Zamanın Kıymeti - Abdulfettah Ebu Gudde

Solid coated 7645 C Metallic coated 8883 C (yan kağıt)

Zaman, sessiz bir testere misali ömrü tüketmektedir. Akrep ve yelkovan arasında kalan her an, farkına varmasak da, geçmişe dönüşmektedir.

Her bir kalp atışıyla geçen vakti durdurmak mümkün olmadığından zamanı düzenlemek elimizdeki tek çare gibi görünüyor. Zaman kazanmak için bile onu düzenlemek zorunda kalan insanın bu çabası sonucunda elinde sadece koşuşturma ve telaştan ibaret bir hayat kalıyor.

Elinizdeki eser, saniyelerin nabzını tutan insanların hayatlarından yola çıkarak okuyucuları kısa bir zaman yolculuğuna çıkarmaktadır. Yazar, geçmiş ve gelecek arasında sıkışıp içinde yaşadığı zamanı öldürenlere vakti değerlendirmenin yollarını akıcı bir üslupla göstermektedir.

ISBN 978-605-9621-62-5

9 786059 621625

OKU TEFEKKÜR ET, TEFEKKÜR ET OKU

OTTO 131 © MAK GRUP MEDYA PRO. REK. YAY. A.Ş.

ENBİYA YILDIRIM KİTAPLIĞI 08 İslam Âlimlerinin Gözüyle Zamanın Kıymeti Özgün Adı: Kıymetu’z-Zemen inde’l-Ulemâ Abdulfettâh Ebû Gudde Notlar Ekleyerek Çeviren: Enbiya Yıldırım Son Okuma: Mehmet Aknar Redaksiyon: MAK Grup Redaksiyon Ekibi Arka Kapak Yazısı: Zeynep Aknar Grafik Tasarım: Nurullah Özbay Uygulama: TAVOOS Baskı: Göktuğ Ofset Yay. Mat. Tic. Ltd. Şti. Sertifika No: 33830 1. Baskı: Nisan 2017 (Genişletilmiş Baskı, Karton Ciltli) Sertifika No: 33205 ISBN 978-605-9621-62-5

İletişim Adresleri Cinnah Cd. Kırkpınar Sk. 5/4 06420 Çankaya Ankara tel.-faks: 0312. 439 01 69 www.ottoyayin.com otto@ottoyayin.com facebook.com/otto.yayinlari twitter.com/ottoyayin

İSLAM ÂLİMLERİNİN GÖZÜYLE

ZAMANIN KIYMETİ ABDULFETTÂH EBÛ GUDDE Notlar Ekleyerek Çeviren

ENBİYA YILDIRIM

GENİŞLETİLMİŞ BASKI

ABDULFETTÂH EBÛ GUDDE

Son dönemlerin önde gelen hadisçilerinden. Halep’te doğdu (1917).

Ezher’den mezun oldu (1948). Ardından bu üniversitenin Arap Dili ve Edebiyatı Fakültesi’nde ihtisas yaptı. Şam Üniversitesi’nde öğretim üyeliğine başladı (1961). Riyad Şerîat Fakültesi’ne geçti (1965). Suriye’de Baasçılar tarafından bir yıl hapsedildi (1966). Şerîat Fakültesi’nde on yıl süreyle profesör olarak hadis, hadis usulü ve fıkıh usulü dersleri okuttu. Riyad’da vefat etti (1997). Muhammed Zâhid el-Kevserî’nin öğrencisi, M. Emin Saraç Hoca’nın yakın arkadaşı idi. Hadis, hadis usûlü, akaid, tasavvuf, Arap dili ve edebiyatı, tarih, öğretim metotları gibi çok geniş yelpazede yetmişten fazla çalışması bulunmaktadır. Titiz ve derinlemesine inceleme yapması nedeniyle İslamî ilimler alanında büyük bir saygı kazanmıştır. Klasik kaynaklarda adeta gizli kalmış olan bilgileri ince bir işçilikle aydınlığa çıkarması kitaplarını herkesin müracaat etmek zorunda olduğu çalışmalar haline getirmiştir. Mevzû Hadisler, Bir Eğitimci Olarak Hz. Muhammed ve Öğretim Metotları ile yayına hazırladığı Abdurreşîd Nu’mânî’nin İmam-ı A’zam Ebû Hanîfe’nin Hadis İlmindeki Yeri Türkçeye çevrilen eserleri arasındadır.

ENBİYA YILDIRIM

Trabzon/Hayratlı bir ailenin çocuğu olarak İstanbul’da doğdu (1965). İstanbul İmam Hatip Lisesi’nden (1983) ardından da Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nden mezun oldu (1987). Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde hadis profesörüdür. Şükran’ın eşi; Feyza Nur, Zaferullah ve Handegül’ün babasıdır. Hadisler ve Zihinlerdeki Sorular, Sahih Hadis Bulunmayan Konular, Hadis Problemleri, Hadisçiler ve Çelişki, Hadiste Metin Tenkidi, Hadis Meseleleri, Geleneksel Hadis Yorumculuğu, Din-Ahlâk Ekseninde Hz. Muhammed, Hüsn-i Hat ve Hadis adlı eserlerin yazarıdır. Tercümelerinden bir kısmı da şunlardır: Suyûtî’den Sünnetin İslam’daki Yeri, Muhammed Hüseyin Zehebî’den Tefsir ve Hadiste İsrâiliyyât, M. Abdurreşîd Nu’mânî’den İmam-ı A’zam Ebû Hanîfe’nin Hadis İlmindeki Yeri, Abdulfettâh Ebû Gudde’den Mevzu Hadisler, Bir Eğitimci Olarak Hz. Muhammed ve Öğretim Metotları, ve İslam Âlimlerinin Gözüyle Zamanın Kıymeti.

Vaktin kıymetini çok iyi bilen, Alûsî’nin gece yazdığı tefsirini yatak ucunda okuyarak bitiren; normal derslerinin dışında öğrencileriyle ilmî sohbette bulunduğu, müminlerin meseleleriyle ilgilendiği çayhanenin rafında daima birkaç kitabı bulunan, fırsat buldukça bir taraftan kitap okuyan, adı aklıma geldikçe yüreğimde bir sızı beliren sevgili hocam merhum Ekrem Doğanay’a (1938-2002).

İÇİNDEKİLER

BİR SEVDALININ HÜZÜN DOLU DUYGULARI ................................... 17 KİTABI YAYINA HAZIRLAYANIN TAKRİZİ ........................................... 21 RAHMETLİ MÜELLİFİN SEKİZİNCİ BASKI İÇİN YAZDIĞI ÖNSÖZ ......... 25 DÖRDÜNCÜ BASKIYA ÖNSÖZ ............................................................ 33 BİRİNCİ BASKININ ÖNSÖZÜ .............................................................. 37 BİRİNCİ BÖLÜM GİRİŞ ................................................................................................... 41 Zamanın Kıymeti ...................................................................................... 41 1. Nimetler ............................................................................................... 42 2. Asıl Nimetlerin En Büyüklerinden Birisi ............................................... 43 3. Zaman Nimetini Hatırlatan Bazı Ayet-i Celileler .................................... 44 4. Ömürlerini Zayi ettiklerinden Dolayı Allah’ın Kâfirleri Suçlaması ......... 45 5. Allah’ın Altmış Yıl Ömür Verdiklerinin Özrünü Kabul Etmemesi .......... 46 6. Büyüklüğünü ve Önemini Beyan Etmek İçin Allah Teâlâ’nın Zamana Yemin Etmesi .......................................................................... 46 7. Fahruddîn Râzî’nin Zamanın Kıymetini ve Değerini Açıklaması ........... 48 8. Sünnet-i Mutahharenin Zamanın Kıymetini Açıklaması ........................ 49 9. Zaman, Kıyamet Günü Hesabının Sorulacağı Bir Konudur ................... 51 10. Vakitler Ömründür, Ömrün Sermayendir, Her Nefesin Bir Cevherdir .......... 53 11. Vakit Âlemlerin Rabbine Yürüyenlerin Menzillerindendir ................... 54 12. Abid ve Akıllı İnsanların Zamanı Değerlendirmeye Yönelik Öldüren Gayretleri ............................................................................... 56 13. Tüm Kazançlar Vakitten Doğar, Zayi Eden Bir Daha Elde Edemez ......... 58 14. Selefin Vakti Kazanmaya ve Onu Hayırla Doldurmaya Hırsları ........... 59 İKİNCİ BÖLÜM İSLAM ÂLİMLERİNİN ZAMANA VERDİKLERİ KIYMET .......................

1. İş Yapma Gücü, Bugünün İşini Yarına Bırakmamak Demektir ...............

2. İbn Mes’ûd’un Ömründen Geçen Güne Pişmanlığı ...............................

3. Bir Hayır Elde Etmeden Gününü Geçiren O Günü Zayi Etmiş, Kendisine de Zulmetmiştir ...................................................................

61 61 61 61

4. Gece ile Gündüz Senin Üzerinde Faaliyetteler, Sen de Onlar Üzerinde Çalış ................................................................. 62 5. Güneşi Yerinde Tut, Seninle Konuşayım ............................................... 62 6. Ey Âdemoğlu! Sen Günlersin ................................................................ 63 7. Katâde ibn Diâme’nin Büyük Sıkıntı İçinde Olmasına Rağmen Fırsatı Kaçırırım Korkusuyla Saîd ibn el-Museyyeb’den İlim Öğrenmeye Hırslı Oluşu ................................................................ 65 8. Sufyânu’s-Sevrî’nin Sözü: Gündüz İşini Yapıyor .................................... 66 9. Sufyânu’s-Sevrî. Hadis Dinlemeyi Selama ve Kucaklaşmaya Öncelerdi ........... 66 10. Ebûbekr en-Nehşelî, Sayfanın Kapatılmasından Korkarak Acele Ederdi .... 68 11. Hammâd ibn Seleme ya Hadis Rivayet Eder, ya Okur, ya Tesbih Eder ya da Namaz Kılardı ................................................... 68 12. Muhammed ibn Nadr’ın Faydasız Geçen Bir Gününe Hüzünlenmesi .......... 69 13. Halil ibn Ahmed’e En Ağır Gelen Zaman Yemek Yediği Zamandı ........... 70 14. İmam Ebû Yusuf’un Ölüm Döşeğinde Bile Fıkhi Bir Meseleyi Müzakere Etmesi ................................................... 70 15. Ebû Yusuf Derse Yetişmek İçin Ölen Çocuğunun Kefenleme ve Defin İşlemlerini Başka Birine Havale Ediyor ................................. 72 16. Muhammed ibn el-Hasan, Elbisesi Kirlenir, İlimle Meşgul Olduğundan Çıkarmaya Zaman Ayırmazdı ............................................................. 72 17. Muhammed ibn el-Hasan Geceleri Çok Az Uyurdu ............................ 73 18. İmam Şâfiî’nin Geceyi Üçe Bölmesi ..................................................... 74 19. Ebû Ubeyd’in de Geceyi Üçe Taksimi ................................................. 74 20. Hafız Hasîrî’nin de Geceyi Üçe Taksim Etmesi .................................... 75 21. Ebû Zeyd el-Ensârî Ölüm Hastalığında Bile Öğretiyordu .................... 75 22. Isâm el-Belhî, İşittiklerini Hemen Yazmak İçin Bir Dinara Kalem Satın Almıştır .......................................................................... 75 23. Muhammed ibn Selâm el-Bîkendî Bağırıyor: Bir Dinara Kalem Var mı? ................................................................... 76 24. Kız Kardeşi, Hadis Yazması İçin Ubeyd İbn Yaîş’e Otuz Yıl Süreyle Akşam Yemeğini Yedirmiştir .................................... 76 25. Yahya ibn Maîn, Hocasına Diyor ki: “Hemen Şimdi Bana Yazdırıver.

Bir Daha Seni Göremeyeceğimden Korkarım.” ................................... 77 26. Yahya ibn Maîn’in Hadiste İmam Oluşu .............................................. 77 27. İbn Maîn’in, Eliyle Bir Milyon Hadis Yazması, Bir Tek Hadisi de Elli Kez Yazması ..................................................... 78 28. İbn Maîn’in Bilmediği Hadis Hadis Değildir ........................................ 79 29. İbn Maîn’in “Yazarken Topla, Rivayet Ederken Araştır” Sözü ............... 79 30. İbn Maîn’in Geriye Bıraktığı Eserlerin Fazlalığı ................................... 80 31. İbn Maîn, Hz. Peygamber’in (sallellâhu aleyhi ve sellem) Hadislerini Yalanlara Karşı Koruyordu ............................................... 80 32. İbn Maîn’in, Hocası Muhammed ibn el-Fadl ile Yaşadığı Vakıanın Yorumu . 81 33. Zamanın Kaçmasından Korkarak Hadis Dinlemeye Acele Eden İbn Maîn’e Dair Bir Başka Kıssa .......................................................... 82 34. Bir Başka Kıssa: İbn Maîn Bir Hadisi Cenazedeyken Alıyor ................. 83 35. Câhız, Feth ibn Hâkân ve Kâdî İsmail’in İlme Olan Hırsları ................ 83 36. İbn Suhnûn’a Cariyesi Akşam Yemeğini Yedirdi, Ancak Telifle Meşgul Olduğundan Bunu Anlamadı Bile ..................... 84 37. Kendilerini İlme Kaptırıp Sabah Etmeleri ........................................... 85 38. Hocalara Okumaya Sadece Geceleri Zaman Bulabiliyorlardı ............... 85

39. İbn Ebî Hâtim Yemek Yerken, Yürürken ve Tuvaletteyken Babasına Okurdu .................................................... 86 40. Hafız Ebû Hâtim er-Râzî Can Çekişirken Bile Oğlunun Bir Raviyle İlgili Sorusuna Cevap Veriyordu ....................................... 86 41. Doksan Yaşındaki Dil Bilgisi Üstadı Sa’leb Yürüme Esnasında Kitap Okurken Bir Çukura Düşüp Vefat Ediyor .................................. 87 42. Sa’leb, Kitap Mütalaa Etmek İçin Kendi Hâline Bırakılması Kaydıyla Yemek Davetine İcabet Ederdi ............................................. 88 43. İbn Cerîr’in Zamanı Değerlendirmesi ve Kur’an’ı Altmış Bin Sayfada Tefsir Etme Azmi .................................................. 88 44. İbn Cerîr’in Târîh Adlı Eserini Altmış Bin Sayfada Yazma Azmi .......... 89 45. İbn Cerîr Her Gün Seksen Sayfa Telifat Yazıyordu .............................. 89 46. İbn Cerîr’in Yazdığı Eserlerin Sayfası Yaklaşık Yedi Yüz On Altı Bindir ... 89 47. İbn Cerîr’in, Vaktini ve Yapacağı İşleri Tanzim Etmesi ......................... 90 48. İbn Cerîr Vefatından Bir Saat Önce Bir Malumatı Kaydediyordu ......... 91 49. İbn Cerîr’in Ebedî Eserleri ve Kitapları Var Oldukça Adının Anılacak Olması ..................................................................... 91 50. Ebû’l-Kâsım el-Begavî Kendisine Hadis Okunurken Vefat Etmiştir ......... 92 51. Dil Bilgisi Üstadı İbnu’l-Hayyât Yolda İlimle Meşgulken Uçuruma Düşer ................................................................................. 93 52. Ebû Ca’fer el-Herevî Yemek Yerden Mütalaa Ederdi ............................ 93 53. el-Hâkim eş-Şehîd Telifle Meşgul Olduğundan Misafirleriyle Konuşmazdı .. 93 54. Ebû İshak el-Bekrî Vefatından Kısa Bir Süre Öncesine Kadar Geceleri Daima İlimle Meşgul Olurdu ................................................ 94 55. İbnu’l-Furât Yüz Tefsir ve Yüz Tarih Kitabı Yazıyordu...

Onun El Yazısı Nakledilenin Doğruluğu ve İbarenin O Şekilde Olduğu Hususunda Hüccettir ......................... 95 56. Büyük Bilgin Muhaddis İbn Şâhîn’in Eserlerinin Çokluğu .................. 96 57. İbn Şâhîn’in Mürekkebe Verdiği Para Yedi Yüz Dirhem İdi ................. 96 58. Gramer Müzakerelerine Olan Aşırı Düşkünlüğü Nedeniyle Dil Bilgisi Üstadı Munzir el-Mervânî’nin Lakabı ‘Müzakere’ İdi .......... 97 59. İbnu’l-Mekvî el-Kurtubî Bayram Günü Bile Okumayı Bırakmıyordu ............ 97 60. İbnu’l-Bağdâdî Uyku Ağır Basmadıkça Uyumazdı ............................... 98 61. Fakih İbn Mahmiş ez-Ziyâdî Can Çekişirken Derek Garantisi Hususunda Fetva Veriyordu ...................................... 98 62. Ebû Nu’aym’a Yolda Okunması ........................................................ 100 63. Bîrûnî Can Çekişip Nefesi Gelip Giderken Bile Feraiz Meselesini Öğreniyordu ......................................................... 100 64. Suleym er-Râzî ya Kitap İstinsah Eder ya Ders Verir ya Kitap ya da Kur’an Okurdu. Boş Zamanı Yoktu ............................ 101 65. Hatîb Bağdâdî Yolda Yürürken Elindeki Eseri Mütalaa Ederdi .......... 102 66. İmâmu’l-Harameyn Uyumayı ve Yemeği Âdet Olduğu Şekilde Değil Mecbur Kaldığında Yapardı ................... 102 67. İmâmu’l-Harameyn Elli Yaşında Olmasına Rağmen Dil Bilgisi Üstadı Bir Âlime Öğrencilik Yapıyor ................................. 103 68. Ya’kûb en-Necîremî Kitabını Yürürken Mütalaa Ederdi ..................... 103 69. İbn Akîl ve İbnu’l-Cevzî Vakti Değerlendirme Hususunda Zirvenin Zirvesiydiler ....................................................................... 104 70. İbn Akîl Âdemoğullarının Zekilerinden Birisiydi .............................. 104 71. İbn Akîl Ömründen Bir Saati Boşa Harcamazdı ................................ 104

72. İbn Akîl’in Zaman Kazanmak İçin Islatılmış Keki Ekmeğe Tercih Etmesi ................................................................................... 105 73. İbn Akîl’in Pek Çok Alanda Uzman Oluşu ve Çalışmalarının Çeşitliliği ... 105 74. Kitaplarından Biri Olan Funûn Sekiz Yüz Cilt .................................. 105 75. İlim Talebi, Zamanın En Güzel Değerlendirildiği ve Allah’a Yaklaşıldığı Bir Şeydir ....................................................... 106 76. İbn Akîl Vefatı Anında, “Bırakın Beni de Allah’a Kavuşacağım İçin Sevineyim.” Diyordu ................................. 106 77. Az Aza Eklenince Çok Olur, Nitekim Sel de Damlalardan Oluşmaktadır .............................................................. 107 78. İbnu’l-Cevzî’nin Zamanı Değerlendirmek Suretiyle Eserleri Beş Yüzü Geçmiştir .......................................................................... 107 79. Vaktin Değerini Bilmenin ve Onu Her Zaman Daha İyiyle Doldurmanın Zarureti ................................................... 108 80. İnsanların Çoğu Zamanlarını Faydasız Şeylerle Zayi Etmektedirler .......... 108 81. İbnu’l-Cevzî’nin Tembel İnsanların Boş Konuşmalarından Allah’a Sığınması .............................................................................. 109 82. İbnu’l-Cevzî’nin Misafirler Geldiğinde Onlarla Konuşmasına Engel Olmayacak İşlerle Meşgul Olması ........................................... 110 83. Vaktin Değerini Sadece Başarılı İnsanlar Bilir .................................... 111 84. Selef Âlimlerin Vakti Değerlendirmeleri ve Zayi Etmekten Endişe Duymaları ............................................................................ 112 85. Selef Bilginlerin Zamanı Değerlendirmelerine Yönelik Mükemmel Örnekler ....................................................................... 113 86. Vakti Değerlendirmeye Yardımcı Olan Şeye Dair Açıklama ............... 113 87. Selef Bilginlerinin Gayretlerinin Fazlalığı ve Eserlerinin Fazileti ........... 114 88. İbnu’l-Cevzî’nin İlme Olan İştahı ve Kitaplara Düşkünlüğü .............. 115 89. Her Nefes Bir Hazine Sandığıdır. Sandığının Boş Olmasından Sakın .......... 116 90. İbnu’l-Cevzî Her Gün Dört Fasikül Yazıyordu .................................. 116 91. İbnu’l-Cevzî’nin Vakti Değerlendirmek Suretiyle İki Bin Cilt Yazması ......... 117 92. İbnu’l-Cevzî’nin Kalem Tıraş Yontukları ile Gasil Suyu Isıtıldı, Yontuklar Arttı Bile ........................................ 117 93. İbn Teymiyye’nin “İbnu’l-Cevzî’nin Eserleri Bin Ciltten Fazladır.” Sözü ............................................................... 118 94. Zehebî’nin “İbnu’l-Cevzî Kadar Eser Yazan Biri Bilmiyorum.” Sözü ............ 118 95. Hasta ve Acı Çekmekte, Ancak Kendisine Okunmasını Devam Ettiriyor .... 118 96. Meristan Kadısı Esir Düşüyor ve Rumcayı Öğreniyor ........................ 119 97. Torun İbn Rüşd İki Gece Hariç İlimden Hiç Kopmadı ...................... 121 98. Faziletli Kâdî Beysânî’nin Neredeyse Zamanının Hiçbir Bölümü Zayi Olmaz, Mutlaka Taatle Geçerdi ......................... 122 99. Abdulğanî el-Makdisî’nin Vakitleri Değerlendirmesi ve Düzenlemesi ......... 124 100. Fahruddîn er-Râzî Yemeğe Giden Zamana Esef Ederdi .................... 125 101. Çocuğu Ölüyor Ama Üzüntü ve Kederi Onu Eser Telifine Devam Etmekten Geri Bırakmıyor .................................................. 125 102. İbn Sukeyne Vakitlerini Korur, Düzenler ve Salih Amellerle Doldururdu ....................................................... 127 103. İbn Sukeyne’nin Öğrencilerine Tembihi: Selâmun Aleykum’dan Başka Bir Şey Demeyin ................................ 128 104. İbn Saîd el-Endelûsî, Rahatı İlim Tahsilinde Bulurdu ...................... 128 105. Dede İbn Teymiyye Helaya Girerken Kendisine Kitap Okunurdu ......... 130

106. Hafız Munzirî Kendi Eserleri Dışında Eliyle Doksan Cilt ve Yedi Yüz Cüz Yazmıştır ................................................................ 131 107. Hafız Munzirî Yemek Yerken İlimle Meşgul Oluyordu .................... 132 108. Hafız Munzirî Medreseden ne Taziye ne de Tebrik İçin Çıkardı .......... 132 109. Hafız Munzirî’nin Değerli Oğlu Vefat Ediyor ve Cenazesini Medresenin Kapısına Kadar Uğurluyor ..................... 132 110. Tarihçi İbnu’l-Adîm el-Halebî Yolculukta Hayvana Binmiş Giderken İlim Yazardı ........................................... 133 111. İbn Mâlik ya Namaz Kılar ya Kur’an Tilavet Eder ya Eser Yazar ya da Kitap Okurdu ................................................... 133 112. İbn Mâlik’in Vefatından Önce Kendisine Okunan Sekiz Beyti Ezberlemesi .................................................................. 134 113. İmam Nevevî Yaklaşık İki Yıl Yanını Yere Koymamıştır ................... 134 114. Nevevî Kelimelerin Okunuşunu ve Geçen Meselelerin İzahını Not Ederek Her Gün On İki Ders Okurdu ...................................... 135 115. Nevevî Yirmi Dört Saat Boyunca Bir Kez Yemek Yerdi ..................... 135 116. Nevevî’nin Yemede, İçmede ve Yaşamında Zorunlu İhtiyaçlarla İdare Etmesi ve Buna Riayette Katı Kurallı Olması .......................... 136 117. İmam Nevevî Sadece Uyku Bastığında Çok Kısa Bir Süre Uyurdu ......... 136 118. Nevevî’nin Vesît Kitabını Dört Yüz Kere Mütalaa Etmesi ................. 136 119. Tabip İbnu’n-Nefîs Tıp, Fıkıh ve Vakti Değerlendirmek Hususunda İmamdı ................................. 137 120. İbnu’n-Nefîs’in Geceden Sabaha Kadar İbn Vâsıl ile İlmî Müzakere Yapması .............................................................. 138 121. İbnu’n-Nefîs’in Tıbba Dair Bazı Meseleleri Hamamda Yazması ........... 138 122. İbnu’n-Nefîs: Kan Dolaşımını Yedi Asır Önce Keşfeden Âlim .......... 139 123. Fakih İbnu’r-Rif’a, Hastalığı Uzun Sürmesine ve Acısının Şiddetine Rağmen Mütalaadan Kopmamıştır ................. 140 124. Üstad İbn Teymiyye, Zamanı Değerlendirmek Suretiyle Geriye Sayılamayacak Kadar Eser Bıraktı ................................................... 140 125. Üstad İbn Teymiyye Hastalığında ve Seferdeyken de Mütalaa Eder, İlmî Meseleleri Açıklardı ........................................... 141 126. Yüz Yaşındaki Uzun Ömürlü İbnu’ş-Şihne el-Haccâr’a Vefatından Kısa Bir Süre Önce Kitap Okunuyordu .......................... 142 127. Âlimlerin Sultanı İzz ibn Abdisselâm’ın Kız Torununa Vefat Ettiği Günde Hadis Okunuyordu ........................................... 142 128. eş-Şems el-Isbehânî’nin Yemek Esnasında ve Yemeğin Vücuttan Çıkışında Zaman Zayi Olmasın Diye Yemeği Azaltması .... 143 129. İbn Receb’in Kendisini Tamamen İlme Kaptırması .......................... 144 130. İbn Hacer ve Vakte Karşı Hırsı ........................................................ 144 131. Allame Ebû’d-Dıyâ ve İlme Olan Düşkünlüğünün Büyüklüğü ........... 146 132. İbnu’l-Kutub (Kitapların Çocuğu) Diye Lakap Takılan Hafız, İmam, Allame Suyûtî ve Zamanı Değerlendirmesi ........................... 146 133. İbrahim el-Halebî Sadece İlimle Meşgul Görülürdü ........................ 149 134. Cenk Meydanlarındaki Emir Kitap Yazıyor ..................................... 149 135. Şevkânî’nin Gece-Gündüz Boyunca Verdiği Derslerin Sayısı On Üç Kadardı ............................................................................... 149 136. İmam Muhammed Âbid es-Sindî Yolculuk Esnasında Bile Eser Yazar ve İstinsah Ederdi .......................................................... 150 137. Allame Abdullah Bâalevî Zifaf Gecesi Kendisini Mütalaaya Veriyor, Gelin Hanımla İlgilenmiyor ............................... 151

138. Âlûsî, Tefsirini Geceleri Yazdı. Gündüzleri de On Üç Ders Veriyordu ........... 151 139. Abdulhayy el-Leknevî Otuz Dokuz Yaşında Rahmetli Oldu.

Eserlerinin Sayısı ise Yüz Ondan Fazla ............................................ 153 140. Cemâluddîn el-Kâsımî, Vakitten İstifade Ettiği ve Vakte Karşı Çok Hırslı Olduğu için Kırk Dokuz Yaşında Vefat Etmesine Rağmen Geriye Yüzden Fazla Eser Bırakmıştır ........ 154 141. Üstad Tâhir el-Cezâirî’nin Zamanı Değerlendirmesi, İlim ve Tahsil için Tüm Geceyi Uykusuz Geçirmesi ........................ 155 142. Ümmetin Hakîmi Tânevî’nin Eserleri Bini Geçkin .......................... 157 143. Üstad Zehâvî ile Üstad Tabbâh Vefatlarından Bir Saat Önce Mütalaa Ediyorlardı .................................................. 157 144. Geçmiş Âlimlerin Eserleri Zamanı Hiç İsraf Etmediklerini Gösterir .......... 158 145. Önceki Âlimlerin Tefsire ve Ona Ait İlimlere Dair Bazı Kocaman Kitapları ................................................................... 158 146. Çok Eser Yazan İmamlar ................................................................. 160 147. İbn Cerîr Eserlerinin Çokluğu ve Güzel Tertibi Nedeniyle İslam Tarihindeki En Büyük Müelliftir ............................................ 160 148. Bâkıllânî Yetmiş Sayfa Telif Yazmadan Uyumazdı ............................ 160 149. İbn Ebî’d-Dunyâ, İbn Asâkir ve İbn Şâhîn’in Eserlerinin Fazlalığı .......... 161 150. İbn Hazm ve İbn Ebî Hâtim er-Râzî’nin Eserlerinin Fazlalığı ........... 161 151. el-Hâkim en-Neysâbûrî’nin Eserlerinin Fazlalığı ............................. 162 152. Ebû’l-Hasan el-Eş’arî’nin Eserlerinin Çokluğu ................................ 162 153. İbn Teymiyye, İbnu’l-Kayyım ve Beyhakî’nin Eserlerinin Çokluğu ........... 162 154. Muhammed ibn Suhnûn el-Mâlikî’nin Eserlerinin Çokluğu ............ 162 155. Ebûbekr İbnu’l-Arabî el-Meâfirî’nin Eserlerinin Fazlalığı ................ 162 156 Ebû Ca’fer et-Tahâvî’nin Kitaplarının Çokluğu ................................. 162 157. Ebû Ubeyde, İbn Sureyc ve İbn Habîb el-Endelûsî’nin Eserlerinin Fazlalığı ........................................................................ 163 158. Önceki Âlimlerden Bir Grubun Eserlerinin Büyüklüğü ................... 163 159. Sonraki Bazı Âlimlerin Eserleri Çok Olmasına Rağmen Önceki Âlimlerin Sayısal Çokluğuna Ulaşamamışlardır ................... 163 160. Vakitleri Değerlendirmeye Dikkat Etmek Ömrü Uzatır, Fazla Eser Vermeyi Sağlar ............................................................... 164 161. İbn Asâkir’in İslam Kütüphanesine Sunduğu Kitapların Azameti .......... 166 162. İbn Asâkir’in Büyük Azmi ve Gezdiği Bölgelerin Genişliği .............. 168 163. İbn Asâkir’in Kendisini Tamamen İlme Vermesi, Erkek-Bayan Hocalarının Fazlalığı, Çalışmalarının Son Derece Sağlamlığı ........... 170 164. Dinlediği Kitapların İbn Asâkir’e Geç Gelmesi ve Bunlar Gelene Kadar Endişeye Kapılması ................................... 172 165. Zamandan Tasarruf Nedeniyle Âlimlerin Yazılarının Kötü Olması ......... 173 166. Bir Kitabı Defalarca Okuyanlar ....................................................... 174 167. Her İşi Uygun Zamana Dağıtmanın Güzelliği .................................. 179 168. Ebû Hilâl el-Askerî Kışın Uzun Gecelerini Methediyordu ............... 181 169. Ezberlemenin En Uygun Olduğu Zamanlar ve Mekânlar ................ 182 170. Günahları Terk Etmek Hafızayı Güçlendirir .................................... 183 171. İlmi Müzakere Etmek Ezberlenmiş Olanı Korur ............................. 185 172. Alanında Uzman Bir İnsanla Yapılan Bir Saatlik Müzakere Saatlerce Hatta Günlerce Süren Mütalaa ve Ezberden Daha Yararlıdır ............................................................ 185 173. Ezberlerken ve Çalışırken Gürültü-Patırtıdan Uzak Kalmanın Güzel Oluşu ................................................................................... 186

174. Bıkkınlık ve Gevşeklik Olduğunda İnsanın Kendisini Kandırmasının Güzelliği ..................................... 186 175. Bıkkınlığın, Uyku Bastırması ile Tembelliğin Tedavisinin Bazı Yolları ........................................... 187 176. Mühim Olanla Meşgul Olmanın ve Onu Mühim Olmayana Takdim Etmenin Gerekliliği ............................................................ 189 177. el-Abbas el-Alevî’nin En Mühimi Önemliye Öncelemeye Yönelik Tavsiyesi ............................................................................ 191 178. Kalplerin Gezinti Yerleri ................................................................. 193 179. Elli, Yüz ve Daha Fazla Eser Yazan Âlimlerden Bir Kısmı ................ 194 180. Ey İlim Talibi! Zamanın ve Ömrün Geçip Gitmesi Hususunda Dikkatli Ol! .................................................................. 195 181. Ezan Ömrün Geçtiğini Hatırlatmaktadır ......................................... 196 182. Zamanı Kazanmaya ve Ondan Yararlanmaya Yardımcı Olacak Destekleyici Unsurlar ........................................... 196 183. Suyûtî’den İlim Talibinin Zaman Kazanması Gerektiğine Dair İki Beyit .................................. 198 184. İlim Talibinin Yemesi, Uyuması ve İstirahat Etmesi Zaruret Miktarıncadır ..................................................................... 200 185. Ebû’l-Vefâ ibn Akîl Diyor ki: Yemek İçin Elimden Geldiğince Az Vakit Ayırıyorum ...................... 201 186. Kâğıt ve Kalem Bulundurmak Zaman Kazanmak İçin Gerekenlerdendir ........................................ 201 187. İlim Almanın Usulleri ve Merhaleleri .............................................. 202 188. Giden Zaman Asla Geri Gelmez! Yarın da Senin Elinde Değil! ............ 203 189. İşleri Erteleyip Sonraya Bırakmak Afetlerdendir .............................. 205 190. Bir Şeyi Vaktinde Yapmak Makbuldür ve Doğrudur ........................ 206 191. Tembellik Kötü Bir Yoldaştır ve Rahatı Sevmek Pişmanlık Getirir .......... 207 192. Nefsin Faziletlere ve Kemâle Doğru Yükselmesi Yüceldiğinin Alametidir .................................................................. 208 193. Elde Etmenin Esası Sebat Etmektir ................................................. 209 194. Niyetlerin ve Emellerin Farklılığı .................................................... 210 195. İbnu’l-Cevzî Yüksek Hedefinden Bahsediyor .................................. 213 196. Nefse Şefkatli Davranmak Devamlı Çalışarak Yükselmenin Merdivenidir .............................................. 215 197. Eser Yazmaya Koşmak Ders Vermekten Daha Hayırlıdır ................. 218 198. Eser Yazımı ve Mütalaa, Ezberlemek ve Tekrar Etmekten Müstağni Kılmaz ............................................................................. 219 199. Zamanı Değerlendirmeye Yardımcı Olacak En Mühim Şeyler ......... 220 200. İmam Gazâlî Vakitleri Düzenleme Uyarısı Yapıyor .......................... 221 201. İbn Berhân Gündüzünün ve Gecesinin Saatlerini Düzenliyor ......... 221 202. Vakit Hayatın Kendisidir ................................................................. 222 203. Gençlik Dönemindeki Fıkıh Tahsili Daha İyi Yerleşip Kökleşir ........... 224 204. Hafsa bintu Sîrîn’in Sözü: Çalışmak Gençlikte Olandır ................... 225 205. Ahmed ibn Hanbel’in Sözü: Gençliği, Gömleğimin Yenindeyken Düşüveren Bir Şeye Benzetirim .................................. 227 206. Günümüzde İlim Talebeleri Arasında Zihnî Tembelliğin Yaygınlaşması ..................................................... 229 207. Torun Âlûsî ve Ders ile İlme Aşırı Hırsı ........................................... 230 208. İhtiyarlığında Gençliğinden ve Küçüklüğünden Daha Meşgul ve Daha Güçsüz Olacaksın ........................................ 230

209. Gençlik Döneminde İlim Talebine Acele Et ..................................... 232 210. Gençlik Azimle Çalışma ve Hazlar Dönemidir, Yaşlılık ise Zafiyet ve Rahatsızlıklar Dönemidir ................................................ 234 211. İhtiyarlıktan Sonra Kuvvet Azalır ve Geriler .................................... 236 212. İmam Gazâlî Sonraya Ertelemekten Sakındırıyor ............................ 241 213. Emir Usâme bin Munkiz İhtiyarlığın Bazı Alametlerini Zikrediyor ........... 242 214. Yaşlılığa Dair Şiirler ........................................................................ 244 215. Hayatın Tamamı Bir Meydandır ...................................................... 247 216. Dünya veya Din İşlerinden Yana Boş Kalmayasın ............................ 249 217. Vakit Sahip Olunan En Değerli Şey Ama Aynı Zamanda Zayi Edilen En Ucuz Şeydir de ........................................................ 249 218. Üstad Ahmed Emîn’in Vakti Korumaya ve Onu Zayi Etmenin Sonuçlarına Dair Makalesi .............................................................. 249 219. Vakit Hayatın Kendisidir ve Altından Daha Değerlidir .................... 254 220. Vakit Nakittir ve Keskin Bir Kılıçtır ................................................. 256 221. Vakit Kılıç Gibidir. Sen Onu Kesmezsen O Seni Keser .................... 257 222. Üstad Muhammed el-Gazâlî’den Vakitten İstifade Etmeye ve Zamandan İbret Almaya Yönelik Çok Değerli Sözler .................. 258 223. Vakitten Faydalanmak ve Zamandan İbret Almak ........................... 259 224. Akılcı Yatırım ................................................................................. 262 225. İbn Kudâme el-Hanbelî’nin Vasiyeti ................................................ 265 EKLER .............................................................................................. 269 ZAMANIN KIYMETİNE DAİR VECİZELER ......................................... 269 BEDİÜZZAMAN SAİD NURSÎ (1960)

ÇALIŞMA HAYATININ GENEL KANUNLARI ..................................... 275 ALİ FUAD BAŞGİL (1967)

MÜMİNE TAVSİYELER ...................................................................... 281 MEHMED ZÂHİD KOTKU (1980)

ZAMANIN KIYMETİNİ BİLELİM ........................................................ 285 MAHMUD ES’AD COŞAN (2001)

ZAMANDA İSRAF .............................................................................. 289 OSMAN NÛRİ TOPBAŞ

ZAMAN BİLİNCİ ................................................................................ 299 BÜNYAMİN ERUL

ZAMANI YAŞAMAK/ZAMANDA YAŞAMAK/ ZAMANLA YAŞAMAK ........................................................................ 303 GÜRBÜZ DENİZ

KİTABİYAT ........................................................................................ 311 DİZİN ................................................................................................ 325

BİR SEVDALININ HÜZÜN DOLU DUYGULARI

Kardeşim Muhammed Zâhid elinizdeki kitabı okuyunca duyguları coşup taştı. Rahmetli babamızı hatırlayarak aşağıdaki güzel yazıyı kaleme aldı: Peygamberlerin vârisi, âlimlerin imamı babacığım! Allah sana rahmet etsin! Sen ilmi en değerli kazanç, talep edilecek en hayırlı şey olarak gördün ve ona yönelip kendini verdin. Peşinden koşup talep edeni çok olsa da ilim senin için bitmesinden korkulmayan bir define, tükenmesinden endişe edilmeyen bir hazineydi.

Allah sana rahmet etsin babacığım! Sen âlimler âlimi, muttakiler muttakisi, salihler salihi, hatipler hatibi bir insandın.

Allah’ı andığında gözlerin yaşla dolardı. Az uyuduğundan göğsün döşekten uzak kalırdı. Sen dünyayı ebediyet yurduna geçişin köprüsü olarak gördün ve insanları İslam hidayetine davet ederek beşeriyetinin en hayırlısının sünnetine tabi oldun.

Böylece Allah’tan gelen iman nuru ve hitabet gücün seni güzelleştiriyor, zeki bir insanın hikmetiyle, maharetli bir üstadın sükûnetiyle sunduğun mücevher kıymetindeki konuşmalara meclisler ve minberler iştiyak duyuyordu.

Maşallah babacığım! Kokulu bitkileri solan ve vakti geçip gitti, yok oldu denilen İslam’a koku yaymayı tekrar kazandırdın.

Vakitleri koruman, dakikaları ve anları değerlendirmen açısından senin hayatın bir ibret ve öğüt idi.

Benim gözlerim seni sadece ya Kur’an ayetlerini okurken ya Rahmân’ın zikriyle mutmainken ya da Adnanoğullarının efendisinin sünnetine hizmet ederken gördü. Ben seni hep kitap okumaya eğilmiş veya bir mektuba cevap yazarken hatırlıyorum.

Böylece eşsiz bilgileri elde eder, faydalı malumatı toplayıp birikti17

KİTABI YAYINA HAZIRLAYANIN TAKRİZİ

Bismillâhirrahmânirrahîm.

Bir, Kahhâr, Azîz ve Gaffâr olan, kaderleri takdir eden, olan biten her şeyi yöneten, akıl ve izan sahiplerinin idrak etmesi için gündüzden sonra geceyi getiren, kullarından seçtiklerini uyandırıp hayırlılar zümresine dâhil eden, yine insanlardan uygun gördüklerini iyiler grubuna katan, sevdiklerine doğru yolu gösterip bu dünya yurdunda zahid kılan Allah’a hamd olsun. Seçtiği bu kullar, onun rızası ve ebediyet yurduna hazır olmak, onu kızdıracak şeylerden ve cehennem azabından kaçınmak için çaba sarf etmişlerdir. Sabah akşam, değişen her koşulda, tüm geceler ve gündüzler boyunca kemâl-i ciddiyetle kendilerini Allah’a itaate ve her an onu zikretmeye vermişler, kalpleri de nurun parıltılarıyla aydınlanmıştır.

Bütün nimetlerinden dolayı Allah’a sonsuz hamd ederim.

Onun fazlu kereminden daha fazlasını niyaz ederim. Ben şehadet ederim ki yüce, tek, hiçbir şeye muhtaç olmayan, Azîz ve Hakîm Allah’tan başka ilah yoktur ve ben yine şehadet ederim ki Muhammed onun seçkin kulu, rasulü, habibi ve halilidir.

Mahlukatın en şereflisi, öncekilerin ve sonrakilerin en değerlisidir. Allah’ın salat ve selamı ona, diğer peygamberlere, hepsinin evlâdu iyâline ve diğer tüm salih kullara olsun.1 İmdi; Elinizdeki, son derece kıymetli, insana yakın ve yoldaş, temel atma durumundaki ilim talipleri ile rehber durumundaki bil1

Bu başlangıç cümleleri rabbani âlim Nevevî’nin mübarek kitabı Ezkâr’dan alıntılanmıştır.

21

RAHMETLİ MÜELLİFİN SEKİZİNCİ BASKI İÇİN YAZDIĞI ÖNSÖZ

Bismillâhirrahmânirrahîm. Âlemlerin rabbi, her yardımın ve kolaylığın sahibi olan Allah’a hamd olsun. En mükemmel ve güzel salâtu selâm, efendimiz, müjdeci ve uyarıcı nebiye, âline, ashabına ve kıyamete dek onun aydınlık doğru yolu üzere yürüyenlere olsun.

Allah bu Muhammed ümmetinin bilginlerini, bize yaptıkları hizmetler nedeniyle en iyi şekilde mükâfatlandırsın. Çünkü onların güzel yaşantıları, salih amelleri, faydalı ilimleri, kazançla geçen vakitleri, müstefit olanlar ve ilim talipleri için —gerek hayatlarında ve gerekse vefatlarından sonra— en güzel ve en iyi teşvik edici model idi. Rahmet ve rıza yağmurlarını onların üzerine sağanak sağanak yağdırması, cennetin en yüksek odalarına yerleştirmesi; güzel konuşma, güzel amel işleme, faydalı ilim tahsil etme ve doğru bir yol tutmakta onlara uymayı bize sevdirmesi talep edilecek makam Allah’tır. Bunu O’ndan niyaz ediyoruz. İmdi, elinizdeki İslam Âlimlerinin Gözüyle Zamanın Kıymeti kitabımın sekizinci baskısıdır.1 Kitaba gerçekten de çok önemli ilaveler yaptım. Bunlar kitabın üçte bir hacminden daha fazla tutmaktadır. Gerçi beşinci baskıda da önemli pek çok ilave yapmış, bölümlerine başlıklar eklemiş, kitapta geçen isimler için eserin sonuna bir indeks hazırlamıştım ki bunlar dördüncü ve daha önceki baskılarda yoktu. Böyle yapmamdaki amacım şuy1

Rahmetli babam sekizinci baskının ilave yapılmış ikinci baskı olmasını öngörüyordu, ancak Allah’ın murat ettiği bir hikmetten dolayı on üçüncü baskıyı yaptı.

(Selman).

25

DÖRDÜNCÜ BASKIYA ÖNSÖZ

Bismillâhirrahmânirrahîm.

Kalemle öğreten, insana bilmediklerini belleten ve elçisi, Nebiyy-i Mükerrem Efendimiz Hz. Muhammed’i (sallellâhu aleyhi ve sellem) bizlere gönderen Allah Teâlâ’ya hamd olsun. Rabbim, ashabından, onlara hakkıyla tabi olanlardan, onların yolu üzere yürüyerek bilen, öğreten ve öğrenenlerden razı olsun.

Malum olduğu üzere, Allah Teâlâ Kur’an-ı Kerim’iyle ve âlemlerin efendisi elçisinin diliyle zamanın ve vakti belirlemenin hayatımızda ve amellerimizde ne kadar mühim olduğuna işaret etmiştir. Şer’i hükümleri bizlere beyan etmiş ve bunlara vakitleri ile eda edilmesi gereken süreler tayin etmiştir. Gevşek davranıp da vakitlerini geçirmekten bizleri sakındırmıştır. Allah Teâlâ bu şekilde amellerimizi tanzim edip belirlenen vakitlerde yapmamız yoluyla bizleri eğitmekte, terbiye etmektedir. Nitekim bir ayet-i celilede Allah Teâlâ şöyle buyurmaktadır: “Namaz, müminler üzerine, vakitleri belirli bir farzdır.”1 Abdullah ibn Mes’ûd’dan gelen bir rivayette o şöyle demektedir: Rasulullah’a (sallellâhu aleyhi ve sellem) “Allah katında en sevgili amel hangisidir?” diye sordum. Şöyle buyurdular: “Allah Teâlâ’nın en sevdiği amel vaktin başında kılınan namazdır.”2 1 2

4/Nisâ, 103.

Buhârî, Mevâkîtu’s-Salât, Bâbu Fadli’s-Salâti alâ Vaktihâ; Cihâd, Bâbu Fadli’lCihâd ve’s-Siyer; Edeb, Bâbu’l-Birri ve’s-Sıla; Tevhîd, Bâbun ve Semme’n-Nebiyyu Sallellâhu Aleyhi ve Selleme’s-Salâte Amelen; Muslim, Îmân, Bâbu Beyâni Kevni’lÎmâni Billâhi Teâlâ Efdalu’l-A’mâl; Tirmizî, Ebvâbu’s-Salât, Bâbu mâ Câe fî’l-Vakti’lEvveli mine’l-Fadl; Nesâî, Mevâkît, Bâbu Fadli’s-Salâti li Mevâkîtihâ. İmam Munâvî şöyle demiştir: “‘Allah katında en sevgili amel yani Allah katında se33

34

ZAMANIN KIYMETİ

Gerek erkek gerekse kadın her Müslüman için namaz ibadeti günde beş kez tekrarlanır. Eğer Müslüman kendisinden istenildiği gibi, namazı ilk vaktinde kılarsa bu, vakti koruma, belirlenen zaman dilimlerine dikkat etme, her amel için belirlenen zaman ölçeğine karşı hassas davranma yönünde müminin tabiatına bir ayarlama getirir. Bu da insanı zamandan murat edilen gayeyi tam olarak elde etmeye götürür. İlk önce Allah Teâlâ ardından da Nebi (sallellâhu aleyhi ve sellem) vakitleri belirlenmiş diğer pek çok ibadet arasında neden özel olarak namazı zikretmiştir? İşte burada büyük bir hikmet ortaya çıkmaktadır. Çünkü namaz günde beş kez tekrarlanmaktadır. Böylece peş peşe gelen kısa süreler içinde namazları eda eden kimse vakitlere karşı hassas olur; zaman dilimlerine dikkat eder ve her ibadeti belirlenen vakitte en güzel şekilde yapma alışkanlığı kazanır ve bu, hareketlerinde ve yaşantısında her zaman uyguladığı bir âdet ve tabiat hâline gelir.

Yüce İslam, namazın dışında pek çok ibadetin vaktini de belirlemiştir. Hac, zekât, oruç, fıtır sadakası, kurban, sefer, teyemmüm, mestler üzerine mesh, süt emzirme, talak, iddet, ric’i talakla boşanan hanıma tekrardan geri dönme, nafakanın ne kadar süreyle verileceği, borcun süresi, rehnin süresi, misafirlik müddeti, akika kurbanının kesileceği süre, hayız müddeti, nifas müddeti ve diğer meselelerle ilgili hükümlerde hep zamanı tayin etmiştir. Dinin bu şekilde vakit tayin etmesinde, gözettiği maslahat ve fayda vardır.

Bugün Müslümanların pek çoğu Yüce İslam’ın kendilerini yönlendirdiği bu önemli prensipten gafildir. Çünkü aziz dinin hükümleriyle mükellef tutuldukları ilk günden itibaren, özellikle de namaz kılmaları gerektiği andan itibaren sanki bu yönde öğretilip terbiye edilmiyorlarmış gibi, yapılacak işleri uygun zamanlara ayarlamayı gidip başkalarından alıp öğreniyorlar.

Müslüman, hayatını yaşarken vakit hususunda çok dikkatli olmalıdır. Her işini münasip ve uygun vakitte yapması gerekir. Vakit bir zaman ölçüsü olup Allah Teâlâ’nın insana verdivabı en fazla olan ibadet vaktin evvelinde kılınan namazdır.’ Bu hadis namazı vaktin başında kılmaya acele etmenin faziletini ifade etmektedir.” Feydu’l-Kadîr, I, 164.

Gerçekten de mümin her zaman en faziletli olanı yapmaya davet edilmiştir. Böylece vaktin başlangıcında yerine getirme alışkanlığı onun tabiatı ve karakteri olur.

35

DÖRDÜNCÜ BASKIYA ÖNSÖZ

ği en büyük nimetlerden biridir. Vakit, gerek âlimin ve gerekse öğrencinin hayatında hem sermaye hem de kazançtır. Akıllı kimsenin bunu boş yere heba etmesi, hayatını boşa geçirip çarçur etmesi uygun olmaz. İşte bu sebeple hem kendimi hem de benim gibileri vakti değerlendirmeye teşvik için bu sayfaları toparlayıp yazdım. Ümidim odur ki bu eserde zikredilen ecdadımız ve geçmiş âlimlerimizle ilgili haberlerden istifade edilir. Başarıyı temin eden Allah Teâlâ’dır.

Elinizdeki eser, İslam Âlimlerinin Gözüyle Zamanın Kıymeti adlı çalışmamızın dördüncü baskısıdır. Allah’ın (celle celâluh) lütfuyla beklenenin üzerinde alaka görmüş ve tutulmuştur. Okurlar, öğrenciler ve âlimler, okumak için teveccüh göstermişlerdir.

Kitap üzerinde duran herkes onu güzel bulmuş, pek çok insan istifade etmiştir. Bu hizmetten dolayı Allah Teâlâ’ya hamd ederim. İstikamet üzere bulunmanın ve doğruluğun hamisi O’dur.

Bu son baskıya vakti koruyup değerlendirme hususunda insanı teşvik eden bazı alıntılar ekledim. Vaktin ve zamanın hayatlarındaki değerini bilip dikkatli davranan öğrencilerin ve diğer insanların bu bilgilerden de istifade edeceklerini ümit ediyorum. Ayrıca onların istifade etmeleri sebebiyle bana salih dualarda bulunacaklarını ve benim onlarla beraber iyilik ve takva üzere yardımlaşanlardan olacağımı rabbimden umuyorum. Şüphesiz Allah Teâlâ iyilik yapanların hamisidir. Allah’ım! Efendimiz Muhammed’e (sallellâhu aleyhi ve sellem), âline, ashabına salâtu selâm eyle. Hamd olsun âlemlerin rabbi Allah’a (celle celâluh).

Abdulfettâh Ebû Gudde 13 Şaban 1406 (22 Nisan 1986) Riyad

İSLAM ÂLİMLERİNİN GÖZÜYLE

ZAMANIN KIYMETİ

BİRİNCİ BÖLÜM

GİRİŞ

Zamanın Kıymeti Bu küçük başlığın, konuşmayı gerektiren pek çok önemli yönü ve konusu vardır. Zamanın felsefeciler, tüccarlar, çiftçiler, zanaatkârlar, askerler, siyasiler, gençler, yaşlılar, öğrenciler, âlimler vb. yanında ayrı bir kıymeti vardır.

Ben bu çalışmamda sadece öğrenciler ve ilim ehli yanında zamanın kıymetinden bahsedeceğim. Ümit ediyorum ki bu açıklamalar gayretli gençlerimiz ve ilim taliplerinin iştiyaklarını artıracaktır. Özellikle de ilim taliplerinin ilme isteklerinin azaldığı, ciddi çalışanların hedeflerinin küçüldüğü, ilimle haşir neşir olan talebelerin azaldığı, bir şeyler yapma azminin kaybolduğu, tembellik ve miskinliğin kol gezdiği, tüm bunlar sebebiyle, ilim ehlinin saflarında ve çalışmalarında gerilemenin ve zayıflığın söz konusu olduğu şu günlerde, bu çalışma onların iştiyaklarını artıracaktır.1 İşte bu noktada diyorum ki: 1

Abid zatlardan Abdullah el-Umerî, İmam Mâlik’e mektup yazarak insanlardan kopmaya, ibadete yoğunlaşmaya ve ilimle meşguliyetten uzaklaşmaya teşvik eder. İmam Mâlik ona cevaben şunu yazar: “Allah Teâlâ rızıkları taksim ettiği gibi amelleri de taksim etmiştir. Bazı insanların gönlünün inşirahı namazla olurken oruçla olmaz. Bazısınınki de oruçta olmaz da sadakada olur. Bir başkasınınki de namazda olmaz da cihadda olur. İlmi yaymak ve öğretmek ise en hayırlı amellerdendir. Ben, Allah’ın bana gönül inşirahı verdiği bu işten hoşnudum. Benim yaptığım işin sizin yaptığınızdan daha aşağıda olduğunu düşünmüyorum. Her birimizin kendi işinde hayır ve iyilik üzere bulunduğunu düşünüyorum. Bu nedenle her ikimizin de kendisine taksim edilmiş işe razı olması gerekir.” İbn Kudâme el-Makdisî, Muhtasaru Minhâci’l-Kâsidîn, thk. Şuayb elArnaût, Abdulkâdir el-Arnaût, Dımaşk (Mektebetu Dâri’l-Beyân), 1978, s. 46 dipnot.

Halife Me’mûn bir gün çocuklarından birinin yanına girer. Çocuğun, elindeki 41

İKİNCİ BÖLÜM

İSLAM ÂLİMLERİNİN ZAMANA VERDİKLERİ KIYMET

1. İş Yapma Gücü, Bugünün İşini Yarına Bırakmamak Demektir Ebû Ubeyd Kâsım ibn Sellâm, Hasan Basrî’den şöyle dediğini rivayet etmektedir: “Hz. Ömer, Ebû Musa el-Eş’arî’ye şu mektubu yazdı: İmdi, iş yapabilme gücü, bugünün işini yarına ertelememendir. Lakin tersini yaparsanız işler peş peşe gelip yığılır. Bu sefer de hangisinden başlayacağınızı bilemezsiniz, fırsatı kaçırmış olursunuz.”1 2. İbn Mes’ûd’un Ömründen Geçen Güne Pişmanlığı Büyük sahabi Abdullah ibn Mes’ûd (radıyellâhu anh) şöyle demiştir: “Üzerine güneşin battığı, ömrümün eksildiği, ancak amelimin artmadığı bir güne duyduğum pişmanlık kadar başka bir şeye pişmanlık duymadım.”2 3. Bir Hayır Elde Etmeden Gününü Geçiren O Günü Zayi Etmiş, Kendisine de Zulmetmiştir Bir âlim ne kadar güzel söylemiştir: “Gününü bir hakkı ödemeden, bir farzı eda etmeden, şerefini pekiştirip güçlendiren bir iş yapmadan, hamd edilecek bir iş başarmadan, hayırlı bir işin te1 2

Kâsım ibn Sellâm, el-Hutab ve’l-Mevâiz, s. 204.

Abdullah ibn Mes’ûd, “Boş gördüğüm insana kızıyorum.” demiştir. Yine o şunu da söylemiştir: “Ne dünyası ne de ahiretiyle ilgili bir işle meşgul olmadan bomboş duran insana kızıyorum.” Ebû’d-Derdâ da şöyle demiştir: “Âdemoğlu! Yere ayağınla basabildiğin kadar bas, yakında o senin kabrin olacaktır. Âdemoğlu!

Senin hayatın günler demektir. Her bir gün geçince bir parçan gider. Âdemoğlu!

Anandan doğduğun günden beri ömrün bitip durmaktadır.” Beyhakî, Kitâbu’zZuhd, s. 52.

61

EKLER

ZAMANIN KIYMETİNE DAİR VECİZELER

BEDİÜZZAMAN SAİD NURSÎ (1960)

Her gün yirmidört saat sermaye-i hayatı Hâlıkımız bize ihsan ediyor. Tâ ki, iki hayatımıza lâzım şeyler o sermaye ile alınsın.1 Ömür sermayesi pek azdır. Lüzumlu işler pek çoktur.2 Dünya bir misafirhanedir. İnsan ise onda az duracaktır ve vazifesi çok bir misafirdir ve kısa bir ömürde hayat-ı ebediyeye lâzım olan levazımatı tedarik etmekle mükelleftir. En ehemm ve en elzem işler, takdim edilecektir.3 İ’lem Eyyühel-Aziz! Senin iktidarın kısa, bekan az, hayatın mahdud, ömrünün günleri ma’dud ve her şeyin fânidir. Öyle ise, şu kısa, fâni ömrünü fâni şeylere sarfetme ki, fâni olmasın.

Bâki şeylere sarfet ki, bâki kalsın.

Evet yaşadığın ömürden dünyada göreceğin istifade ancak yüz sene olur. Bu yüz sene ömrünü yüz tane hurma çekirdeği farzedelim. Bu çekirdekler iska edilip muhafaza edilirse, ilâmâşâallah semere verecek yüz tane ağaç olur. Aksi takdirde ateşe atıp yakmaktan başka bir istifadeyi temin etmez. Kezalik senin o yüz senelik ömrün de, şeriat suyu ile iska ve âhirete sarfedilirse, âlem-i bekada ilelebed semerelerinden istifade edeceksin.

Binaenaleyh semeredar yüz tane hurma ağacını terk ve yüz

1 2 3

ra ayak uydurmaya ve dakikaları değerlendirerek yaşamaya mecburdur. Bizim zamana bakışımızın ilham kaynağı Müslümanlardır...”

Yaşlı Alman Hoca, “Çıkabilirsiniz.” dediği zaman, hepimiz tarifi imkânsız bir mahcubiyet içindeydik. (İnternetten indirilmiştir).

Asâ-yı Mûsâ, Envâr Neşriyat, İstanbul-2011, s. 11.

Asâ-yı Mûsâ, s. 20.

Sözler, Türkiye Diyanet Vakfı, 2. baskı, Ankara-2016, s. 315.

269

ÇALIŞMA HAYATININ GENEL KANUNLARI

ALİ FUAD BAŞGİL (1967)

Her işin ve mesleğin kendi bünyesine göre çalışma ve işleme usul ve kuralları vardır. Bunu meslek sahipleri bilir. Bir de fiziksel ve zihinsel her türlü iş ve çalışma hayatının özellikle de başarılı olmanın, düşünen aklın şaşmaz kanunları hâlinde birtakım genel ve rasyonel kanunları vardır ki ben burada bunlardan benim bildiği kadarını açıklayacağım.

1. Çalışmak için uygun gün ve saat bekleme. Bil ki her gün ve her saat çalışmanın en uygun zamanıdır.

2. Çalışmak için uygun yer ve köşe arama. Bil ki her yer ve her köşe çalışmanın en uygun yeridir.

3. Bir günde ve bir zamanda yapman gereken bir işi (bir dersi, bir vazifeyi) ertesi güne bırakma. Zira her günün derdi gibi, işi de kendine yeter.

4. Bir zamanda yalnız tek bir iş yap, yalnız bir ders, bir kitap, hatta bir bölüm üzerinde çalış. Ta ki dikkattin ve kuvvetin yayılıp zayıflamasın. Bir zamanda birden fazla iş yapayım diyen, hiçbirini tam ve temiz yapamaz. Dünyaca tanınmış büyük İslam mütefekkiri İmam-ı Gazâlî’ye İhyâ-i Ulûm adlı muazzam eserini nasıl bir çalışma ile vücuda getirdiğini sormuşlar: “Bir zamanda yalnız bir bölüm, bir bahis, bir mesele üzerinde çalıştım.” demiş.

5. Başladığın bir işi (bir dersi, bir kitabı, bir vazifeyi yapıp bitirmeden başka bir işe (derse, kitaba ve vazifeye) başlama. Yarıda kalan iş başlanmamış demektir.

6. Bir günün işini (dersini, vazifesini) bitirdikten sonra ertesi gün ne iş yapacağına karar ver. Yahut hiç olmazsa çalışmaya

275

MÜMİNE TAVSİYELER

MEHMED ZÂHİD KOTKU (1980)

• Az ye.

• Az uyu.

• Az konuş.

• Cömert ol.

• Nefsine muhalefet et.

• Tevazulu, alçak gönüllü ol.

• Güler yüzlü ol.

• Dedikoduya karışma.

• Tefekkürü unutma.

• Mümkün olduğu kadar kimseden bir şey isteme.

• Katiyyen kimseyle münakaşa etme.

• Kimsenin ayıbını görme ve araştırma.

• Halka fazla meyletme.

• Kim bir şey isterse vermeye çalış.

• Tembellik etme.

• Zamanını boşa geçirme.

• Gaflet yerlerine hiç uğrama.

• Peygamber sallellâhu aleyhi ve sellemin sünnetine tam sarıl.

• Kardeşlerine itiraz etme, peki demeyi öğren.

• Ruhsatlarla değil, azimetle amel et.

• Muhakkak her gün Kur’an-ı Kerim’den bir bölüm oku.

• Dersini her gün muntazam yap.

• Tam edepli ol.

• Sabır dinin yarısıdır; unutma.

• Mekruhlardan mutlaka kaç.

• Şek ve şüpheden uzak ol, sıdk ehli ol.

• Öleceğini bilsen yalan söyleme.

• İzinsiz başkasının evine veya odasına girme.

• Aceleci olma.

281

ZAMANIN KIYMETİNİ BİLELİM

MAHMUD ES’AD COŞAN (2001)

Peygamber Efendimiz, “Zamanını bileni Allah rahmetine erdirsin.” buyuruyor.1 Zamanını bilmek ne demek?

Zaman; iki olay arasındaki geçen süre. Zaman bu ve geçiyor, daima çalışıyor. Biz durduğumuz zaman, zaman durmuyor. Biz dursak da uyusak da zaman akıp gidiyor. Ömür bitiyor. Sayılı nefesler sayıca azalıyor, tükenmeye doğru gidiyor. Onun için “Zaman çok kıymetli bir sermayedir.” denmiş.

Almanya’da dolaşıyoruz. Almancasını söyleyelim: Zeit ist geld. Yani, “Zaman para gibidir, zaman çok kıymetlidir.” diyorlar. Para nasıl kıymetliyse; cepleri doldurduğu zaman insanın göğsünü kabartan kocaman kocaman paralar nasıl kıymetliyse; zaman da kıymetli...

Zaman herkeste var ama zamanı boşa harcıyoruz. Zamanın kıymetini bilmiyor çoğu kimse... Zaman kahvelerde gidiyor.

Zaman stadyumlarda gidiyor. Zaman boş şeylerle geçiyor, elden kaçıyor. Ömür bitiyor, ortada bir şey yok... Dönüp baktığın zaman koca bir ömrü heder, boşa geçmiş bir ömür... Sonra çok kederleniyor insan, üzülüyor; “ah!” ediyor, “vah!” ediyor ama zaman bir daha geri gelmiyor. Zamanının kıymetini bilecek.

“Zamanın kıymetini bilmek” sözünden ben, birincisi; zamanın kadrini kıymetini, önemini bilmek diye anlıyorum. Zamanın çok kıymetli olduğunu, saniyesinin boş geçirilmemesi gerektiğini düşünüyorum, bir bu...

1

Ali el-Muttakî el-Hindî, Kenzu’l-Ummâl, III, 352; Munâvî, Feydu’l-Kadîr, IV, 29; Aclûnî, Keşfu’l-Hafâ, I, 488. Rivayet mevzu olarak değerlendirilmektedir. Bkz. Elbânî, Daîfe, IV, 253; Daîfu’l-Câmii’s-Sağîr, s. 458.

285

ZAMANDA İSRAF

OSMAN NÛRİ TOPBAŞ

İnsanoğlunun gerek meccânen, gerekse çalışıp kazanarak nâil olduğu bütün nîmetler, Cenâb-ı Hakk’ın bir lutfudur. Zîrâ nîmetleri yoktan var eden de, onları elde etmek için kulun muhtaç olduğu istîdat ve kuvveti ihsân eden de, Hak Teâlâ’dır.

Bu bakımdan insanoğlu, sâhip olduğu nîmetlerin, aslında sırf Allâh’ın bir lutfu olduğunu hatırından çıkarmamalıdır. Bunların, günün birinde hesâbı verilecek emânetler hükmünde olduğunun idrâki içinde yaşamalıdır. Zîrâ âyet-i kerîmede: “Bizim sizi boşuna yarattığımızı ve tekrar huzurumuza döndürülüp hesap vermeyeceğinizi mi sandınız?”1 buyrulmaktadır.

Dolayısıyla, sâhip olduğumuz maddî ve mânevî nîmetleri kullanırken, tamâmen serbest bırakılmadığımızı ve bunları rızâ-yı ilâhîye muvâfık bir şekilde kullanmak mecbûriyetinde olduğumuzu düşünmemiz îcâb eder.

Rabbimiz diğer bir âyet-i kerîmede de: “Nihâyet o gün (dünyâda faydalandığınız) nîmetlerden elbette ve elbette hesâba çekileceksiniz.”2 buyurarak büyük hesâbı hatırlatmakta ve mes’ûliyetimizi vurgulamaktadır.

Yâni Cenâb-ı Hak, lutfettiği nîmetleri elde etme yollarında olduğu gibi onları kullanmada da uyulması gereken birtakım ölçüler tâyin ve tesbit etmiştir. Bunları da, “helâller ve haramlar” olmak üzere beyan buyurmuştur. İşte israf da, Allâh’ın rahmet ve muhabbetini kaybetmeye, üstelik ilâhî gazabı celbetmeye sebebiyet veren haramlardan biridir. Âyet-i kerîmede şöyle buyrulur: “...İsrâf etmeyin; çünkü Allâh isrâf edenleri sevmez.”3

1 2 3

23/Mu’minûn, 115.

102/Tekâsur, 8.

6/En’âm, 141.

289

ZAMAN BİLİNCİ

BÜNYAMİN ERUL

Belki de hiçbir din, hiçbir kültür ve medeniyet, zamana son hak din İslam kadar önem atfetmemiştir. Zaman, Yüce Rabbimizin insanoğluna verdiği nimetlerin en başında yer alır. Yeryüzündeki birçok nimetin alternatifi veya yitirilmişse telafisi mümkün iken, geçen hiçbir anın geri getirilmesi asla mümkün değildir. Önemine binaen Kur’an-ı Kerim’de bazı sureler, Asr, Duhâ, Leyl, Fecr, Cum’a, Felâk gibi zaman ifadelerine yeminle başlar, isimlerini de bu ifadelerden alır. Yine pek çok ayette dehr, karn, asr, sene, yaz-kış, ay, gece-gündüz, sabah-akşam, kuşluk vakti, zeval ve gurub vakti, gece yarısı, an gibi vakitlerden söz edilir.

Bazen “süresi elli bin yıl olan bir günden”1 bazen de “göz kırpması veya daha az bir zamandan” bahsedilir.2 Hatta Yüce Rabbimiz öyle bir zamandan söz eder ki o vakit insan henüz adı anılan bir varlık bile değildir.3 Yine Kur’an’da öyle bir saatten bahsedilir ki kıyametin kopuşunun kastedildiği bu anın ne zaman gerçekleşeceğini Allah’tan başka hiç kimse bilemez.4 İşte Cenab-ı Hakk’ın bu iki zaman dilimi arasında insanoğluna verdiği kesintisiz nimetin adıdır zaman. Biz insanlar açısından ilk insan ve ilk peygamber Hz. Âdem’le başlayan bu kesintisiz nimet, yüzlerce asırdır, binlerce neslin üzerinden akıp gider.

Asır, yıl, ay, hafta, gün, saat, dakika, saniye, salise ve an... En uzunundan en kısasına kadar, her zaman dilimi geçer gider ve bir daha asla gelmez geri. Değerlendirebilenler için ne büyük servettir onlardan her biri. Özellikle asrımızda bırakın yılları, 1 2 3 4

70/Me’âric, 4.

16/Nahl, 77.

76/İnsân, 1.

7/A’râf, 187.

299

ZAMANI YAŞAMAK/ZAMANDA YAŞAMAK/ ZAMANLA YAŞAMAK

GÜRBÜZ DENİZ

Filozofların ekserisi, “Zaman, hareketin birimidir/sayımıdır.”1 düşüncesini paylaşır. Bu tanımın sosyal hayattaki karşılığı olarak, harekette olan için zaman vardır öncülünü kullanarak ifade edebiliriz. Hareket etmeyen için zaman durur. Bu, diyalektiğin en naif gerçeğidir. İnsani varlığımız, dünyanın dışındaki bir hareket kanununa bağlı olarak kendi güncesini belirliyor ve biz bu hareket kanununa öznel karşılıklar vererek yazgımızı inşa ediyoruz.

Kur’an bize evrenin hareketiyle ilgili gerçeği şu ayetlerle öğretir: “Gece onlar için bir mucizedir. Gündüzü ondan soyup alırız da onlar karanlığa gömülüverirler. Güneş, kendine özgü bir durak noktasına doğru akıp gidiyor. Azîz, Alîm’in takdiridir bu. Aya gelince, biz onun için de birtakım durak noktaları/ birtakım evreler belirledik. Nihayet o, eski hurma sapının eğrilmişi gibi geri döner. Güneşin Aya ulaşıp çatması gerekmiyor.

Gecenin de gündüzü geçmesi gerekmez. Her biri bir yörüngede yüzmektedir.”2 Kur’an; zihnimizi, hareketle-zamansal akış arasındaki gerçeklik konusunda sürekli canlı tutar. Nihai noktada insan yazgısı, başlangıç ve bitiş arasında değerini kuran bir vakte yazgılıdır. İki türlü de zamanın diyalektiğinin dışına çıkmamız mümkün değil. Evrenin hareketi bize bir ömür bağışlıyor ama ölüm bize hareket kanununun dışında bir gerçeklik alanı yaratarak bilinen zaman algısının nihayete erdiği bir durma/bekleyiş aralığı oluşturuyor. Bu zamanın yok hükmüne sokulmasıdır. Bu düşünceyi, ilk olarak zamanın izafiyetini sa1

2

Arno Borst; Avrupa Tarihinde Zaman ve Sayı Computus; çev. Zehra Aksu Yılmazer, Ankara 1997, s. 17.

36/Yâsîn, 37-40.

303

KİTABİYAT

Abdulhamîd, Muhsin, el-Âlûsî Mufessiren, Matbaatu’l-Meârif, Bağdat 1388. el-Aclûnî, Keşfu’l-Hafâ ve Muzîlu’l-İlbâs, hzr. Husâmuddîn el-Kudsî, 1. baskı, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut 1351 (İlk baskıdan ofset). el-Adnânî, Muhammed, Mu’cemu’l-Elğâti’l-Luğaviyyeti’l-Muâsıra, 2. baskı, Mektebetu Lubnân 1986.

Ahmed ibn Hanbel, Musnedu’l-İmâm Ahmed ibn Hanbel, el-Matbaatu’lMeymeniyye, Mısır 1313.

Ahmed ibn Hanbel, ez-Zuhd, hzr. Muhammed es-Saîd Zağlol, 1. baskı, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut 1406. el-Alevcî, Abdulhamîd, Muellefâtu İbni’l-Cevzî, Vezâretu’s-Sekâfeti’lIrâkiyye, Bağdat 1385.

Ali ibn Ebî Tâlib, Dîvânu Ali Radıyellâhu Anh, hzr. Abdurrahman elMistâvî, 1. baskı, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut 1424. el-Âlûsî, Mahmûd Şukrî, İthâfu’l-Emcâd fî mâ Yesıhhu bihi’l-İstişhâd, hzr. Adnân ed-Dûrî, Vezâretu’l-Evkâf, Irak 1402. el-Askerî, Ebû Hilâl, el-Hassu alâ Talebi’l-İlm ve’l-İctihâdi fî Cem’ih, elMektebu’l-İslâmî, Beyrut 1406. el-Ayderûs, Abdulkâdir ibn Şeyh, en-Nûru’s-Sâfir an Ahbâri’l-Karni’lÂşir, 1. baskı, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1405. el-Aynî, Umdetu’l-Kârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî, el-Matbaatu’l-Munîriyye 1348.

Bektaş, Sait, el-İmâmu’l-Fakîh el-Muhaddisu’ş-Şeyh Muhammed Âbid esSindî el-Ensârî Reîsu Ulemâi’l-Medîneti’l-Munevvere fî Asrih, 1. baskı, 1423. el-Beyhakî, Şu’abu’l-Îmân, hzr. Ebû Hacer Zağlol, 1. baskı, Dâru’lKutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1401.

311

312

ZAMANIN KIYMETİ

el-Beyhakî, ez-Zuhd, hzr. Âmir Haydar, 1. baskı, Muessesetu’l-Kutubi’sSekâfiyye, Beyrut 1408. el-Billifikî, Ebû İshak, el-Muktedab min Kitâbi Tuhfeti’l-Kâdim, hzr. İbrahim el-Ebyârî, 2. baskı, Dâru’l-Kitâbi’l-Lubnânî, Beyrut 1403. el-Buhârî, Sahîhu’l-Buhârî bi Şerhi Fethi’l-Bârî, el-Mektebetu’s-Selefiyye, Mısır 1380. el-Bustî, Ebû’l-Feth, Dîvânu Ebî’l-Feth el-Bustî, hzr. Durriyye el-Hatîb, Lutfî es-Sakkâl, Mecmeu’l-Luğati’l-Arabiyye, Dımaşk 1410. el-Bustî, Ebû’l-Feth, Kasîdetu Unvâni’l-Hikem, hzr. Abdulfettâh Ebû Gudde, 2. baskı, Mektebu’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 1412. el-Câhız, el-Buhelâ, hzr. Ahmed el-Avâmirî, Ali el-Cârim, ofset baskı, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Lübnan 1403.

Cemîlulazm (Cemil ibn Mustafa Bey), es-Subâbât fî mâ Vecettuhû alâ Zuhûri’l-Kutub mine’l-Kitâbât, hzr. Remzî Dımaşkıyye, 1. baskı, Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, Beyrut 1420.

Cemîlulazm (Cemil ibn Mustafa Bey), el-Musâraa ilâ Kaydi Evâbidi’lMutâlaa, hzr. Remzî Dımaşkiyye, 1. baskı, Dâru’l-Beşâiri’lİslâmiyye, Beyrut 1424.

Cemîlulazm (Cemil ibn Mustafa Bey), Ukûdu’l-Cevher fi Terâcimi men Lehum Hamsûne Tasnîfen fe Mie fe Ekser, el-Matbaatu’l-Ehliyye, Beyrut 1326. el-Cezâirî, Tâhir, Tevcîhu’n-Nazar ilâ Usûli’l-Eser, hzr. Abdulfettâh Ebû Gudde, 1. baskı, Muessesetu’r-Risâle, Beyrut 1416. el-Curcânî, eş-Şerîf, et-Ta’rîfât, 1. baskı, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1403. ed-Deylemî, el-Firdevs, hzr. es-Seyyid Besyoni Zağlol, 1. baskı, Dâru’lKutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1406. ed-Dimyâtî, el-Mustefâd min Zeyli Târîhi Bağdâd, hzr. Muhammed Mevlûd Halef, 1. baskı, Muessesetu’r-Risâle, Beyrut 1406.

Ebû Gudde, Abdulfettâh, el-Ulemâu’l-Uzzâb, 6. baskı, Mektebetu’lMatbûâti’l-İslâmiyye, 1419.

Ebû Hâtim, ez-Zuhd, hzr. Munzir Selîm, 1. baskı, Dâru Atlasi’l-Hadrâ, Riyad 1421.

Ebû Hayseme, el-İlm, hzr. Muhammed Nâsıruddîn el-Elbânî, 1. baskı, Mektebetu’l-Meârif, Riyad 1421.

Ebû Nuaym el-İsfahânî, Hilyetu’l-Evliyâ, Matbaatu’s-Seâde, Kahire 1351.

Ebû Ubeyd el-Kâsım ibn Sellâm, el-Hutab ve’l-Mevâiz, hzr. Ramadan Abduttevvâb, 1. baskı, Mektebetu’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, Kahire 1406.

313

KİTABİYAT

Ebû Şâme el-Makdisî, el-Murşidu’l-Vecîz ilâ Ulûmin Teteallaku bi’lKitâbi’l-Azîz, hzr. Tayyâr Altıkulaç, Dâru Sâdır, Beyrut 1395.

Ebû Temmâm, el-Vahşiyyât (el-Hamâsetu’s-Suğrâ), hzr. Abdulazîz elMeymenî, 3. baskı, Dâru’l-Meârif, Mısır Tsz. Ebû’t-Tayyib el-Luğavî, Merâtibu’n-Nahviyyîn ve’l-Luğaviyyîn, hzr. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrahim, Kahire 1955.

Ebû Zeyd el-Ensârî, en-Nevâdir, hzr. Muhammed Abdulkâdir Ahmed, 1. baskı, Dâru’ş-Şurûk, Mısır 1401.

Edvâu’ş-Şerîa, Mecelletu Kulliyeti’ş-Şerîa, Câmiatu’l-İmâm Muhammed ibn Suûd el-İslâmiyye, Riyad, sayı: V, yıl: 1394.

Emîn, Ahmed, Feydu’l-Hâtır, 4. baskı, Mektebetu’n-Nehda el-Mısriyye Tsz. el-Fârukî, Ebû Nasr, el-İfsâh fî Şerhi Ebyâti Muşkileti’l-İ’râb, hzr. Saîd elEfğânî, Câmiatu Bingâzî, 2. baskı, Libya 1974. el-Feyyûmî, el-Misbâhu’l-Munîr fî Ğaribi’ş-Şerhi’l-Kebîr, Matbaatu Mustafâ el-Bâbî el-Halebî, Mısır 1368. el-Ğassânî, Yusuf ibn Ömer, el-Mu’temed fî’l-Edviyeti’l-Mufrede, hzr.

Mustafâ es-Sekkâ, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut 1402. el-Gazâlî, Bidâyetu’l-Hidâye, hzr. yayınevindeki çalışma ekibinden bir grup, 1. baskı, Dâru’l-Minhâc, Cidde 1425. el-Gazâlî, Muhammed, Huluku’l-Muslim, 6. baskı, Dâru’l-Kalem, Dımaşk 1406. el-Ğazzî, Necmuddîn, el-Kevâkibu’s-Sâira bi A’yâni’l-Mie el-Âşira, hzr.

Cebrâîl Süleyman Cebbûr, 2. baskı, Dâru’l-Âfâk el-Cedîde, Beyrut 1979. el-Ğuneymî, Ahmed ed-Deyrebî, Ğâyetu’l-Maksûd li men Yeteâta’lUkûd, hzr. Mahmûd Nessâr, 1. baskı, Dâru’l-Cîl, Beyrut 1410. el-Hacendî, Muhammed Sultân, el-Ukûdu’d-Durriyye es-Sultâniyye fî mâ Yunsebu ilâ’l-Eyyâmi’n-Neyrûziyye, hzr. Muhammed Hayr Ramadân Yusuf, 1. baskı, Dâru İbn Hazm, Beyrut 1418.

Hacı Halîfe, Keşfu’z-Zunûn min Esâmi’l-Kutubi ve’l-Funûn, İstanbul 1360. el-Hacvî, Muhammed ibn el-Hasan, el-Fikru’s-Sâmî fî Târîhi’l-Fıkhi’l-İslâmî, Fas Rabat 1340; Nemnekânî baskısı, Dımaşk ve Kahire 1396. el-Hâkim en-Neysâbûrî, el-Mustedrek alâ’s-Sahîhayn, Hindistan Haydarabad Dekken 1334. el-Hâşimî, es-Seyyid Ahmed, Dîvânu’l-İnşâ ev Uslûbu’l-Hakîm fî Menheci’lİnşâi’l-Kavîm, 1. baskı, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1422. el-Hatîb el-Bağdâdî, el-Câmi’ li Ahlâki’r-Râvî ve Âdâbi’s-Sâmi’, hzr.

Mahmûd et-Tahhân, 1. baskı, Mektebetu’l-Meârif, Riyad 1403.

314

ZAMANIN KIYMETİ

el-Hatîb el-Bağdâdî, el-Fakîh ve’l-Mutefakkih, hzr. Âdil el-Azzâzî, 1. baskı, Dâru İbni’l-Cevzî, Demmam 1417. el-Hatîb el-Bağdâdî, el-Kifâye fî İlmi’r-Rivâye, Mektebetu’l-Nemnekânî, Medine Tsz. el-Hatib el-Bağdâdî, el-Muntehab min Kitâbi’z-Zuhd ve’r-Rekâik, hzr. Âmir Sabrî, 1. baskı, Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, Beyrut 1420. el-Hatîb el-Bağdâdî, Muveddihu Evhâmi’l-Cem’ ve’t-Tefrîk, Hindistan Haydarabad Dekken 1378. el-Hatîb el-Bağdâdî, Takyîdu’l-İlm, hzr. Yusuf el-Ûş, 2. baskı, Dâru İhyâi’s-Sunneti’n-Nebeviyye, 1395. el-Hatîb el-Bağdâdî, Târîhu Bağdâd, Matbaatu’s-Seâde, Mısır 1349.

Hayyâl, Muhammed Abdulhakîm, Minberu’l-Cumua, Dâru’d-Da’ve, Mısır Tsz. el-Heysemî, Mecmeu’z-Zevâid ve Menbeu’l-Fevâid, Mektebetu’l-Kudsî, Mısır 1352. el-Hilâlî, Humeyd ibn Sevr, Dîvânu Humeyd ibn Sevr el-Hilâlî, hzr.

Abdulazîz el-Meymenî, Mısır 1371. el-Hıllî, Safiyyuddîn, Dîvânu’l-Hillî Safiyyiddîn, Dâru Sâdır, Beyrut 1410. el-Hindî, Alâuddîn, el-Menhecu’l-Etem fî Tebvîbi’l-Hikem li’bni Atâ esSekenderî, hzr. Hasan es-Semâhi Suveydân, 1. baskı, Dâru’lKâdirî, Dımaşk 1418. el-Husrî, Ebû İshak, Zehru’l-Âdâb ve Semeru’l-Elbâb, hzr. Zeki Mubârek, Dâru’l-Cîl ofset baskısı, Beyrut Tsz. el-Huttelî, ed-Dibâc, hzr. İbrahim Sâlih, 1. baskı, Dâru’l-Beşâir, Dımaşk 1994. el-Huvânsârî, Ravdâtu’l-Cennât, el-Matbaatu’l-Haydariyye, Tahran 1390. el-Irâkî, Şerhu’l-Elfiyye, Fes-1304; Mısır 1355; Dâru’l-Kutubi’lİlmiyye’nin ofset baskısı, Beyrut Tsz. el-Irâkî, Tahrîcu Ehâdîsi’l-İhyâ, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut Tsz. Iyâd, Kâdî, el-İlmâ’, hzr. es-Seyyid Ahmed Sakr, Dâru’t-Turâs, Kahire 1389.

Iyâd, Kâdî, eş-Şifâ bi Ta’rîfi Hukûki’l-Mustafâ, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut 1404.

Iyâd, Kâdî, Tertîbu’l-Medârik, Beyrut 1384; Beyrut 1387. İbn Abdilberr, Câmiu Beyâni’l-İlm, Muniriyye baskısı, Kahire 1346; hzr. Ebû’l-Eşbâl ez-Zuhrî, Dâru İbni’l-Cevzî, 1. baskı, Demmam 1404. İbn Abdilhâdî, Zeylu İbn Abdilhâdî alâ Tabakâti İbn Receb, hzr. Mahmûd el-Haddâd, 1. baskı, Dâru’l-Âsıme, Riyad 1408.

315

KİTABİYAT

İbn Abdirabbih, el-İkdu’l-Ferîd, Lecnetu’t-Te’lîf ve’t-Terceme ve’n-Neşr, Mısır 1391. İbn Akîl el-Hanbelî, el-Funûn, el-Mektebetu’ş-Şarkiyye, Beyrut 1986. İbn Asâkir, Tebyînu Kezibi’l-Mufterî, Matbaatu’t-Tevfîk, Dımaşk 1347. İbn Atâillâh el-İskenderî, Tâcu’l-Arûs el-Hâvî li Tehzîbi’n-Nufûs, hzr.

Muhammed Ali Mucrî, Hâlid es-Surûcî, 1. baskı, Dâru İbni’lKayyım, Dımaşk 1419. İbn Başkuvâl, es-Sıla, hzr. İzzet el-Attâr el-Hüseynî, Kahire 1374. İbn Cemâa, Tezkiretu’s-Sâmi’ ve’l-Mutekellim bi Âdâbi’l-Âlim ve’lMuteallim, Hindistan Haydarabad Dekken 1354; Beyrut’ta bundan yapılan ofset baskı, Tsz. İbn Ebî Cemra el-Endelûsî, Behcetu’n-Nufûs ve Tehallîhâ, Matbaatu’sSıdk el-Hayriyye, Mısır 1348. İbn Ebî Hayseme, et-Târîhu’l-Kebîr, hzr. Âdil Sa’d, Eymen Şa’bân, 1. baskı, Ğarâs li’n-Neşr ve’t-Tevzî’, Kuveyt 1425. İbn Ebî Useybia, Uyûnu’l-Enbâ fî Tabakâti’l-Etibbâ, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1376. İbn Ebî’d-Dunyâ, Kasru’l-Emel, hzr. Muhammed Hayr Ramadân Yusuf, 1. baskı, Dâru İbn Hazm, Beyrut 1416. İbn Ebî’d-Dunyâ, Kelâmu’l-Leyâlî ve’l-Eyyâm li’bni Âdem, hzr. Muhammed Hayr Ramâdan Yusuf, 1. baskı, Dâru İbn Hazm, Beyrut 1418. İbn Ebî’l-Avvâm, Ebû’l-Abbas, Fedâilu Ebî Hanîfe ve Eshâbih, yazma nüsha. İbn Fehd, Lahzu’l-Elhâz bi Zeyli Tabakâti’l-Huffâz, hzr. Muhammed Zâhid el-Kevserî, Mektebetu’l-Kudsî, 1347. İbn Ferhûn, ed-Dîbâcu’l-Muzehheb fî Ma’rifeti A’yâni Ulemâi’l-Mezheb, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye’nin Mısır’daki Matbaatu’s-Seâde’nin 1330 yılında yaptığı baskıdan gerçekleştirdiği ofset baskı; hzr.

Muhammed el-Ahmedî Ebu’n-Nûr, Dâru’t-Turâs, Mısır Tsz. İbn Hacer, ed-Dureru’l-Kâmine, 2. baskı, Hindistan Haydarabad Dekken 1392. İbn Hacer, Lisânu’l-Mîzân, Hindistan Haydarabad Dekken 1329; thk. Abdulfettâh Ebû Gudde, 1. baskı, Mektebu’l-Matbûâti’lİslâmiyye, 1423. İbn Hacer, Nuzhetu’l-Elbâb fî’l-Elkâb, hzr. Abdulazîz es-Sudeyrî, 1. baskı, Mektebetu’r-Ruşd, Riyad 1409. İbn Hacer, Tehzîbu’t-Tehzîb, Hindistan Haydarabad Dekken 1325. İbn Hacer, Tevâli’t-Te’nîs bi Meâlî Muhammed ibn İdrîs, Dâru’l-Kutubi’lİlmiyye, Beyrut 1406.

316

ZAMANIN KIYMETİ

İbn Haldûn, Mukaddimetu İbn Haldûn, hzr. Hâmid et-Tâhir, 1. baskı, Dâru’l-Fecr li’t-Turâs, Kahire 1425. İbn Hallikân, Vefeyâtu’l-A’yân, el-Matbaatu’l-Meymeniyye, Mısır 1310. İbn Hazm, Cemheretu Ensâbi’l-Arab, Dâru’l-Meârif, Mısır 1382. İbn Humeys, Abdullah ibn Muhammed, eş-Şevârid, 2. baskı, yayınevi yok, 1406. İbn Iyâd, Muhammed, et-Ta’rîf bi’l-Kâdî Iyâd, hzr. Muhammed ibn Şerîfe, Vezâretu’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, Tsz. İbn Kâdî Şehbe, Tabakâtu’ş-Şâfi’iyye, Hindistan Haydarabad Dekken 1398. İbn Kesîr, el-Bidâye ve’n-Nihâye, Matbaatu Dâri’s-Seâde, Kahire 1351. İbn Kesîr, Tefsîru’l-Hâfız İbn Kesîr (Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm), Dâru’lEndelûs, Beyrut 1385. İbn Kudâme, Vasıyyetu İbn Kudâme, hzr. Muhammed Yusuf eş-Şurbecî, 1. baskı, Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, Dımaşk 1417. İbn Kunfuz, Usâme, el-İ’tibâr, Princeton University Press, Amerika 1930; Dâru’l-Asâle, Riyad 1407. İbn Mâce, Sunenu İbn Mâce, Matbaatu İsa el-Bâbî el-Halebî, Mısır 1372. İbn Mahlûf, Şeceretu’n-Nûr ez-Zekiyye fî Tabakâti’l-Mâlikiyye, el-Mektebetu’s-Selefiyye, Mısır 1349. İbn Manzûr, Lisânu’l-Arab, Dâru Sâdır, Beyrut Tsz. İbn Manzûr, Muhtasaru Târîhi Dımaşk li’bni Asâkir, Matbaatu’s-Sunneti’l-Muhammediyye, Kahire 1375. İbn Muflih el-Hanbelî, el-Âdâbu’ş-Şer’iyye ve’l-Minahu’l-Mer’iyye, Matbaatu’l-Menâr, Mısır 1348. İbn Munkiz, Usâme, Lubâbu’l-Âdâb, hzr. Ahmed Şâkir, Dâru’l-Kutubi’lİlmiyye, Beyrut 1410. İbn Receb, Fadlu İlmi’s-Selef alâ’l-Halef, hzr. Muhammed ibn Nâsır elAcmî, 1. baskı, Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, Beyrut 1416. İbn Receb, Zeylu Tabakâti’l-Hanâbile, Matbaatu’s-Sunneti’l-Muhammediyye, Mısır 1372. İbn Reşîk el-Mağribî, el-Umde fî Mehâsini’ş-Şi’ri ve Âdâbih ve Nakdih, hzr. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd, 2. baskı, Matbaatu’s-Saâde, Mısır 1374; hzr. en-Nebevî Şa’lân, 1. baskı, Mektebetu’l-Hâncî, Mısır 1420. İbn Şâkir el-Kutubî, Fevâtu’l-Vefeyât, Matbaatu Bolak, 1299. İbn Yaîş, Şerhu İbn Yaîş li’l-Mufassal li’z-Zemahşerî, İntişârâtu Nâsır Husrev’in İdâretu’t-Tıbâati’l-Munîriyye’den yaptığı ofset baskı, Tahran.

317

KİTABİYAT

İbnu’l-Cevzî, Hıfzu’l-Umr, hzr. Muhammed ibn Nâsır el-Acmî, 1. baskı, Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, Beyrut 1425. İbnu’l-Cevzî, Leftetu’l-Kebid ilâ Nasîhati’l-Veled, hzr. Eşref ibn Abdilmaksûd ibn Abdirrahîm, Mektebetu’l-İmâm el-Buhârî, İsmailiyye 1412. İbnu’l-Cevzî, Menâkıbu’l-İmâm Ahmed, Matbaatu’s-Seâde, Mısır 1934; hzr. Abdullah et-Turkî, Mektebetu’l-Hâncî, Mısır 1399. İbnu’l-Cevzî, el-Muntazam fî Târîhi’l-Mulûk ve’l-Umem, Hindistan Haydarabad Dekken 1357. İbnu’l-Cevzî, Sıfatu’s-Safve, hzr. Muhammed Revvâs Kal’acî, Mahmud Fâhûrî, Dâru’l-Va’y, Halep 1389. İbnu’l-Cevzî, Saydu’l-Hâtır, Dâru’l-Kutubi’l-Hadîse, Mısır Tsz.; Dâru’lFikr, I-III, Dımaşk 1380. İbnu’l-Cevzî, et-Tebsıra, hzr. Mustafâ Abdulvâhid, 1. baskı, Matbaatu İsa el-Bâbî el-Halebî, Mısır 1390. İbnu’l-Cevzî, Tenbîhu’n-Nâimi’l-Ğamr alâ Mevâsimi’l-Umr, hzr. Bessâm el-Câbî, 1. baskı, Dâru İbn Hazm, 1418; hzr. Muhammed elAcmî, 1. baskı, Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, Beyrut 1425. İbnu’l-Enbârî, Nuzhetu’l-Elibbâ fî Tabakâti’l-Udebâ, hzr. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrahim, Dâru Nahdati Mısr, Kahire Tsz. İbnu’l-Esîr, el-Kâmil, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut 1403. İbnu’l-Esîr, el-Lubâb fî Tehzîbi’l-Ensâb, Mektebetu’l-Kudsî, Kahire 1357. İbnu’l-Esîr, el-Mes’elu’s-Sâir, hzr. Ahmed Muhammed el-Havfî, Bedevî Tabâne, 2. baskı, Dâru’r-Rifâî, Riyad 1403. İbnu’l-Esîr, en-Nihâye fî Garîbi’l-Hadîs ve’l-Eser, Matbaatu İsa el-Bâbî el-Halebî, Kahire 1383. İbnu’l-Hatîb, Lisânuddîn, es-Sihr ve’ş-Şi’r, hzr. Muhammed Kemâl Şebâne, İbrahim el-Cemel, Dâru’l-Fadile, Tsz. İbnu’l-İmâd el-Hanbelî, Şezerâtu’z-Zeheb fî Ahbâri Men Zeheb, Mektebetu’l-Kuds, Mısır 1350. İbnu’l-Kayyım, el-Cevâbu’l-Kâfî li men Seele ani’d-Devâi’ş-Şâfî, Matbaatu Emîn Abdirrahman, Mısır 1346. İbnu’l-Kayyım, Ravdatu’l-Muhibbîn, Beyrut 1397. İbnu’l-Kayyım, Risâletu İbn Kayyım el-Cevziyye fî Esmâi Muellefâti İbn Teymiyye, el-Mecmeu’l-İlmî, Dımaşk 1380; ardından iki kez Beyrut’ta basılmıştır. İbnu’l-Kayyım, el-Vâbilu’s-Sayyib mine’l-Kelimi’t-Tayyib, el-Matbaatu’lMunîriyye, Mısır 1375.

318

ZAMANIN KIYMETİ

İbnu’l-Mubârek, ez-Zuhd, Meclisu İhyâi’l-Meârif, Hindistan Malkon 1385. İbnu’l-Verdî, Tetimmetu’l-Muhtasar fî Ahbâri’l-Beşer, el-Matbaatu’lVehbiyye, 1285. İbnu’n-Neccâr, Zeylu Târîhi Bağdâd, Hindistan Haydarabad Dekken 1398. İbnu’r-Rif’a, el-Îzâh ve’t-Tibyân fî Ma’rifeti’l-Mikyâl ve’l-Mîzân, hzr. Muhammed Ahmed İsmail el-Hârûf, 1. Baskı, Câmiatu Ummi’lKurâ, Merkezu’l-Bahsi’l-İlmî, 1400. İbnu’s-Salâh, Edebu’l-Muftî ve’l-Musteftî, müellifin Fetâvâ İbni’s-Salâh’ı ile birlikte, hzr. Abdulmu’tî Kal’acî, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut 1406. İbnu’s-Salâh, Edebu’l-Muftî ve’l-Musteftî, hzr. Muvaffak Abdulkâdir, Mektebetu’l-Ulûm ve’l-Hikem, Birinci Baskı, 1407. İbnu’s-Salâh, Mukaddimetu İbni’s-Salâh, hzr. Nûruddîn Itr, 1. baskı, elMatbaatu’l-İlmiyye, Halep 1350. İbnu’s-Salâh, Sıyânetu Sahîh-i Muslim mine’l-İhlâl ve’l-Ğalat, 1. baskı, Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1404. İbnu’s-Sunnî, el-Kanâa, Dâru’r-Ruşd, 1. baskı, Riyad 1409. el-İzz bin Abdisselâm, el-Kavâidu’l-Kubrâ, hzr. Neziyye Hammâd, Osman Damîriyye, Dâru’l-Kalem, 1. baskı, Dımaşk 1421.

Kal’acî, Muhammed Revvâs, Hadîsu’r-Rûh, 1. baskı, Dâru’l-Kevser, Riyad 1409.

Kal’acî, Muhammed Revvâs, el-Mevsûatu’l-Fıkhiyyetu’l-Muyessera, 1. baskı, Dâru’n-Nefâis, Beyrut 1421.

Kallâş, Ahmed, Min Bedâii’l-Hikem, 2. baskı, Mektebetu Dâri’l-İrfân, Halep 1424.

Kalyoncu, Paul, İbnu’n-Nefîs: Talîatu’l-Ahdi’l-İlmî fî’t-Tıbb, Vezâretu’lİrşâd ve’l-Enbâ’, Matbaatu Hukûmeti’l-Kuveyt, Kuveyt Tsz. el-Karî, Ali, Şerhu Şerhi’n-Nuhbe, Safvet Matbaası, İstanbul 1327. el-Kâsımî, el-Fadlu’l-Mubîn alâ İkdi’l-Cevheri’s-Semîn, 1. baskı, Dâru’nNefâis, Beyrut 1403. el-Kastallânî, el-Fethu’l-Mevâhibî fî Tercemeti’l-İmâm eş-Şâtıbî, hzr. İbrahim Muhammed el-Cermî, 1. baskı, Dâru’l-Feth, Amman 1421.

Katâye, Selmân, et-Tabîbu’l-Arabî İbnu’n-Nefîs, el-Muessesetu’l-Arabiyye li’d-Dirâsât ve’n-Neşr, Beyrut 1984. el-Kayravânî, İbn Ebî Zeyd, el-Câmi’ fî’s-Sunen ve’l-Âdâb ve’l-Megâzî ve’t-Târîh, hzr. Muhammed Ebû’l-Ecfân, Osman Bittîh, 1. baskı, Muessesetu’r-Risâle, Beyrut 1402. el-Kayravânî, Muhammed ibn Ahmed, Tabakâtu Ulemâi İfrikiyye ve Tûnis, ed-Dâru’t-Tûnisiyye, 1968.

319

KİTABİYAT

Kehhâle, Ömer Rıza, A’lâmu’n-Nisâ, el-Matbaatu’l-Hâşimiyye, Dımaşk 1379. el-Kerderî, Hâfızuddîn, Menâkıbu’l-İmâm Ebî Hanîfe, el-Muvaffak elMekkî’nin Menâkıb’ı ile birlikte, 1401. el-Keşmîrî, Enver Şâh, et-Tasrîh bi mâ Tevâtere fî Nuzûli’l-Mesîh, hzr. Abdulfettâh Ebû Gudde, 6. baskı, Mektebu’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 1425. el-Kettânî, Abdulhayy, Fihrisu’l-Fehâris ve’l-Esbât, 1. baskı, Dâru’lĞarbi’l-İslâmî, Beyrut 1402. el-Kevserî, Muhammed Zâhid, Makâlâtu’l-Kevserî, Matbaatu’l-Envâr, Mısır 1373. el-Kıftî, İnbâhu’r-Ruvât alâ Enbâhi’n-Nuhât, Dâru’l-Kutubi’l-Mısriyye, 1374. el-Kıftî, el-Muhammedûn mine’ş-Şuarâ, Dâru İbn Kesîr ofset baskısı, Dımaşk 1988. el-Kınâvî, es-Seyyid eş-Şerîf Mes’ûd, Fethu’r-Rahîmi’r-Rahmân fî Şerh-i Nasîhati’l-İhvân, Dâru’l-Fikr, Beyrut Tsz. Komisyon, el-Mu’cemu’l-Vesît, 4. baskı, Mektebetu’ş-Şurûk ed-Duveliyye, Mısır 1424. el-Kuleyb, Abdulmelik, Ravdatu’z-Zâhidîn, 2. baskı, Dâru’l-Erkâm, Kuveyt 1406. el-Kummî, Abbas, el-Kunâ ve’l-Elkâb, Matbaatu’l-İrfân, Lübnan Sayda 1358. el-Kureşî, Abdulkâdir, el-Cevâhiru’l-Mudıyye fî Tabakâti’l-Hanefiyye, hzr.

Abdulfettâh el-Hulv, Matbaatu İsa el-Bâbî el-Halebî, Mısır 1398. el-Kûsâ, Saîd Kâmil, eş-Şeyb, 1. baskı, Dâru’l-Fikr, Dımaşk 1406. el-Kuşeyrî, er-Risâletu’l-Kuşeyriyye, hzr. Abdulhalîm Mahmûd, Mahmûd ibn eş-Şerîf, Dâru’l-Kutubi’l-Hadîse, Mısır 1974.

Kürt Ali, Muhammed, Kunûzu’l-Ecdâd, Terakkî baskısı, Şam 1370; Dâru’l-Fikr, Dımaşk 1404.

Kürt Ali, Muhammed, el-Muâsırûn, Mecmeu’l-Luğati’l-Arabiyye, Dımaşk 1401.

Mahlûf, Haseneyn Muhammed, Safvetu’l-Beyân, 2. baskı, Vezâretu’lEvkâf, Kuveyt 1407.

Mahmûd, Salâhuddîn, Keyfe Tudîru Vaktek, 1. baskı, Dâru’t-Tevzî’ ve’nNeşri’l-İslâmiyye, Mısır 1417. el-Mâverdî, Edebu’d-Dunyâ ve’d-Dîn, hzr. Muhammed Fethî Ebûbekr, ed-Dâru’l-Mısriyyetu’l-Lubnâniyye, Kahire 1411. el-Maarrî, Ebû’l-Alâ, Risâletu’l-Melâike, (İthâfu’l-Fudalâ bi Resâili Ebî’lAlâ adıyla basılan risaleler içinde), hzr. Abdulhakîm el-Kâdî, Muhammed Abdurrezzâk Arafât, 1. baskı, Dâru’l-Hadîs, Kahire 1410.

320

ZAMANIN KIYMETİ

Mahcûb, Fâtıma, Kadıyyetu’z-Zemen fî’ş-Şi’ri’l-Arabî, eş-Şâb ve’l-Meşîb, Dâru’l-Meârif, Mısır 1980. el-Makkarî, Nefhu’t-Tîb, hzr. İhsan Abbas, Dâru Sâdır, Beyrut 1388. el-Makrizî, el-Ukûdu’l-Ferîde fî Terâcimi’l-A’yâni’l-Mufîde, hzr. Mahmûd el-Celîlî, 1. baskı, Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, Beyrut 1423. el-Medenî, Muhammed Muhammed, el-Kasasu’l-Hâdif kemâ Nerâhu fî Sûreti’l-Kehf, 1. baskı, el-Meclisu’l-A’lâ li’ş-Şuûni’d-Dîniyye, Mısır 1384. el-Mekkî, el-Muvaffak, Menâkıbu’l-İmâm Ebî Hanîfe, Dâru’l-Kitâbi’lArabî, Beyrut 1401. el-Merzûkî, Şerhu Dîvâni’l-Hamâse, hzr. Ahmed Emîn, Abdusselâm Hârûn, 1. baskı, Dâru’l-Cîl ofset baskısı, Beyrut 1411. el-Mizzî, Tehzîbu’l-Kemâl fî Esmâi’r-Ricâl, hzr. Beşşâr Ma’rûf, 1. baskı, Muessesetu’r-Risâle, 1400-1413. el-Muhâyimî, Ali, Tabsîru’r-Rahmân ve Teysîru’l-Mennân bi Ba’di mâ Yuşîru ilâ İ’câzi’l-Kur’ân, Peşaver’deki el-Mektebetu’n-Nu’mâniyye’nin Mısır’daki Bulak baskısından yaptığı ofset baskı, Tsz. Muhtâru’l-İkdi’l-Ferîd, yazarı yok, Muessesetu İzziddîn li’t-Tıbâ ve’nNeşr, Beyrut 1408. el-Munâvî, Feydu’l-Kadîr bi Şerhi’l-Câmii’s-Sağîr, Matbaatu Mustafâ Muhammed, Mısır 1356.

Mu’nis, Hüseyin, Atlasu Târîhi’l-İslâm, Dâru’z-Zehrâ, Kahire 1407. el-Munzirî, et-Terğîb ve’t-Terhîb, hzr. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd, 1. baskı, el-Mektebetu’t-Ticâriyye, Mısır 1387. el-Murtazâ, Ebû’l-Hüseyin, Emâli’l-Murtazâ, hzr. Muhammed Ebû’lFadl İbrahim, el-Mektebetu’l-Asriyye, 1. baskı, Beyrut 1425.

Muslim, Sahîhu Muslim (Nevevî şerhiyle birlikte), Mısır 1347. en-Nehrevânî, el-Celîsu’s-Sâlih el-Kûfî ve’n-Nâsihu’ş-Şâfî, hzr. Muhammed Musa el-Havlî, 1. baskı, Dâru Âlemi’l-Kutub, Beyrut 1981. en-Nesâî, Sunenu’n-Nesâî, hzr. Abdulfettâh Ebû Gudde, fihristli basım, 3. baskı, Mektebetu’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 1415. en-Nevevî, Bustânu’l-Ârifîn, Matbaatu Zeyd ibn Sâbit, Dımaşk 1405. en-Nevevî, el-Mecmû’, hzr. Muhammed Necîb el-Mutîî, 1. baskı, Mektebetu’l-İrşâd, Cidde Tsz. en-Nevevî, Şerhu Sahîh-i Muslim, Mısır 1347. el-Pesevî, Ya’kûb, el-Ma’rife ve’t-Târîh, Matbaatu’l-İrşâd, Bağdat 1394; Mektebetu’d-Dâr ofset baskısı, Medine. er-Râzî, Fahruddîn, Mefâtîhu’l-Ğayb, el-Matbaatu’l-Behiyye el-Mısriyye Tsz.

321

KİTABİYAT

Sa’d, Kâsım, Cemheretu Terâcimi’s-Sâdeti’l-Fukahâi’l-Mâlikiyye, 1. baskı, Dâru’l-Buhûs li’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye ve İhyâi’t-Turâs, Dubey 1423. es-Safedî, el-Vâfî bi’l-Vefeyât, Wiesbaden Franz Steiner Verlag baskısı, Türkiye 1381. es-Sâiğ, Abdulilâh, ez-Zemen inde’ş-Şuarâi’l-Arab kable’l-İslâm, Dâru’rReşîd li’n-Neşr, Vezâretu’s-Sekâfe ve’l-İ’lâm, Irak 1982. es-Sâmerrâî, Yunus eş-Şeyh İbrahim, Târîhu Ulemâi Bağdâd fî’l-Karni’rRâbi’i Aşera el-Hicrî, 1. baskı, Vezâretu’l-Evkâf el-Irâkiyye, 1402. es-Sarîfinî, İbrahim ibn Muhammed, el-Muntehab mine’s-Siyâk li Târîhi Neysâbûr li’l-İmâm Abdilazîz ibn İsmail el-Fârisî, hzr. Muhammed Ahmed Abdulazîz, 1. baskı, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1409. es-Seâlebî, Men Ğâbe anhu el-Mutrib, hzr. Yunus es-Sâmerrâî, 1. baskı, Âlemu’l-Kutub, Beyrut 1407. es-Seâlebî, el-Muntehil, hzr. Ahmed Ebû Ali, Mektebetu’s-Sekâfeti’dDîniyye ofset baskısı, Kahire Tsz. es-Seâlebî, Yetîmetu’d-Dehr fî Mehâsini Ehli’l-Asr, hzr. Muhyiddîn Abdulhamîd, 2. baskı, el-Mektebetu’t-Ticâriyye, Kahire 1375. es-Sebtî, Ali ibn Ahmed, Tenzîhu’l-Enbiyâ, hzr. Muhammed Rıdvân edDâye, 1. baskı, Dâru’l-Fikri’l-Muâsır, 1411. es-Sehâvî, el-Cevâhir ve’d-Durer fî Tercemeti Şeyhi’l-İslâm İbn Hacer, hzr. İbrahim Bâcis, 1. baskı, Dâru İbn Hazm, 1419. es-Sehâvî, ed-Dav’u’l-Lâmi’, Mektebetu’l-Kudsî, Kahire 1355. es-Sem’ânî, el-Ensâb, Hindistan Haydarabad Dekken 1382. es-Subkî, Tâcuddîn, Tabakâtu’ş-Şâfi’iyyeti’l-Kubrâ, Matbaatu İsa elBâbî el-Halebî, Mısır 1382. es-Subkî, Tâcuddîn, Tabakâtu’ş-Şâfi’iyyeti’l-Vustâ, yazarın Kubrâ’sındaki dipnotlar vesilesiyle yararlanılmıştır. es-Suyûtî, Buğyetu’l-Vuât fî Tabakâti’l-Luğaviyyîn ve’n-Nuhât, Matbaatu’sSeâde, Mısır 1326. es-Suyûtî, el-Câmiu’s-Sağîr min Hadîsi’l-Beşîri’n-Nezîr (el-Munâvî’nin Feydu’l-Kadîr’i ile birlikte), Matbaatu Mustafâ Muhammed, 1356. es-Suyûtî, Cem’u’l-Cevâmi’, yazma nüshadan ofset baskı, I-II, Mısır. es-Suyûtî, el-Muzhir fî Ulûmi’l-Luğa, hzr. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd vd., Matbaatu Musa el-Bâbî el-Halebî, Kahire Tsz. es-Suyûtî, Ukûdu’z-Zeberced alâ Musnedi’l-İmâm Ahmed, hzr. Ahmed Abdulfettâh Temmâm, Semîr Hüseyin Halebî, 1. baskı, Dâru’lKutubi’l-İlmiyye, 1407.

322

ZAMANIN KIYMETİ

es-Suyûtî, Zeylu’l-Mevdûât, el-Matbau’l-Alevî, Hindistan Leknev 1303. eş-Şevkânî, el-Bedru’t-Tâli’ bi Mehâsini men Ba’de’l-Karni’s-Sâbi’, Matbaatu’s-Seâde, Mısır 1348. eş-Şevkânî, Neylu’l-Evtâr, Matbaatu Mustafâ el-Bâbî el-Halebî, Mısır 1347. et-Taberânî, el-Mu’cemu’l-Kebîr, Vezâretu’l-Evkâf, Bağdat 1398. et-Tâî, Hâtim, Dîvânu Hâtim et-Tâî, Yahya ibn Mudrik’in çalışması, Hişâm el-Kalbî rivayeti, hzr. Âdil Süleyman el-Cemmâl, 1. baskı, Matbaatu’l-Medenî, Mısır Tsz. et-Tâî, Muhammed ibn Muhammed, el-Erbeûne’t-Tâiyye: İrşâdu’sSâirîn ilâ Menâzili’l-Muttekîn, hzr. Ali Hüseyin el-Bevvâb, Birinci baskı, Mektebetu’l-Meârif, Riyad 1417.

Taşkörüzâde, Miftâhu’s-Seâde ve Misbahu’s-Siyâde, 1. baskı, Dâru’lKutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1405.

Taşköprüzâde, eş-Şekâiku’n-Nu’mâniyye fî Ulemâi’d-Devleti’l-Osmâniyye, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî’nin ofset baskısı, Beyrut 1395. et-Tihâmî, Ali ibn Muhammed, Dîvânu’t-Tihâmî Ali ibn Muhammed, hzr. Muhammed Abdurrahman er-Rebî’, 1. baskı, Mektebetu’lMeârif, Riyad 1402. et-Tirmizî, Câmiu’t-Tirmizî, hzr. Ahmed Şâkir, 2. baskı, Matbaatu Mustafâ el-Bâbî el-Halebî, Mısır 1398. et-Tirmizî, eş-Şemâilu’l-Muhammediyye (Bâcûrî’nin şerhiyle birlikte), Matbaatu’l-İstikâme, Mısır 1353.

Tûkân, Kadri Hâfız, Turâsu’l-Arabi’l-İlmî fî’l-Felek ve’r-Riyâdât, 3. baskı, Dâru’l-Kalem, Mısır 1383. el-Veşşâ’, el-Muveşşâ, Dâru Sâdır, Beyrut 1418. el-Yağmûrî, Nûru’l-Kabesi’l-Muhtasar (el-Muktebes fî Ahbari’n-Nuhâti ve’l-Udebâi ve’ş-Şuarâi’l-Ulemâ), hzr. Rudolf Sellheim, 1. baskı, Wiesbaden Franz Steiner Verlag, Almanya 1384.

Yâkût el-Hamevî, Mu’cemu’l-Udebâ, Dâru’l-Me’mûn, Mısır 1355; hzr. İhsan Abbas, 1. baskı, Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, Beyrut 1993. ez-Zebîdî, Şerhu’l-İhyâ: İthâfu’s-Sâdeti’l-Muttekîn, el-Matbaatu’l-Meymeniyye, Mısır 1311. ez-Zebîdî, Tâcu’l-Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs, Matbaatu’l-Hayriyye, Mısır 1306. ez-Zehebî, Mu’cemu’ş-Şuyûh, hzr. Muhammed el-Habîb el-Hîle, 1. baskı, Mektebetu’s-Sıddîk, Taif 1408. ez-Zehebî, Siyeru A’lâmi’n-Nubelâ, Muessesetu’r-Risâle, Beyrut 1401.

323

KİTABİYAT

ez-Zehebî, Târîhu’l-İslâm, hzr. Ömer Tedmurî, 1. baskı, Dâru’l-Kitâbi’lArabî, 1407-1415. ez-Zehebî, Tezkiretu’l-Huffâz, 3. baskı, Hindistan Haydarabad Dekken 1375. ez-Zemahşerî, Esâsu’l-Belâğa, Matbaatu Evlâdi Orfand, Kahire 1372. ez-Zernûcî, Ta’lîmu’l-Muteallim Tarîka’t-Taallum, hzr. Salâh el-Haymî, Nezîr Hamdân, 2. baskı, Dâru İbn Kesîr, Dımaşk 1407. ez-Ziriklî, el-A’lâm, 3. baskı, 1389 ve 5. baskı, 1988, Beyrut.

DİZİN

A a’lâ-yı illiyyîn 270 Abbas ed-Dûrî el-Bağdâdî 78 Abbas ibn el-Velîd el-Fârisî 174 Abbas ibn Hasan 191 Abbasi halifesi 70 Abd ibn Humeyd 77 Abdulazîm el-Munzirî 131, 132, 167 Abdulğâfir el-Fârisî 103, 176 Abdulğâfir ibn İsmail ibn Abdilğâfir 176 Abdulğanî el-Makdisî 124 Abdulhamîd el-Alvecî el-Irâkî 117 Abdulhayy el-Kettânî 178 Abdulhayy el-Leknevî el-Hindî 153 Abdulkâdir el-Ayderûsî 146 Abdullah ibn Abbas 48 Abdullah ibn Melik 78 Abdullah ibn Mes’ûd 61 Abdullah ibn Mubârek 78 Abdullah ibn Muhammed el-Begavî elBağdâdî 92 Abdullah ibn Ömer ibn Yahya Bâalevî 151 Abdullah ibn Rûmî 78 Abdullatîf el-Bağdâdî 123 Abdulmelik ibn Habîb 163 Abdulmelik ibn Mervân 65 Abdulvahhâb el-Enmâtî 115 Abdulvahhâb ibn el-Emîn 171 Abdurrahîm ibn Ali ibn el-Hasan ibn Ahmed el-Lahmî el-Askalânî el-Beysânî el-Mısrî 122 Abdurrahman ibn Ebî Hâtim 85, 161 Abdurrahman ibn Mehdî 66, 68, 78, 190 Abdurrahman ibn Mekkî el-İskenderânî 142

Abdurrezzâk es-San’ânî 78 Abdurrezzâk ibn Ebî Nasr et-Tabesî 178 Âdem (Hz.) 299 Âdemoğlu 63, 113 Âdemoğulları 79, 104, 180 ahiret 219, 256, 260; ~ düşüncesi 294; ~ işleri 250; ~ saadeti 43 ahlakı eksik kimseler 192 Ahmed ed-Deyrebî el-Guneymî eş-Şâfiî 239 Ahmed Emîn 249 Ahmed ibn Ali ibn Hacer el-Askalânî 144 Ahmed ibn Atâillâh es-İskenderî 54 Ahmed ibn Fâris er-Râzî 229 Ahmed ibn Hanbel 46, 78, 79, 82, 184, 227 Ahmed ibn Kâsım el-Bûnî 179 Ahmed ibn Merduveyh 100 Ahmed ibn Ömer el-Muzecced el-Yemenî ez-Zebîdî 189 Ahmed ibn Yahya 87, 224 Ahmed Şevkî 223 Ahmed Ubeyd 175 akli faaliyet 180 ‘Alâuddîn ibnu’n-Nefîs Ali ibn Ebî Hazm el-Karşî 137, 238 âlem-i beka 269, 270 Ali (Hz.) 64 âlî cüzler 172 Ali ibn Haşrem 184 Ali ibn Muhammed el-Mısrî 95 Ali ibn Muhammed ibn Ali en-Neysâbûrî summe’l-Bağdâdî 177 Ali ibn Ubeydullâh es-Simsimî 88 Ali ibnu’l-Medînî 78, 79

325

326

ZAMANIN KIYMETİ

âlî isnad 120, 127 Ali Paşa 159 âlimlerin: ~ sözleri 106; ~ yazıları 173, 174 Aliyyu’l-Kârî 187, 195, 207 Alkame 225 Allah: ~’a itaat 53; ~’ın ayetleri 147; ~’ın rahmeti 69, 71, 101, 102, 108, 136, 157; ~’ın zikri 293 altın nasihatler 185 Alûsî 152, 230 Alvecî 117, 118 amel-i salih 48, 53 Âmir ibn Abdikays 62, 108 Ammâr ibn Recâ 76 Arap: ~ âlemi 163; ~lar 55, 173, 199; ~ların hitapları 47 Arif ibn Atâillah el-İskenderî 205 Ârim 81, 85 Aristotales 175 ashâb-ı kirâm 290, 293 Âsım el-Baytâr 154 Askerimukrem 181 asl 42 asr 48, 299 ateş alevi 169 aylak hayvanlar 221 Azîzuddîn İsmail ibn el-Hüseyin elMervezî el-Alevî eş-Şerîf 126 Azrâil 291, 297

Birinci Dünya Harbi 279 Bîrûnî 100, 101 Bişr 64, 213 boş: ~ konuşmalar 109; ~ vakit 50, 251, 261, 296, 297 Buhârî 46, 49, 52, 76, 78, 82, 142, 160, 172, 177, 178, 179, 184, 262 Burhânuddîn el-Halebî 178 Burhânuddîn ez-Zernûcî 201 Burhânuddîn İbrahim er-Reşîdî 138 Bustî 54, 186, 216, 232, 240, 248 büyük âlem 44 C Ca’fer ibn Ahmed en-Neysâbûrî elHasîrî 75 Ca’fer ibn Muhammed 91 Câhız 83 Cârullâh ibn Fehd 148 Câsim ibn Bedr el-Mutavvi’ 28 Cemîlu’l-Azm ed-Dımaşkî 194 cenaze namazı 80, 132 cennet halkı 292 Cessâs ibn Bişr 64 Cuma 112 el-Cuveynî 103, 177 Cüneyd-i Bağdâdî 297

D darb-ı mesel 206, 221 Dâvûd et-Tâî 113 B Dıyâuddîn 131, 132, 178 Bâbu’s-Sehv 137 dil: ~ bilgisi 87, 94, 176; ~ bilimci 176, Bâbu’z-Zehveme 138 177, 240 Bağdat 78, 87, 90, 92, 93, 102, 117, dünya: ~ ehli 128; ~ nimetleri 123 122, 128, 151, 159, 167, 168, 194, 247, 277 E Bahâuddîn ibnu’n-Nehhâs el-Halebî Ebû Abdillah 66, 67, 82, 94, 118, 130, 107, 203 177, 184 Bahâuddîn Kâsım 169 Ebû Abdillah el-Bağdâdî 98 Bâkıl 239 Ebû Abdillah el-Hüseyin ibn Ahmed Baki mezarlğı 80 ibn Ca’fer 98 bayram günleri 97 Ebû Abdillah ibn el-Hâkim eş-Şehîd beden: ~ hastalıkları 199; ~î bıkkınlık 94 199; ~sel sükûnet 180 Ebû Abdillah ibn el-Kayyım 130 Bedruddîn 136, 226 Ebû Abdillah Muhammed ibn el-Fadl Belazur 184 el-Ferâvî en-Neysâbûrî 118 Belh ilkbaharı 194 Ebû Abdillah Muhammed ibn Fadl ibn Benû Iyad kabilesi 239 Ahmed el-Ferâvî en-Neysâbûrî 177 Beyhakî 148, 162, 172 Ebû Abdillah Sufyân ibn Saîd es-Sevrî Beysan kadılığı 122 66 el-Beysânî 122 Ebû Abdirrahman Abdullah ibn MesleBezzâr 51, 68 me el-Ka’nebî el-Medenî 85 Bikâî 145 Ebû Abdullah el-Hâkim 162

327

DİZİN

Ebû Abdurrahman es-Sülemî 296 Ebû Ali el-Hasan ibn Reşîk el-Kayravânî 180 Ebû Ali ibn el-Vezîr 172 Ebû Ali ibn eş-Şibl 206, 217 Ebû Âsım el-Abbâdî 99 Ebû Bekr Bennânî 206 Ebû Bekr el-Hatîb 224 Ebû Bekr ibnu’l-Arabî el-Meâfirî 162 Ebû Berze el-Eslemî 51 Ebû Ca’fer Tahâvî 82, 83, 89, 91, 93, 162 Ebû Dâvûd 78, 82 Ebû Ğânim Muhammed 133 Ebû Hafs Ömer ibn Ahmed ibn Osman el-Bağdâdî 96 Ebû Hanîfe 70, 72, 73, 115, 122, 159, 163, 184 Ebû Hâtim er-Râzî 78, 79 Ebû Hâtim Muhammed ibn İdrîs elHanzalî er-Râzî 86 Ebû Hayyân 159 Ebû Hâzim ibn Seleme 204 Ebû Hilâl el-Hasan ibn Abdillah elAskerî 70, 88, 93, 152, 181, 186, 245 Ebû Hureyre 46 Ebû Huzeyfe 85 Ebû İsa et-Tirmizî 77 Ebû İshak el-Bermekî 120 Ebû İshak İbrahim ibn Ahmed ibn Ali ibn Sâlim el-Bekrî el-Cibniyânî 94 Ebû İshak İbrahim ibn Ali eş-Şîrâzî 176 Ebû İshâk Şîrâzî 137 Ebû İsmâîl el-Herevî el-Hanbelî 54 Ebû Muhammed Abdullah ibn İshak 175 Ebû Muhammed Abdurrahman ibn Ebî Şureyh el-Ensârî 92 Ebû Muhammed Ali ibn Hazm 161 Ebû Muhammed el-Haşşâb 115 Ebû Muhammed el-Kâsım 172 Ebû Musa el-Eş’arî 61, 205 Ebû Nasr Abdullah ibn Ali et-Tûsî esSerrâc 56 Ebû Nasr Ahmed ibn el-Hüseyin elMîkâlî 193 Ebû Nasr el-Fârâbî 175, 183 Ebû Nasr el-Fârakî 23 Ebû Nasr ez-Zeynebî 171 Ebû Nehâr Ukbe ibn Abdilğâfir el-Ûzî el-Basrî 86 Ebû Nuaym 100

Ebû Osmân el-Câhiz 240 Ebû Osman el-Mâzinî 75 Ebû Ömer Ahmed ibn Abdilmelik elEndelûsî 97 Ebû Saîd el-Behîrî 176 Ebû Süleyman Hamd ibn Muhammed el-Hattâbî el-Bustî 186 Ebû Tâhir ez-Ziyâdî 99 Ebû Tâlib 126 Ebû Temmâm 245 Ebû Ubeyd Kâsım ibn Sellâm 61 Ebû Ubeyde 163 Ebû Ya’lâ el-Mevsılî 78 Ebû Yusuf 70, 71, 72, 104, 157, 159 Ebû Zekeriyya 78, 83, 134 Ebû Zeyd Muhammed ibn Ahmed elMervezî 246 Ebû Zeyd Saîd ibn Evs el-Ensârî 75 Ebû Zur’a Râzî 76, 78, 86 Ebû’l-A’lâ el-Hemedânî 169 Ebû’l-Abbas ibn Hammûye 94 Ebû’l-Abbas Sa’leb 87 Ebû’l-Alâ’ el-Me’arrî 210 Ebû’l-Arab el-Kayravânî 174 Ebû’l-Atâhiye 50, 64, 188, 245 Ebû’l-Bekâ Muhammed ibn Ahmed ibn ed-Dıyâ el-Kureşî el-Umerî 146 Ebû’l-Fadl 93, 94, 146, 147, 171 Ebû’l-Fadl Muhammed ibn Muhammed ibn Ahmed el-Mervezî el-Belhî el-Hanefî el-Hâkim eş-Şehîd 93 Ebû’l-Ferec İbnu’l-Cevzî 104, 107, 117, 118, 207 Ebû’l-Ferec İsferâînî 102 Ebû’l-Feth Ahmed ibn Mutarrif el-Askalânî 54 Ebû’l-Feth el-Bustî 54, 232, 240, 248 Ebû’l-Feth ibn Kâdûs 122 Ebû’l-Hasan Ali ibn İsa el-Velvâlicî 101 Ebû’l-Hasan Ali ibn Muhammed etTihâmî 228 Ebû’l-Hasan Ali ibn Musa ibn Muhammed ibn Abdilmelik ibn Saîd elEndelûsî 128 Ebû’l-Hasan el-Attâr 135 Ebû’l-Hasan el-Eş’arî 159, 162 Ebû’l-Hasan el-Mâverdî 173 Ebû’l-Hasan el-Murâdî 172 Ebû’l-Hasan ibn Attâr 135 Ebû’l-Hayr ibnu Abdilkavî 146 Ebû’l-Hüseyin ibn Muhtedîbillâh 96 Ebû’l-Kâsım ed-Dımaşkî 118 Ebû’l-Kâsım el-Begavî 92, 93 Ebû’l-Kâsım el-Lebîdî 94

328

ZAMANIN KIYMETİ

Ebû’l-Kâsım ibn Akîl el-Verrâk 88 Ebû’l-Kâsım ibn Asâkir 166, 168, 170, 171 Ebû’l-Kâsım ibn Ebî’l-Hasan el-Mağribî 69 Ebû’l-Mevâhib ibn Sasrâ 169 Ebû’l-Muzaffer 117 Ebû’l-Uşerâ 67 Ebû’l-Vefâ ibn Akîl el-Hanbelî 104, 106, 107, 201, 245 Ebû’n-Nadr 83 Ebû’r-Reyhân 100, 101 Ebû’t-Tâhir 95, 98 Ebû’t-Tayyib 209 Ebûbekr en-Nehşelî 68 Ebûbekr Ğâlib ibn Abdirrahman ibn Atiyye el-Muhâribî el-Endelûsî 177 Ebûbekr ibn Atiyye 177 Ebûbekr ibn el-Hayyât en-Nahvî 93 Ebûbekr ibn es-Sunnî 200 Ebûbekr Muhammed ibn Abdillah etTemîmî el-Bağdâdî el-Mâlikî el-Ebherî 175 ecel vakti 297 Efariki Camii 146 ehl-i hadis 99 Elmalılı 304 Endülüs 97, 98, 172 Ensârî 70, 75, 93, 120, 150, 196 evrenin hareketi 303 Evzâî 186 Eyyub’un sabrı 198 Ezher Camii 239 Ezherî 95 el-Ezruî 136

fiziki yasalar 304 el-Fudayl ibn Iyâd 112, 174, 203 furuat meseleleri 137 füru nimetler 42 G Gazâlî 53, 103, 177, 195, 200, 221, 222, 241, 258, 275, 297 gençlik dönemi 237, 247 gerdek odası 151 gıybet 109, 128 guslün edepleri 220 güzel: ~ ahlak 126; ~ nasihat 222, 254 Ğ Ğarsuddîn Halil el-Hüseynî 146

H Haccâc ibn Yusuf 85 Hâdî 70 hadis: ~ âlimi 94, 95; ~ bilginleri 142; ~ hafızı 86, 100, 144, 146, 167, 168, 170, 177, 186, 196, 202; ~ hocası 167; ~ ilmi 147, 167; ~ kitapları 167; ~ toplamak 167; ~-i şerif 51; ~lerin metinleri 167 Hadremevt 151 Hafız Sehâvî 144, 179 hafıza ilacı 184 Hafîd 121 Hafsa bintu Sîrîn 225 Hafsa vâlidemiz 292 hakikat ehli insanlar 191 Hâkim Ebû’l-Fadl 94 Haldûn el-Ahdeb 26, 28 Halil ibn Ahmed el-Ferâhîdî 180, 204 halis ibadetler 53 F Hammâd ibn Seleme 67, 68, 69, 77 el-Fadl ibn Sehl 173 Harem imamı 118 Fadl ibn Yunus 69 Fahruddîn Râzî 48, 125, 126, 127, Harestânî 133 Harîrî 189 135 el-Hâris ibn Habîb el-Bâhilî 245 el-Fahrî 126 Hârise ibn Bedr el-Ğudânî 64 fahru’l-İslâm 103 Hârûn Reşîd 70 fânî: ~ lezzetler 294; ~ nîmetler 294 el-Hasan el-Basrî 61, 63, 77, 203, 225, Fârâbî 175, 183 260 Fatımiler 122 Hasan el-Bennâ 222, 254 faziletli: ~ âlimler 192; ~ ameller 207 felsefe ilimleri 175 el-Hasan es-Semerkandî 176 Feridüddîn Attâr 295 el-Hasan ibn el-Hüseyin ed-Dâristînî Ferrâ 224 86 Feth ibn Hâkân 83, 84 Hasaneyn Muhammed Mahlûf 47 fetva 94, 106, 118, 133, 150, 152 hasen-sahih 51 filolog 87, 100, 180, 229 el-Hâşimî 256, 257 Fîrûzâbâdî 179 Haşimoğulları 80

329

DİZİN

İbn Ebî’l-Fevâris 96 İbn Ebî’ş-Şerîf el-Endelûsî 241 İbn Hacer 97, 142, 143, 144, 150, 163, 174, 183, 195 İbn Hallikân 166, 174, 183, 222, 246, 247 İbn Kayyım el-Cevziyye 162 İbn Kesîr 45 İbn Kuzmân Ebûbekr Muhammed ibn İsa el-Kurtubî 244 İbn Mâce 49, 155 İbn Mahlûf 175 İbn Mahmiş 98 İbn Mâlik en-Nahvî 133 İbn Muflih el-Hanbelî 92, 108, 231 İbn Nâsır 115 İbn Nubâte es-Sudî 153 İbn Receb 104, 105, 116, 117, 118, 130, 141, 144, 196 İbn Rüşd el-Hafîd 121 İbn Sînâ 137, 138, 139, 195, 307 İbn Sukeyne 127, 128 İbn Süreyc 163 İbn Şâhîn 96, 159, 161 İbn Şâkir el-Kutbî 133, 140 İbn Şihâb ez-Zuhrî 202 İbn Taberzed 133 İbn Tâhir el-Makdisî 92 İbn Teymiyye 118, 130, 140, 141, I 143, 162, 195 Irak 78, 96, 127, 133, 170 İbnu’l-Adîm 133 Isâm ibn Yusuf 75 İbnu’l-Cevzî 92, 104, 105, 106, 107, 109, 110, 115, 116, 117, 118, 160, İ 195, 204, 207, 210, 213, 215, 218, İbn Abbas 49, 51, 224 219, 249 İbn Abdilberr 202, 203 İbnu’l-Esîr 163, 178 İbn Abdilhakem 175, 176 İbnu’l-Furât Ebû’l-Hasan Muhammed İbn Afîf 98 ibn el-Abbas ibn Ahmed ibn Muİbn Akîl 104, 105, 106 hammed ibn el-Furât el-Bağdâdî 95 İbn Asâkir 101, 102, 118, 122, 161, İbnu’l-Kayyım 48, 55, 56, 58, 140, 166, 168, 170, 171, 172, 173 141, 162, 195 İbn Başkuvâl el-Endelûsî 177 İbnu’l-Kutub 146 İbn Cemâa 183, 226 İbn Cerîr et-Taberî 88, 90, 91, 160, İbnu’l-Lebbâd 85, 175 İbnu’l-Mekvî el-Kurtubî 97 164, 195, 246 İbnu’l-Merâğî 187 İbn Cerv el-Mevsılî 186 İbnu’l-Mubârek 203 İbn Cinnî 135 İbn Dâvûd 194 İbnu’l-Verdî 117 İbn Dureyd 193, 194 İbnu’n-Nakîb el-Makdisî 159 İbn Ebî Dâvûd 171 İbnu’n-Neccâr 127, 128, 171 İbn Ebî Hâtim Ebû Muhammed Ab- İbnu’n-Nefîs 137, 138, 139 durrahman er-Râzî 86 İbnu’r-Rif’a Ahmed ibn Muhammed İbn Ebî Tâhir 194 ibn Ali el-Mısrî 140 İbn Ebî Useybia 125 İbnu’r-Rûmî 79 İbn Ebî’d-Dunyâ 161 İbnu’s-Salâh 99, 176 haşiye 133 el-Hatîb el-Bağdâdî 67, 74, 82, 83, 88, 102, 104, 120, 167, 182, 191, 224 Hâtim et-Tâî 64 Hatt-ı mensûb 133 hayatın ömrü 44 hayır kapıları 124 hayş 90 helal: ~ kazanç 53; ~ rızık 53 Herat 92, 119, 167, 168, 170 Herevî 54, 55, 74, 93, 176, 196 Hibetullah 120 hikmet 201, 258; ~li nasihat 199 himmet 129 Hind edipleri 159 Hindistan 123, 157 Hişâm ibn İsmail 65 Hişâm ibn Urve 224 Horasan 167 Humeydî 115 hurma ağacı 113 Huşeym ibn Beşîr 78 Huzâî 121 el-Hüseyin ibn el-İmâm el-Kâsım ibn Muhammed ibn Ali 149 Hüseyin ibn Muhammed el-Merverrûzî 99

330

ZAMANIN KIYMETİ

İbnu’ş-Şâir 85 İbnu’ş-Şihne el-Haccâr 142, 178 İbnu’t-Tebbân 175 İbrahim ibn el-Halil 142 İbrahim ibn Muhammed el-Halebî summe’l-Kustantînî 149 ifrad 163 iftihâr 133 ikindi vakti 47, 48 ilâhî: ~ hesâp 296; ~ ikramlar 291; ~ kudret 293 ilim: ~ bahçeleri 193; ~ ehli 37, 41, 43, 153, 158; ~ kitapları 30, 193; ~ nimeti 43; ~ nimeti 43; ~ talibi 41, 197; ~ yolculukları 221; ~ yolu 120, 193 İlkiyâ el-Herrâsî 177, 221 ilmî çalışmalar 179 ilm-i şerif 233 ilmin tahsili 156 İmâduddîn en-Nablusî 139 İmâduddîn ibn Kesîr 122 İmam Bahâuddîn ibnu’n-Nehhâs Muhammed ibn İbrahim el-Halebî enNahvî 107 İmâmu’l-haremeyn 103 insan varlığı 304 İsa (Hz.) 55 İslam: ~ âlemi 101, 164, 302; ~ âlimi 141, 296; ~ Fıkıh Konseyi 29; ~ ümmeti 48, 104, 160; ~’ın ruhu 261; ~i hayat nizamı 261 İsmail ibn Ayyâş 78 İzz ibn Abdisselâm 142

Kâdî Muhammed ibn Ali eş-Şevkânî 149 Kâdî Muhibbuddîn İbnu’l-Eşkâr 145 Kâdî Şemsuddîn el-Hûî 125 Kâdî’l-Kudât 70 Kadir gecesi 161 Kahire 132, 133, 137, 138, 139, 143, 148 kalplerdeki defineler 194 Karun’un malı 198 Kâsım Ali Sa’d 94 el-Kâsım ibn Ebî Berre 225 Kasiyun Dağı 134 Kastallânî 122, 148 Katâde 45 Katâde ibn Diâme es-Sedûsî 65 Katar yöresi 77 Kâtib İmâd 123 kayıt defterleri 115, 116 Kemâluddîn Ebû’l-Kâsım Ömer ibn Ahmed ibn Hibetillâh ibn Ebî Cerâde el-Ukaylî el-Halebî 133 Kerderî 72, 184, 188 kıraat vecihleri 124 kıran haccı 163 Kısakürek, Necib Fâzıl 297 Kıyamet günü 51, 255, 260, 296, 297 Kinânî 147, 198, 202 Kindî 133, 163, 247, 304 kitap istinsahı 151 Kûfe 121, 168 Kummî 117 Kur’an: ~ ilimleri 159; ~ kıraati 120; ~ tilaveti 149; ~’ın yüce manaları 158; ~-ı Mecid 159 K Ka’b ibn Mâlik ibn Amr ibn el-Kayn Kuss ibn Sâide 239 kuşluk vakti 46, 47, 48, 262, 277 120 Kuteybî 194 Kâbûs ibn Ebî Zabyân 224 Kâdî Abdulcebbâr el-Hemedânî 159 L Kâdî Cemâluddîn ibn Vâsıl 138 Lebîd 216 Kâdî Ebû Bekr İbnu’l-Arabî 159 Kâdî Ebû Bekr Muhammed ibn Tayyib lehviyat 154, 182, 256 lisan nîmeti 292 el-Bâkıllânî 160 Lokman Hekîm 199 Kâdî Ebû Ömer Ubeydullâh 88 Kâdî Ebûbekr ibn Abdilbâkî 119 Kâdî Ebûbekr ibn Muhammed ibn M Abdilbâkî el-Hazrecî es-Selemî el- Ma’kıl ibn Ubeydillâh 82 Ensârî el-Bağdâdî el-Hanbelî el- Ma’mer 65, 163, 190, 225 Bezzâz 120 Ma’rûf 213 Kâdî Fâdıl 163 Mâ’rûf el-Kerhî 112 Kâdî Iyâd 85, 93, 97, 199 Mahmûd ibn el-Hasan el-Verrâk 64, Kâdî İsmail ibn İshak 83, 84 203 Mahmudiye Kütüphanesi 150 Kâdî Kudâti’d-Dunyâ 70 Maîn 77, 78, 79, 80, 81, 82, 83, 202

331

DİZİN

Makarrî 128, 134, 151 Mâlik ibn Dînâr 226 Maliki mezhebi 239 Malikiler 175, 239 Mecduddîn Ebû’l-Berekât 130 Medine 65, 80, 124, 150, 170; ~-i Münevvere 65, 124 Mehdî 68, 70, 78 Mekke 66, 80, 85, 118, 146, 168, 170; ~-i Mükerreme 85, 146 Melik Selahaddin 122 mensuh 94 Meristan 119, 120 Merv 93, 126, 168, 170, 172 Mesruriye Medresesi 137 meşru daire 251 mevhibe-i ilahiyye 183 Mevlânâ 157, 292, 295 Mısır 78, 122, 139, 167, 183 miras hesabı 101 modern insan 300 Moğol istilası 159 Muâfâ ibn Zekeriyya 91 muavvizeteyn 124 Muemmil ibn Hasan 102 Mufaddal ibn Yunus el-Cu’fî 69 muhaddisu’l-İslâm 124 Muhammed Ahmed Ömer eş-Şâtırî 151 Muhammed Cemâluddîn ibn Muhammed Saîd el-Kâsımî ed-Dımaşkî 154 Muhammed el-Verrâk 245 Muhammed Esad 159 Muhammed Hasan el-Hacvî el-Fâsî elMağribî 160 Muhammed ibn Ahmed es-Sukkerî 75 Muhammed ibn Ahmed ibn Mansûr es-Semerkandî el-Bağdâdî 93 Muhammed ibn Ahmed ibn Muhammed ibn Ahmed ibn Rüşd 121 Muhammed ibn Ali es-Senûsî 178 Muhammed ibn Ali ibn Abdirrahman el-Alevî 121 Muhammed ibn Berakât es-Saîdî enNahvî el-Basrî el-Mısrî 103 Muhammed ibn el-Hasan 72, 73, 188, 193, 227, 231 Muhammed ibn el-Hasan eş-Şeybânî 72, 73, 188 Muhammed ibn en-Nadr el-Hârisî 203 Muhammed ibn Eyyûb Becelî 76 Muhammed ibn Fadl 77, 81

Muhammed ibn İbrahim ibn Abdûs elKayravânî 85 Muhammed ibn İsmail es-San’ânî 246 Muhammed ibn Kesîr el-Abdî 67 Muhammed ibn Lebbâd 85 Muhammed ibn Nadr 69 Muhammed ibn Selâm Bîkendî 76 Muhammed ibn Seleme 72, 81 Muhammed ibn Semâa 73, 188 Muhammed ibn Subeyh es-Semmâk 68 Muhammed ibn Suhnûn el-Kayravânî 84, 162 Muhammed ibn Şihâb ez-Zuhrî 186 Muhammed Kürt Ali 91, 155 Muhammed Nûr Seyf el-Mekkî 202 Muhammed Râğıb et-Tabbâ 157 Muhammed Revvâs Kal’acî 157 Muhammed Saîd el-Bânî 155, 156 Muhammed Zâhid Kevserî 17, 19, 23, 158, 159 Muhezzebuddîn ibn Ebî Huleyka 139 Muhibbuddîn ibn el-Muhib 142 Muhyiddîn Ebû Ali (ibn) el-Kâdî elEşref 122 Muhyiddîn en-Nevevî 135, 171 Munzir ibn Abdirrahman ibn Muâviye ibn Muhammed ibn Abdillah elEndelûsî el-Mervânî 97 Murreoğulları kabilesi 78 Murrî 78, 134 Muruet sahibi 139 Musa (Hz.) 54, 55 Musa ibn Mes’ûd en-Nehdî el-Basrî 85 Musa Kâzım 62 Muslim 52, 76, 78, 82, 85, 118, 135, 155, 172, 176, 178, 185, 211, 259, 262 musnidu’d-dunyâ 92 mutenebbî 212, 228 Muvaffak Abdullatîf 117, 118 el-Muvaffak el-Mekkî 184 Muvaffakuddîn ibn Kudâme Abdullah ibn Ahmed el-Hanbelî 265 Muvaffakuddîn Yaîş ibn Ali ibn Yaîş elHalebî 239 müfessir 125, 130, 143, 152, 154, 155, 177 mükellefiyet-i askeriye 270 münker 53 müteşabih ayetler 146 Mütevekkil 84

332

ZAMANIN KIYMETİ

S Sâbit Behrân el-Yemenî 246 Sachau, Carl Eduard 101 Safiyyuddîn Abdulazîz ibn Serâyâ elHıllî el-Bağdâdî 223 Sahnûn 199 Saîd ibn el-Museyyeb 65, 66 salih: ~ âlimler 59; ~ amel 48, 255, 260; ~ kullar 21 Sâlih ibn Abdulkuddûs 189 Sâlih ibn Ahmed 80 Salihiyye Necmiyye Medresesi 145 San’a 150, 246 Sartûn, George 101 Sedîd ed-Dimyâtî 138 Sehâvî 144, 146, 178, 179 seher vakti 180, 286 Sehl ibn Abdillah et-Tusterî 204 selef 22, 112, 113, 114, 174, 179, 217; ~ bilginleri 174, 179, 217, 226; ~ -i sâlihîn 22 Seleme 67, 68, 69, 72, 77, 81, 204, 224 Sellâm ibn Ebî Mutî’ 65 Sem’ânî 93, 121, 167, 169, 171, 178, O 193, 240 Osman el-Bâkıllânî 113 Semasim 145 Osman ibn Hatîb el-Karâfe 142 Serî es-Sekatî 112 Osman ibn Saîd ed-Dârimî 78 sermaye-i hayat 269 sıhhat 42, 50, 261, 296 Ö Sıhru Hibe 120 Ömer (Hz.) 61, 205, 227 sırat-ı müstakim 106 Ömer ibn Abdulazîz 62 Sibt ibnu’l-Cevzî 163 Ömer ibn Avve 142 Silefî 122, 124, 142 Ömer ibn el-Hattâb 200, 249 Subkî 101, 102, 122, 132, 137, 161, Ömer ibn el-Verdî el-Halebî 153 170, 177, 221 Ömer ibn İbrahim el-Alevî 121 Sufyân ibn Uyeyne 78, 174 Ömer ibn Zerr 204 Sufyânu’s-Sevrî 66, 67, 199, 203 Suğd nahiyesi 194 P Peygamber’in (Hz.): ~ hücre-i saadeti Suleym er-Râzî 101 Sultan Kansu Gavrî 147 147; ~ haccı 162 Sultan Salahaddîn Yusuf ibn Eyyûb 122 R sûre-i celîl 48 Râğıb et-Tabbâh 157, 198 Suyûtî 107, 136, 146, 148, 161, 163, Ravda 148 174, 195, 198 Ravdatulmikyas 147 Süleyman ibn İbrahim el-Alevî 179 raviler 147 Sünnet-i mutahhare 49 er-Rebî’ ibn Dubey’ el-Fezârî 245 Rebî’ ibn Süleyman el-Murâdî 74 Ş Rekkâm 86 eş-Şâfiî 28, 30, 55, 58, 74, 103, 122, Revahiyye Medresesi 134 127, 134, 137, 143, 146, 150, 151, Rey şehri 78 184, 197, 198, 227, 239, 294; ~ fıkhı Rum yazısı 120, 121; ~lar 120 167; ~ mezhebi 101, 137; ~ler 239 rüya tabiri 94 N nafile ibadetler 42 nahiv âlimi 68 namaz vakti 156 nasih 94 nebevi haberler 178 nebî 77 en-Necm ibn Fudayl 184 Necmuddîn el-Ğazzî 147 Necmuddîn Eyyûb 145 nefis 141, 220 nefsânî arzular 294 Nehrevan 194 Nesâî 76, 82, 183 nesh 133 en-Nevevî 118, 131, 134, 135, 136, 171, 174, 185, 200, 226 Neysabur 98, 167, 168, 170, 177 Nil 147 nimetlerin: ~ asılları 42; ~ füruları 42 Niyazi-i Mısrî 271, 272 Nizamiye Medresesi 115, 128 Nuh’un ömrü 198

333

DİZİN

Şam 78, 87, 131, 133, 134, 137, 142, 143, 166, 167, 168, 169, 172, 175, 183, 193, 247 Şâtıbî 124 Şemsuddîn ed-Dâvûdî 147 Şerabiye 80 Şerefuddîn ibn Sağîr 139 Şevkânî 140, 143, 149 Şeyh Alâuddîn 138 Şeyhülislam Zekeriyya 148 Şeyzer Kalesi 242 Şihâb Ahmed eş-Şercî el-Yemenî 179 Şihâbuddîn Ebû’l-Abbas Ahmed ibn Süleyman es-Sıkıllî summe’l-Medenî 195 Şihâbuddîn ibn Zeyd 144 eş-Şîrâzî 159 T Tabiinin: ~ faziletlileri 65; ~ zahidleri 62 Tâcuddîn Ebû’l-Yumn Zeyd ibn elHasan ibn Zeyd el-Kindî el-Bağdâdî ed-Dımaşkî 247 Tâhir el-Cezâirî ed-Dımaşkî 155 Takiyyuddîn Ebû Muhammed Abdulğanî ibn Abdulvâhid el-Makdisî el-Cemmâîlî summe’d Dımaşkî esSâlihî el-Hanbelî 124 tanyeri 47 tasavvufî terbiye 291 Taşköprüzâde 73, 75, 149 tatlı tabağı 189 Tebuk Gazvesi 120 tembel: ~ insanlar 109; ~lik arızaları 227 temettu haccı 163 terviha 146 ticaret piyasası 250 Tirmizî 49, 51, 77, 82, 162 toplumun kültür seviyesi 253 Tureyh ibn İsmail es-Sekafî 248 U Ubulle Nehri 194 Ukbe ibn Abdilğâfir 86 Ummu Mudâm 84 umre 150

Usâme ibn Munkiz 205, 242 Usâme ibn Zeyd 77 usul âlimi 102, 149, 160 V varlık 304; ~ âlemi 255, 260, 262 Vekî’ ibn Cerrâh 78, 184 Y Ya’kûb ibn İbrahim el-Ensârî el-Kûfî summe’l-Bağdâdî 70 Ya’kûb ibn İshak el-Kindî 163 Yahya ibn Hâlid ibn Bermek 245 Yahya ibn Kâsım 128 Yahya ibn Maîn 77, 78, 79, 80, 81, 82 Yahya ibn Muâz er-Râzî 51 Yahya ibn Saîd el-Kattân 78 Yahya ibn Şeref en-Nevevî el-Havrânî 134 Yahya ibn Yahya el-Leysî 98 Yâkût el-Hamevî 87, 88, 100, 126, 193 yaşlılık: ~ dönemi 237; ~ hastalığı 242 Yemen 78, 149 yol arkadaşı 172, 232 Yunus ibn Yezîd 202 Yusuf ibn Abdilhâdî el-Hanbelî 144 Yusuf ibn Fârrû el-Ceyyânî 172 Z Zâhir el-Kâsımî 155 zaman: ~ nimeti 43; ~e çocuğu 301; ~ı öldürenler 301; ~ın kıymeti 41 Zehebî 65, 66, 68, 75, 76, 77, 79, 96, 100, 102, 105, 117, 118, 127, 134, 140, 143, 163, 168, 169, 179, 202 Zemahşerî 151, 180, 226, 239 ez-Zernûcî 201, 209 Zeyneb bintu Yahya es-Sulemiyye 142 Zeyneb bintu Yahya ibn eş-Şeyh İzziddîn ibn Abdisselâm es-Sulemî 142 zifaf gecesi 151 zihnî tembellik 229 zikrin faydaları 141 Ziyâuddîn el-Makdisî 124

OTTO KÂSEDEN

▶ Ahmet Akbulut -Sahabe Dönemi İktidar Kavgası ▶ Ebû Gudde -Zamanın Kıymeti (çev. Enbiya Yıldırım) ▶ Enbiya Yıldırım -Sahih Hadis Bulunmayan Konular -Hadis Problemleri -Hadiste Metin Tenkidi ▶ Faruk Gürbüz -Çeviride Sadakat Problemi ▶ Fuad Sezgin -Buhârî’nin Kaynakları ▶ Hayri Kırbaşoğlu -Ahir Zaman İlmihali -Alternatif Hadis Metodolojisi -Destursuz Çağa Girenler -Ehl-i Sünnet’in Kurucu Ataları -Eskimez Yeni -İslam’ın Kurucu Metni -İslami İlimlerde Metot Sorunu -Namazların Birleştirilmesi -Üçüncü Yol Mukaddimesi ▶ Hidayet Şefkatli Tuksal -Kadın Karşıtı Söylemin İslam Geleneğindeki İzdüşümleri ▶ Hüseyin Çelik -Kur’an Ahkamının Değişmesi ▶ İbn Kuteybe -Hadis Müdafaası (çev. M. Hayri Kırbaşoğlu) ▶ İlhami Güler -İlhamiyyât 1-2 -Seküler Dünyanın Yorumu ▶ Mahmud Esad Erkaya -Kur’an Kaynaklı Tasavvuf Kavramları ▶ Mehmet Ata Az -Tanrı’nın Bilinebilirliği ▶ Mehmed Said Hatiboğlu -Hadîs Tedkikleri -Hilafetin Kureyşliliği -Hz. Peygamber ve Kur’an Dışı Vahiy -İslam’ın Aktüel Değeri Üzerine 1-2 -Kültürel Mirasımızı Tenkid Zarureti -İslami Tenkid Zihniyeti -Siyasi İctimai Hâdiselerle Hadîs Münasebetleri ▶ Mehmet Görmez -Gazâlî’de Sünnet Hadis ve Yorum

-Hadis İlminin Temel Meseleleri -Kalbin Erbaini -Metodoloji Sorunu ▶ Mehmet Emin Özafşar -Hadis ve Kültür Yazıları -Hadisi Yeniden Düşünmek -İdeolojik Hadisçiliğin Arkaplanı -Oryantalist Yaklaşıma İtirazlar ▶ Mehmet Emin Maşalı -Kur’an’ın Metin Yapısı -Kıraat İlmi -Gâî Yorum -Kaffâl eş-Şâşî’de Kur’an Yorum Anlayışı ▶ Mehmet Akif Koç, İsmail Albayrak -Tefsire Akademik Yaklaşımlar 1-2 ▶ Musa Carullah -İslam Şeriatının Esasları (yay. haz. Hatice K. Görmez) -Hatun (yay. haz. M. Görmez) ▶ M. A. Kirman, İ. Çapcıoğlu -Sekülerleşme ▶ M. Yusuf Gûraya -Sünnetin Neliği Sorunu (çev. M. Emin Özafşar) ▶ Necdet Subaşı -Yaz Dediler Ânı -Türk Aydınının Din Anlayışı -Gerisi Hikâye -Söz Uçar Sızı Kalır ▶ Osman Mutluel -İslam Sanatı ▶ Selim Türcan -Neshin Problematik Tarihi ▶ Sönmez Kutlu -Tarihsel Din Söylemleri Üzerine Zihniyet Çözümlemeleri -İmam Mâturidî ve Maturidilik -Selefiliğin Fikrî Arkaplanı ▶ Şaban Ali Düzgün -Sarp Yokuşun Eteğinde İnsan -Allah, Tabiat ve Tarih -Çağdaş Dünyada Din ve Dindarlar ▶ Zerkeşî -Hz. Âişe’nin Sahabeye Yönelttiği Eleştiriler (yay. haz. Bünyamin Erul)