Het NACO-huisje

Kaartjes kopen in het NACO-huisje

Zeventien jaar lag het te wachten in een scheepswerf in Zaandam, maar sinds eind vorig jaar is het NACO-huisje weer terug in Amsterdam, aan de De Ruijterkade achter het CS. Het is goed mogelijk dat het NACO-huisje weer zijn oude bestemming terugkrijgt als rederijkantoor.

Het was een spektakel maandagochtend 13 december 2021, midden in de lockdown. Met gelukkig zwakke wind, gehangen aan stalen kabels aan een hoge gele kraan en onder begeleiding van enkele sleepboten, werd het NACOhuisje teruggevaren over Zaan en IJ, naar zijn definitieve ligplek aan de De Ruijterkade achter het Centraal Station. Die terugtocht heeft iets langer geduurd dan aanvankelijk was gepland, lacht Gijs Hoen, die als projectleider van Stadsherstel de restauratie en de toekomstige bestemming van het NACO-huisje begeleidt. “Sinds 1919, het bouwjaar van het huisje, lag het achter het Centraal Station, op de toenmalige Pier 5, iets ten westen van haar huidige ligplaats. In 2004 moest het weg vanwege de verbouwing van het CS. Het lag toen een aantal jaren opgeslagen in een scheepswerf in Zaandam. Iedereen dacht dat het slechts een paar jaar zou duren voor het zou kunnen terugkeren. Dat is uiteindelijk 17 jaar geworden.”

De nieuwe plaats van het NACO-huisje, al jaren een rijksmonument, is naast de nieuwe pontverbinding naar het IJplein en op steenworpafstand van het homo-monument. “Een prachtige plek, echt een blikvanger, op de fietsroute van oost naar west, en van noord naar centrum.” Hoen vertelt erover terwijl hij aan de De Ruijterkade staat, oog in oog met het NACO-huisje. Bouwvakkers zijn bezig met de nieuwe betonnen fundering ervan en leggen iets verderop de laatste hand aan de nieuwe pontverbinding naar Noord.

Buffelhoorns

Ja het NACO-huisje, gebouwd door de Amsterdamse architect Guillaume la Croix, is een bijzondere verschijning. Met zowel architectonische invloeden uit de Amsterdamse School als de traditionele bouwkunst uit Nederlands-Indië, de toenmalige Nederlandse kolonie. “Zie je die krullende houten hoekversieringen? Vermoedelijk zijn die geïnspireerd op de hoorns van de waterbuffel, voor sommige volkeren in Nederlands-Indië een symbool van grootheid en kracht. In sommige traditionele houten huizen uit die tijd vind je dat soort hoorns ook terug. Het aantal buffelhoorns verwijst naar de status van de familie. Hoe meer hoorns, hoe hoger de status.”

Het Scheepvaartkantoor van Reederij Koppe, zo heette het NACO-huisje aanvankelijk. Je kocht hier je kaartje voor een vaardienst naar Marken, Stavoren, Hindeloopen, dwars over de Zuiderzee. “We kunnen ons dat nauwelijks nog voorstellen, maar tot in de jaren 50 van de vorige eeuw reisden Amsterdammers veelal per boot. Dagelijks vertrokken er vanaf vijftien steigers in het IJ 39 zogenoemde beurtvaardiensten met passagiers en lading. Die beurtschepen vormden een vitaal onderdeel van het openbaar vervoer. Kaartjes voor een enkele reis kocht je bij de conducteur op de boot, dagretours en couponboekjes konden enkel gekocht worden bij de kantoortjes op de aanlegsteigers. Het NACO-huisje was zo’n kantoortje.”

Boerenboten

Dat veranderde allemaal met de komst van het vervoer per bus, vrachtauto en tram. “Je ziet dan de teruggang in het aantal lijndiensten over water. Men begint de bootdiensten laatdunkend ‘boerenboten’ te noemen. En aan de Ruijterkade wordt het, zeker vanaf de jaren 60, alsmaar stiller en stiller.” De Noordhollandsche Auto Car Onderneming (NACO), naamgever van het huisje, neemt uiteindelijk de laatste lijndiensten over, totdat in 2004 de deuren definitief dichtgaan. Maar dat blijft niet zo, als het aan Stadsherstel ligt. “We hopen dat het zijn oorspronkelijke bestemming als rederijhuisje terug gaat krijgen. We zijn hierover in gesprek met het Scheepvaartmuseum en andere culturele instellingen uit de Plantagebuurt, zoals Artis, de Hermitage en het Joods Kwartier. Dat zijn de beoogde huurders van het NACO-huisje.”

Het zou natuurlijk prachtig zijn als het NACO-huisje als opstapplaats gebruikt kan worden voor passagiers die per boot de culturele instellingen in de Plantagebuurt en het Oosterdok kunnen bezoeken. “We hopen dat dit plan doorgaat, al weten we nog niet of het mogelijk is om boten direct naast het NACO-huisje af te meren. Maar het zou passen bij de oorspronkelijke functie die het had. Je kunt dan weer als vanouds een kaartje kopen voor een lijndienst, dit keer naar het hartje van Amsterdam. En wie weet combineren reizigers dat met een bezoek aan een expositie. Het Scheepsvaartmuseum heeft interesse om van het NACO-huisje een museumdependance te maken. Met bijvoorbeeld een permanente tentoonstelling over de geschiedenis ervan. Dat is nog niet besloten, we zijn erover in gesprek, maar dat zou een prachtige bestemming zijn.”

Verbinding met het water

Zover is het nog niet. Als de bouwvakkers klaar zijn, kan Stadsherstel met het laatste deel van de restauratie beginnen. “Het hangt nu nog in een stalen stutconstructie, maar als het betonnen fundament klaar is, kan dat worden verwijderd. Het huisje staat dan op zichzelf. Doordat het huisje zo hoog op palen staat, krijg je dan meteen een mooi doorzicht naar het IJ. Dat open karakter verwijst naar de bestemmingen van de lijnboten, denk aan de houten huizen in Marken. Het mooie is dat je daarmee verbinding houdt met het water.”

In 2022 heeft Stadsherstel doorgewerkt aan de verdere restauratie. Mooi dat het NACO-huisje uiteindelijk weer een functie krijgt die recht doet aan het verleden. Hier komt een culturele veerdienst (een eco-neutrale rondvaartverbinding) die bezoekers aan de stad naar culturele locaties brengt.

Met dank een Stadsherstel, www.stadsherstel.nl/naco-huisje

Fotografie: Stadsherstel, Jan Reinier van der Vliet