ΓΕΩΡΓΙΟΣ Β. ΜΙΧΑΛΑΚΟΠΟΥΛΟΣ
ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΟΥ ΣΚΟΤΟΥΣ ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΟΥ ΣΚΟΤΟΥΣ
Η ηΝνΥύ Χ ΤΑ χ τα του του
BİLGE KARASU
BİLGE KARASU
ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ
ο σ ε λ ότ ο ς
Γεώργιος Β. Μιχαλακόπουλος
ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΟΥ ΣΚΟΤΟΥΣ
η Ν Υ Χ ΤΑ του
BİLGE KARASU
ΕΚΔΟΣΕΙΣ
ο σ ε λ ότ ο ς
Τιτλος Η νύχτα του BİLGE KARASU – Το πνεύμα εναντίον του σκότους Συγγραφέας Γεώργιος Β. Μιχαλακόπουλος Σειρα Επιστήμες [5358]0912/03 Layout – Design Myrtilo, Λένα Παντοπούλου Copyright© 2012 Γεώργιος Β. Μιχαλακόπουλος Πρώτη Εκδοση Αθήνα, Σεπτέμβριος 2012
ISBN 978–960–9607-92-6
Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας, (Ν. 2121/1993, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) καθώς και από τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται η καθ’ οιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτοανατύπωση και γενικώς αναπαραγωγή, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου χωρίς τη γραπτή άδεια του δικαιούχου συγγραφέα.
ΕΚΔΟΣΕΙΣ
ο σ ε λ ότ ο ς
Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα Τηλ. : 210 6431108 e–mail: ekdoseis.ocelotos@gmail.com www. ocelotos. gr
Της Χριστίνας...
Αντί Προλόγου
Η
Νύχτα του Bilge Karasu (Μπιλγκέ Καρασού), είναι ένα από τα πιο ιδιόρρυθμα μυθιστορήματα της σύγχρονης τουρκικής λογοτεχνίας. Ο ίδιος δε, ο Μπιλγκέ Καρασού, ένα από τα πιο ιδιαίτερα λογοτεχνικά πρόσωπα της Τουρκίας. Τα ξεχωριστά χαρακτηριστικά του βιβλίου, μαζί με την ιδιάζουσα γραφή και την φορτισμένη νοηματικά και εννοιολογικά πλοκή του, καθιστούν την μελέτη του έργου μια πρόκληση αφοσίωσης, υπομονής και πνευματικής εγρήγορσης. Είναι όμως αυτή η ίδια η πρόκληση που λειτουργεί καταλυτικά, τόσο στον σχολιαστή όσο και στον αναγνώστη, οδηγώντας τους σε ένα άλλο επίπεδο θέασης και αντιμετώπισης της τουρκικής λογοτεχνίας. Μιας λογοτεχνίας που το ελληνικό κοινό έχει γνωρίσει μέσα από συγκεκριμένα –λιγότερο ιδιότυπα– λογοτεχνικά
Η νύχτα του BİLGE KARASU
™7
μοτίβα. Η πολυσύνθετη και πολυεπίπεδη δε, προσωπικότητα του συγγραφέα, Μπιλγκέ Καρασού, αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο που συγκρατεί όλο αυτό το καινοτόμο λογοτεχνικό οικοδόμημα. Ένα οικοδόμημα που ακόμα δεν έχει αξιολογηθεί επαρκώς, ούτε στην ίδια του την χώρα. Με αυτόν τον τρόπο, το έργο αυτό του Μπιλγκέ Καρασού γίνεται η πηγή πολλών και ποικίλων ερευνητικών, ερμηνευτικών και μη, προσεγγίσεων της θεματολογίας του, της ιδιαίτερης ρητορείας του, της ξεχωριστής του δομής. Η παρούσα μελέτη, έγινε από το πρωτότυπο τουρκικό κείμενο βασιζόμενη στο βιβλίο των εκδόσεων Metis (2010), το οποίο προλογίζει ο Akşit Göktürk. Όμως, προς διευκόλυνση του ελληνικού αναγνωστικού κοινού, τα αποσπάσματα που ακολουθούν κατά την ανάλυση του βιβλίου είναι από την ελληνική έκδοση του εκδοτικού οίκου Εξάντας (2001), σε μετάφραση Ανθής Καρρά. Οι επόμενες, ανά χείρας, σελίδες χωρίζονται σε τρία μέρη το κάθε ένα από τα οποία σηματοδοτεί και μια συγκεκριμένη ενότητα. Στο πρώτο μέρος, ο αναγνώστης πληροφορείται για τις πολιτικές και κοινωνικές καταστάσεις που έλαβαν χώρα στην Τουρκία από την ίδρυση της Δημοκρατίας της μέχρι τις μέρες μας. Μέσα από την παρουσίαση αυτή, ο αναγνώστης έρχεται σε επαφή με σημαντικά γεγονότα της σύγχρονης τουρκικής ιστορίας αλλά κυρίως κατανοεί τον ρόλο που διαδραμάτισαν τα γεγονότα αυτά στην δημιουργία, εξέλιξη και παραγωγή
8™
Γεωργιοσ β. μιχαλακοπουλοσ
της τουρκικής λογοτεχνίας. Στο δεύτερο μέρος, ο αναγνώστης ενημερώνεται για τον βίο και το συγγραφικό έργο του Μπιλγκέ Καρασού και τέλος, στο τρίτο μέρος, ακολουθεί η ερμηνευτική προσέγγιση του μυθιστορήματος η Νύχτα. Στις ταραγμένες και ομιχλώδεις εποχές που ζούμε, τα έργα του Μπιλγκέ Καρασού αποτελούν τον καλύτερο «καθρέφτη» για να αντιμετωπίσουμε τον εαυτό μας, για να δούμε που στεκόμαστε, για να ισχυροποιήσουμε την σχέση που χτίζουμε κάθε μέρα με την πραγματικότητα. Διότι όπως λέει και ο ίδιος ο Karasu: «Ποιος καθρέφτης θα μας δείξει τους εαυτούς μας; Θαρρείς πως συνεχώς βαδίζουμε ανάμεσα στους παραμορφωτικούς καθρέφτες ενός λούνα παρκ.»1 Νέα Σμύρνη Μάρτιος 2012
1
Καρασού, Μπιλγκέ., Νύχτα, Εξάντας, Αθήνα, 2001, σελ. 112.
Η νύχτα του BİLGE KARASU
™9
10™
Γεωργιοσ β. μιχαλακοπουλοσ
1930–Κωνσταντινούπολη
Ε
ίναι η περίοδος που η τουρκική κοινωνία ζει μέσα στην ευφορία που σκόρπισε παντού η δημιουργία του νεοσύστατου τουρκικού κράτους. Έχουν ήδη περάσει επτά χρόνια από τις 29 Οκτωβρίου 1923, ημέρα που η τουρκική Εθνοσυνέλευση ανακήρυξε την Τουρκία σε δημοκρατία και τον Μουσταφά Κεμάλ ως πρώτο πρόεδρο της χώρας2. Πέντε μήνες αργότερα, στις 3 Μαρτίου 1924 καταργήθηκε το χαλιφάτο και όλα τα μέλη της οθωμανικής δυναστείας απελάθηκαν από την Τουρκία γεγονός μάλλον αναμενόμενο μιας και ήδη, από την 1η Νοεμβρίου 1922, η Εθνοσυνέλευση είχε καταργήσει το πολίτευμα του σουλτανάτου3.
2
3
Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Larousse Britannica, τόμος 50ος, Πάπυρος, Αθήνα, σελ. 273. Feroz, Ahmad., Turkey: The Quest for Identity, Oneworld, Oxford, 2003, σελ. 83.
Η νύχτα του BİLGE KARASU
™11
Οι πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις στην Τουρκία την δεκαετία του ’20 ήταν ραγδαίες και συγκλονιστικές. Είναι οι εξελίξεις που θα δημιουργήσουν ένα νέο κράτος πάνω στον παγκόσμιο χάρτη. Γι’ αυτό τον λόγο και δεν αργεί το επόμενο βήμα. Στις 20 Απριλίου 1924 ψηφίστηκε ένα πλήρες δημοκρατικό Σύνταγμα, σύμφωνα με το οποίο η Τουρκία διατηρούσε το Ισλάμ ως θρησκεία του κράτους, γεγονός που άλλαξε τέσσερα χρόνια αργότερα, τον Απρίλιο του 19284, όταν το σχετικό άρθρο απαλείφθηκε από το Σύνταγμα, μετατρέποντας την Τουρκία σε καθαρά κοσμική δημοκρατία.5 Η Κεμαλική διακυβέρνηση προχώρησε με δύναμη και επιθετικότητα προς τον εκσυγχρονισμό της χώρας αφήνοντας πίσω οτιδήποτε είχε σχέση με την παλαιότερη οθωμανική παράδοση. Έτσι, η διακυβέρνηση μπορεί να μην ήταν δημοκρατική ως προϊόν πολιτικής ωρίμανσης αλλά δεν ήταν σε καμία περίπτωση μια καινούργια έκφανση ενός νέου–πατριαρχικού σουλτανάτου6. Μέσα στο σύνολο των μεταρρυθμίσεων και των αλλαγών, δύο είναι αυτές που ξεχωρίζουν και που πρόκειται να διαδραματίσουν τεράστιο ρόλο, όχι μόνο πλέον στην πολιτική ζωή της χώρας, αλλά και στην πνευματική της εξέλιξη.
4
5
6
12™
Feroz, Ahmad., Turkey: The Quest for Identity, Oneworld, Oxford, 2003, σελ. 87 Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Larousse Britannica, τόμος 50ος, Πάπυ ρος, Αθήνα, σελ. 273. Feroz, Ahmad., Turkey: The Quest for Identity, Oneworld, Oxford, 2003, σελ. 84.
Γεωργιοσ β. μιχαλακοπουλοσ
Η πρώτη πραγματοποιήθηκε στις 13 Οκτωβρίου 1923, όταν η Εθνοσυνέλευση πέρασε τον νόμο με τον οποίο ορίζεται η Άγκυρα πλέον ως η πρωτεύουσα του νέου κράτους7 και η δεύτερη πραγματοποιήθηκε τον Νοέμβριο του 1928 όταν υιοθετήθηκε επισήμως το λατινικό αλφάβητο8, καταργώντας την παλαιά οθωμανική γραφή που ήταν βασισμένη στο αραβικό και το περσικό. Αξίζει να σταθεί κανείς και να πει λίγα λόγια για αυτές τις δύο αλλαγές που έλαβαν χώρα κατά την δεκαετία του ’20. Αναλαμβάνοντας την εξουσία οι κεμαλιστές, αυτό που επιθυμούσαν ήταν μια ολοκληρωτική, κοινωνική, οικονομική και πολιτική μεταμόρφωση της χώρας. Δεν ήθελαν να διοικούν μια χώρα ή μια κοινωνία με βάση τις παραδοσιακές κοινωνικές συμβάσεις και τα παλαιά σύμβολα. Ήθελαν να δημιουργήσουν μια νέα, κοσμική ιδεολογία η οποία θα επέτρεπε στην Τουρκία να προοδεύσει με γρήγορους ρυθμούς και να κινηθεί μέσα στον εικοστό αιώνα.9 Οι κεμαλιστές ήθελαν να υιοθετήσουν τον υλισμό της Δύσης, την τεχνολογία της και τα σύγχρονα όπλα της, μαζί με τις ιδέες της, έτσι ώστε, η τουρκική κοινωνία να μπορούσε να μεταμορφωθεί όσο δυνατόν περισσότερο. Για τους κεμαλιστές ο εκσυγχρονισμός δεν ήταν μόνο υπόθεση οικονο
7
8
9
http://www.kultur.gov.tr/EN/belge/2–15001/eski2yeni.html, 18/4/2012 Lewis, Bernard., The Emergence of Modern Turkey, Oxford, London, Oxford, New York, 1968, σελ. 433. Feroz, Ahmad., Turkey: The Quest for Identity, Oneworld, Oxford, 2003, σελ. 84.
Η νύχτα του BİLGE KARASU
™13
μικής ανάπτυξης10. Ήταν πάνω από όλα ζήτημα με πολιτικές και πολιτισμικές διαστάσεις11. Οι κεμαλικές ιδέες υλοποιήθηκαν στην πράξη, μέσω δύο μεγάλων αλλαγών. Αρχικά, η Άγκυρα έγινε η πρωτεύουσα του νέου κράτους, ενώ η Κωνσταντινούπολη παρέμεινε ως η έδρα του χαλιφάτου12. Αυτή η κίνηση ήταν ένα δυνατό χτύπημα στην καρδιά των συντηρητικών και της νέο-μεγαλοαστικής τάξης, οι οποίοι είδαν το προπύργιό τους, την Κωνσταντινούπολη, να απομονώνεται από την πολιτική ζωή της χώρας, καθώς η πολιτική και διοικητική βαρύτητα μετατοπίζονταν πλέον στην Άγκυρα και στη περιοχή της Ανατολίας13. Το θέμα επίσης του χαλιφάτου παρέμεινε σημαντικό. Η αντιπολίτευση υποστήριζε πως η κυβέρνηση έπρεπε να διατηρήσει το χαλιφάτο ως ένα σημαντικό θεσμικό όργανο του ισλαμικού κόσμου, ένα αντίστοιχο θεσμό του Καθολικού Πάπα, που θα μπορούσε να προωθήσει την εξάπλωση επιρροής της Τουρκίας πέρα από τα νεοσύστατα σύνορά της14. Η κεμαλική διακυβέρνηση όμως, δεν ασπάζονταν κανέναν από τους παραπάνω προβληματισμούς και αντιμετώπιζε με καχυποψία την κάθε παρεκκλίνουσα –από την βασική της πολιτική ατζέντα– κίνηση. ISBN 978–960–9607-92-6
Feroz, Ahmad., Turkey: The Quest for Identity, Oneworld, Oxford, 2003, σελ. 84. 11 Όπ.π., σελ. 84. Ε Κ ∆ Ο Σ Ε Ι Σ ο σ ε λ ότ ο ς 12 Όπ.π., σελ. 85. 13 Feroz, Ahmad., Turkey: The Quest for Identity, Oneworld, Oxford, 2003, σελ. 85. 14 Όπ.π., Βατάτζη 55, 114 σελ. 73 Αθήνα 86. ΤΗΛ. : 210 6431108 10
E-MAIL: ekdoseis.ocelotos@gmail.com
www. ocelotos. gr
14™
Γεωργιοσ β. μιχαλακοπουλοσ
Στη συνέχεια, υιοθετήθηκε το λατινικό αλφάβητο, οδηγώντας το λαό και το κράτος στην νέα γλωσσική μεταρρύθμιση, η οποία είχε ως στόχο της «να φέρει στην επιφάνεια την αυθεντική ομορφιά και τον πλούτο της τουρκικής γλώσσας και να την τοποθετήσει στο υψηλό βάθρο που της αξίζει ανάμεσα στις παγκόσμιες γλώσσες»15, καθώς και να απλοποιήσει και εξαγνίσει την τουρκική γλώσσα από τις ξένες γλωσσικές επιρροές16. Η γλωσσική μεταρρύθμιση όμως, απέκοψε κάθε επαφή της τουρκικής κοινωνίας με το παρελθόν της, μιας και το νέο αλφάβητο δημιούργησε ένα τεράστιο χάσμα με τα οθωμανικά κείμενα. Όσοι ήταν μορφωμένοι με το παλαιό σύστημα γραφής, μέσα σε μια νύχτα, έγιναν αναλφάβητοι και αναγκάστηκαν να μάθουν την νέα γραφή προκειμένου να διατηρήσουν τις δουλειές τους17. Εν τούτοις, η γλωσσική μεταρρύθμιση, αύξησε το ποσοστό μόρφωσης –ειδικά στις αστικές τάξεις– και η νέα γενιά που μεγάλωσε και εκπαιδεύτηκε με την νέα τουρκική γλώσσα, έγινε φορέας της νέας κοινωνικής και πολιτικής ιδεολογίας18. Μιας ιδεολογίας που βασίζονταν και προωθούσε την ιδέα της δημοκρατίας, τον εθνικισμό, τη λαϊκότητα, τον κρα Άρθρο 2, Καταστατικό της Τουρκικής Γλωσσολογικής Εταιρείας, όπως αναφέρεται στον Heyd, U., Language Reform in Modern Turkey, Jerusalem, 1954, σελ. 25–26, όπως αναφέρεται στον Lewis, Bernard., The Emergence of Modern Turkey, Oxford, London, Oxford, New York, 1968, σελ. 433. 16 Lewis, Bernard., The Emergence of Modern Turkey, Oxford, London, Oxford, New York, 1968, σελ. 433. 17 Feroz, Ahmad., Turkey: The Quest for Identity, Oneworld, Oxford, 2003, σελ. 87. 18 Όπ.π., σελ. 87. 15
Η νύχτα του BİLGE KARASU
™15