H τελευταία Βαρόνη της Χαλανδρίτσας, οι Φράγκοι στην Αχαΐα by Εκδόσεις Οσελότος

140 × 210 SPINE: 31.7 FLAPS: 80

Εικόνα εξωφύλλου Bibliothèque de l’Arsenal, Paris Jehan de la Tremoille (1377-1449) Chevalier de la Toison d’Or

0_cover_xalandritsa.indd 1

ΓΕΩΡΓΊΑ ΣΩΤΗΡΟΠΟΎΛΟΥ

ISBN 978-960-564-169-6

ΓΕΩΡΓΊΑ ΣΩΤΗΡΟΠΟΎΛΟΥ

H τελευταία Βαρόνη της Χαλανδρίτσας

τελευταία βαρόνη της Χαλανδρίτσας, απόγονος των Γάλλων βαρόνων Ντε Τρεμούιγ της ομώνυμης βαρονίας, μίας εκ των βαρονιών του πριγκιπάτου του Μορέως, ζει στη μεταπολεμική Πάτρα, ανύποπτη για το ένδοξο παρελθόν της. Μια σειρά συμπτώσεων, από αυτές που η ζωή επιφυλλάσσει, θα την φέρει αντιμέτωπη με τα ίδια διλήμματα που βασάνισαν τις μακρινές βαρονέσες σε χρόνους ξεχασμένους, την εποχή της πριγκιπέσας Ιζαμπώ. Οι τραγικές ιστορίες ενός μακρινού παρελθόντος στοιχειώνουν με την επανάληψή τους την ηρωίδα μας, Άννα Τρεμουλά, που βιώνει άθελά της το διαχρονικό τραύμα πολλών γενεών. Τα φαντάσματα των γυναικών Ντε Τρεμούιγ οδηγούν τις επιλογές της και προδιαγράφουν το μοιραίο τέλος της. Μια φανταστική ιστορία με καμβά τα πραγματικά γεγονότα, που αρχίζει με το τέλος της Δ΄ σταυροφορίας και την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους και τελειώνει στην Πάτρα και στο Παρίσι του 21ου αιώνα.

H τελευταία Βαρόνη της Χαλανδρίτσας ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΜΥΘΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ

Η Γεωργία Σωτηροπούλου είναι χημικός, Διδάκτωρ Βιοχημείας. Υπήρξε διευθύντρια του βιοχημικού εργαστηρίου στο Νοσοκομείο Αγία Όλγα. Σήμερα είναι συνταξιούχος. «Η τελευταία βαρόνη της Χαλανδρίτσας» είναι το τρίτο της βιβλίο και το πρώτο της μυθιστόρημα. Το πρώτο της βιβλίο «Η Ωραία Ελλάς» εκδόθηκε από της εκδόσεις Λιβάνη, το 2009. Το δεύτερο «Οδός Σωκράτους» εκδόθηκε από τις εκδόσεις Επτάλοφος, το 2011. Και τα δύο είναι βιβλία διηγημάτων.

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ. : 210 6431108 ekdoseis.ocelotos@gmail.com www. ocelotos. gr

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

οσελότος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ο σ ε λ ότ ο ς 6/19/2014 10:53:16 AM

ΟΙ ΦΡΑΓΚΟΙ ΣΤΗΝ ΑΧΑΪΑ

Τιτλος H τελευταία Βαρόνη της

Χαλανδρίτσας

Οι Φράγκοι στην Αχαΐα

Γεωργία Σωτηροπούλου Ελληνική λογοτεχνία [1358]0614/07 Κωνσταντίνα Σαρρή Myrtilo, Λένα Παντοπούλου Γεωργία Σωτηροπούλου Αθήνα, Ιούνιος 2014

ISBN 978-960-564-169-6

Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας, (Ν. 2121/1993, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) καθώς και από τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται η καθ’ οιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτοανατύπωση και γενικώς αναπαραγωγή, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου χωρίς τη γραπτή άδεια του δικαιούχου συγγραφέα. Ο συγγραφέας φέρει την αποκλειστική ευθύνη για τις γνώμες και περιγραφές που διατυπώνονται σε αυτό το βιβλίο. Οι εκδόσεις “Οσελότος” δεν φέρουν αρμοδιότητα για την επιβεβαίωση ή την άρνηση του περιεχομένου ούτε παρέχουν εγγύηση για την αλήθεια των δηλώσεων του συγγραφέα. Εναπόκειται στον αναγνώστη να κρίνει ανεξάρτητα για το αν γίνεται δέκτης ψευδών δηλώσεων ή όχι. Οι εκδόσεις “Οσελότος” δεν φέρουν καμία ευθύνη προς οποιοδήποτε πρόσωπο ή οντότητα θίγεται ή υφίσταται απώλεια ή ζημία προερχόμενη από τις πληροφορίες που περιέχονται στο παρόν βιβλίο ή τη χρήση αυτών ή την πίστη σε αυτές.

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ:

Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ. : 210 6431108 E–MAIL: ekdoseis.ocelotos@gmail.com www. ocelotos. gr

ΓΕΩΡΓΊΑ ΣΩΤΗΡΟΠΟΎΛΟΥ

ΟΙ ΦΡΑΓΚΟΙ ΣΤΗΝ ΑΧΑΪΑ

ΑΘΗΝΑ 2014

Στη μητέρα μου Ελευθερία και τη γιαγιά μου Βασιλική που έζησε στη Χαλανδρίτσα. Είναι αυτές που μου έμαθαν τα μυστικά του τόπου μου.

Πρόλογος

α χνάρια της φράγκικης παρουσίας στα μέρη του Μοριά τα πρωτοαντίκρισα μικρό παιδί. Δεν μιλώ για εκείνα τα κάστρα που στέκουν ακόμα όρθια, σε τόπους που σήμερα δεν παρουσιάζουν κανένα ενδιαφέρον για τον περαστικό, ενσωματωμένα καθώς είναι σε κορυφές λόφων σε άσημα χωριουδάκια, απαρατήρητα σχεδόν από ντόπιους και ξένους. Μιλάω γι’ αυτά που κείτονται στη γη του Πέλοπα, σε σωρούς από πέτρες σε βουνά αλλά και χωράφια, εκεί όπου βόσκουν ακόμα πρόβατα με μετανάστες τσοπάνηδες που δεν παίζουν πια φλογέρα. Η γιαγιά μου, Πατρινιά, που παντρεύτηκε κι έζησε στο κεφαλοχώρι Χαλανδρίτσα Πατρών, πρέπει να γεννήθηκε γύρω στα 1880. Ήξερε ότι το χαμομήλι που μαζεύαμε στα ερείπια της βαρονίας ήτανε το καλύτερο, γιατί ήταν από το ιγονικό της βαρονέσας της Χαλανδρίτσας, εξαδέλφης της πριγκιπέσας Ιζαμπώ, κόρης του κυρ Γουλιάμου του Καλομάτη, του πρίνσιπα του Μορέως. Στα παραμύθια της, οι τοπικοί άρχοντες είχαν πάντα έναν ρόλο, έστω και μικρό, κάτι σαν κομπάρσων στα μεγάλα και στα τρανά που συνέβαιναν εκείνη την εποχή, την εποχή της μάχης στου Κούνδουρου τον ελαιώνα. Πολεμούσε ο κυρ Γουλιάμος, όρθωνε τα φουσάτα του και όταν νίκησε Γαρδενάρην απέστειλε και μπάιλο, βικάριο, τζενεράλη τον εποίκεν, τον μισίρ γκις, τον Τρεμουλά αφέντη της Χαλανδρίτσας. Και στον άλλον, τον Αλαμάνο, έδωσε να κουγκεστήσει την Πάτρα, πόρτο μεγάλο, μεγαλύτερο από το Πόρτο Λεόνε και τη Γλαρέντζα. Γιατί τότενες η Πάτρα ήτανε Ευρώπη και στο πόρτο Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΒΑΡΟΝΗ ΤΗΣ ΧΑΛΑΝΔΡΙΤΣΑΣ

της φτάνανε γενοβέζικες και βενετσιάνικες γαλέρες και γαλεάσσες μασσαλιώτικες, καθώς ο πατέρας του κυρ Γουλιάμου, Βιλαρτνουΐ το επίκλη, ήτανε Γάλλος, όπως και ούλοι οι αρχόντες του Μοριά. Ήμουν έφηβη πια, όταν στον Τσιφόρο και στις σταυροφορίες του ανακάλυψα ότι τα παραμύθια της γιαγιάς μου, όπως πολλά παραμύθια, είχαν ιστορική βάση και τα παραφθαρμένα και εξελληνισμένα ονόματα αφορούσαν υπαρκτά πρόσωπα, αξιωματούχους της Δ΄ σταυροφορίας, αυτής που κατέληξε στην πτώση της Κωνσταντινούπολης στους Φράγκους και ο κυρ Γουλιάμος ο Καλομάτης ήταν ο Γουλιέλμος Βιλαρδουίνος, δευτερότοκος γιος του Γοδεφρείδου Βιλαρδουίνου, πρώτου πρίγκιπα του Μορέως, χρισθείς από τον βασιλέα της Γαλλίας, Λουδοβίκο τον Άγιο. Διαβάζοντας «Ερωτόκριτο», ξανασυνάντησα εκείνα τα Ελληνικά που διηγιόταν η γιαγιά μου και ήταν τα ελληνικά του «Χρονικού του Μορέως», που το διάβασα πολύ αργότερα. Αυτά να μ’ εκινήσασι την σήμερον ημέραν ν’ αναθιβάλω και να πω τα κάμαν και τα φέρα. Θέλησα να αναστήσω τη βαρονία της Χαλανδρίτσας του Audebert De la Tremoille, γνωστού στην Ελλάδα ως Ροβέρτος ο Τρεμουλάς ντε Χαλανδρίτσα. Συνάντησα πολλούς ευγενείς Γάλλους στον δρόμο μου. Τα ονόματά τους υπάρχουν σήμερα σε τοπωνύμια του Μοριά, με εξαφανισμένο το «ντε» της γαλλικής προέλευσης Ντε Κερπινί (Αίγιο), Ντε Πασσαβά (passé avant), Σανταμέρης (Saint Omer), όπως υπάρχουν και γυναίκες που πρωταγωνίστησαν στα γεγονότα της εποχής, η Ιζαμπώ, η Μαργαρίτα η μονοβύζα κι άλλες που περιέσωσαν οι λαϊκοί θρύλοι. Μακρύ ταξίδι ξεκίνησα, από το 1200, το Εγκ Μορτ της Γαλλίας επί Λουδοβίκου του Αγίου και έφθασα στο 1830, τότε που ζούσε ο παππούς της γιαγιάς μου και της διηγιόταν τις ιστορίες που μας μετέφερε. Έτσι, όταν ένα βροχερό πρωινό βρέθηκα μπροστά από την οδό De la Tremoille στο Βιτρέκ της Βρετάνης, ένιωσα ότι επιτέλους συναντούσα τους μακρινούς συγγενείς μου. Και πρωτοαντίκρισα έναν αυθεντικό De la Tremoille, αυτόν της εικόνας του εξωφύλλου, με την πανοπλία και όλα τα εραλδικά του σύμ8

ΓΕΩΡΓΙΑ ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΥ

βολα, κάτοχο του σπουδαίου για την εποχή τίτλου του ιππότη του χρυσόμαλλου δέρατος και τότε αισθάνθηκα ότι έπρεπε να ξετυλίξω όλο το κουβάρι. Ο Μήτσος ο Βύρωνας, ο ήρωας του βιβλίου μου, έκανε μαζί μου όλα τα μακρινά ταξίδια στη Βρετάνη, στην Προβηγκία, στη Βενετία, αλλά και τα πιο κοντινά, στην Andre Ville (σήμερα Ανδραβίδα), στο Λεπάντο (σήμερα Ναύπακτο) και στη Γλαρέντζα του Βοκκάκιου (σήμερα Κυλλήνη). Σε αυτό το οδοιπορικό αναζήτησης το alter ego μου, ο Μήτσος, ζει ασυνείδητα την ιστορία και συνειδητά την ψάχνει. Ο Manco de Lepando, ο Μιγκουέλ Θερβάντες, ο μονόχειρας από τη ναυμαχία του Λεπάντο, με έφερε να κυνηγώ σαν άλλος Δον Κιχώτης τους δικούς μου ανεμόμυλους στην ιστορία του Μοριά. Κάστρα, εκκλησίες, μοναστήρια, πίνακες, οικόσημα, εραλδικά σύμβολα, οι δύο εκκλησίες της Χαλανδρίτσας, μεσαιωνικά μνημεία, λέξεις ελληνικές και ξένες ήταν οι οδηγοί μου σε αυτήν την περιπλάνηση στον χρόνο και στην ιστορία. Κυρίως, όμως, τα γραπτά μνημεία και τα βιβλία. Τα βενετσιάνικα ριτζέστρο (κτηματολόγια), οι ασίζες της Ρωμανίας (μεσαιωνικό δίκαιο), το «Χρονικόν του Μορέως» σε όλες τις εκδόσεις του, το ποίημα του Μπουνιαλή για την πολιορκία του Χάνδακα. Αυτά μου επέτρεψαν να ακολουθήσω πιστά τα ιστορικά γεγονότα, από το 1200 μέχρι το 1830. Μεγάλο τόλμημα να προσπαθήσεις να αποτυπώσεις 600 χρόνια ταραγμένης ιστορίας, πολύς κόπος, αλλά και πολύ μεγάλη γνώση. Αυτή τη γνώση θέλησα να μοιραστώ μαζί σας και γι’ αυτό στο τέλος του βιβλίου υπάρχει ο ακριβής χρονολογικός πίνακας των ιστορικών γεγονότων. Υπάρχει και ο χάρτης του Μορέως με τα μεσαιωνικά κάστρα και τα τότε τοπωνύμια. Ο πίνακας, ο Χριστός και η Σαμαρείτισσα υπάρχει, αλλά δεν είναι του Κριστοφάνο Αλόρι. Είναι, όμως, της ίδιας εποχής από βενετσιάνικο εργαστήριο. Στο τέλος του βιβλίου υπάρχει συνοπτική παρουσίαση της ζωής και του έργου του Λόρδου Βύρωνα. Οι οικογένειες Τρεμουλά-Κουμάνου και όλες οι οικογένειες Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΒΑΡΟΝΗ ΤΗΣ ΧΑΛΑΝΔΡΙΤΣΑΣ

που αναφέρονται είναι φανταστικές και εξυπηρετούν την πλοκή της ιστορίας. Τα ερείπια της βαρονίας της Χαλανδρίτσας υπήρχαν ακόμη όταν ήμουν μικρή. Δεν θέλησα να μάθω αν εξακολουθούν να υπάρχουν σήμερα. Εγώ παραδίδω την ιστορία της σαν μυθιστορηματική αφήγηση, φανταστική μεν, αλλά βιωμένη από τα παιδικά μου χρόνια. Όπως σε όλους μας, η ιστορία του τόπου μας βιώνεται μέσα από το συλλογικό ασυνείδητο και την ατομική ταύτιση, με διάφορους ήρωές της. Ο τόπος μου, όπως και κάθε τόπος, κρατά κρυμμένα μυστικά και ντοκουμέντα που περιμένουν τον προσεκτικό παρατηρητή να σκύψει πάνω τους. Η γλώσσα σαν φορέας της ιστορίας, με τις ενσωματώσεις λέξεων και εκφράσεων άλλων λαών, τα τοπωνύμια και οι λαϊκές παραδόσεις είναι αυτά που αποτελούν την άυλη πολιτιστική μας κληρονομιά. Αυτήν θέλησα να περισώσω με αποσπάσματα αυτής της γλώσσας, κατευθείαν από τον «Ερωτόκριτο». Η γλώσσα μας είναι αυτή που μας συνδέει με τους άλλους κρίκους της μακράς αλυσίδας του ελληνισμού. «Τη γλώσσα μου σαν την ξεχνώ εκείνη με γυρεύει και τρεζουριέρη μ’ έποικε στης μνήμης το λημέρι. Και εγώ σαν κλέφτης δα Γραικός στων Φράγκων τα λημέρια σαν γρύπας λέν’ ελληνικός σκαλίζω τα τεφτέρια». Γεωργία Σωτηροπούλου

ΓΕΩΡΓΙΑ ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΥ

Κεφάλαιο 1ο Η Αχλαδίτσα

Αχλαδίτσα, καμπίσιο μεγαλοχώρι της Αχαΐας, κείτονταν στα ριζά ενός βουνού, σαν φύλλο παρασυρμένο από τον άνεμο που σκάλωσε εκεί και γαντζώθηκε στην άκρη ενός γκριζοπράσινου κάμπου με ελαιόδεντρα. Το βουνό, ο Τρεμουλάς, όριζε και το τέλος της διαδρομής. Και άλλα πράγματα όριζε ο Τρεμουλάς. Τον άνεμο και το πώς ερχόταν στο χωριό, τα σύννεφα και τη βροχή και τον ασφαλτόδρομο που ένωνε το χωριό με την Πάτρα. Οι στροφές του δρόμου ακολουθούσαν τα παραπόδια του Τρεμουλά και ήταν αλλού μεγάλες, σχεδόν μέχρι ημικύκλια, και αλλού απότομες και κλειστές, έτσι που μέχρι την τελευταία στροφή πριν από το χωριό, τίποτα δεν προϊδέαζε για την παρουσία του. Εκεί που το βλέμμα αφηρημένο είχε ξαποστάσει στην απλωσιά τού συνεχούς ομοιόμορφου από τις ελιές χρώματος του κάμπου, ξαφνικά εγκλωβιζόταν ανάμεσα στα κτίσματα, δεξιά και αριστερά του δρόμου, και ασφυκτιούσε. Τότε το λεωφορείο έκανε στάση, ακόμα και αν δεν είχε επιβάτη. Ο οδηγός κατέβαινε γιατί πάντα κάποιο δέμα υπήρχε ή εφημερίδες για το περίπτερο ή ακόμα και γράμματα για το ταχυδρομείο. Στο σημείο εκείνο που ήταν ψηλότερα από το χωριό, ο Τρεμουλάς άφηνε ένα πλάτωμα όπου μπορούσαν να στρίψουν τα λεωφορεία και τα φορτηγά τα τοπικά, γιατί τα άλλα συνέχιζαν τον δρόμο τους, προς άλλους προορισμούς. Το πέρασμά τους επηρέαζε τη ζωή του χωριού. «Πέρασε το καλαβρυτινό», έλεγαν ή «έρχεται της Βλασίας» και με βάση τα λεωφορεία, περίπου τέσσερα την ημέρα, προσδιόριΗ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΒΑΡΟΝΗ ΤΗΣ ΧΑΛΑΝΔΡΙΤΣΑΣ

140 × 210 SPINE: 31.7 FLAPS: 80

Εικόνα εξωφύλλου Bibliothèque de l’Arsenal, Paris Jehan de la Tremoille (1377-1449) Chevalier de la Toison d’Or

0_cover_xalandritsa.indd 1

ΓΕΩΡΓΊΑ ΣΩΤΗΡΟΠΟΎΛΟΥ

ISBN 978-960-564-169-6

ΓΕΩΡΓΊΑ ΣΩΤΗΡΟΠΟΎΛΟΥ

H τελευταία Βαρόνη της Χαλανδρίτσας

H τελευταία Βαρόνη της Χαλανδρίτσας ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΜΥΘΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ. : 210 6431108 ekdoseis.ocelotos@gmail.com www. ocelotos. gr

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

οσελότος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ο σ ε λ ότ ο ς 6/19/2014 10:53:16 AM