Wstęp Pandemia COVID-19 odmieniła funkcjonowanie ludzkości w zasadzie w każdym wymiarze. Dotyczy to również jednej z kluczowych dziedzin życia społecznego, jaką jest edukacja. Zamknięcie szkół i czasowe zawieszanie zajęć stacjonarnych dotknęło w okresie kwiecień 2020 – maj 2021 ok. 90% uczniów na świecie (UNICEF, 2021). Wdrożono rozwiązania kryzysowe w postaci emergency remote teaching (ERT), co można określić jako „awaryjne zdalne nauczanie” (Domagała-Zyśk, 2020). Trzeba było działać natychmiast tak, aby zapewnić ciągłość procesów kształcenia i wychowania oferowanych przez system oświaty pomimo fizycznego zamknięcia sal szkolnych. Wielu badaczy edukacji zdalnej (por. Dhawan, 2020) podkreślało duży poziom dowolności i improwizacji we wdrażaniu e-lekcji – zamiast przemyślanej, ugruntowanej wieloletnim doświadczeniem metodyki e-nauczania (zupełnie innej od standardowej metodyki bezpośredniej pracy z grupą). Zielona tablica i kreda zostały zastąpione tablicą wirtualną, nieco inną niż ta multimedialna znana z sali z fizycznie obecnym nauczycielem. Warto jednak podkreślić, że każdy kryzys nakłania do nowego sposobu rozwiązywania problemów i na tym polega jego konstruktywna rola, co najwyraźniej zostało podkreślone w teorii dezintegracji pozytywnej autorstwa Kazimierza Dąbrowskiego (por. Dąbrowski, 1975). Kryzys objawia się niewspółmiernością dotychczasowych strategii postępowania do nowych wyzwań. Początkowo całkowicie wyprowadza to jednostkę z równowagi (dezintegruje ją). Ostatecznie jednak, dzięki wdrożeniu innowacyjnych metod działania, przywraca jej stan harmonii, przy okazji dając szansę na osiągnięcie wyższego poziomu dojrzałości. Zarysowana tu optyka wychodzenia z kryzysu wyklucza łudzenie się, że wszystkie stare schematy funkcjonowania będą przydatne. Część z nich z pewnością można wykorzystać, inne natomiast mogą pogłębić kryzys, przy okazji niepotrzebnie angażując zasoby materialne i kapitał ludzki (czyli: to, co było dobre w formule stacjonarnej, rzadko da się przenieść jeden do jednego do świata wirtualnego1). Analogicznie do psychologicznej teorii kryzysu można spojrzeć na kryzys wywołany pandemią. Początkowa refleksja ukierunkowana na trudności, bariery i straty zostaje równoważona przez dostrzeganie benefitów (Paudel, 2021), 1
Prześledzenie frekwencyjności i kontekstów używania terminu „wirtualny” w kontekście korzystania z nowoczesnych technologii w czasie pandemii COVID-19 pozwala stwierdzić, że większość użytkowników uznaje, że „wirtualny” to tyle, co „dziejący się na ekranie komputerów/smartfonów”. Pierwotnie na gruncie informatyki termin ten raczej był utożsamiany ze zjawiskami pozornymi, wykreowanymi przez komputer, nierealnymi. To, jak rozłożone są akcenty na linii realne – sztuczne (wykreowane), pośrednio wskazuje na jakość lekcji online, a przynajmniej może stanowić jedno z kryteriów jej opisu. Przykładowe elementy zajęć online, które wpływają na ich wirtualność: włączony obraz z kamery, zdjęcie ucznia zamiast awatara, aktywność każdego ucznia podczas zajęć (weryfikowana chociażby poprzez oddawanie głosów podczas rozwiązywania problemu).
5
