8. D ORADZTWO ZAWODOWE DLA UCZNIÓW ZDOLNYCH Uczniowie zdolni stanowią ok. 16–20% populacji uczniów (Limont, 2011), co czyni ich frekwencyjnie najliczniejszą grupą uczniów z indywidualnymi potrzebami edukacyjnymi. Oczywiście nie są to jednolite potrzeby, tym bardziej, że coraz częściej mówi się o uczniach podwójnie wyjątkowych – twice exceptional children (Knopik, 2018a), a więc takich, u których ponadprzeciętne zdolności współwystępują z deficytami parcjalnymi lub całościowymi zaburzeniami rozwoju (wybitnie zdolny językowo dyslektyk lub wybitnie uzdolniony matematycznie autystyk). Jest to zasługa zmiany podejścia w diagnozie psychopedagogicznej: zamiast dominującego efektu negatywności (skupienie się na słabych stronach i trudnościach) pojawia się zrównoważona ocena odnosząca się do mocnych stron i zasobów ucznia. Co więcej: kierunek oddziaływania edukacyjno-specjalistycznego w większym stopniu powinien być związany ze wzmacnianiem walorów niż kompensowaniem deficytów (Gagné, 2004). Można potraktować ten wniosek jako ogólną rekomendację również dla doradztwa: należy skupić się na rozwijaniu i wykorzystywaniu mocnych stron ucznia, a w mniejszym stopniu koncentrować się na imperatywie osiągnięcia u każdego standardu funkcjonowania opartego głównie na statystycznej i społecznej (oczekiwania, skrypty) normie. W obszarze doradztwa zawodowego w stosunku do uczniów zdolnych używa się co najmniej trzech charakterystyk (terminów): 1. uczeń zdolny lub uczeń o ponadprzeciętnym potencjale poznawczym – uczeń z wysokim poziomem inteligencji identyfikowanej za pomocą wystandaryzowanych testów IQ (np. test WISC lub CFT); na potencjał poznawczy składają się takie podstawowe funkcje, jak: percepcja, uwaga, pamięć, myślenie i wyobraźnia; inteligencja stanowi zestaw zasobów podmiotu wykorzystywanych w procesie uczenia się (rozumianym bardzo szeroko jako nabywanie doświadczeń), z których może, ale nie musi, korzystać w codziennym funkcjonowaniu, stąd adekwatne jest mówienie o uczniu zdolnym jako uczniu z ponadprzeciętnymi możliwościami, które absolutnie nie gwarantują sukcesu edukacyjnego, a tym bardziej życiowego; 2. uczeń uzdolniony lub posiadający zdolności specjalne (specyficzne) – uczeń, u którego ogólne zdolności poznawcze dzięki motywacji i twórczości (rozumianej bardziej jako postawa życiowa niż jedynie typ myślenia) mogą być wykorzystane do rozwiązywania problemów w konkretnej dziedzinie (obszarze), np. matematyce, instrumentalistyce, nauce języków obcych;
69
