DE ROL VAN GEMEENTEN IN EEN CIRCULAIRE ECONOMIE

Inmiddels bijna zes jaar geleden werd het nationaal programma circulaire economie gepresenteerd. Kort daarna ondertekenden 180 organisaties het grondstoffenakkoord, en velen volgden. De eerste mijlpaal is 2030; 50% circulair. Nog maar zeven jaar te gaan dus. Wat kan en moet een gemeente nu doen in deze transitieopgave? De tijd van experimenteren en goede initiatieven is voorbij, maar wat moet er dan nu gebeuren?

TEKST: JORAN STRAATMAN EN NIELS AHSMANN BEELD: ANP/HANS VAN RHOON

In deze turbulente tijd waarin de Rijksoverheid zich moet bezinnen op de volgende stappen, de provinciale statenverkiezingen voor de deur staan en de tijd richting 2030 begint te dringen, is het belangrijk en noodzakelijk om de blik vooruit te werpen: wat komt er op ons af? Veel gemeenten maken fanatiek werk van de circulaire economie maar worstelen tegelijkertijd met rolduiding.

De lijst met inspirerende voorbeelden, goede initiatieven, proeftuinen en netwerken die geïnitieerd en mede gerealiseerd zijn door de gemeente is inmiddels behoorlijk groot. Er is bijna geen gemeente meer die helemaal niks doet en geen vorm van beleid voert op het thema circulaire economie. Wel zijn er grote verschillen in hoe dat plaatsvindt en welke rol een gemeente aanneemt.

OPDRACHTGEVER, FACILITATOR EN REGISSEUR

We onderscheiden drie rollen die gemeenten aannemen als ze werk maken van circulariteit: die van opdrachtgever (cirkel van controle), facilitator (cirkel van invloed) en van regisseur (cirkel van betrokkenheid). Heeft de gemeente de rol als opdrachtgever dan onderneemt de gemeenteinitiatieven om meer circulair te handelen binnen de eigen organisatie. Denk binnen de cirkel van controle bijvoorbeeld aan de gemeente als opdrachtgever met betrekking tot het inkoop- of afvalbeleid, waarin circulariteit steeds meer een kernbegrip aan het worden is. De acties met betrekking tot het behalen van de VANG doelstelling zijn hier een goed voorbeeld van, door een efficiënter inzamelbeleid. Maar ook een paragraaf in het inkoopbeleid over klimaatneutraal/circulair inkopen en de inzet van innovatieve aanbestedingsvormen kan helpen.

In de rol als facilitator kan de gemeente in meer of mindere mate ook acties ondernemen binnen de cirkel van invloed, denk hierbij bijvoorbeeld aan het organiseren van een prijsvraag of subsidie richting ondernemers om circulariteit te stimuleren. Zo heeft de gemeente Amersfoort al een tijdje het 'toekomstfonds' (www.amersfoort.nl/toekomstfonds-voor-duurzameontwikkeling). Hiermee reiken zij startbedragen uit aan circulaire en vernieuwende ideeën. Ook het opzetten van een living lab waarin gemeenten, andere (semi)overheden, onderwijsinstellingen en lokale ondernemers gezamenlijk werken aan circulaire innovaties, is een sprekend voorbeeld.

Neemt de gemeente de rol van regisseur aan dan heeft ze invloed op de regionale economische agenda (cirkel van betrokkenheid). Op een meer indirecte manier geeft ze circulariteit in afstemming met andere gemeenten op grotere schaal prioriteit. Zo zie je steeds vaker dat er in regioverband een circulaire agenda wordt ontwikkeld. Hierin wordt met name gewerkt aan de toekomstbestendigheid van het regionale bedrijfsleven en MKB. Een sprekend voorbeeld hiervan is Cirkelregio Utrecht.

LAAGHANGEND FRUIT

Redenerend vanuit deze drie rollen valt op dat niet elke gemeente dezelfde prioriteit kan geven aan de transitie naar een circulaire economie. Bij grote gemeenten is er vaak meer capaciteit en budget aanwezig om aandacht aan dit thema te geven. Zij kunnen acties zoals hierboven beschreven binnen elke rol beter uitvoeren. Bij kleinere gemeenten zijn de initiatieven vaak meer gefragmenteerd en losstaand. Een groot deel van de kleinere gemeenten kan op dit moment maar beperkt invulling geven aan activiteiten op elk van de drie rollen. Toch zijn er altijd kansen en kunnen deze gemeenten door heldere beleidsdoelstellingen inzetten op 'laaghangend fruit'.

GROTERE ROL VOOR REGIO’S

Het is belangrijk dat (gefragmenteerde) initiatieven binnen gemeenten een plek krijgen, zodat -binnen de gemeentegrenzen - ondernemers, onderwijs en bewoners gestimuleerd worden om circulair te handelen. Circulariteit moet integraal worden benaderd in relatie tot andere actuele thema's binnen de duurzaamheidstransitie, zoals klimaatadaptatie en energie. Daarnaast is het van belang om elke afdeling te betrekken bij de benodigde stappen en bij de visie op dit thema zodat in een later stadium alle betrokkenen zich herkennen in de activiteiten die de komende jaren ondernomen worden. Dit resulteert in eigenaarschap, wat essentieel is. Het Rijk komt nu met een lijst met productgroepen waarop wordt ingezet. Dit moet gemeenten meer houvast bieden om circulariteit concreter te maken en hen helpen circulair handelen makkelijker te integreren in de ambtelijke organisatie en de externe omgeving. In het huidige uitvoeringsprogramma Ciculaire Economie van I&W zijn 'regio's' als onderwerp toegevoegd. Er lijkt een groeiende aandacht voor de kracht van de regio te ontstaan. En daarmee komt er voor gemeenten en economische regio's een belangrijkere rol. Zo vinden er – binnen het ministerie van IenW en bij regioversnellers - gedachte-experimenten plaats om, gelijk aan de Regionale Energiestrategieën (RES), een Regionale Circulaire Economie Strategie (R-CES) te ontwikkelen. Mogelijk wordt komend jaar al gestart met een drietal proefregio's. Hierin moet worden uitgevonden welke doelstellingen van toepassing zijn en bijdragen aan de transitie. Maar ook hoe we de resultaten inzichtelijk krijgen en monitoren. En hoe we dus op een meer regionaal en tevens concreter niveau de komende jaren flinke stappen kunnen zetten richting die circulaire economie.

TIPS

Om niet te hoeven wachten op de omgeving en de verandering die daarvanuit komt, geeft KplusV een aantal tips waar u vandaag al mee aan de slag kunt: - Er is een nieuw manifest Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen en Inkopen (MVOI) (www.pianoo.nl/nl/themas/ maatschappelijk-verantwoord-inkopen/ manifest-maatschappelijk-verantwoordopdrachtgeven-en). Gebruik dit om werk te maken van circulair inkopen én opdrachtgeven; - Kijk welk regionetwerk er actief is in uw regio en sluit daarbij aan. Hier wordt al veel kennis ontwikkeld, worden ervaringen opgedaan en nieuwe projecten gestart; - Ga in uw eigen organisatie en omgeving op zoek naar goede initiatieven en til dit naar een hoger plan; - Mobiliseer ondernemers in uw gemeente om werk te maken van circulaire economie. Het Versnellingshuis CE (www.versnellingshuisce.nl) kan een mooi startpunt vormen voor uiteenlopende vragen; - Rijkswaterstaat heeft een bouwstenen aanpak ontwikkeld voor decentrale overheden. Laat u inspireren door de vele voorbeelden die hierin staan (www. afvalcirculair.nl/onderwerpen/circulairpraktijk/circulair-regio/bouwstenen-ceaanpak-decentrale-overheden).

Heeft u ideeën of suggesties welke kant het op kan gaan met de circulaire economie? Of kent u mooie aansprekende voorbeelden van gemeenten die de volgende stap zetten? Stuur dan een mail naar j.straatman@ kplusv.nl Over de auteurs: : Joran Straatman en Niels Ahsmann zijn adviseurs duurzame transitie bij KplusV.

De wereld wordt rookvrij

Wen er maar aan

Ontdek hoe de wereld rookvrij wordt op rookvrij.nlOntdek hoe de wereld rookvrij wordt op rookvrij.nl