Geloofsgetuigen

JEZUS CHRISTUS ALS FUNDAMENT

MENNO SIMONS

Door Bijbelonderzoek kon Menno Simons niet anders dan concluderen dat de toenmalige rooms-katholieke leer over de doop niet Bijbels was. Daarmee werd hij de grondlegger van de doopsgezinde kerk.

Voor onze geloofsgetuige van deze maand reizen we naar het Friese Witmarsum, een klein dorpje tussen Bolsward en Harlingen. Hier is in de zestiende eeuw een belangrij k hoofdstuk geschreven in de geschiedenis van het christendom in Nederland. Het is het verhaal van de doopsgezinde kerk, van de mennonieten; het verhaal van Menno Simons.

Menno Simons (ook wel Simens genoemd) werd rond 1496 geboren in Witmarsum. Nadat hij in Utrecht tot priester in de rooms-katholieke was gewij d, werd hij in 1524 aangesteld als vicaris in het dorpje Pingjum, vlak bij Witmarsum.

Onbijbels

Hoe en wanneer het precies gebeurd is, is niet duidelij k, maar al vrij kort na zij n aanstelling in Pingjum kreeg hij moeite met de katholieke transsubstantieleer - de leer dat tij dens de viering van de eucharistie brood en wij n werkelij k het lichaam en bloed van Christus zij n. Menno Simons kon hiervoor geen bevestiging vinden in het Nieuwe Testament en had veel sympathie voor het gedachtegoed van Luther, die in die tij d de rooms-

katholieke kerk verlaten had vanwege deze leer en andere onbij belse praktij ken. Later voelde Menno Simons zich meer aangetrokken tot de leer van de Zwitserse hervormer Zwingli en raakte hij ook onder de indruk van de, eveneens uit Zwitserland afkomstige, anabaptisten – ook wel ‘dopers’ of ‘wederdopers’ genoemd. Toen hij hoorde van de onthoofding van Sicke Frericxzoon, een Friese kleermaker die zich had laten herdopen, raakte dat Menno enorm. Ook nu ging hij na of er een Bij belse grond was voor dit vonnis. Hij kon niets vinden, sterker nog: hij vond juist argumenten dat het Bij bels is om op grond van de belij denis van je geloof gedoopt te worden.

Strijd

Toch besloot Menno om nog binnen de roomskatholieke kerk te blij ven en was hij getuige van een steeds fellere strij d tussen deze kerk en de ‘wederdopers’. In de jaren 1534-1536 preekte hij vurig tegen de gewelddadige praktij ken van de radicale dopers. Dezen raakten verzeild in een bloedige strij d waarbij ook dodelij ke slachtoffers vielen, onder wie Menno’s eigen broer Pieter. Menno besloot daarop om alle geweld af te zweren; een gedachtegoed dat sterk is blij ven leven binnen de kringen van de latere doopsgezinde kerk.

Bevreesd voor verdere vervolgingen verliet Menno op 30 januari 1536 Witmarsum. Hij vluchtte naar Groningen en later naar Oost-Friesland (Duitsland). In hetzelfde jaar besloot hij zich als volwassene te laten dopen en brak daarmee openlij k en definitief met de rooms-katholieke kerk. In dat jaar trouwde hij ook met Geertruid Hermansdochter Hoyer. De strenge vervolging van de wederdopers en van hem persoonlij k als ketter zorgde ervoor dat hij een zwervend bestaan leidde. In 1542 vaardigde Karel de Vij fde een streng edict tegen hem uit. Op het helpen of onderdak geven aan Menno Simons stond de doodstraf.

Wedergeboorte

Uiteindelij k vond hij onderdak bij een edelman in Sleeswij k-Holstein. Hij werd oudste bij de obbenieten, een afgesplitste groep van vredelievende baptisten, waarover Simons in 1540 de leiding nam. Zij zouden onder de naam mennieten en later mennonieten of menisten, de hoofdstroming van de doopsgezinden worden.

Simons stichtte door heel het Duits-Nederlandse taalgebied gemeenten, wees leidslieden aan, en steunde zij n geloofsgenoten schriftelij k. In 1539 verscheen van zij n hand het boek Dat fundament des christelycken leers, dat zeer geliefd was. Simons legde de nadruk op de noodzaak van geestelij ke wedergeboorte, het zuivere apostelschap van de christelij ke gemeente en verwierp de kinderdoop als Bij bels ongefundeerd.

Nalatenschap

Menno Simons overleed op 31 januari 1561, op 65-jarige leeftij d. Zij n naam bleef onlosmakelij k verbonden met de geschiedenis van de doopsgezinden en ‘mennonieten’; de beweging verspreidde zich over heel Europa en kreeg met name in Rusland te maken met zware vervolgingen. Velen van hen verlieten Europa en vestigden zich in Noord-Amerika; ook de Amish komen oorspronkelij k uit deze kringen voort.

Wereldwij d telde de Mennonite Church enige jaren geleden ruim 2 miljoen leden in 87 landen, waarvan 32 procent in Noord-Amerika. Wie mensen ontmoet die Thiessen, Klassen, Friesen, Janz, Dueck, Dyck of Doerksen (ja, de bekende zanger Brian!) heten, heeft te maken met mennonieten, genoemd naar de Friese Menno Simons uit Witmarsum.

Op de sokkel van zij n standbeeld in Witmarsum staat de tekst die zij n leven veranderde en de basis werd van zij n leven als geloofsgetuige: Want niemand kan een ander fundament leggen dan er al ligt: Jezus Christus (1 Korinthe 3:11). •

TEKST Henk Dik

FOTO Henk Dik. Het frame geeft de vorm aan van het kerkje van Menno Simons zoals het er oorspronkelij k zou hebben gestaan.