INTERVIEW / C(H)OEURS 2022 GAAT IN PREMIÈRE ‘De wereld is de afgelopen twee jaar een andere plek geworden’

Toen C(H)ŒURS van regisseur Alain Platel in 2012 in première ging in Madrid was onze artistiek directeur Jan Vandenhouwe daarbij betrokken als muziekdramaturg en stond hij Hildegard De Vuyst, de huisdramaturg van Les ballets C de la B, bij tijdens het creatieproces. Twee jaar geleden vroeg Jan in zijn nieuwe rol bij OBV zijn gezellen van toen om een remake te maken voor ons huis. Met enige covid-vertraging kan de voorstelling vandaag eindelijk in première gaan. Reden genoeg voor een gesprek, met Jan Vandenhouwe als interviewer van dienst.

— door Ilse Degryse / foto’s Filip Van Roe

EINDELIJK C(H)ŒURS

‘Welkom in mijn woonkamer!’ Met een brede armzwaai leidt Jan Vandenhouwe zijn gasten binnen in de Redoute-zaal van de Gentse Opera. Het is een grapje met een pipse ondertoon. Midden in de glorieuze 19e-eeuwse balzaal staat een enkel tafeltje met wat stoelen, waaraan het gesprek zal plaatsvinden. Ook de rest van het operahuis ligt er verlaten bij, terwijl het in deze tijd van het jaar een en al bedrijvigheid zou moeten zijn. De drukke nieuwjaarsperiode is door covid op een laag pitje gezet. Wie niet per se in huis moet zijn, zit thuis achter zijn scherm te werken. Terwijl een sfeer van opwinding en creatieve kruisbestuiving zou moeten heersen, hangt nu een gevoel van onzekerheid in de zalen.

Meer dan welke andere OBV-productie heeft C(H)ŒURS de afgelopen twee jaren geleden onder de grillen van de pandemie. In maart 2020 stond de voorstelling, die toen C(H)ŒURS 2020 heette, zo goed als paraat om de harten en de geesten van het publiek te beroeren. De première was gepland voor 20 maart; op 17 maart kondigde de federale regering af dat ons land in lockdown ging. Maar zie, nu is het moment eindelijk daar! De voorbije weken is achter de schermen, met een waaier aan voorzorgsmaatregelen, hard gewerkt aan C(H)ŒURS 2022, dat op 13 maart in première gaat.

JAN VANDENHOUWE Ik wil jullie graag eerst even meenemen naar dat vermaledijde moment in 2020. Hoe kijken jullie daarop terug?

HILDEGARD DE VUYST Ik had het gevoel dat we klaar waren met de voorstelling. Die hele lockdown kwam als een donderslag bij heldere hemel. Het idee dat de wereld op slot zou gaan, was toen nog een absurd concept, terwijl we ondertussen in- en uit- en in- en uitschakelen. Het was een onwezenlijke periode. Je had het gevoel als figurant mee te spelen in een slechte film. Dat verlies van controle op je leven was erg pijnlijk.

ALAIN PLATEL Het was heartbreaking. Ik herinner me je telefoontje, Jan: ‘We moeten stoppen.’ Het was een traumatische ervaring vlak voor de première zo abrupt alles te moeten afbreken. JAN Ik herinner me ook dat er toen net iets heel speciaals gebeurd was. Het koor en het ballet waren voor misschien wel de eerste keer sinds de fusie van Opera Vlaanderen en Ballet Vlaanderen in 2014 diepgaand met elkaar in gesprek gegaan.

ALAIN Dat was inderdaad een memorabel moment. Het gesprek was er gekomen naar aanleiding van een scène op het einde van de voorstelling waarbij aan de dansers gevraagd werd om zich uit te kleden en vervolgens naakt tussen de groep van het koor naar achteren te verdwijnen. In de eerste versie van C(H)ŒURS in Madrid hadden we dat ook gedaan en daar had dat goed gewerkt. Ook een aantal koorleden had zich toen helemaal blootgegeven. Niemand was verplicht, maar het effect was wel bijzonder. Ook nu stelden we de vraag wie dat zou zien zitten. De dansers van Opera Ballet Vlaanderen vonden het op zich al opmerkelijk dat die vraag überhaupt op tafel werd gelegd. ‘Meestal wordt zoiets gewoon aan ons opgelegd’, was hun reactie. Ze vroegen zich vervolgens af wat dat voor hun collega’s uit het koor zou betekenen. Zouden ze wel voldoende beseffen wat zoiets inhoudt? Daarna kwam de vraag om daar met zijn allen een gesprek over te voeren. Ik herinner me hoe een van de danseressen toen het woord nam en het over body shaming had. Het koor reageerde daar ongelofelijk goed op. Ze vonden het een cadeau dat de dansers daar zo openlijk over wilden praten. Het werd een intiem gesprek tussen die negentig mensen die op de scène zaten en persoonlijke en gevoelige informatie deelden. De dag erna zou ook het orkest bij de repetities komen.

HILDEGARD Een productie staat of valt met de gezamenlijkheid die je kan creëren tussen de artiesten. Zo’n proces is een delicaat kantwerk en Alain is een meester in het timen daarvan. Jij maakt daar ruimte voor binnen de afgemeten tijd die je voor het productieproces van de voorstelling gegeven is, omdat je vindt dat zo’n gesprek op dat moment belangrijker is dan een technische repetitie. Ach, het was erg heftig. Alles was in stelling gebracht om de magie te laten gebeuren en dan plots…

‘Ik voelde ook een vooroordeel ten opzichte van een groot operahuis als Opera Ballet Vlaanderen. Maar dat is helemaal omver geblazen’

JAN Alain, jij voelde aanvankelijk wat weerstand om C(H)ŒURS na het succes in het Teatro Real in Madrid in 2012 bij Opera Ballet Vlaanderen te hernemen.

ALAIN Ik heb altijd met luide stem verkondigd dat ik nooit een productie opnieuw zou maken met andere mensen dan zij die ze gecreëerd hebben. Ik voelde ook een zeker vooroordeel ten opzichte van een groot operahuis als Opera Ballet Vlaanderen. Ik had schrik voor een bepaalde rigiditeit, dat alles super strak gepland zou zijn en dat er geen openheid zou zijn om te creëren en te improviseren. Ik dacht dat dat met een compagnie van klassiek geschoolde balletdansers niet zou lukken. Maar omdat de vraag van jou kwam, wilde ik het toch wagen. Jij kende C(H)ŒURS ook heel goed. Ik vond het interessant om te zien wat het zou geven.

JAN Hoe staat het ondertussen met je vooroordeel? Houdt dat nog stand?

ALAIN Dat is helemaal omvergeblazen (lacht). Een van de dingen die me zijn opgevallen is hoe snel de dansers van OBV materiaal aanleren. Hoe snel ze ook eigen materiaal maken, dat ook meteen interessant blijkt te zijn. Overigens heb ik niet de vijftien dansers die meedoen in de voorstelling geselecteerd uit het gezelschap. We hebben daarentegen de vraag neergelegd wie daar zin in had, wat maakt dat een erg gemotiveerde groep op de scène staat. JAN C(H)ŒURS onderzoekt de kracht van massabewegingen, en de gevaarlijke keerzijde die die kunnen hebben. We zijn tien jaar na de première van C(H)ŒURS in Madrid. De voorstelling werd toen op vraag van intendant Gerard Mortier gecreëerd tegen de achtergrond van de Arabische Lente, de bankencrisis en het protest van de indignados. De wereld is ten opzichte van toen erg veranderd. Terwijl er in 2012 nog eerder een positieve dynamiek in de lucht hing – mensen kwamen op straat en wilden dat alles op zijn kop gezet werd met als doel van de wereld een betere plek te maken – zijn het vandaag niet de grote emancipatorische bewegingen die onze aandacht kapen. Hoe verhouden jullie jullie daartoe?

HILDEGARD Dat vind ik een moeilijke vraag. We zitten inderdaad in een stokkend en surplacend deel van de wereld, maar we moeten breder kijken dan Europa en het Westen, want anders word je depressief. We moeten ook de rest van de wereld in ogenschouw nemen. In Chili bijvoorbeeld is net een 35-jarige progressieve vernieuwer verkozen tot president na twee jaar opstanden.

ALAIN In 2012 zijn we vertrokken van de grote opstanden die je net noemde en hebben we de link gelegd naar de opera’s van Verdi en Wagner. Zij leefden in de 19e eeuw ook in woelige tijden en met hun muziek gaven ze een stem aan het progressief nationalisme. Ook zij zagen de protestbewegingen van hun tijd als iets positiefs. Ondertussen weten we dat extreem-rechtse bewegingen hetzelfde platform gevonden hebben om hun ongenoegen te ventileren en dat ze zonder problemen ostentatief

‘Een productie staat of valt met de gezamenlijkheid die je kan creëren tussen de artiesten. Zo’n proces is een delicaat kantwerk en Alain is een meester in het timen daarvan’

Hildegard De Vuyst

op straat kunnen komen. Ik schrok bijvoorbeeld erg toen ik de allereerste keer Schild & Vrienden zag protesteren, toen zij in 2018 het Gravensteen bezetten. De wereld is ondertussen inderdaad een heel andere plek geworden. Denk ook aan de bestorming van het Capitool in Washington vorig jaar.

HILDEGARD Ik heb het gevoel dat wij geatomiseerd zijn. Alles is in alle richtingen uit elkaar gespat en we zijn in nog sterker gepolariseerde standpunten terechtgekomen. Het woke-denken staat tegenover een uiterst conservatieve reflex en die extremen versterken elkaar almaar meer.

JAN Zal zich dat ook vertalen in de voorstelling? Is daar veel aan veranderd?

ALAIN Ik denk dat dat niet nodig is. Mensen zullen uit zichzelf die reflectie en die nieuwe associaties maken. Waar ze bij bepaalde scènes tien jaar geleden aan de Arabische Lente zullen hebben gedacht, zullen ze vandaag aan de bestorming van het Capitool herinnerd worden bijvoorbeeld.

JAN Je had het al over de naaktheid op de scène. C(H)ŒURS gaat niet alleen over de spanning tussen individu en groep. Daarnaast zijn ook de existentiële vragen, het omgaan met onze sterfelijkheid en kwetsbaarheid, een belangrijk thema. Dat zit ook in de muziek. Het begint en eindigt bijvoorbeeld met delen uit Verdi’s requiem. Met de covid-epidemie zijn we ons met zijn allen misschien bewuster geworden van onze eindigheid. Je hoeft de radio ‘s ochtends maar aan te zetten of je hoort de dagcijfers over besmettingen, hospitalisaties en sterfgevallen.

ALAIN Dat is zo, maar het besef van sterfelijkheid is een constante in al mijn voorstellingen. Met name in Requiem pour L.(uit 2018, waarin de euthanasie van een vrouw werd getoond, red.) heeft zich dat geculmineerd en zo ver als toen zal ik allicht niet meer gaan. Dat betekent niet dat het thema ooit zal verdwijnen. Het is voor mij zo essentieel verbonden met de manier waarop ik in het leven sta. Het besef dat er een einde aan komt en dus ook de relativiteit van alles wat we doen is een deel van mijn identiteit.

HILDEGARD Ik herken dat bij Alain maar ik sta daar helemaal anders in. Ik heb het meer voor de versregel van Paul van Ostaijen waar ik bij het einde van C(H)ŒURS aan moet denken: ‘Ik wil bloot zijn en beginnen.’ Dat altijd maar opnieuw herbeginnen is iets wat mij persoonlijk meer bezighoudt.

JAN Het is boeiend om jullie beiden bezig te horen. Hildegard, jij was altijd de trouwe rechterhand van Alain, maar nu begint een nieuw hoofdstuk in jullie samenwerking en worden de rollen een beetje omgedraaid. Jij neemt volgend jaar de artistieke leiding over van Les ballets C de la B van Alain. Mijn liefdevolle vraag aan jullie allebei is: wat betekenen jullie voor elkaar?

HILDEGARD Alain is mijn nooit eindigende inspiratiebron van hoe je ook in het leven kunt staan.

ALAIN En vice versa. Dat gevoel delen we – wat onze kracht is.

HILDEGARD Wij zijn twee verschillende mensen, maar ik leer nog elke dag bij van Alain

ALAIN En ik van Hildegard en dat is niet gefaked. Echt niet. Je kunt onmogelijk dertig jaar met iemand samenwerken als die uitwisseling er niet is. Wat ik nu ga zeggen zal misschien klef klinken, maar jij bent een spiegel voor me. En dan bedoel ik: de meest meedogenloze en tegelijk helderste spiegel die je je kunt voorstellen. Als artistiek leider vraag je voortdurend naar feedback. Hildegard is daarin altijd het scherpste geweest en dat heb ik steeds geapprecieerd. Zelfs al kletterde het bij momenten en botsten de meningen, de dialoog is nooit gestopt.

HILDEGARD Ik heb ondervonden dat niet iedereen graag in die harde, heldere spiegel kijkt. Er zijn mensen die dat onverdraaglijk vinden, maar ik blijf altijd dezelfde. I’ll be your mirror van The Velvet Underground & Nico is niet voor niets al jarenlang mijn lijflied. Maar bon, nu moet die spiegel dus een andere functie opnemen bij Les ballets C de la B (lacht).

JAN Word jij dan nu een spiegel voor haar, Alain?

HILDEGARD Ik hoop het. You’re gonna be my worst critic!

JAN Maar je zult toch geen schoonmoeder worden… (lacht) HILDEGARD Maar neen, totaal niet. Ik heb het gevoel dat er niet zoveel verandert. Ik heb vroeger ook al subsidiedossiers voor Les ballets C de la B geschreven. We gaan de artistieke leiding delen en dat is voor mij superbelangrijk.

ALAIN Wat ik cruciaal vind, is dat we in de afgelopen dertig jaar met iedereen bij Les ballets C de la B een legacy hebben opgebouwd en dat die wordt voortgezet. Het is voor ons altijd een vanzelfsprekendheid geweest om met een diverse en inclusieve cast te werken, zelfs lang voor die vragen gesteld werden. Jong of oud, volwassenen of kinderen, dun of dik, trans of anders: we hebben altijd een bonte mengeling van dansers op de scène gebracht en daar ben ik erg trots op. Het publiek is daar trouwens ook altijd in meegegaan.

JAN Ik wil in mijn laatste vraag nog even terugkeren naar de muziek in C(H)ŒURS. Ik herinner me dat Wagner helemaal niet je ding was toen we in 2012 de voorstelling maakten in Madrid, Alain. Hoe is het om nu opnieuw met die muziek aan de slag te gaan?

ALAIN Ik ben zo gelukkig, Jan... (lacht). Neen, serieus, als ik ergens blij om ben is dat ik in de loop van mijn ‘carrière’ zoveel mensen tegengekomen ben die me telkens op andere gedachten hebben gebracht. Gerard Mortier is zo iemand, Steven Prengels (de muzikale regisseur van C(H)ŒURS 2022, red.) is zo iemand en jij bent ook zo iemand die elke keer nieuwe deuren heeft geopend. Ik ben een absolute Bach-fanaat. Die heeft geen noot geschreven waarvan ik denk: mmm, da’s een beetje minder. Bij alle andere componisten heb ik zo mijn voorkeuren, maar door met hun muziek te werken heb ik ontdekt wat voor kracht daarin kan zitten. Bij Verdi en ook Wagner is dat net zo geweest. Als ik nu de ouverture van Lohengrin hoor aan het begin van C(H)ŒURS heb ik het gevoel dat die daar speciaal voor geschreven is.

C(H)ŒURS 2022

Waarin schuilen de kracht en het gevaar van een massa anno 2022? Choreograaf Alain Platel beantwoordt die vraag aan de hand van de politiek geladen muziek van Wagner en Verdi. Zowel ons ballet als ons koor danst je doorheen de voorstelling.