'CAN' SIKINTISI

HAYATIN LABİRENTLERİ (SIKINTI ve RASYONEL DÜNYA) BAĞLANTI Hayatın binbir labirentinden geçtikten sonra...diye başlayan bir cümle, eski kafalılar için heyecanlandırıcı olsa da, yeniye uyumsuz. Üstelik hiçbir şey söylememekten farkı, bir gıdım.

Nedir o labirentler? İçgüdüsel yaşamı bilinçli, araçlı yaşama çeviren eğitim mi?...Hayır! Sayma örnekleri...Bu da aynı cümle!

Hayatımda başıma gelen şeylerdi labirentler; mesela yirmibeşime kadar sardunyayı, kırkıma kadar radikayı tanımamış olmak. Bir de tersinden söylemeli; onsekizimde türev ve integrali öğrenmiş olmak da labirentin parçaları.

SIKINTI “Sıkıntı, yabancılaşmanın saf bir biçimidir.” demiş, içimdeki filozof. İlave etmiş: “... ve ikinci doğanın temel bir hakikati.”

Gözümüzün önündeki pek çok şey, göremediğimiz gibi, yabancılaşmanın kaynaklarını da görememişiz- bildiklerimden. Emeğin yabancılaşması, metalaşması v.s.

Dil ile mi başladı yabancılaşma? Dilin yetkinleşmesiyle mi? Söylediğimiz, yazdığımız, yaşadığımız, kavramlaştırdığımız, sembolleştirdiğimiz, dışına çıkamadığımız dil, içinde var olduğumuz, sevgimizi, öfkemizi dışa vurabilen dil, sevgili dil...İkinci doğanın habitatı 'DİL'. Öyle doğal ki... İkincil doğal! Birinci olan, esas olan doğa, bir ayrıntı. Hayır; verili bir varsayım.

Bizim için sıkıntı kaynağı olan, evrim sonucu düşürmek istediğimiz kuyruğumuz. İkinci doğamızın derin uçurumlarındaki fantazilerimizi hiçbir zaman doyuramayacak olan asıl doğa.

Ruhsal karmaşaların bedensel çözümlerini aramak için yarattığımz, asıl doğamızı bu işe alet ederken bile farkında olmadığımız, karanlık dehlizler. Marque de Sade! Hayatın binbir labirenti...

Sıkıntı, unutulmaya yüz tutmuş bir kavram. İkinci doğanın evrimi ilerliyor. Otuz kırk yıl öncesine kıyasla, bu duyguyu hiç tanımamış, ya da unutmuş kuşakların geldiğini seziyorum.

Sıkıntı, bir çocuk olarak beni korkuturdu. Oyun oynamak isterdim hemen. Gençliğimde, oyundan bir ölçüde uzaklaş(tırıl)mış olduğum dönemde ise resim yapmak...Kendimi içinde unutabileceğim bir eylem yapmak...'Kendimi' unutmak.

Eğitim, oyun, aile, radyo, iş, tiyatro, sinema... boşluklar kalıyordu yine de...ve televizyon! Önce siyah beyaz, sonra renkli, sonra uzaktan kumandalı...'Sıkıntı' gerilemeye başladı. Cep telefonu ve internet ise 'sıkıntı'yla mücadelede tam bir devrim yaptı. Eskiden sıkıldığımızda, 'Ne yapayım?' sorusu yakıcı bir hal alırdı. Şimdi bu sorunun cevabı cebimizde. Kendimizle karşılaşmaktan kaçmak daha kolay şimdi. Hem de televizyon izlemek gibi edilgin bir iş yapmak yerine, internette etkinleşmek de mümkün. İkinci doğa açıklarını kapatıyor. Artık ekonomik işlev sahibi bireyler olarak, yalan dünyasının içinde mükemmele yakın bir aldanışı

yaşayabiliriz, taa ki beden kendini gerçek hastalıklarla hatırlatana kadar. Yabancılaşma, bilinçaltının derinliklerine itilmiştir artık.

Sıkıntı giderek görünmez olsa da, ondan daha yoğun ve karmaşık bir duygu gelip, sıkıntının kovulduğu yere oturacak. Biliyorum. Asıl doğamızın direnişi bitmeyecek. Haplar yapılacak belki...sonrası; hayatın binbir labirenti.

RASYONELLİK Ne yapalım?

'Ne yapalım'ın cevabını 'Batı Uygarlığı' buldu (tersinden): Rasyonellik!

Rasyonellik, dilin mantığına güvenmek ve mantığın çıkarımlarına uymaktır. Böylece 'içtenlik' ve 'sezgi', yani bizi asıl doğamıza bağlayan – tecrübelerimizin aklımızdaki birikimlerinden süzülmüş- akılsal davranışlarımız öldü. Ya da can çekişiyor.

Rasyonellikle, 'sıkıntı' uyumsuzluğunu aştığını sanan Batı Uygarlığı, devasa bir entellektüel birikim yarattı. Bu biraz da, yalnızlığını unutmak için sonsuzca zenginleşen insanların davranışını hatırlatıyor bana.

Başıma gelen şeylerden biri de buydu. Rasyonel olmayı öğrendim. Hoşuma gitmedi değil.

Hele takdir ve teşvikin yarattığı yapay kendine güven duygusunun tadına doyum olmadı. Ama bir sorun olduğunu sonraları, kayan yıldızları görür gibi gördüm. Kayan yıldızlar gibi, çünkü o özel an dışında hayatımızda yeri yoktu gördüklerimin. Rasyonelliğin bir içeriği, bir ahlakı yoktu. Öyle ki bazan zararsız, hatta yararlı diye bilinen rasyonel davranışlarımızın, üç adımlık farklı bir rasyonel düşünme egzersizi ile, nasıl varoluşsal bir ahlaksızlıkla bizi yüz yüze bıraktığını görebiliyorduk. Birçoğumuzca sorgulanmayan 'et yeme alışkanlığı' böyle bir davranış. Etyemezler çoğalıyor. Yani rasyonelliğin alternatif uygulayıcıları sistemiçi çelişkileri, sistemik mantığı kullanarak ortaya koyuyor.

NEGATİF DİYALEKTİK Rahatsızlık var.

Sistemi içinden çökertmek mümkün değildir diye düşünürüm genel olarak. Ama burada bir fark var. İkinci doğa olarak adlandırılan sistemin içinde, baskı altında da olsa, iğdiş edilmiş, kandırılmış durumda da olsa asıl doğamızı yaşatmak zorundayız. Yani ikinci doğanın kendi başına bir varlığı yok. Asıl doğaya göbekten bağlı. Asıl doğamız esnek, dayanıklı, zeki olduğu için ve aklı bedenin doğal uzantısı, temsilcisi ve eşgüdümleyicisi olarak yapılandırdığı için, bedenden izole edilmiş bir aklın işkencelerine bile sonsuz sayıda gelişme yolu bularak dayanıyor ve bütünlüğünü devam ettirmeye çalışıyor. Bu 'negatif diyalektiğin' bir buluşmayla sonuçlanması neden mümkün olmasın? İkinci doğanın evrimleşmesi ilerledikçe ve global politik, kültürel, ekonomik manipülasyonlardam arınarak baktığımızda, bu tür küçük buluşmaların, kardelen çiçekleri gibi, dünyanın elverişsiz yüzeyinden uç vermeye başladıklarını görebiliyoruz. Tohum takasları, ekolojik komünler, global çevreci hareket, lidersiz sivil itaatsizlik hareketleri ve anarşizmin entellektüel yükselişi bize bunları söylüyor. Bu hareketlerin büyük bir bölümü hala sistemiçi sayılabilir. Ama sınai ikinci doğanın evrimleşmesinin karşı tezini (belki tohum halinde)

içermediğini söylemek mümkün değil. Bu hareketler ikinci doğadan kopamasalar bile, asıl doğa ile kısıtlı, ama gerçek bağlar kuruyorlar. Bu şekilde, görünür bir söylem ve tez yaratıyorlar. Çoğu kendi içinde bütünsel bir uygarlık antitezi, bir devrim potansiyeli barındırmıyor. Bütün mesele, kağıttan kalelerin yıkımı altında ezilmeyeceğimizi görebileceğimiz bir berraklık ve cesaret ilhamı yaratmak.

Belki de çelişkiler olgunlaşıyor. Hiç de öngörülmeyen bir şekilde. İkinci doğa, kapitalizmin hegemonyasında evrimleştikçe, neredeyse yeni bir tür insan, doğadan bağımsız insan yaratma hayallerinin sapık çekiciliğinde körleştikçe, gerçekler güç sahiplerinin kontrol edemediği bir berraklıkta görünür olmaya başlıyor. Bazı yeni tür insanlar eskiden pratik olarak düşünülmesi mümkün olmayan perspektifleri, geliştirdikleri zaman algısı, neden sonuç akılsallığı ve dünya görüşleri sayesinde acil bir durum olarak algılayıp, bu algının gerektirdiği yaşam tarzını, 'rasyonelliği' bir karşı silaha dönüştürüp, günlük aciliyeti olan bir durum gibi yaşayabiliyorlar. Bu insanlar hem becerikli, hem beceriksiz, hem acemi, hem usta, yaratıcılıkta ve özgürlükte sınır tanımıyorlar, birbirleriyle konuşmaktan zevk alıyorlar. Sanal ağlarda gerçek ilişkiler kuruyorlar. Dünyanın düzeninin yeni üstyapısının demokratik olması için savaşıyorlar. Bu iletişim savaşının nasıl sonuçlanacağı konusunda devletlerin, güç odaklarının planlarının işe yaramayacağını düşünüyorum. Bu yeni tür insan, hiç de kapitalizmin amaçladığı bir tür değil. Onların değiştirmek istediği şeyler olduğu gibi, sabit tutmak istedikleri şeyler var. Oysa sabit tutmak istedikleri şeyleri de değiştiriyor bu yeni tür insan.

EK- Rasyonelliğin sıkıntıyı aştığını sanmasının öyküsü Sıkıntı, yaşamsal çevresi ikinci doğa* olan insanların, içlerindeki asıl doğalarıyla yüz yüze kaldıkları anda, hissettikleri duygudur. Asıl doğanın parçası olan ve onu ikinci doğada temsil eden 'kendini' tanımamanın yol açtığı bir duygudur. Kendine yabancılaşan insanın, anlamsızlığını gördüğü andır. Buna yol açan da, içimizdeki asıl doğanın gerçek yaşam çevresinden koparılmış olmasıdır; tıpkı kafeste doğup büyümüş bir aslanın sıkıntısı gibi.

Rasyonellik ise, ancak bedenle-çevreyle bütünsel ilişkisi içinde anlamlı bir işlevselliğe sahip olan aklın, sınırlarının ötesine taşınarak ikinci doğanın düzenleyici mutlak iktidarı haline getirilmesi ilkesidir.

Rasyonellik, ikinci doğanın evrimleşmesinin kilometre taşı sayılabilecek bir aşamasıdır.

Rasyonelliğin varlık nedeni ve yaşam alanı ikinci doğadır. Asıl doğada, rasyonellik, yapacak fazla iş bulamaz. Asıl doğa ile en önemli ilişkisi onu ikinci doğa adına veya bu aşamada global kapitalist sistem adına kontrol etmektir. Durum böyle olunca, aslında rasyonellik, sıkıntı karşısında apışıp kalır. Yapabileceği tek şey, çaresizce 'ne yapmalı?' diye sormaktır. Bu nedenle de stratejisini onunla hiç karşılaşmamak üzerine kurar. İkinci doğanın evrimleşme sürecinin ileri aşamalarında, ikinci doğa yapaylıkları bakımından zenginleştirildikçe, 'işlevsel bireyin' sıkıntı anlarıyla karşı karşıya kalma ihtimali de zayıflamıştır. İşlevsiz rasyonel kitle ve kaza anları için yepyeni edilgin oyuncaklarla 'Ne yapmalı?' sorusunun hazır cevapları çoğaltılmış, bu da yetmeyince internet gibi nispeten etkin ama kontrol edilebilir(?) oyuncaklar rasyonel uygarlığın evrimleşme sürecinde ortaya çıkmıştır. Aykırı muhalifler, irrasyoneller görünmez kılınmış ya da korku sembolleri haline getirilmişlerdir. Rasyonellik, tüm diğer genel, soyut ilkeler gibi, burada yazılabileceklerden çok daha geniş, yaratıcı, zengin ve kendi içinde tutarlı uygulamalar yaratarak, batı uygarlığının

ulaştığı her dünya köşesinde, aslan kafesini işkenceler, işler ve oyuncaklarla doldurmuştur.

Burada Batı'yı eleştirir gibi bir tutum içinde olmamız, Doğu uygarlıklarının bu kadar rafine, kapsayıcı, demokratik(!) bir yönetim ilkesini etkili kılamamış olmaları olabilir.

Sonuç olarak aslan, işler, işkenceler ve oyuncaklar yüzünden, göremez hale geldiği kafes demirlerini, kafes demirlerinin ötesindeki gerçek yuvasını, yuvasının giderek yaşanmaz hale getirildiğini, artık zaman zaman da olsa, görebilmekte ise, oyuncakların da anlamsızlaşacağı bir zamanın yaklaşmakta olduğu umulabilir. Öyle ise gerçeği oyuna tercih etmenin zamanı geldiğini, buna hazır olduğunu düşünenler konuşacak, dinleyecek, yapacak, yaşamın gerçek özünden kopmamayı kutup yıldızı yaparak yolunu bulacak ve insanlığın yolunu aydınlatacaktır.

Ömer Haluk Yılmaz 26 Şubat 2012 Narlıdere

*İkinci doğa: Bozularak yeniden yapılandırılmış doğa. Örnek: Kentler