Human zomer2017

In-

ter-

viw

GENDERKINDEREN HOE WIL JE DAT DE WERELD JOU ZIET? DESIDERIUS ERASMUS DE ARJEN LUBACH VAN DE ZESTIENDE EEUW

Humanistisch Verbond | omroep HUMAN | Zomer 2017

JOURNALIST ERIC SMIT: ‘DE BOEF MOET WORDEN GEPAKT’

RAPPER TYPHOON: ‘Er is een verschil tussen openheid en eerlijkheid’

Waarheid & Leugen

INHOUD

VOORWOORD

Op zoek naar de waarheid

Hoe zit het met de cijfers?

Klopt de werkelijkheid in ons hoofd altijd met de rationele waarheid?

hond en bloedhond in één

34 De leugen ontmaskerd

Aan de VU wordt gewerkt aan de ideale geheugendetectietest

Sarah Wong fotografeert kinderen die in het verkeerde lichaam zijn geboren

42 44

Column Marli Huijer Gespot Luisteren, lezen, doen en kijken

José Rozenbroek Hoofdredacteur HUMAN magazine

28 Column Boris van der Ham 30 Duivels dilemma

Journalist Eric Smit is speurhond, waak-

8 Langs de humanistische meetlat

Arjan Visser interviewt rapper Typhoon 16 Hoe zat het ook alweer met...

Erasmus, uitvinder van de ironie 18 Vlinderkinderen

4

Bijna niet te geloven dat woorden en frasen als ‘nepnieuws’, ‘alternatieve feiten’ en ‘Dat is ook maar een mening’ een paar jaar geleden zelden of nooit gebezigd werden, terwijl we er nu elke dag mee om de oren worden geslagen. Met dank aan Trump, Wilders, anti-inentingsmoeders, klimaatsceptici, complotdenkers en al die anderen die rationele feiten schouderophalend inruilen voor hun eigen alternatieve werkelijkheid.

Nu is het niet altijd even makkelijk om precies te definiëren wat termen als werkelijkheid, waarheid, waarachtigheid precies betekenen en hoe ze zich tot elkaar verhouden. Rapper Typhoon bijvoorbeeld probeert ‘waarachtig’ te leven, maar dat betekent niet dat hij altijd eerlijk moet zijn, zegt hij in het interview in deze HUMAN magazine.

Strenge hoeder van rationele feiten is Kees Kraaijeveld, oprichter en directeur van De Argumentenfabriek. Hij heeft er zijn werk van gemaakt feiten van fictie te onderscheiden.

Van onze menselijke vooringenomenheid en denkfouten geeft hij een aantal fraaie staaltjes, zie de infographics op de volgende pagina’s.

Maar hoe misleidend soms de waarheid zich verscholen houdt, daarvan getuigen de portretten van genderkinderen; jongens en meisjes die het gevoel hebben te zijn geboren in het verkeerde lichaam. Zoals een van hen zegt: ‘Als ik ooit Moeder Natuur tegenkom, sla ik haar in elkaar.’

2

3

COLOFON HUMAN is een uitgave van het Humanistisch Verbond en omroep HUMAN. Het verschijnt vier keer per jaar en wordt verspreid onder leden en belangstellenden.

Omroep HUMAN werkt nauw samen met de VPRO. Zo maken de VPRO en HUMAN samen programma’s als Argos en De Volmaakte Mens. Om de leden van de VPRO kennis te laten maken met Omroep HUMAN en het Humanistisch Verbond stuurt de VPRO dit kwartaaltijdschrift mee met de VPRO-gids.

Ledenadministratie Humanistisch Verbond Telefoon: 020 5219000 E-mail: leden@humanistischverbond.nl Ledenservice omroep HUMAN Telefoon: 088 2058058 E-mail: ledenservice@human.nl Hoofdredactie José Rozenbroek Eindredactie John Min Art direction Sabine Verschueren Correctie Martine de Wijs Uitgever Tim Jansma Medewerkers Liddie Austin, Roy Beusker, Paulien Boogaard, Linelle Deunk, Ad Fransen, Lukas Göbel, Boris van der Ham, Marli Huijer, Annelies de Korver, Kees Kraaijeveld, Bas Nabers, Bahram Sadeghi, Linda Stulic, Arjan Visser, Chantal van Wessel, Esther Wit, Sarah Wong Redactieraad Bert Janssens, Marc Josten Redactieadres info@magazinehuman.nl HUMAN digitaal magazinehuman.nl Druk Senefelder Misset Doetinchem Coverfoto Linda Stulic

96€

“Nou, weet jij bijvoorbeeld hoeveel er omgaat in de Nederlandse economie? Dat is pakweg 700 miljard euro. Als er dan schande gesproken

4

€ 8782

€ 8644

€ 7387

€ 6180

€ 5867

€ 5169

€ 4912

€ 4502

€ 4434

€ 3572

€ 2957

€ 1904

€ 1582

€ 1133

€ 941

€ 826

€ 811

€ 515

€ 409

€ 247

€ 184

€ 113

Hieronder de verschillen in Europa*

€ 2413

We denken dat we ongeveer € 1200 per persoon per jaar uitgeven aan zorg. In werkelijkheid is het meer dan € 5100 per persoon.

€ 147

741€

311€

481€

742€

904€

515€

118€

628€

149€

3311€

2851€

4091€

3142€

7592€

2753€

4344€

2054€

2194€

9615€

7685€

T ija O ik ts se na keb i ts na rA m ne O ei rke ia en A bl W na ti ëi uRs al dn T ru ik ej R su al dn P lo H ne o gn ira ej E ts al eirG dn k ne al dn oP tr gu la pS eV na er ej in dg tI la ëi noK ni irk kj B e gl ëi rF na irk kj tiuD N s E D al dn RE L A neD N D me a kr ne wZ de uL ne mex N ub gr roo w ge iwZ st re

al

dn

ne

knabataD dlroW ,:nennorB .tnednopserroC eD ne )FSJ( eisnefeD nav eiretsiniM ,)siuhsgninok( sjihttaM namreH .forp ,)peormo ekeilbup( remaknekeR ,)eitilop ,sjiwredno ,groz( SBC :nennorB

0816€

7837€

4468€

2878€

?GROZ NAA TIU REDNALREden DENhebben REP Duitgegeven LEDDIMEG aan EW jeugdzorg, NEVEG TAzonder W orue 0021 reevegno :droowtnA .orue 0dat 015iemand nad reeweet m reedat m lede evgemeenten si teH :gnittsamen avsiM 14 miljard kunnen uitgeven aan sociale zorg. Dan *aporuEniet ni nmeer ellihcsdan rev een ed re dnoreiH is die 1:miljard verstandige marge. Die verontwaardiging getuigt van zo’n gebrek aan inzicht.”

Als de context ontbreekt, zijn mensen gevoelitsjil ezed ni gidellov tein aporuE * ger voor leugens?

“Precies, dat maakt het dan voor de SP gemakkelijker om te zeggen dat zorgverzekeraars een half miljard uitgeven aan advertenties. Het is niet eens een tiende daarvan, nog geen 50 miljoen euro.”

Wat is jouw eigen grootste denkfout?

KEES KRAAIJEVELD (45) studeerde “De zogenaamde ‘overhaaste generalisatie’. Nu filosofie en psychologie en is directeur net na de zoveelste aanslag (Manchester, 22 van De Argumentenfabriek. Feit van fictie mei, red.) dacht ik meteen: moslimterrorisme onderscheiden is zijn dagelijks werk. Zijn en IS. Terwijl nog niets duidelijk was. Dit maakt leven lang is hij al gefascineerd door de me direct vatbaar voor een tweede denkfout: groZ menselijke vooringenomenheidden rajlneiging im 29 de ‘confirmation bias’: mijn brein gaat op zoek PNB TEH NAV EGATNECREP om denkfouten maken. naar berichten die mijn generalisatie bevestigen.” sjiwrednO Is rationeel denken moeilijk? drajlim 04 “Natuurlijk, het kost moeite. We zijn als mensen Tekst lui en emoties gaan soms met je op de loop.

JOHN MIN keilbuP Ik heb ook niet zoveel op met de ekracht van peormo Infographics het individuele brein. Maar het mooie 4 is2dat %5,4 6 de eobouwen: jlim CHANTAL VAN WESSEL PNB teh nav ratio in staat is geweest institutiesnte %01 onze democratie, %7,0onze rechtsstaat, checks and democratische controteh nav balances in de tehpolitiek, nav PNB PNdus.

B Ze zijn bedacht door de lemechanismen ratio vanuit het besef dat het individuele brein “Is het wel waar? Als ik een krant lees, ben ik feilbaar is. Ik geloof daarom heilig in de macht continu bezig met die vraag. ‘Nederland wordt siusteeds hsgninonveiliger!’, oK van de rationele cultuur, van die collectieve lees ik dan. Kijk je naar de neojlim 04 FSJ ratio, als je dat zo kan noemen. criminaliteitscijfers, dan zie je dat het niet klopt. neojlim 26 Het mooie is: we zijn met elkaar veel slimWat mij opvalt is dat veel mensen weinig idee %700,0 mer dan in ons eentje en onze instituties zijn van context hebben, met name het gevoel voor teh nav %400,0 ontbreekt.” sterker dan het feilbare bedragen en grootheden PNBindividuele, emotionele teh nav brein.” < Hoe bedoel je? PNB

ZORG: Wat denken we dat we uitgeven aan zorg? Wat is het werkelijk? En hoeveel procent is dat van het Bruto Nationaal Product?

€ 69

Samen zijn we slimmer dan in ons eentje

ROZ wordt dat gemeenten 1 miljard teG weinig zou-

Ta dz Oe jik zb ista ek n i Ar sta m n Oe eni kr ë aï n W Alb e it- an Ru ië sl an Tu d rk Ru ije sl an d Po Ho le ng n ar ij Gr Est e ie lan ke d nl Po and rtu g Sp al an je Ve r.

Ko Itali ni ë nk r Be ijk Fr lgië an Du kri its jk Ne lan De der d ne lan m d ar Zw ken Lu ed xe en No mb or urg Zw we its gen er la nd

HOE ZIT HET MET DE CIJFERS?

* Europa niet volledig in deze lijst

Zorg € 92 miljard

Onderwijs € 42 miljard

Publieke omroep € 623 miljoen

5,7%

van het BNP

0,09% van het BNP

13%

van het BNP Koningshuis € 40 miljoen

JSF € 60 miljoen

0,009% van het BNP

0,006% van het BNP

ourworldindata.org, gapminder.org, argumentenfabriek.nl

Bronnen: CBS (zorg, onderwijs, politie), Rekenkamer (publieke omroep), prof. Herman Matthijs (koningshuis), Ministerie van Defensie (JSF), World Databank, Verenigde Naties, Datagraver, KNMI

5

P Br arij s us Be s e in rlijn l, N cl ic e, ch .Ma es nte r

Ut Osoya lo /

rid M ad

ET A, R

ETA, RAF, IRA

Lo ck er

bi e

We denken dat het aantal mensen dat slachtoffer wordt van terroristische aanslagen in Europa almaar stijgt.

In werkelijkheid is het aantal slachtoffers van terrorisme juist afgenomen sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw.

AF ,

IR A

TERRORISME: STIJGT ELK JAAR HET AANTAL SLACHTOFFERS?

400 200

’70 ’71 ’72 ’73 ’74 ’75 ’76 ’77 ’78 ’79 ’80 ’81 ’82 ’83 ’84 ’85

’86 ’87 ’88 ’89 ’90 ’91 ’92 ’93 ’94 ’95 ’96 ’97 ’98 ’99 ’00 ’01 ’02 ’03 ’04 ’95 ’06 ’07 ’08 ’09 ’10 ’11 ’12 ’13 ’14 ’15 ’16 ’17

0

Bron: datagraver.com

AOW: KRIJGEN WE STEEDS MINDER? We denken dat we door het uitblijven van de indexering steeds minder AOW krijgen, maar dat is een misvatting. Misschien per maand wel, maar de levensverwachting is steeds bijgesteld sinds de invoering van de AOW in 1957. In totaal krijg je dus veel meer dan je vader/moeder of opa/oma.

WERELDPOPULATIE: GAAT DE WERELD AAN OVERBEVOLKING TEN ONDER? We denken dat de wereld aan overbevolking ten onder gaat. In werkelijkheid hebben we in 2011 de peak child al gehad. Sindsdien neemt de groei van de bevolking af. Wel worden de overlevingskansen van kinderen steeds beter en neemt de kindersterfte af.

1957: 15 jaar 2015: 20 jaar 2060: 25 jaar

Resterende levensverwachting na AOW

Door hongersnood en burgeroorlogen loopt die ontwikkeling in Afrika achter.

Afvlakkende bevolkingsgroei door toenemende welvaart: wanneer de overlevingskans van kinderen stijgt, krijgen ouders minder kinderen.

Prognose 6 mld

regen:

7%

5 mld ië

4 mld

Az

3 mld

In Europa worden minder baby’s geboren.

Maar door migratie blijft de bevolking stabiel.

a

rik

Af

2 mld 1 mld

Midden- en Zuid-Amerika

Europa

0

’50

Oceanië ’60

’70

’80

’90

’00

’10 ’17 ’20

’30

’40

’50

’60

’70

’80

’90

2100

NoordAmerika

droog:

HET WEER: in Nederland regent, hagelt of sneeuwt het bijna altijd!

Nee, in Nederland is het 93 procent van de tijd droog. Gemiddeld regent het in een etmaal 1 uur en 40 minuten, ofwel 25,5 dag per jaar.

Bron: Verenigde Naties

66

93%

Bron: KNMI

7

LANGS DE HUMANISTISCHE MEETLAT

‘Het leven gaat nu eenmaal niet vanzelf’ “Het is de eeuwige strijd tussen: ‘Kijk eens wat ik kan’ en: ‘Doe maar gewoon, dan doe je gek genoeg’.”

Na een rough period is er licht en evenwicht in het leven van rapper en singer-songwriter TYPHOON (32).

“Ik begrijp wel waarom sommige artiesten aan de drugs gaan of andere uitwegen zoeken. Maar ik leer steeds beter hoe ik moet handelen in het oog van de storm.”

8

Tekst ARJAN VISSER Fotografie LINDA STULIC 9

‘Z LANGS DE HUMANISTISCHE MEETLAT

eg maar Glenn.” We hebben voor het gesprek achterin het restaurant een donker hoekje gereserveerd. Bij het raam gaan zitten, dat is vragen om moeilijkheden. Of, nou ja, moeilijkheden: aandacht. Selfies, handtekeningen, praatjes.

Meestal geen probleem, met liefde zelfs, maar nu even niet alsjeblieft. “Ik ben he-le-maal kapot.”

Sharon - je zus en manager - vertelde me net dat je vanaf volgende week twee maanden vrij gaat nemen.

“Klopt. Heerlijk. Ik heb de laatste tijd zó hard gewerkt man... Maar goed, ik ben een pro, dus: let’s do this.”

Een pro in interviews geven, bedoel je?

“Nee, nee, nee! Een pro in schakelen.

Ik ben een professioneel schakelaar. Ik blijf niet hangen in een bepaalde vermoeidheid.

En een interview doe je met z’n tweeën, toch? Als de vibe goed is, gaat het vanzelf.

Het is werk, dat weet ik wel, maar dat wil echt niet zeggen dat een interview voor mij geen toegevoegde waarde zou mogen hebben. Als ik al die gesprekken op de automatische piloot zou voeren, was ik echt al lang uitgeteld.”

10

11

Mag ik even, in het kader van het thema ‘Waarheid & Leugen’, weten hoe vaak je vandaag al hebt gelogen?

“Haha! Ehm... hoe laat is het? Half vier hè? Oké, ik denk één keer, een half uur geleden, toen mijn zus belde om te vragen of ik al in de auto zat. ‘Ik ben onderweg’, zei ik, terwijl ik nog moest vertrekken omdat die vorige afspraak een beetje was uitgelopen. Maar goed, Sharon kent me, dus dat was een leugentje met een glimlach.”

Is de waarheid spreken belangrijk voor je?

“Ja. Dat wil zeggen: woorden op zich zijn niet zo interessant, het gaat me vooral om de intentie. Ik wil waarachtigheid uitwisselen, een open houding aannemen. Ik heb het idee dat de waarheid spreken vaak wordt verward met: direct maar zeggen wat er in je opkomt. Daar ben ik niet erg voor. Soms voelt het beter om even te zwijgen; om af te wachten hoe een en ander zich, vanzelf, ontrafelt. Niet te snel een oordeel vellen. Ik had vroeger een therapeut die zei: ‘Er is een verschil tussen openheid en eerlijkheid.’”

Moest je dat leren?

“Als kind was ik overgevoelig. Ik pikte véél te véél op en probeerde daar vervolgens zelf structuur in aan te brengen door zaken heel snel in zwart en wit onder te verdelen. Dan had ik tenminste houvast.”

Ben je ooit gediagnostiseerd als hypersensitief?

“Ik heb geen test gedaan, als je dat bedoelt, maar ik weet wel dat die gevoeligheid in combinatie met een denkend karakter ervoor zorgde dat mijn moeder mij altijd een ‘oud mannetje’ noemde. De meeste kinderen vragen door - vaak op een filosofische manier - maar ik wist van geen ophouden. Mijn interne wereld was héél rijk. En is dat nog steeds. Laatst zag ik een filmpje van een man die de hele week, elke dag,

LANGS DE HUMANISTISCHE MEETLAT

Biografie -

1984 Geboren in ‘t Harde, op de Veluwe.

-

1999 Begint carrière als rapper in de

formatie Rudeteenz.

-

2002 Eerste eigen nummers verschijnen

op het verzamelalbum Vet Verse Flows.

-

2004 Behaalt zijn vwo-diploma en wint

in de categorie R&B-HipHop de Grote

Prijs van Nederland.

-

2005 Tekent een contract bij het

Nederlandse hiphop-label Top Notch.

-

2006 Studeert driekwart jaar

religiewetenschappen aan de Universiteit

van Amsterdam.

-

2007 Brengt het eerste eigen album

Tussen Licht en Lucht uit.

-

2008 Vormt samen met Sticky Steez,

Phreako Rico, James J. Benjamins

en producer A.R.T. de rapformatie

Fakkelbrigade.

-

2009 Wint de Zilveren Harp.

-

2013 Remix van Typhoons nummer

Bumaye wordt wereldhit.

-

2014 Zeven jaar na zijn debuutalbum

verschijnt Lobi Da Basi. Diverse

optredens, onder andere op Lowlands

en Into The Great Wide Open.

-

2015 Schrijft Niet Weglopen, de

themesong voor Serious Request. Twee

grote concerten in Heineken Music Hall.

-

2016 Documentaire van Herbert Alfonso:

Typhoon: Blues & Blessings, uitgezonden

door BNN.

-

2017 Theatertour Moro Lobi.

12

‘Twee jaar geleden durfde ik pas om hulp te vragen. Niks spiritueels, niet aan God of zo, maar aan een mental coach’ .

van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat, op een bankje in een park in Gent zit te mediteren.

Sommige mensen komen hem eten en drinken brengen, anderen verklaren hem voor gek. En ik kon alleen maar denken: ik begrijp je helemaal. Daar te zitten, met jezelf, terwijl het leven om je heen raast.”

gewoon, dan doe je gek genoeg’. Weet je wat ik dacht toen ik Eckhart Tolles De Nieuwe Aarde las? Ik dacht dat het ego slecht was. Maar sinds ik me in de Vedanta, in de vedische wetenschappen heb verdiept, weet ik veel beter hoe ik me tot mijn ego, tot mijn gevoelens, tot mijn lichaam moet verhouden. Als ik mijn ego helemaal buiten spel zou zetten, zou ik nooit voor twintigduizend mensen kunnen optreden of een bedrijf op kunnen zetten. Natuurlijk weet ik dat mijn publiek van alles op mij projecteert.

Ik sta daar op een podium en zij scanderen mijn naam: dat is eigenlijk heel gek. Het doet wat met je. Te veel bewondering is schadelijk.

Ik begrijp wel waarom sommige artiesten aan de drugs gaan of andere uitwegen zoeken - en ik heb óók mijn rough period gehad - maar ik leer steeds beter hoe ik moet handelen in het oog van de storm. Dat is oefening.”

“Dit is geen geveinsde humbleness of zo, maar mijn leven telt zo veel zegeningen dat ik alles wat mij nu overkomt als een bonus ervaar.

Los daarvan heb ik nog voor tientallen jaren ideeën en zoek ik in elk nieuw project dat ik aanga uitdaging en verdieping. Als zoiets lukt, heb ik een extra laagje aangebracht, mezelf iets completer gemaakt, en dat is natuurlijk heerlijk.

Ik wil het leven in al haar facetten leren kennen.

Ik duik overal in. Dat zorgt voor veel mooie momenten met enorm veel licht, maar er zijn ook momenten waarop het donker wordt. Ik heb geaccepteerd dat het één niet zonder het ander kan, maar daar is wel een lange weg aan vooraf gegaan. Nog niet eens zo lang geleden ging ik er voortdurend de strijd mee aan: licht was prima, donker niet. Mag niet. Hoort niet.”

Wat gebeurde er tijdens jouw rough period?

Hoe donker werd het?

“Blowen, vrouwen, verdwalen, mezelf voor de gek houden. De meest voor de hand liggende uitspattingen.”

“Ik ben verre van suïcidaal, maar ik heb in heftige periodes wel eens naar boven gekeken en gezegd: ‘Als Jij zegt dat het zo genoeg is, dan heb ik daar geen problemen mee. Laat me maar gaan. Ik heb geleefd, drie jaar in één jaar tijd

Wat is er mis met een beetje hedonisme?

Bedoelde je moeder met ‘oud mannetje’ eigenlijk ‘oude ziel’?

“Precies. En in dat concept geloof ik helemaal. Ons lichaam is stoffelijk, maar ons bewustzijn is zoiets als een druppel in de oceaan.

We putten allemaal uit dezelfde bron. God, Brahman, het Al, infinite space. Deel uitmaken van de onbevattelijke oneindigheid maakt je nederig - wat ben ik meer dan een minuscuul waterstofdeeltje? - terwijl ik er ook van overtuigd ben dat je jezelf door die wetenschap niet moet laten beperken.”

Is dat zoiets als tegelijkertijd Glenn de Randamie én Typhoon zijn?

“Dat lijkt er op, ja. Het is de eeuwige strijd tussen: ‘Kijk eens wat ik kan’ en: ‘Doe maar

“Niets! Zo lang het niet schadelijk voor jezelf of voor een ander is, zou ik zeggen ga je gang. Maar ik raakte echt mijlenver van mezelf verwijderd. En ik weigerde de verantwoordelijkheid te nemen om ermee aan de slag te gaan.

Twee jaar geleden durfde ik pas om hulp te vragen. Niks spiritueels, niet aan God of zo, maar aan een mental coach die me even door die moeilijke periode heen moest loodsen. Ik was alleen maar aan het werk. Ik was een Bekende Nederlander geworden. Het was gewoon veel te veel. Die coach heeft me geleerd om vanuit mijn rust te opereren. Als ik nu nog eens per jaar zo dronken ben dat ik de volgende dag hoofdpijn heb, kan ik daar bijna van genieten.

Dát is pas echt een escapade; als ‘ie heel af en toe eens voorkomt.”

13

Moet het almaar beter met je gaan of ben je meer van de school: ik leef nu en dat doe ik zo goed mogelijk?

‘Hoe legde ik mijn ouders uit dat de zoon die een universitaire job zou gaan doen liever als muzikant aan de slag ging?’

LANGS DE HUMANISTISCHE MEETLAT

GLENN LANGS DE HUMANISTISCHE MEETLAT

‘Ik wil onze menselijkheid vieren: the good, the bad, everything ’ gepropt. ‘t Is goed zo.‘ Zoiets zul je me nu niet zo snel meer horen zeggen. Ik heb geleerd om bijtijds weer in contact te komen met het liefdevolle bewustzijn waardoor ik merk dat zulke angsten irrelevant zijn. Tijdens het kickboksen - een van mijn andere passies - bedien ik me ook van verschillende technieken om mijn stabiliteit te behouden, maar stel je voor dat ik tóch een leverstoot krijg en op de grond beland, wat is daar dan zo erg aan? Ik lig op de grond, ja. En ik sta weer op. Het leven gaat nu eenmaal niet vanzelf. Het zou saai zijn als we in één keer verlicht waren. Een directeur doet er ook goed aan om in de koffiekamer te beginnen.”

Mag ik even doorgaan op het naar boven kijken?

Voordat je het zo druk kreeg als muzikant studeerde je religiewetenschappen...

“Ja, ik wilde zoeken naar het antwoord op de vraag waarom we doen wat we doen. Religie heeft zo’n enorme impact; zelfs de grootste atheïst heeft er via onze wetten, normen en waarden mee te maken. Dat ging ik onderzoe14

Er zitten veel religieuze elementen in jouw muziek. Je bent toch een beetje een preacher geworden.

Levenskunst

“Weet je dat ik als kind de dominee nadeed, als hij ons aan het einde van de kerkdienst de zegen gaf? Dat vond ik zoiets moois. In feite is dat precies wat je met muziek doet: je deelt de passie, je zegent elkaar. Om terug te komen op wat ik net zei over Typhoon, wiens naam door duizenden mensen in de zaal wordt gescandeerd: zonder het publiek ben ik niets. Al die mensen, met hun verschillende achtergronden, hebben míj ook geïnspireerd en doordat zij naar mijn optredens komen kan ik blijven doen wat ik doe. Het is een cirkel. Ik ben oprecht,dankbaar dat ik dit mag doen. Het gaat niet om mij, het gaat om wat ik door mag geven.”

blieft wél iets met die zelfkennis, zou Typhoon

“Ken uzelve”, zei Socrates. Maar doe alsjeer vermoedelijk aan toevoegen. Hoe? Dat moet iedereen voor zichzelf uitvinden door oefening en levenskunst. In zijn geval betekent dat balanceren tussen genieten van het ego en egocentrisme. Want ‘te veel bewondering’ is schadelijk. “Ik weet steeds beter hoe ik moet handelen in het oog van de storm.”

Dialoog In deze tijden van polarisatie, manipulatieve frames en intolerantie zoekt Typhoon een vreedzame maar niet per se softe dialoog in zijn werk en publieke optredens. Dat getuigt van moed en inzicht: niet je eigen waarheden gaan roeptoeteren, maar laten zien dat het ook

ken. Tot ik er na driekwart jaar achter kwam dat het me te statisch was: er is een stelling, die wordt weerlegd, dan maak je een nieuwe studie die óók weer onderzocht gaat worden - super interessant allemaal, maar wanneer gaan we er iets mee dóen? In die tijd was ik ook al erg actief in de muziekwereld, maar durfde er niet volledig voor te gaan. Mijn toenmalige vriendin - best een conventioneel type - zei: ‘Glenn, je moet doen wat goed voelt.’ Ik dacht: wow, als zíj dat zegt, dan moet ik die stap toch maar wagen. Een van mijn obstakels was: hoe vertel ik het mijn ouders? Hoe ga ik uitleggen dat de zoon die ooit een universitaire job zou gaan krijgen liever als muzikant aan de slag gaat? Ze zagen tot dat moment de muziek als mijn hobby. ‘Focus je op de opleiding. Daar ga je je geld mee verdienen!’ Ze waren vanuit Suriname naar Nederland gekomen om hun kinderen een betere toekomst te geven. Hoewel mensen met een vaste baan inmiddels ook nergens meer zeker van zijn, was het beroep waar ik voor koos toch wel héél onzeker.”

Je schuwt het debat over pijnlijke onderwerpen zoals slavernij en discriminatie niet. Zie je het als een taak om je daar over uit te spreken?

anders kan. “Als je iets wil veranderen, kun je

“Ja. Niet als Typhoon, maar als Glenn de Randamie. Als mens. We dragen allemaal de verantwoordelijkheid om de wereld in haar volle potentie te kunnen laten bestaan. Ik wil onze menselijkheid vieren: the good, the bad, everything. Ik zie wel hoe sommigen zich als klootzakken gedragen, maar dat is voor mij nog geen reden om iemand uit te sluiten. Als je iets wil veranderen, kun je dat het best - daar waar het kan - met liefde doen. Je laat het bestaande beeld zien, je wijst op wat gaande is, hoe dingen zijn ontstaan. Pas dan zal de ander inzien: hee, hier klopt iets niet. Het is veel sterker om zélf tot een besef te komen dan dat je je door een ander hebt moeten laten overtuigen.” <

Muziek overstijgt de wereld van het verstand

dat het best met liefde doen.“ Spiritueel en transcendeert het moment, zeker in een zaal met 50.000 mensen. Dat zal de grootste atheïst kunnen beamen die ooit een concert van Typhoon bezocht. Typhoon zelf gaat nog een stapje verder dan deze momenten van transcendentie. Gelooft hij nu in de ziel, het oneindige, the circle of life of iets wat groter is dan het leven zelf? Is hij een crypto-ietsist?

Hij voelt dat hij onderdeel is van iets groters, maar is er ook van overtuigd dat je jezelf door die wetenschap niet moet laten beperken.

Gelukkig: kritisch denken en geloven in een ziel blijken prima samen te gaan.

Lichaam en geest Deze lieve jongen doet ook aan kickboksen. Hij traint er niet alleen zijn lichaam, maar ook zijn geest mee. ”Hoe erg is het als ik een leverstoot

Op 24 september ontvangt Typhoon de Van

oploop? Ik lig op de grond, ja. En sta weer op.

Praagprijs van het Humanistisch Verbond op het

Het zou saai zijn als we in één keer verlicht

festival Mag Het Licht Aan.

waren.” Precies, zo is het!

Maghetlichtaanfestival.nl

Tekst John Min

15

HOE ZAT HET OOK ALWEER MET...

DESIDERIUS ERASMUS (1466-1536) Satiricus, strijder voor het vrije woord, filosoof, literator, kerkhervormer en kosmopoliet, wat was ERASMUS eigenlijk niet? In een tijd van religieuze oorlogen bestreed hij met ironie en humor koningen, kerkvaders, dikdoeners en boekenwurmen. Hij spaarde niemand, ook zichzelf niet.

De uitvinder van de ironie

Tekst BAS NABERS

Tekst BAS NABERS 16

“Niets is lager dan te censureren wat men niet begrijpt.” Toen humanist Desiderius Erasmus (1466-1536) deze woorden opschreef, wist hij nog niet dat al zijn werk zou worden verboden.

Kort na zijn dood verketterde de katholieke kerk zijn oeuvre als een verzameling leugens.

De Reformatie was sinds 1517 in volle gang en had de kerk in stukken gebroken. In een sfeer van godsdiensttwisten, groeiend fanatisme en bombastische waarheidsclaims zinde de paus op herstel van zijn gezag. Voor oude criticasters zoals Erasmus was daarom geen ruimte meer.

Sterker nog, het zou tot 1900 duren voordat zijn werk van de lijst met verboden boeken werd gehaald en de katholieke kerk enigszins gewend was geraakt aan zijn revolutionaire woorden: “In een vrij land moeten ook de tongen vrij zijn.”

Prins der humanisten Beladen met boeken reisde Erasmus voortdurend door Europa om mensen te verenigen onder het vaandel van de beschaving. Tegenstanders noemden hem ‘Errans Mus’ (Latijn voor dolende rat). Voor anderen was hij de ‘prins der humanisten’. Tegen de gevestigde dogma’s en strenge zondeleer van de kerk in brak hij als geen ander een lans voor individuele vrijheid, zelfontplooiing en het vrije debat.

Zijn motto was: mensen worden niet geboren, maar gemaakt; zij kunnen door onderwijs en zelfstandig denken groeien in naastenliefde,

tolerantie en redelijkheid. Daarbij liet hij zich inspireren door de studia humanitatis, dat wil zeggen, de studie naar de grote, antieke filosofen en hun vormingsidealen (vandaar ook het woord ‘humanist’). De christelijke kerk verweet hij dogmatisme en hypocrisie.

Toch probeerde hij het christendom niet af te breken, maar te hervormen. Erasmus geloofde in de macht van het woord en het tij zat aanvankelijk mee: zijn boekje Lof der Zotheid was in 1511 de eerste bestseller van de net uitgevonden boekdrukkunst. Hij adviseerde de jonge prins Karel, de latere keizer Karel V, en stond ondanks zijn scherpe tong op goede voet met de paus. Maar toen de Reformatie de christelijke wereld verscheurde, verdween Erasmus langzaam uit zicht. Hij was een man van de nuance, en kreeg het verwijt geen keuze te maken. Een zwetser zonder ruggengraat werd hij genoemd.

Een boekengeleerde die zich afzijdig hield en niet begreep wat zijn medemensen echt nodig hadden. Onterecht. Want hij hield zich juist bezig met de vraag: hoe bied je weerwoord tegen dogmatiek, barbarij en fanatisme, zonder jezelf daartoe te verlagen, en zonder mensen in het harnas van hun eigen bubbels, vooroordelen, waarheid en leugens te jagen?

Muggen Dat is nog steeds een actuele vraag. In zijn beroemde Lof der Zotheid gaf Erasmus een even actueel antwoord: de strijd voor een humane beschaving kan niet zonder humor, satire en een beetje zelfspot. Hij kwam op dit idee toen hij de Alpen overstak. Op de hoge bergpassen bezag hij het menselijke leven vanuit een komisch-kritisch perspectief. “Als men de opschuddingen der stervelingen vanaf de maan kon bekijken, zou men denken een zwerm vliegen of muggen te zien die ruziën, strijden, hinderlagen leggen, roven, schertsen, uitgelaten zijn, geboren worden, sneuvelen, sterven. Men kan niet begrijpen wat een drukte,

17

wat een drama’s zo’n klein wezentje veroorzaakt, terwijl het zo gauw zal sterven.” In Lof der Zotheid voert Erasmus ‘Vrouwe Zotheid’ ten tonele, die een lofrede houdt op zichzelf en als een komiek het starre denken openbreekt.

Want “dezelfde uitspraak die uit de mond van een wijze gekomen, hem zijn hoofd zou hebben gekost, bezorgt, van een gek gehoord, ongelooflijk plezier.” Hoe grappig ook, Vrouwe Zotheid fileert intussen alle (religieuze) autoriteiten, hoewel nooit bij naam. Zo begint zij over ‘iemand die bijzonder getikt – pardon – geléérd was’ om vervolgens een verhaal af te steken over filosofen die door hun spitsvondigheden het meest eenvoudige geluk vergeten; bisschoppen die hun roeping pas herinneren als er iets te graaien valt, pausen die anderen met het zwaard doorboren zonder iets af te doen aan hun vroomheid en naastenliefde. Tegelijk overstijgt Erasmus steeds de tegenstellingen; hij laat zich voor geen énkel karretje spannen.

Dat komt doordat hij ‘helemaal niemand met name’ kritiseert, maar alle dwaasheden de revue laat passeren, ook de meest alledaagse en onschuldige (zoals een vader die zegt dat zoonlief ‘een beetje loenst’ terwijl hij knetterscheel is). Bijna ongrijpbaar beweegt hij tussen enerzijds bijtende spot en anderzijds het milde advies af en toe een oogje dicht te knijpen.

Zonder zelf een duidelijke positie in te nemen, gaat hij via Vrouwe Zotheid op lichtvoetige wijze boven de partijen staan, ongeveer zoals Arjen Lubach dat nu doet. De lezer blijft achter met vragen als: hoe serieus moet ik die Vrouwe Zotheid zelf nemen? In hoeverre identificeert Erasmus zich met haar? Wat moet ik nu eigenlijk van al die dwaasheden vinden? Wat als zelfs het goddelijke ‘dwaas’ wordt genoemd?

Zo prikkelt hij lezers om zélf na te denken. Níemand ontkomt aan de Lof der Zotheid. < Meer Erasmus in de tv-collegereeks Durf te denken. human.nl/durf-te-denken/erasmus

FOTOREPORTAGE

Vlinderkinderen

Al bijna vijftien jaar portretteert de Nederlandse fotografe SARAH WONG genderkinderen: kinderen die het gevoel hebben in een verkeerd lichaam te zijn geboren. ‘Op mijn portretten mag hun buitenkant op hun binnenkant lijken, en dat maakt gelukkig.’

18

‘Butterfly Tableau’ 2010 meisje linksvoor (9), meisje in roze jurk (6), staande jongen links (13), staand meisje rechts (10), zittend meisje links (11), zittend meisje rechts (10), jongetje rechtsvoor (9).

H ‘Princess on the White Horse’ 2012, meisje (9 )

20

et kwam toevallig op haar pad. Sarah Wong (1963) had net een project afgerond in het Sophia Kinderziekenhuis in Rotterdam toen ze in 2003 werd benaderd door de oprichters van Berdache, de werkgroep voor ouders van genderkinderen (kinderen die het gevoel hebben dat ze in het verkeerde lichaam zijn geboren). “Ik wist niks over dat onderwerp”, vertelt de fotografe. “Toen ik langsging om met die oprichters te praten, zag ik daar in huis een leuk meisje rondlopen: lang blond haar, kort rokje. Op een gegeven moment zei ik tegen die ouders: ‘Wat mooi dat jullie hier zo begaan mee zijn. Waarom eigenlijk?’ Pas toen ze veelbetekenend naar dat leuke meisje knikten, begreep ik dat zij als jongetje was geboren. Ik had het echt niet gezien, maar ik voelde wel meteen dat dit een wijs, intrigerend kind was. Dat geldt voor de meeste genderkinderen, zou ik later ontdekken: die zijn wijs voor hun leeftijd. Door de vraagstukken waarmee zij al op vroege leeftijd te maken krijgen, zijn ze vaak zelfs verder dan de meeste volwassenen.”

De eerste foto’s maakte Wong op een speeldag die Berdache twee keer per jaar organiseert voor kinderen en hun ouders.

“Een van de kinderen stond op dat moment op een soort kantelpunt. Aan het einde van de dag ging hij met een polaroidfoto van zichzelf

21

FOTOREPORTAGE Tekst LIDDIE AUSTIN

als meisje naar huis. In de auto zei hij tegen zijn ouders: ‘Nu weet ik het zeker. Vanaf nu wil ik als meisje door het leven. Dit is wie ik ben.’ Haar ouders snapten toen ook dat het onomkeerbaar was. Mijn foto’s waren voor de kinderen een soort forensisch bewijsmateriaal, een belangrijk onderdeel van hun zoektocht naar een nieuwe identiteit.”

Haar werkwijze is altijd dezelfde, vertelt Wong: “Ik vraag aan de mensen die ik portretteer hoe zij zelf in beeld willen komen.

Hoe wil je dat de wereld jou ziet? Dat probeer ik vervolgens in beeld te brengen. Het is een dienstbare manier van werken, al blijf ik natuurlijk wel de regisseur van het plaatje. Ik ben geïnteresseerd in wat ik ‘the undertow’ noem: de onzichtbare stroming die vaak een heel andere kant uit beweegt dan datgene wat je aan de buitenkant ziet. Dat onzichtbare wil ik in mijn foto’s laten zien.”

Het was in het begin even zoeken naar de juiste vorm. Deze kinderen behoorden tot de eerste groep die in de genderpoli van het

‘Dit is wie ik ben.

Als je dat niet kunt laten zien in het openbaar, kun je niet verwachten dat de maatschappij dat begrijpt’

FOTOREPORTAGE

Amsterdamse VU medisch centrum puberteitsremmers kreeg toegediend. Dat was destijds niet alleen nieuw in Nederland, maar wereldwijd een novum. “We waren allemaal pioniers: de kinderen, hun ouders, de artsen, ikzelf. We moesten allemaal die onderstroom zien te snappen. En ik moest ontdekken hoe ik die in beelden kon vangen.” Een ding stond vast: bij de voor sommige mensen exotische kant van het verhaal wilde Wong wegblijven.

“Het gaat over transformatie, niet over sensatie. Ik wilde geen beelden die stigmatiserend konden werken.”

Tijdens het project maakte ze kennis met bijzondere kinderen en met bijzondere gezinnen. “Je ziet dat alles in een stroomversnelling komt als een kind zo sterk op zoek gaat naar zijn eigen identiteit. Het maakt alles zichtbaar, ook wat er niet klopt. Sommige ouders gingen al snel nadat hun kind aan de transitie was begonnen in alle liefde uit elkaar. Ik ging in die periode zelf ook met een andere bril naar mijn leven kijken. Mijn partner en ik gingen na 15 gelukkige jaren uit elkaar omdat ik een andere kant uit wilde dan hij. Je ontkomt niet aan eerlijkheid, aan het verkiezen van de waarheid boven de leugen.”

Na de publicatie van het ook internationaal succesvolle fotoboek Genderkinderen, geboren in het verkeerde lichaam (samen met Ellen de Visser, 2010) is Wong ‘haar’ kinderen blijven volgen. Daarnaast fotografeert ze ook ‘nieuwe’ kinderen, die aan het begin van hun transitie staan. “Je ziet dat er steeds meer openheid is, ook bij de ouders. Een meisje-naar-jongen die ik nu fotografeer, voetbalt op de club gewoon met de jongens mee. Iedereen weet van zijn situatie en het is geen probleem. Dat was een jaar of tien geleden echt wel anders. De maatschappij begint het steeds beter te begrijpen:

22

‘Eigenlijk ben ik nu best wel gelukkig.

Maar als ik Moeder Natuur ooit tegenkom, sla ik haar’

paspoorten kunnen nu ook zonder operatie aan het nieuwe geslacht worden aangepast, er komen meer gendervrije toiletten. In die zin ben ik hoopvol. Maar ik weet dat ik niet kan spreken over het verdriet dat er ook nog steeds is. Ik volg toevallig een groep kinderen die vol hoop aan de toekomst is begonnen.”

Want het gaat goed met hen. “Sommigen hebben een relatie. Seksueel gezien zie je allerlei variaties: een jongen die een meisje is geworden en nu een vriend heeft. De een wil wel geopereerd worden, de ander niet. Die zegt: ‘Dat lijf klopt niet, maar ik zit wel lekker in mijn vel.’” Voor Wong, die een fascinatie met identiteit heeft en in die zin veel in de kinderen herkent, was compassie de leidraad bij wat inmiddels het Authentic Selves-project heet, maar ze ziet nu dat dit ook over de zoektocht naar geluk gaat. “Op hun portretten mag hun buitenkant op hun binnenkant lijken, en dat maakt gelukkig.” < De kinderen op de foto’s blijven op verzoek van alle betrokkenen anoniem.

‘Authentic Self’ 2015, jongen (13)

23

FOTOREPORTAGE

‘Authentic Self’ 2017, meisje (17)

‘Authentic Self’ 2010, meisje (17)

24

25

FOTOREPORTAGE

‘Authentic Self’ 2003, meisje (9)

26

‘Authentic Self’ 2009, jongen (13)

27

COLUMN

Hoe genadeloos ıs het publiek BORIS VAN DER HAM is voorzitter van het Humanistisch Verbond Fotografie ROY BEUSKER Tien jaar geleden ging ik samen met een goede vriend naar Ciske de Rat - de musical. Op weg naar het theater spraken we over ons werk, de leuke aspecten ervan, maar ook waar we ons boos over maakten.

Ik was in die tijd politicus. Voor die tijd had ik een paar jaar op de planken gestaan als acteur.

Beide beroepen worstelen met het imago van onechtheid. In het theater kun je de wereld een zuivere spiegel voorhouden, maar verander je de realiteit niet. In de politiek daarentegen kan je de wereld wél veranderen, maar moet je het zuivere ideaal vaak inruilen voor het compromis.

Uiteindelijk trok de politiek me toch het meest.

Vier jaar na mijn eindexamen aan de Toneelacademie Maastricht werd ik als volksvertegenwoordiger gekozen in de Tweede Kamer. Maar mijn eigen worsteling speelde af en toe nog op.

Net voor aanvang van de voorstelling verzuchtte ik tegen mijn goede vriend dat sommige collega-politici achter de schermen zo onzuiver waren dat ik me soms in een foute film waande.

Vanaf het moment dat de voorstelling begon

28

waren al die nare gedachten weg. De muziek, de puurheid van de kinderen, de rauwe personages - het werkte betoverend. We werden zelfs tot tranen geroerd. Voor het eerst kreeg ik weer heimwee naar het toneel.

Vele jaren later besloot ik een frisse neus te halen buiten de politiek. Ik werd bestuurder van verschillende organisaties, onder andere voorzitter van het Humanistisch Verbond. En toen las ik in de krant dat Ciske de Rat werd hernomen.

Ik stuurde de producent meteen een mail om te vragen of er audities gehouden zouden worden.

Ik werd uitgenodigd, deed auditie en werd aangenomen. Naast bestuurder was ik opeens weer acteur!

Het was fascinerend om in zo’n grote productie te staan, maar ook ontnuchterend. Tijdens het repetitieproces werden de grappen, maar ook de momenten die bedoeld waren om te ontroeren, eindeloos gerepeteerd tot ze goed getimed waren. Dagenlang werden decorwisselingen geoefend en werden we gedrild om exact op een specifiek plakkertje op de vloer te staan zodat we in het juiste licht stonden. Het was alsof je samen met de goochelaar, voorafgaand aan de goochelshow, het konijn in de hoge hoed aan het proppen was. Ik dacht onwillekeurig wel eens terug aan mijn tijd in de politiek, waar ook niet alles is zoals het lijkt.

Toch zag ik ook een belangrijke positieve overeenkomst tussen theater en politiek. Dat merkte ik toen we na al die repetities Ciske voor publiek gingen spelen. Want toen we op het toneel voor negenhonderd paar ogen stonden, telde maar één ding: is het wáár wat we staan te doen? Binnen het kader van een verzonnen werkelijkheid van pruiken, kostuums, technische hoogstandjes, bordkartonnen decors en theaterlicht, is theater de kunst om zo ‘echt’ mogelijk te zijn. Gelukkig bleek het publiek overtuigd, en hoewel ik de grappen en de ontroerende momenten van andere acteurs door en door

Boris van der Ham als inspecteur Muysken (L) in Ciske de Rat.

Vroeg of laat wordt onwaarachtigheid ontmaskerd, zowel in het theater als in de politiek

kende, betrapte ik ook mezelf in de coulissen regelmatig op een schaterlach en zelfs een traan.

Een politicus kan voorafgaand aan een tv-verkiezingsdebat de oneliners repeteren, maar uiteindelijk zal hij worden afgerekend op de waarheid. De tv-camera werkt dan als een microscoop waarbij 17 miljoen Nederlanders meekijken door het oculair. Zij voelen feilloos aan wanneer iemand niet in staat is om onder druk ’echt’ te zijn. En verdomd, ik stelde vast dat de collega’s om wie ik me tien jaar eerder zo boos maakte, bijna allemaal door de mand waren gevallen. Vroeg of laat wordt onwaarachtigheid ontmaskerd, zowel in het theater als in de politiek. Het oog van het publiek is genadeloos. En dat is maar goed ook. < Boris van der Ham is te zien in Ciske de Rat van 13-16 juli en op 19 juli in DeLaMar in Amsterdam. delamar.nl Kijk hoe Anna Raadsveld en Stefan de Walle het publiek ontroeren in De Vloer Op. human.nl/lisa-en-cor

29

DUIVELS DILEMMA

‘Ik stop niet voordat de boef is gepakt’ Tekst AD FRANSEN Fotografie LINELLE DEUNK

Moraalridder beschouwt hij als een eretitel. Onderzoeksjournalist ERIC SMIT (50) bestrijdt uitwassen van het roofkapitalisme en op zoek naar de waarheid helpt hij reputaties om zeep. Maar hoe blijf je de onafhankelijke bloedhond die je wil zijn als je jachtgebied tevens je netwerk is?

Als je Eric Smit van Follow the Money, platform voor onderzoeksjournalistiek, vraagt of hij zich laat leiden door zijn geweten dan kijkt hij je eerst indringend aan en zegt dan: “Wat dacht je? Ik schrijf over de wereld van het zakenleven. Economie is onlosmakelijk met ethiek verbonden, mensen moeten elkaar kunnen vertrouwen.”

En dat is lang niet altijd het geval. Hij ziet voortdurend gewetenloze figuren voorbij komen, of bastards zoals hij ze het liefst noemt.

“Ons motto bij Follow the Money is: Just keeping them honest. Maar ik roep er altijd achteraan: ‘The bastards!’ Het gaat om oneerlijk-

heid van bijzonder geslepen figuren, die zich voordoet in heel subtiele schakeringen. Meestal zie je de misdadigheid er niet meteen aan af.”

Hij zit nog na te gloeien van de laatste onthulling die hij samen met collega Kim van Keken deed. Daarbij moest de reputatie van VVD-partijvoorzitter Henry Keizer het ontgelden.

Smit: “Deze charlatan heeft met list en bedrog een bloeiend bedrijf weten te verwerven dat eigendom was van een ingedutte vereniging. Hij is de rechterhand van onze premier. Ik vind dat er een maatschappelijk belang mee gemoeid is om zo iemand te ontmaskeren.”

30

DUIVELS DILEMMA

In Smit zitten zowel een waakhond, een speurhond als een bloedhond verenigd. Gedreven door een haast ridderlijk rechtvaardigheidsgevoel laat hij niet gauw los. Hij noemt zichzelf ‘heel intens’ en: “Ik kan slecht tegen onrecht, van jongs af aan al. In mijn jeugd sloeg ik lukraak om me heen, maar toen ik economie ging studeren begon de naald van mijn moreel kompas wat minder wild uit te slaan. Ik kreeg bijvoorbeeld een scherper beeld van hoe de aandelenmarkt in elkaar zit. Later als journalist heb ik wel een ontwikkeling door moeten maken. Bij het blad Quote kon ik nog wel eens op de man spelen of vond ik het stoer om me onder te dompelen in de wereld van het snelle geld.

Maar ik leerde er ook doorheen te kijken, de scheve verhoudingen te duiden. Kijk, wij denken in een systeem te leven waarbij de kansen voor iedereen gelijk zijn, maar het is de aloude bezittende klasse die zich nog steeds de meeste kansen toe-eigent.

Natuurlijk moet ik mezelf voortdurend voor ogen houden dat ik ook een kapitalist ben. Maar ik vind het helemaal niet erg als mensen rijk worden, als hun rijkdom maar berust op talent. Bij zo’n Henry Keizer zie je in volle glorie het lelijke gezicht van het kapitalisme tevoorschijn komen. Deze man werd niet vermogend vanwege eerlijke prestaties, het is puur roofkapitalisme.”

Moraalridder beschouwt Smit als een eretitel, maar journalist zijn en de wereld verbeteren, gaat dat eigenlijk wel samen? Is hij niet bang dat dat tendentieuze verslaggeving oplevert?

“Inderdaad staat het niet bovenaan in het klassieke handboekje van de journalistiek, maar in mijn handboek wel. Ik sta wel eens voor de vraag of het zin heeft wat ik doe. Elke dag komen weer nieuwe klootzakken bovendrijven. Maar ik vind niet dat ik me zulk cynis32

‘Bij zo’n Henry Keizer zie je in volle glorie het lelijke gezicht van het kapitalisme tevoorschijn komen’ me als journalist kan permitteren.

Ik ben eerder verbaasd dat veel collega’s die morele motieven missen. Ga eens in Den Haag kijken, ik ben geschokt over het niveau van de parlementaire journalistiek. Ze zitten daar allemaal op een kluitje te wachten op dat ene interviewtje met Rutte of Wilders.

Dan zijn ze blij. Het gaat alleen om het spel, de waan van de dag. Analyse of onderzoek is er nauwelijks bij. Maar het moet voor elke journalist toch duidelijk zijn: waarheidsvinding draagt bij aan een eerlijkere verdeling en een gezonde democratie.”

Smit kan koppen laten rollen, carrières verwoesten, dat is de afgelopen tijd wel gebleken. Hoe onverschrokken blijft hij wanneer zijn doelwit ernstig ziek wordt of iets overkomt in de privésfeer? Zou hij dan stoppen? “Dat hangt er helemaal vanaf welk algemeen belang ermee is gemoeid. Zolang de boef niet is opgepakt, blijf ik ’m achtervolgen. En ik kan wel gaan zitten nadenken over de consequenties die dat heeft voor iemands privéleven, maar de persoon in kwestie had in eerste instantie zelf moeten nadenken over de nare consequenties van zijn eigen daden voor veel andere levens.”

Bij een journalist die anderen graag grondig doorzaagt, zijn we vanzelfsprekend heel benieuwd wat we zouden vinden indien

‘Ik sta wel eens voor de vraag of het zin heeft wat ik doe. Elke dag komen weer nieuwe klootzakken bovendrijven’ we zijn doopceel zouden lichten. “Dat wordt heel saai. Een van de talenten die me geschikt maakt voor dit werk is dat geld me weinig doet. Ik kom uit een rijk nest en heb ervaren hoe geld ledigheid in de hand kan werken.

In mijn tijd bij Quote ben ik één keer in de fout gegaan, kocht ik een pakketje aandelen van een vent over wiens bedrijf ik nota bene een heel positief stuk schreef. Nooit moeten doen, ik heb ook geen verstand van aande33

len, ik verloor de hele inleg. Vermenging met het zakenleven is uit den boze bij Follow the money. Onze site accepteert zelfs geen advertenties meer.”

Toch komt Smit niet uit onder de omgang met het soort waar hij doorgaans zijn pijlen op richt. Zijn jachtgebied als journalist is tevens zijn netwerk. Dat levert wel eens spanning op. “Je moet natuurlijk altijd op je hoede zijn dat je niet wordt ingepalmd door het establishment. Ook een journalist is gevoelig voor een aai over de bol of een uitnodiging voor een belangrijke party. Je moet blijven beseffen dat ze in de zakenwereld, net als in de politiek, journalisten voortdurend proberen in te lijven, onschadelijk willen maken. Als je er graag bij wil horen – wat ik wel eens zie bij sportjournalisten – dan kun je wel inpakken in mijn vakgebied.”

Maar een borrel, een dinertje slaat Smit niet altijd zomaar af. Hij kan immers niet zonder serieuze tipgevers, bij wie het dan wel weer de vraag is met welke bedoeling ze Smit van informatie voorzien. “Veel tips komen voort uit rancune. Ik weet soms dat ik gebruikt word, ik moet altijd goed afwegen hoever ik daarin ga. Maar als het dossier klopt en de zaak is belangwekkend genoeg, dan heb ik er geen moeite mee als de tipgever later staat te juichen van leedvermaak. Verder boeit die hele zakenwereld met al zijn glitter en glamour me helemaal niet. Hoewel, ik ken ook mijn zwakte. Stel dat Richard Branson zegt: ‘Hé Eric, kom je volgende week naar Necker Island - Obama was er laatst ook’, dan moet je wel heel sterk in je schoenen staan, daar zou ik wel op ingaan, denk ik. Even een kijkje nemen.” < Kijk wat Henry Keizer te zeggen heeft in de Politicologica-uitzending over de VVD. human.nl/vvd-henry-keizer

REPORTAGE

Liegen voor gevorderden Journalist BAHRAM SADEGHI doet mee aan een psychologisch experiment over waarheidsvinding. Als lid van een terreurcel moet hij eerst een aanslag plegen. Daarna probeert hij als verdachte de onderzoekers en hun geheugendetectietest te slim af te zijn. Lukt het hem te liegen zonder dat zijn neus groeit? Of zullen de sporen in zijn geheugen hem verraden?

Tekst BAHRAM SADEGHI Fotografie LUKAS GĂ&#x2013;BEL

Ik zit met een bom in mijn hand en probeer hem achter een kast in de kelder van de Vrije Universiteit in Amsterdam te verstoppen. Hoe ben ik hier in vredesnaam verzeild geraakt?!

Het is vrijdagmiddag als ik me meld bij dr. Sophie van der Zee, onderzoeker op het gebied van leugendetectie, en haar team bestaande uit vier onderzoekers. Psycholoog Van der Zee werkte vroeger bij TNO en deed jarenlang onderzoek op het gebied van waarheidsvinding. Bij de faculteit Psychologie van de VU heeft ze een onderzoek opgezet waarbij drie mensen de opdracht krijgen om 34

35

in een laboratoriumsetting eerst een bomaanslag te plannen, vervolgens de onderlinge rolverdeling te bepalen en tot slot de aanslag te plegen. Die drie zaken - planning, rolverdeling en uitvoering - zijn de belangrijkste punten bij het plegen van een aanslag in groepsverband.

Na het plaatsen van de bom worden de drie betrokkenen apart van elkaar aan een zogenaamde geheugendetectietest onderworpen waarmee onderzocht zal worden: 1. Kunnen misdaadgerelateerde details worden achterhaald door de verschillende leden van een terreurgroep aan een geheugendetectietest te onderwerpen?

REPORTAGE

2. Kan worden achterhaald wie welke rol heeft gespeeld en dus wie uiteindelijk daadwerkelijk de misdaad heeft gepleegd, en wie alleen bij de planning was betrokken?

Ik word gekoppeld aan Tim (28 jaar, master student orthopedagogie) en Stefanie (27 jaar, onderzoeksassistent sociale psychologie) die zich als vrijwilliger voor het onderzoek hebben aangemeld.

Sophie van der Zee: “Leugendetectie op grond van fysiologische kenmerken, zoals transpiratie en hartslag, is in de jaren twintig van de vorige eeuw ontstaan, maar is eigenlijk van alle tijden. In het oude China moest iemand die van een leugen verdacht werd een paar korreltjes rijst in de mond nemen. Als de rijstkorreltjes droog uit de mond kwamen, was dat het teken dat die persoon loog. Want iemand die liegt, krijgt een droge mond, was de redenering.

Bij een ‘traditionele’ leugendetector, de polygraaf die we uit Amerikaanse films kennen, gaat het simpelweg om de vraag of iemand het gedaan heeft: ‘Heb je die moord gepleegd?’

Bij dit onderzoek gaat het om geheugendetectie. In plaats van te vragen of iemand een delict heeft gepleegd, wordt bij geheugendetectie middels een multiplechoicetest gevraagd naar informatie die alleen bij de politie en de dader bekend is, de zogenaamde daderkennis. De fysiologische reactie op het juiste antwoord wordt dan vergeleken met de fysiologische reactie op de plausibele alternatieven. Voorbeeld: Er is een aanslag geweest en alleen de politie en de daders weten welk wapen bij die aanslag is gebruikt. Hoe reageert de verdachte als hij meerdere wapens te zien krijgt, waaronder het wapen dat bij de aanslag is gebruikt?

Omdat het lichaam onbewust anders reageert

36

op iets wat het herkent dan op andere soortgelijke dingen, verraadt het zichzelf. Maar nogmaals, het is heel belangrijk dat niemand anders dan de politie en de daders over die informatie beschikken.”

Onze terreurcel moet een bomaanslag plegen, met het doel zoveel mogelijk maatschappelijke onrust te veroorzaken.

Eerst moeten Stefanie, Tim en ik een doelwit kiezen. De onderzoekers geven ons de volgende opties en verlaten vervolgens de kamer.

- Charlie de Jong: chef terrorismebestrijding bij de politie.

- Robin de Vries: beroemde actrice.

- Jamie Groot: bekende politicus die tegen extremisme ageert.

- Gaby Valk: de geliefde van de politiechef Charlie de Jong.

- Beau van Diepen: politieagent, hack-specialist.

De mensen die bij de politie werken vallen wat ons betreft snel af, want wij vermoeden dat politieagenten altijd goed op hun hoede zijn en een terrorist in hun omgeving snel herkennen. De politicus is een goede optie, maar we zijn bang voor zijn beveiligers. Er volgt een lange discussie over de actrice Ro-

Zweten, krabben, wiebelen: vele non-verbale signalen zouden een leugenaar verraden

REPORTAGE

bin en de geliefde van de politiechef, Gaby.

Robin is mijn kandidaat, want zij is een soft target mét groot bereik, maar mijn handlangers overtuigen me er uiteindelijk van dat het beter is om Gaby om te leggen, want ze is eveneens een soft target, dus makkelijk te doden, maar ze heeft ook een directe link met de politie waardoor de aanslag minder willekeurig overkomt en bovendien vaak terug zal komen in de media (free publicity!) als de politiechef telkens uitleg moet geven over de voortgang van het onderzoek én zijn persoonlijke leed.

Sophie van der Zee: “Zweten, krabben aan je neus, wegkijken, wiebelen met je been, het koffiebekertje op de tafel vastgrijpen: er zijn vele verhalen over hoe je met non-verbale signalen een leugenaar kan herkennen.

Ook bij de verhooropleidingen van de politie worden die zaken vaak genoemd, maar uit wetenschappelijke meta-analyses blijkt dat de leugenindicatoren die mensen kennen uit de media, meestal niet overeenkomen met echt leugenachtig gedrag.

Bij de politie wordt veel waarde gehecht aan ‘ervaring’: hoe vaker je mensen verhoort en hoe meer trainingen je volgt, des te beter je erin wordt, is de gedachte. Ervaring geeft onmiskenbaar meer vertrouwen en dat is voor iedereen goed, maar uit onderzoek blijkt dat dat nog niet betekent dat je ook een betere leugendetector wordt!”

Vervolgens moeten we een type bom kiezen.

We kunnen kiezen tussen: 1. Clusterbom.

2. Pijpbom.

3. Snelkookpan.

4. Chemische bom.

5. Granaatscherfbom.

38

39

De pijpbom is heel geschikt om de geliefde van de politiechef te doden Hier hoeven we minder lang over te discussiëren: de relatief kleine pijpbom is heel geschikt om de geliefde van de politiechef te doden. Bovendien willen we zo weinig mogelijk willekeurige slachtoffers maken, want we willen niet als monsters overkomen die in het wilde weg mensen doden.

Sophie van der Zee: “In Nederland staat men vaak geïnteresseerd, maar sceptisch tegenover elke vorm van leugendetectie, terwijl leugen- en geheugendetectie, naar mijn idee, heel goede aanvullingen zouden kunnen zijn op bestaande methoden zoals DNA-onderzoek, vingerafdrukken en getuigenverklaring. Deze bewijsmiddelen worden nu namelijk wel toegepast, terwijl ze ook niet onfeilbaar zijn. Getuigen kunnen zich vergissen en DNA-onderzoek en vingerafdrukken kunnen waterdichte bewijzen vormen als het om perfecte samples gaat, maar aangezien een plaats delict bijna altijd ‘vervuild’ is, heeft dat negatieve impact op de kwaliteit van DNA-sporen en vingerafdrukken.

Geheugendetectie heeft als voordeel dat je vrijwel nooit onschuldige mensen aanwijst, zogenaamde false positives, maar als nadeel dat het moeilijk toepasbaar blijkt in de praktijk, omdat je aan alle regels moet voldoen. Leugendetectie kan in principe bijna altijd toegepast worden, maar levert meer false positives op, en zou voorzichtiger moeten worden ingezet.“

REPORTAGE

‘Geheugendetectie wijst zelden onschuldige mensen aan, de zogenaamde false positives’ Tot slot moeten Tim, Stefanie en ik de locatie kiezen waar we de pijpbom zouden plaatsen. De keuzes zijn: 1. Achter een antieke computer op verdieping -2.

2. In de printerhoek op verdieping -1.

3. Bij de openbare computers op de begane grond.

4. De zithoek op de eerste verdieping.

Het wordt achter een antieke computer op verdieping -2 want het is makkelijk om de bom daar ongezien te plaatsen. Bovendien zullen we op die plek minder willekeurige slachtoffers maken in vergelijking met de andere plekken waar veel toeloop is. We weten niet zeker of ons doelwit daar voorbijkomt, maar voor de opzet van het onderzoek maakt het niet uit, want het gaat erom dat wij alle drie een locatie hebben gekozen waar de politie later met hulp van de geheugendetector vragen over kan stellen.

Sophie van der Zee: “Als de politie een paar verdachten aanhoudt, stelt ze vragen over wat er is gebeurd (de aanslag is al gepleegd), maar de inlichtingendiensten zijn ook benieuwd naar wat een groep verdachten van plan is te doen in de toekomst

40

(ze verkeren dus nog in de fase van planning), zodat eventuele aanslagen voorkomen kunnen worden. Omdat bij onze opzet zowel mensen worden verhoord die alleen de misdaad hebben gepland maar niet uitgevoerd, als de daadwerkelijke dader, kunnen we onderzoeken of we de rol die iemand heeft gespeeld kunnen achterhalen. Persoonlijk heb ik wél moeite met één element van de methode en dat is dat je eigenlijk in het hoofd van iemand kijkt zonder dat die persoon dat doorheeft en dat die informatie tegen iemand gebruikt zou kunnen worden. Ik vind dat ethisch op de rand, want in Nederland hoeft een verdachte namelijk niet mee te werken aan zijn eigen veroordeling en heeft het recht om te zwijgen. Aan de Universiteit van Maastricht wordt onderzoek gedaan naar de ethische kant van de toepassing van geheugendetectie.”

Als we het doelwit, de bom en de locatie gekozen hebben, roepen we de onderzoekers binnen die op de gang stonden. Ze geven ons een envelop en verlaten de kamer. In de envelop zitten drie briefjes die onze rol in willekeurige volgorde bepalen. Tim moet nu direct de kamer verlaten, want de leider van onze terreurgroep wil hem spreken; Stefanie wordt de ‘medeplichtige’ en zal op de uitkijk staan, en ik krijg de rol van de aanslagpleger toebedeeld.

Naast onze rollen heeft iedereen ook een codenaam: Tim heet Loki, Stefanie is Thor en ik ben Odin. Als Tim de kamer verlaat, komen de onderzoekers weer binnen. We krijgen legosteentjes in verschillende kleuren waarmee Stefanie en ik de pijpbom moeten maken, precies zoals het op een blaadje is afgebeeld. Verder krijg ik ook een foto van het doelwit, Gaby Valk, die mijn medeplichtige Stefanie niet mag zien.

Met de pijpbom in de hand verlaten Stefanie en ik de kamer. Ze gaat in een gang op de uitkijk staan, precies op een plek waar zij - indachtig de instructies - mij niet kan zien en ik plaats de pijpbom achter de antieke computer.

Sophie van der Zee: “Naast wat iemand tijdens een ‘klassiek’ verhoor zegt of bij een geheugendetectie laat zien, kan de verhoorder de kans op het ontmaskeren van een leugenaar vergroten door verschillende ondervragingstechnieken toe te passen, zoals een gedetailleerde vraag stellen (vraag niet naar de wijk waar de verdachte zegt te zijn geweest, maar naar de straat), verifieerbare vragen (die je later bijvoorbeeld met camerabeelden kan staven) en de omgekeerde chronologie: vraag een verdachte om zijn alibi in omgekeerde volgorde te vertellen.

Als je een leugen vertelt, heb je die in een bepaalde ‘richting’ uit je hoofd geleerd en het is heel moeilijk om ‘van achteren naar voren te liegen’.”

Nu ik de bom heb geplaatst, nemen de onderzoekers Stefanie en mij naar een andere ruimte waar Tim ook is. In die ruimte zijn kleine kamertjes en in elke kamer staat een computer. Ieder van ons gaat een andere kamer in.

Er moeten drie sensoren aan mijn bovenlichaam worden vastgeplakt die mijn hartslag meten en omdat de onderzoekers vermoeden dat de beharing van mijn bovenlijf de elektrische stromen kan belemmeren,

‘We willen ook weten wat een groep verdachten van plan is te doen in de toekomst’ 41

moet ik eerst op die plekken worden geschoren. Naast die sensoren plakken ze ook twee sensoren op de vingers van mijn linkerhand om mijn transpiratie te meten. Als zij de kamer verlaten, begin ik aan de test.

De vragen gaan over mijn rol en de drie stadia: de naam van het doelwit, soort bom en de locatie van de aanslag. Zo krijg ik bij ‘het doelwit’ alle namen en foto’s van de doelwitten te zien en bij ‘soort bom’ foto’s van alle bomsoorten waaruit mijn medeplichtigen en ik konden kiezen. Maar ik moet op elke vraag ‘nee’ antwoorden, ongeacht het feit of ik ‘mijn’ bom of ‘mijn’ doelwit voorbij zie komen. Het idee erachter is dat mijn lichaam onbewust anders zal reageren op de foto van de bom die ik heb gebruikt dan op foto’s van de andere bommen. Door die reactie kan ik door de mand vallen.

Dan neem ik afscheid van Sophie van der Zee, haar team en mijn collega-terroristen Stefanie/Thor en Tim/Loki. < Uitslag: Officieel mocht het nog niet, maar voor dit artikel heeft Van der Zee al handmatig mijn test geanalyseerd. Daaruit bleek dat het mogelijk was om te achterhalen wie de planner was. Dat kwam omdat de Tim/Loki, de planner, een deel van de activiteiten niet had meegemaakt en daardoor foute antwoorden gaf. Maar het was niet mogelijk onderscheid te maken tussen de dader (Bahram/Odin) en de medeplichtige (Stefanie/Thor).

Door de reacties op de fotovragen van alle drie de teamleden te combineren, kon daarnaast achterhaald worden wie het doelwit was, waar de aanval heeft plaatsgevonden, en welke bom is gebruikt.

Een lijk in het bos van Michiel van Erp gaat over een verdachte in een moordzaak die verstrikt raakt in zijn eigen verschillende verklaringen. human.nl/een-lijk-in-het-bos

COLUMN

Wetenschap is méér dan een mening Niets menselijks is ons vreemd. Aan wetenschappelijke feiten liggen vaak toevalligheden, sociale normen en subjectieve afwegingen ten grondslag.

Maar om wetenschap tot ‘ook maar een mening’ te reduceren - dat gaat filosoof MARLI HUIJER te ver.

Nee, ik zou de nacht niet in Nijmegen doorbrengen. Het was een mooie avond geweest, de eerste landelijke Nacht van de Filosofie in Nijmegen. Ik was uitgezwaaid als Denker des Vaderlands, René ten Bos was tot nieuwe Denker geridderd en Marjan Slob had als eerste vrouw ooit de Socratesbeker voor het meest prikkelende filosofieboek van 2016 gewonnen. Reden te over om na te praten. Voor ik het wist was het middernacht. Het aanbod te overnachten sloeg ik af. Voor de volgende dag

42

stond The March for Science in Amsterdam op het programma, ik wilde mijn stem laten horen voor de wetenschap. Als ik bleef, redde ik dat niet.

Een week eerder had de rector van mijn universiteit alle medewerkers per mail uitgenodigd om met hem mee te lopen in deze mars. Wereldwijd zouden wetenschappers bijeenkomen om te strijden voor ‘het behoud van de objectieve wetenschap’. Iedereen die warm liep voor wetenschappelijke feiten en wars was van alternatieve feiten, werd opgeroepen deel te nemen. Science, not silence heette het. Als er niet meer naar klimaatwetenschappers of medisch onderzoekers wordt geluisterd en wetenschappelijk bewezen feiten als ‘ook maar een mening’ terzijde worden geschoven, mogen wij niet zwijgen.

Even had ik nog getwijfeld of ook ik moest meedoen aan de mars. Zijn de feiten die de wetenschap voortbrengt wel zo hard en objectief? Hoort de politiek in een democratie altijd gebaseerd te zijn op objectieve waarheden? Of kunnen andere waarheden ook een rol spelen?

Wie enigszins thuis is in het werk van de Franse wetenschapsfilosoof Bruno Latour weet dat aan de totstandkoming van een ‘wetenschappelijk feit’ ook veel nietwetenschappelijke factoren ten grondslag liggen. Het objectieve feit is een zwarte doos: het werk dat is verzet om het tot stand te brengen is onzichtbaar. Maar als je de zwarte doos opent en onderzoekt wat er aan het feit is voorafgegaan, zie je hoeveel toevalligheden, sociale normen en menselijke afwegingen hebben meegespeeld in het ontstaan ervan.

Tal van kleine en grote beslissingen over de te gebruiken proefdieren, kweekbodems, statistische programma’s of over welke analist het werk uitvoert, beïnvloeden de totstandkoming van de ‘objectieve feiten’.

Wetenschappers ontdekken geen feiten, maar

Even had ik nog getwijfeld of ik zou meedoen aan The March for Science. Zijn wetenschappelijke feiten wel altijd hard en objectief? maken deze.

Zou Latour aan de mars meedoen? Als filosofen de objectiviteit van wetenschappelijke feiten ter discussie stellen, dan mogen politici en burgers dat toch ook? Of is het alleen aan mensen met de juiste politieke denkbeelden voorbehouden om kritisch te zijn? Is er met Latour in de hand wel verschil te maken tussen objectieve en alternatieve feiten?

Mijn geloof in de wetenschap was sterker dan de filosofische kritiek. Wetenschappers mogen dan feiten maken, dat doen ze in een omgeving vol controlemechanismen.

Laboratoria werken met vaste protocollen, geneesmiddelen en vaccins worden via strikte procedures getest. En wetenschappelijke tijdschriften publiceren alleen artikelen als experts ze anoniem hebben beoordeeld en goedgekeurd. Alles om te voorkomen dat feiten worden verzonnen, verdoezeld of gemanipuleerd. De door wetenschappers geproduceerde feiten verschillen daarin van de alternatieve feiten waarop bijvoorbeeld Trump zich beroept: de onwaarheid van de alternatieve feiten kan door iedereen worden aangetoond, terwijl het verwerpen van wetenschappelijke uitkomsten aan strenge eisen moet voldoen.

43

Burgers, en dus ook politici, moeten altijd kritisch zijn over wetenschappelijke feiten.

Daar hoeven wetenschappers zich niet over te beklagen. De hedendaagse burger en zijn media vormen een kritische factor, waartegen de wetenschap bestand moet zijn. Hun kritiek dwingt wetenschappers om hun objectieve feiten met meer overtuiging of verbeelding over te brengen aan politiek en burgers. Dat iets wetenschappelijk waar is, is op zich niet genoeg om die waarheid te laten landen. Daarvoor zijn aansprekende verhalen nodig. Soms moet je, zoals wetenschapsjournalist Bernice Notenboom deed, een expeditie naar de Noordpool voor topondernemers organiseren om de feiten rond de klimaatopwarming geaccepteerd te krijgen.

Of moet je, zoals longartsen Wanda de Kanter en Pauline Dekker, de harde feiten over roken, longkanker en de tabaksindustrie ongezouten de media in slingeren.

Maar als de kritiek vanuit de politiek en samenleving zover gaat dat wetenschappelijke feiten als ‘ook maar een mening’ worden gezien en de politiek zich daarom niet op objectieve feiten hoeft te baseren, bepaalde vormen van wetenschap niet meer wil financieren of universiteiten rücksichtslos sluit, wordt met het badwater van de kritiek de hele wetenschappelijke onderneming weggegooid.

Mijn besluit stond vast. De afkalvende waardering voor de wetenschap schreeuwde om een tegengeluid. De plicht riep en ik zou, ondanks alle vermoeidheid, mijn stem laten horen op het Museumplein.

Helaas was ik de volgende dag toch nog zo moe dat de waarheid me even gestolen kon worden. Of hield ik mezelf voor de gek, omdat ik er filosofisch niet uitkwam? Was mijn vermoeidheid een constructie? < Over alternatieve feiten gesproken: bekijk de Medialogica-aflevering Russia Today. human.nl/medialogica/russia-today

LEZEN

Samenstelling JOHN MIN

LUISTEREN

3FM TUSSENUUR: JONGEREN DEDEN MASSAAL EEN #OPENUP

Linda Stulic

Anna van kooij

GESPOT

Van prettige gesprekken tot felle debatten, van edgy exposities tot spraakmakende documentaires en van sprankelende festivals tot verdiepende cursussen.

Wat je (eigenlijk) niet mag missen.

DOEN

Marc Josten

VAN JOURNALIST TOT ACTIEVOERDER Hoofdredacteur van omroep HUMAN Marc Josten over zijn boek dat onlangs is verschenen:

Tussenuur, het jongerenplatform van HUMAN

“Soms schrijf je geen boek, maar een harten-

voor NPO 3FM, organiseerde van 1 tot en met

kreet. Mijn pas verschenen boek Weerwoord,

4 mei de #openup-week. Jongeren werden

over het ontaarden van de publieke opinie, is er

uitgenodigd om open over hun psychische

zo een. Het is een aanklacht tegen complotden-

problemen te praten. Uit het hele land stroom-

kers, tegen mensen die wetenschap ook maar

den de #openups binnen. Ook 3FM-DJ Wijnand

een mening vinden, tegen degenen die rechters

Speelman ‘opened up’ in zijn middagshow en

neprechters noemen, Kamerleden voor nep-par-

vertelde on air over de angststoornis in zijn

lementariërs uitmaken en mijn vakgenoten voor

jeugd, waardoor hij soms de deur niet uit durfde.

leugenjournalisten.

human.nl/open-up

De Volkskrant gaf me vier sterren. Van Manage-

Typhoon

KAN POSTMODERNISME ONS REDDEN?

Ook buiten de media waren de reacties positief.

MAG HET LICHT AAN STEEK JE LICHT OP BIJ TYPHOON

Sinds het verschijnen van mijn boek geef ik

Festival Mag Het Licht Aan is dit jaar een lumineuze reis door het hoofd van rapper

lezingen op scholen, universiteiten, kazernes,

Typhoon. Samen met hem vieren we op 24 september, zoals hij zelf zegt: the good,

Post-truth, fact-free politics en fake news. Of iets

deftige en minder deftige debatcentra, nationale

the bad, the everything, Typhoon stelde het dagprogramma samen waarbij zijn

waar is, doet er niet meer zo toe, belangrijker

en internationale congressen. Daar bespeur ik

belangrijkste inspiratiebronnen het uitgangspunt vormden. Dat levert een werve-

is dat leiders als Donald Trump hun momentum

een collectieve behoefte om de opmars van de

lende zoektocht op naar wat menselijkheid behelst en hoe we met elkaar kunnen

behouden. Media krijgen daar maar moeilijk een

feitenvrije wereld een halt toe te roepen. Als

samenleven. Filosofie, theater, muziek, wetenschappelijke inzichten: alles zal

speld tussen, stelt filosoof Arjen Kleinherenbrink

nuchter journalist voel ik me opeens een actie-

voorbijkomen. Met onder anderen Nasrdin Dchar, Adriaan van Dis, Jitske Kramer en

in Brainwash Radio. Postmoderne filosofen krijgen

voerder, als iemand die op de barricaden gaat

Boris van der Ham.

soms de schuld van het huidige gebrek aan ob-

om zijn methode te verdedigen.

jectiviteit. Want waren zij het niet die stelden dat

De komende maanden zet ik mijn tournee onver-

Typhoon: “We dragen allemaal de verantwoordelijkheid om de wereld in haar volle

er geen waarheid bestaat, alleen maar interpreta-

droten voort. Van Trump tot Geen Stijl, van Wil-

potentie te kunnen laten bestaan. Ik wil onze menselijkheid vieren: the good, the bad,

tie? Of is postmodernisme juist onze redding?

ders tot Denk: er is voorlopig nog alle aanleiding

everything.”

human.nl/brainwash-radio

om mijn ‘weerwoord’ te verspreiden.”

mentboek.nl kreeg ik er zelfs vijf.

44

Weerwoord: De publieke opinie, Uitgeverij De

Mag Het Licht Aan Festival, 24 september, Muziekgebouw aan ’t IJ,

Geus, € 19,99

informatie en tickets maghetlichtaanfestival.nl

45

Stephanie Mitchell

GESPOT

KIJKEN

Michael Sandel

FILOSOFIE-TV HUMAN brengt al langer met succes filosofie op tv. Het Filosofisch Kwintet komt in juli met een nieuwe reeks, waarin belangrijke denkers de toe-

Eva en Fabian

Philipp Blom.

DE VLOER OP 2017 FABIAN JANSEN GEEFT EVA VAN DER GUCHT TANGOLES

In de 11-delige serie Kwartslag

In juni zijn weer tien nieuwe afleveringen van

vertellen Nederlanders welke filosoof

HUMANs klassieker De Vloer Op gestart, waarin

hun leven heeft beïnvloed en waar-

de acteurs al improviserend op zoek gaan naar

om. Onder anderen Frank Meester

een verhaal. In dit 17de seizoen is nieuweling

over Arthur Schopenhauer, Haroon

Fabian Jansen een van de grote verrassingen.

Sheikh over Friedrich Nietzsche en

Deze jonge acteur blijkt alle registers te beheer-

Niña Weijers over Virginia Woolf.

sen, van hilarisch tot ontroerend, en dat levert

De vermaarde Amerikaanse hoogle-

scènes op die je nog lang bijblijven.

raar en politiek filosoof Michael San-

Ook Yannick van de Velde, die Leopold Witte

del gaat in What’s the Right Thing to

opvolgde als spelleider van De Vloer Op Jr., de-

Do? op socratische wijze in gesprek

buteert in deze nieuwe serie bij de volwassenen.

met een groep internationale millen-

Hij maakt de hoge verwachtingen meer dan waar.

nials over hun morele dilemma’s.

Kwartslag vanaf zondag 25 juni

De andere jonge acteurs Anna Raadsveld, Sanne

16.30 uur op NPO 2

Jansen, Nils Verkooijen en Sophie van Winden

komst van de democratie verkennen.

Met onder anderen Ian Buruma en

human.nl/kwartslag Het Filosofisch Kwintet vanaf zondag 2 juli om 12.10 uur wisselend op NPO 1 EN NPO 2 human.nl/het-filosofisch-kwintet What’s the Right Thing to Do? Vanaf zondag 16 juli om 19.15 uur op NPO 2 human.nl/therightthing

den Hartogh, Teun Luijkx, Achmed Akkabi, Gaite zijn verfrissend, brutaal en vindingrijk. Het is duidelijk dat ze zich niet zomaar laten wegspelen door hun meer door de wol geverfde collega’s als Pierre Bokma, Nasrdin Dchar, Eva Van Der Gucht, Anniek Pheifer, Margôt Ros, Saskia Temmink, Stefan de Walle en Carly Wijs.

De Vloer Op vanaf vrijdag 16 juni rond 23.00 uur op NPO 2 human.nl/devloerop-2017

46

DE OMROEP DIE OM JE HOOFD VRAAGT EN JE HART RAAKT

Als je vindt dat de waarheid wel wat kritiek kan hebben...

...dan versterk je het Humanistisch Verbond en investeer je in de vorming van een kritische nieuwe generatie.

Word lid voor 6 euro per maand. humanisme.nu 48