240 × 220 SPINE: 2 FLAPS: 70
Ελένη – Ωρείθυια Κουλιζάκη
Τα παιδιά μαθαίνουν ετυμολογία παίζοντας! Από πού προκύπτει η λέξη «ύφαλος»; Γιατί λέμε τις φράσεις «χτύπα ξύλο» και «την βάψαμε»; Τι σημαίνουν τα ονόματα «Λυκαβηττός» και «Ναυσικά»; Το ήξερες πως από την λέξη «λᾶς» που σημαίνει λίθος προκύπτει η λέξη «λαός»; Μάθε παίζοντας!
ΕΛΕΝΗ – ΩΡΕΙΘΕΙΑ ΚΟΥΛΙΖΑΚΗ • ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΜΕ ΚΑΡΤΕΣ
Ζωγράφισε τις κάρτες, κόψε το περίγραμμά τους και παίξε μαζί τους ένα σωρό παιχνίδια!
ISBN 978-960-564-108-5 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ. : 210 6431108 ekdoseis.ocelotos@gmail.com www. ocelotos. gr
0_cover_etymologia.indd 1
ΡΤΟΚΟΠΤΙΚΗ • Α Χ • ΚΑΡΤΕΣ ΙΚΗ Φ Α Ρ ΖΩΓ
Η Ελένη – Ωρείθυια Κουλιζάκη γεννήθηκε στην Αθήνα το 1982, κατάγεται από τα Χανιά Κρήτης και διαμένει στον Πειραιά. Είναι απόφοιτος του Τμήματος Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Πατρών. Εργάζεται ως καθηγήτρια από το 2008 διδάσκοντας ετυμολογία, φιλοσοφία, ποίηση, και μυθολογία σε παιδιά ηλικίας 3-12 ετών. Έχει δημιουργήσει μία πρωτότυπη μέθοδο εκμαθήσεως ετυμολογίας για παιδιά μέσω χαρτοκοπτικής, ζωγραφικής, δημιουργικών κατασκευών και άλλων δραστηριοτήτων. Αρθρογραφεί σε περιοδικά φιλοσοφικού ενδιαφέροντος και έχει δημιουργήσει ένα ιστολόγιο εκμαθήσεως ετυμολογίας (« Ἔτυμον Ἑλληνικῆς Γλώσσης»). e-mail: lnee21@hotmail.com
2/10/2014 11:36:46 AM
Ελένη – Ωρείθυια Κουλιζάκη
00_soma_etymologia1.indd 1
2/7/2014 2:12:52 PM
Τιτλος Συγγραφέας Σειρα Επιmελεια - Διορθωση Layout - Design Copyright© 2013 Πρώτη Εκδοση
Ετυμολογία με κάρτες Ελένη – Ωρείθυια Κουλιζάκη Εκπαίδευση Ελένη – Ωρείθυια Κουλιζάκη Myrtilo, Λένα Παντοπούλου Ελένη – Ωρείθυια Κουλιζάκη Αθήνα, Φεβρουάριος 2014
ISBN 978-960-564-108-5
Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας, (Ν. 2121/1993, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) καθώς και από τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται η καθ’ οιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτοανατύπωση και γενικώς αναπαραγωγή, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου χωρίς τη γραπτή άδεια του δικαιούχου συγγραφέα. Ο συγγραφέας φέρει την αποκλειστική ευθύνη για τις γνώμες και περιγραφές που διατυπώνονται σε αυτό το βιβλίο. Οι εκδόσεις “Οσελότος” δεν φέρουν αρμοδιότητα για την επιβεβαίωση ή την άρνηση του περιεχομένου ούτε παρέχουν εγγύηση για την αλήθεια των δηλώσεων του συγγραφέα. Εναπόκειται στον αναγνώστη να κρίνει ανεξάρτητα για το αν γίνεται δέκτης ψευδών δηλώσεων ή όχι. Οι εκδόσεις “Οσελότος” δεν φέρουν καμία ευθύνη προς οποιοδήποτε πρόσωπο ή οντότητα θίγεται ή υφίσταται απώλεια ή ζημία προερχόμενη από τις πληροφορίες που περιέχονται στο παρόν βιβλίο ή τη χρήση αυτών ή την πίστη σε αυτές.
ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ:
Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ. : 210 6431108 E-MAIL: ekdoseis.ocelotos@gmail.com www. ocelotos. gr
00_soma_etymologia1.indd 2
2/7/2014 2:12:52 PM
στην μικρή μου Δανάη
00_soma_etymologia1.indd 3
2/7/2014 2:13:02 PM
Ἡ ἑλληνικὴ γλῶσσα Ὅταν κάποτε φύγω ἀπὸ τοῦτο τὸ φῶς θὰ ἑλιχθῶ πρὸς τὰ πάνω ὅπως ἕνα ρυακάκι ποὺ μουρμουρίζει. Κι ἂν τυχὸν κάπου ἀνάμεσα στοὺς γαλάζιους διαδρόμους συναντήσω ἀγγέλους, θὰ τοὺς μιλήσω ἑλληνικά, ἐπειδὴ δὲν ξέρουνε γλῶσσες. Μιλᾶνε μεταξὺ τους μὲ μουσική. ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΒΡΕΤΤΑΚΟΣ
00_soma_etymologia1.indd 4
2/7/2014 2:13:02 PM
Εισαγωγή
Η
ελληνική γλώσσα είναι η Μητέρα των γλωσσών. Όσο εντρυφεί κανείς στην ουσία της μελετώντας της, τόσο παρατηρεί πως είναι αρχαιότερη από όσο θεωρούμε. Διέπεται από χάρη, σοφία και μελωδικότητα και υπακούει σε μουσικούς κανόνες. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο είναι απαραίτητο να σεβόμαστε τους κανόνες της και να μην την κατακρεουργούμε αυθαιρέτως, αλλά να συντονιζόμαστε με την αρμονία της… η στάση μας αυτή ωφελεί όχι μόνο τον λόγο μας ή την ορθογραφία μας, αλλά και την ίδια την ψυχή μας. Όποιος διατείνεται πως η αρχαία ελληνική γλώσσα είναι «νεκρή» ή πως η αρχαία ελληνική είναι διαφορετική από την νέα ελληνική γλώσσα, προφανώς το μόνο που αποδεικνύει είναι πως δεν την έχει μελετήσει αρκετά και δεν την γνωρίζει… Χρησιμοποιούμε ολόιδιες λέξεις όχι μόνο από την εποχή του Ομήρου, αλλά ακόμα και από την Γραμμική Β΄ γραφή και αυτό είναι αποδεδειγμένο από ειδικούς γλωσσολόγους. Έχουμε το προνόμιο ως Έλληνες να ομιλούμε μία αρχαιοτάτη, σοφά δομημένη γλώσσα, η οποία ομιλείται αδιάκοπα στον ίδιο χώρο εδώ και 4.000 περίπου χρόνια. Αγνοούμε, ωστόσο, δυστυχώς, την ετυμολογία της, η οποία αποτελεί την μαγεία της. Κάθε φορά που χρησιμοποιούμε μια ελληνική λέξη, αυτή φανερώνει την ουσία της. Είναι κρίμα και αμέλειά μας η ουσία της να χάνεται από την συνείδησή μας μόνο και μόνο επειδή αγνοούμε την ετυμολογία. Είναι καιρός οι Έλληνες να γνωρίσουν εις βάθος και να εκτιμήσουν το θείο δώρο που τους έχει δοθεί… την γλώσσα την ελληνική! Άλλωστε, όπως ο φιλόσοφος Ludwig Wittgenstein έχει επισημάνει: «τα όρια ενός ανθρώπου καθορίζονται από τα όρια της γλώσσας του». Εμείς οι Έλληνες με όπλο το πολύτιμο δώρο της ελληνικής γλώσσας μπορούμε να είμαστε απεριόριστοι! «Μονάχη ἔγνοια ἡ γλῶσσα μου στὶς ἀμμουδιές τοῦ Ὁμήρου…» Οδυσσέας Ελύτης – «Ἄξιον ἐστί»
00_soma_etymologia1.indd 5
2/7/2014 2:13:02 PM
Τ
ο παρόν βιβλίο δημιουργήθηκε από μία ανάγκη. Την ανάγκη που εγώ η ίδια ένιωσα πρώτη να μάθω σωστά την γλώσσα που ομιλώ. Την ανάγκη να μάθουν όλοι οι παῖδες Ἑλλήνων την μαγεία της γλώσσας τους, της ελληνικής. Έζησα την παιδική και εφηβική μου ηλικία αγνοώντας πως η ελληνική γλώσσα μέσω της ετυμολογίας της φανερώνει θησαυρούς… Όταν, λοιπόν, εντρύφησα σε αυτήν, θεώρησα χρέος μου να βρω έναν τρόπο ώστε τα παιδιά των επομένων γενεών να έχουν το προνόμιο να την μάθουν. Είναι πολύ σημαντικό να μαθαίνει ετυμολογία ένας άνθρωπος από την πρώιμη παιδική ηλικία – βοηθάται στον τρόπο σκέψης του, στην ορθογραφία και στην κατανόηση των λεγομένων των δικών του και των άλλων. Τολμώ να πω πως διευρύνονται τα όρια του νου (αντίληψη, παρατηρητικότητα, οξυδέρκεια) και της ψυχής του (αγαλλίαση, ενθουσιασμός, ανάταση). Δομή του βιβλίου Για κάθε γράμμα του ελληνικού αλφαβήτου υπάρχουν δύο κάρτες ετυμολογίας. Δίπλα από κάθε κάρτα υπάρχει η ετυμολογία της και παράγωγες ή σύνθετες λέξεις που προκύπτουν από αυτήν. Με αυτόν τον τρόπο, το παιδί κατανοεί την συνέχεια και διαχρονικότητα της ελληνικής γλώσσας. Του γίνεται εύκολα αντιληπτό το γεγονός πως οι λέξεις που χρησιμοποιεί σήμερα προέρχονται από αρχαίες ελληνικές λέξεις.
00_soma_etymologia1.indd 6
Πρόλογος Στο επάνω αριστερό μέρος της κάθε σελίδας αναγράφεται το κάθε γράμμα του ελληνικού αλφαβήτου με την αρχαία ελληνική μορφή του και στην συνέχεια με την σημερινή, ώστε να γίνεται ευδιάκριτη η εξέλιξή του με την πάροδο του χρόνου. Στο τέλος του βιβλίου παρατίθενται οι προθέσεις, πολύ βασικό κεφάλαιο για την κατανόηση της ελληνικής γλώσσας. Οι προθέσεις όταν συντίθενται με άλλες λέξεις οδηγούν στην δημιουργία νέων λέξεων. Όταν το παιδί τις γνωρίζει, γίνεται ικανό να αντιλαμβάνεται εύκολα τα συνθετικά των συνθέτων λέξεων και την ετυμολογία τους. Οι κάρτες είναι διπλής όψεως και μπορούν να χρησιμοποιηθούν για παιχνίδι. Το παιδί τις ζωγραφίζει, τις κόβει και στο τέλος παίζει μαζί τους – μαθαίνει παίζοντας. Ποιος άλλος θα μπορούσε άλλωστε να είναι ο καλλίτερος τρόπος για να μάθει το παιδί; Αποτελεί ισχυρή πεποίθηση της συγγραφέως πως αν προστατέψουμε, αγαπήσουμε και γνωρίσουμε την γλώσσα μας, δεν πρόκειται ποτέ να απειληθεί ή να χαθεί ο ελληνισμός… Έχουμε χρέος μα και συμφέρον συνάμα να γνωρίζουμε την ετυμολογία της ελληνικής γλώσσας και να μεταφέρουμε την γνώση αυτή και στις επόμενες γενεές. Ἐν Πειραιεῖ, Δεκέμβριος 2013, Ελένη – Ωρείθυια Κουλιζάκη
2/7/2014 2:13:03 PM
A Aα ΕΛΕΓΑΝ ΤΟΤΕ...
ὁ ἀστήρ (τοῦ ἀστέρος) : το αστέρι ΣΥΝΘΕΤΕΣ ΛΕΞΕΙΣ
αστεροσκοπείο (ἀστὴρ + σκοπέω: εξετάζω, παρατηρώ), αστεροειδής (ἀστὴρ + εἶδος), • ἀστὴρ > stella (λατιν.) > star (αγγλ.) • ἀστὴρ + ὄψ: όψη -> ἀστεροπὴ -> αστραπή
ΛΕΜΕ ΣΗΜΕΡΑ...
αστερίας αστερισμός αστερίσκος αστερόεσσα
ὁ ἀστὴρ
ΜΑΘΑΊΝΩ ΌΤΙ: • Η λέξη «ἄστρον», που συναντάται κυρίως στον πληθυντικό, σημαίνει και αυτή «αστέρι» (αστρονομία, αστρολάβος, αστρολογία, αστρικός, έναστρος, αστροφεγγιά, αστροναύτης). • Η «Πάραλος» (παρὰ + ἃλς) ήταν μία από τις ιερές τριήρεις της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. ΕΛΕΓΑΝ ΤΟΤΕ...
ἡ ἅλς (τῆς ἁλός): θάλασσα ΣΥΝΘΕΤΕΣ ΛΕΞΕΙΣ
ύφαλος (ὑπό: από κάτω + ἃλς) ενάλιος (ἐν: μέσα + ἃλς) γιαλός < αἰγιαλὸς παραλία (παρὰ: δίπλα + ἃλς) αφαλάτωση (ἀπὸ + ἃλς) αλίπεδο (ἃλς + πέδον: έδαφος)
ΛΕΜΕ ΣΗΜΕΡΑ...
αλάτι αλιεία αλιευτικό άλμη αλυκή
ἡ ἃλς
—7— 00_soma_etymologia1.indd 7
2/7/2014 2:13:05 PM
240 × 220 SPINE: 2 FLAPS: 70
Ελένη – Ωρείθυια Κουλιζάκη
Τα παιδιά μαθαίνουν ετυμολογία παίζοντας! Από πού προκύπτει η λέξη «ύφαλος»; Γιατί λέμε τις φράσεις «χτύπα ξύλο» και «την βάψαμε»; Τι σημαίνουν τα ονόματα «Λυκαβηττός» και «Ναυσικά»; Το ήξερες πως από την λέξη «λᾶς» που σημαίνει λίθος προκύπτει η λέξη «λαός»; Μάθε παίζοντας!
ΕΛΕΝΗ – ΩΡΕΙΘΕΙΑ ΚΟΥΛΙΖΑΚΗ • ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΜΕ ΚΑΡΤΕΣ
Ζωγράφισε τις κάρτες, κόψε το περίγραμμά τους και παίξε μαζί τους ένα σωρό παιχνίδια!
ISBN 978-960-564-108-5 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ. : 210 6431108 ekdoseis.ocelotos@gmail.com www. ocelotos. gr
0_cover_etymologia.indd 1
ΡΤΟΚΟΠΤΙΚΗ • Α Χ • ΚΑΡΤΕΣ ΙΚΗ Φ Α Ρ ΖΩΓ
Η Ελένη – Ωρείθυια Κουλιζάκη γεννήθηκε στην Αθήνα το 1982, κατάγεται από τα Χανιά Κρήτης και διαμένει στον Πειραιά. Είναι απόφοιτος του Τμήματος Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Πατρών. Εργάζεται ως καθηγήτρια από το 2008 διδάσκοντας ετυμολογία, φιλοσοφία, ποίηση, και μυθολογία σε παιδιά ηλικίας 3-12 ετών. Έχει δημιουργήσει μία πρωτότυπη μέθοδο εκμαθήσεως ετυμολογίας για παιδιά μέσω χαρτοκοπτικής, ζωγραφικής, δημιουργικών κατασκευών και άλλων δραστηριοτήτων. Αρθρογραφεί σε περιοδικά φιλοσοφικού ενδιαφέροντος και έχει δημιουργήσει ένα ιστολόγιο εκμαθήσεως ετυμολογίας (« Ἔτυμον Ἑλληνικῆς Γλώσσης»). e-mail: lnee21@hotmail.com
2/10/2014 11:36:46 AM