Buhari'nin Kaynakları - Fuat Sezgin by OTTO Yayınları

OTTO 24 © MAK GRUP MEDYA PRO. REK. YAY. A.Ş. KLASİK ESERLER 02

Buhârî’nin Kaynakları Hakkında Araştırmalar M. Fuad Sezgin

Yayına Hazırlayan: Ali Dere Son Okuma: Veli Aknar Redaksiyon: İbrahim Aslan Kapak: Nurullah Özbay Uygulama: TAVOOS Cilt: Birinci Ciltevi Baskı: Göktuğ Ofset Matbaacılık İskitler / Ankara Sertifika No: 13858 ISBN 978-605-4696-19-2 1. Baskı: A.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları 1956 2. Baskı: Ocak 2001 (Kitâbiyât) 3. Baskı: Kasım 2012 4. Baskı: Şubat 2015 5. Baskı: Ocak 2017 İletişim Adresleri Cinnah Cd. Kırkpınar Sk. 5/4 06420 Çankaya Ankara tel.-faks: 0312. 439 01 69 www.ottoyayin.com otto@ottoyayin.com facebook.com/otto.yayinlari twitter.com/ottoyayin

BUHÂRÎ’NİN KAYNAKLARI HAKKINDA ARAŞTIRMALAR

M. FUAD SEZGİN

M. FUAD SEZGİN 1925 İstanbul doğumludur. 1947’de İstanbul Üniversitesi Fars ve Arap Filolojisi bölümünden mezun oldu. 1950’de Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde asistanlığa atandı. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde İslam araştırmaları asistanlığına atandığı 1953 yılına kadar bu görevi sürdürdü. 1954’teki ilk doçentliğinden itibaren İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde öğretim üyesi olarak görev yaptı. 1961’den 1963’e kadar Frankfurt ve Marburg Üniversitelerinde dersler verdi. 1965 yılında Goethe Üniversitesi’nde tabii bilimler tarihi sahasında ikinci doçentliğini aldı. Mısır, Suriye, Fas ve Irak Akademileri üyesi olan Sezgin, Kral Faysal Ödülü’nün (1978) ilk sahibidir. Kendisine 1971 yılında Frankfurt şehri tarafından Goethe Plaketi, 1982’de Ülke Liyakat Nişanı verilmiştir. 1982 yılında Frankfurt Goethe Ünivesitesi’ne bağlı olarak Arap-İslam Bilimleri Tarihi Enstitüsü’nü kurmuştur ve halen bu enstitünün onursal müdürüdür. Dev eseri Geschichte des Arabischen Schriftums’un (Arap Kitabiyatı Tarihi) yayım çalışmalarını 1967’den bu yana devam ettirmektedir. Bunun yanında Sezgin, enstitünün Arap-İslam bilimleri tarihinin farklı sahasındaki 900 cildi aşan neşriyatını gerçekleştirmiştir.

‹Ç‹NDEK‹LER

‹Ç‹NDEK‹LER ....................................................................................................5 KISALTMALAR ..................................................................................................7 YAYINA HAZIRLAYANIN SUNUfiU ..............................................................9 ÖNSÖZ ............................................................................................................11 ENGLISH TRANSLATION OF THE PREFACE............................................17 R‹VAYET L‹TERATÜRÜNÜN GEL‹fi‹M‹ ......................................................23 I. BÖLÜM HAD‹SLER‹N ‹LK YAZILI KAYNAKLARI ............................................51-143 Hadislerin Tedvini ......................................................................................58 Hadislerin Nakli (TaΩammulu’l-≤ilm) ......................................................62 Bu¿ârî ve TaΩammulu’l-≤‹lm ....................................................................67 Hadislerin Bablara Göre Tasnifi ..............................................................79 Bu¿ârî’nin Kaynaklar› ................................................................................87 Bu¿ârî’nin, —aΩ¬Ω’inin Bablar›n›n Tasnifinde Kendinden Evvelki Edebiyata Tâbi Olmas› ......................................105 Bu¿ârî’nin Ta≤lîΔleri ..................................................................................117 Hadis Edebiyat›nda Ta≤lîΔlerin ‹stimali ................................................138 II. BÖLÜM BUøÂRÎ’N‹N KUR’AN TEFS‹R‹ ve KAYNAKLARI............................145-184 Bu¿ârî’nin Filolojik Kaynaklar›................................................................151 Ebû ≤Ubeyde ve Ferrâ’›n Bu¿ârî Üzerindeki Tesirleri Umumi Mülâhazalar ..............................................................................153 Ebû ≤Ubeyde’nin Tesiri ............................................................................157 Bu¿ârî’nin Ebû ≤Ubeyde’den Naklinin Hususiyetleri ..........................162 Ebû ≤Ubeyde’nin ‹tiraza U¤rayan Fikirlerinin Al›nm›fl Olmas› ..........170 Ferrâ’›n Bu¿ârî Üzerindeki Tesiri ..........................................................177 Bu¿ârî’nin Filolojik Kaynaklar›yla Münasebetine Dair fiârihlerin Mütalaalar› ............................................................................180

III. BÖLÜM EL-C§M‹≤U’—-—Aº¡º’‹N R‹VAYETLER‹ ..............................................185-212 el-C®mi≤u’◊-—aΩ¬Ω’in Firebrî Rivayeti ......................................................194 el-C®mi≤u’◊-—aΩ¬Ω’in el-Yûnînî Taraf›ndan Meydana Getirilen Edisyonu ................................................................197 —aΩ¬Ω’in Metnine Ravi ve Müstensihlerin Müdahalesi ........................203 —aΩ¬Ω’in Telifinin ‹stinat Etti¤i Prensipler (fiartlar) ..............................207 Bu¿ârî’nin Tenkidi ....................................................................................208 IV. BÖLÜM LÂH‹KALAR ............................................................................................213-362 I. LÂH‹KA: BUøÂRÎ’N‹N KAYNAKLARI ............................................213-314 II. LÂH‹KA: BUøÂRÎ’N‹N —Aº¡º’‹YLE ‹MAM MÂL‹K’‹N MUVAŒŒA’I ARASINDAK‹ MÜfiTEREK KISIMLAR ..........................................315-326 III. ve IV. LAH‹KA ................................................................................327-328 III. LÂH‹KA EBU UBEYDE’N‹N MEC§ZU’L-KUR’§N’INDAN YAPILAN ‹KT‹BASLAR ..................................................................329-356 IV. LÂH‹KA: FERRA’IN MA≤§N‹’L-KUR’§N’INDAN YAPILAN ‹KT‹BASLAR ..................................................................357-362 KAYNAKÇA ve KISALTMALAR ..........................................................363-369 III. fiEMA........................................................................................................370 D‹Z‹N I ..................................................................................................371-386 D‹Z‹N II ..................................................................................................387-399

KISALTMALAR age. tahk. s. öl. ay. st. nr. krﬂ. bkz. Rs Tt

: : : : : : : : : : :

ad› geçen eser tahkik eden sayfa ölümü ayn› yer sat›r numara karﬂ›laﬂt›r›n›z bak›n›z Ric®lu’◊-◊aΩ¬Ωayn Tehz¬bu’t-tehz¬b

TRANSKR‹PS‹YON HARFLER‹

A G Ü ä ç ê ì ñ O P Q R ¢S ¢T ¢U ¢V W

: : : : : : : : : : : : : : : : :

’ A-a B-b T-t S-s C-c º-Ω ø-¿ D-d „- R-r Z-z S-s ﬁ-ﬂ —-◊ Ø-¥ Œ-œ

X : ¯-˙ ´ :‘ Æ : ⁄-¤ ± : F-f ¥ : ƒ-Δ ∑ : K-k ∫ : L-l Ω : M-m ¿ : N-n h : V-v g : H-h ≈ : Y-y É... : Â-â – §-® ƒ... : Û-û – ‡-‚ Δ... : Î-î – ¡-¬

YAYINA HAZIRLAYANIN SUNUﬁU

hicrî asr› müteakiben müstakil alt disiplinler olarak geliflen sahala‹rakilkr›n,nesle nakle dayal› kulland›klar› ‘bilgi’ malzemesinin, bafltan beri bir sonaktar›lmas›, rivayet formunda gerçeklefliyordu. Rivayet sistemine ba¤l› olarak aktar›lan ve bafllang›çtaki ufak hacim ve basit tertip özellikleri tafl›yan ilk örneklerinden sonra, bu malzeme, ‹slami literatürün devasa eserlerinin konusunu oluflturmufltu. Bu anlamda, ilgili eserleri temel alarak yap›lacak çal›flmalar, hangi saha özelinde olursa olsun, ‹slami literatürün, erken dönemden bafllay›p geliflen bir çizgisinin oldu¤unu sürekli göz önünde bulundurmak zorundad›r. Bu yaklafl›m, ayn› zamanda, ele al›nan malzemenin, müelliflerinin ne tür bak›fl aç›lar›ndan etkilenerek ve literatür içerisinde hangi aflamalardan geçerek bizlere kadar ulaflm›fl oldu¤una ›fl›k tutacakt›r. Bu surette, o literatürün bütününü meydana getiren malzemenin bu tarihî geliflim sürecinde birbiriyle olan iliflkisi de tespit edilebilecektir. Müstakil eserlerin ilgili literatürde iflgal ettikleri yer ve de¤er de ancak böyle bir tarihî geliflim ve etkileflim sürecinin izah›ndan sonra belirginleflebilecektir. Oysa, ‹slami ilimlerin klasik dönemiyle birlikte zihinlerde daha fazla yer iflgal eden usûlcü bak›fl aç›s›, münferit konular› ele al›rken, kaynaklar›n iç dinami¤i ve özgünlükleri gibi hususlar›n tetkikine gereken ehemmiyeti vermeden, parçac› bir tav›rla, sadece konuyla ilgili ifllenen malzemenin s›hhati probleminde yo¤unlafl›yordu. Böyle bir yaklafl›m neticesinde ise, eserlerin telif gayeleri ve sahip olduklar› özelliklere dair, tutarl› olmayan, daha ziyade onlara sonradan izafe edilen flartlara ba¤l› tasvirler ortaya ç›kmakla kalm›yor; ayn› zamanda, bir literatür silsilesi üzerinden tarihî zihniyeti tahlil etme imkan›n›n da önü kesiliyordu. Bu eser, en az›ndan temel kaynaklar› literatür tarihi aç›s›ndan ele alman›n ne gibi üstünlük sa¤lad›¤›n› göstermesi aç›s›ndan ayr› bir önem tafl›maktad›r. Zira, bir hadis kitab›n›n filolojik kaynaklar›n› veya umumi olarak kaynaklar›n› araflt›rmak gibi daha öncesi için meçhul olan bir meseleyi irdeleyen bu çal›flmada, bir literatürü kendi iç dinamikleri aç›s›ndan ele alabilme avantajlar› kullan›larak, normatif yaklafl›m›n bu eserlere iliflkin çözemedi¤i sorunlarda bile isabetli izahlara ulafl›lmaktad›r. Burada sunulan izahlar ise, gerek Bat› ve gerekse ‹slam dünyas›ndaki yanl›fl bir çok kanaate mukni cevap mahiyeti tafl›maktad›r.

Bu¿ârî’nin Kaynaklar›

Burada, Bu¿ârî’nin, eserini nas›l bir edebî muhit içinde ve hangi maksatla meydana getirdi¤i üzerinde durulurken, yap›lan kaynaklar aras› karfl›laflt›rma ve metin de¤erlendirmeleri, Bu¿ârî’nin —aΩîΩ’i özelinde gerçeklefltiriliyor olsa da, izlenen yöntem teorik çerçevede ifade edilerek, herhangi baflka bir kayna¤›n özellikleri ile bizzat onun kaynaklar›n› araflt›rmaya, bize ulaflmayan eserlerin izlerinin yer ald›klar› di¤er eserler içerisinde takip edilerek bunlar hakk›nda bilgi sahibi olmaya, hatta bunlar› yeniden infla etmeye imkan verecek donan›m tarif edilmektedir. Bir literatürün ad›m ad›m nas›l de¤erlendirilece¤inin metodunun sergilendi¤i, 1956 y›l›nda yay›mlanan bu k›ymetli eser, özellikle o dönem için, de¤il ‹slam dünyas›n›n di¤er co¤rafyalar›, Bat›’daki ‹slami araflt›rmalar›n yürütüldü¤ü seviye göz önünde bulunduruldu¤unda, Türkiye için büyük bir flanst›. Bilahare, özellikle Bat›’da gerçeklefltirilen çal›flmalarda s›kça at›fta bulunulan ve pek çok çal›flmaya esin kayna¤› olan Buhârî’nin Kaynaklar›, yaklafl›k elli sene önce ülkemizde eriflilen önemli bir noktay› temsil etmesine ra¤men, nedense dikkatlerden kaçm›fl görünmektedir. Yakalanan bu noktan›n, geç kal›nsa da, gelifltirilerek sürdürülebilmesi gayesiyle, mevcudu tükenmifl olan bu eserin yeniden ilim dünyas›na kazand›r›lmas›, Say›n Fuad Sezgin Hoca’n›n onay›yla gerçekleflmifltir. Say›n Hocam›z›n ilk bask›da temenni olarak dile getirdi¤i, bu çal›flman›n ileri y›llarda gelifltirilmesi, gerekirse baz› yerlerinin düzeltilmesi gibi ek çal›flmalarla edisyonu fikri, Hoca’n›n halihaz›rda farkl› projelerdeki yo¤unlu¤u nedeniyle yerine gelememifl olsa da, bu bask›da bir edisyon hacmine ulaflmayan birtak›m fleklî tasarruflarda bulunulmufltur. Bunlar genel ifadesiyle: ‹lk bask›da, I. Lahikadaki kaynak verileri ve isimlerin yaz›m›ndaki dizgi hatalar› düzeltilmeye çal›fl›lm›fl; II. Lahikada ayn› flekilde yanl›fllar giderilerek, gerekli görülen yerler harekelenmeye çal›fl›lm›flt›r. Ana metin içerisindeki baz› yaz›mlar yeni imla kurallar›na göre aktüel hale getirilmifl; ancak asli uslûba mümkün mertebe dokunulmam›flt›r. Ayn› flekilde, çal›flma esnas›nda kullan›lm›fl olan elyazmas› eserler, flayet tahkik edilmifllerse, bunlara bibliyografya k›sm›nda iflaret edilmifl; buna ba¤l› olarak, ulafl›labildikleri ölçüde dipnotlardaki sayfa bilgileri aktüellefltirilmeye çal›fl›lm›flt›r. Eserin ilk bask›s›nda kullan›lan Bat› transkripsiyon sistemi, art›k yerleflik olan Türkçe transkripsiyona dönüfltürülmüfltür. Eserin ana bölümlerinde yer alan Arapça metin veya metin parçalar›n›n iktibaslar›, yo¤unluk itibar›yla transkripsiyonla verilmifltir. “Rivayet Literatürünün Geliflimi” adl› Geschichte des Arabischen —ubΩî e◊-—âliΩ’in usûlüne dair kiSchriftums’dan tercüme edilen, ve hadis ilimlerine girifl hadis mahiyetindeki k›s›m, Say›n Sezgin’in iste¤i üzerine eserin bafl taraf›nda yay›mlanm›flt›r. Ali DERE Ocak 2001 Ankara

ÖNSÖZ

undan alt› sene kadar önce, Arap filologlar›ndan Ebû ≤Ubeyde’nin (öl. 210) Mec®zu’l-ƒur’®n adl› eserinin tenkitli neflrini haz›rlarken, bu eserin ehemmiyetli addedilebilecek bir k›sm›n›n Bu¿ârî taraf›ndan iktibas edildi¤ini tespit etmifltim. Mahiyeti tamam›yla filolojik olan bu iktibaslar›n, Peygamber’in söz ve sünnetlerini toplamay› gaye edinen bir hadis kitab›n›n bablar› aras›na gelifligüzel serpilmifl bulunmas› keyfiyeti, bende, Bu¿ârî’nin filolojik eserlerle münasebeti, metodu, eserinin –bu vasf›yla– mensup oldu¤u edebiyat›n di¤er musannafat›na ne dereceye kadar benzedi¤i ve musannaf bir hadis kitab›n›n s›n›r›n›n d›fl›na ç›k›p ç›kmad›¤› hususlar›n› araflt›rmak merak›n› uyand›rm›flt›. Bu¿ârî’nin filolojik kaynaklar›n› tetkik ederken, dolayl› olarak, ilk as›rlarda muhaddislerle filologlar aras›ndaki münasebetin bir k›sm› da ayd›nlanm›fl olacakt›. Bir hadis kitab›n›n filolojik kaynaklar›n› veya umumi olarak kaynaklar›n› araflt›rmak meselesi, bidayette –bildi¤ime göre– daha evvelce üzerinde durulmam›fl olan ve neticesi tamam›yla meçhul bulunan bir mevzu idi. Mevzuu ele al›rken Bu¿ârî’nin kitab›n›, as›rlardan beri meydana getirilen flerhleri, terâcim-i ahvâl ve hadis usûlü kitaplar› ve sair ilgili eserlerin verdi¤i bilgi muvacehesinde tetkik etmeyi ve daha evvelki filologlardan yapt›¤› iktibaslar› tespit etmeyi tasarlam›flt›m. Netice çok ümit verici olmasa bile, filolojik bak›mdan, Bu¿ârî’nin Mec®zu’l-ƒur’®n’dan faydaland›¤› muhakkak gibi görünüyordu. Bu keyfiyet gerek Mec®z’a baflvurmak ve gerekse flârihlerin verdi¤i bilgilerden faydalanmak suretiyle ö¤renilebiliyordu. Bu¿ârî ile di¤er hadis kitap ve meselelerini muhtelif bak›mlardan ele alan modern tetkikler, hadis musannafat›n›n kaynaklar›n› ve hususiyle filolojik kaynaklar›n› tespiti gaye edinen bir araflt›r›c› için, mesaisine yard›m etmek flöyle dursun, cesaret k›r›c› bir mahiyet arz ediyordu. Zira, altm›fl kadar sene önce, hadise ve ‹slami rivayete dair ortaya konan bir tetkikin neticeleri, günümüze kadar hemen hemen hiç

Bu¿ârî’nin Kaynaklar›

de¤iflmemifl, Bu¿ârî’nin –di¤er hadis musann›flar› gibi– kendinden evvel mevcut bir literatürden faydalanmak imkan›ndan mahrum kald›¤›, ‹slam ülkesinin muhtelif yerlerini bir bir dolafl›p hadis ravileriyle temas etmek suretiyle toplad›¤› flifahi haberlerden —aΩ¬Ω’ini telif etti¤i fleklindeki kanaat hakim bulunuyordu. Ayn› araflt›r›c› –bu kanaatin tamam›yla aksine– hadislerin ilk yaz›l› kaynaklar›n› keflfetmifl olmak gibi bir flöhret kazanm›flt›. Baz› selefleri gibi, hicrî birinci as›rda, hadislerin baz› yaz›l› vesikalar› bulundu¤una dair kay›tlara rastlayarak, müslüman alimlerin, yanl›fl olarak hadisleri tamam›yla flifahi malzemelerden ibaret addettikleri zehab›na kap›lm›fl; buna mukabil müteakip as›rlarda meydana getirilen musannaf hadis kitaplar›n›n –daha evvel baz› hadis vesikalar›n›n mevcudiyetini kabul etmesine ra¤men– malzemelerini hadis ravilerinin flifahi haberlerinden toplad›klar› neticesine varm›flt›. ‹flte, Bu¿ârî’nin Kaynaklar› Hakk›nda Araflt›rmalar adl› tetkike, asr›m›zda hakim böyle bir anlay›fl›n tesiri alt›nda, Bu¿ârî’nin, flifahi malzeme yan›nda faydaland›¤› muhtemel birkaç filolojik kayna¤›n›n ortaya konulabilece¤i ümidiyle bafllanm›flt›r. Böyle bir tesirle bir müddet aksi istikametlere teveccüh eden araflt›rmam›z, ancak ‹slami rivayetin di¤er rivayetlere benzemeyip raviler zinciri alt›nda yaz›l› kaynaklar ihtiva etmekten ibaret hususiyetinin dikkati çekmifl olmas›ndan sonra verimli bir mecraya girmifltir. Bu sebepledir ki, Bu¿ârî’nin filolojik kaynaklar›n›n tespitini gaye edinen tetkikin plan ve gayesi bilahare de¤iflmifl, Bu¿ârî’nin ve di¤er hadis musannafat›n›n, hatta, k›smen ‹slam tarihinin kaynaklar›na umumi olarak temas etmek, hadislerin ilk tedvin ve tasnifi gibi meseleleri mevzumuzu ayd›nlatmaya yetecek kadar gözden geçirmek zarureti has›l olmufltur. Kitab›n birinci bölümünü teflkil eden bu meselelerin ele al›nmas›yla yap›lmak istenen fley, ‹slami rivayetin gözden kaç›r›lan ve araflt›rmalarda yan›lt›c› neticelere götüren bir hususiyetinin izah›d›r. Kitab›n nihayetindeki I ve II. lâhikalar bu izah›n takviyesi maksad›n› hedefler. I. lâhika, bir hadis kitab›n›n, rivayetler zincirinden faydalanmak suretiyle, yaz›l› kaynaklar›n› bulmak hususunda giriflilen bir denemenin neticelerini ihtiva ediyor. Ayn› lâhikaya ilave olarak haz›rlanan, Bu¿ârî’nin bilumum ravilerinin indeksi, baz› teknik zaruretler yüzünden bu edisyondan ç›kar›lm›flt›r. Kanaatimizce, ‹slam’›n II. ve III. as›r müellefat›ndaki ravileri toplayan indekslerin, ‹slami edebiyat›n kaynaklar›n› tespit bak›m›ndan büyük bir ehemmiyeti vard›r. Raviler zincirindeki isimlerin, haberlerin takviyesi maksad›yla uydurulmufl rivayet halkalar› oldu¤u fleklindeki bir mülahazan›n hilaf›na,

Önsöz

kaynaklar›n, ya sahipleri veya rivayet hakk›n› haiz salahiyetli ravileri olarak de¤erlendirilmesi laz›md›r. II. lâhika, Bu¿ârî’nin, kaynaklar›n›n en bafl›nda mülahaza edilebilecek ‹mam Mâlik’in Muvaœœa’› ile olan münasebetlerinin tespitine tahsis edilmifl; kitab›n hacminin büyümesi endiflesi yüzünden, iktibaslar›n aynen verilmesinden vazgeçilerek, Bu¿ârî ile Muvaœœa’›n sahifelerine iflaret ile iktifa edilmifltir. Her halde, yaln›z bu mukayese bile, Bu¿ârî’nin kendinden evvel mevcut bir yaz›l› edebiyattan faydalanmak imkan›ndan mahrum oldu¤u fleklindeki bir hükmü ret için tatminkar bir delil olabilecektir. Bu¿ârî’nin kaynaklar›, hadis edebiyat›n›n anlay›fl›na uygun bir flekilde mülahaza edilirken, onun, di¤er hadis külliyat›ndan, biri takriben sekizde birini teflkil edip bilahare ta≤l¬Δ diye adland›r›lan raviler zinciri bertaraf edilmifl hadis ve haberlerden, di¤eri hadis ve bablar aras›nda bol bol bulunan filolojik malzemeden ibaret iki mühim hususiyetiyle ayr›ld›¤› görülmüfltür. —aΩ¬Ω’in her iki hususiyeti de tatminkar bir izahtan mahrum kalm›fl ve ideal olarak tan›nan VIII. ve IX. as›r flerhlerinde, Bu¿ârî’nin filolojik kaynaklar›yla olan münasebetinin tayini bak›m›ndan vuzuhsuz olarak ele al›nan meseleler, modern tetkiklerin mevzuu olmam›flt›r. —aΩ¬Ω’in mühim ve bariz bir vasf›n› teflkil eden ta≤l¬Δ tarz›ndaki haberlerin kaynaklar›n›n izah›nda, hadis edebiyat›n›n izah›ndan ayr›lan bir neticeye var›lm›flt›r. Bu hususiyetin izah›nda, —aΩ¬Ω’in bablar›n›n tasnifinde daha evvelki musannafat›n bablar›na uyulmufl olmas› keyfiyetinden faydalan›lm›flt›r. Bu¿ârî’nin kendinden evvel mevcut literatürün bablar›na tâbi oluflu meselesi, flârihler aras›nda zaman zaman bir münakafla mevzuu olmuflsa da, kanaatimizce kitab›n ikinci derecede mühim di¤er baz› müflkillerinin izah› bak›m›ndan, kabulü kaç›n›lmaz bir vak›ad›r. Rivayetler zincirini bertaraf edip hadis ve haberleri Δ®le, ekera (dedi, zikretti) gibi tabirlerle kitab›na genifl ölçüde alm›fl olan Bu¿ârî, kanaatimize göre, rivayetler zincirini Peygamber’e kadar yükselten müsned bir hadis kitab› meydana getirmek fleklindeki prensibe sad›k kalmam›fl, ciddi bir flekilde isnad›n otoritesini sarsan ilk kimse olmufltur. Devrinde, say›s› ço¤alm›fl bulunan hadis külliyat›n›n bir nevi hulasas›n› yapmaya teflebbüs eden Bu¿ârî’nin, ilk as›rlarda, bir zaruret neticesi olarak ortaya ç›kan isnad›n ehemmiyetini ikinci dereceye indirmifl bulunmas›n›, hadis edebiyat›nda aç›lm›fl yeni bir ç›¤›r olarak de¤erlendirmek laz›md›r. Bu hususiyeti gözönünde bulundurulunca, isnad›n ilk defa Bu¿ârî taraf›ndan bir ilim haline getirildi¤i

Bu¿ârî’nin Kaynaklar›

fleklinde asr›m›zda mevcut bir kanaatin, —aΩ¬Ω’i dikkatlice mütalaa etmeden verilmifl acele bir hükmün mahsulü oldu¤u kabul edilebilir. Bu¿ârî’nin kaynaklar› hakk›nda umumi ve zaruri bir fikir elde edildikten sonra, —aΩ¬Ω’in ihtiva etti¤i filolojik malzemenin tetkikine geçilmifl, kitab›n her yerinde bulunmakla beraber, bu gibi malzemenin en kesif bir flekilde rastland›¤› “Kitâbu’t-tefsîr” nam›yla ayr›lan k›s›m, neticeleri di¤er fas›llara da flamil olacak flekilde ele al›nm›flt›r. Hususiyle Ebû ≤Ubeyde ve Ferrâ’dan Bu¿ârî’nin yapt›¤› iktibaslar bir araya toplanm›fl, bu malzemenin kaynaklar›n› iktibas eden kitapla münasebetlerini mülahaza etmeleri bak›m›ndan flârihlerin durumu gözden geçirilmifltir. Kaynaklara iflaret hususunda di¤er flârihlerle mukayese edilemeyecek bir mevkide bulunan ‹bn ºacer’e Bu¿ârî’nin kaynaklar›n›n tetkiki iflinde çok fley borçlu oldu¤umuzu ifade etmeden geçemeyece¤iz. Kitab›n muhtelif bablar›nda gelifli güzel bir flekilde mevcut filolojik malzemenin hemen hemen hepsine ‹bn ºacer taraf›ndan iflaret edildi¤i; bir çok yerlerde, baz› flârihler, bazen de ‹bn ºacer taraf›ndan kitab›n mevzuu ile ilgili bulunmad›¤› belirtildi¤i halde, —aΩ¬Ω’in ‹slami edebiyatta temin etti¤i flöhretin bu keyfiyet ile uygunluk derecesi üzerinde durulmam›flt›r. Kanaatimizce Bu¿ârî kendisinden evvel mevcut hadis edebiyat›n› hülasa iflinde muayyen bir plana ba¤l› kalmam›fl, malzeme bollu¤una kavuflmufl olmakla beraber, meflhur hadis musann›flar› aras›nda, kitab› muayyen bir sistemden en çok mahrum kalan kimse olmufltur. Bu hususiyet, hadis ve haberlerden ibaret k›s›mlarda mevcut olmakla beraber, en bariz flekilde filolojik malzemenin tetkiki s›ras›nda müflahede olunmaktad›r. Bu mülahaza ile, mezkur malzeme, —aΩ¬Ω’in bablar›ndaki yerleri gösterebilmek suretiyle, III ve IV numaral› lâhikalarda aynen verilmektedir. Bu¿ârî’nin umumi ve daha sonra filolojik mahiyetteki kaynaklar›n›n izah›n›n ard›ndan —aΩ¬Ω’in müteakip nesillere intikal eden rivayetlerinin tetkikine geçilmifltir. Bu¿ârî’nin kitab›, rivayetleri bak›m›ndan pek alaka çekici bir tetkike mazhar olmuflsa da, metninde mevcut birçok müflkilin, bidayette iyi seçilmemifl ve fakat muhtelif kollar› aras›ndaki ihtilaflar› pek dakik bir surette ifllenmifl bulunan Firebrî rivayetine raci oldu¤una hükmedebilmek için bir çok sebep mevcuttur. Mükemmeliyetini flerhlerde mahfuz bulunan k›s›mlar›ndan ö¤rendi¤imiz Nesefî rivayetine ba¤lanan bir nüsha ele geçirmek hususunda bütün aramalar›m›z, maalesef, neticesiz kalm›flt›r. Bu nüsha ele geçirildi¤i takdirde, Bu¿ârî’nin hâl-i haz›r metninde mevcut müflkillerden bir k›sm›n›n, her hhalde, halledilebilece¤ini ümit ediyoruz.

Önsöz

Bu¿ârî’nin kaynaklar›n› araflt›rmay› gaye edinen bu tetkik, her hâlde, flamil oldu¤u meselelere nihai fleklini vermifl olmaktan ziyade, meseleleri vaz’ ve hall flekillerini arayan bir deneme mahiyetinde kabul edilmelidir. Ayn› mevzuda flimdiye kadar örnek ittihaz edebilece¤imiz herhangi bir tetkikin bulunmamas› ve do¤rudan do¤ruya kaynaklar›n tetkikinden ç›kar›lm›fl neticelere istinat edilmifl olmas› bak›m›ndan, vukuu muhtemel hatalar›n, tetkikin orijinal hususiyetine atfedilece¤ini umuyoruz. fiuras›na da iflaret edelim ki, tetkikin hitam›ndan bas›m›na kadar geçen k›sa zaman fas›las› zarf›nda ele geçen yeni malzeme karfl›s›nda baz› ilave ve de¤ifliklikler yap›lmas› zarureti ve tespit etti¤imiz çözüm flekillerine yeni deliller bulmak imkan› has›l olmufltur. Devaml› bir mesainin ve yap›lacak tenkitlerin, yeni bir edisyonu icap ettirece¤ine kani bulunuyoruz. Son söz olarak, bu tetkiki haz›rlamam esnas›nda, hassaten Bu¿ârî’nin filolojik kaynaklar›n›n tespiti iflinde, k›ymetli vaktini esirgemeden, bana yard›m eden arkadafl›m Bekir Kütüko¤lu’na ve bu “Önsöz”ü ‹ngilizce’ye çevirmek lutfunda bulunan arkadafl›m Martin Dickson’a teflekkür etmeyi zevkli bir vazife sayar›m. 15 Ekim 1956 Fuad SEZG‹N

English Translation of the Preface

bout six years ago, while preparing a critical edition of the Arab A philologist Abû ≤Ubayda’s (d. 210 A.H.) Mac®z al-Qur’®n, I established the fact that a rather considerable portion of that work had been quoted by Bukhari. The fact that these quotations in Bukhari, completely philological in nature as they were, were randomly scattered among the bâb of on hadith devoted to the compilation of the Prophet’s words and sunna, provoked my interest to study Bukhari from the following points of view: a) his relationship to philological works and his methodology; b) the degree to which his work (in this philological respect) resembled other compilations in this type of literature; and c) the determination of whether or not his work was outside the proper scope of a classified work on hadith. It was also felt that a study of Bukhari’s philological sources would indirectly shed light on some of the relationships between hadith–compilers and philologists in the first centuries of the Hijra. At the outset, I realized that the problem of investigating the philological sources of a book on hadith-or of its sources in general, was a subject which had not previously been dwelled upon and that the results of such a study were entirely unforseeable. In taking up the subject, I had planned to study Bukhari’s work on the basis of the various information given in the commentaries, biographies, book on hadith methodology and other pertinent works which have been produced for centuries, and to establish Buhkari’s quotations from the earlier philologists. The results of such a procedure might not perhaps have seemed very promising: but we did know for certain that Bukhari had used the Mac®z al-Qur’®n as a philological source. This fact could be ascertained by recourse to either the Mac®z or to the information given us by the commentators. Modern research undertaken from various viewpoints on the problems in Bukhari and the other books on hadith, was more a dis-

R‹VAYET L‹TERATÜRÜNÜN GEL‹ﬁ‹M‹*

slam’›n ortaya ç›k›fl›n› izleyen ilk as›rlarda hadis sahas›nda meydana getirilen mevcut edebî belgeleri serdetmeden evvel, öncelikle bu ilim dal›n›n geliflimine dair genel bir malumat sunmaya çal›flmak istiyoruz. Bu malumat yaln›zca hadis için gerekli olmay›p, bunun yan›nda bütün ‹slami edebiyat›n ortaya ç›k›fl ve gelifliminin do¤ru anlafl›labilmesi için de kaç›n›lmazd›r. Daha bafltan ‹slami rivayetin özellikleri hakk›nda tam bir tasavvura sahip olunmazsa, eski Arap fliirinin güvenilirlik derecesi veya ‹slam’›n ilk dönemlerinden yap›lan nakillerin hakikate uygunluklar›na dair hakl› bir hükme var›lamaz. Modern etüdlerde, genel olarak Goldziher’in1 ulaflt›¤› neticeler ölçü olarak telakki edilmekte ve temel problemlerde oldu¤u gibi, teferruatta da ona at›fta bulunmakla yetinilmektedir. Az okunan bir dilde yay›mlanan bir araflt›rmadan2 hareketle, Goldziher’in neticelerini bir kontrole tâbi tutmak ve buna ba¤l› olarak hadis literatürünün gelifliminin mümkün mertebe eksiksiz bir tasvirini yapmak istiyoruz. Goldziher’in hadis çal›flmalar› büyük ölçüde Sprenger’den etkilenmifl görünmektedir. Onun kanaatine göre, Sprenger, hadisin aslen flifahi rivayetle kay›tland›¤› yanl›fl inanc›n› ortadan kald›rm›flt›.3 Goldziher, muahhar dönemde gerek kelami ihtimam›n, gerekse dinî kayg›n›n hadisin yaz›lmas›na karfl› bir hoflnutsuzlu¤a4 sebebiyet verdi¤ini ve böylece kendilerinin tekrar belli yanl›fl bir inanc› oluflturduklar›n› düflünmektedir. Onu hadis edebiyat›n›n geliflimine dair yanl›fl fikirlere ulaflt›rm›fl olmas›ndan dolay›, böylesi do¤ru olmayan bir tasavvurun önemine dikkat çekmek zorunday›z. [54] Onun, Arap edebiyat›nda do¤rulanmad›¤›n› gördü¤ümüz bu anlay›fl›, baflka etkenlerin yan› s›ra, ‹slami rivayetin nevi flahs›na münha-

‹

* Burada sunulan tercüme Geschichte des Arabischen Schriftums adl› eserin (Leiden 1967), I. 53-84. sahifelerinde yer alan “Hadis Literatürüne Giriﬂ” bölümüdür. 1 Muhammedanische Studien, II. Halle 1890. 2 Fuat Sezgin, Buhârî’nin Kaynaklar›, ‹stanbul 1956. 3 Muhammedanische Studien, II. 194. 4 Age., s. 196.

B‹R‹NC‹ BÖLÜM HAD‹SLER‹N ‹LK YAZILI KAYNAKLARI

adislerin tedvin tarihi bak›m›ndan mebdee pek yak›n say›lama-

H yacak bir devrenin mahsulü olan Bu¿ârî’nin el-C®mi≤u’◊-◊a-

Ω¬Ω’inin veya bu mahiyette hadis mecmualar›n›n kaynaklar›n›n araflt›r›lmas›, hadis edebiyat›n›n birçok meselesinin izah›yla s›k› s›k›ya alâkal›d›r. Hadislerin ilk defa yaz› ile tespiti, tespit edilen malzemenin toplanmas› –veya kendine has tabiriyle tedvini– ve nihayet muayyen bablar halinde tasnifi, bahis konusu hadis mecmualar›n›n teflekkülüne kadar geçen tekâmül safhalar›n› ifade eder. Kaynaklar›n›n tespiti bak›m›ndan Bu¿ârî’nin —aΩ¬Ω’i –ileride tafsil edilece¤i veçhile– zikredilen merhalelere ait meselelerin izah›na, ayn› kategoriye dahil musannaflardan daha ziyade muhtaçt›r. Hadis edebiyat›n›n kaynaklar›yla alâkal› ilk ve belki de en mühim mesele, hemen hemen hadisler kadar eski olup, onlar›n yaz› ile tespit edilmesine cevaz veya ademi cevaz›n varid olup olmad›¤› yolunda aç›lan münakaflalar ve bunlar›n neticelerine aittir. Hadis’in yaz›yla tespitini yasaklayan veya yaz›lm›fl hadislerin imhâ›n› emreden,1 buna mukabil, haf›zas›n›n zay›fl›¤›ndan flikayet edenlere “sa¤ elinden faydalanmas›n›” tavsiye eden hadislerin,2 bazen bizzat Peygamber’den, bazen de ayn› sahabiden3 veya birçok sahabeden nakledilmesi4 keyfiyeti veya kendisine mahsus ifadesiyle ‘taΔyîd’in aleyhindeki rivayetlerin mevcudiyetine ra¤men, yaz› ile tespit faaliyetinin zarureti, henüz nisbeten erken bir devirden itibaren mezkur tezad› ortadan kald›rmay› hedefleyen tevilci bir faaliyetin or1 2 3 4

Te’v¬lu mu¿telifi’l-Ωad¬s, s. 365 ve TaΔy¬du’l-≤ilm, s. 30-35. Tirmiî, II. 111; TaΔy¬du’l-≤ilm, s. 62-68. TaΔy¬du’l-≤ilm, s. 93. Râmahurmuzî, 67 a [s. 385].

‹K‹NC‹ BÖLÜM BUøÂRÎ’N‹N KUR’AN TEFS‹R‹ ve KAYNAKLARI

icrî ikinci asr›n ilk yar›s›nda baﬂlay›p bu asr›n sonuna do¤ru ço-

H ¤alan ve üçüncü as›rda tam inkiﬂaf›n› bulan musannaf Sunen ki-

taplar›ndan birini teflkil eden Bu¿ârî’nin —aΩ¬Ω’i, di¤erleri gibi Peygamber’in hadis ve sünnetlerini bablar halinde ihtiva etmekte olup, kendinden evvelki hadis edebiyat›n›n bir hülâsas›n› yapmak gayesiyle ortaya ç›km›flt›. Mezkur Sunen kitaplar›, esas itibar›yla f›kh›n meseleleri etraf›nda hadis ve sünnetleri kendi ölçülerine göre cemetmek gayesiyle ortaya konmufl olmakla beraber, cihâd, me¤âzî, menâk›b, ashâb gibi birçok tarihî malzemeyi de ihtiva ediyordu. Bu Sunen müelliflerinin umumiyetle bir de Kur’an tefsirine ait kitaplar›n›n oldu¤unu ö¤reniyoruz. Terâcim-i ahvâl kitaplar›ndan baflka eski devre ait, Fihristu ‹bni’n-Ned¬m, Fihristu ‹bni øayr, Fihristu eœ-Œ‚s¬ gibi, ‹slami edebiyat›n ço¤u kaybolan mahsulleri hakk›nda bizi ayd›nlatan kaynaklardan bunu teyit etme imkan›na malikiz; hatta bunlar›n baz› örnekleri zaman›m›za kadar intikal etmifl bulunuyor. Bu¿ârî’nin —aΩ¬Ω’inden evvelki Sunen kitaplar›n›n bablar› aras›nda tefsir diye ayr›lm›fl bir k›s›m bulundu¤unu bilmiyoruz. Telifi bak›m›ndan Bu¿ârî’nin kitab›ndan biraz mütekaddem say›lan Dârimî’nin (öl. 225) Sunen’inde1 dahi böyle bir fas›l bulunmamaktad›r. Buna mukabil Bu¿ârî’yi hemen takip eden Muslim (öl. 261) ve Tirmiî’de (öl. 279) bunun mevcut oldu¤u görülmektedir. Fakat Bu¿ârî —aΩ¬Ω’inin mezkur fasl›ndaki malzemesiyle kendinden evvel meydana getirilen müstakil tefsir kitaplar›ndan ve muakkiplerinden tamam›yla ayr›lmaktad›r. Onun mevzubahis ayr›l›fl›, bablar›n›n malzemesinin kemiyetinde de¤il, tamam›yla bir hadis kitab› hüviyetini kaybederek genifl ölçüde filolojik malumat ihtiva etmifl olmas›ndand›r. Sadece “Kitâbu’t-tefsîr” diye ay›rm›fl oldu¤u k›sma de¤il, —aΩ¬Ω’inin hemen he1

Bkz. Tedr¬bu’r-r®v¬, s. 56; Teh¬bu’t-teh¬b, V. 295.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM EL-C§M‹≤U’—-—Aº¡º’‹N R‹VAYETLER‹

l-C®mi≤u’◊-◊aΩ¬Ω’in kaynaklar›yla ve hassaten baz› filologlarla mü-

E nasebetlerinin, metnin muhtelif raviler taraf›ndan gelen rivayetle-

rine göre muhtelif mahiyet arzetti¤ini gördük. Ayr›ca, metnin selametini ciddi bir surette tehlikeye düflüren ve binnetice as›rlar boyunca teflekkül etmifl flöhretiyle uzlaflt›r›lamayacak olan hususiyetlerinin izah›nda, flârihlerin, mütemadiyen cahil müstensihlere maledilen hatalar› veya ravilerin kitab›n ibarelerine müdahalelerini ileri sürdüklerini baz› misallerle izah ettik. Fillahika Bu¿ârî’nin kaynaklar›na iflaret hususundaki hassasiyet ve nakildeki sadakat derecesi, muhtelif ravilerin rivayetlerine göre de¤iflmektedir. Daha umumi bir ifade ile, Bu¿ârî’nin muhtelif bak›mlardan etüdü, metnin rivayetlerinin hususiyetleriyle s›k› s›k›ya ba¤l›d›r. Her halde meflhur alt› hadis musannafat› aras›nda Bu¿ârî’nin —aΩ¬Ω’i, rivayetleri bak›m›ndan en çok ifllenmifl bulunan› teflkil etmesine ra¤men, en mu¤lak olan›d›r. Metnin muhtelif rivayetlerinin aralar›nda mevcut ihtilaf›n derecesi hususundaki hükümler birbiriyle uzlaflt›r›lamayacak kadar muhteliftir. Kitab›n telifinden iki üç as›r sonra ileri sürülen hükümler ve hatta asr›m›z›n nokta-i nazarlar› böyle bir ayr›l›k gösterir. —aΩ¬Ω’in raviler silsilesine dahil olup, ayr›ca Bu¿ârî’nin fleyhlerine dair bir eser meydana getirecek kadar kitapla yak›n bir alâka sahibi bulunan Ebû’l-Velîd el-Bâcî (öl. 474) ravilerin ciddi bir flekilde birbirlerinden ayr›ld›klar›na kani oldu¤u halde,1 ‹bn øayr el-‹flbilî (öl. 575) bunlar›n pek mühim olmad›klar›n› söyler.2 Bu¿ârî flârihlerinin, metnin baz› hususiyetlerini izah ederken, sebebi, rivayetlerin ihtilaflar›na ve ravilere atfetme hususundaki farkl› hükümleri bir tarafa b›rak›lacak 1 2

ﬁuy‚¿u’l-Bu¿®r¬, 9 b. Fihristu ‹bn øayr, s. 98.

I. LÂH‹KA BUøÂRÎ’N‹N KAYNAKLARI

numaral› lâhika, —aΩ¬Ω’te geçen musned hadislerin kaynaklar›n› araflt›rmak maksad›yla giriflilen bir denemenin neticelerini ihtiva ediyor. Daha ziyade Bu¿ârî’nin kitab›na has bulunan muållaΔ hadis ve haberler ise, mezkur denemeye tâbi tutulamam›flt›r. Bu¿ârî’nin kitab›ndaki bütün musned hadislerin rivayet senedlerinin fifllenmesi, sonuncu ravileri müflterek olan rivayetlerin bir araya getirilmesi, menflee do¤ru raviler aras›nda ifltirak noktalar› aranmas›, “Bu¿ârî’nin Kaynaklar›” adl› fas›lda, yukar›da izah edildi¤i veçhiyle, denemenin esas›n› teflkil ediyor. Kanaatimizce, Bu¿ârî pek mütenevvi bir literatüre müracaat etti¤inden, rivayet zincirleri genifl bir da¤›lma arzetmektedir. Hatta, flemalarda görüldü¤ü üzere, baz› ravilerin isimleri —aΩ¬Ω’te sadece bir defa geçmektedir. Bu takdirde o ravi vas›tas›yla al›nm›fl hadisin kayna¤› hususunda, di¤er hadis kitaplar›nda da ayn› ameliye yap›l›p, neticelerinden faydalanmak imkan› has›l oluncaya kadar kati bir fley söylenemeyecektir. fiemalarda, kendisinden sonraki isimler da¤›lma arzeden ravi ise, Bu¿ârî’nin —aΩ¬Ω’in telifinde faydaland›¤› kitab›n sahibi olarak kabul edilecektir. Parantez içindeki rakamlar, ravinin isminin rivayet edilen ne kadar hadiste geçti¤ini göstermektedir. Sonuncu raviler esas›na göre haz›rlanan flemalar›n tertibinde alfabetik s›raya riayet edilmifltir. —aΩ¬Ω’te mevcut bir haberin kayna¤›n› ö¤renmek isteyen okuyucu, alfabetik flemaya kolayca baflvuracakt›r. —aΩ¬Ω’te herhangi bir ravinin durumunu ö¤renmek istedi¤i takdirde, “Dizin II”ye müracaat edecek, flemalardaki yerlerini tesbit suretiyle, o ravinin Bu¿ârî’nin kaynaklar›ndan birinin sahibi mi, yoksa sadece kayna¤›n rivayet hakk›n› uhdesinde bulunduran kimse mi oldu¤unu anlayabilecektir.

II. LÂH‹KA BUøÂRÎ’N‹N —Aº¡º’‹YLE ‹MAM MÂL‹K’‹N MUVAŒŒA’I ARASINDAK‹ MÜﬁTEREK KISIMLAR

numaral› lâhika, Bu¿ârî’nin —aΩ¬Ω’iyle ‹mam Mâlik’in Muvaœœa’› II aras›ndaki müflterek k›s›mlara dair umumi bir fikir vermek maksad›yla tertip olunmufltur. “Bu¿ârî’nin Kaynaklar›” ad›yla ayr›lm›fl olan fas›lda,1 Bu¿ârî’nin, kendinden evvelki devrin, musannaf yani malzemelerini sistematik bir flekilde tasnif eden kitaplar›n› hülasaya teflebbüs etti¤ini izaha çal›flm›flt›k. Muvaœœa’, anlafl›ld›¤›na göre, —aΩ¬Ω’e en çok malzeme bahfleden musannaf hadis kitab› olmufltur. —aΩ¬Ω’in senedlerinde ‹mam Malîk’in ad›n› ihtiva eden hadislerin çok zaman Muvaœœa’›n ayn› veya ilgili bablar›nda bulunmufl olmas› ilk bak›flta Bu¿ârî’nin do¤rudan do¤ruya Muvaœœa’› kaynak olarak kulland›¤› zehab›n› uyand›r›yor. Fakat bir hadis kitab›n›n, –rivayet zincirlerinden faydalanarak– kaynaklar›n› araflt›rma hususunda giriflilen bir deneme, Bu¿ârî’nin umumiyetle do¤rudan do¤ruya Muvaœœa’a kaynak olarak baflvuramad›¤›, daha ziyade Muvaœœa’dan iktibas eden fleyhlerinin kitaplar›ndan faydaland›¤› neticesini ortaya koymaktad›r. Filhakika Bu¿ârî, —aΩ¬Ω’ine ‹mam Mâlik’in Muvaœœa’›ndan alm›fl oldu¤u alt› yüz kadar hadis2 hususunda kitab›n rivayet hakk›n› uhdesinde bulunduran bir veya iki ravisine müracaat yerine, muhtelif otuz fleyhinden3 faydalanm›fl görünmektedir. 1 2

Krfl. s. 47-68. Bu rakamla Muvaœœa’›n alt› yüz hadisini kastetmiyoruz. Hakikatte Muvaœœa’›n üç yüz kadar hadisi —aΩ¬Ω’in muhtelif fas›llar›na mükerreren al›nmak suretiyle mezkur adede ulaflm›flt›r. Esasen Muvaœœa’da bulunan musned hadislerin say›s› alt› yüz kadard›r (Bkz. ZurΔânî, I. 8). Anlafl›ld›¤›na göre, Bu¿ârî’nin Muvaœœa‘dan muhtelif raviler vas›tas›yla alm›fl olmas› keyfiyeti üzerinde ciddi bir flekilde durulmam›flt›r. Meflhur muhaddislerin, Muvaœœa’›n birer ravisine mesela; ‹bn ºanbel’in ÅbdurraΩmân b. Mehdî (öl. 208), Bu¿ârî’nin Åb-

III. ve IV. LÂH‹KA

ve IV numaral› lâhikalar Bu¿ârî’nin, filolojik iki mühim kaynaIII“Bu¿ârî’nin, ¤›ndan iktibas etti¤i k›s›mlara tahsis olunmufltur. Filolojik Kaynaklar›” bahsinde, birinci derecede Ebû ≤Ubeyde’nin Mec®zu’l-ƒur’®n’›ndan, ikinci derecede olmak üzere Ferrâ’›n Ma≤®ni’l-ƒur’®n’›ndan faydaland›¤› hususunu izaha çal›flm›flt›k.1 Onun, her iki kaynaktan iktibas etti¤i k›s›mlar› aynen bu lâhikalarda vermekle okuyucunun daha vaz›h bir hükme varabilece¤ini ümit ediyoruz. Bu¿ârî’nin Kur’an tefsirine dair iki filolojik kaynaktan iktibas etti¤i k›s›mlar›n, —aΩ¬Ω’in bablar›yla münasebet derecesi hususunda bir fikir temini maksad›yla, bulunduklar› fas›l ve bablardaki yerleri gösterilmektedir. ‹ktibaslardan kolayl›kla müflahede olunaca¤› üzere, —aΩ¬Ω’te, Ebû ≤Ubeyde ve Ferrâ’dan, tamam›yla f›kh›n amel ve ibadat ile alakal› malzemelerine tahsis olunmas› gereken fas›llar›nda dahi, birçok filolojik izahlar iktibas edilmifl olup bunlar idhal edildikleri bablarla, umumiyetle herhangi bir irtibattan mahrum bulunmaktad›r. Daha evvelce iflaret olundu¤u veçhiyle, Bu¿ârî’nin filolojik kaynaklar› modern tetkiklerin mevzuu olmam›flt›r. Birkaç sene önce M›s›r’da Mu≤cemu ¤ar¬bi’l-ƒur’®n Musta¿rec min —aΩ¬Ωi’l-Bu¿®r¬2 ad›yla yay›nlan›p Bu¿ârî’deki filolojik iktibaslar› Abdullâh b. Åbbâs’a isnad eden kitab›n neticeleri bu tetkikin vas›l oldu¤u neticelere tamam›yla ayk›r› bulunmaktad›r. Kitab›n müellifi, Bu¿ârî’nin filolojik kaynaklar›n›n münakaflas› bak›m›ndan en verimli devri teflkil eden hicrî dokuzuncu as›r flarihlerinin vard›¤› neticelerden de hiç faydalanmam›fl görünüyor. Bu¿ârî’nin, Ebû ≤Ubeyde ve Ferrâ’dan yapt›¤› iktibaslar› kitab›n›n muhtelif fas›llar›nda tespit ve bunlar› esas kaynaklar›na irca etmek hususunda zikri geçen devrin flarihlerine, hassaten ‹bn ºacer’e çok 1 2

Bkz. s. 124 vd. Müellifi MuΩammed Fuâd ÅbdulbâΔî olup 1950 y›l›nda Kahire Dâru’l-iΩyâ’i’l-kutubi’lÅrabiyye’de bas›lm›ﬂt›r.

III. LÂH‹KA EBÛ ≤UBEYDE’N‹N MECÂZU’L-ƒUR’ÂN’INDAN YAPILAN ‹KT‹BASLAR

Birinci Cüz )#('&% $#"! 1 .-/32! 54)32 ("# : !) “#1#0/.! -(,+” :*#)( '&% $#"! -,+*% $#"! ! 7/I HG. B97/" #FE6 -(#DC;9! “B97/"” B#/A@9! ?>=;9 7/<;9 ::9 8)( 7&6 $#" 2 (":$%) “B97/I” 3 .U04P( JS"! #S"7. ($&% : ") “#T7"7. #&#SM '4/.RD;9 QP( ON#M L5K;9 B%” J;7"! .Y4DC;9 Y`7. _^ #/0] ,.#V;9! \#XD[VZ;9 Y4DC;9! ,DXVW;9 '. (() : '%) “,.#V;9” 4

‹kinci Cüz .e7KE e#I6! e#I d,4c $#"! ($* : ') “,bD;9 a4KM”

Bu¿ârî, I. 11, st. 7. Yûnînî metninde Åbdullâh b. Åbbâs’a isnat olunan bu tefsir nr. 96’da görülece¤i veçhile “Kitâbu’t-tefsîr”de bir defa daha, fakat herhangi bir kimseye isnat edilmeden iktibas olunmaktad›r. ‹bn ºacer, ikinci iktibas›n flerhinde bunun Ebû ≤Ubeyde’nin tefsiri oldu¤unu söylemektedir (bkz. FetΩ, VIII. 203; Mec®z, I. 163). 2 Bu¿ârî, I. 91, st. 7. ‹bn ºacer, bunun Ebû ≤Ubeyde’nin tefsiri oldu¤una iflaret etmemiflse de (bkz. FetΩ, I. 431), Mec®z’›n (I. 322) ibaresine tamam›yla uymaktad›r. Ayr›ca ‹bn ºacer, ikinci bir yerde Bu¿ârî taraf›ndan iktibas olununca (bkz. nr. 121) bunun Ebû ≤Ubeyde’nin tefsiri oldu¤unu söylemifltir (bkz. FetΩ, VIII. 283). 3 Bu¿ârî, I. 110, st. 16. Ebû ≤Ubeyde’nin bu tefsirini bir defa daha iktibas etmifltir (bkz. nr. 90). ‹bn ºacer ancak ikinci seferinde bunun Ebû ≤Ubeyde’nin tefsiri oldu ¤una iflaret etmifltir (bkz. Mec®z, I. 139; FetΩ, VIII. 192 ve Åynî, VIII. 557; ƒasœallânî, VI. 84). 4 Bu¿ârî, I. 123, not 16; Bunu bir defa daha iktibas etmifltir (bkz. nr. 141). ‹bn ºacer sadece ikinci yerde Ebû ≤Ubeyde’den al›nd›¤›na iflaret etmifltir (bkz. FetΩ, VIII 339). 5 Bu¿ârî, II. 32, st. VI; Mec®z, I. 33; bkz. FetΩ, II. 431. 1

IV. LÂH‹KA FERRÂ’IN MA≤ÂNÎ’L-ƒUR’ÂN’INDAN YAPILAN ‹KT‹BASLAR

Dördüncü Cüz A@?*% >=< $#"! Z ! .L!,( o! J; Bi6 o #. ($# : !() “e7g;9!” .-"#/;9 'Z4`!X J/. q-17V/. ($! : !() “-N7`7h.X” \7)I W HG. qe!,(Z #]8r9! -P<[G. (%) : !() “#u &,Z(Z” .ï,=Z;9! B9iù9 m9!i ($# : !() “ÖE\#&y9” 249 X .-PglÜ Z ! W ;9 ?9,=;9 H]6! -CX/lÄX;9 -/E8D;9 H]6! -X&,l=X;9 -g. H]6 #04DVE q,Z)I 250

>#21FE% D'8#CB $#"! .\#[ tp;9 HKPhK Z '4} ('( : $!) “$#KPI” W Z E #DM HKPK^ H.,& êPlä 251 .s#V/;9 á#r\6 _^ -pb/;9 (!# : !() “B7/DhZ T #.” äO%;H*% $#"! 252 .JT7" U0Ny qJ=. 'D& (%* : !$) “J/Mh,Z&” 89=/*% $#"! .ì,VT o ('' : %#) “êblÜhZ T o!”

253

Beflinci Cüz s';á#7N% Üj#Mb $#< 254 .L,4GM ($( : ##) “-A7G).” .Ö4"\ HDhäX #0; Ç^#/b;9 ($( : ##) “Q[&l9\vX;9” :Q4ÉE $#"! 249 250 251 252 253 254

Bu¿ârî, Bu¿ârî, Bu¿ârî, Bu¿ârî, Bu¿ârî, Bu¿ârî,

IV. 117, st. 2-4; bkz. FetΩ, VI. 228. IV. 131, st. 5; bkz. FetΩ, VI. 257; Åynî, X. 416; ƒasœallânî, VII. 233. IV. 131, st. 9; bkz. FetΩ, VI. 258; Åynî, VII. 309; ƒasœallânî, V. 307. IV. 148, st. 7; bkz. FetΩ, VI. 297. IV. 161, st. 6; bkz. FetΩ, VI. 328. V. 10, st. 20; bkz. FetΩ, VII. 37.

KAYNAKÇA ve KISALTMALAR

Ebû ≤Ubeyd, ⁄arîbu’l-Ωadîs = ⁄ar¬bu’l-Ωad¬s, Ebû ≤Ubeyd el-ƒâs›m b. Sellâm elHerevî, Köprülü Ktb. nr. 455 [I-III, Beyrut 1976]. Ebû’l-Velîd el-Bâcî, Suleymân b. øalf, el-CerΩ ve’t-ta≤dîl = Kit®bu’l-cerΩ ve’t-ta≤d¬l f¬ esm®’i’l-mek‚ra f¬ ◊aΩ¬Ωi’l-Bu¿®r¬ ve Muslim, Ebû’l-Velîd el-Bâcî, Nuruosmaniye Ktb. nr. 766 [et-Ta≤d¬lu ve’t-tecr¬Ω li-men ¿arrece ånhu’l-Bu¿®r¬ f¬’s-—aΩ¬Ω..., Dâru’l-Livâ, Riyad 1986]. Edebu’l-imlâ’ = Kit®bu edebi’l-iml®’ ve’l-istiml®’, es-Sem≤ânî, Åbdulkerîm b. MuΩammed, nflr. Max Weisweiler, Leiden E.J. Brill 1952. A¤ânî = Kit®bu’l-a¤®n¬, Ebû’l-Ferec el-‹◊fahânî, tahk. AΩmed efl-fiinΔîœî, cuz’ 1-21, M›s›r 1322-3. AΩâdîsu’l-Muvaœœa’ = AΩ®disu’l-Muvaœœa’ ve ittif®Δu’r-ruv®t ån M®lik ve i¿til®fuhum f¬-h® ziy®deten ve naΔ◊an, ed-DâraΔutnî, Ebû’l-ºasen Ålî b. ≤Umer ve beraberinde Keflf el-Mu¤aœœ® f¬ fa¥l el-Muvaœœa’, ‹bn Åsâkir, Ebû’l-ƒâs›m Ålî b. el-ºasen el-ºâf›˙, nflr. MuΩammed b. el-ºasen el-Kevserî, Kahire 1946. Ahlwardt = Verzeichnis der arabischen Handschriften, von W. Ahlwardt, Bd. 110, Berlin 1887-99 [Die Handschriften-Verzeichnisse der Kgl. Bibliothek zu Berlin]. Ålâ’î, Muflkilu’◊-◊aΩîΩayn = Muflkilu’◊-◊aΩ¬Ωayn, —alâΩuddîn øalîl el-Ålâ’î, Süleymaniye Ktb, Çelebi Abdullah k›sm› nr. 76/2. Åynî = ≤Umdetu’l-Δ®r¬’ f¬ flerΩi ◊aΩ¬Ωi’l-Bu¿®r¬, el-Åynî, Bedruddîn Ebû MuΩammed MaΩmûd b. AΩmed, cuz’ 1-11, ‹stanbul 1308-9. Bâcî : Bkz. Ebû’l-Velîd el-Bâcî. Br. G2. = Geschichte der Arabischen Literatur von Carl Brockelmann, zweite den supplementbänden angepasste Auflage, Band 1-2, Leiden E. J. Brill 1943-9. Br. Suppl. = ayn› eser, Supplementband 1-3, Leiden 1937-42. Bu¿ârî = —aΩ¬Ωu Ebî Åbdillâh MuΩammed b. ‹smâ≤îl b. el-Mu¤îre b. Berdizbâh elBu¿ârî, cuz’ 1-9, Bulak, 1311-3. Caetani, Annali = L. Caetani, Annali dell’ Islam (Milano 1905 vd.) Türkçe terc. ‹sl®m T®r¬hi, mütercim Hüseyin Cahid, ‹stanbul 1924 vd. (Tercümenin bir k›sm› tabolunmufltur.) Câmi≤u beyâni’l-≤ilm = C®mi≤u bey®ni’l-≤ilm ve fa¥lih ve-m® yenba¤¬ f¬ riv®yetih ve Ωameletih, ‹bn Åbdilberr, Ebû ≤Umer Yûsuf en-Nemerî el-ƒurtubî elEndelûsî, cuz’ 1-2, Kahire, tarihsiz. Câmi≤u Ma≤mer b. Râflid (Ankara nüshas›) = C®mi≤u Ma≤mer b. R®flid rivâyetu Ebî MuΩammed ÅbdirraΩmân b. Esed b. el-Munir el-Kâzarûnî el-Fârisî ån

D‹Z‹N I*

Abbasiler 27 Abese 175 Âdem b. Ebî ≤‹yâs 35, 130 el-A¤®n¬ 46, 90 Ahzâb 169 AΩmed 135, 157 AΩmed b. ≤Â◊›m 153 AΩmed b. Åbdilvehhâb en-Nuveyrî 199 AΩmed b. —âlih 77 AΩmed b. el-ºasen 130 AΩmed b. ºanbel 26, 27, 34, 35, 36, 37, 38, 40, 43, 72, 74, 75, 80, 81, 82, 86, 97, 116, 129, 130, 131, 134, 137, 138, 149, 187 AΩmed Emîn 80, 81, 89 A¿b®ru’l-Yemen ve efl≤®ruh® ve ens®buh® ≤al®’l-vef® ve’l-kem®l 65 Akbo¤a Kütüphanesi 199 Allah 53; ~’›n kitab› 211 Âlu ‹mrân 173, 174 an’anenin kayboldu¤u 88 A’râf 166, 169, 173, 201 el-A≤lâ b. ÅbdirraΩmân 48, 61, 73, 93 el-A≤mefl 47 el-A≤rec 48, 73, 74 A◊îlî 196, 197, 198, 201, 204 a◊l 196, 199, 204, 205 A◊lu kit®bi’l-Bu¿®r¬ 197 a◊Ωâbu’l-kutub 39 a◊Ωâbu’l-Ωadîs 53, 54, 81, 142, 152 a◊Ωâbu’r-re’y 53, 81 el-a◊lu’l-evvel 211 el-a◊lu’s-sânî 211 Arap: ~ diksiyoneri 85; ~ dil ve gramer kaideleri 198; ~ dil ve grameri 198; ~ dili 24; ~ edebiyat› 23; ~ filologlar› 7; ~ filolojisi 195; ~ grameri 169; ~ fliiri 23; ~ça 52, 148, 149, 150, 176; ~ lar 52; ~lar’›n fliirleri 143

ashâb 53, 63, 65, 145 Asr 179 aœrâfu’l-Ωadîs 98 ≤Abbâs el-Ånberî 47, 99 Åbd b. ºumeyd 134 Åbd diye adland›r›lan 82 Åbdulålâ 30 Åbdulåzîz 31 Åbdulåzîz b. MuΩammed ån el-Ålâ b. ÅbdirraΩmân 139 Åbdullâh 136, 192 Åbdullâh b. Ebî ﬁeybe Ebû Bekr 84, 86, 105, 110, 111, 115, 116, 124, 127 Åbdullâh b. ≤UΔaym el-Cuhenî 29 Åbdullâh b. ≤Umer 33, 48, 73 Åbdullâh b. ≤Usmân el-Mervezî 77 Åbdullâh b. Åbbâs 29, 31, 32, 33, 40, 46, 26, 67, 93, 132, 149, 150, 154, 170, 172, 177, 181, 183, 184, 193, 200, 201, 202, 203, 206 Åbdullâh b. Åmr b. el-≤Â◊ 30, 41, 52, 56, 72 Åbdullâh b. Åsâkir 198, 201 Åbdullâh b. Ebî Ca≤fer 45 Åbdullâh b. Ebî Dâvûd es-Sicistânî Ebû Bekr 40 Åbdullâh b. el-Ålâ’ 43 Åbdullâh b. el-Ålâ’ b. Zebr 43 Åbdullâh b. el-Mubârek 44, 47, 66, 71, 77, 82, 83, 85, 95, 136 Åbdullâh b. el-Velîd el-Ådenî 95 Åbdullâh b. ez-Zubeyr 133, 148 Åbdullâh b. Lehîå 43, 77 Åbdullâh b. Mes≤ûd 148, 176, 177, 183 Åbdullâh b. Mûsâ el-Åbsî 77 Åbdullâh b. Muslim 46 Åbdullâh b. MuΩammed el-Musnedî 48, 100 Åbdullâh b. ºammâd el-Âmulî 137

* Trankripsiyon harfleri, benzer Latin harflerininin sonuna yerlefltirilmifltir. S›ralamada harf-i ta’rifler dikkate al›nmam›flt›r

372 Åbdullâh b. Sâlim 140 Åbdullâh b. Suleymân 46 Åbdullâh b. Vehb b. Muslim el-ƒureflî 43, 66, 84, 129 Åbdullâh b. Zeyd 34 Åbdulmelik b. Åbdilåzîz b. Cureyc 26, 27, 33, 34, 36, 40, 41, 66, 72, 80, 81, 82, 83, 84, 85, 86, 127, 133, 136, 139 ÅbdulvâΩid b. et-Tîn es-SefâΔusî 160 ÅbdulvâΩid b. Ziyâd 47 Åbdulvehhâb es-ëΔafî 103 ÅbdurraΩmân b. Åmr el-Evza≤î Ebû Åmr 44, 66, 67, 86 ÅbdurraΩmân b. Mehdî 37, 43, 82, 97, 136 ÅbdurraΩmân b. ≤Umer b. Yezîd b. Ruste 127 ÅbdurraΩmân b. ≤Umer ez-Zuhrî 115 ÅbdurraΩmân b. Åbdillâh el-Mes≤ûdî 36 ÅbdurraΩmân b. Ebî Leylâ 32 ÅbdurrezzâΔ b. Hemmâm 48, 66, 73, 83, 84, 113, 115, 133, 134, 146, 159 Åbîd b. fieriyye el-Curhumî 65 ≤Âi’fle 210; ~ taraf›ndan flerhedildi¤i 210; ~’den rivayet edilen 210; ~’nin olmad›¤› 210 ÅlΔame 148 el-Ålâ’ b. ÅbdirraΩmân 139 Ålî b. Ebî Œâlib 29, 30, 32, 34, 43, 47, 67, 99 Ålî b. Ebî ŒalΩa 149, 150, 206 Ålî b. el-Ca≤d 75 Ålî b. el-Huseyn 148 Ålî b. el-Medînî 39, 75, 96, 116, 138, 187 Ålî b. el-Mubârek 43, 45, 47, 99 Ålî b. el-ºucr 76 Ålî b. Mushir 107 Ålî b. Zeyd b. Åbdillâh b. Cud≤ân 38 Ålî en-Nesâ’î 35 ≤Âmir efl-fia≤bî 30 Åmmâr b. el-ºasen 45, 141 Åmr b. Åbbâs 30, 42, 96 Åmr b. el-ºâris el-ºum◊î 140 Åmr b. MerzûΔ 42 Åmr b. ºazm b. Zeyd 29 Åmr b. fiuåyb 41 Åmra bint ≤Ubeydillâh b. Ka≤b b. Mâlik 25, 59 år¥ 69, 70, 121, 129 Åœâ’ b. Ebî RabâΩ 30, 32, 40, 61, 133, 148 Åynî 106, 108, 122, 132, 154, 155, 159, 160, 161, 162, 163, 166, 167, 168, 171, 174, 178, 180, 181, 182, 184

Bu¿ârî’nin Kaynaklar› B. W. Muir 26 BaΔiyye b. el-Velîd 44 Ba¤dat 35, 37, 39 Bakara 94, 163, 164 Basra 27, 39, 44, 47, 81, 82, 86, 89, 90, 95; ~ mektebi 153; ~l› 66 Bed’u’l-¿alΔ 181 Bed’u’l-vaΩy 108, 117 bedevî Araplar 123 Bekir Kütüko¤lu 11 Berâ’ b. ≤Âzib 32 Berâ’e 155 Beflîr b. Nahîk 30, 72 el-Bezdevî 186 Birn®mec 142 Brockelmann 146 Bu¿ârâ 187, 189 Bu¿ârî 7, 8, 9, 10, 35, 39, 44, 46, 47, 48, 49, 51, 54, 60, 62, 63, 66, 67, 68, 69, 70, 74, 76, 77, 79, 81, 82, 85, 86, 87, 88, 89, 91, 92, 93, 94, 95, 96, 97, 98, 99, 100, 102, 104, 105, 106, 108, 109, 110, 112, 113, 114, 115, 116, 117, 118, 119, 120, 122, 123, 124, 129, 130, 131, 132, 134, 136, 138, 143, 145, 146, 147, 164, 177, 185, 186, 188, 206, 207, 209, 210, 212; ~ bablar› 109; ~ garib kelimeleri 108; ~ metni 129, 186, 188, 206; ~ nüshas› 187; ~ rivayet eder 67; ~ flârihleri 129; ~ flerhi 114; ~ flerhleri 149; ~ flerhlerinin kifayetsizli¤i 180; ~ ta≤lîΔleri 130; ~ ve Muslim 77, 102, 103, 117, 121, 123, 190, 206, 207, 208, 209, 212; ~’de baz› yaz›l› kaynaklar 88; ~’nin ad› 69; ~’nin alm›fl oldu¤u hadisler 96; ~’nin bablar› 106, 107, 108; ~’nin ravileri 8; ~’nin ta≤lîΔi 123; ~’nin bütün fleyhleri 102; ~’nin eski bir yazmas› 186; ~’nin etüdü 73; ~’nin f›kh› 92, 108; ~’nin filolojik eserlerle münasebeti 7; ~’nin filolojik kaynaklar› 7, 8, 9, 11; ~’nin genç hocalar› 39; ~’nin hadisleri 91; ~’nin hocas› 129; ~’nin ifadesi 69; ~’nin isnadlar› 98; ~’nin katibi 95; ~’nin kaynaklar› 9, 10, 11, 49, 65, 87, 88, 93, 97, 99, 102, 104, 105, 185; ~’nin kitab› 7, 10, 49, 94, 117, 121, 122, 125, 129, 133, 134, 140, 145, 186, 211, 212; ~’nin kitab›n›n asl› 194; ~’nin kitaplarla olan münasebeti 95; ~’nin Kur’an tefsiri 145, 146; ~’nin M›s›r seyahat› 149; ~’nin muas›r› 82, 131, 133, 139; ~’nin mudellis oldu¤u 121;

Dizin I ~’nin muhtelif bak›mlardan etüdü 185; ~’nin mutâba≤ât hadisleri 134; ~’nin müdellis olmas› 119; ~’nin rivayeti 132, 186; ~’nin semâ≤dan bahsetmedi¤i 69; ~’nin senedleri 110; ~’nin sözleri 108; ~’nin flârihleri 66, 125; ~’nin flartlar› 184; ~’nin fleyhleri 68, 72, 77, 78, 96, 97, 106, 109, 115, 119, 120, 133; ~’nin fleyhleriyle münasebetleri 91; ~’nin fluyûhu 66, 75; ~’nin ta≤lîΔi 90, 117, 122, 139; ~’nin üstadlar› 111, 146; ~’nin vefat› 186; ~’nin yapt›¤› iktibaslar 10; ~’nin yaz›l› kaynaklar› 88; ~’nin yirmi kadar fleyhi 104; ~’ye intikal eden 104; ~’ye mütaba≤ât diye izafe olunan 134; ~’yi tedlisle itham 119; ~’yi vehm ile itham 210; ~’yle sallant›ya düflmüfl 46; ~ye tercih eden 95 Burh®n 142 Buyû≤ 113

C®mi≤u’l-u◊‚l 87 Câbir b. Åbdillâh 32, 56, 93 câhil müstensihler 109 Cahiliye 29; ~ ﬂairleri 29 Cambridge 204 câmi 25, 151; ~ler 24, 46; ~lerin ortaya ç›kt›¤› 27 C®mi≤ 27, 46, 48, 65, 72, 74, 77, 79, 83, 84, 86, 87, 89, 91, 92, 94, 95, 98, 99, 104, 113, 115, 139, 208 C®mi≤u Sufy®n es-¨evr¬ 84 el-C®mi≤u’◊-◊a¤¬r 54 el-C®mi≤u’◊-◊aΩ¬Ω el-mu¿ta◊ar min um‚ri Res‚lill®h 62, 87, 88, 91, 94, 117, 147, 185, 194, 196, 197, 208⇒ —aΩ¬Ω Câmi≤u’l-Ezher Kütüphanesi 198 el-C®mi≤u’l-keb¬r 54 CâΩ›z 89, 90 el-Cem≤ beyne’◊-◊aΩ¬Ωayn 118, 190 Cerîr b. ÅbdilΩamîd 83 Cerîr b. ºâzim 36 Cerîr b. ºazm 33 cerΩ ve ta≤dîl 92, 120, 140 cezm 118, 119, 131; ~ sî¤as› 120 cihâd 145 Cuheyne 29 Cuma 99 CumaΩî 46 Curcânî 197, 202, 204 cuz’ 24, 55, 56, 126 dakik edisyon 178 DâraΔuœnî 97, 121, 123, 124, 138, 190, 209

373 darb-› mesel 137 Dârimî 26, 60, 145 David Weil 84 Dimeﬂk 86 Dirayet malzemesi 181 diyet 32 dört hadis müstesna 187 dü¤üm noktas› 126 ØaΩΩâk 140, 141 ØuΩ®’l-‹sl®m 80, 89 Ebân 34, 35 Ebû ¨evr 72 Ebû „err 175, 195, 196, 197, 198, 199, 200, 201, 202, 204, 205, 206 Ebû „err Åbd b. AΩmed el-Herevî 188, 191, 196, 209, Ebû ≤Â◊›m en-Nebîl 46 Ebû ≤Âmir el-ÅΔadî 102 Ebû ≤Îsâ et-Tirmiî⇒ et-Tirmiî Ebû ≤Ubeyd el-ƒâs›m b. Sellâm 108, 113, 114, 115, 128, 139, 140, 151, 152, 153, 177 Ebû ≤Ubeyde Ma≤mer b. el-Musennâ 7, 10, 46, 90, 108, 141, 151, 152, 153, 154, 155, 156, 157, 158, 159, 160, 161, 162, 163, 164, 165, 166, 167, 168, 169, 170, 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 178, 179, 181, 182, 183, 184, 192, 193, 200, 202, 205 Ebû Åbdillâh 156, 193, 201, 202, 203 Ebû Åbdillâh b. Mende 119, 121, 129, 207 Ebû Åbdillâh el-Bu¿ârî 118 Ebû Åbdillâh el-ºumeydî 118 Ebû Åbdillâh en-Nîsâbûrî 75 Ebû ÅbdirraΩmân MuΩammed b. ÅbdiraΩmân b. el-Mu¤îre 84 Ebû Ålî el-⁄assânî 96, 158, 209 Ebû —âliΩ 47, 100, 149, 150 Ebû Årûbe el-ºuseyn b. MuΩammed b. Mevdûd 82 Ebû Bekr b. ≤Umer b. ºazm 60 Ebû Bekr b. Åbdillâh b. MuΩammed b. Ebî Sebre 36 Ebû Bekr b. Ålî 36 Ebû Bekr b. Åmr b. ºazm 59, 60 Ebû Bekr b. el-Årabî 109 Ebû Bekr b. el-Munir 160 Ebû Bekr b. Mâlik 75 Ebû Bekr b. MuΩammed b. ºazm 25, 26 Ebû Bekr el-ºâzimî 207 Ebû Bekr el-‹smâ≤îlî 78

374 Ebû Bekr er-Râzî 150 Ebû Ca≤fer 153, 189 Ebû Ca≤fer b. ºamdân en-Nîsâbûrî 119, 121 Ebû Ca≤fer el-Me◊âdirî 162 Ebû Ca≤fer eœ-Œûsî 58 Ebû Ca≤fer MuΩammed b. Ebî ºâtim 189 Ebû Dâvûd es-Sicistânî 39, 40, 47, 54, 89, 97, 99, 116, 139, 140, 158, 212 Ebû ƒ›lâbe Åbdullâh b. Zeyd 33, 34, 36 Ebû ƒurrâ’ Mûsâ b. ŒâriΔ 83 Ebû Hârûn el-Åbdî 34 Ebû Hureyre 30, 47, 48, 56, 72, 73, 74; ~ hadisleri d›fl›nda 31 Ebû ‹shâΔ el-‹sferâ’inî 142 Ebû ‹sΩâΔ 139, 188 Ebû ‹sΩâΔ el-Mustemlî 188 Ebû ‹sΩâΔ ‹brâhîm b. AΩmed b. ‹brâhîm b. AΩmed b. ‹brâhîm el-Mustemlî 196 Ebû Mâlik 140 Ebû Mektûm ≤Îsâ b. Ebî „err Åbdillâh b. AΩmed el-Herevî 196 Ebû Mes≤ûd ed-D›meflΔî 94, 192, 209 Ebû Meysere 148 Ebû MiΩnaf 27 Ebû Mûsâ el-Eflårî 29 31, 148 Ebû MuΩammed 140 Ebû MuΩammed Åbdillâh b. AΩmed b. ºamûyet es-Sera¿sî 196 Ebû MuΩammed b. ÅbdilΩamîd 143 Ebû MuΩammed e◊-—arîfînî 75 Ebû MuΩammed el-A◊îlî 195 Ebû MuΩammed el-Curcânî 195 Ebû Na◊r el-Kelâbâzî 157 Ebû Nuåym 43, 156, 193, 200 Ebû Nuåym el-‹sfehânî 190 Ebû Nuvâs 38 Ebû ºakîm 78 Ebû øalîfe el-Fa¥l b. el-ºubâb 46 Ebû ºanîfe 113 Ebû ºâtim er-Râzî 39, 42, 43, 140, 150, 162 212 Ebû Œâlib el-Mekkî 27, 83 Ebû Râfi≤ 32 Ebû Sa≤îd el-øudrî 52, 53 Ebû Seleme et-Tebûekî 78 Ebû Sellâm el-ºabeflî 75 Ebû Sufyân 32, 56 Ebû Usâme 94 Ebû Vâ’il 148 Ebû Yûsuf 136 Ebû Zeyd 188, 195

Bu¿ârî’nin Kaynaklar› Ebû Zeyd el-Mervezî 195 Ebû Zurå 34, 39, 43, 44 Ebû’l Velîd el-Bâcî 194 Ebû’l-≤Âliye 148 Ebû’l-Celd Ceylân b. Ebî Ferve 33 Ebû’l-ƒâs›m efl-fiîrâzî 75 Ebû’l-ƒâs›m Hibetullâh efl-fiîrâzî 75 Ebû’l-Ferec el-‹◊fahânî 90 Ebû’l-Heysem 188 Ebû’l-Heysem MuΩammed b. el-Mekkî b. Zerrâ≤ el-Kuflmeyhenî 196 Ebû’l-‹◊ba≤ ≤Îsâ b. Sehl el-Esedî 109 Ebû’l-MeΩâsin MuΩammed b. Ålî b. elºuseyn el-ºuseynî 158 Ebû’l-ºasen Ålî b. MuΩammed b. Åbdillâh el-Yûnînî 197 Ebû’l-ºasen ed-DâraΔuœnî 117, 209 Ebû’l-ºasen eœ-Œarablûsî 196 Ebû’l-VaΔt 198, 200, 201 Ebû’l-Velîd el-Bâcî 91, 92, 109, 185, 188, 194 Ebû’l-Velîd eœ-Œayâlisî 212 Ebû’l-Yemân el-ºakem b. Nâfi≤ 36, 48, 73, 74 Ebû’z-Zinâd 48, 73, 74 Ebû’z-Zubeyr 93 Ebûl-VaΔt 198 Ebûl-Velîd el-Bâcî’ 209 edeb: ~î belgeler 23; ~iyat 60, 70, 86, 87, 91, 126, 137; ~iyat tarihçileri 80; ~iyat tarihi 27, 45, 50, 59; ~iyat mahsulü 79; ~iyat›n mebdei 60 el-Edebu’l-mufred 132, 153 Ef≤âlu’l-≤ibâd 153 Ehl-i hadis 66 ehl-i Hicaz 86 Ehlu’l-≤IrâΔ 79 Ehlu’fl-fiâm 95 elfâ˙ 44, 64, 65, 135 ellerimin üzerine yazard›m 31 elv®Ω 31, 56 Emevi 26, 27, 30, 58, 61; ~Devleti 62; ~ hükümdarlar› 25; ~ler 42, 58 Emîru’l-mu’minîn 87 En’âm 154, 164, 167, 171 Enes b. Mâlik 34, 35 Enfâl 182 el-Eœr®f 119, 192 Esed b. Mûsâ b. ‹brâhîm el-Umevî 85 Esed b. Mûsâ el-Umevî 86 Evsaœ 142 evvel: ~ mevcut edebiyat 126; ~ki edebiyat 105, 110, 114, 116, 136, 142,

Dizin I 153, 174; ~ki musannaf edebiyat 126; ~ki müellifler 83 Evza≤î⇒ ÅbdurraΩmân b. Åmr el-Evza≤î Ebû Åmr Eyke 174, 175 Eyyûb 36 Eyyûb b. ≤Utbe 39 Eyyûb es-Sa¿tiyânî 33, 34, 36 EΩâdîsu’l-enbiyâ 131, 166, 181, 183, 200, 201 Fa¥â’ilu a≤mâl 116 Fa¥â’ilu a◊Ωâbi’n-nebî 157, 178 Fa¥®’ilu’l-ƒur’®n 115, 134, 152 Fa¥â’ilu Mekke 65 el-Fa¥l b. Dukayn 43 Fa¥lu ◊alâti’l-cemâå 111 Fas 199 Fât›r 201 Fatih Kütüphanesi 196 ferd 134 Ferrâ’ 10, 108, 151, 153, 154, 155, 156, 157, 158, 159, 160, 161, 166, 177, 178, 179, 182, 183, 193, 200, 201 Fetih 202 FetΩu’l-b®r¬ 152, 161, 180, 182 F›Δhu’l-Bu¿®r¬ f¬ ter®cimih¬ 92 F›khi meseleler 108 el-ƒ›râ’a ¿alfe’l-imâm 153 Fihrist 58, 84, 148 Fihristu eœ-Œ‚s¬ 145 Fihristu ‹bni øayr 145 Fihristu ‹bni’n-Ned¬m 145 filolog 117, 151, 152, 153, 154, 155, 156, 157, 162, 164, 175, 177, 179, 181, 184, 185, 198, 200, 202, 205, 210; ~lar 114, 125, 136, 139, 140, 142 filoloji 143; ~k 7, 46, 88, 110, 148, 172, 198; ~k etüd 146, 194; ~k hata 175; ~k eser 90, 176, 177, 178 183, 198; ~k hata 174, 205; ~k ibare 160, 175; ~k izah 146, 148, 160, 166, 172, 173, 174, 175, 201; ~k kaynak 7, 10, 114, 149, 151, 177, 180, 182, 183, 202, 206; ~k malumat 56, 145; ~k malzeme 9, 10, 114, 146, 147, 151, 166, 180, 181, 192, 193, 200; ~k mesai 186, 198; ~k mesele 162, 176; ~k münakaﬂalar 176; ~k olmak iddias› 146; ~k rivayet 193, 201; ~k saha 85, 88; ~k tahlil 192; ~k tefsir 132, 148, 150, 182; ~k tefsir malzemesi 146; ~k tenkit 166, 190, 203 206; ~k unsurlar 193

375 Firebr 95, 187 Firebrî: ~ kolu 189, 190; ~ nüshas› 189; ~ rivayeti 10, 186, 187, 190, 192, 193, 194, 204; ~’nin el yaz›s› 197⇒ MuΩammed b. Yûsuf el-Firebrî Fransa 89 Frans›zca 80 Fu¥ayl b. ≤Iyâ¥ 133 fukahâ meclisleri 52 Furkân 154 Fück 186 garip gramer meseleleri 165 Goldziher 23, 24, 25, 26, 29, 38, 40, 41, 53, 54, 55, 58, 59, 60, 79, 80, 81, 82, 85, 88, 89, 192; ~’in anlay›fl› 89; ~’in fikirleri 89; ~’in iddias› 60; ~’in iddias›na karfl› 42; ~’in kitab›nda zikredilmifl 60; ~’in yanl›fl ç›kar›mlar› 26 ¤alaœ 209 ¤arîb 151, 152 ¤arîbu’l-ƒur’ân 151 el-⁄ar¬bu’l-mu◊annaf 152, 153 ¤arîbu’l-Ωadîs 114, 151, 152 ⁄ar¬bu’l-Ωad¬s 139, 152 haber 26, 30, 31, 32, 39, 59, 60, 71, 72, 73, 78, 81, 82, 99, 111, 124, 128, 129, 132, 133, 138, 141, 143, 169, 187, 192, 194, 195, 209; ~ verdi¤i kitaplar 56; ~e iltica etti¤i 188; ~i takiben 134; ~in ad› zikredilmeyen kayna¤› 133; ~in ravisi 26; ~in senedi 98 Haberler 9, 25, 26, 27, 29, 32, 37, 40, 42, 48, 52, 54, 58, 59, 60, 61, 62, 65, 80, 98, 117, 125, 136, 150; ~e tatbik 125; ~i zikretmek 31; ~i redd 80; ~i teyid eder mahiyette 65; ~i ve kaynaklar› 59; ~i yokken 143; ~leri zay›f sayd›¤› 79; ~in bablara göre tevzii 86; ~in flüpheli nevi 81; ~inin mecmuu 94 Hacc 116, 169 hadis 9, 23, 25, 27, 28, 30, 39, 40, 42, 43, 44, 46, 50, 52, 54, 55, 57, 59, 62, 63, 64, 65, 73, 74, 75, 77, 78, 80, 82, 83, 85, 93, 118, 149, 181, 184, 208, 210, 212; ~ alimi 27; ~ an’anesi 87; ~ çal›flmalar› 23; ~ defterleri 30; ~ derlemeleri 88; ~ otoritesi 190; ~ ravileri 57; ~ rivayet eden muhaddis 78; ~ rivayeti 63, 64, 71, 78, 99; ~ rivayetinde mana 66; ~ sahas› 23, 27, 85, 89; ~ sahifesi 32, 41; ~ senedleri 65, 92, 209;

376 ~ flârihleri 96, 97; ~ flerhleri 146; ~ tahrici 95; ~ tahricinin flartlar› 208; ~ tasnifi 25, 85; ~ tedvini 58; ~ usûlü 7, 24, 28, 41, 44, 45, 46; ~ uydurmalar› 71; ~ vaz’› 71; ~ ve ahbâr 90; ~ ve f›k›h 87; ~ ve Sünnet 86, 145, 177; ~ y›¤›n› 75; ~ zincirleri 212; ~çiler 39, 41; ~i çok eski kayna¤›ndan almak 75; ~i ihtiva eden nüsha 142; ~i isnad yoluyla rivayet etmek 71; ~i nesh eden di¤er bir hadis 53; ~i fleyhinden dinleyip dinlemedi¤i 78; ~i fliddetle redd 211; ~i tenkit 209; ~in bir evvelki kayna¤› 99; ~in ehemmiyeti 89; ~in en uygununu seçmek 117; ~in esas ravisi 75; ~in garip kelimeleri 181; ~in icâze yoluyla rivayeti 69; ~in kayna¤› 93, 94, 100, 132; ~in mevcut olmas› 75; ~in sa¤lam olmayan bir isnad› 39; ~in senedi 66, 70, 88, 98, 102, 135; ~in s›hhati 65, 70; ~in flerhi 94, 96; ~in flöhreti 122; ~in yaz›lmas› 23; ~in yaz›yla tespiti 51; ~le amel etmek 142; ~ ehli 114; ~ ekolleri 49; ~ erbab› 86; ~ ezberlemek 54; ~ halkas› 33, 44; ~ ›st›lah› 118, 208; ~ ihtiva eden kitaplar 61; ~ ilmi 62, 212; ~ isnad› 94, 118, 138; ~ kabulü caiz de¤ildir 210; ~ kaynaklar› 93; ~ kitabeti 60, 78; ~ kitab› 7, 9, 75, 76, 98, 101, 102, 103, 106, 132, 137, 142, 145, 154, 177; ~ kitab›n›n ravileri 158; ~ kitap ve vesikalar› 94; ~ kitaplar› 25, 26, 27, 46, 58, 61, 73, 76, 81, 85, 88, 93, 94, 96, 101, 102, 110, 111, 117, 122, 136, 137, 139, 143, 146, 207, 212; ~ kitaplar›n›n de¤erleri 68; ~ koleksiyonlar› 24, 46; ~ külliyat› 9; ~ literatürü 23, 24, 25, 26, 28, 29, 37, 41, 115; ~ mecmuas› 24, 29, 51, 81, 82, 89, 113, 126, 137, 207; ~ metni 73, 137, 205, 210; ~ metodolojisi 40; ~ muhiti 186; ~ musannafat› 70, 79, 80, 83, 87, 92, 93, 97, 113, 116, 185, 186, 207, 211; ~ musannaf› 7, 8, 10, 56, 80, 91, 92, 98, 105, 109, 116, 92, 207, 208; ~ müdevvenat› 62, 82, 91, 93; ~ müellefat› 93, 154; ~ nakil yollar› 70; ~te garip kelime 181; ~te mevcut iki ayr› hüküm 73; ~tasnifi 82; ~yaz›l› vesikalar› 55 Hadis edebiyat› 9, 10, 23, 24, 37, 38, 39, 42, 50, 51, 58, 59, 60, 62, 68, 71, 73, 81, 82, 86, 87, 88, 91, 93, 94, 111, 114, 115, 117, 126, 134, 135, 136, 138, 145,

Bu¿ârî’nin Kaynaklar› 154, 211; ~›n›n bir âdeti 148; ~n›n hulâsas› 155; ~n›n menflei 80; ~n›n yaz›l› mahsulleri 126 Hadis nakl: ~ etmek 30, 143; ~etmek isteyenler 77; ~etmemifl 105; ~i 61, 64, 66, 67, 69, 71, 73, 97, 106; ~i 71, 73; ~ inden vazgeçmesi 210; ~inin en muteber yolu 71; ~inin mahiyeti 124; ~ inin muhtelif nevileri 70 hadisler 24, 25, 29, 30, 35, 39, 41, 48, 51, 53, 56, 57, 58, 59, 61, 62, 64, 65, 66, 68, 71, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 78, 79, 80, 81, 83, 85, 86, 87, 88, 91, 94, 111, 147, 148, 152, 166, 168, 188, 198, 207, 210, 211, 212; ~ abur cuburdur 65; ~ aras›ndaki tenakuz 52; ~de isnad 65; ~deki isnad zincirlerinin incelenmesi 26; ~e mukabil di¤er hadisler 53; ~i alarak yerlefltirmek 111; ~i bablara göre düzenlenmesi 26; ~i bablar›na göre isnad 126; ~i bir araya toplama 103; ~i ezberden rivayet etmek 40; ~i imlâ suretiyle yazmak 77; ~i istinsah 36; ~i parçalama 212; ~i Peygamber’den nakil 110; ~i salâhiyetli zevattan yazmak 55; ~i toplamay› gaye edinen 118; ~i toplatmak 31; ~i yazanlar 54; ~i yazd›rma ve cemettirme arzusu 59; ~i yaz›l› muhafaza etmekten çekinilmesi 24; ~in aranmas› 88; ~in arzetti¤i tezat 52; ~in cem’i 59, 75; ~in cem’ine memur edildi¤i 58; ~in ço¤almas› 58; ~in çoklu¤u 93; ~in imhâ›n› emreden 51; ~in îrâd› 181; ~in izah› 152; ~in kayna¤› 90, 110; ~in kitabeti 53; ~in kitaplar halinde tedvini 62, 87; ~in kitaplarda toplanmas› 59; ~in kitaplar›nda kaydedilmifl olmas› 42; ~in mant›ki münakaflas› 180; ~in menflei 62, 65; ~in muayyen bablara göre tasnifi 59; ~in muhaddise okumas› 41; ~in muhafazas› 62; ~in munΔat›≤ olmas› 122; ~in nakil kaideleri 58; ~in nakli 62, 63, 68, 108; ~in ravileri 135; ~in rivayet zinciri 75; ~in rivayeti 72, 76; ~in senedleri 64, 134, 205; ~in sistematik cem’i 59, 60; ~in flifahi nakli 96; ~in tahrici 114; ~in tasnifi, 59, 60, 81, 82, 83; ~in tedvini 51, 58, 60; ~in tekrar› 138, 211; ~in toplanmas› 26; ~in yaz› ile tespiti 52; ~in yaz›l› mebdei 59; ~in yaz›lmas› 25, 31, 55, 62, 135; ~in yaz›lmas› emri 59, 62; ~in ya-

Dizin I z›lmas› memnu idi 52; ~in yaz›yla tespiti 54, 62, 87; ~ini bir bir zaptetmesi 89; ~ini Horasan’da tasnif etmifl 95; ~inin tespiti 113; ~i ilk isnad eden 65, 70; ~i ilk kez bir araya getiren kifli 26; ~i ilk tasnif 82, 83, 86; ~in ilk defa yaz› ile tespiti 51; ~in ilk nakli 70 Halife Hiflâm 36 Halife Velîd 61 Hârûn b. Ma≤rûf 37 Havâric 86 Haydarâbâd 111 Hemmâm b. Munebbih 48, 55, 73, 104 Hicâz 80; ~l› 66 Hicr 173 hikemî sözler 88 HiraΔl 205 Hiflâm b. MuΩammed el-Kelbî 45, 141 Hiflâm b. ºassân 27, 61, 82 Hiflâm b. Yûsuf 119 Horasan 44, 47, 83, 95; ~ ehli 95 Horovitz, J. 42 Hûd 174 Humeze 179 Hufleym b. Beflîr 66, 83 ºaccâc b. el-Minhâl 131 ºaccâc b. MuΩammed el-A≤ver Ebû MuΩammed 72, 136 Ωad¬su ful®n 76 ºaf◊ b. Meysere 47 el-ºakem 34 el-ºakem b. ≤Uteybe 34 el-ºâkim en-Nîsâbûrî 91, 207 ºamd b. MuΩammed Ebû Suleymân eløaœœâbî 118, 109, 114, 151, 180, 186, 190, 209 ºamevî 197, 198, 204 ºammâd b. Seleme 82, 86, 93 el-ºâris b. Åmr 29 el-ºasen b. Ålî 32 ºasen b. Muslim 35 el-ºasen b. MuΩammed el-ºanefiyye 34 el-ºasen el-Ba◊rî 35, 56, 57, 61, 65, 69, 134, 148 ºavfleb 61 º›m◊ 140 º›rz 35 ºicâz 115 ºumeyd eœ-Œavîl 35 ºumeydî 35, 68, 69, 109, 111, 115, 118, 121, 190, 192 el-Ωurûfu’z-zâ’ide 171

377 øalef el-AΩmer 38 øâlid b. Cemîl 82 øâlid b. Ma¿lid 106, 107 øalîfe b. ºayyât el-≤U◊fûrî 130 el-øaœîb el-Ba¤dâdî 39, 52, 53, 54, 62, 66, 69, 73, 74, 78, 79, 83, 87, 143, 158, 209, 210 el-øaœœâbî⇒ ºamd b. MuΩammed Ebû Suleymân el-øaœœâbî el-¿att®l 198 ¿iy®r 32 øurâsân⇒ Horasan

‹≤l®mu’l-muΩaddis 63, 118 ‹≤l®mu’s-sunen 209 i≤tibâr 134 ‹bn ≤Umer⇒ Åbdullâh b. ≤Umer ‹bn ≤Uyeyne⇒ Sufyân b. ≤Uyeyne ‹bn Åbbâs⇒ Åbdullâh ‹bn Åbbâs ‹bn Åbdilberr 53, 129, 209 ‹bn Åsâkir⇒ Åbdullâh b. Åsâkir ‹bn Burhân 142 ‹bn Cureyc⇒ Åbdulmelik b. Åbdilåzîz b. Cureyc ‹bn Ebî Årûbe⇒ Sa≤îd b. Ebî Årûbe ‹bn Ebî NecîΩ 46, 98 ‹bn Ebî ºâtim er-Râzî 27, 31, 39, 42, 43, 70, 136, 140, 146, 150, 160 ‹bn Ebî fieybe⇒ Åbdullâh b. Ebî fieybe Ebû Bekr ‹bn Ebî Zâ’ide 83 ‹bn Fu¥ayl 83 ‹bn ƒuteybe 46, 52 ‹bn Hiflâm 65 ‹bn ºabîb 46 ‹bn ºacer 10, 69, 70, 83, 87, 94, 95, 96, 106, 107, 110, 111, 113, 114, 115, 117, 118, 120, 121, 122, 123, 127, 131, 133, 146, 149, 151, 152, 153, 154, 155, 156, 158, 159, 160, 161, 162, 164, 165, 166, 167, 168, 171, 172, 174, 178, 179, 180, 181, 182, 183, 184, 188, 190, 191, 192, 193, 195, 197, 199, 200, 202, 203, 204, 208, 209, 210 ‹bn ºanbel⇒ AΩmed b. ºanbel ‹bn ºazm e˙-¯âhirî 122 ‹bn ºibbân 39, 79 ‹bn ºumeyd 46 ‹bn øaldûn 180 ‹bn øayr el-‹flbilî 83, 143, 185, 186 ‹bn ‹drîs 113 ‹bn ‹sΩâΔ 27, 46 ‹bn Kullâb 108

378 ‹bn Lehîå 76, 77 ‹bn Mâce 116, 207 ‹bn Mâlik 198, 199 ‹bn Mehdî⇒ ÅbdurraΩmân b. Mehdî ‹bn Mende 108, 119, 131 ‹bn Mes≤ûd⇒ Åbdullâh b. Mes≤ûd ‹bn MulaΔΔîn 155 ‹bn Ruste 127 ‹bn Sa≤âde rivayeti 189 ‹bn Sa≤d 26, 60 ‹bn fiihâb ez-Zuhrî 26, 30, 31, 33, 34, 36, 39, 41, 42, 43, 57, 58, 59, 60, 61, 65, 66, 67, 70, 72, 86, 96, 116, 130 ‹bn fiuraΩbîl 148 ‹bn Vehb⇒ Åbdullâh b. Vehb b. Muslim el-ƒureflî ‹bnu Râflid e◊-—an≤ânî 182 ‹bnu’◊-—alâΩ Ebû Åmr 117, 119, 121, 148 ‹bnu’l-A≤râbî 91 ‹bnu’l-Åmm 167 ‹bnu’l-CerrâΩ 84 ‹bnu’l-Esîr 87 ‹bnu’l-Mubârek⇒ Åbdullâh b. el-Mubârek ‹bnu’l-Munir 150, 160 ‹bnu’l-ºanafiyye 30, 136 ‹bnu’n-Nedîm 80, 82, 84, 111, 145, 148 ‹bnu’s-Seken 202, 206 ‹bnu’t-Tîn 160 ‹brâhîm b. Beflflâr 141 ‹brâhîm b. Ebî Œâlib 47 ‹brâhîm b. Eyyûb 46 ‹brâhim b. Ma≤Δil 190 ‹brâhîm b. Mûsâ 119 ‹brâhîm b. Sa≤d 43 ‹brâhîm b. Suleymân b. ‹smâ≤îl elMu’eddib 43 ‹brâhîm b. YaΩyâ 36 ‹brâhîm el-ºarbîy 160 ‹brâhîm en-Ne¿a≤î 134, 148 icâze 28, 36, 44, 45, 63, 69, 121, 124, 126, 129, 135 icmâ≤› ayaklar alt›na alm›fl 143 idrâc 210 ‹fk hadisi 210 ‹krâmu’¥-¥ayf 200 ‹ktitâbu’l-≤ilm 112 ilk as›l 211 ilk hadis vesikalar› 55 ilk müdevvin 58 ilk tedvin 79; ~ ça¤› 58 el-‹lkiy® et-Œaber¬ 142

Bu¿ârî’nin Kaynaklar› el-‹lm®≤ il® ma≤rifeti u◊‚li’r-riv®ye vetaΔy¬di’s-sem®≤ 195 ‹lz®m®tu’l-Bu¿®r¬ 209 ‹mam BâΔillânî 210 ‹mam ⁄azzâlî 143, 211 ‹mam Mâlik⇒ Mâlik b. Enes ‹mamu’l-ºaremeyn 142, 211 imlâ 40; ~ ifli 189; ~ meclisleri 189 ‹nfitâr 193 ‹ngilizce 11 ‹ntiΔ®du’l-i≤tir®¥ 159 intihal tehlikesi 96 Irak 80 ‹rfl®du’l-er¬b 149 ‹rfl®du’s-s®r¬ 180 ‹shâΔ b. Râhûye 66, 86, 87, 91, 94 ‹slam 8, 24, 59, 81, 143; ~ âlemi 88, 89, 91, 126, 135, 138, 157; ~ âlimleri 48; ~ camias› 63; ~ dönemi 29; ~ edebiyat tarihi 50; ~ edebiyat› 49; ~ kültürü 27; ~ öncesi 29; ~ tarihi 8, 101; ~ Tarihinin Kaynaklar› 89; ~ ülkesi 8; ~’da ilk musannaf eserler 83; ~’›n bafllang›c› 29, 30; ~’›n erken dönemi 24, 48; ~’›n esaslar› 212; ~’›n ilk devirleri 52; ~’›n ilk dönemleri 23; ~’›n ortaya ç›k›fl› 23; ~i rivayet 7; ~i edebiyat 10, 23, 60, 75, 80, 81, 88, 90, 93, 97, 101, 141, 145, 211; ~i edebiyat›n kaynaklar› 8; ~i ilimler 27; ~i kaynaklar 53, 55, 58, 59, 60, 79, 81, 82, 141; ~i literatür 27; ~i muhit 63, 87; ~i rivayet 23, 27, 31, 46, 50, 90, 124, 140, 142, 186, 204; ~iyet’in ilk devirleri 52 ‹smâ≤îl b. Ca≤fer b. Ebî Kesîr 76, 139 ‹smâ≤îl b. Ebî ≤Uveys 46, 47 ‹smâ≤îl b. ‹brâhîm 103 ‹smâ≤îl-Mâlik nüshas› 47 isnad 9, 45, 47, 48, 49, 65, 71, 91, 98, 99, 118, 123, 133, 135, 137, 138, 140, 142, 143, 147, 148, 156, 175, 181, 201, 202; ~ câiz ise 74; ~ ile rivayet etmek 73; ~ müessesesi 70, 71, 87, 135; ~ olmasayd› 71; ~ silsilesi 61, 143; ~ zarureti 70; ~ zincirleri 26; ~da ufak farkl›l›k 37; ~daki bütün isimler 48; ~daki raviler 49; ~daki flartlar 177; ~› mu≤allaΔ b›rak›lan 13; ~›n bafl taraf› 137; ~›n ehemmiyeti 9; ~›n geliflimi 26; ~›n ilk ve son halkalar› 98; ~›n ink›ta› 45; ~›n otoritesini sarsan ilk kimse 9; ~›yla rivayet edilen 39; ~l› 40, 43, 44, 117, 127; ~l› hadisler 184; ~l› kitab›n riva-

Dizin I yeti 45; ~s›z 113, 117, 127, 137, 148, 160; ~s›z arayan kimse 71; ~s›z b›rakmas› 156; ~s›z izahlar 148; ~s›z zikreden 46 isnadlar 29, 44, 48, 49, 147, 148, 177, 202; ~lar›n uzamas› 62; ~lardaki isimler 48; ~lar› hazfolunmufl 147; ~lar›n daha genifl bir düzlemde araflt›r›lmas› 49; ~lar›n tetkiki 45; ~lar›n› hazfetmesi 150 ‹srâ 161, 172 ‹srâ’îl 30, 136 ‹stanbul 150; ~ kütüphaneleri 187, 199, 204 el-‹stidr®k®t ve’t-tetabb‚≤ 209 istinsah 28, 30, 33, 34, 35, 42, 43, 44, 59, 64, 77, 78, 188, 189, 194, 199 ‹stiΩâ¥a 111 ‹sΩâΔ 66, 94, 98, 133 ‹sΩâΔ b. ‹brâhîm 91 ‹sΩâΔ b. Man◊ûr 66 ‹sΩâΔ b. Yûsuf el-EzraΔ 42 ifltirak 103; ~ noktas› 102 ≤‹krime 57, 93, 99, 140, 148 ≤‹lel 27 ≤‹lelu’l-Ωad¬s 96 ≤IrâΔî 121, 142 ≤Îsâ b. Meymûn 46 ≤‹zzuddîn Åbdusselâm 143 kaderi reddedenler 86 Kadr 154, 155 Kahire 199 Kâri’a 179 Kasas 167, 193 Kâtib Çelebi 83 kaybolmufl edebiyat 48 Kehf 165, 169 Kelâbâî 97 kelâle 165 kemâl ça¤› 87 el-Kerâbîsî 108 Kesîr b. Murra el-ºa¥ramî 31 el-Keflf ve’l-beyân 57 Keflfu’˙-˙un‚n 148 K›yâmet 173 el-Kif®ye 78 Kirmânî 106, 107, 108, 114, 155, 159, 166, 170, 174, 178, 180, 181, 182, 209 Kit®bu’l-≤ilel 96 Kit®bu’l-emv®l 114 Kit®bu’n-nev®dir 68, 115

379 Kit®bu’s-siΔ®t 79 Kit®bu’s-Sunen 83 Kit®bu’t-tefs¬r 84 Kitâbe 28, 31, 33, 40, 41, 45, 63, 64; ~ veya vicâde 41; ~t ve istinsah usûlü 31; ~ti yasaklayan hadisler 40; ~t’ten kaç›nma 41; ~tten nehy ifli 54 kitâbetu’l-≤ilm 62 Kitâbetu’l-Ωadîs 25 Kitab›n muhtelif bablar› 10 Kitâbu bed’i’l-¿alΔ 170, 178, 182 Kitâbu ecnâsi Benî ‹srâ’îl 84 kitâbu fulân 76 Kit®bu irs®l 47, 99 Kit®bu sem®≤ 47, 99 Kitâbu’◊-◊alât 37 Kitâbu’◊-◊umt 84 Kitâbu’l-¿âtim 84 Kitâbu’l-Δ›râ’ât 152 Kitâbu’l-≤ilm 60, 68, 106, 112, 115 Kitâbu’l-buyû≤ 128 Kitâbu’l-câmi≤ 83 Kitâbu’l-cenâ’iz 131 Kitâbu’l-edeb 192, 193, 200 Kitâbu’l-emvâl 113, 114, 128, 152 Kitâbu’l-ensâb 84 Kitâbu’l-evâ’il 59 Kitâbu’l-fiten 85, 115 Kitâbu’l-icâre 193 Kitâbu’l-îmân 102, 115, 127, 156 Kit®bu’l-me¤®z¬ 46 Kit®bu’l-men®sik 27, 85 Kitâbu’l-mevâΔit 194 Kit®bu’l-Umm 113 Kit®bu’n-nev®dir 35, 68, 115 Kit®bu’œ-œabaΔ®ti’l-keb¬r 60 Kitâbu’œ-œ›bb 179 Kitâbu’s-selâm 84 Kit®bu’s-sem®≤ 99 Kit®bu’s-sunen 40, 80, 84, 85 Kit®bu’s-sunen f¬’l-f›Δh 81, 82 Kit®bu’fl-fli≤r ve’fl-fluår® 46 Kitâbu’t-œahâre 84 Kit®bu’t-t®r¬¿i’◊-◊a¤¬r 60 Kitâbu’t-tefsîr 10, 95, 100, 108, 133, 134, 140, 145, 146, 147, 150, 153, 157, 163, 166, 170, 171, 210 Kitâbu’t-tevΩîd 134, 157, 163 Kit®bu’t-t¬c®n f¬ mul‚k ºimyer 65 Kitâbu’z-zekât 194 Kit®bu’z-zuhd 85 kitaplar›n gizli tutuldu¤u 96 kolektif isnad 49

380 Köprülü Kütüphanesi 199 Kremer A. v. 25 Kûfe 27, 35, 42, 82, 83, 86, 153 Kur’an 38, 52, 53, 86, 90, 91, 117, 145, 146, 147, 150, 151, 157, 163, 167, 171, 174, 175, 181, 183; ~ ayetleri 147; ~ b›rak›l›p da baflka fleylerle u¤rafl›lmamas› 52; ~ k›raat› 179; ~ metni 52; ~ tefsiri 45, 56, 90, 146, 147, 148, 153, 163, 167, 177, 200; ~ ve hadis 83; ~’a benzetilmemesi 52; ~’da geçen garip kelimeler 32, 181; ~’daki kelime 181; ~’dan ayetler göstermek 55; ~’dan baflka benden bir fley yazmay›n›z 52; ~’dan gayr› fleyler 52; ~’›n ihmal edilebilece¤i endiflesi 31; ~’›n küçük sureleri 179 Kusûf 111 Kuflmeyhenî 196, 197 el-Kutubu’s-sitte 44, 62, 79, 82, 83, 87, 88, 93, 116, 138, 151 ƒâb›◊a 39 ƒâ¥î ≤‹yâ¥ 143, 160, 195, 199, 206, 210 el-ƒâs›m 43 ƒasœallânî 159, 164, 166, 180, 182, 199 ƒa◊a◊u’l-enbiyâ 181 ƒatâde 27, 33, 148, 184 Δ›râ’a 28, 30, 33, 34, 37, 38, 41, 44, 63, 69, 70, 121, 191; ~t 29, 35, 37, 66, 126, 139 ƒurœûbî 171 ƒuteybe 106, 107, 139 ƒuteybe b. Sa≤îd 97, 107 L. Provençal 199 lâ zâide 171 Leon Bercher 80 Leys 100, 134 Leys b. Ebî Suleym 35 el-Leys b. Sa≤d 36, 150 literatür 24, 54, 57, 73, 76, 80, 92, 97, 102, 157, 180; ~ faaliyeti 26; ~ parçalar› 46; ~ sahas› 46; ~ mahsulü 79; ~ün muhafaza etti¤i 91 Lokmân 163

M® c®e f¬’◊-◊al®t 111 Mâ’ide 168, 169, 170, 171, 175, 182, 183, 192, 200 maΔr‚n 77 maΔt‚≤ 117 Ma≤®n¬’l-ƒur’®n 161, 177, 178, 179

Bu¿ârî’nin Kaynaklar› Ma≤mer b. Râflid e◊-—an≤ânî 27, 34, 35, 48, 65, 73, 74, 79, 82, 83, 84, 104, 113, 156, 157, 158, 159, 162, 163, 167, 169, 177, 182, 193, 201 Ma≤mer b. Sâlim 158 Ma¤rib 66, 186; ~li 211; ~li flârih 160 Mâide 99 Mâlik b. Enes 7, 26, 35, 37, 39, 46, 47, 55, 59, 61, 65, 66, 69, 70, 71, 72, 73, 75, 76, 77, 81, 82, 83, 84, 86, 89, 97, 104, 109, 111, 112, 113, 114, 116, 122, 124, 129, 137, 139, 156, 206, 211 mâlikîler 124 Martin Dickson 11 Me’âric 179 Me≤®n¬’l-ƒur’®n 200 Mec®zu’l-ƒur’®n 7, 141, 159, 160, 161, 162, 163, 164, 165, 166, 167, 168, 169, 170, 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 178, 179, 182, 183, 193, 200, 205, 207 meczum fiil 169 meçhul sî¤as› 122 el-Med¿al il® ma≤rifeti kit®bi’l-≤ikl¬l 207 el-Medâ’inî 91 Medine 31, 39, 83, 150 me¤âzî 35, 145 Mekke 27, 39, 57, 65, 82, 83, 86 mektup 29; ~ yazarak 39; ~lar› rivayet etmek 29; ~laflma 40 MekΩûl 81 menâk›b 145 merfû≤ hadisler 120 Merv 83 Mervân b. el-ºakem 31, 141 Mervezî 197, 204 mervi hadislerin kontrolü 56 el-Mes®’ilu’l-musta¤rabe mine’l-Bu¿®r¬ 209 MesrûΔ 210 Mefl®riΔu’l-env®r 160, 199, 206 meflhur muhaddisler 66 mevkûf hadisler 212 el-MeΩâmilî 186, 191 M›Δsam b. Bucre 34 M›s›r 30, 31, 36, 39, 86, 149, 150 Mincâb b. el-ºâris 141 Mingana A. 186, 204 modern: ~ çal›flmalar 27, 38, 40, 49, 101; ~ dönem 29; ~ edebiyat tarihi 59; ~ etüd 72, 88, 89; ~ literatür 25; ~ mesai 80; ~ tetkikler 9 Mu’ellef 83 mu≤allaΔ 110, 120, 122, 123, 127, 129,

Dizin I 131, 133, 149, 152; ~ haber 133; ~ hadisler 127, 148 Mu≤âviye 119 Mu≤âviye b. ƒurrâ 55 Mu≤cemu ¤ar¬bi’l-ƒur’®n 149 Mu◊annaf 48, 83, 84, 110, 111, 113, 115, 124 Mu◊annafu Åbdirrezz®Δ b. Hemm®m 84 Mu◊annafu Eb¬ Bekr Åbdill®h b. Eb¬ fieybe 84 Mu◊annafu ‹bn ≤Uyeyne 84 Mu◊annafu ‹bnu’l-Cerr®Ω 84 Mu◊annafu ºamm®d b. Seleme 84 Mu◊annafu Sa≤¬d b. Man◊‚r el-Bel¿¬ 84 mu◊œalaΩu’l-Ωadîs 63, 82, 118, 121, 123, 129, 139, 208, 210 muayyen bir sistemden en çok mahrum 10 Mucâhid⇒ Mucâhid b. Sa≤îd Mucâhid b. Sa≤îd 32, 34, 46, 57, 98, 140, 148, 149, 150, 154, 163, 174, 175, 176, 177, 181, 202 mudellis 130 el-Mudrec 210 Mu¤îre b. ÅbdirraΩmân 107 muhaddis 37, 39, 41, 46, 61, 62, 64, 65, 66, 67, 69, 76, 77, 78, 82, 86, 89, 92, 94, 99, 120, 123, 129, 133, 135, 136, 139, 150, 151, 177, 211; ~ biyografileri 37; ~in durumu 104; ~in eserleri 80; ~in kitab› 98, 183; ~in memnuniyetsizli¤i 72; ~in mezhebi 68; ~in fleyhi 118 muhaddisler 38, 41, 44, 67, 71, 72, 74, 75, 77, 79, 80, 81, 85, 86, 94, 96, 97, 98, 99, 101, 106, 114, 117, 119, 120, 121, 123, 124, 125, 126, 130, 131, 136, 140, 142, 143, 147, 149, 159, 190; ~in âdeti 135, 206; ~in eserleri 127; ~in hatalar› 209; ~in hilaf› 117; ~in ›st›lâh› 70; ~in kitaplar› 42, 89, 110; ~in musannaf kitaplar› 104; ~in tenkidi 208; ~in üslûbu 88; ~inin âdeti 42 Muhadram 29, 33 muharref hadisler 34 muhtelif hadisler 74 el-MuΩaddisu’l-f®◊›l beyne’r-r®v¬ ve’lv®≤¬ 87, 123 MuΩammed 96, 131, 157, 206 MuΩammed b. Åbdillâh el-En◊ârî 78 MuΩammed b. ÅbdilΩayy el-Kettânî 189 MuΩammed b. Åmr el-Bâhilî 46 MuΩammed b. Beflflâr 39, 70 MuΩammed b. Ca≤fer 96

381 MuΩammed b. Cerîr eœ-Œaberî 40, 45, 46, 49, 57, 90, 133, 140, 141, 146,147, 148, 150, 154, 171, 176, 206 MuΩammed b. Ebî ºâtim el-VarrâΔ 95 MuΩammed b. el-Åbbâs el-Yezidî 46 MuΩammed b. el-Munkedir 33 MuΩammed b. el-ºasen 59 MuΩammed b. el-ºasen el-Cevherî elM›◊rî 66 MuΩammed b. el-ºasen es-Sem≤ânî 158 MuΩammed b. ‹brâhîm b. Muslim elBa¤dâdî 39 MuΩammed b. ‹sΩâΔ 41, 46 MuΩammed b. ºasen e◊-—abbâΩ 72 MuΩammed b. Œâhir el-MaΔdisî 207, 208 MuΩammed b. Sellâm 46 MuΩammed b. YaΩyâ ez-Zuhlî 96, 130 MuΩammed b. Yûsuf b. Maœar el-Firebrî Ebû Åbdillâh 156, 186, 187, 188, 189, 191, 193, 194, 195, 196, 197, 203, 204, 212 MuΩammed Zâhid el-Kevserî 207 mukâtebe 28, 30, 37, 39, 40, 47, 63, 64, 69, 119, 135; ~ veya kitâb 30 Mumtehine 163 munΔaœ›≤ 120, 121, 122, 124, 140, 208 munâvele 28, 34, 36, 37, 63, 64, 69, 119, 121, 129, 135 Murad Molla Kütüphanesi 197 Mûsâ b. ‹smâ≤îl 47 musannaf 7, 151; ~ bir edebiyat 106; ~ eserler 80, 107; ~ hadis kitab› 8, 79, 81, 83, 86, 116, 127 musann›f 127, 184 Musedded b. Muserhed 96, 133 Musennâ 133 Muserhed b. el-B›◊rî 86 Mushaf 150 Muslim 47, 49, 55, 65, 66, 89, 92, 93, 94, 95, 97, 104, 105, 124, 131, 135, 139, 140, 145, 147, 166, 207, 208, 210, 211, 212; ~’in hadisleri 70 Muslim b. ‹brâhîm 44, 47, 95 musned 25, 58, 68, 74, 75, 86, 94, 97, 109, 110, 115, 116, 118, 126, 130, 131, 133, 134, 137, 139, 147, 148, 149, 151, 208, 212; ~ hadisler 86; ~ kitaplar 86; ~ ler 137 Musta¿rec 75, 108, 156; ~ât 93 el-Musta¿rec ål®’◊-◊aΩ¬Ωayn 75 musta¿ricler 134 el-Muste¿rac ål® ◊aΩ¬Ωi’l-Bu¿®r¬ 190

382 Mustemlî 188, 196, 197, 202 mutâba≤ât 119, 126, 134 Mutaffifîn 165 mutta◊›l 208 Muvaœœa’ 9, 26, 37, 56, 71, 73, 74, 75, 81, 82, 83, 84, 89, 97, 104, 111, 112, 113, 117, 129, 137, 206, 211; ~ ile mukabele 74; ~ yerine kaim oldu¤u 97; ~’a rücu etmeden 114; ~’da mevcut olanlar 111; ~’dan iktibas edilmifl 104; ~’› kulland›¤› 47; ~’›n fieybânî rivayeti 60, 112; ~’›n YaΩyâ b. YaΩyâ rivayeti 129; ~’›ndan yapt›klar› al›nt›lar 46; ~’›n› tasnif etti 86 Mü’minûn 194 müdellis 126 Mülk 192 münakkah 168 münâvele 29 münferid hadisler 48, 74 müsned 9; ~ kitaplar 81 müteahhir kaynaklar 60 mütekâmil edisyon 192 NaΔâi¥ 46 en-Na¥r b. fiumeyl 108, 140, 151, 152 Nâfi≤ b. el-EzrâΔ 33, 73 Nahl 183 nakildeki ihmal 77 nal›nlar 31 Nâzi’ât 193 Nebe’ 156 Necdet b. ≤Âmir el-ºarûrî 33 Necm 155 Neml 205 en-Nesâ’î 66, 86, 97, 166, 212 Nesefî 156, 190, 192, 193, 200; ~ kolu 191; ~ rivayeti 10, 156, 186, 187, 190, 191, 192, 193, 194 en-Nesevî 186 en-Nevevî 55, 66, 117, 137, 161 Nimâr 40 Nimrân 40 Nisâ’ 125, 160, 167, 184, 198 Nuåym b. Meysere en-NaΩvî 141 Nuåym b. ºammâd el-øuzâ≤î 85, 86, 115 en-Nufeylî 206 en-Nuketu’l-vefiyye 83 Nûr 206 en-Nus¿atu’l-Ba¤dâdiyye 197 otoritelerin hadisleri 76

Bu¿ârî’nin Kaynaklar› Pellat 90 Peygamber 9, 25, 51, 52, 53, 59, 63, 65, 86, 87, 91, 118, 145, 151, 175, 177, 205, 207, 210; ~ dönemi 29; ~ ve ashâb› 65, 77; ~’den kimin duydu¤u 70; ~’den naklen 52; ~’in fiilleri 32; ~’in sözleri 24, 56, 59, 142; ~’in hadislerini yazmas› 30, 31; ~’in ismi 71; ~’in kabilesi 29; ~’in mektuplar› 29; ~’in söz ve emirleri 24; ~’in söz ve sünnetleri 7; ~’in sünnet ve hadisleri 91; ~’in zaman› 117 Raf≤ul-yedeyn 116 Rahmân 154 Râmahurmuzî 52, 87, 123 Rampur 198 ravi 28, 29, 45, 46, 48, 49, 54, 61, 62, 63, 64, 71, 73, 74, 75, 76, 88, 98, 100, 101, 102, 103, 104, 113, 119, 124, 126, 130, 131, 132, 135, 137, 141, 149, 153, 169, 184, 186, 188, 189, 191, 194, 195, 197, 202, 203, 209, 212; ~ isimleri 46, 49, 100; ~ ismindeki belirsizlik 40~ye gelen laf›zlar 66 raviler 37, 75, 92, 94, 97, 98, 101, 102, 103, 118, 142, 149, 157, 169, 173, 185, 188, 206, 207; ~ silsilesi 89, 90, 99, 185; ~ tabakas› 196; ~ zinciri 9, 65, 73; ~in faaliyeti 205; ~in isimleri 74, 99; ~in isimlerinin zikri 71; ~in kitab› 185; ~lerin rivayetleri 197; ~in sonuncular› 98; ~nin nüshas› 28; ~ine izafe 149; ~nin el yaz›s› 64; RavΩ b. el-ƒâs›m 48, 73, 98 re’y mektebi 53 er-Rebî≤ b. —abîΩ 82, 86 Rebî≤ b. Ebî ÅbdirraΩmân 47 er-Rebî≤ b. Enes 45, 140 er-Rebî≤ b. Huﬂeym 148 Rebî≤ b. ºabîb el-Ba◊rî el-Ferâhîdî 27, 84 Resûlullâh 142, 196 Revâf›z 86 Rey 83 r›Ωletu’l-≤ilm 37 Ris®le 72, 143 Rivâî malzeme 110 rivayet 25, 27, 28, 29, 30, 32, 33, 36, 37, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 52, 54, 56, 57, 61, 63, 64, 67, 69, 70, 71, 72, 73, 75, 76, 77, 78, 82, 84, 86, 87, 90, 93, 94, 95, 99, 100, 101, 103, 106, 113, 116, 123, 124, 126, 130, 131, 132, 133,

Dizin I 135, 137, 141, 142, 143, 146, 149, 154, 156, 162, 165, 166, 170, 173, 185, 186, 188, 190, 191, 192, 193, 194, 195, 196, 197, 198, 199, 200, 201, 202, 203, 204, 205, 206, 209, 212; ~ edebilmek 28; ~ edebilmekle gururlanmak 38; ~ edilen hadisler 123; ~ edilip edilemeyece¤i 28, 30, 43, 61, 72; ~ hakk› 28, 37, 71, 90, 98, 101, 105, 126, 140, 141, 142, 143, 147, 189; ~ malzemesi 181; ~ metodlar› 29; ~ müessesesi 135; ~ sahibi 63; ~ senedi 74; ~ silsilesi 149; ~ flekli 41; ~ tarikleri 35; ~ tarz› 35, 37, 41; ~ usulleri 33, 36; ~ yollar› 40, 64, 127, 137, 143; ~ zinciri 9, 99, 100, 101, 105; ~e muktedir olan 186; ~i al›nmam›fl 142; ~i birlefltiren 196; ~i matlub olan 63; ~in mahiyeti 196; ~teki müsama 77; ~i vasiyet 64; ~in tenkidi 194; ~inin yayg›n oldu¤u 29; ~lerin da¤›l›m› 102; ~lerin ihtilaflar› 185; ~lerin mevcudiyeti 51; ~lerde takdim tehir 188; ~leri birlefltiren 197; ~lerin tetkiki 10; ~siz kitaplar 125; ~te haf›zan›n önemi 37 Riyâflî 140 er-Ru¿◊a fî’◊-◊alât fî’s-sevbi’l-vâΩid 111 Ru’be b. ºaccâc 201 Rûm 172 Sa≤dân 39 Sa≤îd b. Cubeyr 31, 33, 40, 41, 56, 148, 154 Sa≤îd b. Ebî Årûbe 26, 27, 33, 80, 81, 82, 83, 86 Sa≤îd b. el-Museyyeb 148 Sa≤îd b. es-Seken 212 Sa≤îd b. Kesîr b. ≤Ufeyr Sa≤îd b. Man◊ûr el-Bel¿î 84 sahabe 24, 25, 31, 32, 55, 56, 65, 97, 117, 118, 147, 148; ~ ve tâbiîn 32, 57, 86, 138, 146, 177, 181, 183, 200; ~ den isnads›z gelen filolojik izahlar 148; ~den nakil 51; ~nin sahifeleri 56 Sahabi 30, 32, 41; ~ye 32 sahafî 42 sahih 41, 42, 43, 57, 59, 77, 84, 119, 120, 142, 181, 186, 187, 200, 204, 212; ~ kitap 45, 79, 142; ~ nüsha 77; ~ rivayet 142; ~ f›k›h kitaplar› 143; ~ görünen 87; ~ haberler 26; ~ hadis tabiri 208; ~ hadisler 91, 120, 211; ~ kayd› 201; ~ kitap 77; ~ rivayet 90; ~ sened 87, 132, 202; ~ sünnet 87; ~leri sakime

383 tercih 200 sâmi≤ 48 sammel isnad 49 Schacht J. 41, 89 sebeb-i nuzûl 150 Sehl b. Yûsuf 107, 135 Seleme 46 Selmâ’ 32 semâ≤ 28, 29, 30, 31, 33, 35, 37, 38, 44, 63, 64, 66, 68, 69, 70, 78, 118, 121, 126, 129, 137, 139, 142, 143, 188, 191; ~s›z 136; ~s›z kitaplar 136 semi≤tu 34 Sera¿sî 196, 204; ~ rivayeti 204 sert tenkit 159 s›hhatini tahkik 88 sikât 118 Sprenger 23, 25, 29, 40, 53, 54, 55, 58, 88 Suddî 182 Sufyân b. ≤Uyeyne 38, 56, 66, 67, 69, 76, 82, 83, 127, 133, 171, 172 Sufyân es-¨evrî 27, 30, 35, 42, 69, 77, 82, 83, 86, 94, 95, 99, 127, 136, 139 Suheyl 93 es-Sukkerî 46, 162 Suleymân b. Bilâl 107 Suleymân b. Yeﬂkurî 32 Sultan Abdulhamîd 199 Sunen 26, 54, 57, 60, 80, 84, 85, 89, 116, 139, 140, 145, 158, 208, 212 sunen fî’l-f›Δh 83 Sunenu’d-D®rim¬ 55 Sutretu’l-mu◊allî 111 Suveyd b. Sa≤îd 47 Suyûœî 59, 83, 87, 121, 158, 208 sübjektif 201 sübjektivite 117 Sünnet 52; ~ malzemesi 26, 80; ~ sevgisi 26; ~ ve hadis 86; ~ ve hadisleri cem’ ve ihtisar 151; ~’in Sünnet ile neshi 52 Süryanice 52 Sa≤lebî 57, 149 ¨âbit 93 —âΩibu’l-kitâb 39 ◊âΩibu’l-Ω›f˙ 39 ◊aΩîΩu’l-Ωadîs 187, 208 —afvân 72 —a¤ânî 197 —alât 84

384 —âliΩ b. Ebî el-AΩ¥ar el-Yemânî 23, 27, 33, 34 —aΩ¬fe 24, 31, 48, 55, 56, 57, 61, 70, 74, 104, 126, 149, 150 —aΩ¬fetu Ål¬ b. Eb¬ ŒalΩa 149 —aΩ¬Ω 9, 10, 47, 51, 54, 60, 68, 70, 74, 75, 79, 81, 89, 91, 92, 95, 96, 97, 100, 102, 104, 105, 106, 107, 108, 109, 110, 111, 112, 113, 114, 115, 116, 117, 118, 119, 120, 121, 122, 125, 126, 127, 128, 129, 130, 131, 132, 133, 134, 135, 136, 137, 138, 143, 145, 146, 147, 148, 149, 150, 151, 152, 153, 155, 156, 157, 158, 160, 161, 163, 165, 166, 169, 172, 174, 175, 177, 178, 179, 180, 182, 183, 186, 187, 188, 189, 190, 191, 194, 197, 200, 203, 204, 205, 206, 208, 209, 211; ~’in bablar› 10; ~®n 108, 208, 209, 212 —›fatu’l-cenne 149, 178 —›yâm 84 fiaΔîΔ er-Râvî 94 efl-fia≤bî 32, 34 efl-fiâfi≤î 41, 66, 72, 73, 89, 107, 108, 113, 124, 143, 150, 211 flahid 134 fiam 32, 34, 54, 82 flârih 68, 69, 94, 95, 96, 105, 108, 118, 122, 132, 151, 154, 155, 159, 163, 166, 170, 171, 175, 178, 180, 181, 182, 190, 200; ~ler 7, 9, 10, 57, 66, 94, 96, 97, 100, 104, 105, 106, 108, 109, 113, 114, 118, 121, 122, 125, 127, 129, 131, 132, 133, 134, 137, 138, 151, 153, 154, 155, 158, 161, 166, 167, 168, 172, 173, 174, 180, 183, 185, 186, 191, 195, 196, 202, 203, 205, 206, 209, 210; ~leri müflkil durumda b›rakanlar 170; ~lerin en muhafazakâr› 165; ~lerin hayreti 106; ~lerin hükmü 166; ~lerin ifadesi 110, 128; ~lerin lehine 111; ~lerin reddi 106; ~lerin fliddetli itirazlar› 171; ~lerin tevilleri 68; ~lerin verdi¤i bilgi 128; ~lerin yard›mlar› 153; ~lerinin anlay›fllar› 68; ~lerinin mütenak›z izahlar› 105; ~lerinin verdi¤i malumat 99; ~lerle mukayese 10 flerhler 110 flevâhid 119; ~ hadisleri 126 fiev®hidu’t-tav¥¬Ω ve’t-ta◊Ω¬Ω li-muflkil®ti’l-c®mi≤i’◊-—aΩ¬Ω 198 fieybânî 59, 60; ~rivayeti 26 fleyh 63, 66, 67, 68, 69, 71, 72, 74, 76,

Bu¿ârî’nin Kaynaklar› 77, 78, 79, 82, 93, 96, 97, 98, 102, 104, 106, 108, 109, 115, 116, 118, 119, 123, 125, 129, 138, 143, 146, 153, 156, 157, 177, 185, 187, 188, 198, 206, 209, 212; ~e okuma 72; ~e okunan hadisler 69; ~in hadisi 69; ~in hususi ravisi 72; ~in kitab› 76; ~ten intikal eden 76; ~e arzetmesi 64; ~in as›l nüshas› 64; ~in h›fz› 109; ~in kitab› 99; ~lere okumak 126; ~lerin kitaplar› 98; ~lerin ölüm tarihleri 187; ~lerin kitaplar› 95, 96, 114; ~ten dinlemek 72, 135 fiia 58 fiibl 98, 99 flifahi 25, 41, 87, 90; ~ nakil 87; ~ haberler 90; ~ kaynaklar 24, 40, 46, 89; ~ malzeme 8; ~ nakil usûlü 61; ~ nakl 93; ~ rivayet 23, 24, 44, 70, 93, 134; ~ rivayetler 24, 90; ~ yollar 87, 90, 91 fiu’arâ’ 174 fiu≤be b. el-ºaccâc 30, 34, 35, 65, 79, 86, 139 fiuåyb 30, 33, 36, 72, 73 fiuåyb b. Ebî ºamza 33, 36, 48 fiuåyb b. fiuåyb 43 fiur‚œu’l-e’immeti f¬’l-Δ›r®’a ve’s-sem®≤ ve’l-mun®vele ve’l-ic®ze 207 fiur‚œu’l-e’immeti’l-¿amse 207 fiur‚œu’l-e’immeti’s-sitte 207 flüpheli hadis 43 ta’dil 92 ta¿rîc 93, 94 taΔyîd 51 TaΔy¬du’l-≤ilm 52, 53, 54 TaΔy¬du’l-muhmel 209 ta≤l¬Δ 9, 46, 117, 118, 119, 120, 121, 122, 123, 124, 125, 127, 128, 129, 130, 131, 132, 133, 137, 138, 139, 140, 142, 147, 151, 169, 172; ~ ¤ayr meczûm 122; ~ meczûm 122; ~an 131, 132, 149; ~ât 148, 161; ~en 130; ~ler 128, 129, 130, 131, 134, 136, 137, 138, 139, 140, 141, 147, 148, 149 Ta≤l¬Δu’t-ta≤l¬Δ 114, 118, 127, 146, 149, 152, 161 ta◊n¬fu’l-Ωad¬s 25, 26, 27 tabaka 70 tâbiî 30, 31, 32, 35; ~n 30, 32, 34, 55, 65, 67, 97, 104, 117, 134, 147, 154, 156; ~n devri 86tabiîn dönemi 25; ~n zaman› 55; ~n’in orta tabakas› 57; ~nce malum olan 33; ~nden isnads›z gelen fi-

Dizin I lolojik izahlar 148; ~nden sonra gelenler 148; ~nden sonrakiler 147; ~nin fetvas› 86; ~nin ikinci tabakas› 57; ~nin müteahhir devresi 57 tabiî kaynak 157 tahrif 109 T®r¬¿ 40, 45, 46, 49, 85, 91, 119, 135, 136, 141 et-T®r¬¿u’l-keb¬r 135, 187, 149 tasnif 24, 25, 27, 46, 49, 51, 69, 79, 80, 81, 82, 86, 87, 95, 99, 106, 107, 116, 117, 126, 143, 166; ~ çerçevesi 147; ~ devri 59; ~ eden kimseler 80; ~ faaliyeti 87, 116; ~ olunmam›fl kitap 212; ~ türü 25; ~e tâbi 52, 87, 110; ~in meflei 79; ~inden faydalanm›fl 111; ~ten evvel 59 taΩammulu’l-≤ilm 27, 28, 58, 62, 63, 64, 65, 67, 68, 69, 70, 71, 87, 91, 93, 115, 121, 123, 124, 126, 142 taΩannus 210 tedlis 121, 129, 131 Tedv¬nu’l-Ωad¬s 25 tedvin 51, 58, 59, 60, 62, 79, 80, 81, 86, 87, 99; ~ devri 57, 58; ~ tarihi 51; ~ ve tasnif 25, 60, 81, 87; ~in bafllang›c› 79; ~in ilk denemesi 80 Tefs¬r 33, 46 tefs¬ru’l-¤ar¬b 151 temrî¥ 118, 119, 122, 132; ~ sî¤as› 120, 132 tenakuz 131; ~ yoktur 81 et-Teneysî 97 terâcim 91, 92, 108, 205; ~-i ahvâl 7, 145 termini technici 44 teflehhüd duas› 53 Tevbe 134, 170, 177, 207 tilmiz 69 et-Tirmiî Ebû ≤Îsâ 27, 70, 82, 139, 145, 152, 212 Türkiye 159

ŒabaΔ®tu’ﬂ-ﬂu’ar® 46 Œaberî⇒ MuΩammed b. Cerîr eœ-Œaberî œalebu’l-≤ilm 37 œalebu’l-Ωadîs 88 Œâvûs 140 Ummu Rummân 210 u◊‚lu’l-Ωad¬s 68 uygun hadis bulamad›¤› 181

385 ≤UΔeyl 100 ≤Ubeyd b. ≤Umeyr 148 ≤Ubeyde b. ƒays 32 ≤Ubeydullâh b. Ca≤fer 36 ≤Ubeydullâh b. Mu≤â 131 ≤Ubeydullâh b. Mûsâ el-Åbsî 66, 86 ≤Umdetu’l-Δ®r¬ 180 ≤Umer b. el-øaœœâb 26, 29, 31, 32, 59, 148 ≤Umer b. Åbdilåzîz 25, 31, 58, 59, 60, 75, 128 ≤Umer b. ºabîb 41 ≤Usmân b. Åmr 134 ≤Usmân b. Ebî fieybe 86 ≤Usmân b. Muflâhid 35 ≤Usmân el-Cezerî 35 VâΔ›dî 36, 41, 47 Va◊iyye 28, 63, 64, 69 Vâk›’a 178 varrâΔ 189 Vasît 83 Veda Hacc› 99 Vehb b. Munebbih 65 Vekî≤ b. el-CerrâΩ 38, 43, 45, 82, 99 el-Velîd b. Muslim 82 Vicâde 28, 29, 30, 33, 45, 63, 64, 69, 123, 124, 126, 135, 139, 142 Vu¥û’ 108 YâΔût 149 Ya≤Δûb b. Åœâ’ 32, 56 yanl›fl 29, 38, 142, 202, 206; ~ anlama 27, 37, 41; ~ anlafl›l›p yorumlama 41; ~ anlafl›lma 88; ~ anlay›fl 80, 88; ~ fikr 102; ~ inanç 23; ~ okunufl 205; ~ rota 24; ~ tasavvur 49; ~ ç›kar›mlar 26; ~ esas 130; ~ fikirler 23; ~ inanç 23; ~ neticeler 89; ~ okunan kelimelerin asl› 207; ~ okunma 205; ~ okuyan 205; ~ rivayet 201; ~ taraflar 52; ~ tasavvur 40, 50; ~ yaz›lm›fl flekli 153; ~ yorumlama 38, 42; ~lar 203, 206; ~l›¤› tespit 210; ~l›k 77, 88, 172, 173, 174, 175, 176, 182, 204, 205, 209; ~l›kla isnad etmek 181; ~l›klar 72, 88, 90, 109, 168, 172, 199, 205; ~l›klar metinde bulunmakta 205; ~l›klardan kurtulamam›fl 131; ~l›klar› bulmak 199; ~l›klar›n esas sahibi 55; ~l›klarla zaman›m›za intikal etmesi 204 yazd›¤›n› yok etsin 53 yaz›l› 30, 32, 39, 49, 70, 71, 79, 84, 87;

386 ~ edebiyat 9, 31, 44, 97, 126, 139; ~ kaynak 87; ~ tefsir 147, 148, 149; ~ döküman 29, 40; ~ emir 53, 59; ~ hadis 71, 82, 86; ~ hadis edebiyat› 134; ~ hadis mecmualar› 61; ~ kaynak 8, 41, 44, 46, 58, 61, 63, 87, 88, 90, 93, 94, 96, 98, 99, 100, 102, 133, 143; ~ mahsuller 90, 126; ~ malzeme 26, 34, 38, 39, 40, 42, 48; ~ metin 38, 44, 54; ~ muhafaza etmek 24; ~ müdevvenat 88; ~ notlar 54; ~ nüshalar 37; ~ alm›ﬂ olduklar› 25; ~ kaydedildi¤i 24; ~ muhafaza edildi¤i 24; ~ olmayan ilmi 55; ~ rivayetler 35; ~ sual 143; ~ tefsirler 146; ~ vesikalar 58, 88, 134 yazm›ﬂ oldu¤u hadisler 61 YaΩyâ 42, 43, 47, 99, 156, 157, 158, 178 YaΩyâ b. Bukeyr 100 YaΩyâ b. Câbir 140 YaΩyâ b. Ebî Kesîr 99 YaΩyâ b. Kesîr 47 YaΩyâ b. Ma≤în 35, 42, 138, 187 YaΩyâ b. Mu≤â b. Cebel 43, 45 YaΩyâ b. Sa≤îd el-ƒaœœân 26, 33, 40, 42, 44, 66, 178 YaΩyâ b. YaΩyâ 97 YaΩyâ b. Zekeriyâ b. Ebî Zâ’ide 82 Yemen 27, 35, 83 Yezîd b. Ebî ºabîb 30 Yezîd b. Hârûn 66 Yezîd b. øâlid 47 Yezîd b. Zurey≤ 48 Yûnînî 153, 154, 156, 157, 166, 169, 178, 190, 193, 195, 196, 197, 198, 199, 200, 201, 202, 203, 204, 205; ~ edisyonu

Bu¿ârî’nin Kaynaklar› 156, 189, 193, 199, 205; ~ rivayeti 188; ~’nin itimat etti¤i 200; ~’nin metodu 199; ~’nin tespit ettikleri 205 Yûnus 163, 168 Yûnus b. Yezîd el-Eylî 39 Yûsuf 133, 173, 176 Yûsuf el-Åflfl 54 yüz hadis rivayet etti 35 Zâdân 34 Zâriyât 155 Zâviye-i Nasiriye 199 zay›f 43, 59, 60, 73, 76, 79, 92, 107, 118, 119, 120, 163, 179, 184, 200; ~ bir gayret 62; ~ bir muhaddis 43; ~ malzeme 87; ~ mukavemet 55; ~ tenkit 143; ~l›¤›ndan flikâyet edenler 51; ~tan ay›rmak 88 ez-Zebîdî 140 zengin edebiyat 135, 137 Zerkeflî 142 Zeyd 31, 43 Zeyd b. ¨âbit 31, 32 Zeyd b. el-ºubab 40 Zeyd b. Eslem 74, 133 Zeyd b. YaΩyâ b. ≤Ubeyd 43 Zuheyr 29 Zuheyr b. Mu≤âviye el-Cu≤fi 38 ez-Zuhrî: ~ ilk müdevvin 58⇒ ‹bn fiihâb ez-Zuhriy®t 130 ZurΔânî 60, 87, 97 zühd kitaplar› 116 „ehebî 51, 81, 90, 107, 132

D‹Z‹N II*

AΩmed b. ≤Îsâ b. ºassân 230 AΩmed b. ≤Usmân b. ºakîm 234 AΩmed b. Åbd 228 AΩmed b. Åbdillâh 228, 312 AΩmed b. Åbdilmelik b. VâΔid 228 AΩmed b. —âliΩ el-M›◊rî 233, 287 AΩmed b. Beflîr 283 AΩmed b. Ebî Åmr 229 AΩmed b. Ebî Bekr Ebû Musåb 229 AΩmed b. Ebî Dâvûd Ebû Ca≤fer el-Munâdî 229 AΩmed b. Ebî Recâ 232 AΩmed b. Ebî Seleme 287 AΩmed b. Ebî fiebîb 287 AΩmed b. Ebî fiureyΩ 233 AΩmed b. Ebî’œ-Œayyib 234 AΩmed b. el-MiΔdâm el-≤Iclî 231 AΩmed b. el-ºaccâc 229 AΩmed b. el-ºasen, Ebû’l-ºasen 230 AΩmed b. ‹sΩâΔ es-Sulemî 230 AΩmed b. ‹flkâb 231 AΩmed b. Mâni≤ 256 AΩmed b. MuΩammed b. ºanbel 230 AΩmed b. MuΩammed el-Mekkî 231 AΩmed b. MuΩammed el-Mervezî 232 AΩmed b. ºumeyd 230 AΩmed b. Sa≤îd Ebû Åbdillâh 232 AΩmed b. Sinân 233 AΩmed b. fiebîb b. Sa≤îd 233 AΩmed b. Ya≤Δûb el-Kûfî 234 AΩmed b. Yezîd b. ‹brâhîm 288 AΩmed b. Yûnus 234, 300 A¿ûhu Ebû Bekr 265 el-A≤mefl⇒ Suleymân b. Mihrân el-A≤rec 243

≤Ab¥ulmelik b. Åmr 220 Åbbâd b. Åbbâd 260, 291, 295 Åbbâd b. el-Åvvâm 215, 298 Åbbâd b. Ya≤Δûb er-Ravâcinî 215 Åbbâs b. el-ºuseyn 215 Åbde b. Suleymân 260, 262, 283, 301, 306 Åbdân b. ≤Usmân b. Cebele 227 Åbde b. Åbdillâh 227 Åbdu◊◊amed b. Åbdilvâris 220, 227, 239, 253, 262, 263, 274, 287 ÅbdulΔuddûs b. el-ºaccâc 223, 262, 314, ÅbdulΔuddûs b. MuΩammed 224 Åbdula≤lâ b. Åbdila≤lâ 236, 240, 243, 274, 280, 282, 283, 291, 292 Åbdula≤lâ b. ºammâd b. Na◊r el-Bâhilî 215 Åbdulåzîz b. Åbdi◊◊amed 219, 236, 241, 261, 280 Åbdulåzîz b. Åbdillâh b. ‘Uveys 216, 271 Åbdulåzîz b. Ebî ºâzim 217, 218, 236, 265, 285, 295, 297 Åbdulåzîz b. Ebî Seleme 218, 234, 247, 276 Åbdulåzîz b. Mesleme 220 Åbdulåzîz b. Mu¿târ 268, 291 Åbdulåzîz b. Muslim 235, 290 Åbdulåzîz b. ºazm 242 Åbdulåzîz b. —uheyb 217 Åbdulåzîz b. Åbdillâh el-Mâciﬂûn 247, 250 Abdul¤affâr b. Dâvûd b. Mihrân Ebû —âliΩ el-ºarrânî 216 Åbdullâh b. AΩmed b. „ekvân 294

* Trankripsiyon harfleri, benzer Latin harflerininin sonuna yerlefltirilmifltir. S›ralamada harf-i ta’rifler dikkate al›nmam›flt›r

388 Åbdullâh b. Åbbâs, 256, 257, 258, 266, 298, 300, 306, 312, 313 Åbdullâh b. ≤Umer 229, 249, 267, 288, 289, 304, 308 Åbdullâh b. ≤Umer en-Numeyrî 250 Åbdullâh b. ÅbdilvâΩid 280 Åbdullâh b. Åbdilvehhâb el-ºacebî 217 Åbdullâh b. Åmr b. el-ºâris Ebû Ma≤mer 217, 314 Åbdullâh b. Åvn 224, 238, 246, 256, 270 Åbdullâh b. Bekr b. ºabîb 221, 263 Åbdullâh b. Bureyde 228 Åbdullâh b. Busr 265 Åbdullâh b. Ca≤fer er-RaΔiy 248 Åbdullâh b. Dâvûd 240, 291, 292 Åbdullâh b. Dînâr 235, 294 Åbdullâh b. e◊-—abbâΩ el-Hâflimî 222 Åbdullâh b. Ebî Bekr el-ºazm 257 Åbdullâh b. Ebî Hâflim 251 Åbdullâh b. Ebî fieybe (b. MuΩammed) 218 Åbdullâh b. el-Mubârek 227, 232, 237, 238, 245, 264, 267, 272, 279, 282, 283, 284, 292, 293, 297, 306 Åbdullâh b. el-Musennâ b. Åbdillâh 268, 271, 292 Åbdullâh b. ez-Zubeyr el-ºumeydî 223 Åbdullâh b. ‹drîs 218, 261, 271, 283, 311 Åbdullâh b. Ma≤Δil 269 Åbdullâh b. Mes≤ûd 251, 302 Åbdullâh b. Mesleme b. ƒa≤neb 218 Åbdullâh b. Munîr el-Mervezî 221 Åbdullâh b. Murre 245, 304 Åbdullâh b. MuΩammed b. Ebî’l-Esved 219, 314 Åbdullâh b. MuΩammed b. Esmâ 219 Åbdullâh b. MuΩammed el-Cu≤fî 220 Åbdullâh b. Numeyr 218, 239, 262, 263, 271, 283, 303, 312, 314 Åbdullâh b. Recâ b. el-Musennâ 221 Åbdullâh b. Sa≤îd b. Ebî Hind 266 Åbdullâh b. Sa≤îd el-Kindî 221 Åbdullâh b. Sâlim el-Hum◊î 222 Åbdullâh b. Vehb b. Muslim el-ƒureflî 222, 223, 230, 233, 242, 259, 265, 285, 297, 299, 305, 309 Åbdullâh b. YaΩyâ b. Kesîr 252, 291 Åbdullâh b. Yezîd el-MuΔrî 222, 236, 287

Bu¿ârî’nin Kaynaklar› Åbdullâh b. Yûsuf et-Teneysî 222 Åbdullâh b. Zeyd 257 Åbdullâh b. Zubeyr b. ≤Îsâ 314 Åbdul≤azîz b. Ebî ºâzim 216, 259 Åbdulmelik b. —abbâΩ 274 Åbdulmelik b. ≤Umeyr 248, 293, 296 Åbdulmelik b. Åbdilåzîz 232, 246, 256, 266, 293, 299, 303, 305, 309 Åbdulmelik b. Åmr 220, 262, 274, 280, 303 Åbdulmute≤âl b. Œâlib 223 Åbdulvâris b. Sa≤îd et-Temîmî 225, 260, 290, 291 ÅbdulvâΩid 243 ÅbdulvâΩid b. Eymen 258 ÅbdulvâΩid b. ⁄iyâs 226 ÅbdulvâΩid b. Ziyâd 219, 268, 274, 277, 290, 291, 294, 295, 301 Åbdulvehhâb b. Åbdilmecîd es-ëΔafî 240, 260, 270, 274, 280, 283, 294, 301 Åbdulvehhâb b. Vâ◊›l 242 ÅbdulΩamîd —âΩib ez-Ziyâdî 281 ÅbdulΩamîd b. Ebî Uveys 265 ÅbdurraΩmân b. Câbir 251 ÅbdurraΩmân b. Ebî Leylâ 253, 275 ÅbdurraΩmân b. Eymen 247 ÅbdurraΩîm el-MuΩâribî 224 ÅbdurraΩmân b. ≤Âbis 294 ÅbdurraΩmân b. Åbdillâh b. el-‹◊behânî 269 ÅbdurraΩmân b. Åbdilmelîk b. fieybe 225 ÅbdurraΩmân b. Åmr el-Evzâ≤î 223, 225, 232, 246, 253, 278, 284, 288, 303 ÅbdurraΩmân b. Ebî’l-Mevâlî 216, 292, 295 ÅbdurraΩmân b. el-ƒâs›m 299 ÅbdurraΩman b. el-Mubârek 225 ÅbdurraΩmân b. el-Mu¤îre 225 ÅbdurraΩmân b. ⁄azvân ƒurâd Ebû NûΩ 270 ÅbdurraΩmân b. ‹brâhîm ed-D›meflΔî 225 ÅbdurraΩmân b. Mehdî 218, 220, 235, 240, 262, 274, 280, 287, 301 ÅbdurraΩmân b. MuΩammed el-MuΩâribî 283 ÅbdurraΩmân b. Numeyr 278 ÅbdurraΩman b. ºammâd 224

Dizin II ÅbdurraΩmân b. Suleymân b. el-⁄a◊îl 234, 247, 249, 264 ÅbdurraΩmân b. Yûnus 226 ÅbdurraΩmân el-MuΩâribî 312 ÅbdurrezzâΔ b. Hemmâm 220, 235, 261, 262, 263, 266, 287, 307, 308 Åbdusselâm b. Muœahhir 226 Åbdusselâm b. ºarb 247 Åbîde b. ºumeyd 283 Âdem b. Ebî Iyâs 227 Ådiy b. ¨âbit 304 Åffân b. Muslim 228, 262, 272, 287, 303 ≤Â’ifle bint Ebî Bekr 239, 242, 270, 276, 288, 297 ≤Â’ifle bint Sa≤d 256 ÅΔîl (≤UΔayl) b. øâlid 255 el-Ålâ b. Åbdilcebbâr 231, 235 Ålî b. Åbdillâh el-Medînî 235 Ålî b. Åyyâfl 237 Ålî b. Ebî „i’b 218 Ålî b. Ebî Hâflim 238 Ålî b. Ebî Œâlib 263, 269, 311 Ålî b. el-Ca≤d 237 Ålî b. el-Heysem 238 Ålî b. el-Mubârek 298, 306 Ålî b. el-ºakem el-En◊ârî 238 Ålî b. el-ºasen b. fiaΔîΔ 238 Ålî b. ‹brâhim 239 Ålî b. Mushir 244, 248, 257, 265 Ålî b. Muslim 239 Ålî b. ºaf◊ 237 Ålî b. ºucr 239 Ålî b. Seleme 239 Åmmâre b. el-ƒa≤Δâ≤ 231 ≤Âmir b. Sa≤d 246 ≤Âmir efl-fia≤bî 304 Åmr b. ≤Â◊›m 224, 230, 294 Åmr b. ≤Îsâ b. Suveyd 241 Åmr b. Åbbâs 240 Åmr b. Åvn 220, 240 Åmr b. Dînâr 266, 293 Åmr b. el-ºâris 223, 230, 242, 309 Åmr b. er-Rebî≤ b. Œâr›Δ 242 Åmr b. Meymûn 226 Åmr b. Murre 244, 304 Åmr b. MuΩammed b. Bukeyr 241 Åmr b. øâlid b. Ferrû¿ 241 Åmr b. YaΩyâ b. Sa≤îd 231, 290, 296 Åmr b. Zurâre 242

389 Åmr Mevlâ el-Muœœalib 216 Ånbese b. øâlid 233 ≤Ârim 220 ≤Â◊›m b. Ålî 243, 271 ≤Â◊›m b. MuΩammed b. Zeyd 234, 247, 249 ≤Â◊›m b. Suleymân el-AΩvâl 232, 245, 254, 256, 293 ≤Â◊›m b. Yûsuf 312 Åttâb b. Beflîr 283 Åœâ’ b. Ebî RebâΩ 255 Åœâ’ b. Yesâr 269 el-Åvâm b. ºavfleb 238 Åvf b. Ebî Cemîle el-A≤râbî 228, 268, 279, 305 Åyyâfl b. el-Velîd 243 Åzra b. ¨âbit 246, 247 Behz b. Esed 310 Bedel b. el-MuΩabbir 244 Bekr b. Mu¥ar 257, 295, 305, 307 Beyân b. Åmr 244 Beyân b. Beflîr 264 Beyân b. Biflr 234, 307 Biflr b. ≤Ubeys b. MerΩûm 245 Biflr b. Âdem 244 Biflr b. Åmr 232 Biflr b. Bukeyr 279 Biflr b. el-Mufa¥¥al 217, 235, 249, 252, 291, 295 Biflr b. el-ºakem 244 Biflr b. es-Seriy 236 Biflr b. MuΩammed es-Sa¿tiyânî 237, 245 Biflr b. øâlid 245 Biflr b. fiuåyb 262 Burayd b. Åbdillâh b. Ebî Burde 277, 299 Ca≤d b. ÅbdiraΩmân 226 el-C Ca≤fer b. Åvn 218, 255, 263, 274 Ca≤fer b. Rebîå 257 Câbir b. Åbdillâh 268, 281, 292 Câmi≤ b. fieddâd 304 Cerîr b. ÅbdilvâΩid 262 Cerîr b. ÅbdilΩamîd 261, 283, 287, 294, 306, 309, 312, 313 Cerîr b. ºâzim 250, 267, 274, 290, 292, 300, 306

Bu¿ârî’nin Kaynaklar›

390 el-Cuåyd b. ÅbdirraΩmân 256, 266 Cumå b. Åbdillâh 246 Cuveyriye b. Esmâ 250, 290, 291 Dâvûd Dâvûd Dâvûd Dâvûd

b. b. b. b.

ÅbdirraΩmân el-Åœœâr 295 Ebî’l-Furât 228, 290 Râﬂid 272 ﬁebîb 246

ØaΩΩâk b. Ma¿led Ebû ≤Â◊›m 220, 220, 240, 246, 262, 278, 280, 290, 310, 314 Ebû ≤Âmir el-ÅΔadî⇒ Åbdulmelîk b. Åmr Ebû ≤Umer ºaf◊ b. Meysere 268, 269 Ebû ºammâd b. ≤Usâme 232 Ebû ≤Usmân Ca≤d b. Dînâr 217 Ebû ÅΔîl Beflîr b. ≤UΔba 292 Ebû ÅbdirraΩmân es-Sulemî 311 Ebû —afvân Åbdullâh b. Sa≤îd 235, 295 Ebû Ålî el-ºanefî 222 Ebû —âliΩ Zekvân 304, 310 Ebû —âliΩ Selmeveyh Suleymân 297 Ebû Åmr Zekvân Mevlâ ≤Â’ifle 229, 242 Ebû Åmr Sa≤d b. ≤Iyâs efl-fieybânî 215 Ebû Åvâne⇒ el-Va¥¥âΩ b. Åbdillâh elYeflkurî Ebû AΩmed b. MuΩammed b. Åbdillâh b. ez-Zubeyr 218, 220, 280, 292, 314 Ebû Bekr b. Åyyâfl 218, 236, 258, 310 Ebû Bekr b. Ebî Uveys 243, 259 Ebû Bekr b. el-ºanefî 274 Ebû Bekr el-MuΔaddemî 314 Ebû Bekr fiucâ≤ b. el-Velîd 272 Ebû Biflr Ca≤fer b. Ebî VaΩfliye 254, 275, 313 Ebû Biflr Ca≤fer b. Iyâs 298 Ebû Biflr ‹smâ≤îl b. ‹brâhîm Esedî 295 Ebû Biflr VerΔâ 253 Ebû Burde Hânî b. Heyyâr 251 Ebû Burde ≤Âmir b. Åbdillâh 277 Ebû Cemre 237, 250, 312 Ebû ƒâs›m øâlid b. øaliyy 314 Ebû ƒatâde el-ºâris b. Rib≤î 257 Ebû ƒays ÅbdurraΩmân b. ërvân 293 Ebû ƒilâbe Åbdullâh b. Zeyd 284 Ebû ƒuteybe el-Munir b. el-Velîd 314 Ebû ƒuteybe Silm b. ƒuteybe 240, 312 Ebû ⁄assân Muhamed b. Muœarraf 237,

297 Ebû Hâflim b. YaΩyâ b. Dînâr 276, 294 Ebû Hureyre 239, 277, 279, 282, 299, 302, 305, 306, 310, 311 Ebû ‹sΩâΔ Åmr b. Åbdillâh 234 Ebû ‹sΩâΔ el-Fezârî ‹brâhîm b. Åbdillâh 286 Ebû ‹sΩâΔ efl-fieybânî el-Velîd b. Åyzâr 215, 302 Ebû Kureyb MuΩammed b. el-Ålâ’ 314 Ebû Ma≤mer Åbdillâh b. SaΩbara 304, 314 Ebû Ma≤mer ‹smâ≤îl b. ‹brâhîm 272 Ebû Ma≤fler el-Ba◊rî Yûsuf b. Yezîd b. Berrâ 300 Ebû Mervân YaΩyâ b. Ebî Zekeriyâ b. ⁄assân 276 Ebû Miclez LaΩiΔ b. ºumeyd 263, 270 Ebû Mu≤âviye⇒ MuΩammed b. øâzim Ebû Mûsâ el-Eflårî 277 Ebû Mûsâ MuΩammed b. el-Musennâ 312 Ebû Mushir Åbdala≤lâ 288 Ebû Nuåym el-Fa¥l b. Dudeyn 314 Ebû ºaf◊ Åmr b. Seleme 220 Ebû øâlid el-AΩmer 312 Ebû Øamra ⇒ Enes b. ≤‹yâ¥ Ebû ºamza MuΩammed b. Meymûn 227 Ebû ºâtim el-Eflhel 221 Ebû Sa≤îd el-øudrî 269 Ebû Sa≤îd Mevlâ Benî Hâflim 249 Ebû Seleme el-øuzâ≤î 272, 257, 273 Ebû Sufyân el-ºimyerî Sa≤îd b. YaΩyâ 279 Ebû fiihâb Åbdurabbih b. Nâfi≤ 234 Ebû fiihâb Mûsâ b. Nâfi≤ 247 Ebû Tumeyle YaΩyâ b. Vâ¥›Ω 283 Ebû Usâme ºammâd b. Usâme 218, 219, 235, 261, 262, 263, 266, 271, 272, 288, 295, 301, 302, 303, 310, 312 Ebû Vâ’il fiaΔîΔ b. Seleme 245 Ebû YaΩyâ FuleyΩ b. Suleymân 242 Ebû YaΩya’l-Ba¤dâdî 272 Ebû YaΩyâ’l-ºimmânî ÅbdulΩâmid b. ÅbdirraΩmân 277 Ebû Zubyân øalîfe b. Ka≤b 237 Ebû’¥-ØuΩâ Muslim b. —abîΩ 245 Ebû’l-≤Umeys ≤Utbe b. Åbdillâh 247

Dizin II Ebû’l-AΩva◊ Sellâm b. Suleymân 254, 264, 283, 291, 295 Ebû’l-Esved ¯âlim b. Åmr 228 Ebû’l-Eflheb Ca≤fer b. ºayyân 247 Ebû’l-Fa¥l Åbbâs b. el-ºuseyn 215 Ebû’l-Mu¤îre⇒ ÅbdulΔuddûs b. elºaccâc Ebû’l-ºasen 230 Ebû’l-ºa◊eyn ≤Usmân b. ≤Â◊›m el-Filisœinî 310 Ebû’l-Velîd Hiflâm b. Åbdilmelik 314 Ebû’n-Na¥r Hâflim b. el-ƒâs›m 221, 248, 251, 266 Ebû’n-Nu≤mân el-ºakem b. Åbdillâh 303, 314 Ebû’r-Rebî≤⇒ Suleymân b. Dâvûd Ebû’t-TayyâΩ Yezîd b. ºumeyd 217, 269 Ebû’z-Zinâd 251, 293 EflaΩ b. ºumeyd 218, 247 Enes b. ≤Iyâ¥ 229, 236, 259 Enes b. Mâlik 216, 223, 224, 238, 246, 255, 260, 263, 264, 269, 281, 284, 287, 289, 296, 311 Enes b. ≤‹yâ¥ 219, 259, 295 Enes b. Sîrîn 237 E◊ba¤ b. el-Ferec el-M›◊rî 242 Esbâœ b. MuΩammed 254, 279 Esbâœ Ebû’l-Yese≤ al-Ba◊rî 270 Eflås b. Ebî’fl-fia≤sâ 254, 293 Evzâ≤î⇒ ÅbdurraΩmân b. Åmr Eyyûb b. Ebî Temîme 217, 228, 237, 268, 296, 311 Eyyûb b. en-Neccâr 295 Eyyûb b. Suleymân 243 Ezher b. Åvn 220 Ezher b. Sa≤d 235, 240 Fa¥l b. Ånbese 236 el-F el-Fa¥l b. Dukayn Ebû Nuåym 247, 312, 314 el-Fa¥l b. el-Ålâ’ 219 el-Fa¥l b. Mûsâ’s-Sînânî 256, 261, 267 Fa¥l b. Musâvir 280 el-Fa¥l b. Sehl 248 el-Fa¥l b. Ya≤Δûb 248 Ferve b. Ebî’l-Ma¤ra 248 el-Fezârî Ebû ‹sΩâΔ 283 Firâs b. YaΩyâ 281

391 Fu¥ayl b. ≤Iyâ¥ 218 Fu¥ayl b. Suleymân en-Numeyrî 231, 240, 246, 273, 286, 300 FuleyΩ b. Suleymân b. Ebî’l-Mu¤îre 257, 284, 309 ⁄azra b. ¨âbit 217 ⁄undar⇒ MuΩammed b. Ca≤fer Hârûn b. Eflås 249 Hârûn b. ‹smâ≤îl 221, 262 Hârûn b. Ma≤rûf 272 Hârûn b. Mûsâ Ebû Åbdillâh 290 Hâflim b. el-ƒâs›m 220, 236 Hâflim b. Hâflim 246, 266 Hemmâm b. Munebbih 232, 247, 282 Hemmâm b. YaΩyâ 224, 246, 249, 250, 251, 255, 284, 290, 292 el-Heysem b. øârice 249 Hilâl b. Ålî 309 Hiflâm b. ≤Urve 232, 244, 248, 249, 273, 276, 285, 293, 296, 302, 303 Hiflâm b. Åbdilmelik Ebû’l-Velîd 249, 314 Hiflâm b. Åmmâr 250 Hiflâm b. Yûsuf 220, 235, 260 Hiflâm b. Zeyd 287 Hiflâm b. Åbdillâh ed-Destuvâ≤î 239, 247, 251, 268, 292 Hudbe b. øâlid 250 Hufleym b. Beflîr 238, 239, 240, 241, 250, 270, 274, 275, 283, 284, 291, 293, 295, 298, 306, 310, 313 ºa◊în b. ÅbdirraΩmân 236, 311 ºabîb b. efl-fiehîd el-Muållim 305 el-ºaccâc b. el-ºaccâc 229 ºaccâc b. Minhâl es-Sulemî 250 ºaccâc b. MuΩammed b. el-A≤ver 248, 254, 279, 295, 301 ºaf◊ b. ≤Umer Ebû ≤Umer 251, 272 ºaf◊ b. ⁄iyâs el-Kûfî 261, 304 ºaf◊ b. Meysere 227, 249 el-ºakem b. ≤Utbe 244 el-ºakem b. Mûsa b. Ebî Zuheyr 251 el-ºakem b. Nâfi≤ Ebû’l-Yemân 251, 314 ºamdân b. ≤Umer 251 ºâmid b. ≤Umer b. ºaf◊ 252

392 ºammâd b. Mesåde 271 ºammâd b. ºumeyd 252 ºammâd b. Zeyd 217, 225, 228, 240, 252, 274, 277, 291, 295, 300, 301 ºamza b. Åbdillâh 284 ºanzala b. Ebî Sufyân 266, 303 ºaramey b. Åmmâre 274 ºaramiyy b. ≤Ummâra 219, 220, 236, 273 el-ºâris 251 ºarîz b. ≤Usmân 237, 265 el-ºasen b. Åbdilåzîz Ebû Ålî 252 el-ºasen b. Ålî el-Huelî 253 el-ºasen el-Ba◊rî 252 el-ºasen b. ≤Umer b. fiaΔîΔ 255 el-ºasen b. Biflr b. Silm 253 el-ºasen b. er-Rebî≤ b. Suleymân 254 el-ºasen b. ‹sΩâΔ b. Ziyâd el-Mervezî 253 el-ºasen b. Man◊ûr b. ‹brâhîm el-Ba¤dâdî 254 el-ºasen b. Mudrik 254 el-ºasen b. Mûsa 248 el-ºasen b. MuΩammed b. —abbâΩ ezZa≤ferânî 248, 254 el-ºasen b. øalef b. Ziyâd 253 ºassân b. Åbdillâh el-Vasiœî 255 ºassân b. ‹brâhîm el-Kirmânî 288 ºassân b. ºassân el-Vâs›œî b. Ebî Åbbâd 255 ºâtim b. ‹smâ≤îl 217, 218, 226, 245, 259, 285, 294 ºâtim b. Verdân 236, 312 ºayve b. fiureyΩ 222, 246, 309 ºazm b. Ebî ºazm 225 ºibbân b. Hilâl Ebû’l-ºabîb 220, 239, 262, 308 ºiflâm b. ºassân, 266 ºu◊ayn b. ÅbdirraΩmân 302 ºu◊ayn b. Numeyr 291 ºucayn b. el-Musennâ el-Yemâmî 270 ºumeyd b. ÅbdirraΩmân 295 ºumeyd b. el-Esved 219 ºumeyd b. Hilâl 217, 311 ºumeyd eœ-Œavîl 224, 232, 238, 271 ºumrân b. Ebân 269 el-ºuseyn b. MuΩammed b. Ziyâd 256 ºuseyn b. ≤Îsâ b. ºumrân eœ-Œâ≤î 257 ºuseyn b. ÅbdirraΩmân 268

Bu¿ârî’nin Kaynaklar› el-ºuseyn b. Zekvân el-Muållim 217 ºuseyn b. el-ºasen 280 el-ºuseyn b. ‹brâhîm el-≤Âmirî 277 ºuseyn b. MuΩammed b. el-Mervezî 248, 260, 271, 277 el-ºuseyn b. ºureys b. el-ºasen 256 ºuseyn el-Cu≤fî 227, 261, 263 el-ºuseyn el-Mukettib 245 øalef b. øâlid el-ƒureﬂî 257 øâlid b. Åbdillâh b. ÅbdirraΩmân el-Vâs›œî 240, 251, 262, 264, 279, 291 øâlid b. el-ºâris 217, 231, 240, 261, 273, 280, 294, 304 øâlid b. Ma¿led el-ƒaœavânî 257, 286 øâlid b. ºaâ 217, 264, 286, 294 øâlid b. øaliyy Ebû’l-ƒâ◊›m 314, 257 øâlid b. Sa≤îd 256 øâlid b. Yezîd el-Kâhilî Ebû’l-Heysem 258 øalife b. ºayyâœ b. ºalîfe 258 øallâd b. YaΩyâ b. —afvân 258 øaœœâb b. ≤Usmân 258 øayseme b. ÅbdirraΩmân 304 ‹bn „ekvân⇒ Åbdullâh b. AΩmed ‹bn ≤Uleyye⇒ ‹smâ≤îl b. ‹brâhîm ‹bn Åbbâs⇒ Åbdullâh b. Åbbâs ‹bn Åvn⇒ Åbdullâh b. Åvn ‹bn Cureyc⇒ Åbdulmelik b. Åbdilåzîz ‹bn Ebî „i’b⇒ MuΩammed b. ÅbdirraΩmân ‹bn Ebî Ådî MuΩammed b. ‹brâhîm 240 ‹bn Ebî Ånbese 247 ‹bn Ebî Meryem⇒ Sa≤îd b. el-ºakem b. MuΩammed ‹bn Ebî Muleyke Åbdullâh b. ≤Ubeydillâh 242, 300, 306 ‹bn Ebî NecîΩ Åbdullâh 253, 293 ‹bn Ebî Zâ’ide⇒ YaΩyâ b. Zekeriyyâ ‹bn Ebî’l-Esved 314 ‹bn Ebî’l-Fudeyk MuΩammed b. ‹smâ≤îl 225, 259 ‹bn Mehdî⇒ ÅbdurraΩmân b. Mehdî ‹bn ﬁihâb⇒ MuΩammed b. Muslim ‹bnu’l-⁄a◊îl⇒ ÅbdurraΩmân b. Suleymân ‹bn Vehb⇒ Åbdullâh b. Vehb ‹brâhîm b. ÅbdirraΩmân 238 ‹brâhîm b. Ebî’l-Vezîr 220

Dizin II ‹brâhîm b. el-Hâris b. ‹smâ≤îl el-Ba¤dâdî 259 ‹brâhîm b. el-Munir 259, 275 ‹brâhîm b. Yezîd et-Teymî 245, 304 ‹brâhîm b. Mûsâ b. Yezîd b. Zâdân 260 ‹brâhîm b. Nâfi≤ 247, 258 ‹brâhîm b. ºamza b. MuΩammed Ebû ‹sΩâΔ 259 ‹brâhîm b. Œahmân 229, 305 ‹brâhîm b. ºumeyd er-Ruvâsî 302 ‹brâhîm b. Sa≤d 216, 218, 223, 231, 234, 249, 259, 265, 270, 285, 290, 309, 310, 311 ‹brâhîm b. Sa≤d b. ‹brâhîm 275, 297 ‹brâhîm b. Suveyd 297 ‹brâhîm b. ﬁihâb 216 ‹brâhîm b. Yûsuf b. Ebî ‹sΩâΔ 234, 272 ‹shâΔ b. Man◊ûr 271 ‹shâΔ b. Sa≤îd b. Åmr 234 ‹smâ≤îl b. Ca≤fer 272, 283, 294, 300 ‹smâ≤îl b. Ebân el-VarrâΔ el-Ezdî 264 ‹smâ≤îl b. Ebî øâlid 232, 302, 303 ‹smâ≤îl b. Ebî Uveys el-Medenî 265 ‹smâ≤îl b. el-øalîl Ebû Åbdillâh el-Kûfî 265 ‹smâ≤îl b. ‹brâhîm 235, 291, 294, 301, 310 ‹smâ≤îl b. ‹brâhîm b. ≤UΔbe 265, 297 ‹smâ≤îl b. ‹brâhîm b. ≤Uleyye 217, 219, 236, 242, 249, 268, 283, 301, 310, 311 ‹smâ≤îl b. Mucâlid 234 ‹smâ≤îl b. ºalîb 252 ‹smâ≤îl b. ºucr 239 ‹smâ≤îl b. Umeyye 311 ‹smâ≤îl b. Yûnus 267 ‹smâ≤îl b. Zekeriyâ 284 ‹srâ’îl 221, 227, 247 ‹srâ’îl b. Yûnus b. Ebî ‹sΩâΔ 258, 259, 276, 277 288, 303 ‹sΩâΔ b. Åbdillâh b. Ebî ŒalΩa 224, 244 ‹sΩâΔ b. Ebî ≤Îsâ 263 ‹sΩâΔ b. Ebî ‹sΩâΔ 234 ‹sΩâΔ b. Ebî ŒalΩa el-En◊ârî 264 ‹sΩâΔ b. ‹brâhîm b. ÅbdirraΩmân el-Be¤avî 260 ‹sΩâΔ b. ‹brâhîm b. Na◊r el-Bu¿ârî 261 ‹sΩâΔ b. ‹brâhîm b. Râhûya Ebû Ya≤Δûb el-ºanzalî 262 ‹sΩâΔ b. ‹brâhîm e◊-—avvâf el-Ba◊rî 263

393 ‹sΩâΔ b. Man◊ûr b. Behrâm et-Temîmî 232, 263 ‹sΩâΔ b. Sa≤îd b. Åmr 236, 247, 249 ‹sΩâΔ b. fiâhin Ebû Biflr el-Vâs›œî 264 ‹sΩâΔ b. Vehb b. Ziyâd b. el-Ållâf 264 ‹sΩâΔ b. Yezîd 264 ‹sΩâΔ b. Yûsuf el-EzraΔ 220, 253, 255, 261, 280 ‹◊âm b. øâlid el-ºa¥ramî Ebû ‹sΩâΔ 265 ≤‹krime Mevlâ ‹bn Åbbâs 266, 306 ≤‹mrân b. Meysere Ebû’l-ºasen el-Ba◊rî 260 ≤Îsâ b. Œahmân 258 ≤Îsâ b. Yûnus 239, 260, 261, 262, 264, 285, 291, 306 ≤‹sΩâΔ b. Suleymân 232 ≤Irâk b. Mâlik 257 Iyâs b. Seleme b. Åmr 310 Kehmes b. el-ºasen 222 Kesîr b. fiin˙îr 217 ƒabî◊a b. ≤UΔbe b. MuΩammed b. Sufyân b. es-Suvâ≤î 293 el-ƒâs›m b. Mâlik 242, 306 el-ƒâs›m b. Mu¿aymire 251 el-ƒâs›m b. MuΩammed 270 el-ƒâs›m b. YaΩyâ b. Åœâ 289 ƒatâde b. Di≤âme 215, 223, 237, 244, 246, 250, 255, 260, 263, 296 ƒays b. ≤Ubâde 263 ƒays b. Ebî ºâzim 302 ƒays b. ºaf◊ b. el-ƒa≤Δa≤ ed-Dârimî 294 ƒuœn b. Ka≤b Ebû’l-Heysem 217 ƒureyfl b. Enes 219 ƒurra b. ºabîb 252 ƒurra b. øâlid 292 ƒuteybe b. Sa≤îd b. Cemîl 294 el-LLeys b. Sa≤d 216, 218, 222, 227, 234, 241, 242, 249, 294, 297, 298, 299, 307, 308 Ma¿led b. Mâlik b. Câbir Ebû Ca≤fer erRâzî 266 Ma¿led b. Yezîd 283

394 Ma≤bed b. øâlid 237 Ma≤mer b. Râflid 245, 256, 282 Ma≤mer b. YaΩyâ 247 Ma≤n b. ≤Îsâ 235, 259 Ma≤n b. MuΩammed el-⁄affârî 226 Ma≤rûf b. øarbû 303 el-Ma≤rûr b. Suveyd 304 el-Mâciflûn⇒ Åbdulåzîz b. Åbdillâh Mâlik b. Enes 216, 219, 218, 222, 246, 247, 249, 258, 265, 267, 289, 294, 307, 309 Mâlik b. ‹smâ≤îl b. Ziyâd Ebû ⁄assân 267 Mâlik b. Mi¤vel 253, 288 Mâlik b. Sa≤îr 236, 239 Man◊ûr b. —afiyye 293, 308 Man◊ur b. el-Mu≤ta◊›m 237, 296 Maœar b. el-Fa¥l el-Mervezî 267 MaΩbûb b. el-ºasen 222 MaΩmûd b. ⁄aylân el-Ådevî 266 Mehdî b. Meymûn 249, 274, 290, 301 Mekkî b. ‹brâhîm b. Beflîr et-Temîmî 266, 273 Merrâr b ºamûye Ebû AΩmed el-Hemedânî 267, 314 Mervân b. Mu≤âviye 220, 223, 235, 246 Mervân b. fiu≤be 256 Mervân b. øâΔân el-A◊far 253 MerΩûm b. Åbdilåzîz 236, 291 MesrûΔ b. ÅbdirraΩmân 304 Mi◊åb b. Sa≤d 248 Misår b. ƒidâm b. Zuheyr 247, 299, 301 Misår b. ºabîb 258 Mu¿âriΔ b. Åbdillâh 251 Mu’emmel b. Hiflâm Ebû Hiflâm el-Yeflkurî 268 MuΔaddem b. MuΩammed b. YaΩyâ b. el-Hilâlî 289 Mu≤â b. Beflflâr 274 Mu≤â b. Fa¥âle Ebû Zeyd 268 Mu≤â b. Hânî 240 Mu≤â b. Hiflâm 219, 228, 235, 240, 261, 274, 280 Mu≤â b. Mu≤â 240, 258, 274, 280, 281 Mu≤â b. Na◊r 252 Mu≤âfâ b. ≤‹mrân b. Nufeyl 253 Mu≤âviye b. Åmr 220, 232, 272 Mu≤âviye b. Åmr b. el-Muhalleb b. Åmr el-Ezdî 268

Bu¿ârî’nin Kaynaklar› Mu≤âviye b. Ebî Muzerred 245 Mu≤âviye b. ‹sΩâΔ 293 Mu≤âz b. Esed b. Ebî SaΩbere el-⁄anavî 267 Mu≤temir b. Suleymân 219, 222, 230, 236, 240, 243, 250, 255, 261, 262, 270, 273, 274, 290, 291 Muållâ b. Esad Ebû’l-Heysem el-Bâ◊rî 268 Muållâ b. Man◊ûr 238, 272 Mubeflflir b. ‹smâ≤îl 215 Mucâhid b. Câbir 253, 275, 298, 304 el-Mufa¥¥al b. Fa¥âle 255, 295 el-Mu¤îre b. ÅbdirraΩmân 229, 301 Mu¤îre b. ÅbdirraΩmân 257, 295 el-Mu¤îre b. fiu≤be 302 el-Munir b. el-Velîd b. ÅbdirraΩmân elCârûdî 289, 314 Muœarraf b. Åbdillâh b. Muœarraf Ebû Mi◊åb 292 Mûsâ b. ≤UΔbe 232, 245 Mûsâ b. Enes 289 Mûsâ b. ‹smâ≤îl et-Tabûzakî Ebû Seleme 290 Mûsâ b. Mes≤ûd Ebû ºuzeyfe en-Nehdî 290 Mûsâ b. ŒalΩa 286 Musedded b. Muserhed b. Muserbel Ebû’l-ºasen 291 Musennâ b. Sa≤îd 312 Muslim b. ƒuteybe 312 Muslim b. ‹brâhîm el-Ezdî el-Ferâhidî 292 MuΩammed b. ≤UΔbe b. el-Mu¤îre eflfieybânî Ebû Åbdillâh 286 MuΩammed b. ≤Ubâde el-Bu¿turî elEsedî 285 MuΩammed b. ≤Ubeyd b. Meymûn elMedenî 261, 271, 285 MuΩammed b. ≤Ubeydillâh b. MuΩammed b. Zeyd Ebû ¨âbit 285 MuΩammed b. ≤Usmân b. Kerâme Ebû Åbdillâh el-Kûfî 286 MuΩammed b. Åbbâd b. Mûsâ Ebû Ca≤fer el-Ba¤dâdî 269 MuΩammed b. Åbdilåzîz b. Åmr b. elMuhelleb b. Åmr el-Ezdî 269 MuΩammed b. Åbdilåzîz b. Ebî Rizme 297 MuΩammed b. Åbdillâh b. el-Mubârek Ebû Ca≤fer el-Ba¤dâdî 270

Dizin II MuΩammed b. Åbdillâh b. ‹smâ≤îl b. Ebî’s-Selc 270 MuΩammed b. Åbdillâh b. MuΩammed b. Åbdilmelik er-RaΔâflî 270 MuΩammed b. Åbdillâh b. Numeyr Ebû ÅbdirraΩmân el-Kûfî 271, 314 MuΩammed b. Åbdillâh b. ºavfleb eœŒâifî 270 MuΩammed b. Åbdillâh Ebû AΩmed ezZubeyrî 220, 266, 272, 312 MuΩammed b. Åbdillâh b. el-Musennâ el-En◊ârî 236, 254, 258, 270, 271, 274, 280, 287, 295, 307 MuΩammed b. ÅbdirraΩmân 227, 234, 243, 247 MuΩammed b. ÅbdirraΩmân b. Ebî Zuheyr el-Ådevî 242, 272 MuΩammed b. ÅbdirraΩman Ebû’l-Munir 236 MuΩammed b. ÅbdirraΩmân eœ-Œafavî 231 MuΩammed b. Åmr es-SevvâΔ Ebû Åbdillâh el-Bel¿î 273 MuΩammed b. Åråra b. el-Birind es-Sâmî 273 MuΩammed b. Bekr 303, 308 MuΩammed b. Beflflâr b. ≤Usmân b. Dâvûd b. Keysân 274 MuΩammed b. Biflr 235, 261, 271 MuΩammed b. Ca≤fer (⁄undar) 245, 269, 274, 280 MuΩammed b. Ca≤fer el-Huelî 216, 236, 240, 286, 297, 301, 308 MuΩammed b. Ceh¥âm 308 MuΩammed b. CuΩâde 237 MuΩammed b. e◊-—abbâΩ ed-Devlâbî Ebû Ca≤fer el-Ba¤dâdî 284 MuΩammed b. e◊-—alt b. el-ºaccâc Ebû Ca≤fer 284 MuΩammed b. e◊-—alt el-Ba◊rî Ebû Ya≤lâ 284 MuΩammed b. Ebân b. Vezîr el-Bel¿î Ebû Bekr 269 MuΩammed b. Ebî Ådî 274, 280 MuΩammed b. Ebî Bekr b. Ålî elMuΔaddemî 273, 314 MuΩammed b. Ebî ⁄âlib Ebû Åbdillâh eœ-Œayâlisî 275 MuΩammed b. Ebî ºuseyn Ca≤fer esSimnânî 276

395 MuΩammed b. Ebî Ya≤Δûb el-Kirmânî 288 MuΩammed b. el-Ålâ b. Kureyb el-Hemedânî 272, 314 MuΩammed b. el-Fa¥l es-Sedûsî Ebû’nNu≤mân el-Ma≤rûf bi-≤Ârim 274, 314 MuΩammed b. el-Mubârek 262 MuΩammed b. el-Munkedir 243, 252, 292, 293 MuΩammed b. el-Musennâ b. ≤Ubeyd b. ƒays b. Dînâr 280, 312 MuΩammed b. el-ºakem el-Mervezî 276 MuΩammed b. el-ºasen el-Esedî 305 MuΩammed b. el-ºasen el-Vâsiœî 283 MuΩammed b. el-ºuseyn b. ‹brâhîm el≤Âmirî Ebû Ca≤fer 277 MuΩammed b. ez-ZibriΔân 236 MuΩammed b. Fu¥ayl 218, 220, 231, 240, 243, 259, 260, 261, 271, 272, 276, 283, 295, 313 MuΩammed b. ⁄ureyr b. el-Velîd ‹brâhîm ez-Zuhrî 275 MuΩammed b. Hiﬂâm b. ≤Îsâ b. Suleymân Ebû Åbdillâh el-Mervezî 275 MuΩammed b. ‹brâhîm b. Dînâr 229, 288 MuΩammed b. ‹smâ≤îl b. Ebî Semîne 275 MuΩammed b. Kesîr el- Abdî Ebû Åbdillâh 277 MuΩammed b. Ma≤mer Ebû Åbdillâh elBaΩrânî 278 MuΩammed b. Ma≤n 259 MuΩammed b. MaΩbûb Ebû Åbdillâh 277 MuΩammed b. Mihrân el-Cemmâl Ebû Ca≤fer er-Râzî 278 MuΩammed b. MinΩâl el-Åœœâr el-M›◊rî 278 MuΩammed b. Miskîn b. Nuveyle Ebû’lºasen 279 MuΩammed b. MuΔâtil el-Mervezî Ebû’l-ºasen 279 MuΩammed b. Mûsâ b. A≤yan 287 MuΩammed b. Mûsâ’l-ƒaœœân Ebû Ca≤fer el-Vâs›œî 279 MuΩammed b. Muslim b. ﬁihâb 232, 243, 251, 255, 257, 275, 284, 288, 297 MuΩammed b. Na¥r 281 MuΩammed b. øallaf b. ŒâriΔ Ebû Bekr 277

396 MuΩammed b. ºarb b. ºirmân en-Nesâ’î 257, 276 MuΩammed b. ºasen 241 MuΩammed b. ºâtim b. Bezî≤ el-Ba◊rî Ebû Bekr 276 MuΩammed b. øâzim Ebû Mu≤âviye e¥-Øarîr 235, 272, 280, 283, 291, 295, 301, 307, 308 MuΩammed b. ŒalΩa 247, 300 MuΩammed b. ºimyer 258 MuΩammed b. Refî≤ b. Ebî Zeyd el-ƒufleyrî 281 MuΩammed b. Sa≤îd b. el-Velîd eløuzâ≤î Ebû Åmr 282 MuΩammed b. Sa≤îd b. Suleymân Ebû Ca≤fer 282 MuΩammed b. Sâb›Δ Ebû Ca≤fer et-Temîmî 248, 253, 255, 271, 281 MuΩammed b. Savvâr 241 MuΩammed b. Sellâm Ebû Åbdillâh elBiykendî 283 MuΩammed b. Sînân el-Bâhilî 284 MuΩammed b. Sîrîn 224, 279 MuΩammed b. Velîd b. ÅbdilΩâmid elƒureflî 286 MuΩammed b. YaΩyâ b. Åbdilåzîz elYeflkûrî 287 MuΩammed b. YaΩyâ b. Åbdillâh e„uhlî 287 MuΩammed b. YaΩyâ Ebû ⁄assân elKinânî 267 MuΩammed b. Yezîd el-Kûfî 288 MuΩammed b. Yûsuf 226, 262 MuΩammed b. Yûsuf el-Bu¿ârî Ebû AΩmed el-Biykendî 288 MuΩammed b. Zeyd 308 MuΩammed b. Ziyâd 305 Na◊r b. Ålî b. Na◊r b. Ålî el-Ezdî 292 en-Na¥r b. MuΩammed el-Yemâmî 302 en-Na¥r b. fiumeyl 221, 232, 244, 261, 262, 263, 266, 276, 279 Nâfi≤ b. ≤Umer 247, 258, 297, 311 Nâfi≤ Mevlâ ‹bn ≤Umer 219, 229, 238, 249, 251, 255, 267, 275, 278, 289, 302, 304 Nuåym b. ºammâd b. Mu≤âviye b. elºâris el-øuzâ≤î 293

Bu¿ârî’nin Kaynaklar› RavΩ b. ≤Ubâde 220, 228, 229, 239, 255, 261, 262, 263, 267, 272, 274, 278, 307, 310 RavΩ b. Åbdilmu’min el-Huelî 296 RavΩ b. el-ƒâs›m 305 ReΔabe b. MesΔale 238 er-Rebî≤ b. Nâfî≤ 255 er-Rebî≤ YaΩyâ Ebû’l-Fa¥l el-Ba◊rî 296 Sa≤d b. ≤Ubeyde 245, 311 Sa≤d b. Ebî VaΔΔâs 246, 248, 256 Sa≤d b. ‹brâhîm b. ÅbdirraΩmân 252, 303 Sa≤d b. ºaf◊ Ebû MuΩammed b. el-Kûfî 296 Sa≤d eœ-Œa≤î 276 Sa≤îd b YaΩyâ b. Sa≤îd b. el-Ba¤dâdî 299 Sa≤îd b. ≤Âmir 236, 266 Sa≤îd b. ≤Ubeyd 247, 304 Sa≤îd b. ≤Ufeyr b. Muslim Ebû ≤Usmân 299 Sa≤îd b. Cubeyr 256, 258, 313 Sa≤îd b. Ebî Årûbe 215, 217, 229, 242, 245, 296 Sa≤îd b. Ebî Eyyûb 222 Sa≤îd b. Ebî Sa≤îd 311 Sa≤îd b. el-ºakem b. MuΩammed ‹bn Ebî Meryem 271, 297, 314 Sa≤îd b. el-ºâris 309 Sa≤îd b. en-Na¥r el-Ba¤dâdî Ebû ≤Usmân 298 Sa≤îd b. er-Rebî≤ Ebû Zeyd b. el-Herevî 272, 298 Sa≤îd b. ‹brâhîm 244, 293 Sa≤îd b. Man◊ûr 308 Sa≤îd b. Mervân b. Ålî Ebû ≤Usmân elBa¤dâdî 297 Sa≤îd b. MesrûΔ 238, 293 Sa≤îd b. Mînâ 299 Sa≤îd b. MuΩammed b. Sa≤îd el-Cermî 297 Sa≤îd b. Suleymân e¥-Øabbî Ebû ≤Usmân 272, 298 Sa≤îd b. ﬁuraΩbil el-Kindî 298 Sa≤îd b. Telîd Ebû ≤Usmân 299 Sa≤îd b. Ebî Sa≤îd el-MaΔburî 243, 298 Sâlim b. Åbdillâh 288 Sâlim b. Ebî’l-Ca≤d 268, 304

Dizin II Sâlim b. el-Efœas 256 Salîm b. ºayyân b. Bisœâm el-Huelî 299 Sâlim b. Ebî Umeyye Ebû’n-Na¥r 244 Sehl b. Bekkâr b. Biflr ed-Dârimî 296 Sehl b. Yûsuf 295 Seleme b. Åmr b. el-Ekva≤ 310 Seleme b. Dînâr ‹bn Ebî ºâzim 249 Seleme b. Recâ’ 265 Seleme b. Suleymân 232 Sellâm b. Ebî Muœî≤ 290 Sellâm b. Miskîn 292 ëvr b. Yezîd 246 Seyf b. Ebî Suleymân 247 Seyyâr b. Ebî Seyyâr Ebû’l-ºakem 237, 286 Sîdân b. Mu¥ârib b. Ebî MuΩammed elBâhilî 300 Selm b. Zerîr 249 Selm b. ƒuteybe Ebû ƒuteybe 289 Sufyân b. ≤Uyeyne 218, 220, 223, 235, 244, 247, 250, 255, 266, 267, 269, 288, 291, 294, 300, 301 Sufyân es-ëvrî 230, 232, 251, 258, 277, 288, 290, 293, 301, 309 Selîm b. ºayyân el-Huelî 253, 284, 285 Suleymân b. Bilâl 216, 218, 243, 257, 265, 297, 309 Suleymân b. Dâvûd b. el-Cârûd Ebû’rRebî≤ 266, 300, 314 Suleymân b. el-Mu¤îre 227 Suleymân b. Kesîr Ebû Dâvûd 277 Suleymân b. Mihrân el-A≤mefl 237, 239, 245, 247, 254, 285, 293, 299, 303, 304, 307, 308 Suleymân b. ºarb el-Ezdî Ebû Eyyûb 300 Suleymân b. ºayyân 301 Suleymân b. Œ›rhân 270 Suleymân b. ºibbân 285 Suleymân b. fierîk 216 Suleymân b. Yesâr 226 Suleymân b. Ebî Muslim el-AΩvâl 294 Suleymân b. Ebî Suleymân efl-fieybânî 254 Suleymân et-Teymî Mevlâ Benî Sedûs 263 Sureyc b. en-Nu≤mân 281, 283 Sureyc b. Yûnus 272

397

Sâbit b. Eslem 228 ¨âbit b. ‹clân 258 ¨âbit b. MuΩammed Ebû MuΩammed 301 ¨âbit b. Yezîd 274, 290 —adaΔa b. el-Fa¥l 301 —adaΔa b. øâlid 250 —a¿r b. Cuveyriye 249, 302 —âliΩ b. Keysân el-Medenî 243, 275, 297 —alt b. MuΩammed b. ÅbdirraΩmân b. Ebî’l-Mu¤îre 301 fiaΔîΔ b. Ebî Åbdillâh „ekvân 304 efl-fia≤bî ≤Âmir b. fiurâΩîl 281, 304 fiâân Åbdulåzîz b. ≤Usmân 287 fiaân el-Esved b. ≤Âmir 276 fiebâbe b. Sevvâr 220, 233, 235, 255, 266, 267, 272, 281, 307 fiebîb b. Sa≤îd 233 fieybân b. ÅbdirraΩmân et-Temîmî 227, 247, 260, 281, 296, 303 fiihâb b. Åbbâd el-Kûfî Ebû Åmr 302 fiu≤be b. el-ºaccâc 221, 227, 228, 232, 237, 239, 244, 245, 249, 250, 251, 252, 256, 263, 269, 273, 276, 277, 281, 286, 287, 289, 292, 298, 300, 308 fiuåyb b. Ebî ºamza 237, 251 fiuåyb b. el-ºabΩâb 217 fiuåyb b. ‹sΩâΔ 261, 264 fiuåyb b. ºarb 310 fiucâ≤ b. el-Velîd Ebû’l-Leys 302 fiureyΩ b. Mesleme 234 Tevbe b. el-Esed el-Ånberî 286 ŒalΔ b. ⁄annâm b. ŒalΔ b. ⁄annâm 302 ŒalΩa b. YaΩyâ 306 Œâr›Δ b. ÅbdirraΩmân 294 ŒârîΔ b. fiihâb 251 Umeyye b. Bisœâm b. el-Munteflir 305 Ummu Seleme Hind bint Ebî Umeyye 276 Usâme b. ºaf◊ el-Medenî 285 ≤Ubeyd b. ÅbdirraΩmân 306 ≤Ubeyd b. ‹smâ≤îl Ebû MuΩammed elKûfî 302

398 ≤Ubeyde b. ºumeyd 248, 254 ≤Ubeydullâh b. ≤Umer b. Meysere elƒavârîrî 285, 304 ≤Ubeydullâh b. ≤Umer b. ºaf◊ 221, 229, 244, 289 ≤Ubeydullah b. Åbdillâh b. Mes≤ûd 257, 302 ≤Ubeydullâh b. Åmr 293 ≤Ubeydullâh b. Ebî Bekr 286 ≤Ubeydullâh b. el-A¿nes Ebû Mâlik 300 ≤Ubeydullâh b. Mu≤â 228, 252, 281 ≤Ubeydullâh b. Mûsâ b. Ebî’l-Mu¿târ 218, 230, 233, 262, 266, 277, 283, 287, 303, 312 ≤Ubeydullâh b. Sa≤d b. ‹brâhîm b. ÅbdirraΩmân ez-Zuhrî 303 ≤Ubeydullâh b. Sa≤îd b. YaΩyâ el-Yeflkurî 303 ≤Ubeydullâh b. ≤UbeydirraΩmân el-Eflca≤î 230, 251 ≤UΔbe b. øâlid 221 ≤Umer b. „err el-A≤mefl 247, 258 ≤Umer b. ≤Ubeyd eœ-Œenâfisî 283 ≤Umer b. Ålî el-MuΔaddemî 226, 258, 273 ≤Umer b. Ebî Zâ’ide 273 ≤Umer b. MuΩammed b. el-ºasen elEsedî 246, 305, 309, ≤Umer b. MuΩammed b. Zeyd b. Åbdillâh b. ≤Umer 278 ≤Umer b. ºaf◊ b. ⁄iyâs el-Kûfî 276, 287, 304 ≤Umer b. Sa≤îd b. Ebî ºuseyn el-Mekkî 246, 256, 285, 306 ≤Umer b. Yûnus 264 ≤Urve b. ez-Zubeyr 239, 243, 248, 249, 276, 288, 297 ≤Usmân b. ≤Umer b. Fâris b. el-Åbdî 220, 230, 271, 274, 280, 282, 287, 306 ≤Usmân b. —âliΩ b. —afvân es-Sehmî 305 ≤Usmân b. Cebele 227, 287 ≤Usmân b. Ebî fieybe 306⇒ ‹bn MuΩammed b. ‹brâhîm ≤Usmân b. el-Esved 253, 303 ≤Usmân b. el-Heysem b. Cehm b. ≤Îsâ 305 Va¥¥âΩ b. Åbdillâh el-Yeflkurî 225, el-V 238, 249, 250, 252, 254, 274, 277, 290,

Bu¿ârî’nin Kaynaklar› 295, 291, 301, 307 Vâ◊›l b. ºayyân 293 Vehb b. Cerîr b. ºâzim 220, 221, 232, 236, 240, 262, 266, 280, 313 Vekî≤ b. el-CerrâΩ 218, 243, 262, 271, 279, 280, 283, 307, 308, 312 el-Velîd b. ÅbdirraΩmân el-Cârûdî 289 el-Velîd b. —âliΩ en-Ne¿¿âs e¥-Øabbî 306 el-Velîd b. Kesîr 297 el-Velîd b. Muslim el-ƒuraflî 223, 225, 235, 243, 259, 260, 261, 278, 280, 284, 288, 301, 312 VerΔâ b. ≤Umer 227, 233, 247, 288 Vuheyb b. øâlid el-Bâhilî 215, 268, 290, 292, 296, 300 Ya≤Δûb b. ÅbdirraΩmân el-ƒâri’ 216, 294, 299, 307 Ya≤Δûb b. ‹brâhîm b. ÅbdirraΩmân 303 Ya≤Δûb b. ‹brâhîm b. Kesîr b. Zeyd elÅbdî 310 Ya≤Δûb b. ‹brâhîm b. Sa≤d 220, 235, 241, 261, 262, 263, 275, 297, 313 Ya≤lâ b. ≤Ubeyd 230, 271, 279, 283 Ya≤lâ b. el-ºâris el-MuΩâribî 310 YaΩyâ b YaΩyâ b. Bukayr b. ºanelî 309 YaΩyâ b. Åbbâd Ebû Åbbâd 254 YaΩyâ b. Åbdillâh b. Bukeyr el-ƒureflî 259, 307 YaΩyâ b. Åbdillâh b. Ziyâd es-Sulemî 306 YaΩyâ b. Âdem 215, 220, 227, 232, 261 YaΩyâ b. —âliΩ Ebû —aliΩ efl-fiâmî 261, 287, 309 YaΩyâ b. Biflr b. Kesîr el-ºarîrî 307 YaΩyâ b. Ca≤fer b. A≤yan Ebû Zekeriyâ 307 YaΩyâ b. Ebî Bukeyr 310 YaΩyâ b. Ebî ‹sΩâΔ 217 YaΩyâ b. Eyyûb 297 YaΩyâ b. Kesîr Ebû ⁄assân 280, 288, 296 YaΩyâ b. ƒazaå el-ƒureflî 309 YaΩyâ b. Ma≤în b. Åvn b. Ziyâd b. Bisœâm 215, 220, 308 YaΩyâ b. Mûsâ b. Åbdirabbih b. Sâlim 308

Dizin II YaΩyâ b. MuΩammed b. es-Seken b. ºabîb el-ƒureflî 308 YaΩyâ b. ºammâd b. Ebî Ziyâd efl-fieybânî 254, 307 YaΩyâ b. ºamza 222, 250, 251, 264 YaΩyâ b. ºassân b. ºibbân 252, 279 YaΩyâ b. Sa≤îd el-Ba¤dâdî 299 YaΩyâ b. Sa≤îd el-ƒaœœân el-Umevî 218, 219, 225, 232, 235, 240, 244, 266, 274, 280, 291, 301, 306, 310 YaΩyâ b. SâliΩ 262 YaΩyâ b. Suleymân b. YaΩyâ b. Sa≤îd b. el-Cu≤fî 245, 309, 311 YaΩyâ b. Ya≤lâ b el-ºâris el-MuΩâribî 310 YaΩyâ b. Yûsuf b. Ebî Kerîme 310 YaΩyâ b. Zekeriyâ b. Ebî Zâ’ide 239, 260 Yesere b. —afvân 311 Yezîd b. Ebî ≤Ubeyd 246, 266 Yezîd b. Ebî ºabîb 298 Yezîd b. Ebî Yezîd 217 Yezîd b. Hârûn 220, 221, 233, 236, 240, 262, 263, 267, 271, 272, 280, 283, 285, 307, 308, 310, 312 Yezîd b. ‹brâhîm et-Tusterî 218, 250, 251 Yezîd b. Zurey≤ et-Temîmî 215, 217, 218, 219, 221, 227, 235, 255, 260, 268, 273, 278, 291, 295, 296, 301, 305 Yezîd b. Ebî ºâkim el-Ådenî 221 Yûnus b. ≤Ubeyd b. Dînâr 229 Yûnus b. ƒâs›m 264 Yûnus b. MuΩammed el-Ba¤dâdî 218, 220, 257

399 Yûnus b. Yezîd el-ƒureflî 230, 232, 233, 242, 245, 256, 284, 288, 297, 309 Yûsuf b. Behlûl et-Temîmî Ebû Ya≤Δûb 311 Yûsuf b. el-Mâciflûn 216, 236 Yûsuf b. el-Mân◊ûr 291 Yûsuf b. Mûsâ b. Râflid b. Bilâl 312 Yûsuf b. MuΩammed b. SâbiΔ el-≤U◊fûrî 311 Yûsuf b. Ya≤Δûb e◊-—affâr Ebû Ya≤Δûb 263, 311 Yûsuf b. Yezîd Ebû Ma≤fler 273 Zâ’ide b. ƒudâme Ebû’◊-—alt es-ëΔafî 224, 234, 249, 253, 268, 290, 296, 302 Zekeriyâ b. Ådî 272 Zekeriyâ b. Ebî Zâ’ide Ebû YaΩyâ 303 Zekeriyâ b. ‹sΩâΔ 246, 247, 256 Zekeriyâ b. YaΩyâ b. Åmr el-Kûfî 312 Zeyd b. A¿zem Ebû Œâlib el-Mekkî 312 Zeyd b. Åbdillâh 278 Zeyd b. Eslem 269, 293 Zeyd b. Vehb 304 Ziyâd b. er-Rebî≤ 242, 282 Ziyâd b. Eyyûb b. Ziyâd el-Ba¤dâdî 313 ez-Zubeydî MuΩammed b. el-Velîd 257 ez-Zubeyr b. el-øirrît 306 Zuheyr b. Mu≤âviye el-Cu≤fî 234, 241, 247, 259 267 Zuheyr b. ºarb b. fieddâd el-ºaraflî 313 ez-Zuhrî⇒ MuΩammed b. Muslim b. fiihâb „ekvân Ebû —âliΩ 239