Amsterdam Centraal Spoorwegen in en om Amsterdam (vervolg * )

J.M. TEN BROEK

De gemeente Amsterdam zag de impasse rond het masterplan van de Staatscommissie Cluysenaer (zie OdR 2023-4, blz. 182) met lede ogen aan. Door het uitblijven van overeenstemming over het al dan niet bouwen van een Zuiderstation en van een of twee ringbanen om de stad heen, gebeurde er ook niets aan het opheffen van de ’ijzeren band der spoorwegen’ in de oostelijke stadsdelen. Het wegverkeer dreigde hier volkomen vast te lopen door de zeer lange wachttijden voor de overwegen in de op maaiveld gelegen spoorlijnen. De ringbaan voor goederenvervoer die het Rijk in 1914 besloot te gaan aanleggen, zou maar weinig soelaas bieden en daarom ging de gemeente in overleg met de twee spoorwegmaatschappijen over hun afzonderlijke ideeën. De HSM wilde de Oosterspoorweg van het CS tot voorbij Muiderpoort omhoog brengen en het Staatsspoor wilde haar spoorlijn van de kruising met de toekomstige ringbaan bij Duivendrecht tot Muiderpoort wel verhogen, maar niet het station Weesperpoort opgeven. Omgekeerd zag de SS wel brood in het door de Staatscommissie voorgestelde grote rangeerterrein tussen Duivendrecht en Abcoude met aansluiting op de goederenringbaan. Zij kreeg zelfs toestemming de gronden daarvoor en ook voor een goederenstation aan de Amstel te verwerven. De plannen gingen echter in 1922 de la in, vooral omdat de spoorwegmaatschappijen na de Eerste Wereldoorlog te maken hadden gekregen met snel oplopende verliezen. In 1926 nam de gemeente Amsterdam nogmaals het initiatief en ditmaal met succes.

De steeds intensievere samenwerking van SS en HSM in de belangengemeenschap Nederlandsche Spoorwegen maakte een aantal dubbelingen uit het plan van 1905 overbodig. Cruciaal was dat de NS zich in 1927 bereid toonde het Weesperpoortstation op te geven, waarmee de angel uit de controverse over de sporensituatie in het oosten van Amsterdam werd gehaald. Als compensatie voor de inrichtingen en de opstelterreinen van Weesperpoort moest de capaciteit bij Amsterdam CS worden uitgebreid, wat resulteerde in de aanleg van de Dijksgracht (zie OdR 2022-2), maar niet tot een uitbreiding van het CS zelf. Er hoefde nu ook geen tweede goederenstation bij Duivendrecht aangelegd te worden, als de Watergraafsmeer maar groot genoeg zou worden (zie OdR 2022-4).

Spoorwegwerken Oost

Zo ontstond het integrale plan voor de ‘Spoorwegwerken Oost’, de grootste spoorwegwerken in Europa op dat moment, die een infrastructuur in het oosten en zuidoosten van Amsterdam opleverden die voor wat de hoofdsporen betreft sindsdien vrijwel ongewijzigd is gebleven. De sporen vanaf Duivendrecht en Muiderpoort tot Amsterdam CS kwamen op spoordijken met in totaal 21 onderdoorgangen te liggen, station Amsterdam Amstel (op het aangekochte terrein voor het goederenstation Amstel) verving Amsterdam Weesper-

Een line-up van elf elektrische treinstellen materieel ’36 op het emplacement van de Werkplaats Leidschendam met rechts, van voor naar achteren, de koprijtuigen van de 217 (in dienst op 16 augustus 1937), 219 (2 september) en 223 (8 september). De foto zal gemaakt zijn vóór 15 mei 1938.

Foto: NS; de foto’s bij dit artikel komen uit het archief NVBS Railverzamelingen.