Je bent niet alleen

SCHRIJFSTER EN ACTRICE ISA HOES OVER ROUW

Isa Hoes verloor twaalf jaar geleden haar partner en de vader van haar kinderen door suïcide. Welke lessen leerde ze? Ze schreef er een boek over met haar zoon Merlijn: Je bent niet alleen, hoe het is om te rouwen om iemand die heel dichtbij je stond.

dat het verschrikkelijk was deels ook een opluchting. Hij was ziek, er waren naar het einde toe veel spanningen en dat gaf me veel zorgen. Ik voel me niet schuldig over dat gevoel, maar dat kan ik nu pas zo ervaren. Ik voel dankbaarheid voor de fijne relatie en grote liefde die we hadden. Ik omarm het rouwen tegenwoordig, het geeft me kracht. En ik ben nu trots. Ik heb het wel gedaan; we zijn met zijn drieën zover gekomen. Mijn kinderen en ik hebben een geweldige relatie, we hebben het zo fijn samen.”

Wat zou je de Isa van twaalf jaar geleden als advies geven?

“Neem de tijd voor het rouwen, gun jezelf dat. Wees niet bang voor het verdriet. Durf hulp te vragen en deel je gevoelens. Het ergste verdriet is het verdriet wat je jezelf niet kan toestaan. Nu weet ik dat alles wat je voelt ok is. Je kan het niet verkeerd doen. Ga mee met wat zich aandient, ook als je een keer een dag in bed wil blijven liggen. Forceer jezelf niet. Want de mens zit zo in elkaar dat er altijd wel weer een impuls komt om weer iets te doen, te bewegen.”

Wat is het grootste obstakel wat je hebt overwonnen?

“Ik kreeg het inzicht dat ik geen vader en moeder tegelijk hoef te zijn voor de kinderen. Er is geen vader meer, en die kan ik niet vervangen. Dat hoeft ook niet. Ik maak fouten; ik kan het niet perfect doen. Ik had niemand meer die het even van me over kon nemen als ik er doorheen zat. Ik ben gaan accepteren dat ik het soms even los moest laten, ik een moment voor mezelf nodig had. Ik hoef niet trillend met ze in de achtbaan te zitten, te gaan roeien of op avontuur, zoals hun vader wel deed. En dat is ok. Ik kan dat verlies niet compenseren.”

Hoe was de relatie van je ouders?

”Ik hoorde mijn ouders vaak ruzie maken in de slaapkamer. Even later kwamen ze dan geforceerd lachend weer naar buiten. Ze deden alles om de schijn maar op te houden. Ik zag ze zelden liefdevol tegen elkaar doen. Mijn jeugd was deels onveilig, omdat ik dit niet begreep. Als puber dacht ik vaak: ga alsjeblieft uit elkaar.”

Heb je tips voor alleenstaande ouders?

“Neem af en toe dat moment me-time. Heb je een uurtje voor jezelf, ga dan niet de was doen, maar ga lekker lopen, Netflixen of naar de sauna. Volg je behoefte. Ook als dit voor je gevoel eigenlijk niet kan en je huis een puinhoop is. En zoek contact met andere moeders: jij neemt ze de ene middag, en zij de andere. Alleen de zorg hebben, heeft ook zijn voordelen. Ik neem alle beslissingen. We hebben geweldige gesprekken en veel lol.

Wanneer was je voor het laatst intens gelukkig?

“Nou, gisteravond nog. Mijn schoonzusje Aniek vroeg of we mee gingen eten bij het restaurant waar haar dochter, ons nichtje, werkt. Om zo samen te zijn, met alle kinderen, te luisteren naar hun verhalen en te lachen en te eten. Daar geniet ik intens van. Laatst was ik een nacht met een vriendin weg: Struinen langs musea. Ook dat was zalig.”

Is geluk nu iets anders voor je dan twaalf jaar geleden?

“Ik merk dat ik minder ambitie heb. Er vallen mensen weg en daardoor kies ik nu vooral voor quality time. Doordat ik nu in de overgang zit, verander ik. Ik slaap slecht, maar accepteer het maar. Verder merk ik dat mijn zorghormoon afneemt. Ik ga meer aan mezelf denken. Iedere dag koken staat me tegen. Gelukkig houdt mijn dochter enorm van koken, dus dat is super. En ik ben nu nog meer van de kleine dingen aan het genieten: de zon, bloemetjes, kunst en de kinderen.”

Een nieuwe liefde?

“Ik ben al twaalf jaar single en nu echt weer toe aan een relatie. Ik denk dat een man in mijn leven ook stukken kan helen, kan aanraken. Een zelfstandige, mooie man met humor, waarbij ik mezelf kan zijn. Universum, verras me maar, denk ik dan! Maar ik ben nu ook gelukkig zonder.”

Is geluk een keuze?

“Ik zeg altijd: stress hebben is een keuze. Dus in die zin is gelukkig zijn ook een keuze. Zeuren is gemakkelijk. Maar ga gewoon eens op zoek naar wat jou gelukkig maakt. Misschien is het in het begin iets heel kleins, zoals een bloemetje. Dan pluk of koop je een paar bloemetjes. Ga niet achteroverleunen en wachten tot er iets gebeurd. Zo werkt het niet. Dat wat je gelukkig maakt, kan ook steeds veranderen. Doe een schildercursus, blijf in beweging, blijf dingen doen. Wie weet ontmoet je iemand of krijg je nieuwe inspiratie.”

Je hebt zelf ook een yogacursus ontwikkeld.

“Ik merk hoe helend yoga en meditatie kan zijn. Kies wel de juiste vorm yoga. Ik doe vaak een sessie yoga nidra als ik moe ben en daarna ben ik als herboren. De grootste les is dat meditatie alles kan zijn, zoals de buurvrouw die uren aan het tuinieren is, of mijn dochter die heerlijk zit te tekenen.” Isa wijst naar een woonboot waar een vrouw al een tijd tussen de plantjes aan het rommelen is. “Je hoeft geen dure reis naar Bali te plannen. Je kunt gewoon in de natuur zijn of een heerlijke sessie yin yoga doen voordat je gaat slapen.”

Isa oogt sereen en kalm. Ik denk dat heel Nederland het verdriet samen met haar en haar kinderen heeft gedragen. Dat heeft ze ons gegeven: het verdriet te leren delen met de buitenwereld. We hoeven het niet alleen te doen.

Ik spreek Isa Hoes op de Noordermarkt. Ondanks dat het terras bomvol zit, wordt er haastig een tafeltje in de zon vrijgemaakt voor ons.

Je bent niet alleen

Aandacht voor het onderwerp ‘rouw’ is hoognodig. We krijgen er vroeg of laat immers allemaal mee te maken. De dood, daar praten we liever niet over. Hoewel sterven een onlosmakelijk deel van het leven is, lijkt het alsof we dat vergeten zijn. Dan overvalt het ons als het onvermijdelijke moment daar is dat we een dierbare verliezen. Dan moeten we ‘sterk zijn’, terwijl we dat helemaal niet voelen. Maar liefst 75% van alle psychische klachten komt door rouw dat er niet heeft mogen zijn.

Je hebt twaalf jaar geleden je partner verloren, de acteur Antonie Kamerling. Een groot verdriet voor jou en je kinderen. Was er wel ruimte voor jouw verdriet? Je stond er immers ineens alleen voor met twee jonge kinderen.

Isa: “Als moeder zette ik mijn eigen verdriet vaak aan de kant. Ik wilde er voor de kinderen zijn. Dit was een continu gevecht. Want verdriet kun je niet aan of uit zetten. Ik wilde mijn pijn niet laten zien. De kinderen verdroegen het ook niet. Het was te groot; er was teveel verdriet. Als ik begon te huilen liep mijn dochter Vlinder, toen vijf, weg met haar vingers in haar oren. Ik wilde de moeder zijn die alles weer fijn zou maken en mijn verdriet verbergen.

Neem de tijd voor het rouwen, gun jezelf dat.

Stress hebben is een keuze. Dus in die zin is gelukkig zijn ook een keuze.

Maar ik had de liefde van mijn leven verloren en ik kon het gewoon niet geloven dat we niet samen oud zouden worden. Ik ging overleven.

Wat heeft het schrijven van het boek jullie aan inzichten gegeven?

“Het meeste greep me ons gesprek met Humberto Tan aan, die een broer aan aids/ HIV is verloren en een andere broer aan een hersentumor. Zijn moeder stierf aan een gebroken hart. Hij vluchtte niet voor het verdriet. Hij stopte met werken, keerde volledig naar binnen en viel stil. Hij nam alle tijd om bewust te rouwen, te huilen en op de bank te liggen. Hij pakte de pijn. Voor mij was het een eyeopener dat rouw iets is waar je tijd voor mag vrijmaken. Ook wat Kluun aangaf vond ik mooi, de schrijver die zijn vrouw verloor en met een jong kind achterbleef: ‘rouwen is een psychische noodzaak’. Mensen vragen vaak na drie weken of je ‘het al een plekje hebt gegeven’. Dat is niet mogelijk, want het verdriet blijft.”

Titel: Je bent niet alleen. Hoe ga je om met het verlies van een dierbare? Isa Hoes en Merlijn Kamerling. ISBN 9789022595015 Uitgever: Boekerij t 22,99