Αναγνώσεις, μελέτες και σχολιασμός κειμένων της Λατινικής και Ελληνικής Γραμματείας by Εκδόσεις Οσελότος

173 × 240 SPINE: 18.9 FLAPS: 55

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα Τηλ. : 210 6431108 ekdoseis.ocelotos@gmail.com www. ocelotos. gr

cover_kavadas2.indd 1

Αναγνώσεις, μελέτες και Σχολιασμός κειμένων της Λατινικής και Ελληνικής Γραμματείας

ISBN 978-960-564-087-3

ΑΛEΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΒΒΑΔΑΣ

α κείμενα που αναλύονται είναι διαφόρων ειδών: είναι κατ’ αρχάς στερεότυπες, παροιμιακές, αποφθεγματικές εκφράσεις της Λατινικής και της Ελληνικής Γραμματείας. Αυτές οι λεκτικές δομές χρησιμοποιούνται στον προφορικό και τον γραπτό κυρίως λόγο των ανθρώπων που αρέσκονται να διανθίζουν την έκφρασή τους με ρήσεις, οι οποίες διασώζουν τη λαϊκή σοφία και άλλες σημαντικές εκφάνσεις του πολιτισμού, Ελληνικού και Ρωμαϊκού, και μας επιτρέπουν να γνωρίσουμε ορισμένες πτυχές της σκέψης τους. Πρόκειται ακόμη για ανθολόγηση κειμένων, φιλοσοφικών, θεατρικών, λογοτεχνικών κ.ά., κυρίως της αρχαίας Ελληνικής και της Λατινικής, που η ερμηνευτική τους προσέγγιση και ο σχολιασμός γίνονται πιο αναλυτικά σε δοκιμιακό λόγο και αποτελούν μελέτες αυτοτελείς. Η επιλογή των κειμένων έγινε με κριτήριο το κατά πόσο το περιεχόμενό τους ανταποκρινόταν στη δυνατότητα ανάδειξης των βαθύτερων διαστάσεων του ανθρωπισμού και των άλλων ηθικών αξιών που ίσχυσαν και δοκιμάστηκαν στην αυστηρώς πειθαρχημένη αρχικά και χαλαρή στη συνέχεια κοινωνία της αρχαίας Ρώμης και στη δημοκρατική και φιλελεύθερη, ως επί το πλείστον, κοινωνία της αρχαίας Ελλάδας. Τα κείμενα της Λατινικής είναι ταξινομημένα με αλφαβητική σειρά, όχι πάντοτε απόλυτη, πράγμα που όμως δεν ελαττώνει την αναγνωστική απόλαυση. Αντίθετα, τα Ελληνικά κείμενα είναι ταξινομημένα κατά εποχή, είδος και συγγραφέα ή θεματική ενότητα.

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΒΒΑΔΑΣ Αλέξανδρος Ε.Ε.Καββαδάς

Αναγνώσεις, μελέτες και Σχολιασμός κειμένων της Λατινικής και Ελληνικής Γραμματείας

Αναγνώσεις, μελέτες και σχολιασμός κειμένων της Λατινικής και Ελληνικής Γραμματείας

Ο Αλέξανδρος Καββαδάς (1953 - 2013) γεννήθηκε στο Κατωχώρι Λευκάδας. Σπούδασε με υποτροφία του Ι.Κ.Υ. στη Φιλοσοφική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών από όπου αποφοίτησε το 1975. Από το 1978 υπηρέτησε ως Φιλόλογος στη Μέση Εκπαίδευση. Ασχολήθηκε εκτεταμένα με την έρευνα και την ανάλυση της Αρχαίας Ελληνικής και Λατινικής Γραμματείας στα πλαίσια της ευρύτερης μελέτης του Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού. Το βιβλίο του με τίτλο «Αναγνώσεις, μελέτες και σχολιασμός κειμένων της Λατινικής και Ελληνικής Γραμματείας» αποτελεί την πρώτη συγγραφική εργασία που εκδίδεται.

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ2013 ΑΘΗΝΑ ο σ ε λ ότ ο ς

10/7/2013 9:52:09 PM

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΒΒΑΔΑΣ

Αναγνώσεις, μελέτες και σχολιασμός κειμένων της λατινικής και ελληνικής γραμματείας

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ο σ ε λ ότ ο ς

ΤΙΤΛΟΣ Αναγνώσεις, μελέτες και σχολιασμός κειμένων της λατινικής και ελληνικής γραμματείας ΣΥΓΓΡΑΦEΑΣ Αλέξανδρος Καββαδάς ΣΕΙΡΑ Επιστημονικό Copyright© 2013 Ευάγγελος Καββαδάς ΠΡΩΤΗ ΕΚΔΟΣΗ Αθήνα, Οκτώβριος 2013 ISBN 978-960-564-087-3

Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας, (Ν. 2121 / 1993, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) καθώς και από τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται η καθ’ οιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτοανατύπωση και γενικώς αναπαραγωγή, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου χωρίς τη γραπτή άδεια του δικαιούχου συγγραφέα.

Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ.: 210 6431108 E-MAIL: ekdoseis.ocelotos@gmail.com www. ocelotos. gr

Στην Ελένη, τη γυναίκα μου και πολύτιμη σύντροφο μιας ζωής. Ἔργων ἀντ’ ἀγαθῶν ἦδε σαοφροσύνης!

ΑΝΑΓΝΩΣΕIΣ, ΜΕΛΕΤΕΣ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΤΗΣ ΛΑΤΙΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ ΠΡΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Et in Arcadia ego Α. Η επιλογή των κειμένων Πρόκειται για κείμενα διαφόρων ειδών: είναι κατ’ αρχάς στερεότυπες, παροιμιακές, αποφθεγματικές εκφράσεις της Λατινικής και της Ελληνικής. Αυτές οι λεκτικές δομές χρησιμοποιούνται στον προφορικό και το γραπτό κυρίως λόγο των ανθρώπων που αρέσκονται να διανθίζουν την έκφρασή τους με ρήσεις, που διασώζουν τη λαϊκή σοφία και άλλες σημαντικές εκφάνσεις του πολιτισμού, Ελληνικού και Ρωμαϊκού, και μας επιτρέπουν να γνωρίσουμε ορισμένες πτυχές της σκέψης τους. Η εκπληκτική επιβίωσή τους και συνάμα η επικαιρότητα που διατηρούν ακόμα και σήμερα είναι μοναδική. Η αλήθεια του περιεχομένου τους είναι εντυπωσιακή, έστω κι αν, σε ορισμένες περιπτώσεις, δεν είναι αυταπόδεικτη. Έτσι, πέρα από την οικεία ηδονή της ανάγνωσής τους, μας δίνουν και αφορμές προβληματισμού. Στην κατηγορία αυτών των κειμένων, εντάξαμε και μύθους, θρύλους, αλληγορίες και ανέκδοτα, όχι μόνον ιστορικά. Γιατί η περιπλάνηση ανάμεσα στον μύθο και την ιστορία είναι πάντοτε γοητευτική! Πρόκειται ακόμη για ανθολόγηση κειμένων, φιλοσοφικών, θεατρικών, λογοτεχνικών κ.ά., κυρίως της αρχαίας Ελληνικής και της Λατινικής, που η ερμηνευτική τους προσέγγιση και ο σχολιασμός γίνονται πιο αναλυτικά σε δοκιμιακό λόγο και αποτελούν μελέτες αυτοτελείς. Η επιλογή των κειμένων έγινε με κριτήριο το κατά πόσο το περιεχόμενό τους ανταποκρινόταν στη δυνατότητα ανάδειξης των βαθύτερων διαστάσεων του ανθρωπισμού και των άλλων ηθικών αξιών που ίσχυσαν και δοκιμάστηκαν στην αυστηρώς πειθαρχημένη αρχικά και χαλαρή στη συνέχεια κοινωνία της αρχαίας Ρώμης και στη δημοκρατική και φιλελεύθερη, ως επί το πλείστον, κοινωνία της αρχαίας Ελλάδας. Τα κείμενα της Λατινικής είναι ταξινομημένα με αλφαβητική σειρά, όχι πάντοτε απόλυτη, πράγμα που όμως δεν ελαττώνει την αναγνωστική απόλαυση. Αντίθετα, τα Ελληνικά κείμενα είναι ταξινομημένα κατά εποχή, είδος και συγγραφέα ή θεματική ενότητα.

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ, ΜΕΛΕΤΕΣ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΤΗΣ ΛΑΤΙΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ

Β. Ο σχολιασμός Χωρίς αμφιβολία ένα κείμενο – πόσο μάλλον το κλασικό – δέχεται περισσότερες από μία ερμηνευτικές προσεγγίσεις. Αυτό είναι άλλοτε καλό και ωφέλιμο, κάποτε όμως κακό και επιζήμιο. Γιατί από τη μια η διαφορετικότητα των προσεγγίσεων φωτίζει πιο πολύ τα σκοτεινά ή τα διφορούμενα και επίμαχα σημεία ενός κειμένου, που ίσως προβληματίζουν τους ερμηνευτές, και αυτό ωφελεί και το κείμενο, το οποίο προστατεύεται, και τον αναγνώστη που δεν του επιτρέπει να παρασύρεται σε αδόκιμες αναγνώσεις. Από την άλλη όμως πλευρά πάντα ελλοχεύει, συνειδητά ή όχι, ο κίνδυνος της υπερ-ερμήνευσης του κειμένου. Και επειδή το θέμα της προθετικότητας, της πρόθεσης του συγγραφέα, παραμένει σοβαρό πρόβλημα1 στην αναγνωστική θεωρία και στην ερμηνευτική πράξη, χρειάζεται μεγάλη προσοχή στην προσέγγιση. Έπειτα είναι και τούτο: κάθε κείμενο, ως γνωστόν, έχει τον δημιουργό του, εντάσσεται στην εποχή του, στα κειμενικά του συμφραζόμενα / παρεπόμενα που, αν τα γνωρίζουμε, δεν είναι δυνατόν να τα αγνοήσουμε. Για παράδειγμα, η αρχαία ελληνική τραγωδία, ως είδος ποιητικό και θεατρικό, συνδέεται άρρηκτα με τον 5ο αι. π.Χ. και την Αθηναϊκή Δημοκρατία. Αυτή η λεπτομέρεια βοηθάει σημαντικά στην κατανόηση της μοναδικότητας του είδους της, του βαθύτερου νοήματος αυτής της παιδευτικής διαδικασίας και εξηγεί τη διαχρονικότητα, την επικαιρότητα και το ενδιαφέρον των μηνυμάτων της. Εξάλλου σε μερικά αποφθέγματα, ο χρόνος έχει προσθέσει ή αφαιρέσει λέξεις, με αποτέλεσμα να έχει αλλάξει η σημασία τους, όπως έγινε με το μέτρον άριστον, το οποίο ακόμα πολλοί το αναφέρουν εσφαλμένα παν μέτρον άριστον, χωρίς φυσικά να ισχύει το περιεχόμενό του, γιατί δεν είναι κάθε μέτρο και άριστο. Σε ορισμένα άλλα παρερμηνεύτηκε, ίσως από σχολαστική επιμονή στην «κατά λέξη» απόδοση του κειμένου, η βασική σημασία τους, όπως έγινε με το: «τὸ δὶς ἐξαμαρτεῖν οὐκ ἀνδρὸς σοφοῦ», που πολλοί μεταφράζουν ως εξής: το να κάνει κανείς λάθος / σφάλμα δυο φορές δεν είναι ίδιον / γνώρισμα του έξυπνου ανθρώπου, αντί του ορθού: το να κάνει κανείς δυο φορές το ίδιο λάθος δεν είναι γνώρισμα του έξυπνου ανθρώπου. Επειδή στην τέχνη δεν υπάρχουν παρθενογενέσεις, δηλ. δημιουργίες εκ του μηδενός, και κάθε δημιουργός, κάθε συγγραφέας έχει συγκεκριμένο 1 Το πρόβλημα υποχρέωσε τον καθηγητή της σημειολογίας, Umberto Eco, να αναθεωρήσει προγενέστερες απόψεις του περί της μη ύπαρξης ορίων στην κειμενική ερμηνεία και, εδώ και αρκετά χρόνια, σε σχετικό ομότιτλο βιβλίο του να κάνει λόγο για διακριτά πλέον όρια της ερμηνείας και υπερ-ερμηνείας ενός κειμένου: Umberto Eco, Ερμηνεία και Υπερερμηνεία, μετάφραση Αναστασία Παπακωνσταντίνου, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1993.

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΒΒΑΔΑΣ

πολιτικό και ιδεολογικό στίγμα, η ερμηνευτική προσέγγιση οφείλει να διακρίνεται από νηφαλιότητα, να συμφωνεί με το πνεύμα των συμφραζομένων της, γιατί αυτό κυρίως ενδιαφέρει να γνωρίσουμε, και οι ενδεχόμενες προεκτάσεις ή οι δυνατοί συσχετισμοί με τις μεταγενέστερες εποχές, να γίνονται με προσοχή, για να αποφεύγονται οι αναχρονισμοί, που υπονομεύουν την αξιοπιστία του γραπτού. Μια προσέγγιση με αυτά τα ποιοτικά χαρακτηριστικά είναι προς όφελος και του κειμένου και του αναγνώστη του. Προσθέτουμε εδώ και κάτι άλλο: η συνειδητή υπερ-ερμήνευση2 δεν αποκλείεται να υπηρετεί παντοειδείς σκοπιμότητες του σήμερα, όπως συμβαίνει, νομίζουμε, με ένα εδάφιο του Πανηγυρικού λόγου του Ισοκράτη, ότι δηλαδή, για να γίνει κανείς Έλληνας, αρκεί να είναι κάτοχος της ελληνικής παιδεύσεως, του οποίου γίνεται ασύστολη καπηλεία και παρά τη στρέβλωσή του χρησιμοποιείται, ακόμα και από επίσημα χείλη, ως αυθεντικό επιχείρημα πλέον, για να υποστηρίξει την αθρόα πολιτογράφηση των μεταναστών στην Ελλάδα. Στο σημείο αυτό και από τη θέση αυτή, νιώθω την υποχρέωση να απευθύνω τις ειλικρινείς και θερμές ευχαριστίες μου στους διακεκριμένους συναδέλφους μου του 2ου Γυμνασίου Ιλίου, για την ενθάρρυνση και την ηθική στήριξη που μου παρείχαν στο διάστημα της συγγραφής, τις απόψεις που ανταλλάξαμε για επίμαχα θέματα, τη βοήθεια στη διόρθωση πολλών γραπτών δοκιμίων τα οποία έπαιρναν αποσπασματικά. Ιδιαίτερα με συγκινούσε το ενδιαφέρον όχι μόνο των φιλολόγων, αλλά και καθηγητών άλλων ειδικοτήτων, που με αναγνωστική βουλιμία διάβασαν τα περισσότερα χειρόγραφα και έκαναν τα σχόλιά τους. Κατ’ αρχάς, η κ. Νατάσσα Κονταξή των Γαλλικών, Υποδιευθύντρια και πολύτιμη συνεργάτις, σε όλο το διάστημα της θητείας μου ως Διευθυντή, εννοοείται και κατά το διάστημα της συγγραφής, που εύρισκε συγκινητικά τα απλά πράγματα, όπως τη συμπεριφορά και τα λεγόμενα του φύλακα στην Αντιγόνη, ο κ. Βασιλείου Αναστάσιος, ο θεολόγος του Σχολείου, συνάδελφος καθόλα αξιαγάπητος, με την επίμονη προτροπή του να εκδώσω την εργασία αυτή. Επίσης, η κ. Καρούνια Εύη, φιλόλογος εξαιρετική, με σπάνιο ήθος και μοναδική αξιοπρέπεια, με την οποία η συζήτηση για θέματα φιλολογικά και μη, ήταν πάντοτε συναρπαστική, η κ. Πετρίτση Αγγελική, φιλόλογος επίσης πολύ καλή και με άποψη, που την υποστήριζε με συνέπεια και πάθος, το «μικρό», όπως συνήθιζα να την αποκαλώ από το 2ο Λύκειο Ιλίου ακόμα, όπου τοποθετήθηκε πολύ νέα και είχαμε συνυπηρετήσει, η κ. Ηλιοπούλου Μαρία, έγκριτη φιλόλογος, προερχόμενη από Λύκειο, με άρτια κατάρτιση, 2 Για τον όρο βλέπε πρόχειρα στον R. D. DAWE, Σοφοκλέους, ΟΙΔΙΠΟΥΣ ΤΥΡΑΝΝΟΣ, μετάφραση Γεώργιος Α. Χριστοδούλου, εκδόσεις Καρδαμίτσα, Αθήνα 1991.

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ, ΜΕΛΕΤΕΣ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΤΗΣ ΛΑΤΙΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ

που εντόπιζε τα περισσότερα λάθη στα σκόρπια δοκίμια που διόρθωνε, όπως και η εκλεκτή φιλόλογος κ. Βουρτσιάνη Μαρία, με το κριτικό και αυστηρό της ύφος. Ακόμη η κ. Κουτέλα Χριστίνα, έμπειρη φιλόλογος, με την οποία διαπίστωσα κοινότητα αντιλήψεων σε πολλά από τα συζητούμενα θέματα, η πολύ νέα και «φανατική για γράμματα», κατά τον Αλεξανδρινό ποιητή, ελαφρώς παραλλαγμένο, φιλόλογος, η κ. Καραλή Ελένη, αξιαγάπητη συνάδελφος, που με προέτρεπε με το κείμενο του Πανηγυρικού να πάρω θέση δημοσίως στον Τύπο για το επίκαιρο και επίμαχο θέμα της χορήγησης Ελληνικής ιθαγένειας στους μετανάστες, που, ως συνήθως, είχε γίνει αντικείμενο έντονης εκμετάλλευσης και επικίνδυνης προπαγάνδας. Ελπίζω ότι δεν παρέλειψα να αναφέρω κάποιον. Στην αντίθετη περίπτωση, ζητώ ειλικρινά συγγνώμη. Και επειδή «γηράσκω ἀεὶ πολλὰ διδασκόμενος», τους είμαι ευγνώμων. ΥΓ1. Ευχαριστώ από βάθους καρδίας, τον λαμπρό συνάδελφο, τον φιλόλογο κ. Δημήτριο Ρουκουτάκη, Υποδιευθυντή του 5ου Γυμνασίου Ιλίου, για τα όσα ποιητικά μου έγραψε μόλις διάβασε προδημοσιευμένα δοκίμια της εργασίας αυτής. Τέλος οφείλω να ευχαριστήσω ιδιαιτέρως τον σεβαστό καθηγητή του Πανεπιστημίου Κρήτης, τον κ. Δημήτρη Ιω. Κουκουλομμάτη, για την εκτίμηση και εμπιστοσύνη με την οποία με περιβάλλει και με τιμά επί δεκαετίαν και πλέον, και για την ενθάρρυνσή του να εκδώσω την παρούσα εργασία. ΥΓ2. Ο Γαληνός από την Πέργαμο, ιατρός που έζησε στην Ελληνορωμαϊκή εποχή το διάστημα 130-200 μ.Χ. περίπου, έχει γράψει, για άλλο φυσικά λόγο, το εξής: «Χαλεπὸν […] ἄνθρωπον ὄντα μὴ διαμαρτάνειν ἐν πολλοῖς· τὰ μὲν ὅλως ἀγνοήσαντα, τὰ δὲ κακῶς κρίναντα· τὰ δὲ ἀμελέστερον γράψαντα». (Γαληνός, Περί συνθέσεως φαρμάκων, 12, 34, 4-6) [Είναι δύσκολο για έναν άνθρωπο να μην κάνει λάθος σε πολλά, σε ορισμένα, επειδή τα αγνόησε παντελώς, σε άλλα, επειδή δεν τα αξιολόγησε σωστά και σε άλλα, επειδή τα έγραψε πρόχειρα]. Και, επειδή πιστεύουμε ότι κανένας δεν βρίσκεται στο απυρόβλητο της κριτικής, θα δεχτούμε με ιδιαίτερη χαρά κάθε βάσιμη παρατήρηση του αναγνώστη. ΥΓ3. Σημαντική παράλειψη θα ήταν να μην ευχαριστήσουμε θερμά τη φιλόλογο Βαρέση Ευαγγελία για την πολύτιμη συνεισφορά της στην επιμέλεια του τελικού κειμένου. Ίλιον, Ιούνιος του 2010 Αλέξανδρος Ευαγγ. Καββαδάς Φιλόλογος

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΒΒΑΔΑΣ

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Α. ΑΠΟ ΤΗ ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ

A 1. Ad calendas Graecas. [Στις Ελληνικές Καλένδες]. Δηλαδή ποτέ, αφού οι Έλληνες δεν είχαν τέτοιο χωρισμό στο ημερολόγιό τους. Λέγεται συνήθως για αναβολή που οδηγεί στην ματαίωση μιας επικείμενης δραστηριότητας. Φράση του Αυγούστου, στον Σουητώνιο. 2. Alea iacta est. [Ερρίφθη ο κύβος]. Λέγεται όταν κανείς παίρνει μια ριψοκίνδυνη απόφαση και την κάνει πράξη. Φράση που αποδίδεται στον Καίσαρα, ότι δηλ. την είπε όταν πέρασε τον ποταμό Ρουβίκωνα για να στραφεί εναντίον της Ρώμης, κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου. 3. Ad hoc [Προς τούτο] 4. Ab ovo [Από το αυγό, δηλ. από την αρχή]. Γνωστή ως αφηγηματική τεχνική, κατά την οποία ο αφηγητής αρχίζει την αφήγηση των όσων θα αφηγηθεί, από την αρχή. Διαφορετική τεχνική της αφήγησης είναι αυτή που ονομάζεται in medias res, η οποία αφηγείται από τη μέση της υπόθεσης. Οράτιος [65π.Χ. - 8μ.Χ]. 5. A posteriori [Εκ των υστέρων] 6. A priori [Εκ των προτέρων] 7. Ab imo pectore [Εκ βάθους καρδίας] προκειμένου περί ειλικρινών και δυνατών συναισθημάτων. 8. Abusus non tollit usum. [Η υπερβολική χρήση δεν καταργεί τη χρήση]. 9. Abyssus abyssum invocat. [Η άβυσσος την άβυσσο επικαλείται].

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΒΒΑΔΑΣ

Ενδεχομένως για να δικαιολογηθούν χαώδεις καταστάσεις, οι οποίες δύσκολα αντιμετωπίζονται και πιο δύσκολα μπαίνει στοιχειώδης τάξη σε αυτές. 10. Ave Caesar, morituri te salutant. [Χαίρε, Καίσαρα, οι μελλοθάνατοι σε χαιρετούν] Σουητώνιος. Χαιρετισμός τον οποίο απηύθυναν οι μονομάχοι, όταν έμπαινε στο Κολοσσαίο της Ρώμης ο αυτοκράτορας, προκειμένου να παρακολουθήσει μονομαχία μέχρι θανάτου μεταξύ μονομάχων ή μονομάχων και άγριων θηρίων. Στις μονομαχίες αυτές, αποτρόπαια θεάματα, ο νικητής που θα είχε εξοντώσει τον αντίπαλό του, έφευγε ελεύθερος. Όσον αφορά τα άγρια θηρία, η παράδοση αναφέρει την περίπτωση του Ανδροκλή και του λιονταριού: Ο Ανδροκλής ήταν δραπέτης δούλος που είχε καταφύγει στη Λιβύη και επειδή φοβόταν μήπως τον αναγνωρίσουν και τον συλλάβουν, για να τον επιστρέψουν στον Ρωμαίο κύριό του (στην περίπτωση αυτή κινδύνευε να στιγματιστεί με πυρακτωμένο σίδηρο ως FUG, δηλ. fugitivus = δραπέτης), βρήκε καταφύγιο και κρυβόταν σε ένα σπήλαιο, χωρίς να γνωρίζει ότι αυτό ήταν κατοικία ενός λιονταριού. Όταν κάποτε επέστρεψε το λιοντάρι, πλησίασε τον Ανδροκλή έχοντας προτεταμένο το δεξιό εμπρόσθιο πόδι του. Μόλις ο Ανδροκλής συνήλθε από την έκπληξη και αντιλήφθηκε πως το λιοντάρι δεν είχε πρόθεση να του επιτεθεί, παρατήρησε ότι στο προτεταμένο πόδι είχε καρφωθεί ένα μεγάλο αγκάθι. Τότε έβγαλε το αγκάθι και περιποιήθηκε την πληγή και σε λίγο το λιοντάρι έφυγε. Μερικά χρόνια ύστερα από το περιστατικό αυτό, ο Ανδροκλής είχε συλληφθεί αιχμάλωτος και είχε καταδικασθεί σε θάνατο από τους Ρωμαίους. Στην αρένα που τον έριξαν, αντίπαλό του είχε ένα λιοντάρι, το οποίο μόλις τον πλησίασε, δεν τον κατασπάραξε, αλλά του έγλυφε τα πόδια, επειδή τον αναγνώρισε και θυμήθηκε την παλαιά φιλία. Το ασυνήθιστο αυτό γεγονός προκάλεσε αίσθηση και έκπληξη στο φιλοθεάμον κοινό και στον αυτοκράτορα που ζήτησε να μάθει λεπτομέρειες. Όταν έμαθε την ιστορία τους, ο αυτοκράτορας χάρισε τη ζωή στον Ανδροκλή και τον άφησε να φύγει μαζί με το λιοντάρι. 11. Amantes sunt amentes. [Οι ερωτευμένοι είναι άμυαλοι, άφρονες]. Γνωστή η αντίληψη που εκφράζεται με τη φράση αυτή. Τη συναντάμε για παράδειγμα στο τρίτο στάσιμο (στίχοι: 781-800), της Αντιγόνης, το γνωστό «Ἔρως ἀνίκατε μάχαν», όπου ο Σοφοκλής, μέσω του χορού, υμνεί τις ιδιότητες του Έρωτα, ως δύναμης δημιουργικής για τη ζωή. Δεν παραλείπει όμως ο βαθύς αυτός ανατόμος της ανθρώπινης ψυχής να κάνει μία σημαντική επισήμανση / μια σπουδαία ψυχολογική παρατήρηση: ο έρωτας είναι παντοδύναμος και το ερωτικό πάθος παρασύρει στην ορμή του θεούς

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ, ΜΕΛΕΤΕΣ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΤΗΣ ΛΑΤΙΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ

173 × 240 SPINE: 18.9 FLAPS: 55

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα Τηλ. : 210 6431108 ekdoseis.ocelotos@gmail.com www. ocelotos. gr

cover_kavadas2.indd 1

Αναγνώσεις, μελέτες και Σχολιασμός κειμένων της Λατινικής και Ελληνικής Γραμματείας

ISBN 978-960-564-087-3

ΑΛEΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΒΒΑΔΑΣ

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΒΒΑΔΑΣ Αλέξανδρος Ε.Ε.Καββαδάς

Αναγνώσεις, μελέτες και Σχολιασμός κειμένων της Λατινικής και Ελληνικής Γραμματείας

Αναγνώσεις, μελέτες και σχολιασμός κειμένων της Λατινικής και Ελληνικής Γραμματείας

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ2013 ΑΘΗΝΑ ο σ ε λ ότ ο ς

10/7/2013 9:52:09 PM