NIEUWE KASTEN EN KRUKJES VAN OUDE TAFELS

Van houten meubels die kringloopbedrijven weg moeten gooien, omdat ze onverkoopbaar zijn, valt nog best iets moois te maken. Met die gedachte in het achterhoofd draait in Zwolle en omgeving het project WaardeRing.

TEKST: HETTY DEKKERS BEELD: WAARDERING

“Wij zijn twee jaar geleden opgestart”, vertelt coördinator Maarten van Dongen. Hij is tevens projectleider circulaire economie bij Natuur en Milieu Overijssel en werd gevraagd het project mede vorm te geven. “WaardeRing is vooral een netwerk”, licht hij toe. “Wij brengen de partijen bij elkaar, zoals gemeente, Rova, kringloopbedrijven, opleidingen en creatieve timmerfabriekjes. We begonnen destijds met dertien bedrijven die zich aansloten, inmiddels zijn dat er al veertig.” Die deelnemende bedrijven zijn voornamelijk creatieve timmerwerkplaatsen, die nieuwe krukjes, tafels, terrassen enzovoort maken van afgedankt hout van de kringloopwinkels. Of ze pimpen een beschadigde kast op, zodat hij wél verkoopbaar wordt.

Van Dongen: “Tot nu toe werken we alleen met spullen die de kringloopwinkels aangenomen hebben en achteraf niet konden verkopen. Bedoeling is om dat uit te breiden naar meubels en hout dat bij de milieustraten van Rova aangeboden wordt. Ook daar verdwijnen tafels en andere houtproducten in de container die eigenlijk nog prima herbruikbaar zijn. Die stroom willen we ook afvangen en benutten. We zijn momenteel met Rova in gesprek over dat onderwerp.”

GRONDSTOFVERSPILLING

Volgens Van Dongen wordt gemiddeld zo’n 70 tot 80 procent van alle artikelen die de kringloopwinkels innemen uiteindelijk toch weggegooid. “Dat is veel en daar wilden wij iets aan doen. Een grote stroom binnen die afvalfractie is hout. Er worden namelijk heel wat meubels ingenomen door de kringloopwinkels die uiteindelijk toch onverkoopbaar blijken. Die gaan naar de verbrandingsoven en dat is grondstofverspilling. Het lastige is ook dat kringloopwinkels die fractie als bedrijfsafval moeten afvoeren. Daar zijn hoge kosten aan verbonden. Ons project WaardeRing is voorlopig nog geen businesscase, er wordt geen winst gemaakt. Maar die vermeden kosten tellen wel mee. In de toekomst kan de stichting zich misschien zelf bedruipen, daar streven we naar.”

Behalve besparing van grondstoffen heeft WaardeRing nóg een belangrijke doelstelling. “We werken nauw samen met allerlei onderwijsinstellingen, zoals het vmbo, speciaal onderwijs, mbo en hbo. Ons project biedt leerlingen van praktijkopleidingen allerlei kansen op een goede baan. Leerlingen die anders in de dagbesteding terecht zouden komen, kunnen dankzij ons project een nuttig arbeidstraject doorlopen. Ze kunnen bijvoorbeeld schildercertificaten halen of houtbewerking onder de knie krijgen. Zo verbinden we sociaal en maatschappelijk werk met de grondstoffenkant.”

NETWERK

Voor gemeenten die ook een dergelijk project op willen starten, heeft Van Dongen enkele goede tips. “Concentreer je niet op een bepaalde locatie, maar op een netwerk. Zorg dat de betrokken partijen gaan samenwerken, de benodigde locaties ontstaan dan vanzelf. Begin gewoon en kijk vooral naar de maatschappelijke en de duurzaamheidswaarde. Onze deelnemers, zoals de bedrijven en de kringloopwinkels, zijn vaak heel enthousiast en gedreven. Dat is ontzettend leuk om te zien en geeft iedereen energie.”

Meer info op www.waarde-ring.nl.

Timmerbedrijf Goed Houtbaar is een van de bedrijven die aangesloten zijn bij WaardeRing.

HANS VAN DEN BRULE, DIRECTEUR WAARDLANDEN:

“CIRCULAIR BELEID IS SOCIAAL MAATWERK”

De kern van circulair beleid is de maatschappelijke context en krachtige lokale netwerken, stelt directeur Hans van den Brule van Waardlanden. Elke dorpskern behoeft een unieke aanpak. "We hebben een circulaire economie nodig, maar wel eentje waarin het ook leuk is om te leven."

TEKST: PIETER VAN DEN BRAND BEELD: HENK GANZEBOOM

Eind 2019 werd Hans van den Brule aangesteld als interim-directeur van Reinigingsdienst Waardlanden. Zijn opdracht: nieuw beleid voor de inzameling van afval- en grondstoffen opstellen en een ontwikkeladvies voor de reinigingsdienst. Twee jaar later mag hij daar als vast benoemde directeur zelf werk van maken. “Dat wilde ik heel graag”, vertelt Van den Brule enthousiast. Voor de zomer gaven de raden van de Waardlanden-gemeenten Gorinchem, HardinxveldGiessendam, Molenlanden en Vijfheerenlanden groen licht voor het nieuwe beleid. In juli ging het bestuur akkoord met het ondersteunende plan. De gemeenten gaan van omgekeerd inzamelen met open bakken over op een diftarsysteem. Binnenkort start de aanbesteding voor nieuwe gechipte minicontainers en behuizingen voor de ondergrondse containers. “Iedereen was zoveel mogelijk bij de besluitvorming betrokken”, vertelt Van den Brule. “We hebben een uitgebreide bewonersenquête gedaan, waar we veel reacties op kregen.

GRAM interviewt een reeks reinigingsdirecteuren over hun toekomstbeeld rond de inzameling en verwerking van huishoudelijk afval en grondstoffen. In 2050 is het rijksdoel om geen (rest)afval meer te hebben. 100% circulair is het adagium. Hoe ziet de gemeentelijke afvalinzameling er dan idealiter uit? En hoe is de rolverdeling met andere actoren in de keten, zoals (verpakkings)producenten, consumenten en verwerkers en maatschappelijke organisaties? In deze eerste editie: directeur Hans van den Brule van Waardlanden.

Afvalinzameling door Waardlanden

Hans van den Brule, directeur Waardlanden.

Vervolgens hebben we een peiling gedaan of inwoners de verschillende maatregelen wel zagen zitten. Dat pakte allemaal positief uit. Ondanks de coronatijd hebben we vijf voorbereidende sessies met raadsleden gehad om ze een goed beeld van de mogelijkheden en de impact van het nieuwe beleid te geven. Uiteindelijk zei iedereen: ga er maar mee aan de slag.”

Wat zeker heeft meegeholpen, benadrukt Van den Brule, is de betrokkenheid van de kringloopwinkels bij het nieuwe beleid. Voordat de raden de besluitvorming ingingen, deden de winkels een gezamenlijk persbericht uit met de oproep om de voorstellen te ondersteunen. “Natuurlijk was dat hartverwarmend. Vaak zie je dat een kleine groep tegenstanders heel veel podium krijgt. De voorstanders hoor je niet, terwijl de grootste groep inwoners nog geen mening heeft kunnen vormen en zich dus ook niet roert.”

MAATSCHAPPELIJK PROGRAMMA

De steun van de kringloopwinkels geeft volgens Van den Brule vooral aan hoe cruciaal de maatschappelijke context voor circulaire ambities is. “Ons nieuwe beleid draait niet alleen om technologie. We hebben er een uitgebreid maatschappelijk programma aan gekoppeld, aangevuld met voorlichting en educatie op scholen. Dat is wezenlijk om een gedragsverandering tot stand te brengen. Ik zie mijzelf niet als een visionair maar als een idealist en pragmaticus. Ik ben ervan overtuigd dat we naar een circulaire economie moeten. We zitten met bijna acht miljard mensen op deze planeet en dat worden er alleen maar meer. Ons grondstoffengebruik loopt gierend uit de hand. We zullen ons er dus steeds bewuster van moeten worden dat er geen andere optie is dan circulair. Het besef dat je niet goed bezig bent als je verspilt, is er nog onvoldoende. Bewustwording en cultuurverandering vormen de grootste stap. Juist daar geven we in ons nieuwe beleid veel aandacht aan.” De maatschappelijke insteek komt ook terug in de vernieuwingsslag bij de milieustraten in de vier gemeenten. “De blauwdruk van het klassieke afvalbrengstation voldoet niet meer”, zegt Van den Brule. “Elk van de zes milieustraten die we straks hebben, is anders van opzet.” Zo opent Waardlanden in de dorpskern van Nieuw-Lekkerland een kringloopplein. In januari komt er een grote tent waar inwoners binnen kunnen rijden met herbruikbare spullen en andere stromen. In deze ‘retourshop’ werken vrijwilligers van de naastgelegen kringloopwinkel, medewerkers van Waardlanden en iemand met een garantiebaan. “We nemen alles aan wat je in een auto kunt vervoeren, van printers tot stoelen, en ook meubels op een aanhangertje. Maar geen puin en grof groen, want we accepteren niet alle stromen. Dan heb je een groot terrein nodig, en dat past niet in de dorpskern. In het pandje ernaast richten we een werkplaats in voor het repaircafé. Een zorginstelling gaat met cliënten binnengekomen apparaten repareren. Dit is een mooi sociaal project.”

ECOPLEIN

In Groot-Ammers wil Waardlanden in maart volgend jaar een combinatie van afvalbrengstation, educatiecentrum, werkplaats en recyclingstation realiseren. Leverancier Modulo ontwierp een milieustraat met een extra verdieping onder het perron. Daarin komt een werkplaats, een innamepunt voor kringloopgoederen en een kca-innamepunt. Aan dit project werken vrijwilligers mee van de pensioenvereniging van het voormalige Nedstaal uit Alblasserdam. De machines van het staalbedrijf die na het faillissement zijn overgebleven, krijgen daar een plek. “We willen er ook leer-werkplaatsen creëren met een onderwijsinstelling”, zegt Van den Brule. Naast de locatie zit recyclingbedrijf KoreNet, waarmee de milieustraat één groot complex vormt, onder de voorlopige werknaam Ecoplein. In het pand van Korenet komt een ruimte die door Waardlanden als educatieruimte wordt gebruikt. Het recyclingbedrijf gaat een kringloopfaciliteit voor bouwmaterialen beginnen. “Het doel is alle producten en materialen die worden ingeleverd, te repareren of daar andere producten van te maken. Als je door de poort bent, kun je kiezen voor de langzame route voor puin en grof groen, de snelle route op het dak van het afvalbrengstation voor andere stromen en de kringlooproute.”

Ook in de volledig circulaire economie blijft er een rol voor de reinigingsdienst, stelt Van den Brule. “Zelfs bij een grote producentenverantwoordelijkheid heb je een partij nodig die de link vormt tussen inwoners en industrie. Wij nemen stromen in en sorteren ze. Zo zijn wij de makelaar tussen deze twee om initiatieven voor de circulaire economie te realiseren. De crux van circulair beleid is sociaal maatwerk.” Na Nieuw-Lekkerland en Groot-Ammers kijkt Waardlanden naar andere dorpen en steden. Het hoofddoel is steeds de maatschappelijke verbinding. “Zo zit er in Leerdam een zorginstelling met een houtwerkplaats, waarvoor ze hout kopen, terwijl wij anderhalve kilometer verderop hout inzamelen en naar de verwerking sturen. Ze hebben een winkeltje waar de leuke spulletjes worden verkocht, maar waar weinig bezoekers komen. Daar liggen kansen. De bezoekers van de milieustraat, en dat zijn er toch al gauw 40 duizend per jaar, moeten allemaal dat winkeltje kunnen zien en zich ervan bewust worden dat hun hout een tweede leven kan krijgen. De kunst van circulariteit is dat soort combinaties te maken. Bovendien wordt het zo voor iedereen veel leuker. We hebben een circulaire economie nodig, maar wel eentje waarin het ook leuk is om te leven."

DE VOORDELEN VAN AANVULLENDE INZAMELMIDDELEN VOOR E-WASTE

E-waste inzamelen in de gemeente, hoe doe je dat nu het beste? De milieustraat is nog steeds de manier waarop het meeste e-waste wordt ingezameld, maar andere inzamelmiddelen blijken een waardevolle en steeds populairdere aanvulling op de milieustraat. In dit artikel leest u waarom aanvullende inzamelmiddelen belangrijk zijn. We lichten twee interessante alternatieven uit. En we geven antwoord op de vragen: hoeveel kan je daarmee extra inzamelen en wat zijn de voordelen en aandachtspunten bij de inzet van deze middelen?

TEKST: COEN TEEUW, VICO KOK, INGE VAN LEEUWEN EN BRAM VAN ROON

De inhoud van door Rd4 opgehaalde BEST-tassen wordt gesorteerd door mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Foto: Rd4

De grootste volumes e-waste worden ingezameld via de milieustraten, maar niet alle bewoners maken intensief gebruik van de milieustraat. Het wordt steeds belangrijker om te kiezen voor een alternatieve inzameling voor kleinere apparaten, het Klein Elektronisch Afval en ICT (KEI). In Nederland wordt voor circa 2 kg per inwoner KEI afgedankt via de grijze afvalzak. Dit komt deels door gemakzucht. Rijden voor een klein afgedankt apparaat naar de milieustraat of een ander inleverpunt is - of voelt - omslachtig, dus is het gemakkelijk e-waste bij het restafval te doen. Jammer, want zo gaan vele grondstoffen verloren. Ook ontbreekt bij een groep inwoners simpelweg de kennis dat kleinere apparaten, zoals kerstverlichting, elektronisch speelgoed of kleine keukenapparatuur gescheiden ingezameld moeten worden. Dit zijn dan ook de twee redenen om alternatieve inzamelmiddelen in te zetten; inwoners een toegankelijk alternatief

bieden met meer service aan de deur om te voorkomen dat e-waste in de restafvalbak belandt. En inwoners voorlichting geven om meer bewustzijn te creëren van de noodzaak om e-waste apart in te zamelen.

In Nederland bestaan er meerdere alternatieve inzamelsystemen die worden ingezet. We geven een inkijkje bij de BEST-tas van Rd4 en De Mobiele Milieustraat, beschreven op basis van ervaringen van Cyclus in Zuid-Holland.

SUCCES MET DE BEST-TAS IN ZUID-LIMBURG

Bij Rd4 wordt het afval van vandaag als grondstof van morgen gezien. De strategie is dan ook gericht op de transitie van afvalinzameling naar grondstoffenbeheer. De BESTtas is een mooi voorbeeld hoe Rd4 meer grondstoffen uit het restafval terugwint en ook een tweede leven kan geven. Er ligt immers een doelstelling om het restafval in de komende jaren met ruim 30 kg per inwoner te verminderen. De BEST-tas is één van de vele middelen om dit doel te bereiken.

Het concept van de BEST-tas is in 2012 bedacht door Rd4 om Boeken, Elektrische apparaten, Speelgoed en Textiel uit het restafval te houden en is in het Rd4-verzorgingsgebied een begrip geworden. Inmiddels staat de teller op ruim 1.000 ton ingezamelde spullen per jaar, waarvan meer dan 20% elektrische apparaten. Het overgrote deel is textiel. Na de inzameling worden alle spullen gesorteerd in het sorteercentrum. Ruim een kwart van het e-waste is herbruikbaar en wordt via de drie RD4U Kringloopshops verkocht. Het overige ewaste wordt hoogwaardig gerecycled.

HET SUCCES VAN DE BEST-TAS ZIT IN VERSCHILLENDE ASPECTEN:

• De BEST-tas draagt bij aan de circulariteitsgedachte, en creëert bovendien sociale werkgelegenheid. De sortering wordt uitgevoerd door een groep enthousiaste en gedreven mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Het mes snijdt dus aan meerdere kanten. • De keten van inzameling tot sortering en verkoop is in het beheer van Rd4. Dit zorgt ervoor dat Rd4 grip heeft op de keten. • Elke twee maanden wordt de BEST-tas huis-aan-huis opgehaald. Inwoners worden onder andere via de MilieuApp

geattendeerd op de inzameldagen. Deze continuïteit zorgt ervoor dat de BEST-tas veel gebruikt wordt. • De BEST-tas kan tegen een stootje en de inwoners wordt gevraagd om de tas niet zwaarder te maken dan 12 kg. Dat gebeurt vanwege arbotechnische redenen.

Inwoners die een tas aanbieden, krijgen een nieuwe tas in de brievenbus. Inwoners kunnen daarnaast bij diverse verspreidingspunten terecht voor het verkrijgen van een tas. • Continu verbeteren is een speerpunt bij Rd4. Zo gaat Rd4 onderzoeken hoe inwoners op afroep de BEST-tas, maar ook andere herbruikbare spullen zoals overtollige bouwmaterialen en overige grondstoffen kunnen aanbieden. Uiteraard blijven er aandachtspunten voor het alternatieve inzamelmiddel. Zo is diefstal van BEST-tassen moeilijk te voorkomen en wordt ingezet op communicatie om het gebruik van de BEST-tas door inwoners te stimuleren.

DE MOBIELE MILIEUSTRAAT VOOR KLEINERE HOEVEELHEDEN

In mei 2021 introduceerde Cyclus De Mobiele Milieustraat. De Mobiele Milieustraat is een verplaatsbare unit waar inwoners gratis verschillende afvalstromen kunnen inleveren die niet bij het restafval horen maar op de milieustraat. De Mobiele Milieustraat is gericht op de kleinere hoeveelheden en spullen: de totale hoeveelheid ingeleverde spullen moet ongeveer in een grote boodschappentas passen. Grotere spullen horen thuis op de milieustraat.

Inwoners kunnen bij De Mobiele Milieustraat terecht voor het gratis inleveren van stromen zoals klein chemisch afval (bijvoorbeeld verfblikken en batterijen), metalen (bijvoorbeeld een koekenpan of ijzerdraad), hout (bijvoorbeeld een fotolijstje of krukje) of harde kunststoffen (bijvoorbeeld speelgoed en plantenbakjes). En dus ook kleine elektrische apparaten (zoals een föhn en laptop). In totaal vormt het e-waste ongeveer een derde van het totaal ingezamelde volume van De Mobiele Milieustraat en is daarmee de grootste afvalstroom die via deze dienst wordt ingezameld.

Het afgelopen jaar is De Mobiele Milieustraat onder andere regelmatig ingezet in de gemeente Gouda. De Mobiele Milieustraat staat iedere eerste volle week van de maand op vier verschillende locaties in Gouda. Het succes van de inzet zit in een aantal factoren: • De kracht van herhaling: De Mobiele Milieustraat stond zes maanden op eenzelfde periode op hetzelfde tijdstip op dezelfde locatie. • De locatie: de gekozen locaties stonden centraal in een wijk in Gouda.

Denk hierbij aan een winkelcentrum.

Vaak werden de locatie en datum gecombineerd met een lokale markt.

De Mobiele Milieustraat van Cyclus staat iedere eerste volle week van de maand op vier verschillende locaties in Gouda. Foto: Cyclus

• De bereikbaarheid: de locatie moest goed bereikbaar zijn voor alle doelgroepen.

Denk hierbij aan de aansluiting met het openbaar vervoer, parkeergelegenheid en bereikbaarheid voor inwoners die minder mobiel zijn. • Kundig personeel: De Mobiele Milieustraat wordt door één tot twee kundige medewerkers bemand. Inwoners kunnen hier terecht voor informatie en advies over afval scheiden. • De communicatie: voorafgaand aan de week werd de activiteit gecommuniceerd via een persbericht, online media, de gemeenterubriek in de lokale krant en middels een flyer.

De cijfers (zie tabel) en de reacties van inwoners laten zien dat de inzet van de Mobiele Milieustraat een succes is in de gemeente Gouda. Zeer zeker op het gebied van e-waste: • Het afgelopen half jaar kwamen per dag ongeveer 100 bezoekers naar De Mobiele

Milieustraat (de ‘normale’ milieustraat wordt bezocht door ongeveer 300 bezoekers per dag). • Per dag wordt gemiddeld 500 tot 600 kg aan grondstoffen ingezameld. • Ongeveer een derde hiervan is e-waste.

ALTERNATIEVE INZAMELMIDDELEN SAMENGEVAT

Het belang van een alternatief inzamelmiddel is duidelijk: een alternatief voor de milieustraat bieden, om kleinere afvalstromen in te zamelen en die in het bijzonder interessant is voor de minder mobiele bewoner. Welk inzamelmiddel wordt aangeboden hangt af per situatie: • Hoeveel afval wordt er al gescheiden ingezameld in de gemeente en hoeveel moet er nog uit het restafval gehaald worden? • Op welke schaal kan een gemeente een alternatief inzamelmiddel organiseren? • Welke behoeftes zijn er op het gebied van

SROI en kringloopverkopen (bijdrage aan circulariteit)?

Alternatieve inzamelmiddelen zijn belangrijk om e-waste uit het huis-aan-huis restafval te houden. Inwoners hebben daarnaast ook de mogelijkheid om klein e-waste in te leveren bij 13.000 Wecycleinleverpunten in (kringloop)winkels, bouwmarkten en thuiswinkels. Wilt u aanvullende informatie, heeft u vragen of heeft u ervaringen met andere alternatieve inzamelmiddelen dan kunt u contact opnemen met Coen Teeuw van Stichting OPEN via coen.teeuw@stichting-open.org.

Over de auteurs: Coen Teeuw is adviseur overheid bij Stichting OPEN, Vico Kok is strategisch adviseur, hoofd marketing en communicatie bij Rd4, Inge van Leeuwen is communicatieadviseur bij Cyclus en Bram van Roon is hoofd beleid bij Rd4.

Ruw geschatte potentiële inzameling

Schaal

Personeel

BEST-TAS

200 ton e-waste, 800 ton overige grondstoffen

Geschat op 3,5 kg grondstoffen per inwoner (10 kg per aanbieder).

Grote schaal en mogelijkheid om inzameling uit te breiden.

Ruimte voor veel sociale werkplekken in zowel de inzameling als sortering van de BEST-tas.

MOBIELE MILIEUSTRAAT

30 ton e-waste, 70 ton overige grondstoffen

Geschat op 1,5 kg grondstoffen per inwoner (5 kg per aanbieder).

Kleinere schaal en persoonlijk contact.

Inzet milieustraatmedewerker die meer service en voorlichting kan bieden dan tijdens de drukte op de milieustraat.

Exploitatie Inzameling, sortering en verkoop is in eigen beheer. De Mobiele Milieustraat zamelt meerdere stromen in en heeft een voorlichtingsfunctie, waardoor deze efficiënt kan worden ingezet.

De opbrengsten en mogelijkheden van de BEST-tas en de Mobiele Milieustraat op een rijtje.

Ingezameld textiel een nieuAl het ingezamelde we bestemming geventextiel een duurzame www.sympany.nlnieuwe bestemming