Η Σμύρνη που δεν ξεχνώ by Εκδόσεις Οσελότος

140 × 210 SPINE: 15 FLAPS: 80

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ. : 210 6431108 ekdoseis.ocelotos@gmail.com www. ocelotos. gr

Η ΣΜΎΡΝΗ ΠΟΥ ΔΕΝ ΞΕΧΝΏ

ISBN 978-960-564-153-5

ΧΡΥΣΟΎΛΑ ΑΡΓΥΡΟΠΟΎΛΟΥ

Οι Μικρασιάτες πρόσφυγες σήκωσαν έναν μεγάλο σταυρό. Ανηφόρισαν έναν Γολγοθά καθώς ξεριζώθηκαν από τις πατρίδες τους και ξεκίνησαν καινούργια ζωή στην Ελλάδα. Η νύμφη της Ιωνίας «Σμύρνη» η πρωτοπολιτεία της Ανατολής, παρέμεινε πάντα μέσα στην καρδιά όλων όσοι γεννήθηκαν σ’ αυτήν αλλά και των παιδιών τους και των εγγονών τους. Δεν θα την ξεχάσουν ποτέ.

ΧΡΥΣΟΎΛΑ ΑΡΓΥΡΟΠΟΎΛΟΥ

Η Σμύρνη που δεν ξεχνώ

Η Χρυσούλα Αργυροπούλου γεννήθηκε στη Νέα Ιωνία Αττικής, από γονείς πρόσφυγες Μικρασιάτες. Εργάστηκε επί πολλά χρόνια στο Υποθηκοφυλακείο Περιστερίου, απ’ όπου και συνταξιοδοτήθηκε το 2010. Αγαπά να διαβάζει και να γράφει.

ΜΝΉΜΕΣ, ΑΝΑΓΝΏΣΕΙΣ, ΑΚΟΎΣΜΑΤΑ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ο σ ε λ ότ ο ς

οσελότος

0_cover_smyrni.indd 1

4/25/2014 2:03:50 PM

Η Σμύρνη που δεν ξεχνώ

ΜΝΉΜΕΣ, ΑΝΑΓΝΏΣΕΙΣ, ΑΚΟΎΣΜΑΤΑ

Τιτλος Η Σμύρνη που δεν ξεχνώ Συγγραφέας Χρυσούλα Αργυροπούλου Σειρα Ιστορία Layout - Design Myrtilo, Λένα Παντοπούλου Copyright© 2014 Χρυσούλα Αργυροπούλου Πρώτη Εκδοση Αθήνα, Απρίλιος 2014 ISBN 978-960-564-153-5

Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας, (Ν. 2121/1993, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) καθώς και από τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται η καθ’ οιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτοανατύπωση και γενικώς αναπαραγωγή, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου χωρίς τη γραπτή άδεια του δικαιούχου συγγραφέα.

Ο συγγραφέας φέρει την αποκλειστική ευθύνη για τις γνώμες και περιγραφές που διατυπώνονται σε αυτό το βιβλίο. Οι εκδόσεις “Οσελότος” δεν φέρουν αρμοδιότητα για την επιβεβαίωση ή την άρνηση του περιεχομένου ούτε παρέχουν εγγύηση για την αλήθεια των δηλώσεων του συγγραφέα. Εναπόκειται στον αναγνώστη να κρίνει ανεξάρτητα για το αν γίνεται δέκτης ψευδών δηλώσεων ή όχι. Οι εκδόσεις “Οσελότος” δεν φέρουν καμία ευθύνη προς οποιοδήποτε πρόσωπο ή οντότητα θίγεται ή υφίσταται απώλεια ή ζημία προερχόμενη από τις πληροφορίες που περιέχονται στο παρόν βιβλίο ή τη χρήση αυτών ή την πίστη σε αυτές.

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ:

Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ. : 210 6431108 E-MAIL: ekdoseis.ocelotos@gmail.com www. ocelotos. gr

Αφιερωμένο στους γονείς μου, Θεμιστοκλή και Ευαγγελία.

Ο Μικρασιατικός Ελληνισμός έχει απειροδύναμο ιστορικό μέγεθος με προεκτάσεις Οικουμενικής σημασίας. Άρχισε να σχηματίζεται γύρω στα 1100 π.Χ. Εξοντώθηκε βάρβαρα στα 1922 μ.Χ. με τον σφαγιασμό και την εκρίζωση της τελευταίας γενεάς των Ελλήνων της Μικράς Ασίας από τις πανάρχαιες εστίες τους. Απομένει όμως ζωντανή πάντοτε, ως παράδοση εμπνευστική, η πνευματική μεγαλουργία του, καθώς και η ηθική ακτινοβολία του. Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος Ακαδημαϊκός

Πρόλογος

πατέρας μου είχε γεννηθεί στον όμορφο Ροδώνα, το πασίγνωστο Γκιούλ Μπαξέ, μια κωμόπολη ανατολικά της Σμύρνης, στην παραλία του Ερμαίου κόλπου. Η μητέρα μου πάλι είχε δει το φως του ήλιου σε μια από τις πιο κεντρικές συνοικίες της Σμύρνης. Έφτασαν και οι δύο, μικρά παιδάκια, μετά την καταστροφή και «αναστήθηκαν» όπως χιλιάδες άλλα προσφυγάκια, μέσα από τη φτώχεια, τη στέρηση, τις χίλιες μύριες δυσκολίες που αντιμετώπιζαν οι ξεριζωμένοι Μικρασιάτες, σε μια προσφυγική συνοικία της Αθήνας. Αν και λίγα θα μπορούσαν να θυμούνται ως παιδικά βιώματα από την πατρίδα τους, δεν είχαν πάψει να ανασκαλίζουν τις στάχτες. Όταν πια ωρίμασαν και έκαναν οικογένεια, θέλησαν να μεταφέρουν σ’ εμάς τα παιδιά τους, μαζί με τον πικρό καημό και κάποια σπαράγματα μνημών από τον τόπο τους και λίγα κομμάτια ιστορίας αναμειγμένα με θαμπές εικόνες των ανθρώπων, των πραγμάτων της καθημερινής ζωής. Πήραμε από τα χέρια τους τη σκυτάλη και θελήσαμε να την παραδώσουμε στα δικά μας παιδιά. Να μη χαθούν οι ρίζες, να μην ξεχαστεί η καταγωγή από τις αλλοτινές πατρίδες, της δικιάς μας Ανατολής! Άργησα πολύ, είν’ η αλήθεια, να ταξιδέψω ανατολικά. Όταν όμως αξιώθηκα και πέρασα δύο φορές απέναντι, έβαλα ένα μόνο σκοπό: να περπατήσω στ’ αχνά-

Η ΣΜΥΡΝΗ ΠΟΥ ΔΕΝ ΞΕΧΝΩ

ρια των βημάτων των γονέων και των προγόνων μου, εκεί στην πρωτοπολιτεία της Ανατολής, τη Σμύρνη. Προσπάθησα να συνταιριάξω, όσο μπορούσα, το παλιό με το καινούργιο, ώστε να έχω μια ασφαλή εικόνα για τη χωροταξία, το περιβάλλον, την ατμόσφαιρα του τότε. Τα μάζεψα όλα αυτά με προσοχή και σκέφθηκα να γράψω κάτι για τη Σμύρνη, για την ιστορία της, για τους ανθρώπους της, για τη δόξα της, μέσα από τα πρωτόλεια

ακούσματά μου, αλλά και από τις επίπονες «σπουδές» μου σε σχετικά βιβλία και μελετήματα, στις οποίες για αρκετά χρόνια είχα επιδοθεί. Δεν ζήλωσα συγγραφική δόξα! Αλίμονο! Μιαν αντίχαρη μόνον θέλω να δώσω στους προγόνους μου και μια ευκαιρία στα παιδιά μου να μάθουν, όσο γίνεται πιο συνοπτικά και οργανωμένα, κάποια πράγματα για την ιστορία των πατρίδων των παππούδων τους και να νιώσουν περήφανα γι’ αυτές!

ΧΡΥΣΟΥΛΑ ΑΡΓΥΡΟΠΟΥΛΟΥ

Σμύρνη «Καλή μου, όταν λαμπάδιασε τ’ ωραίο κορμί σου ως τ’ άστρα δε βρέθη Θεός να σου σταθεί μήτ’ άνθρωπος εσένα, μόν’ κοίταζ’ η μέρα βουβή κι η νύχτα αναγελάστρα γιατί οι άνθρωπ’ ήταν θεριά κι έλειπε ο Θεός στα ξένα» ΆΓΓΕΛΟΣ ΣΗΜΗΡΙΏΤΗΣ

Επί των ποταμών Βαβυλώνος

«Βασιλοπούλα ατίμητο ρουμπίνι στην Ανατολή και στο Αιγαίο πρώτη Ποιο όνομα προσφιλέστερο από τ’ όνομα της Σμύρνης τόσο καλλίφθογγο και τόσο μοσχομυρισμένο!» ΚΩΣΤΉΣ ΠΑΛΑΜΆΣ

Η ΣΜΥΡΝΗ ΠΟΥ ΔΕΝ ΞΕΧΝΩ

Η Ανατολή «Γιαννιώτικα, σμυρνιώτικα, πολίτικα μακρόσυρτα τραγούδια ανατολίτικα, λυπητερά, πώς η ψυχή μου σέρνεται μαζί σας! Είναι χυμένη από τη μουσική σας και πάει από τα δικά σας τα φτερά. Σας γέννησε και μέσα σας μιλάει και βογκάει και βαριά μοσκοβολάει μια μάνα καίει το λάγνο της φιλί, κι είναι της μοίρας λάτρισσα και τρέμει, ψυχή όλη σάρκα, σκλάβα σε χαρέμι, η λαγγεμένη Ανατολή. Μέσα σας κλαίει το μαύρο φτωχολόι κι όλα σας, κι η χαρά σας, μοιρολόι πικρό και αργό μαύρος, φτωχός και σκλάβος και ακαμάτης στενόκαρδος, αδούλευτος διαβάτης μ’ εσάς κι εγώ. Στον γιαλό που του φύγαν τα καΐκια και του μείναν τα κρίνα και τα φύκια στ’ όνειρο του πελάγου και τ’ ουρανού άνεργη τη ζωή να ζούσα κι έρμη βουβός, χωρίς καμιάς φροντίδας θέρμη, με τόσο νου, όσος φτάνει σαν δένδρο για να στέκω και καπνιστής με τον καπνό να πλέκω δαχτυλιδάκια γαλανά, και κάποτε το στόμα να σαλεύω κι απάνω του να ξαναζωντανεύω τον καημό που βαριά σας τυραννά. Κι όλο αρχίζει, γυρίζει, δεν τελειώνει και μια φυλή ζει μέσα μας και λιώνει και μια ζωή δεμένη σπαρταρά, γιαννιώτικα, σμυρνιώτικα, πολίτικα, μακρόσυρτα τραγούδια ανατολίτικα, λυπητερά». ΚΩΣΤΉΣ ΠΑΛΑΜΆΣ

ΧΡΥΣΟΥΛΑ ΑΡΓΥΡΟΠΟΥΛΟΥ

Σμύρνη ή Σμύρνα

Σμύρνη των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων εθεωρείτο η λαμπρότερη μητρόπολη της Ασίας. Την θαύμαζαν πολλοί, όπως ο Κικέρων, ο Στράβων ο οποίος τόνιζε πως οι Ίωνες και οι Αιολείς αντιμάχονταν γι’ αυτήν «ως περί καλλίστης παρθένου», ο Πλίνιος που την αποκάλεσε «Lumen», δηλαδή «φως της σελήνης» κ.ά. Η οίκηση της Σμύρνης από τους Αιολείς της Κύμης μνημονεύεται από τον Ηρόδοτο, ο οποίος έλεγε ότι οι Ίωνες έκτισαν τις πολιτείες τους κάτω από το καλύτερο κλίμα του κόσμου που γνώρισε. Όταν καταστράφηκε από τους Λυδούς του βασιλέως Γύγη, ξανακτίστηκε από τον Μ. Αλέξανδρο στη σημερινή της θέση. Υπήρξε από τις αρχαιότερες πόλεις της Ιωνίας. Αποικία ιδρυμένη από τους Αιολείς τον 11ο π.Χ. αιώ-

Η ΣΜΥΡΝΗ ΠΟΥ ΔΕΝ ΞΕΧΝΩ

να, κοντά σ’ έναν οικισμό της 3ης χιλιετίας, η Σμύρνη αναπτύχθηκε ως εμπορικό λιμάνι και γνώρισε κατά τα τέλη του 9ου αιώνα περίοδο ευημερίας. Την περίοδο 1076-1402 περιήλθε διαδοχικά στους Σελτζούκους Τούρκους και στους Βυζαντινούς. Κατακτήθηκε από τους Μογγόλους του Ταμερλάνου το 1402 και ύστερα από τους Οθωμανούς Τούρκους, από το 1424 έως το 1918. Το 1919 καταλήφθηκε από τον ελληνικό στρατό, αλλά ανακαταλήφθηκε από τους Τούρκους το 1922, κατά τη μικρασιατική καταστροφή. Η έξοδος των Ελλήνων από τη Σμύρνη συνετέλεσε στην οικονομική και πνευματική παρακμή της πόλεως, που επιδεινώθηκε από τους σεισμούς του 1928 και του 1939. Ήδη τον 17ο αιώνα η Σμύρνη, μαζί με τη Μασσαλία και το Λιβόρνο, είχε εξελιχθεί σ’ ένα από τα τρία σημαντικότερα λιμάνια της Μεσογείου. Στη δημιουργία του λιμένα της οφειλόταν η ακμή της, αλλά και οι περιπέτειες της πόλης στη διαδρομή των αιώνων. Εκεί ήταν η 10

ΧΡΥΣΟΥΛΑ ΑΡΓΥΡΟΠΟΥΛΟΥ

απόληξη των δρόμων του χερσαίου εμπορίου της Δυτικής Ασίας, από το Χαλέπι στη Σμύρνη. Στην κοινωνική δυναμική που δημιουργούν οι παράγοντες αυτοί θα χρωστούσε την ευημερία της και τον κοσμοπολιτισμό της τους επόμενους αιώνες, όταν πια θα καθιερωνόταν ως «η Ελληνική Σμύρνη». Οι οικονομικές συγκυρίες και οι κοινωνικές ανάγκες που συνδέονται με αυτές θα συμβάλουν, από τον 16ο αιώνα, στον «επανοικισμό» της Σμύρνης, με τη μετοικεσία χριστιανικών πληθυσμών από άλλα σημεία της Μ. Ασίας και ιδίως από τα ελληνικά νησιά. Έτσι δημιουργήθηκε ο ακμαίος Ελληνισμός της Σμύρνης, ο οποίος ενισχυόταν από τ’ αλλεπάλληλα κύματα του εποικισμού και έφθασε τον 20ό αιώνα να επονομάζεται η «γκιαούρ Ισμίρ», δηλαδή η «άπιστη Σμύρνη». Οι Ρωμιοί την ονόμαζαν «Νύμφη της Ιωνίας». Ο Γάλλος αρχαιολόγος Α. Jardi, στο βιβλίο του «La formation du Peuple Grec», που εκδόθηκε στο Παρίσι το 1923, γράφει: «Στον 6o αιώνα δεν υπήρχε άλλη ελληνική περιφέρεια που μπορούσε να συναγωνισθεί την Ιωνία, τόσο στην οικονομική ευρωστία της όσο και στην πνευματική της ανάπτυξη». Ενώ οι Έλληνες της ηπειρωτικής Ελλάδας προσπαθούσαν με δυσκολία να βγουν από την ημιβαρβαρότητα που είχε προκαλέσει η εισβολή των Δωριέων και οι πολιτείες ήταν ανάστατες από τους αδιάκοπους ανάμεσά τους πολέμους καθώς και από τις κοινωνικές και πολιτικές διαμάχες, οι Ίωνες, πιστοί στον πολιτισμό του Αιγαίου και των επιτεύξεων της Ανατολής, πλούτιζαν με τη δουλειά τους και χαίρονταν τ’ αγαθά της ευφορίας και της ειρήνης. Ενδεικτικό είναι πως η λέξη «ειρήνη», Η ΣΜΥΡΝΗ ΠΟΥ ΔΕΝ ΞΕΧΝΩ

140 × 210 SPINE: 15 FLAPS: 80

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ. : 210 6431108 ekdoseis.ocelotos@gmail.com www. ocelotos. gr

Η ΣΜΎΡΝΗ ΠΟΥ ΔΕΝ ΞΕΧΝΏ

ISBN 978-960-564-153-5

ΧΡΥΣΟΎΛΑ ΑΡΓΥΡΟΠΟΎΛΟΥ

Η Σμύρνη που δεν ξεχνώ

ΜΝΉΜΕΣ, ΑΝΑΓΝΏΣΕΙΣ, ΑΚΟΎΣΜΑΤΑ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ο σ ε λ ότ ο ς

οσελότος

0_cover_smyrni.indd 1

4/25/2014 2:03:50 PM