Stad en Blauw 3 2018

Jaargang 2 3 - 2018

Stad + Blauw

Klimaat in de groene stad

Programma tegen watertekort, wateroverlast en hittestress ineen Interview met waterschapsbestuurder Josette van Wersch Watergebrek door droogte

Snake eye gaat geld besparen

CO N N E C T I N G G R E E N P R O F E S S I O N AL S

Heel Holland Zakt Waterproof project

Voorkom onkruid Kies voor onderhoudsvrije voegen van Normeco

De wonderen zijn de wereld nog niet uit...

Normeco levert gebruiksvriendelijke oplossingen voor een langdurig onderhoudsvrije tuin en bestrating. Dat doet wonderen!

Ervaar hoe gemakkelijk het werkt dankzij de unieke structuur van de voegmortel en het duidelijke verwerkingsadvies. Mocht je het prettig vinden dan begeleidt Normeco ook op locatie. Normeco heeft meer dan 20 jaar ervaring met voegen en is de juiste partner in het voorkomen van onkruid. Daarnaast kunt u profiteren van scherpe inkoopprijzen. Neem contact met ons op, dan komen wij graag bij u langs!

2

Voorkom onkruid op het terras Voorkom onkruid in de tuin

3 - 2018

AQUA XP FIJN • Voegen vanaf 1,5 mm • Verwerkbaar op natte stenen • Belastbaar tot 3500 kg • Geschikt voor alle soorten tegels en bestrating

POWERCLEAN Voeg - verwijder machine • Verwijdert zandvoegen • Zonder water • Snel en schoon

FUGENSAND • Geschikt voor alle soorten bestrating • Duurzaamheidslabel A+ • 100% ecologisch • Vanaf 1 mm

HOVENIERSKIT EASY • IJzersterke verlijming • Blijvend elastisch • Speciaal voor natuursteen

STROPELLETS De ecologische bodembedekker • Tegen mos- en onkruidgroei • Werkzaam 12-18 maanden • Ecologisch en duurzaam

VOEGMAATJE Voor tegels met aaneengesloten voeg • Werkt snel en eenvoudig • Voor een nog beter eindresultaat • RVS schijven van 1 t/m 6 mm breed

www.normeco.nl Normeco BV • +31 (0)6 45 60 56 29 • info@normeco.nl

www.stad-en-groen.nl

3

Vakbeurs met lezingen.

Over groene, water- en klimaatbestendige openbare ruimte van de toekomst.

Gratis toegang, registreer via:

www.vakbeursklimaat.nl 4

3 - 2018

ADVERTORIAL

Grootste klimaatevenement van Nederland Alle steden, groot en klein, worden nu en de komende jaren geconfronteerd met het klimaatbestendig maken van de stedelijke leefomgeving. De huidige klimaatverandering zorgt voor grotere hoeveelheden regenwater, maar ook voor droogte en hittestress in steden, overstromingen door rivierwater of zeespiegelstijging en veranderende dag- en nachttemperaturen.

Om antwoorden te vinden op vraagstukken rondom de klimaatproblematiek, wordt op 8 november Vakbeurs Klimaat georganiseerd in Expo Houten.

“Tijdens het evenement worden alle mogelijkheden, problemen én oplossingen rond de klimaatbestendige stad getoond en besproken”, zegt Marc de Winter, projectmanager van Vakbeurs Klimaat.

De beurs biedt voor de vierde jaar op rij het perfecte platform voor professionals uit het vakgebied om kennis en inspiratie op te doen. “Op de beursvloer staan toonaangevende bedrijven, ieder met hun eigen expertise. Ook kunnen bezoekers gratis aanschuiven bij een actueel lezingenprogramma.

Experts delen hun visie en gaan actief het gesprek aan met het publiek. Er wordt op dit moment hard gewerkt om ook dit jaar weer een sterk programma neer te zetten.”

Het evenement biedt een allesomvattend aanbod voor het (her)inrichten van de stad. Zo vindt u innovatieve en creatieve manieren om uw hemelwater te laten infiltreren of op te slaan. Maar ook waterdoorlatende verhardingen, duurzame groeninrichting, rioleringen, waterbouwkundige kunstwerken, deltawerken en er zijn bedrijven die u

kunnen adviseren over het ontwerp en het beheer van uw openbare ruimte.

“Het is niet zo dat er één oplossing is voor het klimaatprobleem. We zullen dus moeten blijven samenwerken om Nederland zo water- en klimaatbestendig mogelijk te houden,” aldus De Winter.

www.stad-en-groen.nl

5

Krinkels b.v. is een landelijke organisatie met 10 vestigingen in Nederland. Zo’n 275 Krinkels medewerkers werken dag in dag uit, door heel Nederland, aan de (water)wegen, het groen, het spoor, de sportvelden, het straatbeeld en de riolering. Meer informatie? www.krinkels.nl

Beheer, onderhoud en realisatie

van de openbare ruimte

Krinkels b.v. | Tel. 0165-201031 | www.krinkels.nl | info@krinkels.nl

Neptunus Een capillair irrigatie en waterbuffer systeem

Nieuw er waterbu systeem

Ideaal voor in plantenbakken of tuinen tegen uitdroging

Verkrijgbaar in verschillende maten

Wortels absorberen het water door capillaire werking

Vullen met water gaat gemakkelijk door gebruik te maken van een vulpijp

De grond absorbeert het water door de speciale openingen in het reservoir

GreenMax | Tel: 0031 413 29 44 47 | www.greenmax.eu

18

‘Ik had een haatliefdeverhouding met de waterschappen’

Ooit was hij als lobbyist en actievoerder werkzaam bij een milieuorganisatie. Nu bezet hij namens Water Natuurlijk een zetel in het algemeen bestuur van waterschap Rijn en IJssel. Stad+Blauw wil weten hoe Ruud Pleune de transitie maakt van milieuactivist naar waterschapsbestuurder. ‘Het waterschap beweegt nog wat traag. Maar je moet vooral niet gaan vastzitten in de frustratie daarover. We leveren goed werk en we zijn in beweging.’

www.stad-en-groen.nl

7

COLOFON Stad + Blauw is een uitgave van NWST NeWSTories bvwordt in een gemiddelde oplage van 4400 exemplaren verspreid onder groenbeheerders, groene aannemers, landschapsarchitecten, adviseurs en toeleveranciers in de groene sector. Bij alles staat de praktisch ingestelde vakman centraal.

Redactie & commercie NWST NeWSTories bv Fransestraat 41 6524 HT Nijmegen T 024-3602454 F 024-3602464 I www.stad-en-groen.nl M info@nwst.nl Hoofdredacteur: Hein van Iersel (hein@nwst.nl) Operationeel manager: Peter Jansen (peter@nwst.nl) Redacteurs: Kelly Kuenen (kelly@nwst.nl)

Guus van Rijswijck (guus@nwst.nl)

Linde Kruese (linde@nwst.nl)

Willemijn van Iersel

(Willemijn@nwst.nl) Vormgeving: StudioBont Advertenties: Alberto Palsgraaf

(alberto@nwst.nl)

Rik Groenewegen

(rik@nwst.nl) Sales support: Lieke van der Weijde

(lieke@nwst.nl) Abonnementen Controlled circulation: Dit betekent dat alle professionals in de groene sector recht hebben op een gratis abonnement. Niet werkzaam in de groene sector 77,- per jaar. De abonnementsperiode loopt van 1 januari tot en met 31 december van ieder jaar en uw abonnement zal jaarlijks automatisch worden verlengd, tenzij uw schriftelijke wederopzegging uiterlijk 31 oktober voorafgaand aan de nieuwe abonnementsperiode in ons bezit is.

ISSN: 2589-210X, Stad + Blauw Alle auteursrechten en databankrechten ten aanzien van (de inhoud van) deze uitgave worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze berusten bij Stad + Blauw c.q. de betreffende auteur. Niets uit deze uitgave mag zonder schriftelijke toestemming van de uitgever worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, scan, fotokopie, elektronisch of op welke wijze dan ook. Stad + Blauw wordt tevens elektronisch opgeslagen en geëxploiteerd. Alle auteurs van tekstbijdragen in de vorm van artikelen of ingezonden brieven en/of makers van beeldmateriaal worden geacht daarvan op de hoogte te zijn en daarmee in te stemmen e.e.a. overeenkomstig de publicatieen/of inkoopvoorwaarden. Deze zijn bij de redactie ter inzage of op te vragen.

8

22 ‘We hebben een goed leerjaar achter de rug’ Openbaar ‘groen’ en ‘blauw’ staan laag op de prioriteitenlijst die in werking treedt bij extreme droogte zoals afgelopen zomer. Terwijl de beschikbaarheid van water verminderde, groeide de behoefte eraan.

Nogal wat jonge bomen, struiken en vaste planten bleken het niet te redden.

30 Ingenieur Ton de Kroon: ‘Snake Eye gaat opdrachtgevers geld besparen’ Adviesbureau R.I.E.T. inspecteert drainages van binnenuit met een camera Sinds begin dit jaar kan adviesburo R.I.E.T. drainages onder sportvelden eenvoudig inspecteren met een camera genaamd Snake Eye. ‘We hoeven nu bij gebrek aan informatie nooit meer te raden hoe drainagecircuits lopen, of hele systemen te vervangen omdat niet duidelijk is hoe groot de schade is’, aldus ingenieur Ton de Kroon van Adviesburo R.I.E.T.

3 - 2018

INHOUD

In de Noordwaard verzorgen waterbuffels het maaiwerk Als je de opdracht krijgt van Rijkswaterstaat om een benedenrivierengebied te onderhouden, hoe pak je dat dan op een duurzame manier aan, zodat de natuur er niet onder lijdt? Gebr. Van Kessel Onderhoud werd creatief en zette verschillende grazers in: Konikpaarden, Schotse Hooglanders en sinds 2016 ook waterbuffels. Free Nature, verantwoordelijke voor de dieren, onderzocht of de dieren echt zo graag zwemmen als hun naam doet vermoeden.

EN VERDER

14

8 Nieuws 26

Heel Holland Zakt. Maar Kockengen nog wat meer!

32

Waarom kiezen voor een groen(blauw) dak?

34

Droogte brengt plezier en problemen in Rijn en Waal

36

Certificeringplicht voor drijvende werktuigen

38 Bomen krijgen tweede leven in Nijmeegse Spiegelwaal 42

Hoofdredactioneel

36 Programma tegen watertekort, wateroverlast en hittestress ineen

VOLG ONS

twitter.com/stadblauw

Water vasthouden waar het kan en afvoeren waar het moet. Josette van Wersch, lid van het dagelijks bestuur van Waterschap Limburg, spreekt vol trots over ‘een uniek programma’ om de gevolgen van extreem weer in de provincie het hoofd te bieden.

facebook.com/stadblauw

www.stad-en-groen.nl

9

Nederland krijgt eigen ‘klimaattop’

Nederland organiseert in 2020 een klimaattop, vergelijkbaar met die van Parijs. Dat meldt de NOS. Op de klimaattop wordt een actieplan rond klimaatverandering gepresenteerd. Dat richt zich niet alleen tot CO-beperking, maar ook op de vraag hoe landen kunnen anticiperen op weersextremen als overstromingen en droogte. Van zeventien landen is al bekend dat ze aan dit plan meewerken.

Research Fellow Urban Forestry van start

Op verzoek van Branchevereniging VHG zal aan de TU Delft de komende drie jaar een Research Fellow Urban Forestry worden ingevuld. Dr. René van der Velde van de TU Delft, sectie Bouwkunde, Urbanism en Landschapsarchitectuur, gaat deze vormgeven. Op donderdag 11 oktober stelde René van der Velde zich voor en ging hij in gesprek met professionals uit het werkveld.

Urban forestry is een betrekkelijk nieuw vakgebied.

De steden staan voor grote uitdagingen. Bomen en bossen kunnen een belangrijke rol spelen in de duurzame toekomst van de stad, maar komen om diverse redenen in het gedrang. De verdere ontwikkeling van dit vakgebied is dan ook urgent en vereist meer academische en professionele aandacht. Om deze reden start Branchevereniging VHG in samenwerking met de TU Delft een Research Fellow(ship) Urban Forestry aan de faculteit Bouwkunde van de TU Delft.

Dr. René van der Velde is landschapsarchitect en universitair hoofddocent aan de TU Delft. Samen met de fellowship van deskundigen uit het werkveld zal hij de komende drie jaar werken aan een nieuwe ‘taal’ om de symbiose tussen steden en bomen te verbeteren. ‘Ik noem het urban forestry 1.0, waarbij we een verzameld werk maken van alle kennis die er al is over bomen in de stad en die we nog gaan ontwikkelen. Geen boek over stadsbomen, maar een boek over bomensteden.’

10

Branchevereniging VHG is erg blij met deze ontwikkeling: ‘Het is belangrijk om bomen een plek te laten behouden in de toenemende verdichting in de steden’, stelt directeur Egbert Roozen. ‘We moeten kijken wat bomen kunnen toevoegen aan de leefbaarheid van de omgeving; denk aan gezondheid, luchtkwaliteit enzovoorts. Wat voor soorten hebben op een bepaalde plek het beste effect? En hoe creëren we goede groeiplaatsen voor bomen in de dichtbebouwde steden? Dat zijn belangrijke aspecten om verder te onderzoeken en een plaats te geven in verdere stedelijke ontwikkeling. We willen bovendien bereiken dat groen – en dus ook bomen – vooraan in de ontwikkelketen komt. Ik verwacht veel kennis en informatie uit deze fellowship om daarmee een grote stap te kunnen maken.’

Het waterschap De Dommel bevestigt dat de grondwaterstanden enorm laag zijn, op sommige plaatsen wel 1 tot 2 meter onder de normale stand.

En het regent nog steeds niet genoeg om dat te compenseren. Het herstel zal nog maanden duren, waardoor in Zuid- en Oost-Nederland nog steeds een beregeningsverbod geldt.

Natuurmonumenten heeft alarm geslagen over het voortdurende watertekort, dat een funeste invloed kan hebben op natuurgebieden. Als het grondwater niet voor het komende voorjaar is aangevuld – en daar is volgens de natuurbeheerorganisatie grote kans op – dan zullen de effecten van de droogte zich de rest van 2019 voortzetten.

Daarbovenop wordt gevreesd voor een volgende warme en droge zomer.

Droogte nog lang niet voorbij De droogte van afgelopen zomer suddert nog altijd na, vooral in de natuurgebieden en op de hoge zandgronden in het zuiden en oosten van het land. Sommige plekken kampen met een regentekort van 300 millimeter, terwijl het waterpeil rond deze tijd van het jaar op 30 tot 50 centimeter zou moeten staan, meldt de Volkskrant.

3 - 2018

NIEUWS

Oproep om oppervlaktewater niet te verlagen

De problemen rondom de droogte van de afgelopen maanden zijn volgens de Unie van Waterschappen nog steeds niet voorbij, ondanks de regen van de afgelopen weken. Voor Natuurmonumenten reden om de waterschappen te vragen het peil van het oppervlaktewater in kanalen, sloten en meren niet te verlagen tot winterpeil. Volgens Natuurmonumenten is de grondwaterstand door de afgelopen zomer zo gedaald, dat de prioriteit nu moet liggen bij natuurherstel. Er zijn nog altijd meldingen van botulisme en verzilting. Teo Wams, directeur natuurbeheer bij Natuurmonumenten, vertelt tegen Trouw dat de grondwatersystemen de kans moeten krijgen om zich te herstellen. Daar is maatwerk voor nodig.

Woordvoerders van de waterschappen reageren bereidwillig, maar melden dat de mogelijkheden per regio verschillen. Door de extreme weersomstandigheden kan het plots veel gaan regenen, waardoor het van essentieel belang is om in extreem natte periodes bergingsmogelijkheden te hebben bij plotselinge wateroverlast. Daarom is maatwerk vereist.

De waterschappen gaan in gesprek over de mogelijkheden met gemeenten, provincies, het bedrijfsleven en natuurorganisaties.

Zoektocht naar mooiste zwemvijver

Bij de vorige editie ging Lilypond ermee vandoor: de titel Zwemvijver van het Jaar. Wie kans wil maken de opvolger te worden van het bedrijf uit Wageningen, kan zich nu inschrijven met zijn mooiste zwemvijverproject.

Uit alle inzendingen kiest een vakjury de genomineerden. Zij bepaalt ook wie de uiteindelijke winnaar van de titel Zwemvijver van het Jaar 2019 wordt. Er zijn twee categorieën: 'particuliere zwemvijver' en 'particulier natuurlijk zwembad'. De jury beoordeelt het ontwerp, de verbinding met de omgeving, de technische uitvoering, het onderhoud en de waterkwaliteit. Groenprofessionals kunnen hun zwemvijverproject tot en met 9 november 2018 inschrijven via de website van Branchevereniging VHG. Afgelopen jaren was de kwaliteit van de genomineerde en winnende projecten zeer hoog, vindt de VHG, de organisator van de wedstrijd. Daardoor mochten deelnemers zelfs door naar de zwemvijvercompetitie van de Internationale Organisation für naturnahe Badegewässer (IOB). Vorig jaar waren Lilypond uit Wageningen, Van Lingebrug Hoveniers uit Ochten en de Koninklijke Ginkel Groep genomineerd.

Apart tarief voor opvang regenwater

Inwoners van Son en Breugel die hun regenwaterafvoer zelf opvangen in plaats van het via het riool af te voeren, betalen vanaf 2020 jaarlijks 50 euro minder aan rioolheffing. Volgend jaar gaat de gemeente inwoners via een grootscheepse campagne voorlichten over manieren om de hemelwaterafvoer van het riool af te koppelen.

Wethouder Tom van den Nieuwenhuijzen (PvdA/ GroenLinks) wil op die manier het afvoersysteem beter bestand maken tegen extreme buien. Hij stelt dat de kans dat het riool overloopt groter is als ook het water van daken en schuren het riool in stroomt. Daardoor komt rioolwater op straat en in sloten terecht.

In nieuwbouwwijken is de aparte afvoer van regenwater al jaren gebruikelijk. Bij oudere panden leidt de regenpijp normaal gesproken gewoon naar het riool. De gemeente Son en Breugel geeft al langer 300 euro subsidie aan mensen die het regenwater afkoppelen, maar de wethouder stelt dat er een structurele, bestendige regeling moet komen. Als een pandeigenaar het regenwater op zijn eigen perceel verwerkt, hoeft de gemeente dit niet te doen en hoeft hij er ook niet voor te betalen, stelt de wethouder.

www.stad-en-groen.nl

11

Bienvenue op Plein Bordeaux, tijdens de Vakbeurs Klimaat op 8 november in Expo Houten!

Volgens het KNMI zal binnen afzienbare tijd het huidige klimaat van het zuidwesten van Frankrijk, met als middelpunt de stad Bordeaux, de norm zijn in Nederland.

Het is van groot belang dat wij ons hierop voorbereiden.

De deelnemers van Plein Bordeaux denken daarin graag met u mee.

Plein Bordeaux biedt iets unieks: acht bedrijven, allen specialist op het eigen vakgebied, die met elkaar samenwerken en kennis delen om zo tot innovatieve oplossingen te komen. Deze oplossingen kunt u toepassen voor een klimaatadaptieve openbare ruimte. Door onze multidisciplinaire aanpak bieden wij oplossingen voor groen, grijs, blauw en ecologie.

Wilt u voorbereid zijn op klimaatverandering? Kom dan kijken op Plein Bordeaux, tijdens de Vakbeurs Klimaat. Wij nodigen u uit op Plein Bordeaux voor een heerlijke kop koffie, bereid door onze barista. U waant zich in Frankrijk en tijdens deze minivakantie kunt u zich rustig oriĂŤnteren op de mogelijkheden voor een klimaatadaptieve openbare ruimte.

Bezoek ook onze website: www.pleinbordeaux.nl

12

3 - 2018

NIEUWS De gemeente Son en Breugel knipt de rioolbelasting in tweeën, door een eigenarendeel en een gebruikersdeel te onderscheiden. Daarbij bestaat het gebruikersdeel uit het afvalwater dat bijvoorbeeld door afvoer en toilet in het riool terechtkomt. Het eigenarendeel betreft de verwerking van hemelwater, wat tegen een vast tarief van 50 euro gebeurt. Wie is afgekoppeld, hoeft dit niet te betalen. Bij een huurwoning geldt dat niet de huurder, maar de pandeigenaar wordt belast.

Son en Breugel is de eerste gemeente die deze vorm van belasting doorvoert. De Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) is intensief bij de nieuwe systematiek betrokken; bij gebleken succes wil de VNG de verordening uit Son gebruiken als landelijk voorbeeld.

Historisch gangenstelsel gebruiken voor wateropvang

In Antwerpen heeft schepen Ludo Van Campenhout het idee geopperd het oude gangenstelsel onder de stad te gebruiken voor de opvang van water. De Antwerpse ruien werden eeuwen geleden aangelegd en werden eerst als gracht en watervoorziening en later als riolering gebruikt. Pas na enkele eeuwen werden de gangen overdekt.

Tegenwoordig liggen de ruien onder de grond en zijn ze grotendeels ongebruikt. In die delen kan volgens Van Campenhout (zijn functie is vergelijkbaar met die van wethouder) water opgeslagen worden, dat gebruikt kan worden voor bijvoorbeeld het bewateren van bomen en planten in tijden van droogte. Het gangenstelsel is maar liefst

acht kilometer lang. Een deel is te bezoeken door toeristen. Dat moet in de toekomst nog steeds mogelijk zijn. Het idee de gangen als opslag te gebruiken maakt deel uit van het waterplan waar de stad aan werkt. Ook op andere locaties wil de stad wateropslagplaatsen maken.

Waterschap Limburg pakt waterkwaliteit aan met 250.000 euro

Het waterschap Limburg trekt 250.000 euro uit om de kwaliteit van het oppervlaktewater te verbeteren. Ingrijpen is noodzakelijk vanwege de aanwezigheid van verschillende schadelijke stoffen in het water. Er zijn te veel meststoffen, waaronder stikstof en fosfaat, en metalen bestrijdingsmiddelen in het water aanwezig.

Dat heeft invloed op het milieu, de drinkwatervoorziening, de recreatie, de (sport)visserij en de irrigatie van landbouwgebieden. Het waterschap gaat de 250.000 euro gebruiken om de oorsprong van de schadelijke stoffen te achterhalen en de hoeveelheid terug te dringen.

Het is niet de eerste keer dat het waterschap Limburg ingrijpt om de waterkwaliteit te verbeteren. Er is al een investeringsprogramma voor de verbetering van rioolwaterzuiveringen en gemeenten werken aan het terugdringen van riooloverstorten. Ook heeft de landbouwsector zich toegelegd op het verminderen van bestrijdingsmiddelen en meststoffen.

Extra gras om dijken te verstevigen

Waterschap Drents Overijsselse Delta strooit extra graszaad om droge dijken te verstevigen. Volgens dijkbeheerder Johan Elshof is het zeker tien jaar geleden dat het waterschap voor het laatst ‘doorzaaide’. Het illustreert de droogte en de hitte van afgelopen zomer, aldus De Stentor. Elshof verklaart de maatregel uit het feit dat op sommige plekken op de dijk langs de Vecht tussen Zwolle en Ommen de grasmat is aangetast en nog niet heeft kunnen herstellen. Op veel percelen is het wel goed gegaan, maar op sommige zandgronden vertoont de mat te weinig herstel, aldus de dijkbeheerder.

Tijdens de inspectie werd duidelijk dat sommige graslagen een gebrekkige staat vertonen. Nadat het waterschap het even had aangekeken, werd besloten tot ingrijpen. Volgens Elshof gaat het om noodmaatregelen, omdat het risico bestaat dat de dijken daadwerkelijk beschadigd raken. Hij wijst erop dat voorkomen beter is dan genezen.

Volgens Elshof zijn de plekken in een paar dagen tijd doorgezaaid met diverse grassoorten met een goede beworteling, die goed tegen nieuwe droogte bestand is. Hij laat weten graag eventuele dijkbeschadigingen tijdens hoogwater voor te zijn met deze maatregelen.

www.stad-en-groen.nl

13

In de Noordwaard verzorgen waterbuffels het maaiwerk Gebr. Van Kessel Onderhoud en Free Nature slaan de handen in één Als je opdracht krijgt van Rijkswaterstaat om een benedenrivierengebied te onderhouden, hoe pak je dat dan op een duurzame manier aan, zodat de natuur er niet onder lijdt? Gebr. Van Kessel Onderhoud werd creatief en zette verschillende grazers in: konikpaarden, Schotse hooglanders, schapen en sinds 2016 ook waterbuffels. Free Nature, verantwoordelijk voor de dieren, onderzocht of de dieren echt zo graag zwemmen als hun naam doet vermoeden.

Auteur: Linde Kruese De Noordwaard is een gebied van zo’n 4.450 hectare groot dat grenst aan de rivier de Nieuwe Merwede; het ligt ten westen ligt Werkendam en ten noorden van het Nationaal Park De Biesbosch.

Het gebied wordt gebruikt om hoogwater snel af te voeren naar zee. De Noordwaard was vroeger een polder, die in vijf jaar tijd opnieuw is ingedeeld en van een binnendijks in een buitendijks doorstroomgebied is veranderd. De Nieuwe Merwede krijgt hierdoor meer ruimte, waardoor hoogwater sneller wordt afgevoerd naar zee. Dat is gedaan

14

in het kader van het programma Ruimte voor de Rivier, dat werkt aan een veiliger en mooier Nederlands rivierengebied. Een paar keer per jaar staat het gebied onder water. Dat gebeurt voornamelijk in de winter, wanneer regen en smeltwater een hoge waterstand veroorzaken.

Grazers en maaiers Gebr. Van Kessel Onderhoud voert in opdracht van Rijkswaterstaat het onderhoud uit in de Noordwaard. Bij extreme hoogwatersituaties

zorgt de doorstroming van het gebied voor een waterstandsverlaging bij Gorinchem van 30 centimeter. Daarom moet de Noordwaard vrij zijn van vegetatie. Gebr. Van Kessel voegt natuur en onderhoud samen door dieren het land te laten begrazen in combinatie met het maaien. In het gebied dat Gebr. Van Kessel onderhoudt, grazen konikpaarden, Schotse hooglanders, waterbuffels en schapen. Jan Louis Reijnierse is contractcoördinator bij Gebr. Van Kessel Onderhoud. Hij legt uit hoe ze te werk gaan: ‘ Gebr. Van Kessel heeft 1.000

3 - 2018

ACHTERGROND hectare van de Noordwaard in beheer. Het overige gebied wordt onderhouden door onder andere waterschappen en agrariërs. De dieren leven in een gebied van 360 hectare dat omrasterd is.

Hierbinnen blijven de dieren om te grazen. Ze kunnen zich vrij bewegen. Waar de dieren niet rondlopen, maaien we met machines, zoals tractoren of rupsmaterieel. In verband met de waterveiligheid stelt Rijkswaterstaat bepaalde eisen. Zo mag de begroeiing in het intergetijdengebied maximaal 30 centimeter hoog zijn. Dit kan prima met alleen machines, maar dan geef je de natuur onvoldoende de ruimte en kan deze zich niet ontwikkelen.

Door het ‘maaien’ van de grazers kan de natuur zich beter ontwikkelen.

Jan Louis Rijnierse

‘We willen met de inzet van de dieren als ‘maaiers’ zoveel mogelijk dieren- en planten soorten in stand houden’

Soorten in stand houden De reden dat Van Kessel niet het hele gebied dat ze in beheer hebben zelf maait, is duurzaamheid.

Reijnierse: ‘We zouden het gebied één keer per jaar met de tractor kunnen maaien, maar dat is voor de ontwikkeling van de natuur niet goed.

We willen met de inzet van de dieren als ‘maaiers’ zoveel mogelijk dieren- en plantensoorten in stand houden. Dit is een vorm van duurzaam werken.

We hebben Free Nature ingezet als onderaannemer; zij zijn verantwoordelijk voor de dieren die in het gebied rondlopen, met uitzondering van de schaapskudde. Die graast in delen waar de grote grazers niet bij kunnen komen en is van een schaapherder. We doen alles in overleg met Free Nature. Wij moeten voldoen aan de eisen van Rijkswaterstaat, aan Free Nature de taak om op het wel en wee van de dieren te letten. Bij ons gaat het niet zoals bij de dieren in de Oostvaardersplassen.

Minimaal één keer per jaar komt er bijvoorbeeld een dierenarts langs om de dieren te onderzoeken en waar nodig worden ze bijgevoerd. En bij hoog water is er een veilige, droge plek waar ze naartoe kunnen.’

Welk dier past waar?

Het heeft even geduurd om de dieren op de juiste plekken in te zetten, maar Reijnierse is blij met de prestaties van de grazers in de Noordwaard.

‘We zijn zeker tevreden. Het begin is altijd lastig, zeker omdat we met dieren werken. Het eerste jaar liepen de dieren niet zo verspreid en aten ze relatief in een relatief klein gebied, waardoor wij meer moesten maaien. In het tweede jaar werd dit al beter, omdat we beter doorhadden welk dier waar het beste past. Sindsdien houden de dieren alles goed bij; ze doen het veel beter dan twee jaar geleden. Al moeten we altijd wel bij maaien.’

Het driejarige contract dat Van Kessel heeft met Rijkswaterstaat is inmiddels verlengd met een jaar.

Een prachtig leven De organisatie die verantwoordelijk is voor de dieren in de Noordwaard is Free Nature, de

Foundation for Restoring European Ecosystems. Free Nature zet dieren in om natuurgebieden te begrazen. Behoud van de natuur en biodiversiteit is daarbij de belangrijkste pijler. Om die reden wordt per natuurgebied gekeken hoeveel dieren er nodig zijn. Voorlichter Tanja de Bode legt uit waarom dat zo belangrijk is: ‘Wij zorgen voor natuurlijke begrazing door dieren in natuurlijke aantallen in natuurgebieden te plaatsen. De dieren lopen er het hele jaar door. We plaatsen genoeg dieren om het gebied in de winter kaal te laten vreten, wat nodig is aangezien de rivier in de winter het vaakst overloopt. Maar de kudde is klein genoeg om in de zomer niet al het groeiende groen op te eten. In de zomer blijven bloemen en planten dus staan, wat de biodiversiteit ten goede komt. En we doen het natuurlijk ook om de dieren een prachtig leven te geven.’

Jonge waterbuffel www.stad-en-groen.nl

15

Prolock Delta Dichtscherm Innovatieve en duurzame bescherming tegen kwelwater en piping

Duurzaam Lange levensduur > 100 jaar

Milieuverantwoord 100% gerecycled en recyclebaar

Snel en eenvoudig te monteren Lichtgewicht en symmetrisch

Unieke slotafdichting Een minimaal lekdebiet

Profextru Productie B.V. Bruchterweg 88 7772 BJ Hardenberg +31 (0) 523 654 010 / info@prolock.nl www.prolock.nl

ACHTERGROND Planten en planteneters Free Nature heeft in meer dan 30 natuurgebieden in Nederland dieren lopen. Ook in het buitenland wordt de organisatie steeds meer gevraagd. De Bode: ‘In het buitenland is steeds meer interesse in begrazingsbeheer. We werken in België en Duitsland en we doen ook advieswerk voor projecten in andere landen en wisselen dieren uit. In Oost-Europa vertrekken veel boeren naar de stad en het land dat achterblijft groeit dicht als er niets aan gedaan wordt. Dat komt door twee processen: planten en planteneters. Die twee waren altijd verweven, maar als je de eters weghaalt, groeit het dicht. Als je gaat maaien, wat in de zomer moet gebeuren, gaan bloemen en dieren zoals insecten en vogels verloren. Zulke gebieden moeten dus goed beheerd worden.’

De dieren in de Noordwaard lopen vrij rond, maar dat betekent niet dat ze aan hun lot worden overgelaten

Eén groot feest De dieren in de Noordwaard lopen vrij rond, maar dat betekent niet dat ze aan hun lot worden overgelaten. De Bode houdt zich dagelijks bezig met het monitoren van de dieren, ze geeft excursies en lessen aan kinderen. Haar grootste zorg is het wel-

zijn van de kuddes. ‘Zijn de dieren gezond, moeten we ingrijpen? Die vragen stel ik mezelf. We zorgen dat de dieren op tijd geëvacueerd worden bij hoog water. Het is een laaggelegen gebied, dus dat gebeurt vaak. We zetten de dieren dan op een terp waar ze gevoerd worden. Wij hebben zorgplicht voor de dieren.’ In de Noordwaard grazen Schotse hooglanders, konikpaarden en waterbuffels. De waterbuffels zijn relatief nieuw in het gebied; de kudde is er in 2016 bij gekomen. ‘We zijn met de waterbuffels begonnen omdat ze goed overweg kunnen met een nat gebied als de Noordwaard. Er zijn veel kreken die voor paarden niet aantrekkelijk zijn om over te steken. De waterbuffel daarentegen vindt het één groot feest. Ze kunnen ontzettend goed zwemmen; daardoor komen ze op plekken waar de paarden niet komen.’

Konikpaarden komen tot rust De Noordwaard is ook deels ingericht als recreatiegebied, waardoor de dieren af en toe in aanraking komen met mensen. Volgens De Bode is dat geen probleem. ‘In het gebied waar de waterbuffels staan, is heel veel water. Het is toegestaan om er te wandelen, maar door alle kreken doen weinig mensen dat in de praktijk. Wel zijn er veel fietsers, maar zij fietsen buiten het begrazingsgebied. De waterbuffels zijn voor mensen wel goed te zien.

Dat vinden de buffels prima. Ze zijn niet gevaarlijk of agressief, maar ze kunnen wel nieuwsgierig zijn.

Als ze kalfjes hebben, zijn ze extra alert, waardoor ze zich eerder zullen terugtrekken.’ Dieren komen in de Noordwaard juist tot rust. Een goed voorbeeld zijn de konikpaarden die vrij rondliepen op het Nijmeegse Waalstrand. De dieren werden regelmatig gevoerd door strandbezoekers, wat leidde tot opdringerige paarden en dus gevaarlijke situaties. Toen de paarden niet langer houdbaar

waren in het gebied, was er even sprake van slachting van de paarden, maar na een petitie werd dat plan van tafel geveegd. De paarden leven nu in de Noordwaard. ‘Ze doen het goed; de komende jaren kunnen ze hier blijven lopen. Ze komen niet in aanraking met mensen.’

Lekker badderen De komst van de waterbuffels naar de Noordwaard was voor Free Nature reden om de dieren eens goed onder de loep te nemen. Want zijn ze nu echt zo dol op water als hun naam doet vermoeden?

Hoe vaak eten ze, wat is hun ritme, zwemmen ze of badderen ze zelfs? Met gps-halsbanden werd de kudde een maand lang nauwlettend gevolgd.

Uit het onderzoek blijkt dat de buffels 48 procent van de tijd grazen, 33 procent liggen en 11 procent zwemmen. De overige 5 procent van de tijd besteden ze aan staan, lopen en overig gedrag. De buffels hebben minder zweetklieren dan runderen; om af te koelen zijn ze dus afhankelijk van modder en water. Daarom is gekeken naar het verband tussen de buitentemperatuur en het aantal keren dat de waterbuffels in het water zijn gespot. De Bode: ‘Het was heel leuk om aan te tonen dat de buffels met warm weer lekker badderen en bij lagere temperaturen het water gebruiken om over te steken.

Ze besteden veel tijd aan eten en herkauwen. We hebben ook gekeken naar de verschillen tussen kalveren en volwassen buffels.’

Nieuw leven in de kudde Er is een verschil waargenomen tussen de activiteiten van kalveren, jaarlingen en volwassen waterbuffels. De kalveren en jaarlingen gedragen zich bijna hetzelfde als de volwassen dieren, alleen grazen zij minder vaak. De jonge kalveren worden gevoed door hun moeder en hoeven daardoor minder te grazen. Ze liggen ook vaker, omdat ze nog moeten groeien. Ten tijde van het onderzoek waren de kalveren een half jaar oud, de jaarlingen waren ongeveer één jaar oud en de volwassen dieren in de kudde waren tussen de drie en acht jaar oud. ‘De afgelopen zomer zijn er in de kudde zes kalfjes geboren. Ze lieten lang op zich wachten, maar ze hebben een inhaalslag gemaakt.’ Als de groep te groot wordt, moet de kudde uit elkaar gehaald worden en zal een aantal buffels weer ingezet worden in een ander natuurgebied.

Be social Scan of ga naar: www.stad-en-groen.nl/article/27374/in-de-noordwaardverzorgen-waterbuffels-het-maaiwerk Konikpaarden www.stad-en-groen.nl

17

Ruud Pleune - Waterschap Rijn en IJssel

‘Ik had een haat-liefdeverhouding met de waterschappen’ Milieuactivist voegt zich in de rol van waterschapsbestuurder Ooit was hij als lobbyist en actievoerder werkzaam bij een milieuorganisatie. Nu bezet hij namens Water Natuurlijk een zetel in het algemeen bestuur van waterschap Rijn en IJssel. Stad+Blauw wil weten hoe Ruud Pleune de transitie maakt van milieuactivist naar waterschapsbestuurder. ‘Het waterschap beweegt nog wat traag. Maar je moet vooral niet gaan vastzitten in de frustratie daarover. We leveren goed werk en we zijn in beweging.’

Auteur: Paul van der Sneppen

18

3 - 2018

4 min. leestijd

liefdeverhouding met de waterschappen. Bij Waterpakt voerden we onder meer een lobby voor een scherper mestbeleid. Ik zag de waterschappen daarin wel voor me als partner. Maar pogingen om ze in onze missie mee te krijgen, liepen op niets uit. De waterschappen stelden zich op het standpunt dat ze er voor iedereen moeten zijn.’

En dus probeerden Pleune en zijn medestanders de waterschappen mee te krijgen bij stimuleringsmaatregelen voor boeren. ‘Om ze te bewegen om minder te vervuilen, dus. Maar daar wilden ze ook niet in mee. Ze stelden zich op het standpunt dat ze boeren niet uit publieke middelen wilden betalen om minder te vervuilen. Ik kon geen kant op met de waterschappen. Ik wist gewoon niet wat ik met ze moest.’

Regentesk Pleune ervoer de waterschappen toen nog als onbeweeglijk en zelfs nog wat regentesk. Maar hij zag ook hoe ze in beweging waren. Ze worden allengs opener en democratischer, vindt hij. De contacten binnen de waterschappen vindt hij bovendien stimulerend. ‘De flegmatiek van de organisatie ligt zeker niet aan de individuele mensen die er werken. Het is een bedrijfscultuur, een veranderende bedrijfscultuur bovendien. Ik heb ervaren dat veel mensen bij de waterschappen erg begaan zijn met thema’s die ik ook belangrijk vind. En dus besloot ik me verkiesbaar te stellen voor het algemeen bestuur.’ In maart 2015 nam Pleune namens de partij Water Natuurlijk zitting in het bestuur van het waterschap Rijn en IJssel, het waterschap in zijn regio.

IN GESPREK MET Een van zijn ambities is om het waterschap meer op het netvlies van de burger te krijgen. ‘Daar slagen we nog niet heel erg in. Maar dat komt ook doordat we gewoon heel goed werk leveren. De burger ervaart weinig problemen. We halen niet zo vaak de krant.’

Toch kan het waterschap veel meer aan profilering doen, vindt Pleune. De gemeenten slagen er vaak veel beter in om thema’s op de burger over te brengen. Als voorbeeld noemt hij maaionderhoud. ‘Dat is een aanknopingspunt. Burgers hebben daar best veel over te zeggen. Zo hoor ik burgers er soms over klagen dat ergens te vroeg wordt gemaaid, als alles nog in bloei staat. Of ze melden dat ergens nesten worden weggemaaid.

In de gemeente Zutphen heeft de politiek burgers gevraagd om mee te denken over water- en oeverbeheer. Daar komen dan maar liefst zestig initiatieven uit voort, allemaal suggesties voor hoe het beter kan.’

Defensief Het waterschap lijkt daar nog niet goed mee overweg te kunnen, constateert Pleune. Dat reageert vooral defensief. ‘We leggen dan keurig uit waarom we dingen doen en volgens welke regels en normen. Vervolgens worden de burgers bedankt voor hun belangstelling en input en daarmee is de kous dan af.’

Dat vond de waterschapsbestuurder teleurstellend.

Hij stapte naar de verantwoordelijke heemraad en vond daar een medestander, die de kwestie vervolgens weer binnen de organisatie op de agenda zette. ‘Dan zie je dat er een lang traject in

Pleune studeerde meteorologie. Daarna promoveerde hij in de bestuurskunde. Met het weer heeft hij tegenwoordig professioneel weinig meer van doen, maar die promotie geeft al wat aan hoe zijn loopbaan zich verder zou gaan ontwikkelen. Na zijn promotie ging Pleune werken voor Waterpakt, een samenwerkingsverband van milieuorganisaties, dat zich vooral bezighoudt met lobbyen voor goede waterkwaliteit. Vanaf dat moment lopen water en waterkwaliteit als rode draad door zijn loopbaan.

Partner Toch is de overgang van lobbyen en actievoeren naar de rol van bestuurslid van een waterschap een grote sprong. ‘Ik had aanvankelijk een haat-

www.stad-en-groen.nl

19

Nieuw: Drainjet 90 verticaal draineren van tuinen i.v.m. afkoppelen, natte plekken in sportvelden, golfbanen ect. waar horizontaal draineren niet mogelijk is.

PermavoidÂŽ Capillair Irrigatie Systeem

Beuningen, drijvende fontein voor het verbeteren van de watercirculatie en daarmee verbetering van de waterkwaliteit.

Groot waterbufferend vermogen ten behoeve van bomen en groeninrichting op zowel daken als in door bestrating gesloten groeiplaatsen

Groningen, watercirculatie systeem voorzien van filtering en waterbehandeling voor optimale waterkwaliteit.

Licht, eenvoudig en duurzaam Betrouwbaar watermanagement WWW.TGS.NL TREE GROUND SOLUTIONS

Slim combineren van

+31 (0)20 4117175

We love making water work www.aquaco.nl

groen, grijs & blauw Groeiplaats inrichten als waterinfiltratiesysteem?

Vraag een van onze adviseurs naar de mogelijkheden.

www.treebuilders.eu

TreeBUILDERS | Tel: +31 413 530 266 | www.treebuilders.eu

IN GESPREK MET

beweging wordt gezet. Te lang, wat mij betreft. Ik zeg dan: nodig die mensen uit en praat met ze. Bij de gemeente is die dialoog kennelijk wel mogelijk.

Waarom lukt het ons dan niet, vraag ik mij af.’

Ondersteunen Daar ziet Pleune ook een taak voor zichzelf weggelegd. ‘Ik wil zelf burgerinitiatieven opzoeken en daarbij aanhaken. Ik wil kijken hoe we ze actief kunnen ondersteunen.’ Die taak wordt allengs ook meer van de waterschappen verlangd, merkt Pleune. ‘Er zijn tegenwoordig een hoop zaken waar burgers zich druk om maken waar je vijftien jaar geleden nog niemand over hoorde. We profileren ons alleen nog onvoldoende als gesprekspartner.

Daar hebben we nog een slag te maken.’

Toch zijn er ook situaties waarin het waterschap zich juist heel goed profileert ten opzichte van de burger. Het lijkt alsof het waterschap het vooralsnog makkelijker vindt om een goede dialoog aan te gaan met burgers wanneer men zelf het initiatief neemt. ‘Bij Zutphen willen we bijvoorbeeld

een aantal windmolens plaatsen. We vinden dat burgers daar nauw bij betrokken moeten zijn. We willen niet alleen draagvlak creëren, maar ook volledig transparant zijn in het hele proces. Dat gaat zelfs zo ver dat we keukentafelgesprekken voeren bij mensen thuis.’

Projectontwikkelaar Dat kost tijd en dus geld, realiseert Pleune zich.

Toch vindt hij dat ze er goed aan doen. ‘De reacties die we daarover terugkrijgen van de betrokkenen spreken boekdelen. Zelfs mensen die helemaal niet gelukkig zijn met zo’n windmolen, zeggen dat ze blij zijn dat het project in handen is van het waterschap en niet van een projectontwikkelaar.’

Een andere best practice die Pleune Stad+Blauw graag wil tonen, is de ontwikkeling van het Wijnhofpark in Zutphen, waar waterschap Rijn en IJssel nauw bij betrokken was. Het waterschap had plannen om het riviertje de Berkel daar weer zijn natuurlijke loop terug te geven. Bewoners van de aangrenzende wijk Voorsteralleekwartier-Zuid

haakten bij dat plan aan met een eigen plan voor het gebied aan de oevers van de rivier. Uit die plannen ontstond in 2010 het Wijnhofpark. De wijk zelf is inmiddels omgedoopt tot Berkelpark.

Navolging ‘Het Voorsteralleekwartier-Zuid is, althans voor Zutphense begrippen, altijd een probleemwijk geweest. Door burgers de ruimte te geven om hun omgeving zelf mede vorm te geven, is daar drastisch verandering in gekomen. Dit is beslist een project waarbij we als waterschap adequaat ingespeeld hebben op wensen en initiatieven van burgers. Dat mag van mij vaker navolging krijgen.’

Be social Scan of ga naar: www.stad-en-groen.nl/article/26856/ik-had-een-haatliefdeverhouding-met-de-waterschappen

www.stad-en-groen.nl

21

‘We hebben een goed leerjaar achter de rug’ Watergebrek door droogte is deels gevolg van onwennigheid Openbaar ‘groen’ en ‘blauw’ staan laag op de prioriteitenlijst die in werking treedt bij extreme droogte zoals afgelopen zomer. Terwijl de beschikbaarheid van water verminderde, groeide de behoefte eraan. Nogal wat jonge bomen, struiken en vaste planten bleken het niet te redden.

Auteur: Bart Mullink

22

3 - 2018

6 min. leestijd

‘Alle partijen moeten inspelen op een nieuwe werkelijkheid’

normaal rond die tijd. De 50 tot 55 mm regen van augustus zijn dan al in mindering gebracht. Toen gelijk weer een, weliswaar kortere, droge en warme periode aanbrak, liep het tekort opnieuw naar de 300. In de rest van Nederland en in omringende landen is het beeld vergelijkbaar. Het moet dit najaar en de komende winter heel veel regenen om zo’n tekort te verminderen. De droogte is niet het enige wat opviel dit jaar. Veel regen viel in zo korte tijd dat wateroverlast ontstond.

Anticiperen In warmere landen valt te zien hoe men kan anticiperen op nog meer hitte en droogte.

Neerslagoverschotten worden bewaard. Na een nat seizoen zijn de stuwmeren gevuld en is er genoeg water voor een lange periode van droogte.

De groenvoorziening kan een deel blijven krijgen, rijstvelden – bijvoorbeeld voor de paella – staan keurig blank en ook de groenteteelt heeft weinig te klagen.

Volgens het KNMI hebben we met 2018 de warmste zomer in drie eeuwen achter de rug. Wat droogte betreft, dringt zich de vergelijking op met 1976. Pas eind dit jaar staat definitief vast welk van de twee jaren het droogst was. Het zijn uitzonderlijke weersomstandigheden, maar volgens de weerkundigen worden ze snel minder uitzonderlijk. Overheden, bedrijven en particulieren moeten leren ermee om te gaan.

Een neerslagtekort van 286 millimeter peilde Waterschap Limburg bijvoorbeeld na de buien van augustus nog. Dat is ongeveer drie keer zoveel als

ACTUEEL door extra zuurstof in het water. We gebruiken er ook een die een fontein maakt.’ De behoefte aan pompen was nog groter dan voorzien en helaas bleek ineens heel Nederland om zulke pompen te schreeuwen. Stax: ‘Dat werd dus wel even stressen. Gelukkig bleek een aannemer bereid snel een provisorische pomp te bouwen. Een simpele constructie die prima bleek te werken. Met de vissen liep het goed af.’

Garantie De Beijer weet dat het lang niet altijd gelukt is om jonge bomen en vooral heesters van voldoende water te voorzien. Hij zag de gecontracteerde groenaannemers prioriteiten stellen. ‘De keuzes moeten ze zelf maken; ze hebben de beplanting geleverd met drie jaar garantie. Dan is ze er veel aan gelegen om zo’n periode goed door te komen.’

Volgend jaar zal pas duidelijk worden of de schade uiteindelijk meevalt. Oudere bomen hebben volgens hem de droogte goed doorstaan, zelfs die op de karakteristieke stuwwallen in de stad, waar het grondwater te diep zit voor de wortels.

Nijmegen verkeerde in een relatief gunstige situatie, omdat vanuit het Maas-Waalkanaal water het watergangenstelsel kon worden ingelaten. Tot negen uur ‘s ochtends mochten de groenaannemers de vijvers en sloten in de stad gebruiken om hun tanks vol te pompen.

‘Het watersysteem kon het op die manier goed hebben’, verklaren De Beijer en Stax. De tankwagens waren dan meestal in de directe omgeving van de watergeeflocatie te vullen.’ Later op de dag konden ze alleen nog terecht bij een grondwaterpompstation van een sportcomplex. ‘Dat was minder aantrekkelijk, het betekende vaak een flink eind rijden.’

Het is vooral een kwestie van wennen, leggen Bas de Beijer en Sidney Stax uit. Het tweetal is bij de gemeente Nijmegen verantwoordelijk voor respectievelijk het kwaliteitsbeheer van ‘groen’ en ‘blauw’.

Ze kijken tevreden terug op een hectische zomer.

‘De praktijk is voor ons een duidelijk signaal dat we hiermee in de toekomst moeten omgaan. Het is een goede les geweest, waarbij we onverwachte problemen toch nog snel hebben kunnen aanpakken.’

Uitdagingen Wie deze zomer kon tappen uit rivieren of kanalen, zoals het Maas-Waalkanaal, had geluk. Dat merkten ze ook in Maastricht. De gekanaliseerde route van de Maas bleef dankzij de stuwen op peil.

Maastricht kon zijn sproeiwater uit deze rivier en zijn aansluitende kanalen halen. Voor Maas en de grote kanalen in Limburg had Rijkswaterstaat geen onttrekkingsverbod afgekondigd, anders dan het Waterschap Limburg had gedaan voor veel van de kleinere wateren, die onder dat schap vallen.

‘Vaak’, zeggen ze ‘moesten we ad hoc reageren.’

Bijvoorbeeld toen Stax na een plotselinge bui grote aantallen vissen naar zuurstof zag happen.

Ogenblikkelijk wist hij dat er beluchtingspompen moesten komen. ‘Die creëren stroming en daar-

Tankwagens reden zo in Maastricht af en aan met Maaswater. Vanaf medio april moet wekelijks water worden geven op plaatsen waar in de afgelopen drie jaar nieuwe bomen en struiken zijn geplant.

Desondanks schat de gemeente dat van de jonge

www.stad-en-groen.nl

23

Zout Volop water is er uiteraard altijd in Zeeland, maar helaas: dit is te zilt om te gebruiken. Dit jaar is dat niet anders dan andere jaren. ‘Water geven gebeurt uit bassins of met leidingwater’, schetst Ad van de Pas van het ingenieursbureau van de gemeente Middelburg. Omdat leidingwater duur is, wordt dat altijd ‘erg bewust’ toegepast. Hij verwacht door de extreme droogte meer uitval in jonge beplantingen dan gebruikelijk. ‘Maar deze balans is nog niet opgemaakt’.

De verdringingsreeks bij watertekort. De rangorde binnen de categorieën 1 en 2 is landelijk vastgelegd. Binnen de categorieën 3 en 4 kan provinciaal een verdere rangschikking plaatsvinden (bron: Rijkswaterstaat).

Het Zeeuwse waterschap Scheldestromen zag naast verdorring van het landschap nog een gevaar: inklinking van de veenondergrond die op

‘Groenaannemers hebben garantie gegeven en geven gretig water’

bomen, struiken en vaste planten 60 procent is verdroogd en volgend jaar niet meer zal uitlopen.

Maar ook in Maastricht weten ze dat natuurlijk pas zeker als het zover is – volgend jaar dus. ‘Normaal is de watertoediening voldoende voor een week’, zo legt Stefan Gybels namens de gemeente. ‘Dit jaar was dat vaak niet het geval, vanwege de enorme verdamping.’

Veel extra inspanning vergde het volgens hem ook om de gewenste wekelijkse hoeveelheid te kunnen volhouden. Want het water moest van ver komen.

Materiële capaciteit werd zo een beperkende factor. Ook nog, voegt hij daaraan toe, ‘omdat extra materieel van aannemers of agrariërs ook niet meer beschikbaar was, omdat het overal topdrukte was’. Een waterbron die de gemeente zo nodig nog achter de hand heeft, zijn drinkwaterpunten.

‘Totdat deze verboden worden, maken wij daarvan ook gebruik.’ Verschillende sportaccommodaties, weet hij verder, pompen water voor beregening uit de grond, wat eveneens toegestaan bleef.

Drooggevallen beek bij Echt

24

3 - 2018

ACTUEEL ten worden bewaterd en dat gebeurt in sommige delen van het land ten koste van bijvoorbeeld recreatiegebied. Niet in Amsterdam, stelt het hoofdstedelijk bestuur tevreden vast. ‘Wij hebben dan ook alle maatregelen uit kunnen voeren.’ Met behulp van noodpompen helpt de gemeente waar nodig ook natuurgebieden. Plaatselijke stadsecologen zijn benieuwd in hoeverre dorre beplanting – zoals hagen – zich herstelt.

Verwachting Neerslagtekort (bron: KNMI)

veel plaatsen onder de Zeeuwse klei is te vinden.

Om verdroging hiervan te bestrijden, werd op een zeker moment besloten om rioolwaterzuiveringseffluent terug de polder in te voeren, de sloten in.

Zo werd schaars zoet water slim hergebruikt. Even maar, want al snel zorgde vervolgens, in de tweede helft van augustus, regenval dat de noodzaak verviel. ‘Het was echt een noodmaatregel. Maar een die goed heeft gewerkt. Het effect ervan was nog veel gunstiger dan we hadden verwacht’, stelt Janneke La Gasse namens het waterschap.

De methode wordt in de toekomst wellicht ooit op grotere schaal toegepast. Het water kan dan ook geschikt worden gemaakt voor beregening. Dat was het nu nog niet. ‘Dan zijn extra filters nodig voor stoffen zoals medicijnresten. Die kunnen worden geplaatst, maar dat is een flinke investering.

Vooralsnog moeten we deze maatregel daarom beperken tot tijden van nood.’

Uitval Anders dan het Zeeuwse water is het Hollandse water zoet, wat mede te danken is aan de inlaat van water vanuit het achterland. Meestal gaat er overtollig water de polders uit, maar bij een tekort wordt zoet water ingelaten. Het Hoogheemraadschap Delfland hanteerde een droogteprotocol. Gemeenten werden gevraagd water uit hoofdwatergangen te betrekken en niet uit kleine sloten en vijvers. Het lukte weliswaar goed zoet water de polders in te laten, maar het

kostte volgens het schap wel moeite om het ook in de haarvaten van het systeem te krijgen.

Een stad als Den Haag wist genoeg welgevulde watergangen te vinden om water uit te putten.

Jonge bomen kregen volgens de gemeente zoals gewoonlijk gedurende hun eerste jaar en ‘indien nodig’ ook het tweede extra water. De standaardfrequentie van circa tien keer per jaar een gift van 150 liter per boom werd verhoogd naar circa dertien keer deze hoeveelheid. Ook plantenbakken werden extra vaak aangedaan. Verder gebeurt water geven, zo maakt de gemeente duidelijk, naargelang de stand van zaken, ‘op aangeven van de groenbeheerders’. Het kwam af en toe voor dat ook wat oudere bomen, die drie tot zes jaar geleden werden geplant, extra water kregen. Normaal gesproken ziet de gemeente zo’n 2 procent van de nieuwe aanplant uitvallen. De verwachting is wel dat dat dit jaar wat meer zal zijn.

Ontheffing In Brabant hebben de agrarische sector en de industrie traditioneel veel water nodig. Net als op de landbouwgronden was het in het openbare groen zeer droog. De gemeenten Tilburg en Eindhoven sloegen speciaal alarm. Ze vroegen én kregen van Rijkswaterstaat ontheffing van het verbod om water te onttrekken uit twee kanalen.

In de Eindhovense wijk Meerhoven stond een stelsel van vijvers zowat droog en dreigde voor vissen de verstikkingsdood. Dankzij de ontheffing om het water aan te vullen uit het Beatrixkanaal, kon die worden afgewend. Gelukkig begon het daarna snel te regenen en dat bracht de vijvers vanzelf verder op peil. Tilburg mocht van Rijkswaterstaat water uit het Wilhelminakanaal halen voor haar jonge aanplant van bomen en struiken, en ook voor andere locaties waar de gemeente extra bewatering nodig achtte. Deze noodgreep volgde nadat vanuit de waterschappen een onttrekkingsverbod was afgekondigd voor het kleinere oppervlaktewater, zoals vijvers en watergangen.

Alle groenbeheerders onderstrepen dat pas volgend jaar duidelijk zal zijn in hoeverre beplanting de droogte niet heeft overleefd. Mogelijkheden om aan water te komen voor ‘groen’ en ‘blauw’ met inachtneming van de wettelijke verdringingsreeks, verschillen per gebied. Gelukkig zijn veel planten ontzettend taai weet de genoemde gemeenteman Bas de Beijer. Zelfs als alle takken zijn verdord.

‘Bomen en heesters kunnen na te zijn teruggesnoeid zomaar opnieuw uitlopen en ook in wortels van op het oog verdroogde vaste planten kan nog leven zitten.’

Mede dankzij het droogteprotocol van het Hoogheemraadschap Delfland zou de waterkwaliteit in de stad redelijk zijn gebleven. Alleen in ‘stagnante uithoeken’ en ‘in delen waar veel watervogels worden gevoerd’, zou sprake zijn geweest van een nijpende situatie ‘en greep botulisme om zich heen’.

Amsterdam ziet het vooral als een geluk bij een ongeluk dat zijn gebied zeer verstedelijkt is en nauwelijks akkerbouw kent. Akkerbouw zou moe-

Be social Scan of ga naar: www.stad-en-groen.nl/article/27325/we-hebben-eengoed-leerjaar-achter-de-rug

www.stad-en-groen.nl

25

Heel Holland Zakt. Maar Kockengen nog wat meer!

Grootschalige ophoging moet zettingsgevoelig Kockengen waterproof maken tot 2063 Klimaatverandering. We hebben er allemaal mee te maken, maar sommigen meer dan anderen. Neem een dorp als Kockengen in de gemeente Stichtse Vecht, dat door zijn veenrijke ondergrond alle zeilen moet bijzetten om niet in het water weg te zakken. Met een omvangrijk meerjarig project zorgt het dorp, gelegen in de polder, er de komende tijd voor dat het bestand blijft tegen verzakking van de bodem. De bedoeling is dat het dorp door de operatie Kockengen Waterproof de komende vijftig jaar droge voeten houdt. In een periode van tien jaar worden alle wijken van Kockengen stapsgewijs aangepakt.

Auteur: Guus van Rijswijck

Waar het gaat om waterproblematiek is Kockengen een dankbaar gebied om een waaier aan oplossingen te bedenken. Het dorp in de gemeente Stichtse Vecht in de provincie Utrecht kwam enkele jaren geleden binnen korte tijd twee keer onder water te staan. Veel overlast voor de bewoners dus, die moesten hozen om het water uit hun huizen te weren. Momenteel wordt het dorp – fasegewijs – wijk voor wijk aangepast aan de nieuwe klimaatwetten. Een onderdeel van het programma Kockengen Waterproof is het gemeentelijke project voor het ophogen van de wegen, paden en

26

het groen. Ook het ophogen en vernieuwen van de riolering maakt deel uit van het programma. Jules Nieuwenbroek, namens de gemeente Stichtse Vecht als projectleider aangesteld om de verzakkings- en wateroverlastproblematiek te beteugelen: ‘Dit is een uniek, bijzonder en langdurig project, zoals je niet vaak tegenkomt.’

Meerjarig programma Nieuwenbroek heeft er alle vertrouwen in dat het project om Kockengen de komende jaren tegen overtollig water te beschermen, zal slagen.

‘Kockengen Waterproof is een meerjarig programma waarbij de gemeente Stichtse Vecht, hoogheemraadschap de Stichtse Rijnlanden (HDSR) en de provincie Utrecht samen de verzakkings- en waterproblematiek proberen te bedwingen. In samenspraak met de bewoners bedenken we oplossingen en ontwikkelen we plannen om de wateroverlast zo klein mogelijk te houden. Alles wat er gebeurt, bespreken we met buurtbewoners.

We luisteren naar hun wensen, waarbij we ons richten op de komende vijftig jaar.’

3 - 2018

ACHTERGROND

5 min. leestijd

Grotendeels onder water Kockengen is geen makkelijk geval. Het veenrijke gebied ligt in de polder, is zettingsgevoelig en heeft de neiging te zakken. Geen sinecure dus om de streek in ieder geval de komende vijftig jaar bestand te maken tegen wateroverlast, zoals het programma voorschrijft. ‘Dat proberen we onder meer door de openbare ruimte op te hogen met zo’n 50 tot 70 centimeter, waardoor de afstap bij de woningen kan komen te vervallen. De hele openbare ruimte is momenteel verzakt; als het flink regent staan de straten hier onder water. Dit is gebeurd in 2013 en 2014, toen er zoveel regen viel dat het dorp grotendeels onder water kwam te liggen. Toen hebben we besloten het hele dorp versneld aan te pakken.’

Aanpak naar mate van urgentie De overlast in 2013 en 2014 was aanzienlijk: door de overmatige regenval ondervond het dorp veel schade. De beslissing om het dorp waterbestendig te maken, werd vervolgens snel genomen. Er werden beleidsstukken opgesteld en al in 2015 werden grootschalige werkzaamheden gestart in het eerste van tien deelgebieden. Die aanpak gebeurt in fasen: naar mate van urgentie worden binnen tien jaar de verschillende delen van het gebied opgehoogd. Dit vindt plaats door aanpak van de riolering, ophoging van de openbare ruimte en een zodanige inrichting daarvan dat het regenwater zo snel mogelijk kan worden afgevoerd. Wegen, paden en openbaar groen komen iets hoger te liggen, waarbij elk jaar een fase wordt gestart en afgerond. Ook andere klimaatadaptieve maatregelen worden doorgevoerd, zoals de aanleg van extra groen, natuurvriendelijke oevers en afvoer van het regenwater direct naar open water.

Openbare ruimte opnieuw ingericht De wijk wordt verder heringericht met een parkeerplaats, een lichtmast en andere beplanting.

Momenteel zijn er drie fasen voltooid, een is er in uitvoering en een in voorbereiding. In 2019 start de volgende fase. ‘In een periode van tien jaar willen we alle wijken in Kockengen hebben opgehoogd. Eerst worden daarbij de bestaande weg en de fundering verwijderd. Vervolgens leggen we een nieuw gescheiden rioolstelsel aan en leggen de nutsbedrijven een nieuw hoofdnet aan.

Het regenwaterriool wordt uitgevoerd als drainageriool, waarmee de grondwaterstand in het dorp op peil wordt gehouden, ook in droge tijden. Tot slot hogen we de verschillende delen op met licht materiaal. De voortuinen worden weer op hoogte gebracht en we richten de openbare ruimte opnieuw in.’

Weerstand De bewoners hebben ondanks alle overlast positief gereageerd, zegt Nieuwenbroek. ‘Tijdens de eerste fase bespeurden we nog weerstand. Je vraagt ook nogal wat van mensen. De openbare ruimte moet 60 tot 70 centimeter worden opgehoogd, een hele onderneming. Tuinen die aan het openbaar gebied grenzen, moeten ook omhoog. Wij hebben grond ter beschikking gesteld en mensen moeten hun tuin zelf met plantjes en bestrating weer in orde brengen. Iedereen heeft tot nog toe zonder probleem meegeholpen. Alle inwoners werken eraan mee en maken het weer netjes.’

De weerstand die er in het begin was, had vooral te maken met onwetendheid, vertelt Nieuwenbroek.

‘Inwoners zaten met vragen als: wat komt er op ons af? Naarmate de volgende fase zich aandiende, zagen ze hoe het zou gaan worden. Is er overlast, dan accepteert men dat uiteindelijk wel. Naarmate

Heel Holland Zakt De bodem in delen van West- en NoordNederland daalt voortdurend door de slappe veen- en kleilagen. Verzakkingen en waterproblemen zijn het gevolg. Overheden, waterschappen, aannemers, ingenieursbureaus en kennisinstituten gaan gezamenlijk aan de slag met een grondige aanpak. Die aanpak stond centraal op 31 maart 2016 tijdens het nationale congres over veenbodemdaling: Heel Holland Zakt. De gedachte achter het congres was overheden, kenniscentra en bedrijfsleven aan te sporen tot samenwerking om een antwoord te vinden op (de gevolgen van) bodemdaling. Het probleem met veen is uitdroging, vertelt Nieuwenbroek. ‘Dan gaat het oxideren, oftewel inklinken. Door de grondwaterstand hoog te houden, voorkom je oxidering van het veen. Daardoor laat je het proces minder snel verlopen.’ Daarnaast is het zaak om het regenwater zoveel mogelijk de grond in te laten zakken. ‘Zorg voor beplanting die water kan opnemen. Zorg ervoor dat het water dat op straten valt zoveel mogelijk via groenstroken afstroomt. Daarnaast kunnen gemeenten proberen mensen actief te betrekken bij de aanleg van klimaatvriendelijke tuinen die zo min mogelijk bestraat worden, zodat het water in de bodem zakt. Je kunt mensen niet dwingen, dus je moet hen door advies en verspreiding van folders attenderen op wat ze het beste kunnen doen en op welke manier.’

www.stad-en-groen.nl

27

ACHTERGROND Grenzen aan innovaties Bewezen methodes en innovaties wisselen elkaar af, vertelt hij. ‘Dit gebied is zettingsgevoelig; we werken met vaste procedures om zettingen zoveel mogelijk te voorkomen of te beperken. De uitdaging omvat een heel dorp; je bent veel met bewoners bezig. De duur van het project, de lokale moeilijkheden en de bereikbaarheid van het dorp maken het project heel bijzonder.’

Er zijn grenzen aan de innovaties, vertelt hij: ‘Echt nieuwe dingen durven we niet door te voeren.

We hanteren enkel methodes die zich bewezen hebben. Innovaties zijn leuk, maar dit project is te belangrijk om veel uitvindingen te testen. Als je er tijdens de operatie achter komt dat iets niet of niet goed werkt, zorgt dit voor extra kosten en overlast voor de bewoners. En er zijn immers genoeg bewezen methodes in zettingsgevoelige gebieden.’

De ‘bewerkte gebieden’ zijn ook tijdens een natte herfst tegen het water bestand, vertelt hij. ‘We proberen het dorp met man en macht waterproof te houden. Kockengen heeft tot nu toe bij de heftigste regenbui geen overlast meer gehad, maar je weet het nooit.’

‘Alles wat er gebeurt, bespreken we met buurtbewoners’

ze mee. Ze zien hoe het proces zich voltrekt; dat werkt heel positief. Mensen ondergaan de werkzaamheden vanuit de gedachte: wij zijn aan de beurt en we zien wat het resultaat is. In Kockengen kent iedereen elkaar en weet men wat er gaande is. We houden elkaar op de hoogte. Daarbij proberen we zo laagdrempelig mogelijk te opereren met korte lijntjes en direct overleg met mensen in de uitvoering en zo snel mogelijk vragen op te lossen.’

Be social Scan of ga naar: www.stad-en-groen.nl/article/27373/kockengen-krijgtextreme-make-over-met-waterproof-project

het project vordert, krijgen ze het eindresultaat voor ogen.’

Communicatieplan Eventuele bezwaren worden serieus genomen met een nadeelcompensatieregeling, die werd opgezet om zorgen in de wijk weg te nemen.

Bovendien is er een communicatieplan opgesteld.

‘We hebben een informatiebijeenkomst gehouden waarbij mensen op de hoogte werden gebracht en konden meedenken en meepraten. Er kwam een klankbordgroep met een vertegenwoordiging uit de wijk. Die hebben we op de hoogte gehouden van de vorderingen van de werkzaamheden. Bij de voorbereiding en uitvoering van de plannen lopen

28

3 - 2018

ADVERTORIAL Door klimaatverandering vinden er steeds meer extreme regenbuien plaats. Het riool kan al dat hemelwater dat in één keer valt niet verwerken, met als gevolg dat straten blank staan, kelders onderlopen of water uit het riool spuit. Wateroverlast als gevolg van hemelwater ontstaat vooral in stedelijke gebieden.

Groen op hoog niveau tegen hemelwateroverlast Platte daken kunnen prima fungeren als waterbuffering en -retentie Door op platte daken gebruik te maken van waterbuffering en/of waterretentie kan juist in deze stedelijke gebieden regenwateroverlast worden beperkt. Daarom ontwikkelde Nophadrain het Waterretentiedaksysteem en het Waterbufferingsdaksysteem.

Waterbufferingsdaksysteem De vegetatie en vegetatiedragende laag van een standaard groendak houden regenwater vast en voeren het vertraagd af. Maar deze lagen van een standaard extensief groendak zijn dun, waardoor de wateropslag ook relatief laag is.

Om de waterbuffer te verhogen met een zo laag mogelijk gewicht, wordt in het Nophadrain Waterbufferingsdaksysteem gebruikgemaakt van substraatvervangende steenwolplaten met een hoge wateropslag en een laag gewicht.

Nophadrain Waterbufferingsdaksysteem

Verkoeling in de stad Verstedelijking veroorzaakt naast hemelwateroverlast ook het zogenoemde ‘hitte-eilandeffect’. Grijze daken absorberen zonlicht en zetten het om in warmte. Bij stijging van de temperatuur neemt de maximale hoeveelheid vocht die de atmosfeer kan bevatten toe en dit leidt weer tot meer extreme buien.

Groendaken, daarentegen, zetten hemelwater dat wordt opgenomen door de beplanting en de vegetatiedragende laag om in waterdamp. Dit zorgt voor een verkoelend effect in de stad. Het Nophadrain Waterbufferingsdaksysteem maakt het bovendien mogelijk om naast sedum ook vegetatie met een grotere waterbehoefte aan te brengen. Hierbij geldt: hoe rijker de beplanting, hoe meer verkoeling.

Nophadrain Waterretentiedaksysteem

Waterretentiedak Naast het waterbufferingsdaksysteem heeft Nophadrain ook zijn eigen waterretentiedaksysteem ontwikkeld. Hoofddoel is vertraging van het regenwater, om zo het riool te ontlasten. Het regenwater dat niet door de vegetatie en vegetatiedragende laag worden vastgehouden, stroomt in het ND WSE-70 Watervertragingselement. Via het ND 4+1h Drainagesysteem en daarna via een speciale dakafvoer wordt het hemelwater vertraagd aan het riool afgegeven. Zo komt de neerslag niet in één keer in het riool terecht en wordt regenwateroverlast tegengegaan.

Nophadrain BV Mercuriusstraat 10 6468 ER Kerkrade +31 (0)45 535 5030 advies@nophadrain.nl www.nophadrain.nl/waterbuffering www.nophadrain.nl/waterretentie

Be social Scan of ga naar: www.stad-en-groen.nl/article/27369/groen-op-hoogniveau-tegen-hemelwateroverlast www.stad-en-groen.nl

29

Ingenieur Ton de Kroon: ‘Snake Eye gaat opdrachtgevers geld besparen’ Adviesbureau R.I.E.T. inspecteert drainages van binnenuit met een camera Sinds begin dit jaar kan adviesburo R.I.E.T. drainages onder sportvelden eenvoudig inspecteren met een camera genaamd Snake Eye. ‘We hoeven nu bij gebrek aan informatie nooit meer te raden hoe drainagecircuits lopen, of hele systemen te vervangen omdat niet duidelijk is hoe groot de schade is’, aldus ingenieur Ton de Kroon van Adviesburo R.I.E.T. Auteur: Santi Raats Adviesburo R.I.E.T. zag dat problemen bij oudere en net aangelegde drainages onder sportvelden of in de openbare ruimte niet adequaat verholpen konden worden. ‘Met een normaal doorsteekapparaat ga je tijdens inspecties door een drainagebuis heen en als je ergens tegenaan tikt of helemaal niet verder kunt, moet je een opgraving doen om erachter te komen wat het probleem is. Dat is niet handig. Het inspectieapparaat Snake Eye is een doorsteekapparaat met een kleine camera met een diameter van 3,5 cm aan een fiberglas-stengel met daaraan een knop. Net als bij een doorsteker duw je het apparaat handmatig door de drains heen. De camerabeelden laten haarscherp de binnenkant

30

van drainagebuizen zien.’ Riolen worden geïnspecteerd met camera’s. Rioolinspectiebedrijven hebben apparatuur die 200 tot 300 m reikt.

Gemeenten kunnen met hun camera huisaansluitingen tot 30 m aan. Deze apparaten kun je niet op sportvelden gebruiken: daar heb je 100 tot 130 m nodig. De Kroon: ‘Snake Eye reikt 120 meter ver. We kunnen hiermee 90 procent van de drainagesystemen inspecteren.’

Controle in voor- en natraject Adviesburo R.I.E.T. wil Snake Eye niet inzetten als bewijslast. ‘We inspecteren ook weleens samen met de aannemer; dat is juist prettig. Je wilt allebei

dat er bij de overdracht iets goeds in de bodem ligt. We hebben Snake Eye tot nu toe vooral ingezet in het voortraject van advies en onderzoek.

Maar we gaan hem ook inzetten tijdens controles na nieuwaanleg van sportvelden. Drainage wordt vaak als eerste aangelegd. Daarna worden de zandonderbouw en de lava aangelegd. Maar de kans bestaat dat de zware machines die daarvoor over het veld rijden de drainage dichtrijden. We willen de drainages gaan controleren voordat de kunstgrasmat wordt aangelegd.’

Het aantonen van dichtgereden drains vormde voor Adviesburo R.I.E.T. de aanleiding om Snake

3 - 2018

ACHTERGROND

4 min. leestijd

Eye aan te schaffen. De Kroon: ‘In 2015 werden we door de gemeente Achtkarspelen ingeschakeld als externe deskundige. Het gemeentelijke doorsteekapparaat van 30 m, dat vanaf twee kanten het riool had geïnspecteerd, liet dichtgereden drains zien. Dat was een eyeopener voor mij. Ik wilde het inspectieproces zo inrichten dat we dit soort zaken in de toekomst kunnen voorkomen.’ Omdat er na de aanleg van een kunstgrasveld ook nog hekwerken worden geplaatst, die soms een drain doorboren, wil Adviesburo R.I.E.T. de drains ook controleren na de plaatsing van hekken. ‘In Moerdijk waren onder een tien jaar oud kunstgrasveld twee van de negen strengen kapot. Er bleken hekwerkpalen doorheen te zijn geslagen.’

Drainagesystemen ontwarren De Kroon vertelt over ervaringen met Snake Eye in de praktijk: ‘Ook in Meteren waren er platgereden drains. Met Snake Eye zag je direct wat er aan de hand was. Ga je dan het stuk van de kapotte drain opgraven en repareren of ga je, als de schade te erg is, het volledige drainagesysteem vervangen?

De aannemer zag het probleem en heeft de beschadigde drains vervangen. In april dit jaar hebben we in het Malieveldpark een drain gevonden, maar niemand wist hoe het systeem verder in elkaar zat. Niemand bij de gemeente wist waar het drainagesysteem op loosde. Het bleek dat alles leidde naar twee ondergrondse putten. Snake Eye bevat een detector, zoiets als een muntendetector.

In het geval van obstructie, zoals een kruising, geeft die het signaal van de camera aan ons door, doordat hij gekoppeld is aan audiocamerakabels die weer gekoppeld zijn aan een beeldscherm met opnamemodule. Wij markeren op maaiveldniveau de exacte plekken om de loop van het systeem te

zien en traceren. Later voeren we de drainageroute in gps in middels coördinaten. In verband met de wateroverlast op het Malieveld hebben we het drainagesysteem opnieuw ontworpen en netjes ingetekend. We hebben ook een nieuw puttensysteem weten aan te sluiten op de twee putten die Snake Eye had gevonden. Dus die bestaande putten kwamen nog goed van pas. Het scheelt een hoop grondroeren als je alles goed in kaart brengt tijdens inspecties. Ook in het voorjaar van 2018 wist de gemeente Amsterdam in het Noorderpark niet hoe het drainagesysteem liep en waar het eindigde. De drainage bleek te lozen in een sloot in het park en deze sloot kwam terecht in een soort overstortput. Deze mondde weer uit in een ander systeem. In dat andere systeem bleek uiteindelijk het afvoerprobleem te zitten. Zonder camera traceer je een dergelijk probleem nooit van zijn leven.’

Klic-kaarten niet compleet Volgens De Kroon staan de meeste zaken die door nutsbedrijven worden aangelegd buiten het sportpark op Klic-kaarten. Ook aansluitingen die vanaf het clubgebouw naar nutskabels en -leidingen lopen staan op Klic-kaarten. Maar de elektra en drainage op het sportpark ontbreken vaak. De Kroon: ‘Hemelwaterafvoer en drainage werden in de jaren tachtig en negentig ook nog niet consequent aangelegd, of de intekening werd gedaan op kladjes. Tegenwoordig legt de branche steeds beter vast wat we aanbrengen of aantreffen.’

Boomwortels zorgen vaak voor problemen in drainagebuizen. In Moerdijk trof Snake Eye een wortelmassa van 80 cm doorsnede aan over een lengte van vier meter in een drainagebuis. Die was afkomstig van een grote wilg die in de buurt van een drain stond. De Kroon: ‘Het drainagesysteem

kan in zo’n stadium al niet meer gecontroleerd en doorgespoten worden. Dit geeft vervolgens op korte termijn geheid wateroverlast. Elke haarwortel vormt een bedreiging voor drainagebuizen. Vooral als de drainage regelmatig water voert, zal deze haarwortel snel in dikte en massa toenemen. Mede door roest en slibafzetting door fijn zand ontstaan er dan problemen, die je met doorspuiten niet meer kunt oplossen.’

Geen afschot richting putaansluiting In Zaltbommel kampte een sportveld met veel wateroverlast, omdat de drainage golvend was aangebracht onder het veld. ‘De golving veroorzaakt weerstand in de buis, waardoor er geen fatsoenlijke waterafvoer meer plaatsvindt. De golving hebben we met camerabeelden aangetoond. De aannemer heeft op basis van de camerabeelden de drainage opnieuw gelegd.’

Dit gebeurt vaker, volgens De Kroon: ‘De drainmachine legt de drains wel strak aan, maar de laatste drie tot vier meter drainage wordt vaak met de hand ingegraven en aangesloten op de put. De aanleg gebeurt dan niet mooi onder een flauw afschot, maar de drain loopt dan omhoog. Daarna verzuimt de aannemer het afschot te checken. De camera laat dit soort zaken zien, zodat snel en vaak eenvoudig kan worden ingegrepen.’

Geld besparen Snake Eye bekijkt alleen de binnenkant van de buis en levert beelden op van schades en verstoringen. De camera geeft geen informatie over de omhulling van de drains of over de zandsleuf bij de drainage. ‘Maar hij levert al snel geld op’, verklaart De Kroon. ‘Als er een probleem is in een vijftien jaar oud systeem, kan men dat beter met de camera laten onderzoeken voordat men het hele systeem vervangt. Voor een heel voetbalveld kost een nieuw drainagesysteem al gauw 10 duizend euro.

Met reparatie van een klein deel van het systeem kun je deze investering op de lange baan schuiven.’

Be social Scan of ga naar: www.stad-en-groen.nl/article/27339/ingenieur-ton-dekroon-snake-eye-gaat-opdrachtgevers-geld-besparen Dit ziet Ton de Kroon op zijn beeldscherm als de camera de drainage in gaat. www.stad-en-groen.nl

31

Waarom kiezen voor een groen(blauw) dak?

10 jaar geleden koste het bloed, zweed en tranen om een groendak te verkopen. Een dergelijk dak werd gezien als luxe. Er was geen verdienmodel aan gekoppeld en de voordelen leken vrij onbeduidend en indirect: “goed voor het milieu”. Inmiddels is het belang van blauwgroene daken wel doorgedrongen in de samenleving en worden we op allerlei manieren gestimuleerd om voor duurzaam te kiezen. Toch komt er nog regelmatig een streep door het plan voor een groendak, vanwege de portemonnee. Mede daarom heeft Green Deal Groene Daken de voordelen van groendaken in kaart gebracht in een overzichtelijke infographic.

Doeke Bosma (Nederlandse Dakdekkers Associatie)

De voordelen van blauwgroene daken zijn op basis van dertig wetenschappelijke bronnen uiteengezet in vijf categorieën. Technisch en Financieel, watermanagement, biodiversiteit, gezondheid en energie.

Technisch en Financieel In een groene omgeving is de waarde van een pand 4 tot 8% hoger dan een vergelijkbaar pand in een “grijze” omgeving. Wat inhoudt dat zelf buren profijt hebben van een groen dak, maar een gebouweigenaar zelf natuurlijk ook. De woning in een VvE appartementencomplex heeft meer waarde als er een gemeenschappelijke buitenruimte bij zit, zoals een dakterras. Daarnaast verdubbeld de levensduur van de dakbedekking ten opzichte van een zwart dak. Dit resulteert onder andere in (tot 26%) lagere kosten voor aanleg en onderhoud als je over een periode van 50 jaar kijkt. Bovendien

32

leveren groene daken, afhankelijk van de inrichting, meer punten op in de gebouwlabels BREEAM en GPR en LEED. “Wist u dat er bij de aanleg van een groendak een combinatie van de investeringsregelingen MIA en Vamil mogelijk is? De Vamil biedt de mogelijkheid 75% van een investering op een willekeurig moment af te schrijven en de MIA gaat het om 27% of 36% extra investeringsaftrek ” Energie Bij de categorie energie gaan het om energie besparen en energie opbrengst. Zonnepanelen leveren per jaar 6% meer energie op als ze boven een groendak zijn geplaatst doordat de panelen zo gekoeld worden. Het koelende effect van blauwgroendaken heeft ook effect op het binnenklimaat van een gebouw. Afhankelijk van de isolatie van het dak zelf, kan de verkoeling onder het dak op

warme daken zo’n 4 °C schelen. Dat scheelt aanzienlijk in energie voor de airconditioning.

Watermanagement Schade door wateroverlast is een groeiende kostenpost voor de overheid, verzekeraars en particulieren. Deze schade ontstaat doordat straten onder water komen te staan, omdat de riolering het water niet kan verwerken. Dit heeft tot gevolg dat gebouwen schade oplopen en dat het openbare leven vast loopt. Door klimaatverandering komen er steeds vaker zware buien, wat logischerwijs tot gevolg heeft dat er meer water verwerkt moet worden.

Wanneer alle daken groen zijn in een wijk, is er een reductie van 50% minder riooloverstortvolume te realiseren. Ook als het alleen om sedumdaken gaat! De reductie is wellicht nog hoger wanneer

3 - 2018

ACHTERGROND

3 min. leestijd

met name groot bij grasdaken of natuurdaken.

Maar ook een sedumdak geeft enige filtering. Er zijn zelfs daksystemen in ontwikkeling waarbij de beplanting ook een rol speelt in het filteren van de binnenlucht.

Binnen heeft men er sowieso voordeel van als ze uitkijken op een groen dak. Een studie met 40 seconden kijk-pauze op een groen dak versus een zwart dak laat zien dat degenen die op het groene dak uitkeken minder fouten maakten bij hun computertaak. En patiĂŤnten verblijven gemiddeld 1 dag korter in het ziekenhuis en gebruiken tot 30% minder pijnstillers bij uitzicht op groen.

De infographic In de hoofdlijn zijn dit de voordelen welke groenblauwe daken met zich mee brengen. Op de infographic vindt u er zelfs nog meer! Een uitgebreidere toelichting op alle argumenten op de infographic vindt u op NDA.nl voor als u uw opdrachtgever, collega’s of directie nog moet overtuigen van het aanleggen van een groendak. We kunnen gerust stellen dat er wat dat betreft een revolutie gaande is. Blauwe en groene daken nemen het dakenlandschap over en de argumenten in deze infografic zullen snel gemeengoed worden.

Vlinders, bijen en andere insecten vinden met inheemse planten op het dak meer voedsel en trekken zo weer vogels en vleermuizen aan

meer bergingscapaciteit gerealiseerd wordt, zoals met een groenblauw dak.

Biodiversiteit Dit was in het verleden een van onze belangrijkste argument. Vlinders, bijen en andere insecten vinden met inheemse planten op het dak meer voedsel en trekken zo weer vogels en vleermuizen aan.

Een belangrijke impuls voor de fauna in de stad.

Gezondheid Daarnaast filtert beplanting natuurlijk fijnstof uit de lucht, tot 200 gr fijnstof per m2. Dit effect is

Be social Scan of ga naar: www.stad-en-groen.nl/article/27375/waarom-kiezenvoor-een-groenblauw-dak

www.stad-en-groen.nl

33

Be social Scan of ga naar: www.stad-en-groen.nl/article/27337/droogte-brengtplezier-en-problemen-in-rijn-en-waal

34

3 - 2018

Droogte brengt plezier en problemen in Rijn en Waal Het water in de Rijn en de Waal staat historisch laag. Iedere dag sneuvelen er records. In de Waal is de waterstand zo extreem laag dat schippers de noodklok luiden. Vooral in de beruchte bocht bij Nijmegen kunnen ze elkaar nauwelijks meer passeren. Het peil is daar zelfs een halve meter lager dan met de huidige wateraanvoer uit Duitsland zou moeten, becijfert de branchevereniging voor de binnenvaart, Schuttevaer. Bodemerosie zou de oorzaak zijn.

Schepen kunnen nog maar een beperkte hoeveelheid lading meenemen en moeten dus vaker op en neer varen. Tegelijkertijd grijpen schatzoekers en strandjutters hun kans, met name bij Nijmegen, waar zich nog veel oorlogsresten in de Waal bevinden. Nog nooit eerder kon er zo dicht bij de vaargeul gezocht worden. De verwachting is dat de waterstand in Rijn en Waal deze week nog zeker 20-25 cm daalt.

www.stad-en-groen.nl

35

Certificeringplicht voor drijvende werktuigen Klein materieel moet ook gekeurd worden, maar wel met soepelere eisen Met ingang van 31 december 2018 geldt vanuit de EU een wettelijke certificeringsplicht voor alle drijvende werktuigen en grote pleziervaartuigen. Die verplichting gaat ook gelden voor kleinere drijvende werktuigen; denk onder meer aan maai- en baggerboten. Wel gelden voor deze categorie minder strenge regels, zo werd onlangs bekend.

Auteur: Kelly Kuenen

De soepelere keuringverplichting volgt op een verordening vanuit de Europese Unie, ruim tien jaar geleden, die aankondigde dat voor alle vaartuigen een plicht tot certificering zou gaan gelden. De versoepelde eisen voor kleinere vaartuigen zijn er gekomen op initiatief van branchevereniging CUMELA Nederland en de Vereniging van Waterbouwers, die vreesden dat vele kleine vaartuigen zoals maai- en baggerboten niet door een dergelijke keuring zouden komen.

Dit zou te maken hebben met de technische eisen die gesteld werden, waarvoor veelal de grotere vaart als uitgangspunt werd gebruikt.

In samenwerking met het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat zijn de regels voor kleiner materieel versoepeld. ‘Voor de binnenvaart gold per 2008 een overgangsregeling van tien jaar.

Gaandeweg zijn we er als sector achter gekomen dat de certificeringseisen helemaal niet werken voor de kleine vaart’, vertelt Nico Willemsen van CUMELA Nederland. ‘Daarom zijn we in gesprek gegaan met het ministerie. Het heeft wat moeite gekost, maar gelukkig is het wel gelukt om de regels te versoepelen.’

36

Soepelere regels Bij de keuring wordt rekening gehouden met de kleine omvang en het vaargebied. Voor kleinere boten is het nu gemakkelijker om door de keuring te komen, al zal ook deze keuring kosten met zich meebrengen. ‘Kleine vaartuigen’ onder deze soepelere regeling zijn boten die na 30 december 2008 zijn gebouwd, tot 20 meter lang zijn en waarvan het volume (lengte * breedte * diepte) minder dan 100 kubieke meter bedraagt. Een certificering is zeven jaar geldig. Voor oudere boten zijn de keuringseisen nog iets lichter, maar ze moeten dan wel uiterlijk vóór 1 november 2018 bij één van de drie keuringsinstanties zijn gemeld.

veilig aangelegde elektrische installatie, de aanwezigheid van minimaal één blustoestel en het gebruik van gehoorbescherming bij hoge geluidsdruk.

Willemsen is bang dat ondernemers geneigd zijn nog even de kat uit de boom te kijken. Toch raadt hij met klem aan ervoor te zorgen dat men vanaf 2019 alleen nog met gecertificeerd materieel werkt. Het vaartuig laten keuren kan bij de instanties BSC, NBKB en Register Holland.

Checklist Alle eisen zijn terug te vinden in de Regeling van de minister van Infrastructuur en Waterstaat. Deze werd 9 mei gepubliceerd in de Staatscourant en is online terug te vinden. Door Willemsen is een praktische checklist opgesteld. Daarmee kunnen eigenaren van een boot zich voorbereiden op de inspectie. Deze checklist werd eerder gepubliceerd in vakblad Grondig en is te vinden via de site van CUMELA Nederland. Eisen zijn bijvoorbeeld een

3 - 2018

4 min. leestijd

Checklist certificering kleine drijvende werktuigen Voor drijvende werktuigen gebouwd na 30 december 2008 op Zone 4-wateren in Nederland en waarvan: • de lengte minder dan 20 meter bedraagt (exclusief roer en boegspriet); • het volume (lengte * breedte * diepte) minder dan 100 kubieke meter bedraagt; • de kiel niet voor 30 december 2008 is gelegd.

Identificatie • Met een unieke scheepsnaam of een uniek scheepsnummer is identificatie mogelijk. De inspecteur brengt een achtcijferig ENI en een certificaatnummer aan.

Casco • Minimale plaatdikte staal conform voorschrift constructeur/wettelijk vereiste (3 millimeter of meer, afhankelijk van de constructie).

• Geen ernstige schade aan romp en spanten (ter beoordeling van inspecteur).

• Bij ander materiaal moet door middel van een berekening de vergelijkbare sterkte worden aangetoond (in overleg met inspecteur).

Motor • Machinekamer, motor en draaiende delen afgeschermd.

• Motorruimte opgeruimd, schoon en vetvrij.

• Uitlaatisolatie (ten minste van spruitstuk tot aan de demper).

• Vrijkomend oliehoudend water moet worden opgevangen in bilge (laagste ruimte onder motor).

• Temperatuur, oliedruk en bilge moeten zijn voorzien van optische en akoestische waarschuwing.

• Indien het geluidsniveau 70 dB(A) overschrijdt, moeten passende persoonlijke beschermingsmiddelen beschikbaar zijn.

• Emissie-eis (CCRII of 97/68EG).

• Dubbelwandige verstuiverleiding met alarm (niet bij tweecilinder of ankerlier/spil op open dek).

• Machinekamer luchtdicht afsluitbaar in geval van brand.

ACHTERGROND

Olie en brandstof • Hydraulische slangen, cilinders, pompen en motoren moeten minimaal eens per acht jaar door een deskundige worden onderzocht en indien nodig hersteld of vernieuwd.

• Tanks (hydrauliek en brandstof ) moeten zijn voorzien van een optische en akoestische niveauwaarschuwing.

• Tanks, leidingen, genormaliseerde koppelingen, ontluchting (diameter 125 procent van vul), SOS-afsluiter: schoon, lekvrij en degelijk geconstrueerd en gemonteerd.

• Lenspomp (machinaal of handmatig), minimale capaciteit 40 liter per minuut.

• Brandstoftank buitenboordmotor benzine, maximaal 25 liter.

Elektrische installatie • Aangelegd conform Europese standaard (kabels goed gebonden).

• Documentatie van elektrische installatie beschikbaar.

• Accu’s vast opgesteld en afgedekt (polen).

Uitrusting en instructie • Ten behoeve van meren twee trossen van voldoende sterkte.

Lengte: anderhalf keer de lengte van het drijvende werktuig.

• Minimaal één draagbare gekeurde brandblusser (6 kg poeder of 9 kg schuim).

• Automatisch opblaasbaar gekeurd reddingvest.

• Bootshaak.

• EHBO-verbandtrommel.

• Persoonlijke beschermingsmiddelen en waarschuwingsstickers.

• Veiligheidsinstructie personeel.

Bron: CUMELA Nederland. Aan bovenstaande vereenvoudigde checklist mogen geen rechten worden ontleend. Voor volledige invulling en interpretatie wordt verwezen naar de Binnenvaartwet, Binnenvaartregeling, ESTRIN 2017(1) en Bijlage 13.12 bij de Binnenvaartregeling zoals gepubliceerd in de Staatscourant nr. 26269 d.d. 9 mei 2018.

Veiligheidsafstand/vrijboord • Minimaal 15 centimeter vrije ruimte boven het water, ook bij kantelen als gevolg van gebruik kraan.

• Bij aanwezigheid hijs- of tilfuncties moeten gekeurde stabiliteitsberekeningen aanwezig zijn of de inspecteur beoordeelt dit met een praktijkhellingproef.

Stuurinrichting • Betrouwbaar werkend, correct manoeuvrerend (geen speling, werking meters).

• Bij asdoorvoering geen waterverontreiniging door smeermiddelen.

• Vrij zicht aan alle kanten, eventueel met behulp van spiegels.

• Stuurhuis/verblijf doeltreffend verwarmd en geventileerd (doorgaans natuurlijke ventilatie).

• Stuurinrichting moet om de drie jaar worden beoordeeld.

Be social Scan of ga naar: www.stad-en-groen.nl/article/26925/certificeringplichtvoor-drijvende-werktuigen

www.stad-en-groen.nl

37

38

3 - 2018

Bomen krijgen tweede leven in Nijmeegse Spiegelwaal Rijkswaterstaat, ARK Natuurontwikkeling, het Wereld Natuur Fonds en de gemeente Nijmegen takelden op 24 juli acht dode eiken in de Spiegelwaal bij Nijmegen. Het zijn de eerste in een reeks die het leven onder water ondersteunt. Van nature komt dood hout volop voor in de wateren. Het hout trekt diverse fauna aan; het biedt beschutting, bevordert de aanwezigheid van bodemlevende algen en vissen zetten er hun eieren af. Een oude boom, naar schatting duizenden jaren oud, wordt verankerd op het eilandje en zal regelmatig boven het water uit steken. Het exemplaar werd opgegraven tijdens werkzaamheden voor de Spiegelwaal en ligt al enige tijd aan de oever van de rivier te wachten op zijn nieuwe bestemming. Iets dieper in de oeverzone worden gerooide bomen geplaatst.

Foto: Bart Beekers, ARK Natuurontwikkeling

Be social Scan of ga naar: www.stad-en-groen.nl/article/27310/bomen-krijgentweede-leven-in-nijmeegse-spiegelwaal

www.stad-en-groen.nl

39

Josette van Wersch

Programma tegen watertekort, wateroverlast en hittestress ineen Interview met waterschapsbestuurder Josette van Wersch Water vasthouden waar het kan en afvoeren waar het moet. Josette van Wersch, lid van het dagelijks bestuur van Waterschap Limburg, spreekt vol trots over ‘een uniek programma’ om de gevolgen van extreem weer in de provincie het hoofd te bieden.

Auteur: Bart Mullink

40

3 - 2018

INTERVIEW

3 min. leestijd

In de toekomst stroomt water na heftige stortbuien niet meer door de straten het riool in, zo is de bedoeling. In plaats daarvan wordt het vastgehouden op akkers, in tuinen en waterbergingsbassins. Neerslagoverschotten komen ten goede aan beplanting en de grondwaterstand, zodat tijdens droogte meer water beschikbaar is. Onder de naam Water in Balans werkt Waterschap Limburg samen met betrokkenen partijen aan een samenhangend antwoord op zowel wateroverlast als droogte. Een ongemak dat hierbij in één moeite mee blijkt te kunnen worden aangepakt, is hittestress in stedelijk gebied.

Besloten is in eerste instanties een aantal pilots uit te voeren. Die zijn het afgelopen jaar ontwikkeld, en een paar grote werken voor waterberging worden dit najaar al uitgevoerd. Aanvankelijk was het doel vooral om wateroverlast na extreme neerslag te voorkomen. Van Wersch stelde al gauw tevreden vast dat de hiervoor vereiste maatregelen ook heel goed blijken te zijn tegen droogte en hittestress.

Modderstromen In Meerssen en Oirsbeek (gemeente Schinnen) was het het afgelopen voorjaar flink raak. Heftige, langdurige buien zorgden voor veel wateroverlast en zelfs modderstromen. Die kwamen van hoger gelegen akkers naar de in de heuveldalen gelegen dorpen. ‘Zo vroeg in het jaar zijn we zulke buien helemaal niet gewend. De gewassen waren nog nauwelijks geworteld en konden daardoor de grond niet vasthouden.’

Meerssen en Oirbeek werden de laatste vier jaar wel opvallend vaak getroffen door wateroverlast.

‘We zien een klimaatverandering waardoor het probleem toeneemt; er valt vaker heel veel neerslag in korte tijd.’ De twee dorpen zijn uitgekozen als pilot voor stedelijk gebied. Het doel is met Water in Balans uiteindelijk de hele provincie te bereiken, onderstreept Van Wersch. ‘Vier andere pilots, in Midden- en Noord-Limburg, gaan vooral over landelijk gebied.’

Zoals veel plaatsen in het Limburgse heuvellandschap liggen Meerssen en Oirbeek in dalen.

‘Benedenstrooms’, zoals de waterschapsbestuurder het formuleert. ‘Op de hellingen en plateaus liggen veel akkers. Bij zware regen stroomt het water daarvandaan naar beneden. De dorpen blijken daartegen niet bestand.’

Opzet Voor de pilots werkt het waterschap samen met de betrokken gemeentes, agrariërs en bewoners.

Inloopavond voor de inwoners van Meerssen over Water in Balans. Links Josette van Wersch.

Afgesproken is dat boeren rond Meerssen en Oirsbeek per hectare 100 kuub water extra gaan vasthouden. Praktijkproeven voor dit doel worden uitgevoerd. Methoden zijn bijvoorbeeld andere plantverbanden en minidammetjes tussen de plantruggen in een aflopend aardappelveld.

In de gebouwde omgeving wordt eveneens flink ingegrepen. De helft van al het verharde oppervlak moet van het riool worden afgekoppeld.

‘Een enorme ingreep’, onderstreept Van Wersch.

Alternatieven zijn tonnen onder de regenpijp, wadi’s langs de straat en meer groen; dat laatste vooral in tuinen, waar de verstening om zich heen heeft gegrepen. ‘We hebben een stimuleringsregeling ingevoerd en daar wordt gretig gebruik van gemaakt. Als ik door het gebied loop, zie ik dat veel mensen hun tuintjes hebben opgeruimd: stenen eruit, planten erin.’ De stimuleringsregeling is volgens haar effectief, en als het tegenovergestelde van een ‘tegeltax’ komt hij vriendelijker op de bewoners over. ‘Een bijkomend effect is dat het in een groene omgeving ’s zomers koeler is. Zo heb je dus ook een antwoord op hittestress.’

Het waterschap draagt ook bij aan de benodigde extra wateropvang. ‘Alleen al voor Meerssen moeten wij 90.000 kuub aan extra waterberging regelen, boven op de 35.000 kuub die we nu al hebben.’

Het gaat hierbij om natuurlijke opvangbekkens, die na een zware bui geleidelijk, in 24 uur tijd, kunnen

leeglopen. ‘Naar het grondwater. Of naar een nabijgelegen beek.’ Veel meer regenwater wordt door al deze maatregelen opgenomen in de grond. Van Wersch: ‘Daar heb je later tijdens een droogteperiode weer veel profijt van.’

Zelfredzaamheid Het doel is te komen tot maximaal nog maar één keer wateroverlast in 25 jaar. Als definitie daarvoor geldt: nattigheid boven de beganegrondgrens. ‘Al zullen we nooit het laatste huis helemaal droog houden.’ In enkele gevallen zal het aankomen op zelfredzaamheid van de bewoners. Dat kan betekenen: tijdelijke schotten plaatsen, of zandzakken, aldus Van Wersch. Ze geeft hoog op van de goede samenspraak met de diverse belanghebbenden, belangrijk voor de benodigde ‘cocreatie en cofinanciering’. Het is volgens haar een belangrijke sleutel tot het beoogde succes. ‘Mensen werken enthousiast mee en je verkleint de kans op vertraging door bezwaarprocedures.’

Be social Scan of ga naar: www.stad-en-groen.nl/article/27340/programma-tegenwatertekort-wateroverlast-en-hittestress-ineen

www.stad-en-groen.nl

41

Rotboompjes De echte oplossing zit hem niet in sensationele projecten, maar in meters maken

Als zoon van een boomkweker heb ik mijn roots natuurlijk op het platteland.

Ik gedij het beste als ik ‘s ochtends en ‘s avonds even naar het ruisen van de populieren kan luisteren of met mijn hond een paar uur kan struinen.

Natuurlijk heb je op het platteland ook te maken met de bekende problemen die voortvloeien uit klimaatverandering. Ook op het platteland wordt het warmer, heb je last van piekbuien. De impact van dat veranderende klimaat is alleen heel anders. Het redactiekantoor van Stad + Groen en Stad + Blauw was deze zomer bij tijd en wijle bijna onwerkbaar, terwijl het op het platteland gewoon lekker warm was. Daar – op dat platteland – is verder altijd wel een grote boom in de buurt waaronder je je kunt terugtrekken. In verband met een verhuizing zit ik nu even op een flat midden in de stad. Leuk hoor, die stedelijke reuring. Maar droogte en warmte komen in de stad veel harder binnen.

Een leermoment dus, om even tijdelijk in de stad te wonen. Gelukkig schrijven wij, al die andere vakbladen en de brancheorganisaties constant verhalen over hoe goed groen is voor de stedelijke omgeving. Dat is mooi, maar wat komt daar nu echt van terecht? Uit het raam van mijn tijdelijke flat zie ik vooral zwarte bitumen daken met heel incidenteel een boom ertussen gepropt.

Een paar rotboompjes, die geen van alle

Is groen dan zinloos? Nee, natuurlijk niet. Groen heeft niet alleen als doel om klimaatwijzigingen af te zwakken of fijnstof af te vangen. Groen is ook belangrijk als broodnodige decoratie. Door groen voelen mensen zich lekkerder, maar hou alsjeblieft op over groen als instrument tegen hittestress in de stad. De impact van die paar rotboompjes, die geen van alle groot mogen of kunnen worden, ofwel door de gebrekkige standplaats, of doordat er in onze smalle straten geen plaats is voor echte klappers van bomen, is veel te beperkt om echt effect te sorteren! Een druppel op de gloeiende plaat, dus. Echt effect heeft groen pas als je oppervlaktes kunt inzetten. En dat kan makkelijk. Zelfs in een ultralinkse stad als Nijmegen, waar mijn tijdelijke optrekje zich bevindt, is een groen dak een bijzonderheid. Ik heb het al eens eerder gezegd: politici houden in dit land van bijzondere en sensationele projecten. Dat is mooi en je kunt daarmee groen inderdaad op de kaart zetten. Maar de echte oplossing zit hem niet in sensationele projecten, maar in meters maken. Er is pas effect als je in een gemiddelde binnenstad vele hectares dakgroen kunt realiseren.

Met vriendelijk groet, Hein van Iersel (hein@nwst.nl) Hoofdredacteur

groot mogen of kunnen worden, ofwel door de gebrekkige standplaats, of doordat er in onze smalle straten geen plaats is

42

Be social Scan of ga naar: www.stad-en-groen.nl/article/27385/column-van-dehoofdredacteur-rotboompjes

3 - 2018

De partners van

Stad + Blauw

connecting green and infrastructure

AHA de Man uw golfbaan op zijn best

TRIPLE A LIGHTING

Niets werkt zo inspirerend als

puur groen!

Ervaar een ware natuurbeleving!

Genieten van een inspirerende natuurbeleving met een

Het park is aangelegd met natuurlijke materialen en veel

ruimtelijke beachsfeer, midden in het duinlandschap!

variatie van inheemse plantensoorten waar mens en dier zich

Snoek Puur Groen heeft dit unieke plekje onder de

welkom voelen. Pure winst is de circulaire aanleg: zo weinig

vuurtoren van Ameland aangelegd. Diverse sferen van het

mogelijk afval en mĂŠt zoveel mogelijk hergebruik. mede

Amelander landschap zijn te proeven op het duinpark.

hierdoor heeft het park een Green Key keurmerk gekregen.

snoekpuurgroen.nl