Nieuwsbrief op stoapel 16

06 Sep 2013

N

i

e

u

w

s

b

Erfgoedvereniging Temse, 6 sept. Op Stoapel bestaat 5 jaar, we blikken terug maar kijken ook vooruit met onze voorzitter Lieven. Rudi, ex-Boelman en bezieler van Boelwerfblog en Facebookgroep vertelt over zijn leven op de werf. Arthur maakte een round-up van de belangrijkste Facebooknieuwtjes.

Marc staat even stil bij het overlijden van ‘de verpleegster van de werf’ Blanche Massart. Hugo maakte een verslag over ons bezoek aan het MAS. Naast Op Stoapel- en Boelwerfnieuws verneem je verder hoe je lid kan worden.

Veel leesplezier!

5 jaar Op Stoapel Het was ergens in ‘92 toen, eerder toevallig, de Boelwerf voor mij opdook. Ik woonde toen in Antwerpen en wilde op mijn fiets de streek rond Antwerpen ontdekken. Dijkpaden langs de Schelde

r

i

Boelwerf

e

f

1

6

Te m s e

brachten me via Klein Brabant naar de Tentoonstelling brug van Temse. Ergens na een haar- IN HET ZOG VAN BOELWERF speldbocht in Mariekerke werd in de verte het groen aan de overkant onderScheepvaartmuseum broken door industriële activiteit. Bij Baasrode 22/03/2013 -voorj. 2014 het naderen zag ik abnormaal hoge gebouwen en talrijke kranen. Ik las ‘Boelwerf ’ op één van de loodsen. Het dorp Temse dat letterlijk aan de werf vast klitte, verdween bijna in het niets tegenover de eindeloze rij van magazijnen, hellingen en kantoren. Enkele schepen lagen geduldig te wachten op hun voltooiing. Veel bedrijvigheid of lawaai was er niet, enkel de auto’s over de brug van Temse verbraken de stilte.

Boelwerf lag stil na het eerste faillissement in 1992. Ik werkte toen bij de WIE WAS PASTER PYPE? radio op de voormalige BRTN en had In het kader van onze Expo ‘In het dus al gehoord over vakbondsacties en zog van Boelwerf’ komt, ter gelegeneen dreigend faillissement. Het voelde heid van Open Monumentendag irreëel aan te bedenken dat het hier zon. 8 sept., Aalmoezenier Dirk Deallemaal afgelopen was. maeght spreken over Paster Pype ‘De Ik weet nog dat ik toen speciaal ben Daens van de vissers’. Info p 9 afgestapt om dit tafereel in mij op te nemen. Dit beeld van de stilgevallen scheepswerf blijft op mijn netvlies ge- WORDT LID VAN OP STOAPEL Voor 10€ of 20€ (erelid) ben je lid tot einde brand alsof het gisteren was. p2 2014, ontvang je 3 keer per jaar onze nieuwsbrief en kan je genieten van kortingen op onze evenementen. Info p 14

INHOUD P1: 5 jaar Op Stoapel P6: Rudi Scheers over Boel P7: Facebookgroep Boelwerf P8: Heengaan Blanche Massart P9: Paster Pype - Expo Baasrode P10: Verslag bezoek MAS P12: Nieuws Boelwerf - Op Stoapel P14: Lidmaatschap - Kalender Blik op de toekomst Brug van Temse en zicht op de werf in 1990. © Jimmy Hemelaer Info:

•

opstoapel@scarlet.be

•

0486

89

76

85

• P1

06 Sep 2013

Het verleden begraven?

Toen ik in Temse ging wonen in 2002 stonden alle gebouwen er nog. Georges R., de vorige eigenaar van ons huis, vertelde dat hij als jonge gast nog op de werf had gewerkt als nagelheetmaker, dat het helse lawaai van het klinken te horen was tot in Steendorp en dat hij daar zijn doofheid aan te danken had.

Hoewel het verboden terrein was ben ik nog enkele keren gaan wandelen op de verlaten en in verval geraakte werf.

Even later kwamen de bulldozers en werd alles met de grond gelijk gemaakt, onherroepelijk en meedogenloos. Fascinatie en verwondering maakten plaats voor verontwaardiging en ongeloof.

Moest nu werkelijk alles weg van wat 165 jaar bestaan heeft en duizenden mensen welvaart en voorspoed heeft bezorgd in de regio? Prachtige schepen liepen hier van stapel, jarenlange knowhow is hier opgebouwd. Boelwerf stond symbool voor kwaliteit en vakmanschap. Alles weggevaagd, op enkele maanden tijd in 2002.

‘We moeten naar de toekomst kijken, het verleden achter ons laten, nieuwe wegen inslaan’. Dat was wellicht het

motto van de bedenkers van ‘De Nieuwe Zaat‘ of was het niet eerder het economisch belang van enkele ondernemers die hier een grote slag konden slaan.

Een dierbare die ons ontvallen is vergeet men niet en zo is het ook met dit erfgoed.

Dat men bij de ontwikkeling van ‘De Nieuwe Zaat’ geen aandacht heeft gehad voor het erfgoed Boelwerf is een gemiste kans en een historische vergissing. Al waren het maar enkele gebouwen (sociaal gebouw Den Esch, oud administratief gebouw van 1947 in Art-decostijl, enkele werkhuizen uit het interbellum) die men had kunnen renoveren om een museum in onder te brengen. Dan hadden we iets gehad ter compensatie van de teloorgegane scheepswerf. Het huidige AC De Zaat kan bezwaarlijk een overgebleven gebouw van de Boelwerf genoemd worden gezien het uitzicht ervan in niets doet denken aan het voormalige administratief gebouw (den nieuwe bureau genoemd) dat bovendien weinig historische waarde had. Gelukkig heeft de gemeente Temse straatnamen gekozen die verwijzen naar de werf en heeft ze

het AC gedecoreerd met afbeeldingen en maquettes van Boelwerf, al hadden we dat liever in een volwaardig museum gezien. Eén kraan is er dankzij de curatoren blijven staan, ook al kwam ze oorspronkelijk van de concurrerende werf Cockerill in Hoboken. Hopelijk wordt deze op korte termijn gerenoveerd en doet men er meer mee dan een ‘naakte’ restauratie (bezoekerscentrum, infopanelen, verlichting).

We moesten iets ondernemen in Temse om dit erfgoed in ere te herstellen en het respect te geven dat het verdient.

Dat zijn we ook verschuldigd aan de slachtoffers van de arbeidsongevallen die het vaak gevaarlijke werk veroorzaakte.

Erfgoed om te koesteren Ik koos Boelwerf als onderwerp voor een verhandeling i.h.k.v. een studie cultuurmanagement in 2007 (Boelwerf, erfgoed om te koesteren). Hierin ging ik na welke initiatieven er al geweest waren i.v.m. het erfgoed Boelwerf en wat de mogelijke opportuniteiten zijn voor een vereniging rond dit onderwerp. De studie wees uit dat de lovenswaardige initiatieven die er geweest waren los van elkaar stonden en meestal symbolisch en statisch van aard waren (straatnamen, een beeld, bescherming kraan, foto’s in AC De Zaat ...). Een coherente visie op langere termijn op het erfgoed Boelwerf met aandacht voor het verhaal achter de werf en de mensen die er werkten, ontbrak. Deze leemte vult Op Stoapel tot op vandaag in. De oprichting van Op Stoapel in juni 2008 was het in praktijk brengen van de conclusies van mijn verhandeling. De missie van Op Stoapel is het levendig houden van het Boelwerf-erfgoed op lange termijn, het optekenen en doorgeven van verhalen van mensen die er werkten, het onderzoeken van de levensloop van schepen, het bestuderen van scheepsbouwtechnieken, door zoveel mogelijk expertise te verzamelen en die ter beschikking te stellen van derden, enz.

De werf in puin, op de achtergrond het oorsprankelijke AC en de beschermde kraan © Werner De Bauw Info:

•

opstoapel@scarlet.be

•

0486

89

76

85

•

P2

06 Sep 2013

Het erfgoed Boelwerf heeft een enorm potentieel. Er is nog behoorlijk veel archiefmateriaal bewaard gebleven in zowel privé-archieven als publieke archieven. Er zijn nog mensen die het kunnen navertellen, maar stilaan ontvallen ze ons.

Groeipijnen Dit alles gaat echter niet van een leien dakje. De pijn van het faillissement in 1994 is nog altijd voelbaar in de harten van velen. Er zijn diepe wonden geslagen en dat voel je nog altijd op evenementen en de samenwerkingen die je probeert op te zetten. Als niet-Temsenaar beginnen aan een vereniging over de scheepsbouw heeft zowel voor- als nadelen gehad. Het is vaak een buitenstaander die de mensen hun ogen moet openen voor de waarde van hun erfgoed en de bijdragen die ze daar zelf toe geleverd hebben. Ik heb het erfgoed Boelwerf altijd vanuit zijn regionale en nationale belang benadert omwille van zijn verwezenlijkingen en zijn enorme potentieel op vlak van toerisme.

Als niet-Temsenaar zijn er echter ook deuren die gesloten blijven. Feit dat je zelf niet op de werf hebt gewerkt maakt je soms ongeloofwaardig over je goede bedoelingen en dat is jammer. In het begin werden we ook vaak onterecht in een

Het eerste project van Op Stoapel: het multidisciplinair project ‘Verankerd’ in 2009 © Marleen Hiels

ideologisch/politiek vakje geduwd.

Op Stoapel is altijd pluralistisch en onafhankelijk geweest en heeft dat ook recent geformaliseerd in zijn statuten.

Ondertussen is er een goede mix van ex-werknemers, mensen met professionele ervaring in de cultuur- en erfgoedsector, mediamensen, mensen uit het bedrijfsleven ....

Ik ben trots op hetgeen we bereikt hebben in 5 jaar tijd. Als oprichter van Op Stoapel zeg ik er meteen bij dat dit niet kon zonder de hulp van vele vrijwilligers, bestuursleden en

partners die hard hebben gewerkt om alles tot een goed einde te brengen. Ik wil al deze mensen oprecht bedanken voor wat ze de afgelopen 5 jaar voor Op Stoapel hebben gedaan.

Naar een betere structuur De realisatie en uitvoering van projecten vergt veel meer energie en volharding dan het hebben van een idee, en daarvoor heb je een brede basis nodig.

Met onze nieuwe vzw-structuur, de installatie van een nieuwe Raad van Bestuur en een ledenwerking zetten we de volgende belangrijke stap.

Verder in deze nieuwsbrief lees je alles over hoe ook u een bijdrage kan leveren door lid te worden van onze vereniging.

Overzicht 5 jaar Op Stoapel In 2009 was er het grote multidisciplinaire project ‘Verankerd’ met documentaires, interviews, foto’s, werken van de gemeentelijke academie, theater, muziek, Boelwandeling, … Op een paar weekends tijd kwamen maar liefst 1700 mensen langs.

In 2010 bracht Op Stoapel de Bernisse, een mijnenveger ‘made by BoelwerfTemse’ in 1954, van Rotterdam naar De Bernisse tijdens Temse in de Wolken in 2010 © Herbert Vercauteren Info:

Belval

•

opstoapel@scarlet.be

•

0486

89

76

85

• P3

06 Sep 2013

avond. Dat de zaal volledig uitverkocht was, is een stimulans voor Op Stoapel om verder te gaan op zijn elan. Dat betekent vernieuwende en verrassende evenementen met hoge kwaliteit.

Op de Erfgoeddag op 21 april 2013 in AC De Zaat in Temse werd er ondermeer dieper ingegaan op de maquettes van schepen gebouwd door Boelwerf, die hier permanent zijn opgesteld. Onder de noemer ‘Boelwerfgoed‘ kregen de bijna 300 bezoekers een breed palet van film en expo voorgeschoteld, deskundig begeleid door ex-Boelmannen.

Boelmannen Vertellen, Erfgoeddag 2011 © Lieven Muësen

Temse tijdens de manifestatie ‘Temse in de Wolken’. Ondanks het mindere weer gingen 1600 mensen aan boord om een kijkje te nemen.

In 2011 toonden we in de Watermolen aan de Wilfordkaai in Temse het project ‘Boelmannen Vertellen’, dat tevens kaderde in de Erfgoeddag 2011 met als thema ‘armoede’. Zes ex-werknemers vertellen honderduit over hun wedervaren vanaf hun prille jaren tot nu … gefilmde tijdsdocumenten om te koeste-

Op Stoapel werd uitgenodigd door het scheepvaartmuseum van Baasrode om een tentoonstelling over Boelwerf te organiseren in 2013, nl.

‘In het zog van Boelwerf ’. Historiek, techniek en verhalen geven een sfeerbeeld van de Boelwerf. Het is de eerste expo van Op Stoapel buiten Temse. Ze is nog tot h et vo o r j aar van 2014 te bezoeken.

Zie ook verdere berichtgeving in deze Boelwerfgoed, Erfgoeddag 2013 © Kurt Vermeir, - Editie Temse nieuwsbrief. ren. Meer dan 500 Op Stoapel startte van bij aanvang ook m e n s e n k w a m e n met periodieke nieuwsbrieven die gremet open mond en tig worden gelezen. pretlichtjes in de Tussendoor gaat Op Stoapel op uitstap ogen kijken en luis- (Fort Liefkenshoek Kallo, visserijmuseteren. um Mariekerke, MAS ...) en komen we maandelijks bijeen om te plannen, te In september 2012 discussiëren en terug te denken aan de pakten we uit met grote Boelwerfdagen. Regelmatig een avondvullend neemt Op Stoapel ook deel aan maritheaterprogramma tieme en watergebonden manifestaties ‘De Zaat, een plek (o.a. Waterkant Antwerpen, Tolerant om lief te hebben’ in Rupelmonde, Belgian Boat Show Gent, de Roxy in Temse. Lillo Waterdorp) en we organiseren Met live interviews, lezingen en begeleide rondwandelingen muziek, film- en fo- op de voormalige ‘Zaat’ (scheepswerf) tomontages en thea- en omgeving. Op Stoapel is lid van Water werd het een tererfgoed Vlaanderen en van N-top o n v e r g e t e l i j k e (Nautisch toeristisch overlegplatform).

De Zaat, een plek om lief te hebben © Herbert Vercauteren Info:

Belval

•

opstoapel@scarlet.be

•

0486

89

76

85

• P4

06 Sep 2013

Op Stoapel kreeg in april 2011 een eervolle vermelding van de provincie OostVlaanderen als waardevolle erfgoedorganisatie.

Wat brengt de toekomst?

Na 5 jaar werken moeten we terugblikken en lessen trekken voor de toekomst.

Een vereniging opstarten is één ding, zorgen dat ze blijft bestaan op lange termijn is iets anders. Daarvoor is een sterke structuur nodig met gedeelde verantwoordelijkheden. Intussen is er eindelijk een oplossing voor ons huisvestingsprobleem. Binnen de gemeentelijke infrastructuur was het niet mogelijk een lokaal voor Op Stoapel ter beschikking te stellen. We zijn dus op zoek gegaan naar een betaalbare huuroplossing en hebben die gevonden bij Belgomine op Cauwerburg. Ons archief dat nu gedeeltelijk in Baasrode opgeslagen is kan zo terugkomen naar Temse waar het thuishoort. Er is ook vergaderruimte en mogelijkheid om kleine expo’s te organiseren.

Het vinden van vrijwilligers is niet altijd even gemakkelijk gebleken. De coördinatie van evenementen en de dagelijkse werking van Op Stoapel kwamen in het verleden te veel op slechts enkele schouders terecht. Door de frequentie van initiatieven wat naar beneden te halen en

Missie Op Stoapel Op Stoapel wil het rijke erfgoed van de scheepsbouw langsheen de Scheldeboorden onderzoeken, bewaren en op een originele en creatieve manier ontsluiten voor een breed publiek. Ze legt daarbij de focus op de industriële zeescheepsbouw in Temse. Op Stoapel wil dit doen door eigen onderzoek, door samenwerkingsverbanden aan te gaan met verenigingen, overheden, kunstenaars en andere belanghebbenden, en door in het algemeen alle daden te stellen die onze missie kunnen verwezenlijken. Op Stoapel wil ook meewerken aan projecten van derden die raakvlakken hebben met het scheepsbouwerfgoed in de Schelderegio de taken meer te verdelen onder de bestuursleden hopen we hieraan te verhelpen. Zo vervalt de jaarlijkse picknick in juni maar zullen we wel elk jaar meedoen aan de Erfgoeddag i.p.v om de 2 jaar. Door met lidmaatschappen te werken hopen we meer mensen actief te betrekken en genereren we extra werkingsmiddelen. De nieuwsbrief zal 3 maal per jaar voor onze leden ter beschikking worden gesteld via een website die zal worden ontwikkeld. Onze leden zullen ook korting krijgen op evenementen.

Op Stoapel is geen onbekende meer in het erfgoedwereldje. Mensen weten ons te vinden als het gaat om Boelwerf. Ons archief groeit maar we verwijzen ook graag door en zo zijn we stilaan ook een expertisecentrum aan het worden. Onze evenementen

worden druk bezocht en zeer goed onthaald. Maar het werk is nog niet af.

Eén van onze doelstellingen op lange termijn is een museumschip, gebouwd op de Boelwerf, dat aan de enig overgebleven gerestaureerde kraan kan liggen. Samen met lokale en regionale overheden, een sterke horecapartner, het bedrijfsleven en niet te vergeten het regiotoerisme kan dit lukken. Het zou een erkenning zijn voor al het werk dat we verrichten als organisatie samen met onze partners en vrijwilligers.

Maar vooral zou het een erkenning zijn voor 165 jaar scheepsbouwgeschiedenis en een eerbetoon aan alle Boelmannen en -vrouwen die er gewerkt en geleefd hebben.

Lieven Muësen (voorzitter Op Stoapel) De Raad Van Bestuur van vzw Op Stoapel op haar stichtingsvergadering op 11/02/2012. Van links naar rechts: Eric Bauwelinck (ondervoorzitter,) Bert De Laet, Gaston Derkinderen, Lieven Muësen (voorzitter), Eddy Alcock, Jean De Block, Paul Bertolo, José De Staelen, Theo Baeke (penningmeester), Eddy Groenwals, Hugo Van Britsom (secretaris), Marc Hauman, Patrick Mertens. Lid van de Raad van Bestuur maar niet op de foto: Bert Bauwelinck, Geert Geysen, Eddy Hauman, Rudi Scheers, Jean van Gorp, Arthur Mettepenningen, Jacques Tollenaere.

Mede-oprichters maar geen lid van de raad van bestuur: Phillippe Van Damme, Nicolas Saverys, Jef Maes, Johan Dambruyne, Bart Hoefnagels,, Franke Lok., Katty Vermeir. © Foto: Paul Bertolo

Info:

Belval

•

opstoapel@scarlet.be

•

0486

89

76

85

• P5

06 Sep 2013

Rudi Scheers over Boel Toen ik bij Boel vertrok was mijn eerste opdracht ander werk zoeken, wat uiteindelijk lukte, maar zonder enige voldoening. Pas dan besefte ik de sterke band die we als werknemers onder elkaar hadden op de werf.

Je werd op de werf als jonge gast ‘gepest’ zoals men dat nu noemt. Het grote verschil met nu was, dat men wist van ophouden en uiteindelijk stopte en je dan zelfs een handje kwam toesteken.

Op andere bedrijven en later heb ik dat steeds meer ervaren, was het veelal dat je na het inwerken het allemaal zelf verder mocht uitzoeken, als je al de tijd kreeg daarvoor. Het was ook steeds een verloop van mensen zodat je geen band kon krijgen met elkaar. Men vond dat ook niet belangrijk meer, en het was dan ieder voor zich. Werken was en is dan eerder een geestdodend middel, om uiteindelijk een maatschappij te krijgen met weinig gemotiveerde mensen, wat zich dan uit in onvriendelijkheid en steeds meer minderwaardige producten.

Zonde, maar ja, winst gaat boven alles en werk is nu enkel nog om aandeelhouders tevreden te houden.

Samenwerking en veiligheid Op de werf was dat eerder uitzondering, en het kon bijna niet anders, want iedereen moest voor elkaar verantwoording opnemen of je kon het in het ergste geval met je leven bekopen.

Daar zijn voorbeelden genoeg van, werken in bodems van de zeeschepen vereiste dat je op elkaar kon rekenen, anders lukte het nooit om het werk gedaan te krijgen. Ook de verschillende stielen moesten dat voor elkaar opbrengen, en daar werd menig woord gevloekt als er een lasbol (spetter van een lasser) in je overal terecht kwam. Of een arbeider/brander riep ‘vanonder’ (waarmee hij bedoelde dat hij boven je zat en je uit de weg moest gaan want dat hij ging branden, zodat hij je niet zou kwetsen) en begon daarna te bran-

den, als je dan te laat weg was kreeg je een ware hel van gloeiend ijzer over je heen, net vuurwerk.

Ook het werken met de kranen, bijvoorbeeld een ploeg in de machinekamer pakte de last aan en boven aan het gat van de machinekamer stond dan iemand teken te doen opdat de kraanman wist wat hij moest doen, en inderdaad daar kwam het soms aan op centimeters of je had brokken. Want de kraanman moest op de aangever kunnen bouwen, want zelf zag hij zijn last niet meer hangen in het gat van de machinekamer van het schip, en dikwijls moest die last nog met takels (pallangs) schuin op een of ander dek worden getrokken. Sommigen zullen wel denken, hadden ze daar dan geen radio's, o ja, maar dat was in het begin alleen voor bepaalde aanpikkers, ik heb de tijd nog geweten dat iedereen maar moest zorgen dat zijn materiaal aan boord geraakte.

Een schip zou nooit gebouwd kunnen worden zonder het respect naar elkaar toe, al leek het zo dat als je als buitenstaander aan boord kwam, er niks anders werd gedaan dan ruzie maken.

Maar probeerde je als leek daar tussen te komen, pas dan ondervond je die verstopte en verstokte eendracht, die manier van ‘waar bemoeit die snuiter

zich mee’. Het is een gevoel dat je het meest aantrof aan boord, en in sommige ateliers. Het was een harde wereld, niet meer te vergelijken met nu, waar het anders hard is, en volgens mij op sommige vlakken wreder en onmenselijker.

Scheepsbouwers/kunstenaars Ik heb nu nog mensen gesproken die als ze over de werf praten dat met zo een ontzag doen, of anderen met zoveel drift, net alsof je kunstenaars hoorde praten over hun werkstuk. Nadien dacht ik dan, het is eigenlijk nog waar ook, het waren kunstenaars om zoiets te verwezenlijken, temeer omdat zeker in de vroegere periode, er veel moest worden geïmproviseerd, en dat kon men op de werf ongelooflijk goed, ieder probleem werd opgelost naar volle tevredenheid, ook al waren de middelen soms veel minder voor de hand liggend.

Ik heb geleerd om op elk probleem een antwoord te zoeken, zelfs tegen de meestergast in als het moest, want die moest zorgen dat het binnen de bemeten tijd af was, mijn probleem was dat niemand achter mijn gat de rommel moest komen opkuisen.

Een schip werd als het ware in elkaar getrokken, met takels, pompen en spieën, langs de arbeiders kant met

Een beeld van Boelwerf einde jaren 80 © foto onbekend Info:

•

opstoapel@scarlet.be

•

0486

89

76

85

• P6

06 Sep 2013

zweet, frustratie, gelach en tijd voor een pafke. Een schip dat dus van stapel liep en je zat tijdens de stapelloop in de buik van het schip dan leek het net alsof het uit elkaar zou springen zoals een veer.

Maar op het water werd het schip echt geboren, rekte zich uit, ontspande zich en ging leven.

En als het schip dan uiteindelijk afgemeerd lag begon de rest van het verhaal, dat best nog een aantal maanden kon duren.

Een schip was dan uiteindelijk aan zijn proefdraaien toe van al wat ook maar kon draaien, testen, bunkeren, motor testen, groepen testen, veiligheidssystemen testen, Lloyd's die dan de testen kwam inspecteren en goed- of afkeurde, maar geen medelijden kende: het moest in orde zijn. Later is wel eens gezegd dat men op die manier wel moest ten onder gaan, want al die kwaliteit kostte geld, de lageloonwerven in Japan kregen op die manier steeds meer opdrachten en droogden de opdrachten voor Boel en Cockerill op. Lijkt logisch, ware het niet dat dit een officiële versie is, minder officieel zag het er helemaal anders en niet zo proper uit. Hopelijk zal ooit wel eens de echte waarheid aan het licht komen al zal de les weerom niet geleerd zijn.

Wat me eigenlijk brengt bij het onderwerp van dit schrijven, waar is de geschiedenis van de werf ? Wie gaat het ooit op zich nemen? Want de tijd begint te dringen, alles verbleekt ieder dag meer om uiteindelijk te verdwijnen zonder een verhaal, met al de feiten en gebeurtenissen op een rijtje, niet verbloemd nog overdreven, ik denk een opdracht die mettertijd moeilijker wordt. Want hoe langer we wachten voor het verhaal des te minder gegevens blijven over. Op Stoapel is alvast een goed begin.

Rudi Scheers, bezieler van de Boelwerfblog en de facebookgroep van Op Stoapel. facebook: Boelwerf - Op Stoapel http://blog.seniorennet.be/boelwerf/ Info:

•

Veel beweging op Facebook Sinds onze vorige nieuwsbrief is er veel beweging op onze facebookpagina. Wij danken jullie hartelijk voor al de nieuwe informatie die zo boven komt drijven.

Groot dankwoord gaat uit naar Mevr. Bernadette Lostrie die negatieven van haar vader Albert heeft bezorgd aan Dirk Lauwers die deze op zijn beurt op onze blog heeft geplaatst. Albert werkte bij Agfa Gevaert en was lid van de fabrieksfotoclub. Op een bezoek van de club aan Temse in 1956 met o.m. een bezoek aan de Boelwerf maakte hij deze prachtige foto’ s. Zo zien we hoe de werf er in de jaren 50 uit zag.

Spijtig genoeg zagen we daar na ook foto’s verschijnen van de vervallen gebouwen en de afbraak van het eens zo mooie gebouw ‘DEN ESCH’. Ik zie het nog zo voor me hoe men de contouren van het gebouw op de Gevel van blok 3 aanbracht zodat baas Georges Van Damme kon zien hoe hoog en breed het zou worden.

Verder zagen we de chauffeurs van de werf nog eens tevoorschijn komen, samen met Mr. Celis en Mr. Braeckman. Er ontbreken er wel nog twee, nl. Walter de Rijck en Albine de Roeck .

opstoapel@scarlet.be

•

0486

89

76

85

• P7

06 Sep 2013

We kwamen nog een andere mooie foto tegen. Hier zien we hoe de Kobe (uit de sledeloods) samen met Leon Bressinck (aanpikker staalaanbouw Kraanbaan 3) de fles Champagne bevestigt aan de boeg v a n d e P r i n c e P h i l i p p e, bouwnummer 1476 .

Wij hopen dat u nog dikwijls een bezoekje brengt aan onze blog en er ook nog vele mooie reacties plaatst.

Arthur Mettepenningen

Luc Luyten overleden Via info Temse bereikte ons het bericht dat voormalig gedelegeerd bestuurder (1983 - 1986) van Boelwerf Luc Luyten is overleden op 86- jarige leeftijd op 25 maart jl. In Sint Niklaas. Hij begon op de werf in 1954 en was medeverantwoordelijke voor de twee grote uitbreidingen van Boelwerf in de naoorlogse periode, nl. 1958 met de dwarshelling en 1973 met het nieuwe bouwdok. Hij was ook een sleutelfiguur in de fusie tussen Cockerill Yards en Boelwerf na 1982. Hij ging op pensioen in 1991.

Bij het heengaan van Blanche Massart, ‘de verpleegster van de Boelwerf’ Toen ik deze week over de Wilfordkaai fietste, blikte ik nog even omhoog ter hoogte van haar appartement. Op 2 maart 2011 zaten we hier nog met onze rug naar het venster, Lieven Muësen, José De Staelen en ikzelf, terwijl Blanche langs ons heen naar de Schelde keek. Ze had toegezegd voor een interview met Op Stoapel. Het deed haar deugd José nog eens te zien, waardoor de ontvangst nog meer van harte, nog warmer was. En zo begon haar verhaal: “Als ik er naar kijk… In ’t begin schreide ik. Soms nog, hé! Hoe kan dat verdwijnen? Niet door ons, hé, want wij hebben de werf groot gemaakt. Ik zeg wij, want ik hoorde erbij. Ge kunt rekenen bij mij, als ik naar rechts kijk, wat er dan allemaal door mijn geest gaat.”

41 jaar lang was Blanche dé verpleegster van de Boelwerf en leefde ze met een groot hart voor de Boelmannen en hun gezinnen… voor heel Temse. Haar goede zorgen gingen tot ver buiten de werf. Al vlug groeide haar naam uit tot een begrip en genoot ze het diepste respect van jong en oud.

Als ik er deze week voorbij fietste, vermoedde ik niet dat Blanche al was opgenomen in rusthuis De Reiger. Vandaag zie ik haar passeren langs het middenschip.

Deken Schreyen zegt dat ze de Schelde is overgestoken naar die andere oever…

Blanche op 91-jarige leeftijd tijdens ons interview in 2011 © LM

Ik wil het best geloven, maar dan wel op haar manier, zoals ze als verpleegster dikwijls in een vuile bak door een stoere werfkraan – over het Scheldewater én over andere schepen heen – aan boord werd gebracht om de eerste zorgen toe te dienen bij een ernstig werkongeval. In haar téléphérique hield ze haar witte schort stevig tussen haar knieën gekneld, want wind was er altijd – en ze mochten niets zien, awa…

Twee jaar geleden waren we vereerd dat we een stukje van haar verhaal mochten vastleggen. Vandaag zien we onze verpleegster vertrekken. In naam van de Boelmannen zeg ik onze, want Blanche Massart hoorde erbij, helemaal erbij!!

Marc Hauman, 15 juni 2013 De tekst van het interview verscheen op 26 juni 2011 in de elfde nieuwsbrief van Op Stoapel.

Blanche met dokter De Smet, eind jaren 40 Info:

•

opstoapel@scarlet.be

•

0486

89

76

85

• P8

06 Sep 2013

Wie was Paster Pype?

Open Monumentendag, zondag 8 september, 14u30 en 16u, Scheepvaartmuseum Baasrode.

Dirk Demaeght vertelt over ‘Paster Pype’. Toegang gratis. https://www.facebook.com/events/210016015788684/?fref=ts De tentoonstelling ‘In het zog van Boelwerf ’ handelt ondermeer over de peilboot Patser Pype. Maar wie was die Paster Pype?

Ter gelegenheid van de Open Monumentendag op 8 september komt huidig nationaal aalmoezenier van de zeevisserij, Dirk Demaeght over zijn voorganger en pionier Hendrik ‘Paster’ Pype spreken.

Paster Pype was een aalmoezenier die zich einde 19de eeuw het lot aantrok van de arme Oostendse vissersbevolking en die er ondermeer in slaagde om voor hen een opvangcentrum en een visserijschool op te richten. Hij wordt wel eens de Daens van de vissers genoemd.

Dirk Demaeght werd geboren in Kortrijk op 10-09-1949. Tot 2005 was hij leraar in het VTI te Oostende en directeur van de Vrije Visserijschool Paster Pype. Sinds 1992 is hij nationaal aalmoezenier van de zeevisserij op het ministerie van Landbouw en Visserij. Sinds 2011 is hij ook Pauselijk medewerker bij de commissie pastoraat voor zeelieden.

Aalmoezenier zijn van de zeevissers is als priester meedeinen met de eb en vloed van het leven, is zorgen voor de geest in de mens, opdat het leven geestig blijft, is een dienst voor de Zeevisserij.

Boelwerf had een link met Oostende via de scheepsbouw want heel wat Oostendse kustvaarders en vissersboten werden op Boelwerf gebouwd. In het scheepvaartmuseum van Baasrode verwijst bovendien heel wat naar de visserij. Een ideale setting dus om het over het harde leven van de vissers te

hebben.

Voor en na is er gelegenheid tot bezoek aan de tentoonstelling ‘In het zog van Boelwerf ’ met deskundige uitleg van de makers van de tentoonstelling.

Tentoonstelling

IN HET ZOG VAN BOELWERF Scheepvaartmuseum Baasrode

Ooit waren er talloze scheepsbouwbedrijven langsheen de Scheldeoevers. Terwijl Baasrode een grote werf was in de 19e eeuw stond de Boelwerf in Temse nog in haar kinderschoenen.

Temse werd dan weer de grootste werf in België in de naoorlogse periode. Het waren allebei familiebedrijven. Er zijn dus overeenkomsten maar ook grote verschillen.

Gebouwen zijn verdwenen, materiële resten zijn verspreid geraakt. Gelukkig zijn er de archieven van het bedrijf zelf, die grotendeels bewaard zijn gebleven. Uniek zijn de verhalen van ex-werknemers die erfgoedvereniging Op Stoapel sinds haar ontstaan optekent.

In de tentoonstelling ‘In het zog van Boelwerf’ in het Scheepvaartmuseum van Baasrode focussen we op 3 hoofdthema’s: de geschiedenis van de werf door de jaren heen, het teloorgegane schip ‘Paster Pype’ gebouwd op Boelwerf in 1947 en een luik rond mondelinge geschiedenis d.m.v. een videoinstallatie. Historiek, techniek en verhalen geven een sfeerbeeld van de Boelwerf. Allen van harte welkom!

23/03/2013 tot voorjaar 2014 elke zaterdag (heel het jaar) en zondag (van april t/m oktober) van 14u tot 18u, toegang 4€ Scheepvaartmuseum Baasrode, Sint-Ursmarusstraat 137, 9200 Baasrode INFO: opstoapel@scarlet.be , TEL: 0486 89 76 85 , facebook: Boelwerf - Op Stoapel, http://blog.seniorennet.be/boelwerf/

Info:

•

opstoapel@scarlet.be

•

0486

89

76

85

• P9

06 Sep 2013

OP STAP MET OP SToAPEL MAS (Museum Aan de Stroom - Antwerpen) Op 9 september verzamelden we met een mooie groep van een 15 tal persoenen voor een bezoekje aan het MAS op het eilandje in Antwerpen. Onze medewerker Geert Geysen, (restaurateur in het MAS), had voor een speciaal arrangement gezorgd met naast het museum ook een bezoek aan het Havencentrum en de Vlotkraan 9 waarvan het ponton nog op Boelwerf is gebouwd.

Het museum In het MAS zijn verschillende musea samengebracht: Etnografisch Museum, het Nationaal Scheepvaartmuseum, het Volkskundemuseum en een deel van de collectie van het Vleeshuis/Klank van de Stad. Dit heeft zo zijn voordelen voor de bezoeker die alles onder één dak kan vinden.

Op het eerste verdiep gaf onze gids een korte beschrijving van het gebouw zelf. Het gebouw, een ontwerp van Neutelings Riedijk architecten, is een stapeling van dozen van waaruit je een mooi zicht hebt op zowel de stad, de oude en nieuwe dokken, linkeroever en uiteraard de Schelde. De dozen, zijnde elk een verdiep, verwijzen naar de pakhuizen uit deze oude buurt. Verder zijn alle dozen steeds een kwartslag gedraaid waardoor een reuzenspiraal ontstaat. Het geheel van trappen, galerijen en dakterras vormen de MAS-boulevard.

De toren heeft een metalen constructie als centrale gedeelte met daarin de liften, energieleidingen, aflopen en dergelijke. De buitengevels, vloeren, wanden en plafonds zijn bekleed met handgekliefde rode zandsteen uit Indië. Het MAS-boulevard is met een gordijn van gegolfd glas dichtgemaakt. De golven verwijzen naar het water.

“Waar water waakt en wat er waard was later werd bewaard als” (waar water waakt en…).

Dit kan je lezen op de metalen medaillons welke ontworpen zijn door Geboeid luisteren naar de gids, op de achtergrond Vlotkraan 9 ©Lieven Muësen Tom Hautekiet. De medaillons zorgen voor accenten op de rode vloer. De tekst is van Tom Lanoye en elk woord kan als begin en einde fungeren.

Na deze introductie brachten de roltrappen ons naar het tweede verdiep waar onze gids met enige trots vertelde over het ‘Kijkdepot’. Het magazijn herbergt vele kunstwerken. Er werken mensen met liefde voor het erfgoed. Niet alle objecten kunnen worden tentoongesteld en worden daarom hier in bewaring gehouden in ideale omstandigheden. De vraag is: hoe komen al deze voorwerpen (meer dan 180.000 niet-tentoongestelde) in dit museum terecht? De collectie ontstond in de 19e eeuw door verzamelaars. Deze collecties dienden als basis voor musea die later door overheden werden opgericht. De stad kocht en koopt nog altijd belangrijke kunstvoorwerpen aan die o.a. hier worden gerestaureerd en opgeslagen.

Het zesde verdiep is wat ons hartje harder deed slaan. We bevonden ons tussen de vele mooie maquettes van allerlei soorten schepen. We doorliepen met de gids kort het ontstaan van de wereldhandel en de beslissende invloed van de scheepvaart hierop. Twee bijzondere episodes in de groei en expansie van de haven waren: de Oost-Indiëvaart en de intense contacten met Congo. Enige trots welde bij mij op bij het aanschouwen van enkele bekende modellen met klinkende namen. Vooral de opengewerkte maquette van de Naes-Leopold (Boelwerf) springt in het oog. Maar ook de fantastische replica van de Elisabethville van de CMB is een eyecatcher. Niet in het minst omdat mijn vrouw met het zusterschip de Baudouinville van Congo is teruggekeerd in 1960.

Info:

•

opstoapel@scarlet.be

•

0486

89

76

85

• P 10

06 Sep 2013

Havenpaviljoen Na het museum brachten we een bezoek aan het MAS havenpaviljoen. Gezeten op een imposante glazen plattegrond konden we de sporen van de uitbreiding van de haven door de eeuwen heen bekijken. Het Gemeentelijk Havenbedrijf (Port of Antwerp) heeft duidelijk de kaart van de modernisering getrokken. Het bouwen van een tweede zeesluis op de Linkeroever is aangevat, evenals de bouw van een nieuwe hoofdzetel. Dit gebouw wordt opgericht boven de voormalige brandweerkazerne en zal alle havendiensten centraliseren.

Vlotkraan 9 Ten slotte hadden we de unieke gelegenheid om op de vlotkraan 9, gelegen in het Bonapartedok te gaan, ook De immense haven van Antwerpen, prachtig geïllustreerd in het havenpaviljoen ©Lieven Muësen een stukje Boelwerfgeschiedenis. Het ponton werd door een groep kunstenaars ingepalmd die er van alles doen met planten tot de restauratie van de kraan kan beginnen.

Vlotkraan 9 is de laatste van een dertigtal drijvende kranen die tussen 1902 en 1962 werden aangekocht voor de Antwerpse haven. Sinds het zinken van ‘Grote Gust’, de voormalige Vlotkraan 1 in 2006, is Vlotkraan 9 de enige die overblijft. Op dit moment heeft het Havenbedrijf wel vier moderne vlotkranen in dienst: Brabo, Portunus, Titan en De Neus. Vlotkraan 9 is een uniek overblijfsel van de havengeschiedenis, vanwege haar aandrijving, constructie en techniek. In 1948 werd de kraan samen met drie gelijkaardige vlotkranen bij Boomse Metaalwerken besteld voor het herstellen van de oorlogsschade. Boelwerf leverde het ponton. De kraan heeft een hijscapaciteit van tien ton en werd vooral gebruikt voor grijpwerk.

Hoewel de technologie al verouderd was na de oorlog, koos de stad toch nog voor een kraan met stoomaandrijving. De hogere kostprijs van een dieselelektrische variant was hierbij doorslaggevend. Hierdoor is de kraan voorzien van een uitzonderlijk jonge stoomuitrusting. De kolengestookte ketel dateert pas van 1983.

Voor de constructie van zowel ponton, kraan als stoomketel is een combinatie gebruikt van klinken en lassen. Voor de topbeweging gebruikt de kraan twee gieken: een lange kraanarm vooraan en een kleine achteraan. De kleine giek kantelt mee als de grote giek beweegt en compenseert daardoor de beweging van de hijskabel zodat de last horizontaal blijft tijdens de topbeweging.

Na nog wat nakaarten bij een glas in het prachtige nabijgelegen Sint-Felix pakhuis (stadsarchief) zijn we tevreden door de konijnepijp terug naar het Waasland gereden. Iemand die zeker nog eens terug gaat.

Goed ingeduffeld voor het MAS en Vlotkraan 9 op deze koude februaridag

Hugo Van Britsom

In 2014 staat er opnieuw een uitstap met Op Stoapel op het programma, zoals steeds op de tweede zaterdag van februari, dus op 8 februari. Je verneemt er alles over in onze volgende nieuwsbrief.

Info:

•

opstoapel@scarlet.be

•

0486

89

76

85

• P 11

06 Sep 2013

Nieuws Op Stoapel Opening tentoonstelling ‘In het zog van Boelwerf ’/Erfgoeddag, Baasrode Op 23 maart vond de opening plaats tezamen met het nieuwe toeristische seizoen van het scheepvaartmuseum van Baasrode. We moesten alle zeilen bijzetten om op tijd klaar te zijn maar met verenigde krachten is het ons toch weer gelukt. Na een reeks toespraken waaronder die van de burgemeesters van Dendermonde en Temse, Piet Buyse en Luc De Ryck, volgde een receptie aangeboden door het Scheepvaartmuseum in Baasrode. Nadien konden we eindelijk de eerste bezoekers verwelkomen. Dit is telkens een bijzonder spannend moment want na maanden voorbereiding wil je de reacties van de bezoekers zien.

Op zondag 21 april was er de dan de Erfgoeddag met als thema ‘de tijd staat stil. Terwijl de meeste Op Stoapelaars aan de slag waren in Temse trok onze voorzitter naar Baasrode om meer toelichting te geven bij de tentoonstelling.. We telden een 150-tal bezoekers waaronder ook enkele ex-Boelmensen en dat leverde weer heel wat gespreksstof op. Kinderen konden dan weer hun eigen button ontwerpen op basis van tekeningen van ons oudste bestuurslid Gaston Derkinderen (87), jong en oud verenigd.

De overbrenging van het laatste stukje Paster Pype voor de tentoonstelling was een krachttoer voor Hugo, Bert en Roger © LM

Kinderen aan de slag met buttons op de Erfgoeddag © Lieven Muësen

Erfgoeddag ‘Boelwerfgoed’ Temse Het was gezellig druk in AC De Zaat in Temse op 21 april. Er werden kosten nog moeite gespaard om het publiek een echte Boelwerfgoed beleving te geven. Film, muziek, gegidst bezoek aan de maquettes, Boelwerfwandeling, expo 5 jaar Op Stoapel ..., het was er allemaal. Voor deze gelegenheid werd er een speciale brochure samengesteld over de maquettes die in AC de Zaat staan opgesteld. Ook de brochure van de Boelwerfwandeling werd aangepast en vernieuwd. Het was één van de toplocaties in Temse met bijna 300 bezoekers. Een speciale dank aan de gemeente Temse voor het ter beschikking stellen van de lokatie en het maken van de brochures.

Info:

•

Jasques Tollenaere geeft uitleg bij één van de maquettes © Eddy allcock

opstoapel@scarlet.be

•

0486

89

76

85

• P 12

06 Sep 2013

Zaatpicknick Op zondag 2 juni was er onze jaarlijkse Zaatpicknick aan de beschermde M22 Boelwerfkraan. De bedoeling was aandacht te vragen voor het erfgoed van de scheepsbouw. In tegenstelling tot vorig jaar was het nu wel mooi weer maar bij aankomst bleek dat het dijkpad gesloten was voor het publiek vanwege werken en dàt op de eerste mooie zomerdag van het jaar, jammer. Wij trokken echter onze stoute schoenen aan, nestelden ons op het gras en genoten van een lekker glaasje champagne om ons 5-jarig bestaan te vieren. Volgend jaar zal er geen Zaatpiknick meer zijn maar zal er een jaarlijs weerkerend evenement rond Boelwerf georganiseerd worden op de Erfgoeddag in april.

Veel volk op de Erfgoeddag in Temse © Kurt Vermeir - Editie Temse

Nieuws Boelwerf Model Cobo Charleroi/Olympia - Roland Van Bulck We volgen al een tijdje de bouw van dit varend model. Hierna een relaas van de bouwer Roland Van Bulck vanuit Canada.

Zonder de hulp van Paul Bertolo zou ik nooit de kans hebben gehad een model van de Charleroi te kunnen bouwen. De hulp en medewerking die hij kreeg van de ‘anciens’ van de Boelwerf is ten zeerste gewaardeerd, aan U allen mijn hartelijke dank. Voor mij was het bouwen van dit model een reis door het verleden, al die plaatsen waar ik ben geweest; dat was het grootste plezier met dit model. Ik voer op de Tecun Uman, Patignies, Frubel Europa, Charleroi en Tielrode. Het model is ongeveer 107cm lang en 16cm breed, en genaamd naar één van onze katten, Olympia. Het vaargebied is ons klein zwemdokje. Er ontbreken nog wat details, zoals de relingen en het tuigage van de ‘Velle’masten. Maar er is een boord aan het zwemdok en als gij niet oppast, blijft de Olympia er in vast zitten.

Meer info over de Cobo’s vond je in onze nieuwsbrief 13.

In het zwembad van Roland © Roland van Bulck

Bernisse Koninklijk bezoek Nederland Onze collega’s van de stichting tot behoud van de AMS 60 Bernisse (mijnenveger SPA M927, gebouwd op Boelwerf in 1954 ) kregen onlangs hoog bezoek van de kersverse koning Willem Alexander en koningin Maxima. Op 21 juni bracht het echtpaar een bezoek aan Hellevoetsluis waar ze aan boord van De Bernisse gingen, een vaartochtje maakten, en de mensen begroetten. Foto’s op volgende link: http://www.msbernisse.nl/foto/foto-11.html

Hensenkraan Amsterdam De beschermde M22 Hensen-kraan op De Zaat in Temse is niet de enige in haar soort. In Amsterdam staat een soortgelijke kraan, kraan 13 van de oude NDSM-haven, en die is intussen een gerestaureerd monument. Rond deze kraan wordt een nieuwe trendy wijk uitgebouwd. Misschien een inspiratiebron voor Temse? http://www.ndsm.nl - https://www.facebook.com/NDSMwerf http://www.amsterdam.nl/wonen-leefomgeving/bouwprojecten/noordwaarts/projecten/ndsm-werf/

Info:

•

opstoapel@scarlet.be

•

0486

Lieven Muësen 89

76

85

• P 13

06 Sep 2013

Wordt nu lid van Op Stoapel vzw 5 jaar geleden namen we het initiatief om de teloorgegane Boelwerf in Temse in ere te herstellen. Een aantal memorabele activiteiten volgden, er werden expo’s georganiseerd, getuigenissen werden opgetekend, een nieuwsbrief verscheen, een theatervoorstelling over Boelwerf oogstte veel succes en onze deelname aan de Erfgoeddag mocht gezien worden.

Op haar vergadering van 9 juni 2011 werd beslist om Op Stoapel officieel om te vormen tot een volwaardige vzw. De statuten zijn intussen gepubliceerd, de Raad van Bestuur samengesteld. (Onze statuten kunnen op eenvoudige vraag bekomen worden via mail of post).

In het verleden hebben we u mogen verwelkomen op één van onze activiteiten of heeft u interesse getoond voor onze nieuwsbrief. Op Stoapel wil haar werking duurzaam uitbouwen via een ledenwerking om het belangrijkste erfgoed van Temse in de aandacht te brengen.

Wij willen u graag als lid van de vereniging opnemen en u verder informeren over alles wat onze vzw doet. U kan al lid worden voor €10 per jaar. Wilt u onze vereniging extra ondersteunen dan kan u erelid worden voor €20.

Als lid hebt u recht op onze viermaandelijkse nieuwsbrief online. U wordt uitgenodigd op al onze activiteiten waar u ook korting krijgt. Het lidgeld is bedoeld om de werking van Op Stoapel te ondersteunen zoals bv. de huur van ons lokaal, de financiering van onze projecten, administratiekosten, website, enz.

Steun Op Stoapel en het erfgoed van de scheepsbouw in Temse. Lid worden kan via mail of post met vermelding van naam, adres, telefoon en mailadres. Overschrijven kan via onderstaande rekening:

Informeer ook gerust kennissen en vrienden. Op Stoapel dankt alvast iedereen voor zijn steun.

Blik op de toekomst

Kalender Op Stoapel 2013

Na de drukke septembermaand hopen we met Op Stoapel even wat ademruimte te hebben om ons archief te ordenen en ons te installeren in ons nieuw lokaal. Daarna beginnen we met de voorbereidingen van onze jaarlijkse uitstap in februari en de Erfgoeddag 2014. Verder is de ledenwerving en de ontwikkeling van onze eigen website een prioriteit in de nabije toekomst. Heb je interesse om ons team te versterken, neem dan gerust contact op want het werk is nooit af.

INFO: opstoapel@scarlet.be TEL: 0486 89 76 85 facebook: Boelwerf - Op Stoapel http://blog.seniorennet.be/boelwerf/ Info:

•

Met de steun van

opstoapel@scarlet.be

•

❖ 7 - 8 september: Weekend op de helling Rupelmonde ❖ 8 september: Dirk Demaeght over Paster Pype in Baasrode ❖ 14 - 15 september: Scheldefeesten Baasrode ❖ 22/3 - voorjaar 2014: expo Baasrode ‘In het zag van Boelwerf’ ❖ december: Nieuwsbrief 17 ❖ 8 Februari 2014: uitstap Op Stoapel ❖ 27 april 2014: Erfgoeddag

0486

89

76

85

• P 14

Verantwoordelijke uitgever: L. Muësen,Oostberg 192, 9140 Temse - vrij van zegel art. 191 bis - niet op de openbare weg gooien

BE46 7370 3974 0236 van Op Stoapel vzw, met vermelding “bijdrage 2013-14” lid of erelid.