BRAND IN AFVALLAND

Veel branden in afvalland blijken veroorzaakt door gekneusde of gebutste batterijen. Een taskforce van producenten, inzamelaars en verwerkers buigt zich over een grote publiekscampagne. Ook wordt een retourpremie of circulariteitsbijdrage overwogen. “Als je met batterijen dezelfde lange weg zou moeten volgen als met de kleine plastic flesjes en blikjes, is heel Nederland afgebrand”, zegt Jan Vlak van Stichting OPEN.

TEKST: RENÉ DIDDE

Op zondag 28 augustus slaan dikke rookwolken uit een loods van het recyclingbedrijf Heijting Milieu Service in Huissen. Er wordt een NL-alert de deur uit gedaan. Al 22 jaar zit het bedrijf in het Gelderse plaatsje bij Arnhem, 21 jaar ging het goed. Het afgelopen jaar brak er twee keer brand uit. “Na het terugkijken van de camerabeelden, hebben we het sterke vermoeden dat het in augustus waarschijnlijk een batterijtje is geweest”, zegt bedrijfsleider Michel Arends. De batterij zat in een partij afval die was gebracht door een bedrijf dat in opdracht van incassobureaus inboedels weghaalt. In de afvalwereld wordt met steeds meer zorg gekeken naar brand. Brand in een perskraakwagen. Brand in balen oud papier. Brand bij metaalhandels. Wat is hier aan de hand? Het zijn geen illegale giftige stoffen, drugsafval of broei. Steeds vaker blijkt de oorzaak, zoals vermoedelijk in Huissen, batterijen en accu’s. Bijgehouden wordt het aantal branden niet, dus een eventuele toename en ook de oorzaak blijft onbekend door deze afwezigheid van registratie. Toch worden vooral de groeiende hoeveelheden Lithium-ion batterijen, bekend van de elektrische fiets, als oorzaak aangewezen. Het probleem neemt zeker toe, zegt bijvoorbeeld Vereniging Afvalbedrijven (VA). “We houden het in de gaten, al kun je bij een

In de afvalwereld wordt met steeds meer zorg gekeken naar brand. Foto: ANP / Persburo van Eijndhoven

flinke brand nooit helemaal met zekerheid de oorzaak tot een batterij of lithium-ion accu herleiden”, zegt Robbert Loos, directeur van de brancheorganisatie. “Ik constateerde laatst dat bij vijf van onze leden in één week een inzamelvoertuig zijn lading moest lossen wegens brand.”

Ook Jan Vlak ziet dat veel batterijen ‘op verkeerde plekken’ worden aangeboden. “Ze zitten veel te vaak in het restafval. Daar horen ze niet. Vooral beschadigde Li-ion batterijen of ondeugdelijke goedkope batterijen uit het Alibaba-circuit op het internet kunnen problemen geven”, zegt Vlak. Hij is directeur van Stichting OPEN, die de producentenverantwoordelijkheid uitvoert namens circa 3500 producenten en importeurs van elektronische apparatuur. Stichting OPEN en de batterijenorganisaties Stichting Batterijen (draagbare batterijen), Stichting EPAC (fietsbatterijen) en Stibat Services (inzameling van batterijen) hebben deze zomer de intentie uitgesproken nog dit jaar bestuurlijk en operationeel te fuseren, zegt Vlak.

WENSKAARTEN

Hoe kan een stapel oud papier eigenlijk in brand vliegen door oude batterijen? “Daar stond ik aanvankelijk ook van te kijken”, zegt Lennert Vermaat. “Tot ik hoorde dat heel veel mensen kerstkaarten en verjaardagskaarten krijgen die een liedje beginnen te spelen of waarin lampjes gaan knipperen als je ze openvouwt. Nou, als je deze wenskaarten dus bij het oud papier gooit, kunnen de batterijtjes gaan ontvlammen als het papier wordt samengedrukt in een balenpers”, aldus Vermaat. Hij werkt bij het Nationaal Recycling Forum (NRF), een nieuw samenwerkingsverband van NRK (kunststoffenrecycling), VHT (textielrecycling), MRF (metaalrecycling) en FNOI (oud papier recycling). “Het Nationaal Recycling Forum bundelt deze vier branches van recyclingbedrijven”, legt Vermaat uit. Hij is ook betrokken bij de alweer in 2019 opgerichte Taskforce Afvalbranden, waarin naast het NRF ook BRBS (bouw en sloopafval), TLN (transport), Vereniging Afvalbedrijven en de NVRD zijn betrokken.

De waslijst aan betrokken bedrijven en branches geeft aan hoe urgent het probleem van de batterijbranden is. Het opzetten van een registratie en het achterhalen van de oorzaak van de branden is daar ongetwijfeld een agendapunt. Nu moeten we het doen met een paar schaarse onderzoeken uit het buitenland. Zo voerde onderzoeksbureau Eunomia in 2021 in opdracht van de Europese Unie onderzoek uit naar afvalbranden in Engeland. Daaruit bleek dat 48 procent van de branden ontstaan door Li-ion batterijen. Aon-risk solutions wees in 2019 in Nederland de batterij als belangrijkste oorzaak aan bij branden in de metaalbranche. “Li-ion batterijen hebben een hoge energiedichtheid, wat goed van pas komt bij het leveren van energie voor een elektrische fiets in al zijn soorten of een elektrische grasmaaimachine. Maar als deze kleine accu’s beschadigd raken, kan er kortsluiting ontstaan en stroomt er warmte weg (thermal runaway). Er kan dan een steekvlam ontstaan”, zegt Vermaat.

RESTAFVAL

Opmerkelijk is dat de branden amper ontstaan in milieustraten of bij reguliere verwerkers van batterijen. Vermaat: “De branden breken uit in afvalstromen waar de batterijen niet thuishoren.” Het is een pleidooi voor verbetering van de gescheiden inzameling. Die is sowieso aan te bevelen. De enorm groeiende berg van afgedankte Li-ion batterijen kan door recycling een flinke hoeveelheid waardevolle metalen opleveren. Op milieustraten wordt e-waste door consumenten gebracht en onder toezicht gescheiden in aparte bakken die meestal snel naar een erkende verwerker worden getransporteerd. “Daar zijn voorzieningen aangebracht zoals het afdichten van bakken met een soort minerale kattenbakkorrels of afdekken met folie. De loodsen zijn ingericht als bunkers waar niet teveel batterijen in dezelfde ruimte staan. De kans op brand is daar miniem”, zegt Vermaat. Het probleem ligt bij consumenten, die ‘niet weten of niet willen’. Een grote publiekscampagne ligt voor de hand. Maar er is meer. ”Verkopers van e-bikes, e-kinderbakfietsen, e-stepjes, e-scooters zouden hun klanten veel meer moeten voorlichten wat ze moeten doen met de accu’s na het einde van de levensduur”, zegt Vermaat. Ook Robbert Loos van VA pleit voor een campagne die consumenten duidelijkheid verschaft. “Je moet daarbij steeds de nieuwe generatie aanspreken die kennelijk niet goed door heeft dat je de batterijen niet bij het restafval moet gooien. Ook is het lang niet voor iedereen duidelijk dat bijvoorbeeld een elektrische tandenborstel een batterij heeft.” In de Taskforce Afvalbranden is zo’n campagne een onderwerp van gesprek. Via welke media dat moet gaan lopen, is nog niet duidelijk. “Als na onderzoek blijkt dat we via TikTok of Instagram heel veel mensen kunnen bereiken, moeten we dat doen”, aldus Loos.

De groeiende hoeveelheden Lithium-ion batterijen, bekend van de elektrische fiets, worden vaak als oorzaak aangewezen voor branden in afvalland.

CIRCULARITEITSBIJDRAGE

Ook gemeenten zouden meer aan voorlichting kunnen doen, meent Stichting OPEN. Nog meer voor de hand ligt om de consument een incentive als een retourpremie of verwijderingsbijdrage te laten betalen. In het verleden heeft dat zijn diensten bewezen waardoor bijvoorbeeld een gedegen recyclingstructuur voor koelkasten en auto’s kon worden opgezet. “Een verwijderingsbijdrage is bovendien een bijzonder goed communicatie-instrument”, zegt Vlak. Hoewel voor geen enkel product momenteel meer een verwijderingsbijdrage van kracht is, denken veel mensen dat ze er nog altijd voor betalen. Je zou een verwijderingsbijdrage voor batterijen en Li-ion accu’s ook circulariteitsbijdrage kunnen noemen”, oppert Jan Vlak van Stichting OPEN. Volgens hem willen de batterijproducenten best een verwijderingsbijdrage invoeren. “Maar dat is niet snel en eenvoudig in te voeren en vraagt medewerking van andere partijen in de keten, zoals de retail. Je kunt dat vergelijken met de statiegeldregeling of retourpremie voor kleine plastic flesjes of nu blik.” Als je met batterijen dezelfde lange weg zou moeten volgen, is heel Nederland afgebrand, aldus Vlak. “De urgentie is te hoog en vraagt snel om actie.”

Voor de taskforce is een retourpremie een belangrijk onderwerp van gesprek met ketenpartners in de strijd tegen het ontstaan van afvalbranden. Robbert Loos is van mening dat in ieder geval ook de via de markt van het internet aangeschafte batterijen onder zo’n statiegeldregeling moeten vallen. “Je moet daar geen ruimte laten vallen, anders schiet je je doel voorbij.” Het is zaak zo snel mogelijk te beginnen. “Iedere brand is er een teveel.”

“VOOR DE HAND LIGT OM DE CONSUMENT EEN INCENTIVE ALS EEN RETOURPREMIE OF VERWIJDERINGSBIJDRAGE TE LATEN BETALEN.”

Waar ren jij mee? Ga naar rentegenkanker.nl

CIRCULAIR BROOD: ‘ZO INGEWIKKELD IS HET NIET’

Elke dag worden er tussen de 700.000 en 800.000 broden weggegooid in Nederland. En dat is nog zonder de consument gerekend. Horeca, winkels en bedrijfsleven zijn de grote verspillers. Drie enthousiaste bakkers uit de buurt van Wageningen konden dat niet meer aanzien. Met hun bedrijf Bakkersgrondstof geven ze heel veel oud brood een tweede leven.

TEKST: HETTY DEKKERS BEELD: BAKKERSGRONDSTOF

Een jaar of zes geleden kocht één van hen, Paul Berntsen, een machine waarmee je alle soorten organisch afval kan verwerken tot compost. Hij gooide er zijn broodoverschot uit eigen bakkerij in, samen met groente, fruit en andere organische resten. De compost gebruikte hij voor het tarweveld dat hij zelf beheerde. “Ik werkte toen bij Paul en vond eigenlijk dat we nog niet goed bezig waren”, vertelt Sebastiaan Hetterschijt. “Brood is een mooi product, jammer om daar compost van te maken.” De mannen besloten alleen nog maar brood in de composteermachine te stoppen en dat gaf al een beter resultaat. “Dat leverde een mooi poeder op dat we als veevoer aan een kippenboer konden slijten. In ruil kregen we van hem eieren retour.” Na nog wat ge-experimenteer kwamen de bakkers erachter dat je het poeder heel goed kan gebruiken om desem van te maken. “We vonden een grote bakker in Westervoort, met vijftien winkels, die ons zijn wekelijkse broodoverschot van 2500 kilo aan wilde leveren. Daarvan maakten wij desem dat we terug leverden, zodat daar weer smakelijk vers brood van gebakken kon worden. “De samenwerking met die eerste klant in Westervoort is nog steeds van kracht, maar intussen sluiten er ook steeds meer bakkers van de organisatie Topbakkers aan. “Uiteindelijk kunnen we opschalen tot zo’n 120.000 broden per week, dan hebben we onze maximale capaciteit wel bereikt”, aldus Hetterschijt. “We willen niet per se heel groot groeien. Ons belangrijkste doel is dat we kostbare grondstoffen opnieuw benutten.”

VEEVOEDER

Bakkersgrondstof timmert dus goed aan de weg. Volgens Hetterschijt wordt in Nederland ruim 80 procent van het weggegooide brood verwerkt tot veevoeder. Mooi, maar als je er weer nieuw brood van kunt maken, is dat nog veel mooier uiteraard. Omdat de milieuregels voor voeding erg streng zijn, moest Bakkersgrondstof wel maatregelen nemen. “Elke bakker heeft bij ons zijn eigen machine”, licht Hetterschijt toe. “Dat betekent dat je altijd direct kunt herleiden waar het door ons geproduceerde desem vandaan komt. Elke bakker krijgt door deze werkwijze alleen zijn eigen brood retour geleverd. Dat is misschien een prettig idee voor die bakker, maar bovendien voldoen we hiermee aan de regel ‘voortgezet gebruik’ uit de afvalstoffenwet. Zou je alle broden door elkaar gooien, dan voldoe je niet aan die regel en dan mag de bakker er geen nieuw brood van maken.”

Hetterschijt hoopt, net als zijn companen Paul Berntsen en Jos Veltmaat, dat hun circulaire initiatief ook andere mensen aan het denken zet. “Zo ingewikkeld is het allemaal niet, wat wij doen. We moesten natuurlijk inventief zijn, maar ook andere bedrijven kunnen omschakelen naar meer circulair produceren. Er zijn altijd mogelijkheden om het wél te doen, daar moet je mee aan de slag.” Volgens hem is het twee voor twaalf, gezien de huidige klimaat- en milieuontwikkelingen. “We kunnen niet doorgaan zoals we altijd gedaan hebben, het is een keer op. Het zijn moeilijke tijden nu, probeer klaar te zijn voor de tijd die eraan komt”, adviseert hij anderen.