Metall�c Coated 8903 C Sol�d coated 262 C
Merak ve öğrenme duygusu insanlık tarihi kadar eski bir kavramdır. Her insan doğar doğmaz bilmeye, öğrenmeye başlar ve çok azı öğrendiklerini öğretme melekesi kazanır. Elinizdeki eser, bilginin her şeyi kuşattığı bu çağda değişen ve gelişen eğitim metotlarına öncülük edecek ipuçları sunmaktadır. Ayrıca muazzam hayatıyla tüm insanlığa örnek olan Peygamber Efendimiz’in öğretimde kullandığı farklı ve etkili yöntemleri sade bir üslupla anlatmaktadır. Otuz yılı aşkın bir çalışmanın ürünü olan bu müstesna eser cehaletin düşmanı olan her yaştan okuyucunun başucu kitabı olmayı hak etmektedir.
ISBN 978-605-9621-67-0
9 786059 621670
OKU TEFEKKÜR ET, TEFEKKÜR ET OKU
OTTO 135 © MAK GRUP MEDYA PRO. REK. YAY. A.Ş. ENBİYA YILDIRIM KİTAPLIĞI 07 Bir Eğitimci Olarak Hz. Muhammed (sas.) ve Öğretim Metotları Özgün Adı: er-Rasûlu’l-Mu’allim ve Esâlîbuhû fî’t-Ta’lîm Abdulfettâh Ebû Gûdde Çeviren: Enbiya Yıldırım Son Okuma: Mehmet Aknar Redaksiyon: MAK Grup Redaksiyon Ekibi Grafik Tasarım: Nurullah Özbay Uygulama: TAVOOS Baskı: Göktuğ Ofset Yay. Mat. Tic. Ltd. Şti. Sertifika No: 33830 1. Baskı: Nisan 2017 (Ciltli) Sertifika No: 33205 ISBN 978-605-9621-67-0 İletişim Adresleri Cinnah Cd. Kırkpınar Sk. 5/4 06420 Çankaya Ankara tel.-faks: 0312. 439 01 69 www.ottoyayin.com otto@ottoyayin.com facebook.com/otto.yayinlari twitter.com/ottoyayin
BİR EĞİTİMCİ OLARAK HZ. MUHAMMED (SAS.) VE ÖĞRETİM METOTLARI
ABDULFETTÂH EBÛ GUDDE Çeviren
ENBİYA YILDIRIM
ABDULFETTÂH EBÛ GUDDE
Son dönemlerin önde gelen hadisçilerinden. Halep’te doğdu (1917). Ezher’den mezun oldu (1948). Ardından bu üniversitenin Arap Dili ve Edebiyatı Fakültesi’nde ihtisas yaptı. Şam Üniversitesi’nde öğretim üyeliğine başladı (1961). Riyad Şerîat Fakültesi’ne geçti (1965). Suriye’de Baasçılar tarafından bir yıl hapsedildi (1966). Şerîat Fakültesi’nde on yıl süreyle profesör olarak hadis, hadis usulü ve fıkıh usulü dersleri okuttu. Riyad’da vefat etti (1997). Muhammed Zâhid el-Kevserî’nin öğrencisi, M. Emin Saraç Hoca’nın yakın arkadaşı idi. Hadis, hadis usûlü, akaid, tasavvuf, Arap dili ve edebiyatı, tarih, öğretim metotları gibi çok geniş yelpazede yetmişten fazla çalışması bulunmaktadır. Titiz ve derinlemesine inceleme yapması nedeniyle İslamî ilimler alanında büyük bir saygı kazanmıştır. Klasik kaynaklarda adeta gizli kalmış olan bilgileri ince bir işçilikle aydınlığa çıkarması kitaplarını herkesin müracaat etmek zorunda olduğu çalışmalar haline getirmiştir. Mevzû Hadisler, Bir Eğitimci Olarak Hz. Muhammed ve Öğretim Metotları ile yayına hazırladığı Abdurreşîd Nu’mânî’nin İmam-ı A’zam Ebû Hanîfe’nin Hadis İlmindeki Yeri Türkçeye çevrilen eserleri arasındadır. ENBİYA YILDIRIM
Trabzon/Hayratlı bir ailenin çocuğu olarak İstanbul’da doğdu (1965). İstanbul İmam Hatip Lisesi’nden (1983) ardından da Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nden mezun oldu (1987). Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde hadis profesörüdür. Şükran’ın eşi; Feyza Nur, Zaferullah ve Handegül’ün babasıdır. Hadisler ve Zihinlerdeki Sorular, Sahih Hadis Bulunmayan Konular, Hadis Problemleri, Hadisçiler ve Çelişki, Hadiste Metin Tenkidi, Hadis Meseleleri, Geleneksel Hadis Yorumculuğu, Din-Ahlâk Ekseninde Hz. Muhammed, Hüsn-i Hat ve Hadis adlı eserlerin yazarıdır. Tercümelerinden bir kısmı da şunlardır: Suyûtî’den Sünnetin İslam’daki Yeri, Muhammed Hüseyin Zehebî’den Tefsir ve Hadiste İsrâiliyyât, M. Abdurreşîd Nu’mânî’den İmam-ı A’zam Ebû Hanîfe’nin Hadis İlmindeki Yeri, Abdulfettâh Ebû Gudde’den Mevzu Hadisler, Bir Eğitimci Olarak Hz. Muhammed ve Öğretim Metotları, ve İslam Âlimlerinin Gözüyle Zamanın Kıymeti.
Öğrencilerine davranışları elinizdeki kitapla örtüşmüş bir güzel insana... Fakülte dersleri dışındaki kıymetli vakitlerini bizlere ayırarak Muslim’in muhtasarı başta olmak üzere pek çok kitabı okutan, Resulün ahlakıyla bezenmiş sevgili hocam merhum Selman Başaran’a (1947-1993)...
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ............................................................................ 11 BİRİNCİ BÖLÜM BİR MUALLİM OLARAK HZ. MUHAMMED (SAS.) .......... 15
Kur’an-ı Kerim’in Resulullah Sallallâhu Aleyhi ve Sellemin Muallim Olduğunu İfade Etmesi .......................................... 15 Sünnetin Resulullah Sallallâhu Aleyhi ve Sellemin Hidayete Götüren Basiretli Bir Muallim Olduğunu Ortaya Koyması ... 15 Hz. Peygamber Sallallâhu Aleyhi ve Sellemin İyi Bir Muallim Olduğuna Tarihin Tanıklık Etmesi ......... 19 Hz. Peygamber Sallallâhu Aleyhi ve Sellemin Cehaleti Kaldırmaya Teşviki ve Öğrenip-Öğretmede Gevşeklik Göstermekten Sakındırması ........................... 20 Hz. Peygamber Sallallâhu Aleyhi ve Sellemin Öğretimdeki Mükemmelliğine ve Büyük Ahlakına Kısa Bir Göz Atış ... 24 Hz. Peygamber Sallallâhu Aleyhi ve Sellemin Faydasız İlimden Sakındırması ....................................... 25 Hz. Peygamber Sallallâhu Aleyhi ve Sellemin Eğitimci Kişiliğine Dair Birkaç Söz ................................. 26 Genel Hatlarıyla Şahsiyetini Tanıma İmkânı Veren Hasletleri, Faziletleri, Yüce Ahlakı ve Şemailiyle Bir Eğitimci Olarak Hz. Muhammed Sallallâhu Aleyhi ve Sellem ................... 39 Hz. Peygamber Sallallâhu Aleyhi ve Sellemin Yaratılışının Güzelliği ..................................................... 42 Hz. Peygamber Sallallâhu Aleyhi ve Sellemin Ahlakının Güzelliği ........................................................ 43 Hz. Peygamber Sallallâhu Aleyhi ve Sellemin Kelamının Güzelliği ........................................................ 47
Hz. Peygamber Sallallâhu Aleyhi ve Sellemin Davranışlarının Güzelliği ................................................ 51 İKİNCİ BÖLÜM HZ. PEYGAMBER’İN (SAS.) ÖĞRETİM METOTLARI ....... 63
Güzel Yaşantısı ve Büyük Ahlakıyla Öğretmesi ............... 64 Dinin Hükümlerini Tedrici Olarak Öğretmesi ................ 73 Eğitimde İtidalli Oluşu, Usandırmaması ......................... 75 Öğrenenlerin Ferdî Farklılıklarını Göz Önünde Bulundurması ........................................... 77 Diyalogla ve Soru Sorarak Öğretmesi ............................. 87 Akli Ölçülerle Konuşarak Öğretmesi .............................. 92 Zekâlarını Açmak ve Sahip Oldukları Bilgiyi Ortaya Çıkarmak için Ashabına Sorular Sorması ............ 95 Mukayese ve Temsil Yoluyla Öğretmesi .......................... 99 Teşbih ve Benzetmelerde Bulunarak Öğretmesi ............ 102 Yer ve Toprak Üzerine Şekil Çizerek Öğretmesi ............ 106 Öğretirken Sözlü İfade ve Elle İşareti Bir Arada Kullanması .............................. 108 Bir Şeyin Haramlığını Tekit için Onu Elleriyle Yukarıya Kaldırarak Öğretmesi ............... 111 Ashab Sormadan Anlatması .......................................... 112 Sual Soranın Sorusuna Cevap Vermesi ......................... 119 Soru Soranın Sualine Fazlasıyla Cevap Vermesi ............ 125 Soru Soranı Sorusu Dışında Başka Bir Yöne Çekmesi ... 127 Hükmü Tam Olarak İfade Etmek için Soru Sorandan Sualini Tekrarlamasını İstemesi ............ 131 Ashabını Alıştırmak için Sorunun Cevabını Onlara Havale Etmesi ................................................... 132 Birşeyi Bilen Kimseyi, Cevabı Doğru Verdiğinde Övmek için Sınaması ................................................... 136 Önünde Olan Bir Olaya Sükût Etmesi ve Onaylamasıyla Öğretmesi ........................................ 137 Öğretmek için Münasip Durumları Fırsat Bilmesi ........ 139 Şaka ve Latifeyle Öğretmesi .......................................... 142 Öğrettiğini Yeminle Tekit Etmesi .................................. 144 Zikrettiği Hususu Vurgulamak için Sözünü Üç Kez Tekrar Etmesi ...................................... 146
Anlattığı Şeyin Ehemmiyetini Göstermek için Oturuş Şeklini Değiştirmesi ve Sözünü Tekrarlaması .... 149 Dinleyen Dikkat Kesilsin Diye Cevabı Erteleyerek Tekrar Seslenmesi ......................................................... 151 Dikkatini Tamamen Vermesi için Muhatabın Elini veya Omuzunu Tutması ............................................... 153 Ne Olduğunu, Dinleyenlerin Ortaya Çıkarması için Birşeyi Müphem Söylemesi. Bunu, Ona Teşvik Etmek veya Sakındırmak için Yapması .................................... 156 Daha İyi Anlaşılması ve Ezberlenip Bellenmesi için Birşeyi İlk Önce Özetle Söylemesi, Daha Sonra Tafsilatlı Olarak Anlatması ............................................ 160 Tek Tek Sayacağı Hususları İlk Önce Özetle Söylemesi Daha Sonra Bunları Açıklaması .................................... 163 Vaaz ve Öğütle Öğretmesi ............................................ 164 Teşvik Ederek, Korkutarak Öğretmesi .......................... 167 Kıssalar ve Geçmiş Ümmetlerden Haberlerle Öğretmesi ................................................... 168 Utanılan Meseleyi Öğretirken Yumuşak Giriş Yapması ...... 174 Utanılan Hususu Öğretirken İma ve İşaret Etmekle Yetinmesi .......................................... 176 Kadınlara Öğretmeye ve Vaaz Vermeye Önem Vermesi ......... 178 Durum Gerektirdiğinde Öğretirken Kızması ve Sertleşmesi ................................................. 180 Öğretim, Tebliğ ve Diğer İşlerde Yazıyı Bir Araç Olarak Kullanması .......................................... 181 Bazı Sahabilerine Yabancı Dil (Süryanice) Öğrenmelerini Emretmesi ............................................ 184 Hz. Peygamber Sallallâhu Aleyhi ve Sellemin Yüce Şahsiyetinin Öğreticiliği ....................................... 185 KAYNAKLAR ................................................................. 189 DİZİN ............................................................................. 193
ÖNSÖZ
Bismillâhirrahmânirrahîm İnsana bilmediğini bildiren, kalemle öğreten Allah’a hamd olsun. Efendimiz Muhammed sallallâhu aleyhi ve selleme, ailesine, arkadaşlarına ve kıyamete kadar ona tabi olanlara selam olsun. Bu kitaptaki bilgiler ve hadis-i şerifler aslında daha önce sunulmuş bir konferanstır. Suudi Arabistan’ın Riyad şehrinde bulunan Şerîa Fakültesi ile Arap Dili Fakültesi yöneticilerinin benden istedikleri konferans talebiyle1 hazırlanmıştır.2 Bir eğitimci olarak Hz. Peygamber sallallâhu aleyhi ve sellem ve öğretimdeki metotlarını konferans konusu olarak seçmemin nedeni, onun ilimle, âlimlerle, öğrenimle ve öğretimle olan muazzam irtibatıdır. Daha sonra bu konferans metnine tamamlayıcı bazı bilgiler ve önemli bulduğum konular da ekledim. Konunun daha iyi anlaşılması için dipnotları bazen uzattım. Sonunda bu eser meydana geldi. Kitabın her seviyedeki okuyucu için anlaşılabilir olmasına çalıştım. Kaynak olarak kullanmak isteyeceklere ve konuya özel eğilim gösterenlere faydalı olması için de elimden gelen gayreti gösterdim. Bu kitap bir eğitimBu konferansı Riyad Üniversitesi konferans salonunda sunmuştum: 17Şevval-1385/11-Aralık-1965, Pazartesi akşamı. 2 Bu iki fakültedeki hocalığımın ilk yılları da zaten 1385-6 (1965-6) eğitimöğretim yılı idi. 1
13
14
BİR EĞİTİMCİ OLARAK HZ. MUHAMMED (SAS.) VE ÖĞRETİM METOTLARI
ci olan Resulullah’ın (sas.) hayatının en önemli yönlerinden biriyle alakalı olması nedeniyle ayrı bir öneme sahiptir. Hem öğretmenleri hem de öğrencileri eğitmekte, onları yönlendirmekte ve yol göstermektedir. Otuz yılı aşkın bir çalışmanın ürünü olan bu kitap benzersiz bir konuyu içermektedir. Benden önce bir başkasının bu alanda bir çalışma yaptığını bilmiyorum. Daha iyi olması arzusuyla, son düzeltmeleri yapayım derken eserin telif edilmesi üzerinden bunca uzun zaman geçti. Daha iyiyi ortaya koyma çabası nice kıymetli çalışmaların yapılmasına engel olmuştur;3 gevşeklik ve ileride yaparım demenin nice mümtaz çalışmaların yapılmasına mani olduğu gibi. Benden, kitabın yakında basılacağını duyanların birçoğu biran önce basılmasını istediler. Basımı ancak şimdi nasip oldu. Rabbimin lütfuna ve muvaffak kılmasına hamd ediyorum.4 Hz. Peygamber sallallâhu aleyhi ve sellemin öğretimini ve bu husustaki metotlarını gösteren pek çok hadis-i şerifi elinizdeki kitapta bir araya getirdim. Kitabı iki kısma ayırmayı uygun buldum. Birinci kısımda, Resulullah sallallâhu aleyhi ve sellemin yüksek meziyetleri ve hikmetli davranışlarını ele aldım. İkinci kısımda ise onun öğretimdeki metotlarını, insanları yönlendirme ve doğruya yöneltmedeki isabetli tutumlarını işledim. Kitabımıza aldığımız hadislerin konumuzu açıkça ortaya koyup eğitim ve öğretim yönünün aşikâr ve net olmasına ehemmiyet gösterdim. Bunlar seçilmiş hadisler olup eğitici-öğretici ve yönlendirici özelliği olan misallerdir. Zikredilen hadisler içeriklerine işaret edilen başlıklar altında verilmiştir. Her bir hadisin kaynağı ayrıca belirtilmiştir. Bütün ertelemelerine rağmen merhum müellifin basılı eserleri —tespit edebildiğimiz kadarıyla— yetmiş civarındadır. Onun iki çalışması daha önce tarafımızdan tercüme edilmişti: Mevzu Hadisler, İnsan Yayınları; İslam Âlimlerinin Gözüyle Zamanın Kıymeti, OTTO, Ankara 2016. 4 Bazı değerli üstat arkadaşlar benim yolumdan giderek bu konuyla ilgili eserleri ardımdan kaleme aldılar. 3
15
ÖNSÖZ
Bir hadisin Kütüb-i Sitte sahibi hadisçilerce —ki bunlar Buhârî, Muslim, Ebû Dâvûd, Nesâî, Tirmizî ve İbn Mâce’dir— rivayet edildiğini söylediğimde bununla onların meşhur kitaplarını kastetmekteyim. Örneğin hadis Buhârî’de geçiyor dediğimde, bununla Sahîh’inde rivayet ettiğini; keza Muslim rivayet etmiştir dediğimde Sahîh’inde rivayet ettiğini kastediyorum. Hadisi Ebû Dâvûd, Nesâî, Tirmizî ve İbn Mâce rivayet etmiştir dediğimde de onların Sunen’lerini kastetmekteyim. Bu şekilde hadisi onlara nispet ettiğimden ayrıca kitaplarının isimlerini belirtmeye gerek görmedim, sadece sahiplerini zikretmekle yetindim. Kütüb-i Sitte dışındaki bir kitaptan hadis rivayet ettiğimde ise hem sahibini hem de eserini belirttim. Esasında tek bir hadis eğitim ve öğretim metotları açısından birden çok yönü ihtiva etmektedir. Bu açıdan, birçok konuya misal olmaya uygun düşen hadisi benim bir tek başlık altında zikretmem, başka bir yönü olmadığı anlamına gelmez. Kerim olan Allah’tan bu çalışmayı faydalı kılmasını ve katında derecemi yükselten amel-i salihim olarak kabul buyurmasını niyaz ediyorum ve bu kitabı, insanlara bütün davranışlarda Resulullah sallallâhu aleyhi ve sellemi örnek almaya teşvik edici bir unsur kılmasını temenni ediyorum. Zira Resulullah sallallâhu aleyhi ve sellemi her hâlükârda örnek almak bizim için tüm yönleriyle hayırdır. Hiç şüphe yok ki Allah hidayete ermek isteyeni hidayete erdirir. O bizim rabbimizdir. O’ndan başka ilah yoktur. Başarılı olmak O’nun dilemesiyledir. O her şeye güç yetirendir. Hamd olsun âlemlerin rabbi Allah’a. Selam olsun Efendimiz Muhammed’e, âline ve ashabına. Riyad, 26 Muharrem 1416/25 Haziran 1995 Abdulfettâh Ebû Gudde
BİRİNCİ BÖLÜM
BİR MUALLİM OLARAK HZ. MUHAMMED (SAS.)
Kur’an-ı Kerim’in Resulullah Sallallâhu Aleyhi ve Sellemin Muallim Olduğunu İfade Etmesi Kur’an-ı Kerim, ümmiliğine ve çöl bölgesinde yaşamış olmasına rağmen, Resulullah sallallâhu aleyhi ve sellemin bütün beşeriyetin rehberi ve eğiticisi olduğunu belirtmektedir: “Ümmiler arasından, kendilerine ayetleri okuyan, onları arıtan, onlara kitabı ve hikmeti öğreten bir peygamber gönderen O’dur. Onlar, daha önce, şüphesiz apaçık bir sapıklık içinde idiler.”1 “Sana ne iyilik gelirse Allah’tandır, sana ne kötülük dokunursa kendindendir. Ey Muhammed! Seni insanlara peygamber gönderdik, şahit olarak Allah yeter.”2 “Ey Muhammed! Biz seni bütün insanlara ancak müjdeci ve uyarıcı olarak göndermişizdir; fakat insanların çoğu bilmez.”3 Sünnetin Resulullah Sallallâhu Aleyhi ve Sellemin Hidayete Götüren Basiretli Bir Muallim Olduğunu Ortaya Koyması Sünnet Resulullah sallallâhu aleyhi ve sellemin insanları hidayete sevk eden basiretli bir rehber olduğunu ortaya koymaktadır. 62/Cum’a, 2. 4/Nisâ, 79. 3 34/Sebe’, 28. 1 2
17
İKİNCİ BÖLÜM
HZ. PEYGAMBER’İN (SAS.) ÖĞRETİM METOTLARI
Hz. Peygamber sallallâhu aleyhi ve sellem insanlara bir şey öğretirken en güzel, en yarayışlı, muhatabın gönlüne en çok etki edecek, anlayış kapasitesine en münasip, bilgiyi zihnine yerleştirecek ve meseleyi ona izah etmeye yardımcı olacak en uygun metodu seçiyordu. Hadis kitaplarını dikkatlice etüt eden insan Hz. Peygamber sallallâhu aleyhi ve sellemin ashabıyla olan konuşmalarına değişik renkler kattığını görür. Bazen soru soran, bazen cevap veren, bazen soru sorana sorusu kadar cevap veren, bazen verdiği cevaba başka şeyleri de ilave eden, bazen öğretmek istediği mesele için darb-ı mesel zikreden, bazen sözünü Allah’a yeminle söyleyen, bazen yüce bir hikmet sebebiyle soru soranı sorduğu şeyden başka bir şeye yönlendiren, bazen yazdırarak öğreten, bazen çizerek öğreten, bazen teşbihle öğreten, bazen açıklıkla cevap vererek öğreten, bazen cevabı kapalı olarak veren, bazen de cevabı işaretle öğreten bir insandı. Hz. Peygamber sallallâhu aleyhi ve sellem bazen cevabını söylemek için şüphe edilen meseleyi zikreder, bazen öğreteceği hususu şaka ve bilmece yoluyla öğretir, bazen öğreteceği meseleden önce güzel bir giriş hazırlar, bazen birtakım şeyler arasında kıyaslamalarda bulunarak öğretirdi. Keza bazen cevabı zikretmek için sebepleri sıralar, bazen cevabını bildiği hâlde sınamak için ashabına sorar, bazen 65
KAYNAKLAR
Abduh, Muhammed, Risâletu’t-Tevhîd. Abdulfettâh Ebû Gûdde, İslam Âlimlerinin Gözüyle Zamanın Kıymeti, çev. Enbiya Yıldırım, OTTO, Ankara 2015. Abdulfettâh Ebû Gûdde, Menhecu’s-Selef fî’s-Suâli ani’l-İlmi ve fî Teallumi mâ Yekau ve mâ lem Yeka’ (Selefin İlmî Bir Konuda ve OlmuşOlmamış Meseleleri Öğrenmede Soru Sorma Metotları), Beyrut 1412/1991. Abdulfettâh Ebû Gûdde, Mevzu Hadisler, çev. Enbiya Yıldırım, İnsan Yayınları, İstanbul 2015. Abdulfettâh Ebû Gûdde, Min Âdâbi’l-İslâm. Abdulhayy el-Kettânî, et-Terâtibu’l-İdâriyye. Abdullâh b. Mubârek, Kitâbu’z-Zuhd. Abdurrezzâk, Musannef. Âdem b. Ebî İyâs, Kitâbu’l-İlm. Ahmed b. Hanbel, Musned, el-Matbaatu’l-Meymeniyye, 1313. Bedruddîn Aynî, Umdetu’l-Kârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî, el-Matbaatu’lMunîriyye, 1348. Beyhakî, Şuabu’l-Îmân. Buhârî, Sahîhu’l-Buhârî, İbn Hacer’in şerhi Fethu’l-Bârî ile beraber, elMektebetu’s-Selefiyye, 1380. Cemâluddîn Kâsımî, Delâilu’n-Nubuvve, Şam baskısı. Dârimî, Sunen. Ebû Abdullâh el-Mervezî, Kitâbu’s-Sunne. Ebû Amr b. Salâh, Şerhu Sahih-i Muslim. Ebû Amr el-Câhız, Buhelâ. Ebû Dâvûd el-Antâkî, Tezkire. _____, Sunen. Ebû Muhammed Zekiyyuddîn Abdulazîm el-Munzirî, et-Terğîb ve’tTerhîb mine’l-Hadîsi’ş-Şerîf. Ebû Muslim el-Keccî, Sunen. 191
192
BİR EĞİTİMCİ OLARAK HZ. MUHAMMED (SAS.) VE ÖĞRETİM METOTLARI
Ebû Ya’lâ, et-Terğîb ve’t-Terhîb. _____, Musned. Emîr Alâuddîn el-Fârisî’nin tertibiyle, el-İhsân fî Tertîbi Sahîh-i İbn Hibbân, ikinci baskı. Feyyûmî, el-Misbâhu’l-Munîr fî Ğarîbi’ş-Şerhi’l-Kebîr, Matbaatu Mustafâ el-Bâbî el-Halebî, 1368. Gazâlî, İhyâu Ulûmi’d-Dîn. Hacvî, el-Fikru’s-Sâmî fî Târîhi’l-Fıkhi’l-İslâmî. Hâkim en-Neysâbûrî, el-Mustedrek alâ’s-Sahîhayn, Haydarabad, Dekkan, Hindistan 1334. Hamidullah, Muhammed, Mecmûatu’l-Vesâiki’s-Siyâsiyye li’l-Ahdi’nNebevî ve’l-Hilâfeti’r-Râşide. Harâitî, Mekârimu’l-Ahlâk. Hatîb Bağdâdî, el-Fakîh ve’l-Mutefakkih. Heysemî, Mecmeu’z-Zevâid ve Menbeu’l-Fevâid, Mektebetu’l-Kudsî, 1352. _____, Mevâridu’z-Zamân ilâ Zevâidi İbn Hibbân alâ’s-Sahîhayn. Hindî, Kenzu’l-Ummâl. Irâkî, Tahrîcu Ehâdîsi’l-İhyâ. İbn Abdilberr, Câmiu Beyâni’l-İlm. İbn Allân, el-Futuhâtu’r-Rabbâniyye alâ’l-Ezkâri’n-Neveviyye. İbn Asâkir Enes b. Mâlik, Târîh. İbn Hacer, el-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe. _____, en-Nuketu’z-Zırâf. _____, et-Telhîsu’l-Habîr. _____, Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. _____, el-Fisal fî’l-Milel ve’l-Ehvâ ve’n-Nihâl, II/88-91, Kahire, Subeyh baskısı, 1384. İbn İshâk, Sîret. İbn Kayyım, Zâdu’l-Meâd. _____, İ’lâmu’l-Muvakkıîn. _____, Miftâhu Dâri’s-Seâde. _____, Zâdu’l-Meâd. İbn Kesîr, Tefsîru’l-Hafız İbn Kesîr (Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm), Dâru’lEndelûs, Beyrut 1385. İbn Mâce, es-Sunen, Matbaatu Mustafâ el-Bâbî el-Halebî, 1372. İbn Seyyidinnâs, Uyûnu’l-Eser. İbn Tolon ed-Dimeşkî, İ’lâmu’s-Sâilîn an Kutubi Seyyidi’l-Murselîn, Şam, 1348/1929.
193
KAYNAKLAR
el-Vâbilu’s-Sayyib mine’l-Kelimi’t-Tayyib, el-Matbaatu’l-Munîriyye, 1375. İmam İbn Ferhûn, Durretu’l-Ğavvâs fî Muhâdarati’l-Havâs (Elğâzu İbn Ferhûn). İmam Nevevî, Şerhu Sahîh-i Muslim. Karâfî, Furûk. Kastallânî, el-Mevâhibu’l-Ledunniyye. Keşmîrî, Feydu’l-Bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Makarrî, Nefhu’t-Tîb. Mâlik, Muvatta’. Mâverdî, A’lâmu’n-Nubuvve. Mizzî, Tuhfetu’l-Eşrâf bi Ma’rifeti’l-Etrâf. Muhammed Abdulvehhâb el-Buhayrî, Kitap, Sünnet ve Selef-i Sâlihînin Sözleri Işığında el-Hiyel fî’ş-Şerîati’l-İslâmiyye. Muhammed Zekeriyyâ el-Kândehlevî, el-Ebvâb ve’t-Terâcim li’l-Buhârî. Munâvî, Feydu’l-Kadîr bi Şerhi’l-Câmii’s-Sağîr, Matbaatu Mustafâ Muhammed, 1356. Munzirî, et-Terğîb ve’t-Terhîb. Muslim, Sahîh. _____, Terâtib, Hz. Peygamber’in Yönetimi adıyla İz Yayıncılık Nevevî, Ezkâr. _____, Şerhu Sahîh-i Muslim. Nibrâvî, Şerhu’l-Erbeîne’n-Nebeviyye. Önkal, Ahmet, Resulullah’ın İslam’a Davet Metodu. Suyûtî, ed-Durru’l-Mensûr fî Tefsîri’l-Kur’ân bi’l-Me’sûr. Şâtıbî, Kitâbu’l-Muvâfakât. Şebbîr Ahmed el-Osmânî, Fethu’l-Mulhim bi Şerhi Sahîh-i Muslim. _____, Şerhu Sahîh-i Muslim. Şevkânî, el-Bedru’t-Tâli’ bi Mehâsini men Ba’de’l-Karni’s-Sâbi’, es-Seâde baskısı, 1326. Taberânî, el-Mu’cemu’l-Kebîr, Vezâretu’l-Evkâf baskısı, Bağdat 1398. _____, Tefsîr. Tirmizî, es-Sunen, Matbaatu Mustafâ el-Bâbî el-Halebî, 1384. Vâkıdî, Meğâzî. Yemenî, Behcetu’l-Mehâfil. Zerkâ, Medhalu’l-Fıkhiyyu’l-Âm, 7. baskı. Zurkânî, Şerhu’l-Mevâhibi’l-Ledunniyye.
DİZİN
A Abbas 183 abdest 70, 71, 72, 174 Abdullâh b. Abbâs 107 Abdullâh b. Amr 16, 80, 84, 87, 134, 147, 158, 180, 181, 182 Abdullâh b. Huzâfe 116, 118, 119 Abdullâh b. Mes’ûd 75, 84, 106, 110, 153 Abdullâh b. Ömer 87, 95, 128, 154, 170 Abdullah Yeşkurî 37 Abdulmuttalib 35, 56 Abdurrahmân b. Amr es-Sulemî 166 Abdurrahmân b. Ebzâ 20 ahiret günü 64, 89, 149 Hz. Âişe 18, 27, 58, 176, 177, 178 Hz. Ali 28, 34, 183 Ali b. Ebî Tâlib 31, 111 Allah’ın: ~ hidayeti 104; ~ kitabı 167 amel-i salih 128 ameller 41, 74, 111, 168 Amr b. Âs 16, 65, 80, 87, 134, 138, 180, 182 Amr b. Şuayb 70 Arafat 38 Arap yarımadası 58, 101 ashab 42 ashab-ı kiram 121 Âsiye bintu Muzâhim 107 avret 93 B bayram namazı 179 bedevi 21, 37, 82, 129 Benû Kureyza 47 Benu’n-Nadir Yahudileri 47 Benû Sa’d b. Bukeyr sülalesi 36
beş vakit namaz 87 bey’at 47 Beyhakî 86 Beytullah 127 bidat 166 Bilal 70, 179 Buhârî 13, 75, 76, 77, 102, 146, 179 C Câbir 67, 68, 106, 108, 119, 139, 167 cahiliye dönemi 119 cariye 91 Câriye b. Zafer el-Hanefî el-Yemâmî 135 cehaletin ilacı 120 cennet: ~ ehli 156, 158; ~ kadınları 107 Cerîr b. Abdullâh el-Becelî 141 cevâmiu’l-kelim 130 cibril 89, 91, 92, 132; ~ hadisi 89 ciğer sahibi 169 cihad 80, 84, 85, 86, 112, 149 Cuheyne kabilesi 100 Cundeb b. Abdullâh 73 cünüplük 177 çocuğun haccı 126 D darb-ı mesel 63, 102 Davud 22 deniz: ~ suyu 125; ~ yolculuğu 125; ~in ölüsü 126 Dımâm b. Sa’lebe 36 dinî vecibeler 23 dişi deve 144 diyetin hükmü 183 E Ebû Abdurrahmân 74, 75 Ebû Abdurrahmân es-Sulemî el-Mukrî 74
195
196
BİR EĞİTİMCİ OLARAK HZ. MUHAMMED (SAS.) VE ÖĞRETİM METOTLARI
Ebû Cehil 102 Ebû Cuheyfe 137, 183 Ebû Dâvûd 13, 38, 72 Ebû’d-Derdâ 137, 138 Ebû Eyyûb 37 Ebû Hureyre 82, 84, 87, 88, 109, 112, 115, 125, 132, 145, 163, 168, 169, 170, 173, 174, 181, 182 Ebû Katâde 131, 161 Ebû’l-Âliye 155 Ebû’l-Munzir Ubeyy b. Ka’b 136 Ebû Mûsâ el-Eş’arî 77, 103, 108, 129 Ebû Rifâa Adevî 34 Ebû Saîd el-Hudrî 73, 94, 179 Ebû Sa’lebe el-Huşenî 124 Ebû Şâh 183 Ebû Şureyh el-Huzâî 146, 162 Ebû Talha 57 Ebû Umâme Bâhilî 92 Ebû Umeyr 143 Ebû Zerr 58, 81, 100, 155 Hz. Ebûbekr 132, 133 ehl-i kitap 53, 124 Enes b. Mâlik 28, 35, 38, 76, 77, 102, 116, 118, 127, 143, 144, 145, 147, 156, 160 ensar 59; ~ kadınları 178 Eslem kabilesi 123 Esmâ bintu Şekel 176 Eşari kabilesi 21
Heysemî 20 Hicaz 44 Hicret 81 Hind b. Ebî Hâle 28 Hind bintu Utbe 46 Hucr b. Hucr 166 Hulefâ-i Erbaa 182 Hulefâ-i Râşidîn 166 Huneyn savaşı 56 Hurma ağacı 96 hutbe 34, 167, 179 Huzeyfe b. Yemân 135 I Irbâd b. Sâriye 166
G Ganimet malı 112 geçmiş ümmetlerin kıssaları 168 güzel ahlak 49
İ Îsâ b. Meryem 109, 170 ibadet 53, 82, 86 İbn Abbâs 73, 100, 110, 123, 126, 132, 163, 179 İbn Ebân 71 İbn Hacer 65, 87 İbn Hacer el-Mekkî 87 İbn Hibbân 116 İbn Mes’ûd 74 İbn Tâb hurması dalı 67 İbnu’l-Muntefik 37 İbn Ziyâd 155 ihramlı 128 ilmi meseleler 132 İmam Ebû’l-Hasan Ali b. Muhammed elMâverdî el-Basrî el-Bağdâdî 40 İmâm Mâverdî 39 İmam Şâtıbî 65 Îsâ b. Meryem 22 İslam 21, 22, 181, 185; ~ bulutu 133 İsrailoğulları 22, 109, 170, 172 istinca etmek 174 izhir otu 183
H hac mevsimi 108 Hadîce bintu Huveylid 107 Hadisin ravisi 93, 183 hadis-i şerif 11 hadis kitapları 63, 121 Hafız Munzirî 20 halûk kokusu 68 Has’am kabilesi 85 Hz. Hasan 28, 31, 40 hayır muallimi 24 Hevazin: ~ ganimetleri 58; ~liler 56
K Kâbe 89, 127 kabir ehli 154 kader meselesi 180, 181 kadınlar 64, 94, 179 Kays kabilesi 37 kısas uygulanması 183 kıyamet 90; ~ günü 89, 111, 141 Kur’an 15, 17, 19, 64, 65, 66, 73, 74, 102, 133, 153, 164, 180, 181, 182 kurban günü 110 Kureyş 46, 110, 182; ~liler 44, 110
F facir 102 Fâtıma bintu Muhammed 107 fil ordusu 182
197
DİZİN
kuru hurma 101 M Mâlik b. Huveyris 27 Medine 121; ~liler 57 Mekke 44, 45; ~’nin fethi 46 Meryem bintu İmrân 107 Mescid-i Haram 66 mest 128, 129 Mikdâd b. Esved 110 miras meseleleri 53 muallim 17, 18, 19, 25, 61, 185, 186 Muâviye b. Hakem es-Sulemî 18 Muâz 71, 73, 77, 78, 79, 136, 147, 148, 149, 151, 152 Muâz b. Abdurrahmân 71 Mudlicli denizci 126 Muhammed’in yolu 167 Munzirî 86 Muslim 13, 17, 75, 76, 77, 102, 126, 179 Mustafâ Zerkâ 23
Sehl b. Sa’d es-Sâidî 72, 109 Selmân 137, 138 sıla-i rahim 85 sual soranlar 81, 119 Sufyân b. Abdullâh es-Sekafî 83, 110 Suleymân b. Bureyde 69 Surâka b. Mâlik b. Cu’şum 108 Suudi Arabistan 11 sünnet 15 Ş Şakîk b. Ebî Vâil 75 şeytanın yolları 106 T tarik 184 tazir cezası 23 Tebuk gazvesi 147 teksif etmek 151 teşbih 63 teşehhüd 153 tevhid kelimesi 130
N nalin 128, 129 nebevi teşbih 103 Nevvâs b. Sem’ân el-Kilâbî 121 Nu’mân b. Beşîr 105 nübüvvet 40, 41 nügar 143
U Ubâde b. Sâmit 112 Uhud 58, 132; ~ dağı 58 Ukbe b. Âmir 83, 111, 135 umre 108 uslûbu’l-hakîm 128 ümmi 15; ~ peygamber 24
O Osmân b. Affân 71
V vacip 160 Veyl vadisi 147
Ö Hz. Ömer 59, 89, 91, 118, 160 Ömer b. el-Hattâb 89, 140 R Râfi’ b. Hadîc 123 Rahip Cureyc 109; ~’in oğlu 109 resul 61; ~ullah’ın elçisi 136 S Sa’d b. Ebî Vakkâs 86, 101 sağ el 174 sahabe-i kiram 121 sahabi 107; ~ler 19, 56, 89, 182
Y Yahudi 57 yaş hurma 101 Yemen 44, 73, 128, 136 yemin 37, 144, 146, 158 Yezîd b. Muâviye en-Nehâî 75 yıkanmayan ökçeler 147 Z Zeyd b. Erkam 25 Zeyd b. Sâbit 182, 184 zina suçu 88
OTTO KÂSEDEN
▶ Ahmet Akbulut -Sahabe Dönemi İktidar Kavgası ▶ Ebû Gudde -Zamanın Kıymeti -Bir Eğitimci Olarak Hz. Muhammed (sas.) (çev. Enbiya Yıldırım) ▶ Enbiya Yıldırım -Sahih Hadis Bulunmayan Konular -Hadis Problemleri -Hadiste Metin Tenkidi ▶ Faruk Gürbüz -Çeviride Sadakat Problemi ▶ Fuad Sezgin -Buhârî’nin Kaynakları ▶ Hayri Kırbaşoğlu -Ahir Zaman İlmihali -Alternatif Hadis Metodolojisi -Destursuz Çağa Girenler -Ehl-i Sünnet’in Kurucu Ataları -Eskimez Yeni -İslam’ın Kurucu Metni -İslami İlimlerde Metot Sorunu -Namazların Birleştirilmesi -Üçüncü Yol Mukaddimesi ▶ Hidayet Şefkatli Tuksal -Kadın Karşıtı Söylemin İslam Geleneğindeki İzdüşümleri ▶ Hüseyin Çelik -Kur’an Ahkamının Değişmesi ▶ İbn Kuteybe -Hadis Müdafaası (çev. M. Hayri Kırbaşoğlu) ▶ İlhami Güler -İlhamiyyât 1-2 -Seküler Dünyanın Yorumu ▶ Mahmud Esad -İki Cihan Devleti Arasında Hz. Muhammed (sas.) (yay. haz. Seyfettin Erşahin) ▶ Mahmud Esad Erkaya - Kur’an Kaynaklı Tasavvuf Kavramları ▶ Mehmet Ata Az - Tanrı’nın Bilinebilirliği ▶ Mehmed Said Hatiboğlu -Hadîs Tedkikleri -Hilafetin Kureyşliliği -Hz. Peygamber ve Kur’an Dışı Vahiy -İslam’ın Aktüel Değeri Üzerine 1-2 -Kültürel Mirasımızı Tenkid Zarureti -İslami Tenkid Zihniyeti -Siyasi İctimai Hâdiselerle Hadîs Münasebetleri ▶ Mehmet Görmez -Gazâlî’de Sünnet Hadis ve Yorum -Hadis İlminin Temel Meseleleri
-Kalbin Erbaini -Metodoloji Sorunu ▶ Mehmet Emin Özafşar -Hadis ve Kültür Yazıları -Hadisi Yeniden Düşünmek -İdeolojik Hadisçiliğin Arkaplanı -Oryantalist Yaklaşıma İtirazlar ▶ Mehmet Emin Maşalı -Kur’an’ın Metin Yapısı -Kıraat İlmi -Gâî Yorum -Kaffâl eş-Şâşî’de Kur’an Yorum Anlayışı ▶ Mehmet Akif Koç, İsmail Albayrak -Tefsire Akademik Yaklaşımlar 1-2 ▶ Musa Carullah -İslam Şeriatının Esasları (yay. haz. Hatice K. Görmez) -Hatun (yay. haz. M. Görmez) ▶ M. A. Kirman, İ. Çapcıoğlu -Sekülerleşme ▶ Mehmet Ulukütük -İslam Düşüncesinde Din ve Akıl ▶ M. Yusuf Gûraya -Sünnetin Neliği Sorunu (çev. M. Emin Özafşar) ▶ Necdet Subaşı -Yaz Dediler Ânı -Türk Aydınının Din Anlayışı -Gerisi Hikâye -Söz Uçar Sızı Kalır ▶ Osman Mutluel -İslam Sanatı ▶ Selim Türcan -Neshin Problematik Tarihi ▶ Reza Arasteh -Aşkta ve Yaratıcılıkta Yeniden Doğuş (çev. Bekir Demirkol, İbrahim Özdemir) ▶ Sönmez Kutlu -Tarihsel Din Söylemleri Üzerine Zihniyet Çözümlemeleri -İmam Mâturidî ve Maturidilik -Selefiliğin Fikrî Arkaplanı ▶ Şaban Ali Düzgün -Sarp Yokuşun Eteğinde İnsan -Allah, Tabiat ve Tarih -Çağdaş Dünyada Din ve Dindarlar -Kimliksiz Hakikatler -Âdem’den Öncesine Dönüş -Sosyol Teoloji ▶ Zerkeşî -Hz. Âişe’nin Sahabeye Yönelttiği Eleştiriler (yay. haz. Bünyamin Erul)