Η λιάχα

ISBN 978-960-9499-17-0

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

οσ ελότος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

οσελότος

ΤΙΤΛΟΣ: Η Λιάχα ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Πάνος Στεφανόπουλος ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ: Έλσα Στουρμ

Copyright© 2010 Πάνος Στεφανόπουλος Πρώτη έκδοση: Νοέμβριος, 2010 Αθήνα ISBN 978-960-9499-17-0 Η επιμέλεια της έκδοσης έγινε από τις εκδόσεις οσελότος

Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας (Ν. 2121/1993 όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) και τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται η κατ’ οιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτοανατύπωση και γενικώς αναπαραγωγή, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου χωρίς τη γραπτή άδεια του δικαιούχου συγγραφέα.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ο σ ε λ ότ ο ς Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα

Τηλ.: 210 6431108 e-mail: ekdoseis.ocelotos@gmail.com www. ocelotos. gr •

Ο

Πάνος Στεφανόπουλος γεννήθηκε στο Δάσκιο Ημαθίας στις 9 Μαρτίου του 1942. Τελείωσε το Δημοτικό στο χωριό του. Στα δεκάξι του μπήκε στη Νυχτερινή Σχολή Μαθητείας, στη Βέροια, στο τμήμα Ηλεκτρολόγων, όπου αποφοίτησε μετά από 4 χρόνια. Υπήρξε άριστος μαθητής τόσο στα Θετικά όσο και στα Θεωρητικά μαθήματα. “Ουδέν πρόβλημα άλυτο διά τον Π. Στεφανόπουλο”, έλεγε ο σπουδαίος μαθηματικός Γ. Τσαλέρας, οι δε εκθέσεις του διαβάζονταν σε όλα τα γυμνάσια και λύκεια της πόλης από τον μεγάλο φιλόλογο Χρ. Τσολάκη. Το 1965 προσελήφθη στην ESSO PAPPAS στη Θεσσαλονίκη. Το 1972 εργάστηκε για ένα χρόνο περίπου στο TRECATE της Β. Ιταλίας στο ξεκίνημα ενός διυλιστηρίου Από τα τέλη του 1972 προσελήφθη στη MOTOR OIL και εγκαταστάθηκε στο χωριό Κυρά Βρύση Κορινθίας όπου και ζει μέχρι σήμερα. Το 1973 παντρεύτηκε στο Boho της Β. Ιρλανδίας την Patricia Watters και απέκτησαν 4 παιδιά. Ταξίδεψε σε πολλές χώρες, λόγω της δουλειάς του, σε Ιταλία, Γερμανία, Βέλγιο, Αγγλία, Ιρλανδία, Καναδά, ΗΠΑ, Ρωσία, Αζερμπαϊτζάν κ. αλλού. Ως τώρα, το συγγραφικό του έργο περιορίζεται σε μικρά διηγήματα, ποιήματα και φανταστικές ιστορίες.

Στους γονείς μου

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Η

λιάχ είναι ένα είδος πεύκου που ευδοκιμεί σε μεγάλα υψόμελιάχα τρα των Πιερίων Ορέων. Η περιοχή αυτή φέρει και την γενική ονομασία Λιάχα. Στο βιβλίο αυτό έδωσα τον τίτλο Η ΛΙΑΧΑ για δύο Πρώτον, διότι κατά την περίοδο που αναφέρομαι, μετά την λόγους: Π επιστροφή στο χωριό με το τέλος του εμφυλίου πολέμου, το κύριο επιστροφ εισόδημα των περισσότερων οικογενειών του χωριού, για τουλάχιήταν η εκμετάλλευση και εμπορία του πεύκου και στον 10 χρόνια χ λιάχας. της λιάχα Δεύτερον, μεταφορικώς, η λέξη Λιάχα για ένα παιδί του ΔασκίΔεύτε σήμαινε, ψηλά, ανέρχομαι, εξελίσσομαι, προσπαθώ να φθάσω ου σήμαι κορυφή, είμαι λεύτερος. στην κορ θέμα του βιβλίου είναι η ζωή στα δύσκολα χρόνια του εμΤο θέμ φυλίου κκαθώς και τα επόμενα στο χωριό μέχρι την «μετανάστευση». Προσπάθησα μέσα από τις δικές μου παιδικές εμπειρίες να παΠροσπ ρουσιάσω τα ήθη έθιμα και παραδόσεις και να σκιαγραφήσω τα και αρνητικά στοιχεία της εποχής. θετικά κα αφήγηση περιορίζεται, περισσότερο γύρω από την οικογέΗ αφή νειά μου, για τον απλούστερο λόγο, ότι αυτά γνώριζα καλύτερα, λάθη και ανακρίβειες. Παρ’ όλα αυτά ο δασκιώώστε να αποφύγω α αναγνώστης μου πιθανόν να εντοπίσει κάποιες ανακρίβειες ή της αναγ παραλήψεις. Ζητώ να με συγχωρήσει. παραλήψ που ζήσαμε η οικογένειά μου κι εγώ, ζούσε κάθε οικογέΑυτά π παιδί της ηλικίας μου. νεια και κάθε κ Απέφυγα να γράψω –ερήμην– τα επώνυμα όσων ανθρώπων Απέφυ αναφέρω. Θεώρησα ό,τι δεν είχα αυτό το δικαίωμα. αναφέρω Τέλος θέλω να ευχαριστήσω όλους όσοι με βοήθησαν ενθάρρυναν στην προσπάθεια αυτή. ή με εν Πάνος Στεφανόπουλος

IΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΔΑΣΚΙΟΥ

Τ

ο χωριό Δάσκιο βρίσκεται στα Πιέρια Όρη, στη νότια πλευρά, σε υψόμετρο 700 μέτρων περίπου. Διοικητικά ανήκει στο νομό Ημαθίας. Συνορεύει ανατολικά με τα Ριζώματα (Μπόστιανη) και Σφυκιά (Βόσοβα), νότια με το Καταφύγιο Κοζάνης, δυτικά με την Αγία Κυριακή (Σκούλιαρη) και Πολύφυτο (Φτίδιανη), και βόρεια κυλάει ο ποταμός Αλιάκμονας που χωρίζει τα Πιέρια από το Βέρμιο. Είναι το τελευταίο και πιο απομακρυσμένο χωριό του νομού Ημαθίας. Ονομάστηκε Δάσκιο μετά την απελευθέρωση (όταν ήρθε το Ελληνικό) από το πολύ δάσος που το περιβάλλει. Το παλιό του όνομα ήταν Τριάτσικο (τρία τσιούκια-τρεις λόφοι) που είναι η Μαυράχη, το Δαμάσι και ο Παλιόκαστρος. Με το σχέδιο “Καποδίστριας” το 1998 έγινε δήμος μαζί με άλλα 4 χωριά, τα Ριζώματα που είναι και η έδρα του δήμου, τη Σφυκιά, το Πολυδέντρι και τη Χαράδρα. Ονομάστηκε δήμος Μακεδονίδος καθ’ υπόδειξιν των αρχαιολόγων ότι είναι η κοιτίδα των αρχαίων Μακεδόνων. Σύμφωνα με την αρχαιολογική έρευνα, βασιζόμενη στο μύθο και στις ανασκαφές, ο γιος ενός βασιλιά του Άργους έφθασε στα Πιέρια και κατόρθωσε να οργανώσει τους κατοίκους. Ακολουθώντας μέσα στο πυκνό δάσος ένα άσπρο κατσίκι κατέβηκαν από τα Κάτω Πιέρια στους πρόποδες όπου και έκτισαν το ορμητήριό τους. Ήταν οι Αρχαίες Αιγές σημερινή Βεργίνα. Ονομάστηκαν Μακεδόνες (μακρύς άντρες). Χρησιμοποιούσαν μακριά ακόντια από ξύλο κρανιάς. Ένα δέντρο που ευδοκιμεί στα Πιέρια. Το ξύλο αυτό όταν υποστεί αφυδάτωση στη φωτιά γίνεται πολύ ελαφρύ και σκληρό, δεν σπάει εύκολα. Ήταν το όπλο των Μακεδόνων, η Σάρισα, που αργότερα η στρατιωτική ιδιοφυΐα του Φιλίππου θα δημιουργήσει την άτρωτη Μακεδονική Φάλαγγα, και να την φτάσει ο μεγαλύτερος στρατηλάτης όλων των εποχών ο γιος του ο Αλέξανδρος μέχρι τις Ινδίες. Ο Παλιόκαστρος είναι ένα κάστρο προϊστορικής εποχής. Το χρησιμοποιούσαν πάντα οι κάτοικοι και οχυρώνονταν εκεί επάνω όταν απειλούνταν από εισβολείς. Αναφέρεται ότι κατά την 8

εκστρατεία του Ξέρξη στην Ελλάδα το 480 π.Χ. όταν περνούσε από την Μακεδονία οι κάτοικοι της Βέροιας και της γύρω περιοχής οχυρώθηκαν στον Παλιόκαστρο. Υπήρχε υπόγειος αγωγός από πήλινους σωλήνες, άγνωστο πότε κατασκευάσθηκε, που έφερνε νερό από την Καρνόβρυση στο κάστρο. Απόσταση τριών χιλιομέτρων περίπου. Κατά την εισβολή των Τούρκων το 1453 μ.Χ. στην περιοχή οι κάτοικοι και πάλι οχυρώθηκαν και αμύνονταν στον Παλιόκαστρο. Λέγεται ότι ένα άλογο των Τούρκων διαισθάνθηκε ότι περνούσε νερό υπογείως έσκαψε με το πόδι, οι Τούρκοι ανακάλυψαν τον αγωγό που τροφοδοτούσε νερό στους πολιορκημένους διέκοψαν την παροχή και τότε οι Έλληνες αναγκάστηκαν να παραδοθούν. Ίσως τότε οι Τούρκοι να κατέστρεψαν το χωριό ολοσχερώς. Δημιουργήθηκε αργότερα από τους κατοίκους δυο οικισμών της Παλαιόχωρας ανατολικά και του Πλόλακκα δυτικά. Αρχαιότερο κτίσμα του χωριού είναι η εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου που το 1700 μ.Χ. έγινε κάποια ανακαίνιση. Σε χωράφια της Λογγάς πλησίον του Αλιάκμονα έβρισκαν οι καλλιεργητές κατά το όργωμα, πολλά χάλκινα νομίσματα ελληνιστικής εποχής. Τον τελευταίο αιώνα της τουρκοκρατίας το χωριό ανακηρύχθηκε κεφαλοχώρι, ένα είδος αυτονομίας. Είχε την τοπική αυτοδιοίκηση, τους προεστούς, και παρέδιδε βέβαια το χαράτσι στους Τούρκους. Δεν υπήρχε εγκατεστημένος Τούρκος. Ίσως γιατί κάποτε έριξαν έναν Τούρκο αγά, από έναν γκρεμό, στο Κριάκορο. Το σημείο που τον έριξαν ονομάζεται και τώρα «στου αγά». Αυτή η αυτονομία έδωσε στο χωριό μια άλλη υπόσταση. Έπρεπε να αποφασίζουν μόνοι τους για όλα. Που θα σπείρουν σιτάρι, που καλαμπόκι, πατάτες, που θα έχουν τα αμπέλια τους. Ρύθμιζαν τις καλλιέργειες έτσι ώστε να μπορούν να βόσκουν και τα κοπάδια τους. Επίσης το καλοκαίρι έσμιγαν τα κοπάδια τους, δημιουργώντας μεγάλες κτηνοτροφικές μονάδες για καλύτερη διαχείριση. Όλες οι ρυθμίσεις των κοπαδιών καθώς και των τσοπαναραίων γίνονταν την ημέρα του Αγίου Γεωργίου και διαρκούσε ως του Αγίου Δημητρίου. Αυτός ο τρόπος καλλιέργειας και κοπαδιών δι10

ατηρήθηκε μέχρι τις μέρες μας. Η αυτονομία όμως με την απελευθέρωση απέβη εις βάρος των κατοίκων. Ενώ όσα χωριά είχαν Τούρκο αφέντη τον Μπέη, με το άκουσμα ότι έρχεται ο ελληνικός στρατός οι Τούρκοι εγκατέλειπαν τα χωριά. Πριν φύγουν όμως έκαναν ένα παραχωρητήριο στους χωριανούς αντί κάποιας αμοιβής, και όταν ήρθε το ελληνικό οι κάτοικοι αυτοί είχαν τίτλους ιδιοκτησίας. Το χωριό μου δεν είχε τέτοιους τίτλους και όλο το δάσος και τα βοσκοτόπια πέρασαν στο ελληνικό δημόσιο. Ήταν ένας επιπρόσθετος λόγος να παρακμάσει το χωριό. Οι κάτοικοι του Δασκίου από την αρχαιοπρεπή γλώσσα που μιλούσαν και τα παμπάλαια ήθη και έθιμα που διατηρούσαν, διαπιστώνεται ότι δεν υπήρξαν ξένες προσμίξεις. Λόγω της ορεινής τοποθεσίας δεν δέχτηκαν ξένες επιρροές ανά τους αιώνες. Παρέμειναν γνήσιοι Έλληνες Μακεδόνες. Οι μόνοι που έβρισκαν κρησφύγετο στα μέρη μας ήταν οι λήσταρχοι. Το να έχεις έναν λήσταρχο κοντά σου δεν είναι ότι καλύτερο. Ήταν ο φόβος και ο τρόμος. Άλλους βοηθούσαν και άλλους τους βασάνιζαν ώσπου να τους πάρουν τα φλουριά τους. Κατά την γερμανική κατοχή στο βουνό μας έδρασε η αντίσταση (1ο ΕΛΑΣ). Πολύ δε περισσότερο κατά τον εμφύλιο (2ο ΕΛΑΣ) ήταν το κρησφύγετο των ανταρτών. Στο Δάσκιο έλαβε χώρα το πανελλήνιο συνέδριο του Κ.Κ.Ελλάδος τον Ιούλιο του 1944. Κατέφταναν γενειοφόροι καπεταναίοι καβάλα στα άλογά τους και κατέλυαν στα σπίτια γύρω από το μεσοχώρι. Την ημέρα κλείνονταν στο σχολείο από το πρωί ως το βράδυ με αυστηρή φρουρά. Οι κάτοικοι παρακολουθούσαν όλη αυτή την κινητοποίηση χωρίς να γνωρίζουν το παραμικρό. Στο δημοψήφισμα για την επαναφορά του βασιλιά το 1946 (είχε φύγει λίγο πριν μπουν οι Γερμανοί στην Ελλάδα το 1941) το χωριό έκανε αποχή. Ψήφισαν μόνο 6 άτομα. Αυτό δυσαρέστησε τις αρχές και έστειλαν ειδικά αποσπάσματα να τιμωρήσουν τους απείθαρχους. Ξυλοφόρτωσαν όλους τους άντρες αγρίως. Το 1947 εκκενώθηκε το χωριό, οι κάτοικοι μεταφέρθηκαν σε ένα στρατόπεδο έξω από τη Βέροια, και κατόπιν ο στρατός έκαψε 11

ISBN 978-960-9499-17-0

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

οσ ελότος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

οσελότος