‘Eva atu
‘o mamata ‘i Nu‘usila ni Ngaahi ‘Eva‘anga Luelalo Nounou/‘Eva ‘aho pe ‘Eva atu ‘o vakai‘i e masani ‘o e ngaahi naunau ‘o Natula. ‘Eva atu ‘o sio mo ke luelue he ngaahi ‘eva‘anga ‘iloa mo lelei taha kuo ‘osi tofa ‘i Nu‘usila ni. Ko e ngaahi ‘eva‘anga ni ‘oku nounou e ni‘ihi pea ko e ni‘ihi ‘e lava ke ke lue‘i pe he ‘aho pe koia (day hikes). ‘Oku faingofua ‘a e a‘u ki he ngaahi lue‘anga ni, pea ‘e lava ke luelue ai ‘a e fāmili hono kotoa. Fakakau ha luelue pehe ni ‘i ho‘o mou ‘eva hono hoko. ‘Oku lahi ‘aupito ‘a e ngaahi luelue‘anga kehekehe ‘i he fonua ni – mei he tokelau ki he tonga, ko e ni‘ihi ‘oku nau fou atu he ngaahi vaotātā mohu mo faka‘ofo‘ofa ‘a hono ngaahi ‘akau pea ‘oku toe matamata lelei ange mo e ngaahi matātahi foki ia. Ka kimu‘a pea ke toki mavahe atu, ngāue‘aki ‘a e fakahinohino ni ke ke mateuteu lelei ki ai.
Vakai‘i lelei ‘a e feitu‘u ‘oku tonu ke ke ‘eva atu ki ai
Fakakaukau‘i mo mateuteu lelei ‘a ho‘o mou ‘eva
‘Oku lahi ‘aupito ‘a e ngaahi ‘eva‘anga luelalo nounou ‘i Nu‘usila ni, pea ‘oku fai ia he ngaahi ‘alu‘anga kuo ‘osi tofa mo to ai e ngaahi faka‘ilonga lanu moli ke ‘ilongofua ka ‘oku ‘i ai e ngaahi ‘eva‘anga luelalo ia ‘oku ‘ikai ke faka‘ilonga‘i pea ‘oku ‘i ai ‘a e fakafalala te ke lava lelei pe ‘o ‘ilo e ngaahi me‘a ‘oku tonu ke ke fai. Ko ia ai kimu‘a pea ke toki mavahe atu, fili fakapotopoto ‘a e lue‘anga ‘e tuha mo taau mo kimoutolu kotoa pe. Ko e ngaahi me‘a ke mou fakakaukau ki ai; ko e loloa ‘o e lue‘anga, ko hono fuoloa, ko homou ivi mo e sino malohi pea mo e teunga mo e ngaahi naunau ‘oku tonu ke mou lue mo ia. Kapau ‘oku ‘i ai ha ngaahi me‘a ‘oku ‘ikai ke mou ‘ilo pea ‘oku tonu ke ke ‘eke eni ki he kau ngāue he ‘ofisi ‘o e potungāue Department of Conservation pe ko e ‘ofisi fakahinohino (i-SITE) ofi taha pe ko ha taha taukei pe ‘i homou nofo‘anga. Ko e kakai ‘o e fonua ni ‘oku nau matu‘aki fietokoni pea te nau talaatu kotoa e ngaahi me‘a ‘oku nau ‘ilo mo tokonia koe.
Ko e me‘a faingofua pe ‘a hono fakakaukau‘i lelei ‘o ha‘o luelue nounou pe ko ha‘o ‘eva atu he ‘aho kakato, ka ‘e tokoni eni ke ke toe nonga mo fiemālie ange ai. Fakatokanga‘i ange ko e ngaahi feitu‘u manakoa ange ‘e he kakai ‘oku nau lata he ‘eva pehe ni ‘oku tu‘u ia he ngaahi feitu‘u ‘i ‘uta. Pea ko e ngaahi ‘eva‘anga luelalo e ni‘ihi ‘oku lau houa ia mei he ma‘u‘anga penisini, supamaketi, ‘apitanga polisi, pangikē mo e ngaahi ngāue‘anga angamaheni ‘o e nofo kolo. Te ke toe mateuteu lelei ange ‘i ho‘o ‘ilo e ngaahi pehe ni. Kapau ‘oku ke fie ‘alu ‘o lue ‘i ha hala ‘eve‘eva‘anga nounou pe ko ha ‘eva‘anga ‘i ha fo‘i ‘aho pe ‘e taha, manatu‘i ke ke fa‘o kotoa e ngaahi me‘a te ke fiema‘u ki ai pea mo e naunau foki. ‘I ho‘o a‘u ki he kamata‘anga ‘o e feitu‘u ke fai mei ai ‘a e lue, pea hili ‘a e tau ‘a ho‘o me‘alele, ‘e ‘ikai ke toe ‘i ai ha feitu‘u pe ko ha ma‘u‘anga tokoni tukukehe pe ‘a e ngaahi fale nofo‘anga iiki, faka‘ilonga mo e ngaahi fakatātā fakahinohino.
Lake Matheson, West Coast
Toutoumoliliu ‘a e ‘ea Ko Nu‘usila ko e ‘otu motu ‘oku tu‘u ‘i he fu‘u ‘oseni lahi pea ‘oku toumoliliu ai ‘a e ‘ea he ‘aho kotoa kotoa pe ‘o ‘ikai ke tu‘uma‘u ‘o hange ko e ‘ea ‘o e ngaahi fonua ‘o ‘Iupope, ‘Esia, ‘Amelika mo ‘Aositelelia. ‘Oku fa‘a hoko pe foki ‘a e tafitonga e langi ha houa ‘e taha pea fakafokifā pe kuo lōvai mo hakohako – ‘o toumoliliu ma‘u pe ‘a e ‘ea mo fakatu'upakē. Ko e lahi ‘o e ngaahi feitu‘u manakoa ki he fai‘anga ‘eva ‘oku tu‘u ia ‘o ofi ki tahi pe ki he mo‘unga. Koia ai ‘oku tonu ke ke mateuteu ki he ‘ea ‘o e ngaahi fa‘ahita‘u kotoa ‘e 4 ‘i he fo‘i ‘aho pe ‘e taha.
171220.MSC.COM.tourismsheet-dayhikes-TON.indd 1
Hooker Valley, Canterbury
Managawhai Cliff walkway, Northland
‘Oua na‘a ke fai ha me‘a ‘Ikai lava ‘o ngāue‘aki ha telefoni to‘oto‘o ke ‘ilonga ai na‘a ke ‘Oku ‘ikai fa‘a lava ke ngāue‘aki e telefoni ‘osi ‘i heni Ko hotau 'ātakai ‘oku matu‘aki laulōtaha pea ‘oku tau tauhi ia ke malu mo tau faka‘apa‘apa‘i foki. Te ke tokoni ke tolonga atu ‘a hono faka‘ofo‘ofa ‘o Nu‘usila ‘o kapau te ke muimui ki he ngaahi fokotu‘utu‘u ni: muimui pe ‘i he ‘alunga kuo ‘osi faka‘ilonga‘i, ‘oua na‘a ke fakaveve, ngāue‘aki pe ‘a e falemalōlō kuo ‘osi langa, ‘oua na‘a ke to‘o pe ‘ave ha me‘a mei he 'ātakai, faka‘atu‘i ‘a e ngaahi naunau ‘o natula ‘oku ke feohi mo ia pea ‘oua na‘a ke fafanga e fanga manupuna ‘o tautefito ki he manupuna ko e kea ‘i he motu saute he ‘e uesia ai ‘enau mo‘ui.
to‘oto‘o pe ma‘u e ‘initaneti ia he ngaahi feitu‘u maumaunganoa ‘oku tu‘u ai ‘a e ngaahi ‘eva‘anga ni. Koia ai ‘oua na‘a ke falala ‘e lava ke ke ngāue‘aki ‘a ho‘o telefoni to‘oto‘o lolotonga ‘a ho‘o lue, pea kapau ‘e lava ‘o ma‘u, ‘e ki‘i taimi nounou pe. ‘I he ngaahi feitu‘u ni‘ihi ‘e toki lava ‘a ho‘o telefoni to‘oto‘o ‘o ngāue ‘i ha‘o a‘u ki he kolo ofi taha – ‘a ia ‘e lava ke lau houa pea ke toki a‘u ki ai ‘i ho‘o me‘alele. ‘Alu ma‘u pe mo ho‘o telefoni to‘oto‘o kae‘oua te ke falala ‘e lava ke ke ngāue‘aki ia he taimi kotoa pe.
4/27/2018 11:27:09 AM
Roys Peak, Wanaka
Kuo pau ke ke fa‘o e ngaahi me‘a ni
Kapau ‘e kumi koe
‘Eke ki he kau taukei he ‘eva luelalo ‘i Nu‘usila ni pea te nau fakahinohino atu e ngaahi me‘a ke ke fa‘o. Pea ko e ngaahi me‘a eni ‘oku fale‘i atu ‘e he Mountain Safety Council ke ke ‘alu mo ia. Ko e ngaahi me‘a ni ‘e lava ke liliu pe fetongi ‘o makatu‘unga ia he feitu‘u te ke ‘alu ki ai, ko e fuoloa ‘a ho‘o ‘i ai pea mo e tu‘u ‘a e ‘ea ki he kaha‘u foki – ka ke ngāue‘aki eni ke ke ‘ilo e ngaahi me‘a ‘oku totonu ke fa‘o:
‘Oku mahu‘inga ke ke tala ke ‘ilo kimu‘a ‘e ha ni‘ihi kehe ‘a ho‘o teu ke ke ‘eva luelalo. Ko e founga anga maheni ia ‘i Nu‘usila ni. He kapau ‘e hoko ha faingata‘a kiate koe, ‘e ‘ilo leva e feitu‘u ‘oku ki ‘i ai mo tokoni eni kia kinautolu te nau fai ‘a hono kumi koe.
• Ko e su matu‘aki lelei ‘aupito: ‘Oku ‘i ai foki ‘a puti totonu ia ke fai‘aki ‘a e ‘eva luelalo pea ko e lelei taha ia. Ko e halanga luelalo e ni‘ihi ‘oku tokakovi koia ai ‘e sai ange ke tui ha su ‘oku mapuni mo hao lelei – pea ko e senitolo mo e su ‘oku ava ‘a mu‘a mo ‘olunga ‘oku ‘ikai taau ia mo e ngaahi lue‘anga ‘o Nu‘usila. • Ko e matolu e ngaahi vala ke tui: Ko e vala ‘oku faingofua mo ke lava ‘o tui mo vete ‘o fakatatau ki he tūkunga ‘o e ‘ea, ko e lelei taha ia. Ko e vala māfana ‘oku ngaohi ‘aki ia ‘a e fulufulu‘i sipi pea mo e tupenu ngaohi ko e polypropylene pe ko e fulufulu‘i sipi merino ‘oku tuha lelei ia mo e ‘ea hauhau ‘o Nu‘usila ni. ‘Oua ‘e fa‘o ‘a e vala ngaohi mei he tupenu filo vavae (cotton) he ‘oku ‘ikai fe‘unga ia ke ke mātu'u mo māfana ai.
Fakaha ke ‘ilo ‘a ho‘o teu ‘alu ‘i ha fa‘ahinga founga pe, kaekehe ‘oku totonu ke ke tala. Pea ke fai‘aki ia ha ‘imeili, telefoni pe ko ha‘o SMS ki hao kaume‘a pe ko ha taha pe ‘i ho fāmili ofi. Pea ke tala foki ke nau ‘ilo kuo ke ‘osi foki. Koe‘uhi ‘e ‘ikai lava ‘o ngāue‘aki ma‘u pe ‘a ho‘o telefoni to‘oto‘o, fuofua fakaha eni ke nau ‘ilo kimu‘a pea ke toki ‘alu.
Lolotonga ‘a ho‘o ‘eva luelalo: • Muimui pe he halanga kuo ‘osi faka‘ilongoa‘i lanu moli (orange) • Kapau ‘oku ‘i ai ha halafakakavakava he vaitafe, ngāue‘aki ia
• Ko hao sāketi faka‘uha: ‘E fiema‘u ‘aupito eni. Malo ia kapau ‘e ‘ikai ‘uha ka ‘oku tonu ke ke to‘oto‘o ma‘u pe telia na‘a fiema‘u – ‘o a‘u ai pe ki he fa‘ahita‘u māfana.
• Muimui ki ha fale‘i pe ko ha fakahinohino kuo ‘osi tohi‘i pe fakamahino atu
• Tatā mo ha kofunima māfana: ‘Oku to‘oto‘o ma‘u pe eni ‘e he kau ‘eva luelalo ‘o Nu‘usila ni he taimi kotoa pe – ‘o a‘u ai pe ki he fa‘ahita‘u māfana.
• ‘Oku ‘ikai fiema‘u ha ngofua kimu‘a pea ke toki lava ‘o ‘eva luelalo ‘i Nu‘usila ni
• Vai inu lita ‘e 2 pe haafe kālani: ‘Ave ha vai fe‘unga ki ho‘o inu he ‘aho kakato he ‘e ‘ikai lava ke ma‘u ha vai lolotonga ‘a ho‘o lue tukukehe kapau te mou fou atu ‘i ha vaitafe pe ko ha fale nofo‘anga. • Me‘akai: To‘o ke lahilahi telia na‘a fu‘u lahi ange ‘a ho‘o fiekaia. • Ko ha maama hulu ‘oku tui ‘i ho la‘e (head-torch) pea mo ha naunau faito‘o (first-aid) ‘o kau ai ha faito‘o ‘oku tauhi ‘aki hao mahaki: Ko e ngaahi naunau ni ‘e matu‘aki ‘aonga ‘aupito ia ‘o kapau ‘e hoko ha fakatu‘utāmaki pe te mou ki‘i fuofuoloa. • Malu mei he la‘ā: ‘Oku matu‘aki malohi e huelo ‘o e la‘a ‘oku ne fakatupu ‘a e fohia ‘i Nu‘usila ni. Koia ai ‘e ala fiema‘u ke tui hao sio‘ata la‘ā mo hao tatā he taimi kotoa pe.
Ngaahi me‘a ke fai pea ke toki ‘eva luelalo ‘i Nu‘usila
3. Manatu‘i mo tokanga‘i ‘a e ‘ea ‘Oku matu‘aki feliliu‘aki ma‘u pe ‘a e ‘ea ia ‘i Nu‘usila ni. Vakai‘i lelei ‘a e fakamatala matangi/‘ea pea mo ‘ene feliliuaki.
1. Fokotu‘utu‘u mo fakakaukau‘i lelei e ngaahi me‘a ke fai kimu‘a
4. ‘Ilo‘i ‘a ho ngātanga ‘Oua na‘a ke fai ha ngaahi me‘a fo‘ou ‘oku ‘ikai te ke ‘ilo hifo ‘oku ke lava‘i.
‘Eke‘eke holo ke ma‘u atu ha ngaahi ‘ilo mei he kau taukei he feitu‘u koia, mateuteu lelei ki he halanga te ke foua pea mo hono fuoloa.
2. Tala ke ‘ilo ‘e ha ni‘ihi kehe ‘a ho‘o teu Tala ke ‘iloa ‘a ho‘o teu pea mo ha taimi ke nau fakahoko ai ke fai hano kumi koe ‘o kapau kuo te‘eki ai ke ke foki.
Sinaki ‘ilo e ngaahi me‘a kotoa pe kimu‘a 171220.MSC.COM.tourismsheet-dayhikes-TON.indd 2
Ko e ngaahi me‘a ‘e
5
ke fakatokanga‘i
5. ‘Ave ma‘u pe ke lahi e ngaahi me‘a te ke fiema‘u Fakapapau‘i ‘oku lahi fe‘unga ‘a e me‘akai, teunga mo e ngaahi naunau pea mo ha me‘a makehe pe ‘o kapau ‘e hoko ha fakatu‘utāmaki. ‘Ave ‘a e me‘angaue pe naunau tuha ki he fetu‘utaki.
DISCOVER NZ
KO HONO KUMI ‘O HA LUE‘ANGA
100% Pure New Zealand www.newzealand.com
Department of Conservation www.doc.govt.nz
VAKAI‘I ‘A E FAKAMATALA ‘EA/ MATANGI MetService New Zealand www.metservice.com
MATEUTEU LELEI NZ Mountain Safety Council www.mountainsafety.org.nz
4/27/2018 11:27:10 AM