Gezondheid

de toegang tot abortuszorg wordt beperkt en de goed georganiseerde anti-abortus lobby met veel slagkracht om zich heen slaat. Hoewel er rondom abortus altijd verdeeldheid is geweest, galmen er nu ook binnen de voorstanders verschillende meningen. Het ligt genuanceerd en de belanghebbenden laten verscheidene geluiden horen. Wat zijn hun beweegredenen? En vooral: wat vinden mensen met een baarmoeder, voor wie de wet bedoeld is?

Abortuswet

Het recht op abortus, of de Wet A reking Zwangerschap, werd in Nederland ingevoerd in 1984. Als een vrouw* besluit haar zwangerschap binnen negen weken te beëindigen zijn er twee opties: via de abortuspil of via een vacuümaspiratie. De abortuspil bestaat uit twee fases en vijf pillen. Nadat je de eerste pil hebt genomen wacht je enkele dagen, vervolgens breng je de andere pillen in. Zo wek je een miskraam op. Als je langer dan negen weken zwanger bent, dan is deze optie niet mogelijk en gebeurt de abortus via een vacuümaspiratie of een instrumentele ingreep. Deze opties gebeuren wel in één dag, in een abortuskliniek of ziekenhuis. Tot een zwangerschap van twaalf weken wordt het vruchtzakje uit je baarmoeder gezogen, bij een zwangerschap die verder gevorderd is wordt de vrucht met instrumenten weggenomen. Soms wordt er, als je dat wilt, ook gelijk een spiraal geplaatst om te voorkomen dat je nogmaals in zo’n situatie terecht komt. In Nederland kan je hiervoor terecht bij gespecialiseerde abortusklinieken en in ziekenhuizen (al worden abortussen in ziekenhuizen voornamelijk uitgevoerd om medische redenen).

De abortuswet, die dus al bijna veertig jaar bestaat, is recent twee keer gewijzigd. De eerste wijziging elimineerde vanaf 1 januari 2023 de (paternalistische) bedenktijd van vijf dagen, waardoor een vrouw niet gedwongen wordt vijf dagen extra zwanger rond te lopen. De tweede wijziging, die op 22 december 2022 o cieel is aangenomen, zorgt ervoor dat de abortuspil beschikbaar is via de huisarts. De verwachting is dat ergens in 2024 de wetgeving in de praktijk wordt geïmplementeerd. Deze verplaatsing van de zorg heeft als beoogde doel dat mensen makkelijker toegang kunnen krijgen tot het a reken van hun zwangerschap. Praktijkeigenaar Mirella Buurman, die meewerkte aan de wetswijziging, is ontzettend blij dat het gelukt is. “Het is vanuit emancipatoir oogpunt een grote stap voorwaarts. ‘Vrouwenzorg’ is geen speciale zorg en de medicamenteuze abortus –dus de abortuspil– is nou bij uitstek huisartsenzorg. Door de abortuspil daar te faciliteren kunnen we hopelijk ook het stigma beperken. Het is gewone zorg, en die moet goed geregeld zijn. Anders doe je echt de gezondheid van je hele bevolking tekort.”

Huisartsen zijn door de wetswijziging, na bijscholing, bevoegd om de abortuspil te verschaffen aan hun cliënten. Dit is niet verplicht, huisartspraktijken kiezen er zelf voor of ze dit willen. Bij de 13.000 huisartsen die Nederland telt is het dus nog even de vraag hoe hoog die bereidheid is, maar het is zeker dat er duizenden plekken bijkomen waar vrouwen terechtkunnen voor een medicamenteuze abortus. En dat betekent ook dat die mensen een stuk minder ver hoeven te reizen. “Het belangrijkste is dat vrouwen zelf over hun fertiliteit beslissen. En dat maakt deze wetswijziging een stuk makkelijker,” aldus Buurman.

Ongewenst neveneffect

Deze substitutie van zorg ontving ook kritiek, mede door een mogelijk ongewenst neveneffect. Sommige abortusklinieken kunnen mogelijk straks niet hun hoofd boven water houden, bleek uit een onderzoek dat werd gepubliceerd door platform Investico in november 2022. Het zit zo: een abortuskliniek wordt gefinancierd per behandeling. Voor een pilbehandeling ontvangt een kliniek 450 euro, voor een vacuümaspiratie 600 euro. Wanneer huisartsen een deel van de pilbehandelingen overnemen, ontstaat er een gat bij de inkomsten van klinieken, terwijl de kosten hoog zijn. Ook Femke van Straaten, hoofd van abortuskliniek Amsterdam en abortuskliniek Bloemenhove, maakt zich zorgen.

“Vanwege de financiering kan het een probleem opleveren voor de bestaande structuur waarin juist onze kennis en kunde op zo’n hoog niveau is getild.” Bij haar klinieken betreft dertig procent van de behandelingen de abortuspil. Als die financiën wegvallen, kunnen zij hun kosten niet meer dekken. Uit onderzoek blijkt dat zeker vijfentwintig procent van de abortusklinieken dit niet overleeft. Dat resulteert in minder klinieken, waardoor men voor een vacuümaspiratie of een instrumentele behandeling opeens verder moet reizen. En dat is het tegenovergestelde van wat de wetswijziging wil bereiken.

Ook Eva, die maar een kwartier hoefde te wandelen naar de abortuskliniek voor haar behandeling, geeft aan hoe blij ze daar mee was. “Lang reizen lijkt me heel vervelend. Ik kan me herinneren dat ik me de dagen voor mijn abortus al raar voelde. Dat gevoel werd naarmate de abortus dichterbij kwam steeds sterker, met als hoogtepunt de reis naar de kliniek, toen ook de spanning voor de ingreep toenam. Het lijkt mij vreselijk om met die gevoelens bijvoorbeeld lang in een trein te zitten.” Wanneer klinieken verdwijnen, raakt dit dus met name vrouwen die kiezen voor een instrumentele behandeling. Dit zijn ook vrouwen in kwetsbare situaties (zoals slachtoffers van huiselijk geweld), of vrouwen uit een strenggelovige omgeving. “We raden die vrouwen een vacuümaspiratie aan, dan hoef je maar voor één dag een excuus te verzinnen. Zo’n abortuspil kan veel bloedingen en krampen met zich meebrengen, probeer dat maar eens te verbergen,” geeft Van Straaten aan. Buurman denkt juist dat voor die groep kwetsbare vrouwen de wetswijziging een verbetering is, want niemand hoeft de reden van een huisartsenbezoek te weten. Ze raadt die vrouwen aan te zeggen dat ze een miskraam hebben gehad, aangezien de symptomen hetzelfde zijn.

aan, dan hoef je maar voor één dag een excuus te verzinnen. Zo’n abortuspil garantie wilde geven dat alle klinieken blijven bestaan, wil hij wel garanderen

De Minister van Volksgezondheid en Welzijn Ernst Kuipers (D66) werd dit mogelijke effect op de financiën ook voorgelegd vorig jaar. Hoewel hij geen garantie wilde geven dat alle klinieken blijven bestaan, wil hij wel garanderen dat er een “landelijk dekkend netwerk van abortusklinieken in stand blijft, in elk geval de komende jaren.” Het laatste deel van dat statement is precies waar Van Straaten zich zorgen om maakt. “Ik koop er niks voor. Wat als er een andere politieke wind gaat waaien? Het is zo a ankelijk van wie er nu aan het roer staan.” Ook wijst ze naar de recente abortusdiscussie op internationaal niveau. Door de veranderingen in de VS is het vuur in Nederland aangewakkerd. Maar dat kan net zo goed weer doven. “Het is maar hopen dat de voorvechters van zel eschikking in de Kamer zich straks nog steeds zo hard kunnen maken. Ik vind het een te wankele basis.”

Generalist, geen specialist

Behalve zorgen om het financiële plaatje, plaatst men vraagtekens achter de extra expertise die er van huisartsen wordt verwacht. Een twijfel waar Van Straaten zich in kan vinden: “Een huisarts weet veel, maar is een generalist en geen specialist. Hebben al die huisartsen alle kennis in huis?” Buurman vindt dit nonsens: “Ik dank abortusklinieken op mijn blote knieën dat ze er zijn, maar ik ben woest over de manier waarop ze zich uitlaten in de media. Alsof huisartsen dit niet zouden kunnen. Wij krijgen echt een heel scala aan medische problemen op ons bord, van euthanasie tot miskramen, dus we zijn prima in staat ook dit proces te begeleiden.” Die kennis miste Lieselotte een beetje toen ze enkele jaren geleden haar huisarts bezocht. “Mijn huisarts wist er zelf niet zoveel vanaf, of welke opties er waren. Samen gingen we toen onderzoeken wat ik moest doen en hebben we het nummer van een kliniek opgezocht.” Huisartsen kunnen (en moeten) natuurlijk bijgeschoold worden, geeft Buurman aan, maar dat is ook opgenomen in de wetswijziging. “Daarbij is de werking van de abortuspil niet a ankelijk van wie hem uitschrijft. Het is één van de veiligste en effectiefste medicijnen die we hebben.” De kans dat er iets misgaat is één tot vier procent (a ankelijk van de zwangerschapsduur).