contractueel ook bedingen wan-
Dat heb ik dus gelukkig goed ingeschat.’
neer we een partij geld verstrekken’, stelt Investment Manager Diederik Jongema.
10
Doefonds Fryslân: investeren in innovatieve watersport
Geen comfortzone voor DutchCatTwelve WWW.DUTCHCAT.NL
•
OK TOBER 2016
Disruptief
Ook Van Eck is optimistisch over de toekomst. ‘We hebben
Vanzelfsprekend probeert het Doefonds verantwoorde inves-
de eerste DutchCatTwelve eind augustus gepresenteerd op de
teringsbesluiten te nemen, maar garanties op een foutloze
HISWA. Daar zijn al concrete potentiële kopers op af gekomen
afweging van kansen en bedreigingen zijn bij innovaties niet
en wanneer ik de media-aandacht die we momenteel krijgen
te geven, aldus fondsmanager Jongema: ‘Innovaties zijn geen
als een graadmeter mag beschouwen voor de belangstelling
ontwikkelingen in de comfortzone. Er zit vaak iets disruptiefs
vanuit de markt, dan gaat het geweldig lopen. Ik word over-
aan, waar markten dikwijls aan moeten wennen. Ook financie-
spoeld met vragen, van bijna alle internationale en nationale
ring is dan soms moeilijk. Je kunt stellen: hoe disruptiever een
vakbladen. Waar we op mikken? Ik hoop op tenminste vijf
business case is, hoe vreemder het geld wordt. Ik bedoel daar-
verkochte boten in een jaar. Maar ik zou geen riskmanager
mee dat de traditionele financieringsbronnen dan sneller afha-
zijn wanneer ik niet rekening hield met een negatief- en een
ken, waardoor je andere soorten van participaties nodig hebt.
positief scenario.’
Tegelijkertijd moet je er ook voor waken niet té disruptief te zijn. Een ondernemer kan zijn tijd ook te ver vooruit zijn. Die
En over tien jaar? ‘Daar vraag je me wat. Dan ben ik al zeven-
kan nog zoiets bijzonders hebben; een commerciële vertaling
tig. Dus laat ik in de eerste plaats de hoop uitspreken dat ik
blijft dan lastig. In de DutchCatTwelve van Van Eck hebben
dan nog gezond ben! Zodat ik kan genieten van een stabiel en
we echter veel vertrouwen. Als risicomanager heeft hij een
betrouwbaar merk. En dan nog steeds van
nuchtere kijk op zaken en hij kan goed met andere specialisten
Nederlandse bodem.’
samenwerken. Bovendien sluit het product bijna naadloos aan bij de ambities van de provincie Fryslân om schone en innova-
Diederik Jongema
Investment Manager
tieve technieken te introduceren in de watersport. We denken
T (06) 557 122 96 • E jongema@doefondsfryslan.nl
dat dit ook mondiale ontwikkelingen zijn. De internationale watersport is van een ietwat statische markt een zeer vraaggedreven markt geworden waar veeleisende klanten steeds meer op maat bediend willen worden.’
WWW.DOEFONDSFRYSLAN.NL
11
Financieringen Doefonds Fryslan: Royal Werkbedrijf • Biotrack • Call Monkey • De Hout Makers BV • EcoLoRo Holding BV • JRH Motors • Sonesto • Foru • Process2View • Eco200 • Zonderland Holding BV • EWS • I-magineers • Make my Dreams • Metalmembrames BV • Mastiline BV • Limis Development BV
• INVESTEREN IN ONTWIKKELING
10 JAAR IJKDIJK Hoogste tijd om de De Stichting IJkdijk bestaat 10 jaar. In 2015 is de naam na een fusie veranderd in Stichting FloodControl IJkdijk, maar de doelen zijn onveranderd: met behulp van sensortechnologie werken aan veiliger dijken, beter beheer en minder onnodige investeringen, en daarnaast het vermarkten van succesvolle innovaties. Directeur Wouter Zomer kijkt terug, maar vooral vooruit. ‘We zijn trots op wat we bereikt hebben, maar voor de toekomst ligt er nog een grote uitdaging: de stap 12
naar reguliere toepassing en het terugverdienen van geïnvesteerd geld.’
Hoe het begon In 2003 en 2004 waren er in Wilnis, Terbregge en
en het optimaal afwegen van investeringen. Tege-
Stein calamiteiten met dijken waarvan niet bekend
lijkertijd zou Nederland wereldwijd zijn koppositie
was dat hun conditie slecht was. Voor de NOM, Wa-
versterken en een nieuwe markt ontwikkelen.’
terschap Hunze en Aa’s, TNO en de Stichting IDL was dit een reden om te onderzoeken of innovatieve sen-
De IJkdijk bezwijktesten
sortechnieken konden bijdragen aan betere kennis
Om ideale testsituaties te creëren werden bij Belling-
over dijken. Later schoven ook Deltares en STOWA
wolde proefdijken gebouwd waarop natuurlijke
aan. ‘Sensortechnologie en datamining waren in die
belastingen konden worden toegepast. Bij elke test
tijd sterk in ontwikkeling en dijkbewaking met nieu-
werd de proefdijk belast tot ze bezweek, terwijl uit-
we meetsystemen zou een goede toepassing kunnen
eenlopende sensoren en meettechnieken vastlegden
zijn’, legt Zomer uit. ‘De dijken in Nederland worden
wat er gebeurde. ‘Dit project is een zeer intensieve
door vakkundige inspecteurs visueel geïnspecteerd.
samenwerking tussen bedrijven, overheden en
De calamiteiten laten echter zien dat een deskundige
kennisinstellingen. In totaal zijn zo’n 60 partijen
menselijke inspectie niet alle gebreken aan het licht
betrokken geweest die zich geweldig hebben ingezet.
brengt. Daarom werd in 2006 de basis voor Stichting
De meeste bedrijven hebben een langjarige investe-
IJkdijk gelegd. Het doel was het ontwikkelen en
ring gedaan in innovatieve technieken, zonder de
valideren van innovatieve meetsystemen die kennis
zekerheid dat ze hun geld terug zouden verdienen.
konden verzamelen over de conditie van dijken.
Sommige meetsystemen hebben de eindstreep ook
Kennis die dijkbeheerders kunnen toepassen voor
niet gehaald, vele andere wel.’
vroegtijdige signalering, efficiënt en veilig beheer •
OK TOBER 2016
markt te bestormen!
13
LiveDijk en LiveDijkXL Toen de validatietesten inhoudelijk gelukt waren en
Voor dat doel heeft Stichting FloodControl IJkdijk, in
de technische toepasbaarheid aangetoond, was het
samenwerking met waterbeheerders, het landelijke
tijd om de ontwikkelde technieken op grotere schaal
DDSC opgericht. Een toegankelijk datamanagement-
praktisch toe te passen. Verspreid over Nederland
systeem dat mogelijkheden biedt voor opslag én nut-
werden sensoren en andere meettechnieken geplaatst
tig gebruik van de informatie die bij het beheer van
in ‘echte’ dijken. Hierbij werd samengewerkt met latere
dijken wordt gegenereerd.
fusiepartner FloodControl 2015. ‘De eerste proef was LiveDijk Eemshaven, waar sensortechnologie
Nu de markt op
over een lengte van 600 meter werd verwerkt in een
Zomer’s conclusie na tien jaar IJkdijk is duidelijk:
schermdijk om de Eemshaven. Daarna volgden onder
‘Inhoudelijk is alles gelukt en de technische toepas-
andere proeven in Utrecht, bij Amsterdam en in de
baarheid is aangetoond. Ook het datamanagement is
Willemspolder. De kers op de taart was de LiveDijkXL
geregeld. Nu ligt de bal bij de overheden en bedrijfs-
op de Ommelanderzeedijk bij Delfzijl, waar kilometers
partners. Het werkt, ga er mee aan de slag. Aan alle
dijk van sensoren zijn voorzien.’
bezwaren en bedenkingen hebben we gedacht. Nu is het tijd om het in de praktijk toe te passen en het
Het Dijk Data Service Centrum (DDSC)
breed in de markt te zetten!’
Het gebruik van sensortechnologie levert een enorme hoeveelheid data op die pas gebruikt kan worden als het verwerkt, opgeslagen en toegankelijk gemaakt is.
WWW.FLOODCONTROLIJKDIJK.NL
• INVESTEREN IN ONTWIKKELING
Het vroegtijdig opsporen van uierontsteking, oftewel mastitis. Het is de wens van elke melkveehouder. Want mastitis is een veel voorkomende ziekte die van grote invloed kan zijn op het bedrijfsrendement. Mastiline is hard op weg om die wens te vervullen. En dus besloten de NOM, Doefonds Fryslân en Shift Invest in het kansrijke bedrijf te investeren.
Mastiline bewijst zuivel Door een groeiende wereldbevolking en een stijgende welvaart zal de mondiale vraag naar zuivelproducten naar verwachting toenemen. Daarnaast is er wereldwijd steeds meer aandacht voor een bewust en gezond voedingspatroon. En omdat zuivel een belangrijk onderdeel is van gezonde voeding, gloort er voor de melkveehouderij dus een mooie toekomst. Tenminste,
14
wanneer melkveehouders alle relevante aspecten van hun bedrijfsvoering goed op orde hebben. Meer dan ooit zijn de productie per koe en de gezondheid en het welzijn van de dieren doorslaggevende succesfactoren. Zo schatten landbouweconomen in dat een groot deel van het arbeidsinkomen van melkveehouders wordt bepaald door de diergezondheid.
Hoogwaardige sensortechnologie Snel en nauwkeurig
De methode Mastiline is gebaseerd op hoogwaardige sensor-
De uiergezondheid is erg belangrijk voor de koe en de melk-
technologie. Het meetinstrument slaat relevante meetgegevens
veehouder. Minder mastitis betekent namelijk minder kosten,
op en attendeert de melkveehouder direct op afwijkende
meer werkplezier, minder antibioticumgebruik en een betere
waarden. Anders gezegd: Mastiline stelt de melkveehouder in
kwaliteit melk. Jaarlijks krijgt zo’n 25% van de koeien te
staat om tijdig op mogelijke uierontsteking te anticiperen. Het
maken met een vorm van mastitis, klinische of subklinische
bedrijf speelt hiermee in op een voorname trend in de melk-
mastitis. Subklinische is de ‘verborgen’ vorm van uierontste-
veehouderij: de omslag naar het sturen op big data. Levens-
king, waarbij niets afwijkends te zien is. De uierontsteking
middelentechnoloog Evert van de Werfhorst en chemicus
wordt dan enkel gekenmerkt door een verhoogd celgetal als
Anna Farrenkopf werden door het toenmalige management
afweerreactie op de aanwezige bacteriën. Vandaar dat veel
van Mastiline benaderd om ondersteuning te bieden bij het
melkveehouders elke 4 tot 6 weken melkmonsters laten ana-
verder ontwikkelen van de technologie. Inmiddels is Evert CEO
lyseren in een extern laboratorium. Een periodieke controle,
van het bedrijf en is Anna actief als CTO. ‘Meer en meer vormt
waardoor de melkveehouder vaak (te) laat is met het nemen
de melkrobot de spil in dataverzameling, met name in het
van passende maatregelen. Maar grote kans dat daar binnen-
arbeidsintensieve melkproces’, zegt Evert. ‘Door die robotisering
kort verandering in komt. Want Mastiline heeft een meetin-
heeft de melkveehouder steeds minder contact met de koeien.
strument ontwikkeld om het celgetal al in een vroeg stadium
Wij bieden een oplossing om de uiergezondheid automatisch
snel en nauwkeurig te meten en te monitoren, om het aantal
en frequent te volgen, de melkveehouder verder te ontzorgen
gevallen mastitis terug te dringen.
en de efficiëntie van de bedrijfsvoering te verbeteren.’ •
OK TOBER 2016
gegroeid tot een florerende onderneming en uiteindelijk aan een strategische partij verkocht. Mastiline is een soortgelijk bedrijf, een startup met een interessante technologie en internationale groeipotentie. Typisch een onderneming waar de NOM graag met een groeifinanciering in wil investeren.’
industrie enorme dienst Fryslân Tot voor kort was Mastiline gevestigd in De Meern. ‘Maar we hebben de onderneming geadviseerd om naar Fryslân te verhuizen’, vertelt Diederik Jongema van Doefonds Fryslân, dat eveneens in Mastiline investeert. ‘Waarom? Omdat ze daar de beschikking krijgen over een in strategisch opzicht interessante infrastructuur. Niet in de laatste plaats omdat de Dairy Campus en grote zuivelbedrijven zich in de directe nabijheid bevinden. In combinatie met het beschikbaar gestelde start- en groeikapitaal heeft het Mastiline doen besluiten om zich in Heerenveen
15
te gaan vestigen.’ Naast de NOM en Doefonds Fryslân worden Anna en Evert zelf ook aandeelhouder van het bedrijf. Van de al bestaande aandeelhouders zal Shift Invest eveneens mee investeren. Shift Invest is een investeringsfonds dat zich richt
Toekomstbestendige zuivelsector
op ambitieuze Nederlandse ondernemingen met innovatieve
Om Mastiline internationaal te vermarkten werd Elnaz Khatami
technologieën binnen de thema’s agro, voeding & gezondheid
aangetrokken als Sales Manager. Ze benadrukt dat de technologie
en bio-based technologieën.
het mogelijk maakt om in de stal, zonder tussenkomst van een extern laboratorium, het celgetal te meten en onder meer kan
Agrarisch- en kennisnetwerk
worden geïntegreerd in melkrobots en melksystemen. ‘Mastiline
Naast een kapitaalinjectie, biedt het consortium van de drie
kan niet alleen voor melkveehouders, maar voor de hele zuivel-
partners Mastiline toegang tot een uitgebreid agrarisch- en
keten van grote betekenis zijn’, zegt ze. ‘Consumenten verwach-
kennisnetwerk. ‘Natuurlijk, er moet nog veel werk verzet worden
ten immers steeds meer van de zuivelindustrie. Vooral op het
voordat de technologie met succes in de markt kan worden
gebied van voedselveiligheid, kwaliteit en dierenwelzijn. Door
gezet’, benadrukt Ruud. ‘Maar Evert en Anna en hun team
uiergezondheid realtime te monitoren draagt Mastiline bij aan
hebben aangetoond daar uitstekend toe in staat te zijn.
een toekomstbestendige en verantwoorde zuivelsector.’
En dat zal zonder twijfel ook nu weer gebeuren.’
Internationale groeipotentie
Diederik Jongema
Al snel besloten Evert en Anna om de NOM en Doefonds
T (06) 557 122 96 • E jongema@doefondsfryslan.nl
Investment Manager
Fryslân bij hun plannen te betrekken. Een weerzien van oude bekenden. ‘In het verleden hebben wij hen geholpen met het opzetten van een watertechnologiebedrijf’, verduidelijkt Ruud van Dijk, Investment Manager van de NOM. ‘Dat bedrijf is uit• INVESTEREN IN ONTWIKKELING
Ruud van Dijk Investment Manager NOM T (06) 215 185 09 • E vandijk@nom.nl
Veiliger en sneller
16
de
Het woord ‘blockchain’ zoemt al een tijdje rond in de media: open source-technologie die de macht over data totaal gaat veranderen. Vaak worden transacties daarbij als voorbeeld genomen: die zouden makkelijker en veiliger worden. Maar wat is de blockchain precies en wat hebben we eraan? Volgens Rutger van Zuidam, business development manager bij de NOM en organisator van de Dutch Blockchain Hackathon betekent het vooral vooruitgang. In dit artikel leggen wij u de basisprincipes uit en geeft Rutger een concreet voorbeeld wat de blockchain voor u, als ondernemer, zou kunnen betekenen. •
OK TOBER 2016
Wat is de blockchain? ‘First things first: de blockchain staat nog in de kinderschoenen. Vergelijk het met het internet in de jaren ’90. Er was internet, maar nog geen browser. Stel je voor! Maar er zijn momenteel heel veel mensen wereldwijd aan het nadenken over de blockchain. Simpel gezegd is het een upgrade van het huidige internet. Het is een extra laag en draait om vertrouwen. Wat het internet heeft
gedaan voor informatie, dat gaat de blockchain doen
enorm veranderd? Ik zie de blockchain dan ook vooral
voor alles wat je van elkaar moet kunnen vertrouwen.’
als een vooruitgang.’
Waar moeten we dan aan denken? Transacties? Met de blockchain kan je bijvoorbeeld aantonen dat je
Laten we vooruit kijken. Kan je een concreet voorbeeld geven van wat de blockchain voor ondernemers gaat betekenen?
een rijbewijs hebt, dat je verzekerd bent, dat je bepaalde
‘Het betekent heel veel voor ondernemers. Eigenlijk ver-
diploma’s hebt. Je hoeft niet meer in te loggen bij inter-
andert alles. Een concreet voorbeeld is de boekhouding.
netbankieren, je hoeft geen DigiD meer te onthouden en
Ondernemers zijn heel veel tijd kwijt aan alles wat met
noem maar op. Al die informatie wordt straks gekoppeld
administratie te maken heeft. Dat moet nou eenmaal
en toegankelijk via het internet.’
om zaken te kunnen doen. Rekeningen betalen, factu-
‘Ja, onder andere. Maar het geldt voor veel meer dingen.
ren sturen, je boekhouding doen, je belastingaangifte
Dus eigenlijk wordt je identiteit gedigitaliseerd. Hoe zit het met privacy?
doen. Dit proces wordt geautomatiseerd. Het idee is dat alle individuele databases aan elkaar gekoppeld worden. Die van jezelf als ondernemer, die van de KvK, de
‘Klopt. Maar het mooie is dat je je identi-
Belastingdienst, de bank, noem maar op. Nu
teit veel beter kan beschermen via de
is het zo dat wanneer je een factuur stuurt
blockchain. Anderen kunnen al die
naar een klant iedereen bij elkaar
gegevens namelijk niet zien maar
moet checken of alles klopt. Je moet
kunnen alleen checken óf je
inloggen op internetbankieren, je
bijvoorbeeld een rijbewijs hebt, verzekerd bent of een bepaald
moet een IBAN overtikken, je moet
diploma hebt. Je IBAN, BSN
een factuurnummer overtikken.
en paspoortnummer zijn niet
Het kost allemaal tijd. Dat gaat
zichtbaar. Plus: je identiteit
verdwijnen omdat al die databases
wordt beschermd. Eigenlijk
straks via een vertrouwd com-
17
municatieprotocol via het internet
wordt iedereen zelf eigenaar van
gegevens met elkaar uitwisselen: de
zijn identiteit, al blijft er natuurlijk
blockchain. Dat betekent dat het bedrijf,
altijd een relatie met de overheid.
de bankgegevens, de belastinggegevens en
Maar het idee is dat de burger meer
noem maar op automatisch worden herkend als ik
controle krijgt over zijn gegevens. Nogmaals, de blockchain staat nog in de kinderschoenen. Maar dit
een factuur accordeer. Ik betaal met een druk op de knop
is wel waar iedereen die erover nadenkt en ermee bezig is
en tegelijkertijd wordt de factuur automatisch ingeboekt
naartoe wil. Naar zelf-soevereiniteit.’
in mijn administratie én wordt mijn belastingaangifte bijgewerkt. Dat is waar het naartoe gaat. Stel je voor! Dan
Klinkt goed. Maar wat als iemand je identiteit hackt?
hou je heel veel tijd over die je kan besteden aan waar
‘Nou de blockchain is veel beter te beveiligen. Stel, een
het echt om draait, ondernemen.’
hacker breekt in bij een zorgverzekeraar. Dan heeft hij gelijk toegang tot honderden dossiers maar nu moet hij
De Dutch Blockchain Hackathon wordt gehouden van
ieder dossier afzonderlijk hacken. Bovendien geldt dat
10 t/m 12 februari 2017 in Groningen.
dit aspect georganiseerd kan worden. Waar het om gaat
Zie https://blockchainhackathon.eu/ voor meer info.
is de mindset dat het systeem dat we nu hebben tot op
Meer lezen over hackathons? Ga dan naar bladzijde 30
zekere hoogte werkt maar dat het veel beter kan. En ja, er
van deze NOMMER.
zijn allemaal uitdagingen en het is geen makkelijke klus. Maar de blockchain heeft zoveel potentie. Het is veiliger. Het is sneller. Neem de manier waarop we het nieuws volgen, dat is door de komst van internet toch ook
• INVESTEREN IN ONTWIKKELING
Rutger van Zuidam Business Development Manager T (06) 482 783 85 • E vanzuidam@nom.nl
@rutgervz
VIA-Assen: meer dan a str n e Fe as a l K VIA-Assen produceert Movanext fietsendragers. Lichtgewicht, een gepatenteerd opklapsysteem, makkelijk in gebruik en van hoge kwaliteit. Maar vooral: ze zijn gemaakt door mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt. Mannen en vrouwen die elders niet, of met heel veel moeite, aan het werk komen. Directeur Luuk Duursma vertelt over dit bijzondere initiatief. 18
Geen werk voor Jolanda? Twee ringetjes op een schroef plaatsen. De hele dag door. ‘Voor veel mensen is dat een beangstigend beeld, maar
enthe Ina Dr
onze Jolanda doet dit met veel plezier.’ Jolanda is een van de medewerkers van VIA-Assen waar acht cliënten van Vanboeijen en tien mensen van sociale werkvoorziening Alescon een baan hebben gekregen. Vanboeijen begeleidt mensen met een handicap. Zoals Jolanda. ‘Jolanda is blind aan een oog, alleen haar linkerarm kan ze gebruiken en ze is spastisch. Daar zit in feite geen enkele werkgever op te wachten. Maar Jolanda is een harde werker, ze is altijd op tijd, betrouwbaar en ontzettend gemotiveerd. Dus als je het van die kant bekijkt, is Jolanda juist de ideale werknemer’, vertelt Duursma. Dit geldt eigenlijk voor alle medewerkers van VIA-Assen en de andere vier bedrijven waar Duursma directeur is en draaien op hetzelfde concept. ‘Wat zo opvalt: de meeste mensen die bij ons aan de slag zijn, hoeven niet per se te werken. Ze komen allemaal in aanmerking voor iets als een Wajong uitkering. En toch staan ze er elke dag. Het
•
OK TOBER 2016
n chij s l e ank D l Pau
werk dat ze bij ons doen is voor hen belangrijk, ze zijn ongekend gemotiveerd.’
alleen winst Nederlandse kwaliteit met oog voor de mens Aandeelhouder en afnemer Indes wilde de productie van de fietsendragers van China naar Nederland halen, maar zou dat wel te bekostigen zijn? Wel in dit concept. Bovendien, deze aanpak past goed bij de missie van Indes: winst maken en kwaliteit leveren met oog voor de mens. Nu hebben 18 mensen werk en ontwikkelingsmogelijkheden doordat Vanboeijen, Indes en Alescon gingen samenwerken. Er waren ook sceptici, vertelt Duursma. ‘Natuurlijk is dit een spannende constructie en ik snap ook dat mensen kritische vragen stellen. Of de kwaliteit wel geborgd is, bijvoorbeeld. Wat uiteraard zo is, er gaat hier geen fietsendrager uit die niet volledig is gecontroleerd en aan onze kwaliteitseisen voldoet. Net als bij andere fabrikanten.’
geholpen met een financiering zodat we gezond verder kunnen
Juist omdat er zoveel aandacht is besteed aan het pro-
groeien.’
ductieproces, kan VIA-Assen zowel kwaliteit als leveringszekerheid garanderen. ‘Doordat we ons productieproces
Goed voorbeeld doet goed volgen?
optimaal hebben ingericht maken we nu 50 fietsendra-
Dat de werkwijze van VIA-Assen nog geen gemeengoed
gers per dag.’
is, begrijpt Duursma. Maar hij vindt ook dat het dit wel zou moeten zijn: ‘Ik moedig werkgevers aan om het eens
Groeigeld
te proberen: iemand in dienst nemen die nu een afstand
Dat optimaal inrichten draaide vooral om het aanpassen
heeft tot de arbeidsmarkt. Probeer het gewoon eens of
van het werk aan de mensen. ‘Onze fietsendrager bestaat
kom eerst hier een keertje langs.’
uit 108 onderdelen. Wij hebben elk stapje opgesplitst. Sommige van onze medewerkers kunnen meerdere van
De medewerkers van VIA-Assen krijgen uitbetaald, maar
die stappen aan, maar een aantal niet. Die doen dus
brengen ook iets mee: vaak is er een subsidie gekoppeld
alleen dat ene stapje. Dat is slim gebruik maken van
aan het beschikbaar stellen van een werkplek. Dat is ook
kwaliteit en kunnen’, legt Duursma uit.
hoe de productie naar Nederland gehaald kon worden. ‘Soms krijg ik wel eens de opmerking dat dit oneerlijk
Met de huidige productiecapaciteit en een grote potenti-
zou zijn. Maar elk bedrijf kan dit systeem adopteren en
ële arbeidsmarkt zocht VIA-Assen groeigeld voor de vol-
gebruik maken van zulke subsidies, maar dan moeten ze
gende fase. ‘Best spannend, want een initiatief als dit is
de mensen wel een plek bieden. Dus laten we daar met
nog niet gangbaar. De handen gaan niet gelijk op elkaar
z’n allen gewoon werk van maken. Iedereen verdient een
als wij ons melden bij een reguliere bank, ook omdat we
kans, toch?’
in deze fase nog geen maximale winst draaien. Maar ons gaat het om meer dan alleen resultaat in geld. Uiteindelijk hebben het MKB Fonds Drenthe en de Rabobank ons
• INVESTEREN IN ONTWIKKELING
Dave de Groot Investment Manager T (06) 557 079 67 • E groot@mkbfondsdrenthe.nl
19
De Movaria Bedmovers Eerste Vroegefasefinanciering in Noord-Nederland is een feit Karel Beuker is de eerste noordelijke ondernemer die gebruikmaakt van de Vroegefasefinanciering, een financieringsinstrument van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl). Hij gaat er de ontwikkelfase van zijn Movaria Bedmovers mee financieren. Flinc, het Innovatiefonds Noord Nederland en verschillende andere marktpartijen trokken langere tijd intensief met de ondernemer op om hem bij de financieringsaanvraag voor zijn proof of concept te begeleiden. Het idee
werking met regionale partijen in Noord-Nederland op de
Begin 2015 klopte zorgondernemer Karel Beuker met zijn
kaart te zetten.
onderneming InOn aan bij Flinc. Doorverwezen via Onder-
20
nemer Coacht Ondernemer, een project van MKB Noord en
Innovatiefonds Noord-Nederland
VNO NCW, zocht hij hulp bij de ontwikkeling en finan-
Een aanvraag voor Vroegefasefinancering betekent werk aan
ciering van zijn idee. Als verkoper van bedmovers (hulp-
de winkel. Want RVO.nl vraagt om een duidelijk en goed
middelen om bedden zonder al te veel lichamelijke belasting
onderbouwd business- en projectplan. En om het commit-
gemakkelijk van a naar b te rijden) in ziekenhuizen had hij
ment van een nieuwe investeerder die het ontwikkeltraject
gezien dat de huidige producten arbotechnisch niet altijd
na de vroege fase voor zijn rekening neemt. Hiervoor werd
voldeden aan de eisen van de markt. En hij had ook een
aangeklopt bij het Innovatiefonds Noord-Nederland, finan-
oplossing: een bedmover, gebaseerd op esense technologie
cier van innovatieve ideeën en mogelijk partner om die
van productontwikkelbedrijf Indes, uit Enschede.
innovaties ook daadwerkelijk te realiseren. Toen Jens Ruesink, Investment Manager van het fonds, de plannen van Karel
Hulp van Flinc
onder ogen kreeg was hij echter niet meteen overtuigd. ‘Karel
Arjen Schol, projectmanager Flinc, over het eerste contact:
is een technische man, een uitvoerder, die zijn ideeën maar
‘Toen we met Karel in gesprek raakten was hij al met veel
moeilijk kon verwoorden. Zelfs met onze feedback kwamen
dingen tegelijk bezig. Hij had een plan, een houtjetouwtje
die niet goed genoeg op papier.’ Jens verwees de onder-
model van een mover, was bezig een pilot te regelen en
nemer naar Maarten Goddijn, innovatiemakelaar uit het
zocht hulp op weg naar de financiering van zijn proof of
netwerk van de NOM, voor hulp bij het aanscherpen van
concept. Want juist in die eerste fase is het lastig financiers
zijn businesscase.
te overtuigen.’ De begeleiding van Flinc bestond uit het
Samenwerken
investorready maken van Karel en zijn plannen.
Dat bleek een goede zet. Toen Karel zich opnieuw bij het
Vroegefasefinanciering
Innovatiefonds meldde was niet alleen zijn plan verbeterd,
Mede door de contacten met de NOM beschikt Flinc over
hij was nog een aantal belangrijke stappen verder. De Vroege-
een interessant adresboek. In het voor ondernemers vaak
fasefinanciering was goedgekeurd, er was overeenstemming
ondoorzichtige woud van financiers en subsidieregelingen
over een pilot in het Maasstad Ziekenhuis in Rotterdam,
startte een zoektocht naar financiering. Ook werd gesproken
ontwikkelpartij Indes wilde betrokken blijven en ook de
met mogelijk geïnteresseerde organisaties en marktpartijen.
Rabobank had financiering toegezegd. Voor de intentie-
En er werden kennismakingsgesprekken met Indes ge-
verklaring van het Innovatiefonds hoefden nog slechts
voerd. Een van de adviezen van Arjen was een aanvraag
juridische en administratieve zaken geregeld te worden. In
voor Vroegefasefinanciering in te dienen: een nog relatief
augustus gaf het management groen licht. In oktober 2016
jonge regeling van RVO.nl om innovatieve starters te
werd de participatie-overeenkomst door het Innovatiefonds
helpen bij het uitwerken van hun idee in een prototype.
Noord-Nederland en Indes getekend.
Flinc heeft een aanjagende rol om dit instrument in samen•
OK TOBER 2016
van InOn zijn er vroeg bij Een goed businessplan is vakwerk Als Investment Manager van het Innovatiefonds NoordNederland ziet Jens Ruesink veel aanvragen voorbijkomen die worden afgewezen. Hij merkt dat het schrijven van een businessplan niet ieders hobby is en adviseert ondernemers daarbij een expert te betrekken. Ook constateert hij dat ondernemers de mooiste voorspellingen en prognoses presenteren, maar te weinig kritisch zijn Met de geavanceerde Movaria Bedmover
naar zichzelf, en denken dat de hele markt zit te wachten
kunnen ziekenhuisbedden licht, eenvoudig
op hun innovatie. Jens heeft een blog geschreven
en zonder kans op gezondheidsklachten
waarin hij ondernemers wijst op deze valkuilen bij een
worden verplaatst.
investeringsaanvraag: kijk hiervoor op https://www.nom.nl/ plus/jens-ruesink-drie-valkuilen-investeringsaanvraag/
Op eigen kracht Karel, Arjen en Jens kijken terug op een relatief lange periode waarin intensief is samengewerkt en waarin de verschillende partijen vooral ook in hun eigen kracht hebben kunnen opereren. Karel is tevreden hoe het is gelopen. ‘Het was een proces waarbij een lange adem nodig was. Met name om de Vroegefasefinanciering rond te krijgen. Dankzij de begeleiding en het
Ben je geïnteresseerd in de voorwaarden, voor- en
advies van Flinc en het Innovatiefonds Noord-Nederland heb-
nadelen van Vroegefasefinanciering? Lees dan het
ben we dit uiteindelijk op de juiste wijze voor elkaar gekregen
blog van Arjen Schol: www.flinc.nl/actueel/financier-
en staat alles op de rit voor een succesvolle marktintroductie.’
je-innovatie-met-de-vroegefasefinanciering/
Want dat is de volgende fase. ‘De komende periode gaat het erom het concept productierijp te maken’, stelt Jens. ‘Andere financiers moeten straks het stokje van ons overnemen. En dat zullen ze pas doen als InOn aan kan tonen dat er markt is voor de Movaria Bedmovers, dus als er daadwerkelijk klanten zijn.’ Daar kan Flinc opnieuw bij helpen, vertelt Arjen. ‘Er moet de
Jens Ruesink Manager Innovatiefonds Noord-Nederland T (06) 215 185 08 • E ruesink@nom.nl @Jens_Ruesink
komende tijd meer financiering worden gevonden, en het Innovatiefonds wil een commerciële partij bij de organisatie van InOn betrekken. Daar gaan we hard naar op zoek.’ • INVESTEREN IN ONTWIKKELING
Arjen Schol Projectmanager Flinc T (06) 557 083 91 • E schol@f-linc.nl
@AdrianusSchol
21
Watertechnologie en noordelijk MKB, anno 2016
Kansen verzilveren
Het is nog maar vijftien jaar geleden dat er met name in Fryslân, op meer dan één plek en bijna simultaan, het besef groeide dat de ontwikkeling van de watertechnologiesector niet alleen voor een aantal grote bedrijven in de regio noodzakelijk was, maar ook voor het hele Noorden een kansrijke motor zou kunnen zijn. Zo kwam er een proces op gang. En met resultaat; inmiddels is in het Noorden een ecosysteem voor innovatieve watertechnologie ontstaan waar bedrijven de hele cyclus van idee naar concrete business kunnen volbrengen. Dat begint op te vallen. Wekelijks lopen er met name op en rond WaterCampus Leeuwarden nationale en internationale delegaties rond die met grote belangstelling kijken naar watertech-
rs cijfe lees e d n jk beki na 24 e agina i p g a n op op p e l a h er de v n 27 26 e
nologische oplossingen en naar hoe ‘ze’ dat toch hebben georganiseerd, daar in het Noorden. Wat is het geheim van dat succes? En vooral: hoe profiteert het noordelijk bedrijfsleven? De Nommer ging op onderzoek.
22
Vijftien jaar geleden. Siem Jansen, nu directeur van de NOM,
inmiddels als kraamkamer diende voor vele nieuwe tech-
toen gedeputeerde van de provincie Fryslân, herinnert
nologieën en bijna 30 nieuwe bedrijven. Zakelijk directeur
het zich nog goed. ‘Toen we begonnen waren er al succes-
Johannes Boonstra kijkt met voldoening naar dat resul-
volle watertechnologiebedrijven die hun sporen hadden
taat, maar weet tegelijkertijd ook wat hem te doen staat:
verdiend. Denk aan Paques, Landustrie, Hubert Stavoren
‘Het zijn mooie cijfers en er zijn echte succesverhalen
en Spaans Babcock. Maar ook de grote food- en dairy-be-
zoals bijvoorbeeld Biotrack (snelle detectie van bacteriën,
drijven hadden belang bij innovatieve oplossingen op het
red.) en Metalmembranes (innovatieve membraantech-
gebied van water. Er was veel ambitie om meer te doen aan
nologie, red.). Maar er zijn ook bedrijven die nu nog
kennisontwikkeling, maar bedrijfsleven, overheid en kennis-
klein zijn en die we graag samen met alle partners op
instellingen werkten nog niet optimaal samen; het was
de WaterCampus verder willen helpen met groei, zodat
grotendeels nog los zand. Door de zaak goed te organiseren
ze ook voor de werkgelegenheid in het Noorden meer
én door de wil van alle partners om te delen is er nu, na
toegevoegde waarde krijgen. Dat vergt een lange adem.’
vijftien jaar werken, een ecosysteem ontstaan met een
Launching customers
mondiale uitstraling.’
Ook bij de NOM weten ze dat het opbouwen van een
Lange adem
ecosysteem voor watertechnologie en dat vervolgens
Belangrijke speler in dat ecosysteem is Wetsus, het ‘european
uitbouwen tot banenmotor voor het Noorden uithou-
centre of excellence for sustainable water technology’, dat
dingsvermogen vergt. Projectmanager Foreign Direct Investment Reinder de Jong: ‘Het noordelijke innovatie ecosysteem is absoluut een internationale hit. Maar onze taak is vanuit de NOM natuurlijk ook om bedrijvigheid naar het Noorden te halen of om noordelijke bedrijven te koppelen aan afnemers, waar dan ook ter wereld.
•
OK TOBER 2016
landelijke netwerkorganisatie, maar we hebben intussen ook internationaal een naam gekregen. Op basis van het aantal aanvragen zou ik iedere week ergens in de wereld een lezing kunnen geven over ons watertechnologiecluster, dat als voorbeeld gezien wordt op veel plekken in de wereld. Maar je moet jezelf natuurlijk iedere keer
Reinder de Jong Foreign Direct Investment Water Technology NOM T (06) 255 472 73 • E dejong@nom.nl
de vraag stellen ‘is het aannemelijk dat hier businesskansen voor de bedrijven uit voortkomen’. Die afweging is niet altijd gemakkelijk. En bovendien: wanneer die kans op
Vanuit mijn rol vertel ik dan over de infrastructuur, de
concrete business wel aanwezig is heb je het vaak nóg
faciliteiten op en rond de WaterCampus, de meewerkende
over een lang traject voordat zaken concreet kunnen
overheid en de eventuele financieringsmogelijkheden.’
worden.’
Collega en Projectmanager Business Development Alex
De directeur wijst graag op de best practices die er nu al
Berhitu: ‘Verder zijn we altijd bezig vraag en aanbod bij
aantoonbaar zijn (zie ook volgende pagina’s, red.). ‘We
elkaar te brengen. Matchmaking dus. Voor de kansrijke
merken nu dat de maakindustrie al veel profiteert van de
watertechnologiesector zetten we daar fors op in, dat
innovaties die hier ontwikkeld worden. Slimme water-
blijkt ook uit het feit dat ik vanuit de NOM gedeta-
technologie kan productieprocessen slimmer en vaak
cheerd ben bij de Water Alliance, om zo van binnenuit
goedkoper maken. Er zijn al heel wat leden uit onze achter-
beter te kunnen helpen. Vanuit mijn rol probeer ik
ban actief, onder andere in de food-industrie. Samen
zo kansrijke vragen vanuit de markt te koppelen aan
met de NOM creëren we ook andere kansen voor het
diverse professionals. Vaak krijg je de beste dynamiek en
MKB, bijvoorbeeld door ook cross-sectoraal te zoeken
oplossingen wanneer je een cluster van professionals aan
naar samenwerking, bijvoorbeeld in de sectoren Healthy
tafel zet. Daarna zijn ondernemers aan zet. Zij moeten
Ageing, energie, agri/food. En internationaal verstevigen
het verder oppakken. De NOM moet nooit een verkoop-
we de uitgangspositie voor noordelijke en landelijke
kantoor worden van slechts een of twee partijen. De
bedrijven doordat we ons heel actief verbinden aan
uitdaging bij matchmaking ligt overigens bij bewijs-
andere ‘global waterhubs’. In landen als de Verenigde
voering. Potentiële afnemers zeggen echter altijd: ‘Laat
Staten, Canada, Israël of via Singapore in Azië kunnen
maar eens wat zien.’ Dan heb je, ook bij de allerbeste
we zo veel sneller deuren voor bedrijven openen. Dit
innovaties, best practises nodig. Launching customers,
is één van de redenen waarom Alex vanuit de NOM in
die de kansen zien en bereid zijn een innovatie in het
de Water Alliance de business development onder zijn
productieproces in te passen. En die zoeken we meer en
hoede heeft.’
meer bij de maakindustrie, of procesindustrie. Juist daar waar watertechnologische innovaties productieprocessen
Berhitu: ‘Er ligt nu een geweldige structuur waarbij soms
kunnen verbeteren, versnellen of goedkoper kunnen
baanbrekende vernieuwende technologie het bedrijfsle-
maken.’ De Jong: ‘Dat vergt bij de deelnemers van zo’n
ven een internationale voorsprong kan geven. De NOM
proces echter wel openheid en de wil om te delen. Lang
is er om deuren te openen en
niet ieder bedrijf is daar aan toe.’
diverse partijen vaak
Berhitu: ‘We komen wel koudwatervrees tegen en dat
tegelijkertijd bij elkaar
aan twee kanten. Het MKB aarzelt gebruik te maken van
te brengen. Daarna
het ecosysteem omdat ze bang zijn met hun ideeën en
zijn ondernemers aan
technologie anderen ‘slimmer’ te maken; de proces-
zet. Ik zou zeggen:
industrie aarzelt om gebruik te maken van het eco-
‘pak die kans en meld
systeem omdat ze bang zijn hun problemen te moeten
je bij de NOM of de
delen.’
Water Alliance.’
Ook Hein Molenkamp, directeur Water Alliance, onderschrijft dat geduld en uithoudingsvermogen noodzakelijk zijn. ‘Water Alliance is inmiddels uitgegroeid tot een
• INVESTEREN IN ONTWIKKELING
Alex Berhitu Business Development Manager Water Technology NOM T (06) 255 472 69 • E berhitu@nom.nl
23
WATERSECTOR NOORD-NEDERLAND IN CIJFERS
55 248 mln bedrijven in de watersector totaal 155 waarvan kernbedrijven: 85 advies/onderzoek: 45 toeleveranciers: 25
1.200
60 271 mln
1.500 40 181 mln
werkgelegenheid totaal 3.400 omzet 24
totaal 700 mln waarvan 1/3 omzet buitenland 2/3 omzet binnenland
Noord Amerika 43%
700
INTERNATIONALE WATERACTIVITEITEN ONDERNOMEN VANUIT NOORD-NEDERLAND
Scandinavische landen 48% Groot België 67% Overige Europese landen 26% Brittannië 61% Duitsland 87% Frankrijk 48% China 17% Spanje 48% Italië 35% Overige Aziatische landen 35% Afrika 27%
India 22%
Zuid Amerika 22% Australië/Nieuw Zeeland 26% bron: CBS en Zest •
OK TOBER 2016
‘From idea to business’ is een veelgehoorde slogan op en rond de WaterCampus. Van enkele direct betrokkenen leerden we dat het vaak een lange weg is, om een idee uiteindelijk te laten uitmonden in commercieel succes. Toch profiteren er al veel bedrijven van het ecosysteem voor innovatieve watertechnologie dat nu voorhanden is. En dat leverde dikwijls vruchtbare samenwerking op. Op de pagina’s hierna enkele voorbeelden.
Watertechnologie: de praktijk
25
In bredere zin vormt de WaterCampus samen met diverse andere kennisinstellingen en demosites van belangrijke partners een innovatief ecosysteem waar de hele innovatieketen voor de watertechnologie is samengebracht. Van eerste idee, research and development (R&D), gespecialiseerde laboratoria, een waterapplicatiecentrum, demo-sites en launching customers tot succesvolle export in de vorm van commerciële internationale projecten. Belangrijke spelers op de WaterCampus: Wetsus, de Water Alliance, het Centre of Expertise Water Technology CEW, Centrum voor Innovatief Vakmanschap CiVWater en het Waterapplicatiecentrum.
• INVESTEREN IN ONTWIKKELING
Biotrack BV en Doefonds Fryslân Advies- en ingenieursbureau Tauw BV en Gemeente Leeuwarden Toen advies- en ingenieursbureau Tauw recentelijk een kantoor opende in Business Center Johannes de Doper, op de WaterCampus, kregen Evelien Walstra, accountmanager van de afdeling EZ van de gemeente Leeuwarden en wethouder Hen Deinum een pluim. Die pluim werd uitgedeeld door commercieel manager Harry Sikkema. ‘Hier in Leeuwarden, onze achtste vestiging in Nederland, willen we vooral in samenwerking met onderwijs en partners uit het bedrijfsleven mooie dingen realiseren. Door alle faciliteiten die hier zijn, maar zeker ook door de enthousiaste manier waarop de gemeente met nieuwe ondernemers omgaat weet ik zeker dat we ons als een vis in het water zullen voelen.’ Evelien Walstra: ‘Hier krijg ik energie van; het sterkt je in de gedachte dat het zin heeft wat we doen. We gaan er vol voor, want bedrijven naar Leeuwarden halen heeft voor ons een hoge prioriteit. Soms zijn het grote en soms zijn het kleine bedrijven. Het is inspirerend om te zien dat de WaterCampus Leeuwarden voor steeds meer bedrijven een argument is om zich in Leeuwarden te vestigen.’
‘Met de AquaScope hebben we enkele jaren geleden e zoals bacteriën in vloeistoffen razendsnel kunnen word tie kunnen industrieën een proces dat normaliter dage Een lening van het Doefonds Fryslân hielp met name b vermarkten van het product. En dat laatste lijkt vruchte om een certificering te krijgen van de Amerikaanse ov ‘Een prachtig bedrijf’, stelt Diederik Jongema, Investme beeldige onderneming als het gaat om innovatie. Ze h ondernemers die de eigen sterktes en zwaktes goed ke nodig is.’ www.biotrack.nl
www.tauw.nl
EColoRo BV en Flinc
26
‘Het gaat uitstekend met ons bedrijf. Het tekort aan water wordt steeds groter en dat merken we aan de vraag naar ons product’, stelt Eric van Sonsbeek van EColoRo. Zijn bedrijf helpt onder andere de textielindustrie met ‘elektrocoagulatie’, een techniek waarmee tot 96 procent van alle kleurstoffen en pigmenten uit afvalwater kan worden verwijderd, zodat het kan worden hergebruikt. ‘We zijn behoorlijk actief in Turkije en voor een Nederlandse textielproducent gaan we nu ook in Polen aan de gang. Bovendien is er interesse in Amerika’, aldus de ondernemer. Toen het bedrijf op zoek was naar financiering kwam er een keten van ondersteunende acties tot stand. Na bemiddeling van de NOM hielp Flinc (verbonden aan de NOM) met een financieringsplan. Dat resulteerde vervolgens in een lening van het Doefonds Fryslân. Klaas Kooistra, nu bij de NOM, maar destijds projectmanager bij Flinc: ‘Dat was bijzonder prettig werken, want EColoRo had een prima businesscase.’ Intussen heeft EColoRo zich gevestigd op de WaterCampus en blijft het bedrijf in de lift zitten. ‘Vorig jaar groeiden we al van twee naar negen medewerkers’, stelt Van Sonsbeek. ‘En nu zijn we alweer op zoek naar een techneut die met onze techniek kan en wil experimenteren in onder andere Turkije en Polen.’ www.ecoloro.nl
Aquacolor Sensors BV en Stichting Bison Op en rond de WaterCampus zijn tal van mogelijkheden om innovaties financieel te ondersteunen. De NOM is er, het Doefonds Fryslân is er en er zijn regelmatig innovatiesubsidies waar ondernemers aanspraak op kunnen maken. Een bijzondere in dat veld is de stichting Bison. Bestuurder Albert Bosma: ‘Bison heeft de afgelopen jaren 36 leningen in de markt gezet met een waarde van 1,6 miljoen euro. Als onderdeel van het ecosysteem WaterCampus focussen wij op watertechnologiebedrijven. Dat dit al snel verder kan groeien bewijst een bedrijf als Aquacolor Sensors BV.’ Ondernemer Frank Akkerman, over het nieuwe bedrijf dat hij samen met technologie-ontwikkelaar Mateo Mayer startte: ‘Kippen drinken water en dat komt uit leidingen. Maar door de lengte van die leidingen en de hoge temperaturen kan er al snel biofilm ontstaan. Vervuiling dus. Daar wilde ik iets voor ontwikkelen. Via Wetsus kwam ik in contact met Mateo Mayer en dat klikte direct. Binnen een half jaar hadden we een zogenaamde spectrofotometrische sensor die inline (in het water, red.) en real time de kwaliteit van het water in de gaten houdt.’ Van Bison ontving Aquacolor Sensors een lening van 50.000 euro. Akkerman: ‘Dit geld gaan we gebruiken voor het versnellen van productie en de marketing. Een grote producent van waterlijnen gaat ons product op internationale beurzen presenteren. Dat moet staan als een huis.’ www.aquacolorsensors.nl
•
OK TOBER 2016
KNN Cellulose BV, waterschap en provincie
Bedrijven met innovatieve technologieën hebben dikwijls ook testlabs, opschaalmogelijkheden (demosites) en voor aandurven. Het Leeuwarder bedrijf KNN Cellulose (onderd zo’n ‘launching customer’. Ondernemer Erik Pijlman: ‘Ons s uit luierrecycling, rioolwaterzuiveringen en de papierindu we aan de circulaire economie waar we snel naar toe moe dingen te proberen. Gelukkig zijn die partijen er. Zo hebb Fryslân, provincie Fryslân en STOWA een launching custom wegenbouwers Jansma en Roelofs hebben we op een tra enkele honderden meters ‘fietssnelweg’ aangelegd dat is test is uitstekend geslaagd. Nu zijn we er aan toe om er de
een product ontwikkeld waarmee micro-organismen den gemeten’, zegt Gerard Schouten. ‘Met onze innovaen duurde terugbrengen tot maximaal vijftig minuten.’ bij de professionalisering van de organisatie en bij het en af te werpen want het bedrijf is al flink gevorderd verheid. ent Manager Doefonds Fryslân. ‘Biotrack is een voorhebben een sterke propositie en het zijn bovendien ennen en die daar ook op schakelen wanneer het
s niet alleen onderzoeksfaciliteiten nodig, maar ral natuurlijk ook klanten die het met zo’n innovatie deel van de KNN groep in Groningen, red.) vond specialisme is cellulose. We halen onze grondstof ustrie en passen het overal opnieuw toe. Zo bouwen eten. Dat vergt ook het lef van klanten om nieuwe ben we recentelijk in de combinatie van Wetterskip mer gevonden. Samen met Esha Infra Solutions en aject tussen Leeuwarden en Stiens bij wijze van test gemaakt op basis van herwonnen wc-papier. Die e markt mee op te gaan.’ www.knncellulose.nl
Metalmembranes BV en Wetsus Zakelijk directeur Johannes Boonstra van Wetsus noemt Metalmembranes spontaan wanneer hem wordt gevraagd naar snelgroeiende bedrijven waar hij trots op is. Het ontstaan van het Leeuwarder bedrijf van ondernemers Sybrand Metz en Hans-Henk Wolters is voor een belangrijk deel te danken aan Wetsus, zo stelt Metz: ‘Hans-Henk en ik kenden elkaar al van onze hbo-studie chemische technologie. Hans-Henk kwam bij Philips terecht; ik via vervolgstudies bij Wetsus. Daar heb ik geleerd hoe je wetenschappelijke ideeën kunt matchen met marktkansen. Wetsus heeft daar eigen technologie scouts voor die proberen wereldwijd de vraag vanuit de markt in kaart te brengen. Ik heb daar veel van geleerd.’ Wolters: ‘We wilden altijd al samen ondernemen. De onderzoeksfaciliteiten bij Wetsus hielpen ons verder. Toen we op een gegeven moment hadden uitgevonden hoe je van metaal membranen met extreem kleine poriën kon maken zijn we de markt op gegaan. Dat gaat goed; er is veel vraag. Inmiddels hebben we veertien man in dienst.’ www.metalmembranes.com
Wafilin Systems BV en Fryslân Fernijt ‘We hebben veel te danken gehad aan Fryslân Fernijt’, zegt ondernemer Harry van Dalfsen van Wafilin. ‘Dankzij de subsidie konden wij samen met het WAC (Waterapplicatiecentrum, red) een innovatie uitvoeren waarbij de wasserijbranche op water en op energie kan besparen. Na een wat moeizaam begin slaat ons product nu mondiaal aan. In Australië wordt het al bij een industriële wasserij gebruikt en komend jaar gaan we in Las Vegas een grote installatie neerzetten. Dan moeten er mensen bij.’ ‘Een mooi voorbeeld van een ondernemer die het niet snel opgeeft’, zegt Bart Volkers, projectcoördinator Water Alliance en aanjager watertechnologie projecten binnen het Fryslân Fenijt programma. ‘De subsidie is bedoeld voor innovatieve samenwerkingsprojecten die een bijdrage leveren aan maatschappelijke uitdagingen op het gebied van gezondheid, voedselzekerheid, energie en watervoorziening. Daar paste dit project goed in. Daarbij werkte Wafilin samen met staalbedrijf Westra in Elahuizen, hetgeen ook weer werkgelegenheid opleverde in de maakindustrie.’
www.wafilinsystems.nl
Mastivax BV en Waterapplicatiecentrum ‘Uierontsteking is in de veeteelt wereldwijd een groot probleem’, stelt moleculair bioloog Herman de Boer van Mastivax bv. ‘Bij de bestrijding ervan worden antibiotica ingezet, maar dat heeft allerlei nadelige gevolgen, met name antibioticaresistentie. We onderzoeken nu of we uit de kaaswei of biest van een koe een natuurlijke antistof kunnen halen waarmee de ziekte kan worden bestreden en voorkomen.’ Het Waterapplicatiecentrum was voor het bedrijf een welkome plek voor onderzoek, zo stelt de wetenschapper. ‘Bij het WAC kunnen wij onderzoek doen, zonder onze bedrijfsvoering te belasten met zware investeringen. Dit verlaagt de drempel aanzienlijk. Komend jaar gaan we opschalen van het laboratorium direct naar de koe. Dat is echt een hele sprong. Gelukkig kan dat heel mooi bij de Dairy Campus. In die zin is het heel praktisch en effectief dat het allemaal zo dicht bij elkaar ligt.’ Antje Hagendorf, Managing Directeur van het Waterapplicatiecentrum: ‘Mooi dat Mastivax het WAC als een meerwaarde voor het eigen onderzoek ziet. Wij geven vooral kleine bedrijven de mogelijkheid om eigen onderzoek te doen in een professionele omgeving en dat voor een klein bedrag. Het bedrijfsleven kan niet alleen gebruik maken van onze laboratoriumfaciliteiten, maar desgewenst kan men ook een beroep doen op de specialistische kennis van docenten en de bevlogenheid van studenten. Dat is een optelsom waar bedrijven snelle stappen mee kunnen maken, zonder dat ze veel investeringen moeten doen.’ www.mastivax.com
• INVESTEREN IN ONTWIKKELING
27
NOM KIJKT OM
Hoe gaat het eigenlijk met de bedrijven waar NOM in het verleden in participeerde? In deze rubriek kijken we samen met ondernemers terug naar de ontwikkeling tussen toen en nu.
misschien wel Elke dag een rondje joggen in Central Park en daarna
‘The greatest place to work’, dat willen ze zijn, vertelt algemeen
op een bankje uitpuffen met een vers stuk fruit - terwijl
directeur Rob Castien, wandelend door het pand waar tot 2009 nog ‘autosupermarkt’ Autodrôme in zat. Eind mei 2016 trok
je gewoon in Assen bent? De medewerkers van Resato
Resato erin. Het oude onderkomen in Roden was veel te klein geworden. ‘Het bedrijf was gegroeid van 42 naar 95 mensen,
kunnen het. De directie van het bedrijf, dat onder meer waterstraalsnijders maakt, greep een verhuizing aan om
een keer op.’ Ongekende groei, die het bedrijf mede dankt aan
haar personeel gezonder en gelukkiger te maken. Want,
de NOM, zei Castien in een eerder gesprek met de NOMMER.
filosofeerde ze: wie met plezier naar het werk gaat, is
Want: wie niet wakker hoeft te liggen van geldzorgen, kan zich focussen op waar hij goed in is.
gemotiveerd; wie gemotiveerd is, is productief en heeft hart voor de zaak. Of het ook echt zo werkt? Tijdens de
En als je dan toch verhuist, dachten Castien en Ton Driessen, met wie hij sinds 2009 de directie vormt, pak het dan ook met-
verbouwing van het pand in Assen stonden medewer-
een groots aan. De centrale ruimte van het gebouw werd omge-
kers fluitend in hun eigen tijd kantoormuren te schilde-
toverd tot ‘Central Park’ - en met fitnessapparaten, kunstgras,
ren. En op de open dag ter gelegenheid van het zilveren
parkbankjes en een bak vers fruit is aan die benaming weinig
jubileum lieten ze glimmend van trots hun werkplek 28
die steeds meer in noodgebouwen werden geduwd. Dat houdt
overdreven. ‘Dit is de ruimte voor inspanning, ontspanning en ontmoeting.’
zien aan familie en vrienden. De filosofie - je werk goed doen gaat beter met een glimlach werd doorgevoerd in het héle bedrijf. Zo werden de kantoren
Resato’s Ton Driessen (links) en Rob Castien (rechts) openen het nieuwe pand in Assen.
•
OK TOBER 2016
the greatest place to work voorzien van ronde statafels: staand vergaderen is bewezen
heid is: overal bedrijvigheid in werkcellen, gonzen apparaten
gezonder, efficiënter en productiever. Een ander speerpunt
of wordt met een luide tssss een waterjet getest.
is transparantie, letterlijk en figuurlijk. Overal kun je naar
Het oude pand had één ingang die ook de uitgang was. De
binnen kijken, of het nu Castiens eigen kantoor is of de
nieuwe bedrijfshal is zo ingedeeld dat de hele keten richting
productiehallen waar de componenten en systemen in elkaar
de uitgang beweegt. Veel efficiënter. ‘We bedenken alles zelf,
gezet en getest worden. Ook van buiten komt er veel licht
en het maken van de componenten besteden we uit. Hier
door de enorme ramen. ‘If you perform, your star will shine.
wordt alles in elkaar gezet.’
If you don’t, there is no place to hide’, glimlacht hij.
In de kamer waar klanten uitleg krijgen over hun aankoop, staat een vitrine met voorbeelden van materialen die met de
De grootste investering is de klimaatbeheersing, vertelt
waterjet gesneden kunnen worden. Schuimrubber, natuur-
Castien. Van het hele bedrag dat het bedrijf stak in de ver-
steen, dikke staalplaten. ‘Eigenlijk is alleen diamant te hard.
bouwing van het pand ging tweederde naar een ingenieus
De toepassingen zijn eindeloos. Heb je je nooit afgevraagd
systeem met zilverkleurige en zwarte buizen waardoor water
hoe ze minitompoezen zo strak krijgen?’
en lucht naar binnen en naar buiten worden gepompt. Trots laat hij het zien. ‘In de zomer is het binnen heerlijk koel, in
Het pand is ‘op de groei gekocht’, vertelt Castien terwijl
de winter aangenaam warm. Een verademing na mijn vorige
hij een enorme lege ruimte laat zien waar vroeger de auto-
kantoor: pal onder het platte dak en met nul ventilatie. Een
showroom was. Als het bedrijf groeit kan deze ruimte zonder
stinkhok.’
moeite worden omgebouwd. En groei is zéker de ambitie van Castien en Driessen.
Dat is hier geenszins het geval, blijkt tijdens een rondgang
Tussen 2010 en 2015 groeide de omzet van het bedrijf met
door de catacomben van Resato, waar het een en al bedrijvig-
honderdtwintig procent, het aantal werknemers steeg van 42 naar 85 - inmiddels zijn dit er dus 95. Resato doet zaken met tachtig landen in alle continenten, maar meer is altijd het streven. ‘Dat hoeft niet te betekenen dat we met meer landen zaken gaan doen. Het kan ook zijn dat we andere of meer producten gaan leveren aan die landen. Daar zijn we volop mee bezig. We zijn de enige in Nederland in deze branche, maar dat betekent niet dat we achterover kunnen leunen, geenszins. We hebben dertien man die constant met innovatie bezig zijn. Dat is onze lifeline.’ Castien en Driessen vinden het erg belangrijk om de regio te steunen waar ze groot zijn geworden: Noord-Nederland. Maar liefst 45 procent van alle uitbestede werkzaamheden wordt verricht in de regio. ‘Het moet natuurlijk wél goed zijn, dat spreekt voor zich. Als het echt niet lukt in het Noorden kijken we naar de rest van Nederland, dan naar de EU en daarna naar de rest van de wereld. Maar die laatste categorie beslaat minder dan 3 procent.’ En nee, knipoogt Castien: dat doen ze niet omdat het moet van de NOM, want die is uit het bedrijf gestapt. ‘Maar omdat we het belangrijk vinden.’
WWW.RESATO.COM • INVESTEREN IN ONTWIKKELING
29
SPOTLICHT
de
comfortabel uit je
We leven in een wereld die continu in beweging is. Dit brengt nieuwe problemen
met zich mee die om innovatieve oplossingen vragen, ook voor ondernemers. Maar hoe vind je die oplossingen? Wat is nu de ideale setting om echt out of the box te denken? Business development 30
manager van de NOM Rutger van Zuidam maakt zich hard voor de kracht van de hackathon.
Wat is het idee achter een hackathon?
een prototype op te leveren. Dit kan software zijn, maar
‘Het doel van een hackathon is om een open setting te
ook een product - dat ligt een beetje aan het vraagstuk.’
creëren waarbij je mensen waarmee je normaal gesproken over de uitdagingen waar je voor staat. Denk bijvoor-
Wat voor vraagstukken zijn geschikt voor een hackathon?
beeld aan studenten, start- en scale-ups maar ook aan
‘Dat kan echt van alles zijn. Vaak heeft het te maken met
teams van it-bedrijven. Iedereen die in korte tijd veel uit-
beter organiseren. Het kan over een bedrijf gaan of zelfs
werkingen wil zien van een bepaald probleem of vraag-
over de hele samenleving. Zelf ben ik nu betrokken bij
stuk kan een hackathon organiseren, en iedereen die het
de organisatie van een hackathon over de blockchain,
gaaf vindt om zoiets op te pakken kan eraan meedoen.’
een heel nieuwe technologie. Wat je vaak ziet bij nieuwe
niet zomaar in aanraking komt uitnodigt om na te denken
technologie is dat we niet zo goed weten hoe we ermee
Hoe ziet zo’n hackathon eruit? Wat is de setting?
kunnen beginnen. Dan is een hackathon geschikt, want
‘De setting verschilt, maar moet er in ieder geval op
daar kan je een gerichte vraag stellen. Bijvoorbeeld hoe
gericht zijn om creativiteit te stimuleren. Het moet een
kunnen we technologie instellen om de stad veiliger te
omgeving zijn waarin mensen echt aan de slag kunnen,
maken? Vervolgens creëer je een open speelveld waarin
waar bijvoorbeeld geprogrammeerd kan worden. Je hebt
iedereen met die technologie aan de slag gaat.’
multidimensionale teams nodig, met daarin it-mensen, business development. Verder moet een hackathon altijd
Waarom is een hackathon zo geschikt voor innovatie?
binnen een bepaalde tijd, bijvoorbeeld 24, 48 of zelfs 52
‘Dat komt omdat we in organisaties - bijvoorbeeld
uur plaatsvinden. Uiteindelijk is het de bedoeling om
bij bedrijven - altijd te maken hebben met oude
creatieve denkers maar ook mensen met verstand van
•
OK TOBER 2016
comfortzone structuren. Met: ‘ja maar zo doen we het hier niet!’ Er spelen allerlei factoren mee die vaak de echte innovatie belemmeren. Dat is wat heel veel organisaties tegenhoudt om echt te
31
innoveren. Als je de oplossing in dat innovatieproces buiten de organisatie start kan je laten zien wat er mogelijk is. Vaak leidt dit ertoe dat men vervolgstappen wil zetten. Eigenlijk kom je door een hackathon op een comfortabele manier uit je comfortzone.’
Wat heeft een ondernemer verder nog aan een hackathon? ‘Dat hangt er natuurlijk vanaf. Maar nieuwe manieren van werken leiden altijd tot resultaat en daar is behoefte aan. Verder is het gewoon superleuk om aan mee te doen. Je doet ongelofelijk veel kennis op in hele korte tijd en je kan er nog eens nieuwe werknemers of klanten aan overhouden ook. Eigenlijk is het voor iedereen die eraan meedoet, organisator of deelnemer, een dubbele win-winsituatie!’
De Dutch Blockchain Hackathon wordt gehouden van 10 t/m 12 februari 2017 in Groningen. Zie https://blockchainhackathon.eu/ voor meer info. Rutger van Zuidam Business Development Manager T (06) 482 783 85 • E vanzuidam@nom.nl
Meer lezen over de blockchain? Ga dan naar bladzijde 16 van deze NOMMER. • INVESTEREN IN ONTWIKKELING
@rutgervz
DRIJFVEREN
Drijfveren zijn de werkelijke motor achter groei en ontwikkeling, maar in hoeverre zijn bedrijven in Noord-Nederland daar bewust mee bezig? En hoe pakken ze dat aan? NOM is nieuwsgierig en interviewt voor deze rubriek organisaties die hun beweegredenen actief onderzoeken.
Voor het Hilbrands Laboratorium (HLB) in Wijster is gedegen advies minstens zo belangrijk als onderzoek en diagnose. De specialist in plant- en bodemgezondheid vormt een waardevolle schakel tussen wetenschap en praktijk. Directeur Janny Peltjes is heel helder: ‘Alles wat wij doen, moet uiteindelijk boeren en tuinders verder helpen om gezond voedsel te produceren.’
Op haar LinkedIn profiel schrijft Peltjes: ‘My personal goal is to contribute to the world by developing new expertise and knowledge in the Agri&Food chain. The agricultural sector holds the key to the challenge of meeting the increasing demand for sustainable food and clean water all over the world.’ De bevlogen ondernemer vermoedt dat haar drijfveer om echt iets toe te voegen
32
De landbouw veranderen met aan de wereld te maken heeft met haar achtergrond. ‘Als boerendochter ben ik gewend om naar de lange termijn te kijken’, legt ze uit. ‘Landbouwers denken in generaties, we willen iets goeds doorgeven. Die focus op continuïteit zit in mijn eigen genen, maar zeker ook in de wijze waarop we bij HLB van betekenis willen zijn voor de land- en tuinbouw.’
Praktische vertaalslag Het team van HLB bestaat uit bewuste medewerkers
EISSE LUITJENS (GREENLINCS/NOM): JANNY PELTJES IS EEN ONDERNEMER DIE HAAR EIGEN PAD VOLGT MET DAARBIJ ALTIJD VOOR OGEN DAT HAAR PRODUCTEN GOED BETAALBAAR IN HAAR MARKT MOETEN PASSEN. PETJE AF VOOR WAT ER IS GEREALISEERD SINDS 1999.
die met onderzoek, kennis, advies en begeleiding op doordachte en vernieuwende manieren willen bijdragen aan duurzame landbouw. ‘De wereld volledig biologisch voeden is geen haalbare kaart’, stelt Peltjes. ‘Ik begrijp de ideologie, maar je moet ook praktisch zijn. De wereldbevolking groeit en om al die monden gezond te blijven voeden, hebben we ook een dosis realiteitszin nodig. Vanuit dat uitgangspunt werken we bij HLB. Daarom vinden we de praktische vertaalslag van onderzoek en diagnose zo belangrijk. Want kennis en data zijn prachtig, maar wat kunnen de telers ermee? De grote uitda-
•
OK TOBER 2016
ging is dat zij op hun land en in hun kassen het verschil
en adviezen helpen ze landbouwers in die zoektocht.
kunnen maken en wij ondersteunen hen daarbij.’
Aandachtspunten zijn o.a. bodemgezondheid, biodiversiteit, precisielandbouw en moleculaire technieken.
Samenwerken met natuur
Bovendien draagt HLB bij aan innovatieve diagnostiek
Peltjes vertelt hoe de agrosector in Westerse landen in
door de ontwikkeling van laagdrempelige tools, zoals
de afgelopen decennia grote vooruitgang heeft geboekt
het ‘minilab’: een stuk rioolbuis met ledverlichting die
mede dankzij techniek en chemie. ‘Grote landbouw-
in combinatie met de app PlantCheck helpt om via de
machines, pesticiden en kunstmest brachten de productie
eigen smartphone digitale diagnoses te stellen. Boeren
naar een hoger niveau, maar de natuur is minder maak-
kunnen daardoor omgerekend al voor een paar euro een
baar dan we denken. Willen we op lange termijn een
bladmonster checken, terwijl het laten onderzoeken van
gezonde voedselvoorziening, dan denk ik dat we veel
een monster bij HLB normaliter zo’n 25 tot 150 euro kost.
meer moeten samenwerken met de natuur. We hoeven chemie niet helemaal uit te bannen, soms zijn die
Voorloper blijven
middelen hard nodig om uitwassen onder controle te
‘Door tools als de PlantCheck is het ook voor small-scale
houden. Net zoals wij mensen ook antibiotica achter de
farmers in landen als Afrika en Azië mogelijk om zo veilig
hand hebben bij uitbraken van ernstige virussen. Tegelijk
en verantwoord mogelijk te telen’, benadrukt Peltjes.
is het goed te beseffen dat wij ook niet bij het eerste
‘Een groep die toch voor meer dan de helft bijdraagt
griepje omvallen en dat gewassen daarom ook moeten
aan de wereldwijde voedselvoorziening! Wij zijn in het
kunnen groeien in een omgeving waar andere organis-
Westen altijd een voorloper geweest en dat schept ook
men aanwezig zijn.’
verantwoordelijkheden. Als wij proberen meer gewassen
dosis realiteitszin
te produceren met minder chemische middelen, dan is het zaak om boeren daarin wereldwijd te stimuleren. Nederland, zeker ook het Noorden, kan voorop blijven lopen in de landbouw door te focussen op specialiteiten. Denk bijvoorbeeld aan het kweken en telen van rassen
Weerbaar worden
met resistenties en natuurlijk aan het ontwikkelen en
De directeur - die naast haar werk bij HLB een akker-
leren toepassen van meer biologische systemen.’
bouwbedrijf runt met haar familie - ziet kansen in het werken aan de weerbaarheid van gewassen. ‘Het
Iets goeds doorgeven
ophogen van de algehele resistentie is essentieel. Daar
Sinds HLB in 1999 privatiseerde, heeft de onderneming
winnen we meer mee dan voortdurend onderdelen te
een positie opgebouwd waarin ze serieus worden genomen
bestrijden met chemische middelen, want we hebben te
door de markt. Daar is Peltjes trots op. ‘De visie die wij
weinig inzicht in de effecten op ons complete ecosys-
uitdragen, wordt gehoord en erkend. Dat heeft te maken
teem. Daarom focussen wij liever op het leren spelen
met de combinatie van onderzoek, interpretatie en ad-
met biologische systemen. Dat is een uitdaging, want
vies, maar ook omdat we flink investeren in innovatie.
het is minder specifiek en absoluut dan chemie. Boven-
De visie op lange termijn staat immers centraal: we werken
dien zijn we met biologische systemen afhankelijker van
aan een toekomst en dat vraagt lef en vernieuwing. Een
omstandigheden. Maar juist daarin blijkt digitalisering
boer zei me ooit: er gaat geen vlieger op zonder tegenwind.
een uitkomst voor de landbouw. Het toepassen van bio-
Dat sloeg op onze moeizame eerste onafhankelijke jaren,
logische systemen vraagt namelijk nóg nauwkeuriger om
maar ik ben het nooit vergeten. Wij kiezen niet altijd de
te gaan met gewassen: exacter meten en sneller ingrijpen.
gemakkelijkste weg als bedrijf, maar we staan wel voor
Digitale technologie is daarvoor het ideale middel.’
wat we doen. Dat hoort ook zo, als je een actieve rol speelt in de keten van de voedselvoorziening. Wij willen
Laagdrempelige tools
iets goeds doorgeven aan de volgende generaties.’
Méér met minder produceren; efficiënter en verantwoor-
Lees meer op www.hlbbv.nl
delijker omgaan met nutriënten en pesticiden: volgens HLB is dat mogelijk en met hun onderzoeken, diagnoses • INVESTEREN IN ONTWIKKELING
33
EU Innovatieprogramma’s Food2020 en BBE-
René van der Veen
34
Europa stelt subsidies beschikbaar voor het
mogelijkheden. Dat laatste
stimuleren van innovaties in het MKB die
vind ik nog steeds, maar mijn beeld van innovatieprojecten is wel veranderd sinds we een haalbaarheidsstudie
bijdragen aan een duurzame economie. Twee
hebben opgezet via Foodfuture.’
ondernemers vertellen waarom zij zijn aange-
Inspirerend gesprek
haakt bij de innovatieprogramma’s Food2020
Zuivelrijck timmert aan de weg met een assortiment
en BBE-non food binnen Greenlincs, het plat-
biologische zuivel. ‘Na de succesvolle introductie van
form dat zich - vanuit de NOM - sterk maakt
cupjes biologische koffiemelk gingen we aan de slag met grootverpakkingen’, vertelt Van der Veen. ‘Produc-
voor de ontwikkeling van kansrijke ideeën in
tietechnisch moesten we grote batches draaien om een
Noord-Nederland.
goede kwaliteit te krijgen. Groter dan de verkoop in het begin was, waardoor we in die eerste fase koffiemelk
Hoe kom je van een goed idee tot daadwerkelijke ver-
overhielden. Om zo weinig mogelijk te verspillen, zoch-
nieuwing? Innovatie vraagt investeringen, vakinhoudelijke
ten we een oplossing. We hadden wel wat ideeën en via
ondersteuning en een netwerk om concrete stappen te
de NOM kwamen we in contact met de mogelijkheden
maken. Innovatieprojecten met subsidie kunnen dan nét
van Foodfuture, de voorloper van het huidige Green-
het extra zetje geven. Al is subsidie wel een terrein waar
lincs-project FOOD2020. In plaats van een papierwinkel
MKB’ers soms wat huiverig voor zijn, zo blijkt uit het
aan subsidieformulieren kregen we een inspirerend gesprek.
verhaal van René van der Veen uit Rotstergaast, oprichter
Het projectteam heeft een breed netwerk en biedt praktisch
van Zuivelrijck. ‘Subsidie leek me vooral omslachtig, met
ondersteuning. Dat gaf voor mij de doorslag in mijn
veel papierwerk. Bovendien vind ik dat je als ondernemer
afweging om tijd en energie te steken in een haalbaar-
altijd werk moet maken van innovaties, los van subsidie-
heidsstudie.’ •
OK TOBER 2016
non food voor kennisuitwisseling en innovatie
Mark Reinders
35
Serendipiteit
Om die reden overweegt hij nu opnieuw om met Zuivel-
Van der Veen deed veel kennis op dankzij de haalbaar-
rijck bij Food2020 aan te haken. ‘Wij hebben een inno-
heidsstudie. ‘We hebben bewust aansluiting gezocht met
vatief idee dat wellicht goed binnen het vervolgproject
een sector waarin we nog niet actief waren: de ijsbranche.
FOOD2020 past. In dit geval is samenwerking met een
Foodfuture heeft actief meegedacht en het maximale
Duitse partner een voorwaarde, iets waar wij zeker voor
uit het NOM-netwerk gehaald. We hebben nieuwe
open staan. Dus we zijn aan het puzzelen om te kijken
contacten gelegd, geëxperimenteerd en waardevolle
of er mogelijkheden zijn die fundamenteel aansluiten bij
productietechnische lessen geleerd. Bovendien hebben
onze bedrijfsdoelstellingen. Linksom of rechtsom gaan
we onze reststromen inderdaad kunnen vermarkten in
we met deze innovatie aan de slag en als dat met subsi-
de ijsbranche! Inmiddels is onze verkoop gestegen en
die kan, is het natuurlijk een kans die we aanpakken.’
houden wij geen reststromen over in ons productieproces, maar de link met de ijsbranche is gebleven. MKB’ers
Kruisbestuiving en inspiratie
maken ijs met onze biologische zuivel en sommige ijs-
FOOD2020 stimuleert de ontwikkeling van nieuwe
salons gebruiken daarnaast ook andere producten van
producten en verwerkingsprocessen voor een duurzame
ons. Kortom, onze haalbaarheidsstudie heeft - naast de
levensmiddelenproductie. Maar een duurzame economie
oplossing voor een tijdelijke situatie - tot verrassende
omvat veel meer dan alleen de foodsector, daarom loopt
nieuwe wegen geleid.’
nu ook het project Bio-economie in de non-foodsector, dat inzet op biobased grondstoffen, materialen en pro-
Kans pakken
ducten. Beide projecten zijn zogenaamde INTERREG 5a
Een goede onderbouwing is voor Van der Veen wel
projecten waarbij het uitgangspunt in beide projecten is,
essentieel bij het gebruikmaken van subsidies. ‘Daar be-
om samen te werken met één of meer Duitse partners;
talen we met z’n allen voor, dus het moeten wel serieuze
een bewuste keuze van de EU om zo kennisuitwisseling
en kansrijke ideeën zijn waarmee je aan de slag gaat.’
en innovatie in de noordelijke regio’s naar een hoger • INVESTEREN IN ONTWIKKELING
plan te tillen. De eerste projecten zijn al van start, variërend van 3D-printing, insectenburgers en een biobased fietspad tot composteerbare verpakkingsfolie. Bovendien kwamen ondernemers uit de non-food sector op 22 september voor kruisbestuiving en inspiratie naar het Biobased Business Event in Emmen.
MKB met een ‘groen’ idee? Haak ook aan bij Food2020 of BBE non-food
Innoveren van belang Mark Reinders was ook op het event in Emmen om uit te wisselen over het biosubstraatproject waarbij zijn bedrijf HempFlax is betrokken. ‘Altijd fijn om te netwerken en
Elke ingeving of ontdekking kan het begin zijn van vernieu-
nog meer ideeën op te doen, iets waar ik in de waan van
wing. Het platform Greenlincs - dat vanuit de NOM wordt
de dag te weinig aan toe kom’, stelt de directeur. Innova-
gefaciliteerd - zorgt daarom voor advies en begeleiding van
tie speelt een essentiële rol in zijn bedrijf, dat is gespecia-
Noord-Nederlandse bedrijven die willen meedoen aan de in-
liseerd in de teelt, oogst en verwerking van hennepvezel.
novatieprojecten FOOD2020 of Bio-economie in de non-food
‘Het grootste voordeel van hennepvezel is tegelijk het
sector. Ondernemers komen uit de agro-, food- en chemie-
grootste nadeel: het is namelijk multifunctioneel. We
sector; van veehouderij, glastuinbouw, voedselverwerkende
kunnen ons niet op elk gat in de markt storten, dus onze
industrie en polymeerfabrikanten tot woningbouw en kennis-
uitdaging is focus. Toch houden wij onze oren en ogen
instellingen.
open. Het verkennen van markten en innoveren is van belang. Niet alleen voor ons eigen bestaan, maar ook om
Er zijn nog mogelijkheden voor haalbaarheidsstudies en
bij te dragen aan een meer duurzame economie, want
innovatieprojecten! Bent u een MKB-bedrijf met een ver-
hennepvezel biedt daar alle kans toe.’
nieuwend idee dat bijdraagt aan een biobased economie of duurzame voedselketen? Kijk dan op www.food2020.eu of
36
Hoogwaardig biosubstraat
www.bioeco-edr.eu. Voor meer informatie kunt u contact
HempFlax - gevestigd in Oude Pekela - is daarom aan-
opnemen met Lyanne Ausema ausema@greenlincs.nl
gehaakt bij één van de Bio-economie projecten in de
050 -521 44 61.
non-food sector, samen met vier andere MKB’ers uit Nederland en Duitsland. ‘Voor de tuinbouw ontwikkelen
www.food2020.eu
we groeisubstraten van natuurvezels en biopolymeren’,
www.bioeco-edr.eu
vertelt Reinders. ‘Wij maakten al tuinkersmatjes van hennepvezel, maar die cyclus is vrij kort. Om bijvoorbeeld tomaten of komkommers te telen op biosubstraat is een veel langere levensduur nodig. Wij onderzoeken
chitosan uit gewonnen wordt. Dat is antibacterieel en
daarom hoe we op basis van regionale reststoffen als
kan interessant zijn om bacteriegroei tegen te gaan
hennepvezels, hout en biopolymeren een hoogwaardig
in vezelmatjes. Hennep en garnalen, zo’n combinatie
groeisubstraat kunnen ontwikkelen dat na gebruik weer
verzin je anders toch niet? Alhoewel, ken je de uitdruk-
terug kan in de natuurlijke kringloop. Een prachtig inno-
king ‘zo stoned als een garnaal’? Nou ja, dat terzijde. De
vatief proces dat mede mogelijk is dankzij EU-subsidie en
boodschap is dat we via dit innovatieve project tot kruis-
de samenwerking tussen meerdere bedrijven, waardoor
bestuiving en kennisuitwisseling komen. En hopelijk
we het risico samen dragen.’
levert dat straks een biosubstraat op waar de tuinbouw productief op kan telen én dat prima in de circulaire
Zo stoned als ‘n garnaal
economie past.’
De magische toevoeging voor het ultieme biosubstraat hebben HempFlax en consorten nog niet gevonden, maar het project is nog in volle gang. ‘We denken na over de complete cyclus en we doen proeven met allerlei toevoegingen. Zo houdt Telson uit Lauwersoog - één van onze projectpartners - garnalendoppen over waar •
OK TOBER 2016
EVENEMENTEN Groningen: Let’s Gro De toekomst van de stad verpakt in een festival. Dat is Let’s Gro. Van 9 tot en met 12 november buigen de Groningers zich over de dynamiek, de vernieuwing en het heruitvinden van Groningen. Let’s Gro is uniek in zijn soort. Met initiatieven, ideeën en inspiratie voor en door Stadjers verspreid over vele locaties in de binnenstad. Met een breed scala aan onderwerpen en in allerlei vormen wordt gewerkt aan de toekomstagenda voor Groningen. Doe en denk mee, wissel ideeën uit en ontmoet nieuwe mensen. letsgro.nl
Friesland: Open dag Thialf Tijdens de Thialf Open Dag op 15 november kun je kennis maken met verschillende activiteiten die in Thialf plaats vinden. Natuurlijk denk je dan aan schaatsen maar ook Ice Track Cycling komt aan bod. En er worden diverse demonstraties gegeven van o.a. shorttrack- en langebaanschaatsen, maar ook van kunstrijden, curling en schoonrijden. Daarnaast kun je zelf rondjes maken op de 400 meter baan. Professionele trainers staan klaar om clinics te verzorgen. thialf.nl
37
Drenthe: Theatervoorstelling Koloniekak Na het grote succes van Uitschot over de heropvoeding in Veenhuizen, speelt nu Koloniekak: een voorstelling over het leven in de twintigste eeuw in het bijzondere gevangenisdorp. Koloniekak is een theaterbewerking van het gelijknamige boek van schrijfster Mariët Meester. Ze interviewde voor haar boek tientallen Veenhuizers en schetste zo een persoonlijk portret van Veenhuizen. Een dorp waar de bevolking een unieke relatie had met landlopers, criminelen en oorlogsdelinquenten. Waar iedereen dezelfde werkgever had en waar kinderen met de boevenbus naar school werden gebracht. www.koloniekak.nl
• INVESTEREN IN ONTWIKKELING
De governance structuur van de NOM is recent vernieuwd. Naast een Raad van Commissarissen is besloten ook een Investeringscommissie in te stellen. Afsplitsen taken RvC
onafhankelijk en transparant over investeringen
De Raad van Commissarissen (RvC) is verantwoordelijk
adviseren.
voor het toezicht op de directie en als werkgever verantwoordelijk voor de gang van zaken binnen de NOM en
Nieuwe Raad van Commissarissen
daarnaast raadgevend en adviserend. Tot voor kort diende
De wijzigingen leiden tot een nieuwe breed samen-
de RvC ook te besluiten over financieringsvoorstellen
gestelde Raad van Commissarissen, die nu bestaat uit
boven de € 200.000. Voortaan worden investerings-
de heer R. Rabbinge (voorzitter), mevrouw S. Korthuis,
aanvragen boven € 200.000 voorgelegd aan een nieuw
de heer B. Woldring en mevrouw A.M.C. Kuks. Vier
opgezette Investeringscommissie (IC). Door deze verant-
ervaren toezichthouders met bestuurlijke, maatschap-
woordelijkheid te delegeren, verbetert de bestuurlijke
pelijke en economische kwaliteiten, die van buiten de
onafhankelijkheid en kan de Investeringscommissie
organisatie naar binnen meekijken, klankborden en
Onafhankelijk bestuur is goed voor
38
De governance structuur Raad van Commissarissen Dhr. R. Rabbinge
Mw. S. Korthuis
Dhr. B. Woldring
•
OK TOBER 2016
Mw. A.M.C. Kuks
waar nodig hun specifieke kennis inbrengen. Vanzelf-
De Investeringscommissie bestaat verder uit de heer
sprekend vervullen zij ook de rol van ambassadeur
J.E. de Vries (ook afkomstig van de RvC) en mevrouw
en een aantal formele taken.
Y. Poelman.
De Investeringscommissie De drie leden van de nieuw ingestelde Investerings-
Corporate Governance Code: wat betekent dat?
commissie beschikken over uitgebreide bedrijfseconomische kennis en kennis van innovatieve processen en hebben ervaring met de diverse facetten van het ondernemerschap. De heer J. Kruse, eerder
Goed bestuur beschermt de belangen van aandeelhouders,
lid van de Raad van Commissarissen, is voorzitter
werknemers en andere belanghebbenden. De gedrags-
en als adviserend toehoorder aanwezig bij bijeen-
regels voor goed bestuur zijn opgenomen in de zogenaamde
komsten van de RvC. Zo wordt de raad rechtstreeks
Corporate Governance Code. Daarin staat bijvoorbeeld
geĂŻnformeerd over de financieringsadviezen die door
waaraan bestuurders, commissarissen en aandeelhouders
de IC aan de directie van de NOM zijn afgegeven.
zich hebben te houden om ook maar de schijn van belangen-
De IC adviseert ook over het afstoten van participa-
verstrengeling te voorkomen, en hoe het toezicht op bestuur
ties, waarmee weer gelden vrijkomen voor nieuwe
geregeld moet zijn.
investeringen.
de noordelijke economie
van de NOM is veranderd Investeringscommissie Dhr. J. Kruse
Dhr. J.E. de Vries
• INVESTEREN IN ONTWIKKELING
Mw. Y. Poelman
39
Biolease Nederland komt met baanbrekend leaseconcept
‘De groengasmarkt is nu Onlangs introduceerde Biolease Nederland een even innovatief als waardevol concept. Een fullservice leaseconcept, bedoeld om agrarische bedrijven en andere
Biolease Nederland een even innovatief als waardevol
geïnteresseerde ondernemingen volledig te ontzorgen
concept. Het fullservice concept richt zich, in de vorm van een operational lease, op alle facetten van vergis-
op het gebied van de opwaardering van biogas naar
ting, opwaardering en de aansluiting van groengas
groengas. Waarom is dat nodig? En wat mogen klanten
op het openbare net. Daarnaast worden ondernemers
verwachten?
vakkundig begeleid bij certificering, het aanvragen van vergunningen en technische aspecten. Maar ook zijn ze
De Rijksoverheid wil dat we in 2020 14% van de totale
gedurende de leaseovereenkomst verzekerd van volledig
energievoorziening duurzaam opwekken. De productie
onderhoud, tussentijdse revisie, verzekering en 24/7
en levering van groengas kan substantieel bijdragen
monitoring (op afstand) van de opwaardeerinstallatie.
aan het realiseren van die doelstelling. Groengas is een
Volledige ontzorging dus, waardoor barrières voor zowel
duurzaam alternatief voor aardgas. Het wordt gemaakt
financiers als gebruikers op een innovatieve manier
door biogas te zuiveren en op te waarderen tot aardgas-
worden weggenomen.
kwaliteit. Ondanks een duidelijke marktbehoefte en een
40
toegekende SDE subsidie, is het opwaarderen van biogas
Stroomversnelling
naar groengas een route die nog niet veel wordt bewan-
Aandeelhouders van Biolease Nederland zijn DMT
deld. En dat terwijl het in vergelijking met een Warmte
Environmental Technology, Fûns Skjinne Fryske Enerzjy
Kracht Koppeling (WKK) een hoger rendement en een
(FSFE), Brouwer Holding en de NOM. ‘Steeds vaker kwa-
hogere CO2-reductie kan opleveren. Vergisting en op-
men potentiële klanten met hetzelfde verhaal’, vertelt
waardering is echter een complex en risicovol proces dat
Erwin Dirkse, directeur van DMT uit het Friese Joure,
van agrarische bedrijven en andere geïnteresseerde on-
wereldwijd marktleider in het opwaarderen van (bio)gas
dernemingen ook nog eens om forse extra investeringen
met membraantechnologie. ‘Hoewel er behoefte bestond
vraagt. Traditionele financiers zijn daardoor terughou-
aan een opwaardeerinstallatie, hadden ze problemen
dend of vaak zelfs helemaal niet bereid te financieren.
met de financiering. ‘Is er geen mogelijkheid om een installatie te leasen?’, werd ons meermaals gevraagd. We
Vakkundige begeleiding
zijn toen gaan nadenken of we onze waardepropositie
Hoe kunnen we zorgen voor een afname van de finan-
wellicht moesten uitbreiden. Door ons bijvoorbeeld niet
ciële- en de operationele risico’s? Of beter: hoe kunnen
alleen tot techniek en levering te beperken, maar klanten
we ondernemers meer ruimte en mogelijkheden bieden
een volledig leasepakket aan te bieden. Gedurende het
om de duurzame energietransitie in de biomassamarkt
proces zijn we op zoek gegaan naar investeerders. Al
mogelijk te maken? Vanuit die achtergrond ontwikkelde
relatief snel bleken het FSFE en de NOM geïnteresseerd
•
OK TOBER 2016
voor velen toegankelijk’ in het financieren van het plan. Door onze krachten te
markt van een flinke impuls voorzien’, stelt Laurens
bundelen hebben we gezamenlijk Biolease Nederland
Kruize, Investment Manager van de NOM. ‘Door biogas
verder vormgegeven. Vervolgens hebben we gezocht
niet om te zetten in elektriciteit en warmte, maar in
naar een ondernemer die de kar kan trekken. Iemand
groengas kan tenslotte een hoger rendement worden
met een financiële- en commerciële achtergrond die
bereikt. Door een opwaardeerinstallatie te leasen, inclu-
affiniteit heeft met de agrarische sector. Die ondernemer
sief professionele ondersteuning en begeleiding, wordt
hebben we gevonden in de persoon van Erik Brouwer.
dit voor velen toegankelijk gemaakt.’ Biolease Neder-
Vanaf dat moment raakte alles in een stroomversnelling.
land gaat zich richten op (agrarische) ondernemingen
Met als resultaat dat alle betrokken partijen afgelopen
in heel Nederland. Biolease Nederland fungeert daarbij
augustus de oprichtingsdocumenten hebben onderte-
als overkoepelende organisatie, waaronder zogeheten
kend.’
Special Purposes Vehicles (SPV) worden opgericht. Een SPV is een buitenbalansvehikel dat uitsluitend dient
Meerwaarde
om geld aan te trekken en uit te zetten. Het aantrekken
En dus mag Erik Brouwer zich sinds kort directeur van
van middelen zal grotendeels gebeuren via regionale
Biolease Nederland noemen. Brouwer is een oud-bankier
energiefondsen.
met veel ervaring op het gebied van bedrijfsprocessen, -structuren en financieringen in de agrarische sector.
Biolease Friesland
‘Door gebruik te maken van het leaseconcept wordt de
Het eerste leasefonds dat wordt opgericht is Biolease
klant ondersteund door professionals met een bewezen
Friesland. Niet verwonderlijk, het Fûns Skjinne Fryske
trackrecord met betrekking tot het hele proces rondom
Enerzjy (FSFE) is immers één van de aandeelhouders
vergisting en opwaardering‘, benadrukt hij de meer-
van Biolease Nederland. Het FSFE is opgericht met als
waarde van het leaseconcept. ‘Waar mogelijk zorgen we
primaire doelstelling een bijdrage te leveren aan de
ervoor dat de risico’s beheersbaar blijven. Niet zomaar
duurzaamheidsambitie van de provincie Fryslân. ‘Voor
krijgen onze klanten twaalf jaar lang een vaste prijs,
Biolease Friesland hebben we van ons investerings-
zodat ze vooraf precies weten ze aan toe zijn. Daarnaast
comité goedkeuring gekregen voor een bedrag van vier
gaan we in de lease ook andere producten aanbieden die
miljoen euro’, vertelt Michel Hendriks, Fondsdirecteur
de businesscase van groengas kunnen verbeteren. Denk
van het FSFE.‘Het doel is om daarnaast nog minimaal
aan een drooginstallatie, een stikstofstripper en een
vier miljoen aan vreemd vermogen aan te trekken.
Warmte Kracht Koppeling.’
Biolease Friesland zal daarmee verschillende projecten in de provincie financieren.’ De komende periode zal
Regionale energiefondsen
het leaseconcept verder worden uitgerold naar andere
Ook de NOM merkt dat er nog veel mogelijk is op het
provincies. Aan belangstelling geen gebrek. ‘Inderdaad,
gebied van de verduurzaming van de gasvoorziening.
we zijn al met diverse relevante partijen in gesprek’,
‘Het concept van Biolease Nederland kan de groengas-
onderstreept directeur Erik Brouwer.
Laurens Kruize Investment Manager NOM T (06) 505 177 05 • E kruize@nom.nl
WWW.BIOLEASENEDERLAND.NL • INVESTEREN IN ONTWIKKELING
@LaurensKr
41
Dinand Ebbinge en NOM
In 2017 bestaat Popken Metaal precies 90 jaar. De laatste, bijna, 20 jaar was het bedrijf uit Assen onderdeel van Auto42
bedrijven ESA. Afgelopen augustus werden de aandelen overgenomen door ondernemer Dinand Ebbinge en de NOM. ‘In de huidige en toekomstige markt valt er voor ons als niche-speler veel te winnen.’ Hij is ondernemer sinds 2003. In die jaren was Dinand
Geweldige reputatie
Ebbinge (mede)eigenaar van verschillende bedrijven.
Sinds 1995 was Popken onderdeel van Autobedrijven
Zo was hij onder meer oprichter van Joober.nl, een
ESA, een organisatie die zich richt op het verkopen,
platform waar ZZP’ers een match kunnen maken met
onderhouden en repareren van bedrijfswagens, opleg-
opdrachtgevers. Hoewel nog steeds participant, is hij
gers en aanhangwagens. ESA besloot echter om Popken,
operationeel niet meer bij het bedrijf betrokken. Onlangs
om strategische redenen, af te stoten. En dus werd een
voegde Dinand een nieuw hoofdstuk toe aan zijn onder-
geschikte overnamekandidaat gezocht. Die werd, zoals ge-
nemerscarrière door directeur en eigenaar te worden
zegd, gevonden in de persoon van Dinand Ebbinge. Hoe
van Popken Metaal uit Assen. Popken, opgericht in 1927,
is dat eigenlijk zo gekomen? ‘De afgelopen vier jaar was
is producent en leverancier van stalen profielen voor
ik als directeur en aandeelhouder actief in een productie-
uiteenlopende markten, waaronder bouw en afbouw,
bedrijf‘, vertelt Dinand. ‘In die periode is mijn interesse
industrie, scheepsbouw en de pluimveesector. In de
gewekt voor de maakindustrie. Ik heb gemerkt dat de
fabriek in Assen worden grote rollen staal door middel
Nederlandse maakindustrie over een geweldige reputatie
van rolvormen verwerkt tot profielen voor bijvoorbeeld
beschikt. De sector behoort zelfs tot de meest innovatieve
wanden, plafonds, warmtesystemen, dakbedekking en
ter wereld. Dat betekent dat er nog veel potentie is om te
pluimveehuisvesting. Voornamelijk voor de Nederlandse
groeien. Met name door het hoge kennisniveau, het grote
markt, maar ook voor opdrachtgevers uit België, Duits-
vakmanschap en de vaak zeer korte levertijden. Vandaar
land en Denemarken.
dat ik op zoek ben gegaan naar een maakbedrijf, bij voor-
•
OK TOBER 2016
nemen Popken Metaal over
IK WILDE OPNIEUW ZELF AAN HET ROER STAAN
NOM. ‘Samen hebben we uitvoerig gekeken naar onder meer de cijfers, het businessplan en de marktkansen van Popken. Dat zag er allemaal goed en veelbelovend uit. Het is een bedrijf met een prima financieel trackrecord, maar
keur in Noord-Nederland. Om zelf opnieuw aan het roer te
naar mijn idee is er nog meer mogelijk. Met Dinand als
staan, maar dan met een groter belang.’
directeur en aandeelhouder blijft een stuk werkgelegenheid in Assen gewaarborgd. Zo behouden alle tien medewerkers
Uitdagend traject
van Popken hun baan. Hij is een bevlogen ondernemer
Via Rembrandt Fusies & Overnames, een organisatie die
met visie die altijd nieuwe kansen ziet. Voor ons reden
begeleidt bij koop en verkoop van niet-beursgenoteerde on-
om in het bedrijf te participeren, om zo gezamenlijk de
dernemingen, kwam Dinand in contact met Popken Metaal.
toekomst van het bedrijf verder vorm te geven.’
43
Naarmate hij zich meer in het bedrijf verdiepte ging zijn hart, naar eigen zeggen, steeds sneller kloppen. ‘Het is een
Nieuwsgierig
bedrijf met een rijke historie, een prachtig product en een
Afgelopen 30 augustus werden de handtekeningen gezet
kansrijke toekomst’, verduidelijkt hij. ‘Na meerdere gesprek-
en was de overname officieel een feit. De kersverse direc-
ken met Rembrandt te hebben gevoerd wist Dinand het
teur en eigenaar van Popken Metaal is vol vertrouwen en
zeker: hij wilde Popken Metaal overnemen. Een deel van
heeft er zichtbaar zin in. ‘In de huidige en toekomstige
de management buy-in financierde hij met eigen middelen,
markt valt er voor ons als niche-speler veel te winnen’,
voor een ander deel bleek de Rabobank geïnteresseerd.
benadrukt Dinand. ‘Natuurlijk, het product en het pro-
Daarnaast adviseerde de bank hem om voor de aanvullende
ductieproces zijn voor mij helemaal nieuw. Maar daar stel
financiering, in de vorm van risicodragend kapitaal, een
ik tegenover dat ik heel nieuwsgierig ben en snel nieuwe
participatiemaatschappij te benaderen. Vanaf dat moment
dingen leer. Tot dusver verloopt de samenwerking met
kwam de NOM in beeld. Het was het begin van een interes-
het huidige management uitstekend. Samen met hen ben
sant en uitdagend traject, waarin Popken met de grootst
ik bezig een visie en een strategie te ontwikkelen. Waar
mogelijke zorgvuldigheid onder de loep werd genomen.
liggen de kansen en waar niet? Welke activiteiten moet we uitbreiden en welke wellicht afbouwen? Het is onze
Bevlogen ondernemer
gezamenlijke taak om alles wat beter kan te optimaliseren.
‘Ik heb veelvuldig met Dinand en zijn adviseur om tafel
En dat proces is inmiddels
gezeten’, zegt Laurens Kruize, Investment Manager van de
in volle gang.’
• INVESTEREN IN ONTWIKKELING
Laurens Kruize Investment Manager NOM T (06) 505 177 05 • E kruize@nom.nl
@LaurensKr
VerkoopPartner helpt bedrijven aan Frank R ijkens
g selin s e W rge o e G
Ondernemers hebben niet veel ruimte om actief
deze jongens moet je eerder aan de handrem trekken, dan
op zoek te gaan naar nieuwe klanten. Geen nood.
dat ze een duwtje nodig hebben. Ze gaan in sneltreinvaart op hun doel af.’
VerkoopPartner helpt. De startup uit Assen levert een
Die ‘jongens’ zijn al lang mannen. George Wesseling
afdeling Verkoop Binnendienst op afroep. En meer.
runt de onderneming samen met Frank Rijkens. Wesseling is de verkoopexpert, Rijkens de software-man. Allebei
44
De zorgen van morgen. Heel wat ondernemers hebben
door de wol geverfd als ondernemer en expert op hun
genoeg aan de zorgen van vandaag. Ze zijn druk met het
gebied. En juist hun combinatie van vaardigheden maakt
onderhouden van het klantenbestand, met het leveren
VerkoopPartner uniek.
van de beloofde diensten en producten. Veel onderne-
Eigenlijk is het namelijk een softwarebedrijf. Een uitge-
mers ontberen tijd, zin en mankracht om echt werk te
kiend systeem zorgt ervoor dat ondernemers zonder veel
maken van het werven van nieuwe klanten. Zeker omdat
moeite in contact komen met mogelijk nieuwe opdracht-
in tijden van crisis heel wat ondersteunende functies zijn
gevers. ‘Je kunt in onze app een foto zetten van een
wegbezuinigd.
bestelbus die je voorbij ziet rijden, van een bedrijfspand
VerkoopPartner in Assen heeft daarop het antwoord
dat er interessant uitziet, van een advertentie
gevonden. Het ondersteunt zulke bedrijven. ‘Wij zijn in
die je opvalt. Verzin het maar. Onze soft-
wezen de afdeling Verkoop Binnendienst van onze op-
ware levert je dan de bedrijfsgegevens.
drachtgevers’, vertelt George Wesseling. ‘Onze medewer-
Van adres tot betalingsmoraal.’
kers gaan aan de slag in en uit naam van onze klanten. Ze leveren interessante leads, afspraken, informatie.’
Bedrijven die voor ondernemers een lijst met prospects afbellen, bestaan al. De medewerkers van VerkoopPartner gaan een stuk verder dan dat. ‘Zij gaan echt naast hun opdrachtgever zitten. Ze willen eerst precies duidelijk hebben wat voor klanten die zoekt, welke informatie ze moeten overbrengen en ophalen. Dat is echt een stap dieper’, vertelt Investment Manager van de NOM Klaas Kooistra.
De NOM besloot een Aanjaagfinanciering te verlenen aan VerkoopPartner. Daarmee kan de startup uit Assen echte stappen maken. De ambitie is groot. Eind volgend jaar moet het bedrijf 25 mensen in dienst hebben. En dat terwijl de start pas afgelopen februari was. Kooistra: ‘Bij
•
OK TOBER 2016
nieuwe klanten
ONDERNEMEN?
Maar daarmee heb je zo’n klant nog niet bin-
Jong geleerd,
nen. Dus volgt de volgende stap in het proces van VerkoopPartner. De al eerder genoemde afdeling Verkoop Binnendienst. Medewerkers zitten klaar
oud gedaan
om prospects te mailen, te bellen, een afspraak te maken.
Nieuw is dat VerkoopPartner ook actief interessante bedrijven aanbiedt. Dat gaat op de manier die datingapp Tinder beroemd maakte. Swipe naar rechts en VerkoopPartner gaat voor je aan het werk om een afspraak te maken. Swipe naar links als je geen interesse hebt. Het bedrijf maakt gebruik van een database van bedrijven die inmiddels 2,4 miljoen adressen bevat en elke week wordt geüpdatet. Wesseling: ‘Het is unieke, geavanceerde software die gebaseerd is op slimme algoritmes. Een geraffineerd systeem om prospects aan te bieden.’
Verantwoord ondernemen doet VerkoopPartner ook. Nogal. Het leidt mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt op. Wesseling: ‘Dat is een inten-
45
sieve cursus. Na drie maanden blijkt of zo iemand geschikt is of niet. Zo wel, dan nemen we hem aan. Zo niet, dan helpen we hem een andere betrekking te vinden. In een paar maanden tijd zijn er op die manier al verschillende mensen aan een baan geholpen.’
Wesseling en Rijkens weten dat er behoefte is aan hun diensten. ‘We ontmoetten elkaar op de golfbaan en hadden het erover. Flarden van ons concept kom je her en der tegen, soms in heel andere branches. Wij besloten dingen te combineren en samen te brengen. En toen is het heel snel gegaan.’ De NOM is eveneens van hun plan overtuigd. Klaas Kooistra: ‘Slimme ondernemers met een vernieuwend en maatschappelijk verantwoord plan. Dan kan het vlug voor mekaar zijn.’
WWW.VERKOOPPARTNER.NL INVESTEREN IN ONTWIKKELING
Klaas Kooistra Investment Manager NOM T 06 - 557 076 95 • E kooistra@nom.nl
• INVESTEREN IN ONTWIKKELING
Fonds Support Noord
46
nieuwe tak van de NOM Als verstrekker van risicokapitaal aan het MKB in de drie noordelijke provincies heeft de NOM ruime ervaring als investeerder. Alle processen zijn ingericht op een transparant en optimaal werkend financieringsklimaat. Die expertise stelde de NOM al beschikbaar aan enkele regionale fondsen in Noord-Nederland, maar sinds september gebeurt dat vanuit een officiële nieuwe tak van de NOM: Fonds Support Noord. Als Noord-Nederlandse ontwikkelingsmaatschappij die
Investeringsfonds Groningen maken al langer gebruik
zich ook richt op business development en acquisitie van
van de diensten van de NOM. ‘Dat we nu kiezen voor
(nieuwe) investeerders, beseft de NOM dat het voor een
een speciale afdeling Fonds Support Noord is omdat we
gezonde economische ontwikkeling van belang is dat de
willen bijdragen aan een optimaal financieringsklimaat
beschikbare middelen van regionale investeringsfondsen
in Noord-Nederland’, stelt Rob Drees, manager van
gemakkelijk hun weg vinden naar het MKB. Daarom
het nieuwe Fonds Support Noord. ‘Sommige publieke
heeft de NOM besloten Fonds Support Noord te starten.
organen of ideële organisaties hebben wel geld om te
Deze nieuwe afdeling geeft zowel bestaande als nieuwe
investeren, maar beschikken over te weinig expertise of
fondsinitiatieven de kans om een beroep te doen op de
missen de aansluiting bij het MKB. In plaats van dat zij
kennis, ervaring, processen en systemen van de NOM.
zelf tijd, geld en moeite investeren om die processen en netwerken op te tuigen, kunnen ze bij ons terecht voor
Optimaal financieringsklimaat
fondsmanagement.’
Onder meer MKB Fonds Drenthe, Doefonds Fryslân en •
OK TOBER 2016
TEAM FSN
goed geïnformeerd. Dankzij het MKB Fonds krijgen meer ondernemers in Drenthe het duwtje in de rug dat ze nodig hebben om bij te dragen aan een gezonde economi-
Rob Drees
sche ontwikkeling in onze provincie.’
Fondsenmanager
Korte lijntjes T (050) 521 44 06
Frank Dijkstra, senior beleidsmedewerker MKB-finan-
M (06) 549 614 67
ciering bij Provincie Groningen, laat een vergelijkbaar
E drees@nom.nl
geluid horen. ‘Voor ons is de NOM dé partij om het beheer van Investeringsfonds Groningen te doen. Waarom zouden wij dat in eigen huis optuigen als zij de expertise hebben en de lijntjes met het MKB in Noord-Nederland? Wij hebben vooral verstand van subsidies en investeren laten we liever aan specialisten over. Dat kan ook handig
Danielle van Dalfsen
zijn voor andere partijen, daarom is het mooi dat de NOM
Projectmedewerker
hun deskundigheid in fondsbeheer nu expliciet aanbiedt via FSN.’ Gedeputeerde Sander de Rouwe van Provincie
T (050) 521 44 95
Fryslân voegt daar nog aan toe: ‘Met het DoeFonds Fryslân
E vandalfsen@nom.nl
maken we gebruik van de juiste schaal, bereikbaar voor het Friese MKB en betrokken vanuit de NOM.’
Ontzorgen Wie bij Fonds Support Noord aanklopt voor fondsmanagement kan rekenen op volledige dienstverlening:
Esther Kuipers
van investment management, juridische ondersteuning
Projectmedewerker
en administratieve taken tot en met de rapportages en control. Volgens Rob Drees een geschikt pakket voor
T (050) 521 45 06
fondseigenaren die volledige ontzorging wensen. De
E kuipers@nom.nl
NOM biedt echter ook administratief fondsbeheer aan. Deze dienst is interessant voor partijen die graag zélf willen acquireren en investeringsbeslissingen nemen, maar de contractvorming, boekhouding en verantwoording liever uit handen geven.
Noordelijke focus Proactief
Drees benadrukt dat Fonds Support Noord geen diensten
Voor de provincie Drenthe was het een bewuste keuze
levert aan private partijen die vanuit winstoogmerk
om het management van MKB Fonds Drenthe volledig
investeren. Ook initiatieven die regio-overschrijdend
aan de NOM uit te besteden. ‘Als aandeelhouder hebben
werken horen niet thuis bij de NOM. ‘Wij zijn er voor
wij al een vertrouwensband met de NOM’, stelt project-
fondsinitiatieven met een overwegend regionale Noord-
manager René Donkerbroek namens Provincie Drenthe.
Nederlandse focus. Het betreft ofwel overheidsgerelateerde
‘De NOM is een bewezen kracht die in sterke verbinding
organisaties, ofwel partijen met een (deels) ideële doel-
staat met het MKB in het Noorden. Hun professionaliteit
stelling die het publieke belang dienen in de noordelijke
en deskundigheid op het gebied van risicofinanciering
provincies. Het mag helder zijn dat onze scope het MKB
staat buiten kijf en hun proactieve houding bevalt ons
betreft en daarin zijn we allround; ons netwerk reikt in de
ook. Als eigenaar van het fonds blijven wij door de NOM
volle breedte van het noordelijke midden- en kleinbedrijf.’
• INVESTEREN IN ONTWIKKELING
47
Dutch Milling Group: proef ‘Dat iets in theorie niet zou kunnen? Dat wil ik altijd eerst zeker weten, voordat ik het geloof. Want het blijkt dat veel dingen die in theorie niet zouden kunnen toch mogelijk zijn en andersom. Het moet hier echt een proeftuin worden.’ Aan het woord is Harry Pot, oprichter van een gloednieuwe fabriek in Veenoord waar producten worden gemaakt uit koffiedik. Het terrein was verlaten en vervallen. Een flinke klus om daar binnen tien maanden een innovatieve fabriek te laten verrijzen. Het is Harry gelukt.
48
ik d e i off k , Kijk
•
OK TOBER 2016
tuin voor innovatie Ondernemer met een missie
Doorontwikkeling als belangrijkste doel
‘Ik slaap al maanden zo’n drie à vier nachten per week
Pot gaat dit niet alleen doen. Ondanks dat een groot
op het terrein. Zo kan ik lange dagen maken en de reis-
gedeelte van de fabriek zonder personeel kan draaien,
tijd die ik bespaar, besteden aan de fabriek.’ Pot doet
komen er wel degelijk mensen in dienst. ‘Ik wil niet met
dit niet zonder reden. Hij heeft een missie. In Veenoord
ploegendiensten werken. Dat legt onnodig druk op het
worden vanaf begin oktober pellets en briketten voor in
personeel. Bovendien sta ik vierentwintig uur per dag in
pelletkachels en houtkachels geproduceerd van koffiedik;
verbinding met de fabriek en de machines. Als er zich
een duurzame oplossing die helemaal past binnen de
een calamiteit voordoet, log ik in en kan ik precies zien
circulaire trend waarbij we steeds meer kijken naar het
wat er loos is. Veel storingen kan ik zelfs vanaf mijn
hergebruiken van materiaal. De Universiteit van Wage-
computer oplossen.’
ningen ontdekte dat koffiedik heel goed hergebruikt kon worden. Marcel Roeleveld adopteerde dit idee en zocht
Het personeel van de fabriek zal zich dus voornamelijk
een producent. Dat werd Pot: ‘In mijn eerdere banen had
toeleggen op het doorontwikkelen van de technieken.
ik al veel ervaring opgedaan met het stroomlijnen van
Het moet een plek worden waar theorie en praktijk
productieprocessen om zo kosten te besparen en te ver-
samenkomen en waar veel ruimte is voor studenten en
duurzamen. Hier onderzocht ik ook al de mogelijkheid
creatieve, jonge mensen. ‘Ik wil heel graag jongeren
om bepaalde grondstoffen opnieuw te gaan gebruiken.
enthousiasmeren voor deze tak van sport. En bied ze dan
Dit idee sprak me dus heel erg aan.’
ook de mogelijkheid om praktijkkennis op te doen op bijvoorbeeld het gebied van technische innovatie.’
Geen koffiedik kijken; een gedegen verdienmodel
Duurzaamheid belangrijk voor onze toekomst
In eerste instantie was het nog maar de vraag of er wel
‘Natuurlijk: het opzetten van de productielijn, het klaar-
genoeg koffiedik te verkrijgen was om substantieel pro-
maken van de fabriek, het onderzoek: dat kost allemaal
ductie te kunnen draaien. Wat bleek? Alleen al in Neder-
veel tijd en geld. Met behulp van de Rabobank, MKB
land hebben we jaarlijks 130.000 ton koffiedik over.
Fonds Drenthe en de Drentse Energie Organisatie hebben
‘Koffie is de meest gedronken drank ter wereld, dus met
we dit kunnen realiseren.’
de aanvoer van deze grondstof bleek het meer dan goed te zitten. Daarna hebben we getest, technieken verbeterd
Een gedurfd project, maar ook een waardevol traject.
en het verdienmodel grondig uitgewerkt. Draaien zonder
Voor alle partijen. Pot: ‘De Rabobank en MKB Fonds
subsidie, dat is ons voornaamste doel en bleek haalbaar.
Drenthe vonden elkaar al snel in dit project. Het was
Dus zijn we verder gegaan met dit idee’, aldus Pot.
mooi om te zien hoe ze zich bij MKB Fonds Drenthe vervolgens in hebben gezet om dit project verder van
‘We staan nog maar aan het begin’
de grond te krijgen. Dat begon met commitment, daarna
Een vruchtbaar idee, blijkt uit de vele projecten die
het actief meezoeken naar een derde geïnteresseerde
inmiddels op stapel staan. ‘Deze grondstof is volledig
partij en tenslotte iedereen op dezelfde lijn krijgen. Dit
recyclebaar. En biedt dus heel veel mogelijkheden om
is uiteindelijk gelukt en hiermee hebben alle partijen
duurzaam en betaalbaar in te zetten’, vertelt Pot enthou-
het belang van duurzaam omgaan met energie en grond-
siast. ‘We gaan het allemaal onderzoeken en uitproberen
stoffen oprecht erkend. Dat is een heel belangrijk signaal.
en willen volop experimenteren met het inzetten van
Voor mij. En uiteindelijk voor ieders toekomst.’
biobrandstof. We staan nog maar aan het begin.’ Dave de Groot Investment Manager T (06) 557 079 67 • E groot@mkbfondsdrenthe.nl
• INVESTEREN IN ONTWIKKELING
49
Live kennisevent Internationaal ondernemen, maar hoe dan? NOMplus Live: 24 november 2016, 15.30 - 18.00 uur
UITNODIGING
Locatie: Zonderland Machinehandel, Joure
50
Je overweegt om niet alleen in het binnenland, maar ook in het buitenland zaken te doen. Nederlandse bedrijven hebben volop kansen over de grens. Maar waar begin je? Ga je goederen vanuit het buitenland importeren, of juist exporteren? Of wellicht wil je een bedrijf starten in het buitenland. Hoe dan ook, je krijgt te maken met verschillen in culturen, onbekende markten, belangrijke (overheids)regels en andere verplichtingen. Simon van Ravesteijn, coördinator business development coaches bij Rijksdienst voor Ondernemend Nederland geeft informatie over deze eerste stappen die uw onderneming in het buitenland zet. Na dit inhoudelijke gedeelte neemt Jochem Zonderland, directeur en eigenaar van Zonderland Holding, het stokje over. Zonderland Machinehandel is in 2006 gestart als groothandel in geïmporteerde landbouwmachines en inmiddels uitgegroeid tot een groothandel in (uit Europa geïmporteerde) machines voor land-, akker-, en tuinbouw. Vanaf januari 2013 is Zonderland Constructies (ZoCon) begonnen met de eigen productie van machines. Productie en handel onder één dak maken dat klanten van Zonderland zeer goed, compleet en snel bediend kunnen worden. De verkochte producten worden in alle landen ter wereld gebruikt. Prijs, snelheid van levering en service zijn dealmakers (naast de product technische aspecten) voor Zonderland. Jochem Zonderland zal zijn ervaringen delen op het gebied van internationalisering en alles wat daarbij komt kijken. Hierna zal hij ons rondleiden door zijn bedrijf en sluiten we af met een borrel.
Aanmelden Voor aanmelding kunt u contact opnemen met Petra Engel van de NOM via telefoonnummer (050) 521 44 16 of via engel@nom.nl. Graag tot ziens op donderdag 24 november bij Zonderland Machinehandel in Joure! NB. De NOMplus Live kennisevents worden georganiseerd voor ondernemers. In mindere mate richten wij ons op intermediairs. We houden hier bij het registreren van de aanmeldingen rekening mee.
•
OK TOBER 2016
Wat is het nut van een meerjarenplan?
Een meerjarenplan is een uitvloeisel van de ondernemingsstrategie. Op strategisch niveau zijn de besluiten voor de komende drie tot vijf jaar genomen. In het meerjarenplan worden de consequenties voor de organisatie op tactisch niveau inzichtelijk gemaakt. Wat zijn de verwachte financieringsbehoeften? Hoe groot moet de personele bezetting zijn? Welke raamcontracten moeten afgesloten worden? En welke tijdlijnen horen bij al deze uitgangspunten? Met een meerjarenplan zijn de uitgangspunten voor het ondernemen vastgelegd.
Nemen jullie bij een financiering de leiding over?
Het formele antwoord is natuurlijk ‘nee’, want de leiding van een bedrijf ligt bij de directie en dat verandert niet als de NOM toetreedt. De nuance is dat we wel invloed uitoefenen op de leiding, door nakoming van de afspraken te verlangen en mee te praten over nieuw te maken keuzen. Als er nog een extra financiële injectie nodig is, koppelen we daar vaak aanvullende invloed aan. Hoewel de directie altijd de leiding houdt, sturen we als het nodig is indirect wel een beetje mee.
Ik ben op zoek naar een nieuwe locatie
Echt een vraag voor onze collega’s van NOM Foreign Direct Investment. Met hun kennis van de regio beschikken zij over een uitgebreid netwerk en de juiste contacten. Ze helpen bij de selectie van een geschikte locatie en zijn ook bij de bezichtiging. Desgewenst leggen ze ook contact met andere organisaties, bedrijven en kennisinstellingen die waardevol kunnen zijn bij het realiseren van je businessplan in Noord-Nederland. Ook in de volgende ondernemingsfases kan de NOM betrokken worden: als sparringpartner,
U vraagt Wij antwoorden
adviseur of financier.
Waarom financieren jullie alleen grote bedrijven?
De NOM financiert niet alleen grote bedrijven. Onze financieringen beginnen al bij € 50.000. Vanuit het Aanjaagfonds kunnen wij een achtergestelde lening verstrekken van tussen de € 50.000 en € 200.000. Een groot deel (zo’n 70%) van de bedrijven in deze portefeuille zijn bij financiering startende bedrijven en hebben tussen de 1 en 10 medewerkers. NOM financiert dus niet alleen
Als NOMMER krijgen we regelmatig vragen over ons werk. Tijdens een verjaardag of aan een keukentafel. In elke NOMMER beantwoorden we een aantal van die vragen. Bent u op zoek naar nog meer antwoorden op vragen, kijk dan verder op nom.nl, onder FAQ’s.
grote bedrijven, maar begint al bij 1 medewerker en € 50.000. De helft van het totaal aan participaties van de NOM is gefinancierd vanuit het Aanjaagfonds. Grote financieringen en grote bedrijven halen vaak sneller en gemakkelijker het nieuws. De kranten zijn eerder genegen hier iets over te publiceren. Als je echter naar onze eigen NOMMER kijkt, dan merk je dat deze vol staat met artikelen over de minder grote, maar zeker net zulke mooie bedrijven vanuit het Aanjaagfonds.
• INVESTEREN IN ONTWIKKELING
51
WWW.NOM.NL | WWW.NOMPLUS.NL | WWW.NVNOM.COM