Hz. Aişe'nin Sahabeye Yönelttiği Eleştiriler - Bedrüddin Zerkeşi

OKU TEFEKKÜR ET TEFEKKÜR ET OKU

OTTO 09 © MAK GRUP MEDYA PRO. REK. YAY. A.Ş.

KLASİK ESERLER 01

Bedruddîn ez-Zerkeşî Hz. Âişe’nin Sahabeye Yönelttiği Eleştiriler Yayına Hazırlayan: Bünyamin Erul Arapça Adı: el-İcâbe li îrâdi mâ’stedrekethu ‘Â’işe ‘alâ’s-sahâbe Düzelti: Ahmet Dursun Karaca Grafik Tasarım: Nurullah Özbay Uygulama: TAVOOS Baskı ve Cilt: Ertem Bas. Yay. Dağ. San. Tic. Ltd. Şti.

1., 2. ve 3. Baskılar (kitabiyât) 4-9. Baskılar: 2010-2016 10. Baskı: Ekim 2017 Sertifika No: 33205 ISBN 978-605-9168-09-0 İletişim Adresleri Cinnah Cd. Kırkpınar Sk. 5/4 06420 Çankaya Ankara tel.-faks: 0312. 439 01 69 www.ottoyayin.com otto@ottoyayin.com facebook.com/otto.yayinlari twitter.com/ottoyayin

HZ. ÂİŞE’NİN SAHABEYE YÖNELTTİĞİ ELEŞTİRİLER BEDRUDDÎN EZ-ZERKEŞÎ

Yayına Hazırlayan

BÜNYAMİN ERUL

Bu mütevazı çalışmayı, tahsil hayatım boyunca daima bana destek veren eşim Sümeyra Hanım’a ithaf ediyorum.

BEDRUDDÎN EZ-ZERKEŞÎ (ö. 794/1392) Tam adı, Ebû Abdullâh Bedruddîn Muhammed b. Abdullâh b. Bahâdır b. Abdullâh ez-Zerkeşî’dir. Türk asıllı bir âlim olan Zerkeşî, hicrî 745 (1344) senesinde Mısır’da doğmuş, orada yetişmiş ve Şafii mezhebine intisap etmiştir. Cemâluddîn el-İsnevî ve Sirâcuddîn elBulkînî adlı iki şeyhinden ilim tahsil ettikten sonra Haleb’e giderek orada Şeyh Şihâbuddîn el-Ezra’î’den ilim tahsil etmiş; Dımaşk ve başka yerlerde hadis dinlemiştir. Zerkeşî, Arap dili ve belagatı yanı sıra, daha çok fıkıh, fıkıh usûlü, hadis, Kur’an ve tefsir ilimleriyle iştigal etmiş ve geriye kırktan fazla eser bırakmıştır. Müderrislik ve müftülük yapmış, Karâfe-i Suğrâ’daki Kerîmuddîn Hankâhı’nın şeyhi olmuştur. Hicrî 794 senesinde (26.05.1392) Mısır’da vefat eden Zerkeşî, Karâfe-i Suğrâ’da Bektemir es-Sâkî Türbesi’nin yakınına defnedilmiştir.

BÜNYAMİN ERUL Bolu-Gerede’de doğdu (1965). Gerede İmam Hatip Lisesi’ni bitirdi (1982). Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nden mezun oldu (1987). Sünnetin Kur’an Dışında Hükümler Getirmesi Meselesi adlı teziyle yüksek lisansı bitirdi (1989). Sahabenin Sünnet Anlayışı adlı teziyle doktor oldu. Diyanet İşleri Başkanlığı’nda çalıştı (19851993). İnceleme ve araştırmalar yapmak üzere Mısır’a gitti (19891990). Alanıyla ilgili bazı çalışmalar yapmak üzere altı ay Londra’da bulundu. (1999). Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde Doçent (2000), ardından Profesör oldu (2008). Din İşleri Yüksek Kurulu Üyeliği’ne atandı (2008). Hâlen aynı fakültede öğretim üyeliği ve dekan yardımcılığı görevlerini sürdürmektedir. Evli ve iki çocuk babasıdır. Birçok makale, tebliğ, tercüme ve telif eseri bulunmaktadır: Yayınlanmış bazı eserleri şunlardır: Siret Tedkikleri; Sahabe’nin Sünnet Anlayışı; Önder Bir Lider Hz. Peygamber; Hadislerin Dili; Rahmet Elçisi; Haccı Anlamak (Ekrem Keleş ile birlikte); Kutsal İklimde Dua (Ekrem Keleş ile birlikte); Yûsuf el-Karadâvî, Sünneti Anlamada Yöntem (çeviri); Zerkeşî, Hz. Âişe’nin Sahabeye Yönelttiği Eleştiriler (çeviri ve sistematik tertip); Zerkeşî, el-İcâbe (tahkik); Hadis Tetkikleri −Eleştirel Bir Yaklaşım−.

İÇİNDEKİLER

TEŞEKKÜR ...................................................................................................

YAYINA HAZIRLAYANIN SUNUŞU ................................................................

1. Giriş ............................................................................................................

2. Zerkeşî Hakkında ........................................................................................

3. el-İcâbe Hakkında .......................................................................................

4. Çeviri Hakkında ..........................................................................................

11 13 13 16 17 20

EL-İCÂBE 27-158 MÜELLİFİN ÖNSÖZÜ .................................................................................... 29 A) KUR’AN’A ARZ ......................................................................................... 31 1. Rivayetler .................................................................................................... 31 a) İbn Abbâs’ın Allah’ın görülmesi hakkındaki rivayetine karşı çıkması ....... 31 b) Hz. Ömer’in “ailesinin ağlamasıyla ölünün azap çekeceği” rivayetine karşı çıkması ............................................................................... 36 c) İbn Ömer’in “ailesinin ağlamasıyla ölünün azap çekeceği” rivayetine karşı çıkması ................................................................................ 37 d) Ebû Hureyre’nin “Uğursuzluk üç şeydedir” rivayetine karşı çıkması ...... 39 e) Ebû Hureyre’nin bazı rivayetlerine karşı çıkması .................................... 42 f) İbn Ömer’in ölülerin işiteceğine dair rivayetine karşı çıkması .................. 45 2. Uygulamalar ................................................................................................ 46 Zeyd b. Erkâm’ın “‘ıyne tarzı” satışına tepkisi ................................................. 46 3. Sorular ........................................................................................................ 49 Mut’a nikâhı konusundaki bir soruya cevabı ................................................... 49 B) SÜNNET’E ARZ ........................................................................................

1. Rivayetler .................................................................................................... a) Hz. Peygamber’in ayakta bevlettiğine dair rivayete karşı çıkması ............ b) İbn Ömer’in müezzinlerin ezan vakitleri ile ilgili rivayetine karşı çıkması....... c) Namazı bozan şeyler ile ilgili rivayetlere karşı çıkması ............................ d) Hz. Peygamber’in Zi’l-Hicce orucu tuttuğuna dair rivayetlere karşı çıkması ............................................................................. e) Ebû Hureyre’nin tek terlikle yürüme yasağına dair rivayetine karşı çıkması .............................................................................. f) Ebû Talha’nın içerisinde köpek veya figür bulunan eve meleklerin girmeyeceğine dair rivayetine karşı tavrı ..................................................... g) Hz. Peygamber’in koyunun kol kemiğinin etini sevdiğine dair rivayetlere itirazı ..................................................................

2. Fetvalar ....................................................................................................... a) Abdullâh b. Amr b. el-Âs’ın, yıkanan hanımların saç bağlarını çözmeleri gerektiğine dair fetvasına itirazı ............................... b) Ebû’d-Derdâ’ın sabaha çıkan kimsenin vitr kılamayacağına dair fetvasına itirazı ....................................................................................

51 51 51 53 54 55 56 59 60 61 61 62

c) Cuma guslünün farz olduğu yolundaki fetvalara itirazı ........................... d) Ebû Hureyre’nin namaz kılanın önünden geçen kadının namazı bozacağına dair görüşüne itirazı ..................................................... e) İbn Ömer’in oruçlunun öpmesinin abdesti bozacağına dair görüşüne karşı çıkması ........................................................................ f) Ebû Hureyre’nin cünüp olarak sabahlayanın oruç tutamayacağına dair görüşüne itirazı ................................................................................... g) Hz. Ömer’in ihramlının güzel koku kullanamayacağına dair görüşüne karşı çıkması ........................................................................ h) İbn Ömer’in ihramlının güzel koku kullanamayacağına dair görüşüne karşı çıkması......................................................................... i) İbn Abbâs’ın kurban gönderenin de ihramlı gibi olduğu görüşüne karşı çıkması ................................................................................ j) İbn Abbâs’ın vakfeden önce tavaf edilemeyeceğine dair görüşüne karşı çıkması......................................................................... k) İbnu’z-Zubeyr’in temettu haccına itirazına karşı çıkması ......................... l) İbnu’z-Zubeyr’in kadının ihramdan çıkması için saçından dört parmak kadar kesmesi gerektiğine dair fetvasına karşı çıkması.................................

3. Uygulamalar ................................................................................................ a) İbn Ömer’in ihramlı hanımların mest giyemeyeceğine dair görüşüne karşı çıkması......................................................................... b) Ebû Hureyre’nin hadis rivayet tarzına itirazı ..........................................

4. Sorular ........................................................................................................ a) Hz. Ömer’in cünüplüğü gerektiren ilişki hakkında sorusuna cevabı ....... b) Halkın “Hz. Peygamber kuşluk namazı kılar mıydı?” şeklindeki sorusuna cevabı .......................................................................... c) İbn Abbâs’ın Hz. Peygamber’in ikindi sonrası kıldığı namaz hakkındaki sorusuna cevabı ........................................................................ d) İbn Abbâs’ın, Hz. Peygamber’in vitr namazı hakkında soran şahsı Hz. Âişe’ye göndermesi .............................................................................. e) Hz. Peygamber’in Ramazan’da ve sair zamanlar geceleri kıldığı namaz hakkındaki soruya cevabı ..................................................... f) Ebû Mûsâ’nın iftarı ve namazı geciktirme uygulamasına cevabı................ g) Zeyd b. Sâbit’in “Veda tavafını yaptıktan sonra hayız olan kadın memleketine gidebilir mi?” şeklindeki sorusuna cevabı ............................... h) Mu’âze’nin “Hayız olan kadın namazı kaza eder mi?” şeklindeki sorusuna cevabı ......................................................................... i) Hz. Ömer’in “Hanımı kabre kim koyar?” şeklindeki sorusuna cevabı ......

5. Tavsiye ve Uyarılar ...................................................................................... a) Erkeklerin su ile taharetlenmelerine dair uyarısı ...................................... b) Medine kıssacısına şiirimsi dua yapmaması uyarısı .................................

C) HADİSE ARZ .............................................................................................

1. Rivayetler .................................................................................................... a) Ebû Hureyre’nin naklettiği “Vitr kılmayanın namazı yoktur.” rivayetine karşı çıkması ............................................................................... b) Câbir’in naklettiği “Su (gusül), sudan (meni) dolayıdır.” rivayetine karşı çıkması .............................................................................. c) İbn Ömer’in itiraz ettiği Ebû Hureyre rivayetini tasdik etmesi ................ d) İbn Ömer’in müminin ani ölümüne dair rivayetine karşı çıkması ........... e) Ebû Hureyre’nin bir rivayetinin yanlış anlaşılmasına karşı çıkması ......... f) İbn Mes’ûd’un bir rivayetinin yanlış anlaşılmasına karşı çıkması .............. g) Ebû Hureyre’nin şiir ile ilgili rivayetini düzeltmesi .................................

63 63 64 64 66 69 70 72 73 73 74 74 75 75 75 78 79 81 82 83 83 84 85 85 85 86 87 87 87 87 88 89 89 90 91

h) İbn Ömer’in ayın 29 gün olduğuna dair rivayetine karşı çıkması ...........

2. Fetvalar .......................................................................................................

Hanımların hamama bazı şartlarla gidebileceğine dair Hz. Ömer’in görüşüne karşı çıkması ...........................................................

3. Uygulamalar ................................................................................................

Hz. Ömer’in ikindi sonrası namazı yasaklamasına karşı çıkması .................

4. Sorular ........................................................................................................ a) Hz. Ömer’in “Eşlere verilen de sadaka mıdır?” şeklindeki sorusuna cevabı ..... b) Câbir’in “Şu eski elbiseyi çıkarsan?” şeklindeki teklifine cevabı ............... c) Diğer eşlerin Hz. Peygamber’in mirasını talep etmelerine cevabı.............. d) Ammâr’a ilişen kimseye cevabı................................................................

5. Tavsiye ve Uyarıları ..................................................................................... a) Abdurrahmân b. Avf’ın akibeti ile ilgili uyarısı ....................................... b) Abdurrahmân b. Ebî Bekr’e abdestle ilgili uyarısı ....................................

93 93 93 93 93 94 94 95 95 96 96 96 97

D) TARİHE-VAKAYA ARZ .............................................................................. 99 1. Rivayetler .................................................................................................... 99 a) İbn Abbâs’ın Hz. Peygamber’in kefeni hakkındaki rivayetini tashihi ....... 99 b) İbn Ömer’in Resulullah’ın umre sayısına dair rivayetine karşı çıkması ...... 101 c) Berâ’ b. Âzib’in Resulullah’ın umre sayısına dair rivayetine karşı çıkması ............................................................................................. 103 2. Fetvalar ..................................................................................................... 103 a) Hz. Ali’nin mest üzerine meshedilebileceği görüşüne karşı çıkması ...... 103 b) Mescitte cenaze namazı kılınamayacağı şeklindeki umumun görüşüne karşı çıkması .............................................................................. 104 3. Uygulamalar .............................................................................................. 105 Cenaze için ayağa kalkılması hususunda umuma karşı çıkması ................. 105 4. Sorular ...................................................................................................... 106 a) Hz. Ebû Bekir’in Hz. Peygamber’in kefen adedi hakkında sorusuna cevabı........................................................................................................ 106 b) Hz. Peygamber’in Hz. Ali’ye vasiyeti hakkında cevabı ........................... 108 E) AKLINA VE KANAATİNE ARZ .................................................................

1. Rivayetler .................................................................................................. a) Ebû Hureyre’nin cenazeyi yıkayanın gusletmesi gerektiğine dair görüşüne itirazı ............................................................... b) Ebû Hureyre’nin açlıktan öldürdüğü bir kedi yüzünden azap edilen kadın ile ilgili rivayetini düzeltmesi ....................................... c) Ebû Saîd’in yanında mahremi olmayan kadınların yolculuğuna dair rivayeti hakkındaki kanaati ........................................... d) Fâtıma bint Kays’ın, “Üç talakla boşanmış hanıma nafaka ve barınak yoktur.” şeklindeki genellemesine itirazı.................................................... e) Zû’s-sudye hadisini eleştirisi .................................................................

2. Uygulamalar ..............................................................................................

Ebtah’ta konaklamanın Sünnet olduğu kanaatine karşı çıkması ................

3. Sorular ...................................................................................................... a) İbn Abbâs’ın tedavi amacıyla yedi gün sırt üstü yatarak namaz kılması hakkındaki sorusuna cevabı .............................................. b) Şeybe b. Osmân’ın, “Kâbe örtülerini ne yapalım?” şeklindeki sorusuna cevabı .......................................................................

4. Yorumlar ...................................................................................................

Mervân’ın, 46. Ahkâf, 17. ayete getirdiği yoruma tepkisi ..........................

109 109 109 109 110 111 112 113 113 114 114 115 117 117

10

HZ. ÂİŞE’NİN SAHABEYE YÖNELTTİĞİ ELEŞTİRİLER

F) MANTIK VE DİLE ARZ ............................................................................

1. Rivayetler ..................................................................................................

Ebû Saîd’in kişinin, içinde öldüğü elbiseyle dirileceğine dair rivayetine itirazı .......................................................................................

2. Uygulamalar .............................................................................................. İbn Abbâs’ın, 12. Yûsuf, 110. ayeti okuyuş şekline itirazı ..........................

3. Yorumlar ...................................................................................................

Urve b. ez-Zubeyr’in 2. Bakara, 158. ayete getirdiği yorumu tashihi .........

121 121

HZ. ÂİŞE’NİN HAYATI VE ÖZELLİKLERİ .....................................................

Azadlı Cariyeleri ve Köleleri ..........................................................................

Hz. Âişe’nin Kırk Özelliği ..............................................................................

Buhârî’deki İfk hadisinde bulunan iki yanlış hakkında önemli tenbih ...........

Fâide .............................................................................................................

Fâide .............................................................................................................

Asıl Nüshadaki Semâ’ Kaydı ..........................................................................

125 129 130 133 152 153 158

EK 1 SAHABENİN HZ. ÂİŞE’YE YÖNELTTİĞİ İTİRAZLAR ................................... a) Ümmü Seleme ve Zeyd b. Sâbit’in, ikindi sonrası iki rekât hakkındaki rivayet ile ilgili olarak Hz. Âişe’ye itirazları .................... b) Hz. Peygamber’in diğer eşlerinin yetişkin bir erkeğin sütkardeşliği hakkında Hz. Âişe’nin fetvasına karşı çıkmaları ........................ c) Ebû Hureyre’nin, çok hadis rivayet ettiği gerekçesiyle kendisini eleştiren Hz. Âişe’ye cevabı ............................................................

121 122 122 122 122

159 159 160 163

EK 2 ZERKEŞÎ’NİN ESERLERİ ............................................................................ 165 EK 3 ÖRNEK BİR İSLAM KADINI OLARAK HZ. ÂİŞE .......................................... a) Ebû Bekir’in iyi yetiştirilmiş kızı ve Hz. Peygamber’in gözde eşi ................ b) Bir siyasi hareket lideri .............................................................................. c) Müminlerin bilge annesi ............................................................................

169 170 172 176

EK 4 HZ. ÂİŞE’NİN METİN TENKİDİNDE KULLANDIĞI YÖNTEM ...................... a) Hadisleri Kur’an’a arzı ............................................................................... b) Hadisleri Sünnet’e arzı .............................................................................. c) Hadisleri hadislere arzı .............................................................................. d) Hadisleri tarihe-vakaya arzı ....................................................................... e) Hadisleri aklına ve kanaatine arzı .............................................................. f) Hadisleri mantık ve dile arzı ......................................................................

181 181 184 187 193 193 197

EK 5 SONUÇ ....................................................................................................... 199 KAYNAKLAR ............................................................................................... 205 DİZİN .......................................................................................................... 213

TEŞEKKÜR

Allah Resulü’nün Sünnet ve hadislerini tespitte, metin tenkidinin en canlı misallerini veren özellikle ortaya koyduğu eleştirileriyle bu zihniyetin öncüsü konumundaki annemiz Hz. Âişe’yi; bu misalleri ilk defa derleyen Ebû Mansûr Abdulmuhsin b.

Muhammed eş-Şîhî el-Bağdâdî’yi; onun bu tasnifini geliştiren ve bu konuda en geniş telifi gerçekleştiren Bedruddîn ez-Zerkeşî’yi; okunması oldukça zor olan müsvedde hâlindeki yazmayı, hatalı da olsa neşreden el-Efğânî’yi rahmetle yâd ediyor; her zaman olduğu gibi, bu çalışma esnasında da yardımlarını esirgemeyen muhterem Mehmed Said Hatiboğlu hocama en kalbî teşekkürlerimi sunuyorum.

Prof. Dr. Bünyamin Erul Ankara 2010

11

YAYINA HAZIRLAYANIN SUNUŞU

َ ‫ِإ ْن َ ِ ْ َ ْ ًא َ ُ َّ ا ْ َ َـ‬ َ ‫َ َ َّ َ ْ َ َ ْ َ ِ ِ َو َ ـ‬ Bir kusur bulursan eğer, tashih eyle sen ânı, Tek kusursuz Allah’tır, pek yücedir hem şânı.

1. Giriş Yüce Allah’ın insanlığa gönderdiği peygamberler zincirinin son halkası olan Hz. Peygamber, kendisine indirilen Kur’an’ı tebliğ ettiği gibi, tatbik de etmiş, hayatı boyunca âdeta canlı bir Kur’an idi. Kendilerine arz edilen hak dini kabul eden ilk nesiller, İslam’ı doğrudan doğruya Kur’an’dan ve onun tebliğcisi ve uygulayıcısı olan Hz. Peygamber’den öğrenmekteydiler. Onların bu eğitimini, kısaca Kur’an ve Sünnet merkezli bir talim ve terbiye şeklinde özetlemek mümkündür.

Sahabenin, Allah tarafından kendilerine gönderilen son Peygamber’e bağlılıkları herkesçe malumdur. Bu bağlılığın tabii bir sonucu olarak onun her türlü söz ve davranışlarına önem atfetmişler, onları öğrenmeye çalışmışlardır; fakat beşer oluşun bütün özelliklerini taşıyan sahabe de kendi içlerinden çıkan Hz. Peygamber’in Sünnet ve hadislerini farklı şekillerde anlamışlardır. Onların Hz. Peygamber ile beraberlikleri, zekâ ve muhakeme güçleri, yaşları, cinsiyetleri, meşgaleleri, ona yakınlıkları gibi birçok faktör, onların hem hadis rivayetlerini, hem de Sünnet anlayışlarını önemli ölçüde etkilemiştir.

Hz. Peygamber’in söz ve davranışlarının doğru anlaşılıp algılanması ve yine düzgün bir şekilde nakledilmesi, sahabenin en gayretli oldukları hizmet alanıydı. Onların zaman zaman Hz. Peygamber’e sordukları soruları, kavrayamadıkları bazı konular13

EL-İCÂBE Lİ ÎRÂDİ MÂ’STEDREKETHU ‘ÂİŞE ‘ALÂ’S-SAHÂBE

MÜELLİFİN ÖNSÖZÜ

Allah’a hamdolsun ki, Hz. Âişe’nin diğer hanımlara olan üstünlüğünü, tirit yemeğinin diğer yemeklere üstünlüğü gibi yapmış; büyük âlimler arasında onun fetvalarını en üstün kılmış ve onu bir melek aracılıyla mahlukatın efendisine rüyasında ipek kumaş parçası içerisinde göstererek şeref elbisesi giydirmiştir. Tek ve ortağı olmayan Allah’tan başka hiçbir ilahın olmadığına şehadet ederim. Öyle bir şehadet ki, bizleri ummehâtu’l-mu’minînin evlatları arasına almakta1 ve güvenli bir şekilde Sünnet güzergâhlarına iletmektedir. Efendimiz Muhammed’in O’nun kulu ve Resulü olduğuna da şehadet ederim ki, o bize tertemiz Şeriat’ı göstermiş ve Hz. Âişe’nin faziletini ilan etmiştir. Hatta (onun şöyle söylediği) rivayet edilmiştir: “Dininizin yarısını Humeyrâ’dan (Hz. Âişe’den) alınız.”2 Sabah akşam, gece gündüz her zaman devamlı kalıcı olacak bir şekilde Allah’ın salat-u selamı onun, ailesinin ve ashabının ve haklarında “Siz diğer hanımlardan birisi gibi değilsiniz.”3 buyrulan hanımları üzerine olsun.

Bu, (Hz. Âişe) es-Sıddîka’nın bazı münferit rivayetlerini, kişisel içtihatlarını veya sarih bir sünnete yahut sağlam bir bilgiye dayanarak, başkalarına muhalefet ettiği görüşlerini, zamanının ilim ehline itirazlarını veya döneminin ileri gelenlerinin kendisine başvurularını, yazılı olarak verdiği fetvalarını ve reyine dayalı güçlü içtihatlarını topladığım bir kitaptır. Ben bu kitapta, onun bana ulaşan tercihlerini ortaya koydum, bu hususta ravilerinden bana nakledilen haberleri zikrettim. Peşinen söyleyeyim ki, bu konuda bütün rivayetleri toplamaya gayret etmişsem de, kitabımın onların hepsini kapsadığını iddia etmiyorum. Şu kadar var ki, bu hususta bana ulaşan her şeyi yazdım; onu mücevherleri pahalı bir gerdanlık ve yıldızları parlak bir sema (gibi) olsun di1 2 3

33. Ahzâb, 6. ayete atıfta bulunduğunu sanıyoruz.

Müellifin burada atıfta bulunduğu rivayetler hakkında geniş bilgi ileride verilecektir.

33. Ahzâb, 32.

29

30

HZ. ÂİŞE’NİN SAHABEYE YÖNELTTİĞİ ELEŞTİRİLER

ye, ilave ettiğim çeşitli faideler ve bazı yerlere yaydığım kıymetli bilgilerle süsleyerek dikkatle tertip ettim. Yakın bir zamanda bunları derlemeye muvaffak oldum.

Hz. Âişe’nin sıcak evi, her garibe bir sığınak olmuştur ki bu da ancak övünülecek o büyük evin bereketiyle gerçekleşmiştir. (Nitekim Useyd b. Hudayr şöyle demiştir:) “Ey Ebû Bekr ailesi, bu sizin ilk bereketiniz değildir.”4 Ben bu kitabımı, el-İcâbe li-îrâdi mâ’stedrakethu ‘Â’işe ‘alâ’ssahâbe diye isimlendirdim. Allah’tan onu cömert rızasına tahsis edilmiş bir amel olarak kabul etmesini ve onun vesilesiyle beni naim cennetlerine ulaştırmasını dilerim.

Eserimi, cevheri çok değerli bir ilim denizi; güneşinin ve ayının aydınlattığı fazilet ufku; meyveleri taze, çiçekleri açılmış bir edep bahçesi olan Şâfiî Başkadısı, Efendim Burhânuddîn b.

Cemâ’a’ya (ö. 790/1388)5 hediye ettim. Allah onun yüce kadrini devamlı kılsın, düşmanını zelil etsin. Çünkü onun verdiği meyvelerden Şâfiî mezhebi için nice bahçeler oluştu. O, mihrabında Allah’ın mu’ciz kelamından ayetler okuyan bir imamdır. Onun fazileti, ortaya nice sürmeli gelinler (gibi güzel çalışmalar) koymuştur. Naklettiği bilgiler, son derece nefis ve isabetli hususları açığa çıkarmıştır. Zihinler, onun doldurduğu inceliklerle doymuştur. Onun akılları büyüleyen ibareleri ve anladıklarıyla, araştırmaların güzelliği daha da arttı. İlimler ona hediye edilmekte ve gerçekten o, onları hediye edenlerden daha iyi idrak etmekte, daha iyi bilmektedir. Ben bu kitabı ona makamında hediye ederken, tıpkı bahçeye kendi çiçeklerini, semaya onun güneşlerini ve aylarını, denize bir ırmak, sele bir damla hediye eden kimse gibiydim. Ama yine de bu kitabımı sözün sultanına, hatta hadiste müminlerin emiri ve imamı olan o zata arz ettim. Ta ki, onun mütalaasıyla bu kitabı daha da olgunlaştırabileyim vesselam. Allah onun bütün günlerini hasat mevsimleri yapsın, kitapları onun ilave edeceği faydalı bilgilerle süslesin ki, onlar, gülen dudaklar gibi olsun.

4

5

Buhârî, 7. Teyemmum 1, I. 86; 62. Fedâ’ilu’l-ashâb 5, IV. 195; 65. Tefsîr 5/3, V. 186; Muslim, 3. Hayz 108, I. 279; Mâlik, 2. Tahâre 89, I. 53-4; Ahmed, Musned, VI. 179.

Sa’îd el-Efğânî burada İbn Cemâ’a’ın terceme-i hayatını İbnu’l-İmâd, Şezerâtu’z-zeheb, VI. 311’den uzunca vermiştir. Oraya ve ayrıca bkz. M. Şevki Aydın, “İbn Cemâ’a, Burhâneddîn” maddesi, DİA, XIX. 393.

A) KUR’AN’A ARZ

1. Rivayetler a) İbn Abbâs’ın Allah’ın görülmesi hakkındaki rivayetine karşı çıkması1 Tirmizî’nin, (ö. 279/892) (Kitâbu’t-)Tefsîr’de,2 İkrime’den naklettiği rivayete göre İbn Abbâs: “Muhammed Rabbini gördü.” demişti. İkrime: “Allah, ‘Gözler O’nu görmez. O, gözleri görür.’3 buyurmuyor mu?” diye itiraz edince İbn Abbâs cevaben: “Yazıklar olsun sana! Bu O’nun kendi nuruyla tecelli ettiği zaman böyledir. Gerçekten o (Hz. Muhammed) Rabbini iki defa görmüştür.” dedi.

Ben (Zerkeşî) derim ki: Hâkim (ö. 405/1014) Mustedrek’inde4 İbn Abbâs’ın şöyle dediğini rivayet etti: “(Allah ile) dostluğun İbrahim’e,5 (O’nunla) konuşmanın Musa’ya,6 (O’nu) görmenin de Muhammed’e (s.) verilmesine mi şaşıyorsunuz?” Sonra o (Hâkim): “Bu haber, Buhârî’nin şartına göre sahihtir, ancak Buhârî ve Muslim onu rivayet etmemiş.” demiştir.

Rü’yet konusundaki bu rivayetin yine İbn Abbâs’tan gelen sahih bir şahidi de vardır. Daha sonra Hâkim, İbn Abbâs’ın “Muhammed Rabbini gördü.” dediğini anlatan başka bir haberi nak1 2

3 4

5 6

İbn Abbâs, 6. hadis, s. 175-181.

[Selm b. Ca’fer el-Bekrâvî-el-Hakem b. Ebân-İkrime’den] Tirmizî, 46. Tefsîr 54, no: 3279, V. 395. Tirmizî bu hadis için “hasen-garîb” demiştir. İbn Kesîr (ö. 774/1372) de: “Selm b. Ca’fer, o kadar meşhur değildir, el-Hakem b. Ebân’ı bir grup âlim güvenilir görmüştür.” İbnu’l-Mubârek (ö. 181/797) ise “onu at!” demiştir.] İsnadda geçen Selm b. Ca‘fer hakkında Zehebî; “Onu bazıları güvenilir görmüş, Ezdî ise ‘metrûk’ demiştir.”

Bkz. Mîzânu’l-i‘tidâl fî nakdi’r-ricâl, tahk. Alî Muhammed el-Becâvî-Fethiye Alî el-Becâvî, Dâru’l-fikri’l-arabî, y.y., t.y., II. 374, no: 3368; İbn Hacer, Tehzîbu’t-tehzîb, Haydarâbâd 1325, IV. 127-8.

6. En’âm, 103.

[Mu’âz b. Hişâm-Katâde-İkrime’den] Hâkim, el-Mustedrek ‘alâ’s-sahîhayn, Dâru’l-ma’rife, Beyrut t.y., I. 65.

“Allah, İbrahim’i dost edinmişti.” şeklindeki 4. Nisâ’, 125. ayete gönderme vardır.

Burada da “Allah, Musa ile de konuşmuştu.” şeklindeki 4. Nisâ’, 164. ayete gönderme vardır.

31

B) SÜNNET’E ARZ

1. Rivayetler a) Hz. Peygamber’in ayakta bevlettiğine dair rivayete karşı çıkması1 Tirmizî (ö. 279/892), Nesâî (ö. 303/915) ve İbn Mâce’nin (ö. 273/ 886) rivayet ettiklerine göre Hz. Âişe şöyle demiştir: “Her kim size Resulullah’ın (s.) ayakta bevlettiğini haber verirse, onu tasdik etmeyin. Zira Resulullah (s.) ancak oturarak bevlediyordu.”

Bu Tirmizî’nin lafzıdır ve o şöyle demiştir: “Bu babda en güzel ve en sahih olan rivayet budur.”2 İsnadı da Muslim’in şartlarına uygundur.

Fakat bilinmelidir ki, Resulullah’ın (s.) ayakta bevlettiğini Huzeyfe rivayet etmiş ve bu haberi Buhârî ve Muslim sahihlerinde nakletmişlerdir.3 Bazı âlimler ise, iki rivayetin arasını uzlaştırmışlardır. Çünkü Hz. Âişe’nin hadisindeki nefy, genellikle ve devamlı yapıldığını gösteren kâne sîgasıyla varit olmuştur. Huzeyfe’nin hadisinde ise kâne yoktur. Bu ise, bir kere de olsa, bir fiilin kesin olarak yapıldığını gösterir.

Hâkim’in Mustedrek’inde Ebû Hureyre cihetinden gelen şu haber de Hz. Peygamber’in ayakta bevlettiğine delalet etmektedir: “Resulullah (s.) dizinin iç tarafındaki bir yaradan dolayı ayakta bevletmiştir.”

Hâkim, haberin ravilerinin güvenilir olduklarını söylemektedir.4 Hattâbî (ö. 388/998), Şâfi’î’nin (ö. 204/819) şöyle dediğini anlatmaktadır: “Arap, bel ağrısından kurtulmak için ayakta bevletmekten şifa umardı.” Dolayısıyla Şâfi’î, Hz. Peygamber’in muhtemelen o zaman bel ağrısının olduğu kanaatindedir. Öyleyse, iki 1 2

3 4

Umum, s. 269-273. [Şerîk b. Abdullâh-el-Mikdâm b. Şurayh b. Hânî-o da babasından] Tirmizî, 1. Tahâre 8, no: 12, I. 17; Nesâ’î, 1. Tahâre 25, I. 26; İbn Mâce, 1. Tahâre 14, no: 307, I. 112.]

Buhârî, 4. Vudû 60-2, I. 62; Muslim, 2. Tahâre 73-4, I. 228.

Hâkim, Mustedrek, I. 182.

51

C) HADİSE ARZ

1. Rivayetler a) Ebû Hureyre’nin naklettiği “Vitr kılmayanın namazı yoktur.” rivayetine karşı çıkması1 Taberânî (ö. 360/970) el-Evsat’ta Ebû Hureyre’den şu haberi rivayet etmiştir: “Resulullah (s.), ‘Vitir kılmayanın namazı yoktur’ buyurmuştur.” Bu haber Hz. Âişe’ye ulaşınca, “Bunu Ebû’l-Kâsım’dan (s.) kim işitmiş! Aradan uzun zaman geçmediği gibi, unutmadık da...

Ebû’l-Kâsım (s.) ancak şöyle buyurmuştur: ‘Kim kıyamet gününde, abdestine, vakitlerine, rükû ve secdelerine riayet ederek, onlardan herhangi bir şey eksiltmeden beş vakit namaz ile gelirse, Allah’ın ona azap etmeyeceğine dair ahdi vardır. Kim de onlardan eksilterek gelirse, Allah’ın ona bir ahdi yoktur, dilerse ona merhamet eder, dilerse azap eder’.”2 Sonra (Taberânî) şöyle demiştir: “Bu haberi Muhammed b. Amr’dan sadece Îsâ rivayet etmiş, bu rivayetiyle Abdullâh b. Ebî Rûmân tek kalmıştır.3 b) Câbir’in naklettiği “Su (gusül), sudan (meni) dolayıdır.” rivayetine karşı çıkması4 Ya’kûb b. Sufyân el-Fesevî (ö. 277/890) Ebû Seleme b. Abdurrahmân’ın şöyle dediğini rivayet etti: Hz. Âişe’nin yanına girdim ve dedim ki: “Ey anneciğim! Câbir b. Abdullâh, ‘Su (gusül), sudan (meni çıkmasından) dolayıdır.’ diyor, ne dersin?”

1 2

3

4

Ebû Hureyre, 5. hadis, s. 218-219.

Benzer rivayetler için bkz. Mâlik, 7. Salâtu’l-leyl 14, I. 123; Abdurrezzâk, Musannef, III. 5-6, no: 4575; İbn Ebî Şeybe, Musannef, II. 91-2, no: 6852; Humeydî, Musned, I. 191-2, no: 388; Ahmed b. Hanbel, Musned, V. 317; İbn Mâce, 5. İkâme 194, no: 1401, I. 448-9; Ebû Dâvûd, 2. Salât 338, no: 1420, II.130-1.

[Alî b. Saîd er-Râzî-Abdullâh b. Ebî Rûmân el-İskenderânî-Îsâ b. Vâkıd-Muhammed b.

Amr-Ebî Seleme’den] Taberânî, el-Mu‘cemu’l-evsat, V. 19, no: 4024.

Câbir, 1. hadis, s. 248-249.

87

D) TARİHE-VAKAYA ARZ

1. Rivayetler a) İbn Abbâs’ın Hz. Peygamber’in kefeni hakkındaki rivayetini tashihi1 Ebû Dâvûd (ö. 275/888) ve İbn Mâce (ö. 273/886), Sunen’lerinde,2 Yezîd b. Ebî Ziyâd’dan, o Mıksem’den, İbn Abbâs’ın şöyle dediğini rivayet etmişlerdir: “Resulullah (s.), ikisi yeni giysi (hulle), diğeri de üzerinde iken vefat ettiği gömleği olmak üzere üç Necrân elbisesi ile kefenlendi.”

Zehebî (ö. 748/1348), Muhtasaru suneni’l-Beyhakî’de3 şöyle demiştir: “Yezîd’de gevşeklik vardır, Mıksem ise, sadûktur, ancak İbn Hazm (ö. 456/1064) onu zayıf görmüştür.” Bundan dolayı, Yezîd sebebiyle rivayeti illetli gören Munzirî (ö. 656/1258) de şöyle demektedir: “Muslim, onun haberlerini (asıl hadislerin ardından) mutâbi’ hadisler içerisinde rivayet etmiştir. Bazı hadis imamları ise, ‘Onun hadisiyle delil getirilemez.’ demiştir.” Ben derim ki, nitekim İbn Ebî Leylâ (ö. 148/765) da ona muhalefet etmiştir. Beyhakî (ö. 458/1066) Sunen’inde Kabîsa cihetinden gelen İbn Abbâs’ın şu haberini rivayet etmiştir: “Resulullah (s.) iki beyaz elbise ve Yemen yapımı bir kefen ile kefenlendi.” Beyhakî, “Muhammed b. Abdurrahmân b. Ebî Leylâ bu şekilde rivayet etmiştir.” dedi.4 Zehebî ise, “O, güçlü (kavi) bir ravi değildir.” dedi.

Hz. Âişe de Resulullah’ın (s.), içinde gömlek ve sarık olmaksızın, saf beyaz pamuktan üç giysi ile kefenlendiğini rivayet etmiş-

1 2 3

4

İbn Abbâs, 5. hadis, s. 172-174.

Ebû Dâvûd, 15. Cenâiz 34, no: 3153, III. 507-8; İbn Mâce, 6. Cenâiz 11, no: 1471, I. 472.

Zehebî, Beyhakî’nin Sunen’indeki hadislerin senedlerini hazfedip, hadislerin sıhhat durumunu verdiği bu eserine el-Muhezzeb fî ihtisâri’s-suneni’l-kebîr ismini vermiştir.

Topkapı Sarayı no: 2661-3’te yazma halinde bulunan eser, Hamîd İbrâhîm Ahmed Muhammed Huseyn el-Akabî tarafından tahkik edilmiş, 1970 yılında Kahire’de I. cildi basılmıştır. Bkz. Kâtib Çelebi, Keşfu’z-zunûn, İstanbul 1941, II. 1007.

Sufyân, (İbn) Ebî Leylâ-Hakem-Mıksem’den.

99

F) MANTIK VE DİLE ARZ

1. Rivayetler Ebû Saîd’in kişinin, içinde öldüğü elbiseyle dirileceğine dair rivayetine itirazı1 Ebû Dâvûd’un (ö. 275/888) Sunen’inde rivayet ettiğine göre, Ebû Saîd el-Hudrî, ölümünün yaklaştığını anlayınca, yeni bir elbise isteyip giydikten sonra şöyle demiştir: Resulullah’ın (s.) şöyle buyurduğunu işittim: “Ölü, içerisinde öldüğü elbise ile diriltilir.”2 Bu haberi, İbn Hıbbân (ö. 354/965) Sahîh’inde,3 Hâkim (ö.

405/1014) de Mustedrek’inde rivayet etmiş ve şöyle demiştir: “Bu haber, Buhârî ve Muslim’in şartlarına uygundur, ama onlar bunu rivayet etmemişlerdir.”4 Onu Bezzâr (ö. 292/905) da Musned’inde rivayet etmiş ve şöyle demiştir: “Bu haber, ancak Ebû Saîd’ten rivayet edilmektedir ve biz bu haberin ondan gelen başka bir tarikını bilmiyoruz.”5 Ben ayrıca bu haberin, Ebû’l-Huseyn Ahmed b. el-Kattân (ö.

359/969) —kendisi, fıkıhta geçmiş ashabımızdan olduğu gibi aynı zamanda kelamda İbn Sureyc’in (ö. 306/918)6 ashabındandır— tarafından mânâ ile rivayet edildiğini gördüm: “Ebû Saîd bu hadisten Hz. Peygamber’in elbise ile kefeni kastettiğini anlamış ve Hz. Âişe buna karşı çıkarak şöyle demiştir: ‘Allah, Ebû Saîd’e rahmet eylesin! Hz. Peygamber bununla sadece kişinin hangi amel üzere öldüyse onu kastetmiştir.’7 Nitekim Resulullah (s.)

1 2

3 4 5 6

7

Ebû Saîd, 2. hadis, s. 236-237.

[Muhammed b. İbrâhîm et-Teymî-Ebû Seleme’den] Ebû Dâvûd, 15. Cenâiz 18, no: 3114, III. 485. İbn Hıbbân, Sahîh, XVI. 307, no: 7316. Geniş bilgi için bkz. s. 307-311.

Hâkim, Mustedrek, I. 340.

Bkz. İbn Kesîr, Câmi‘u’l-mesânîd, XXXIII. 567, no: 1240.

O, Ebû’l-Abbâs Ahmed b. Ömer b. Sureyc’dir. Bkz. İbnu’n-Nedîm, Ebû’l-Ferec Muhammed b. Ebî Ya’kûb, el-Fihrist, Beyrut 1988 (3. baskı), s. 266.

Bu yönde merfu haberler için bkz. Muslim, 51. Cenne 83-4, III. 2206; Hâkim, Mustedrek, II. 452.

121

HZ. ÂİŞE’NİN HAYATI VE ÖZELLİKLERİ1

O, Ümmü’l-mu’minîn ve Ümmü Abdullâh olup, Ebû Bekir esSıddîk’ın kızı Âişe es-Sıddîka’dır (r.). Resulullah’ın (s.) fakih ve rabbânî sevgilisidir. Kendisine kızkardeşinin oğlu Abdullâh b. ez-Zubeyr’den dolayı “Ümmü Abdullâh” künyesini, Hz. Peygamber vermiştir ki, bunu Ebû Dâvûd rivayet eder.2 Hâkim de, rivayetin isnadının sahih olduğunu söyler.3 İbnu’l-Arabî’nin (ö. 231/846)4 Mu‘cem’inde ise şöyle bir haber nakledilmiştir: “Hz. Âişe, bir düşük yapmış ve Peygamber (s.) onu Abdullâh diye isimlendirmiş; Hz. Âişe’ye de bu künyeyi vermiştir.” Bu rivayetin isnadı, Kitâbu’l-‘akl sahibi Dâvûd b. elMuhabber’e (ö. 206/821)5 dayandığı için tartışma götürür.6 Âişe ismi, ‘a-y-ş kökünden alınmıştır ve lügat açısından ‘Ayşe de denir. Bunu, İbnu’l-A’râbî ve Alî b. Hamza (ö. 180/796)7 da söylemiştir. Ebû Ubeyd’in el-Ğarîbu’l-musannef adlı eserindeki bu kullanımı inkarına iltifat edilmez.

Ebû’l-Fazl el-Felekî (ö. 427/1035),8 el-Elkâb adlı eserinde şunu zikreder: “Peygamber (s.) Hz. Âişe’nin ismini küçültme kalıbıyla (tasğîr) kullanmış ve “yâ ‘Uveyş” (Ey Ayşecik) demiştir.

1

2

3 4

5

6 7

8

Buradaki başlık, “Faslun fî zikri şey’in min hâlihâ” (Onun Hakkında Bazı Şeylerin Zikri Bölümü) şeklindedir.

Ebû Dâvûd, 35. Edeb 78, no: 4870, V. 253. Ayrıca bkz. Ahmed, Musned, VI. 93, 151, 186, 213, 260; İbn Sa’d, Tabakât, VIII. 66.

Hâkim, Mustedrek’te yerini bulamadık.

O, Ebû Abdullâh Muhammed b. Ziyâd İbnu’l-A’râbî el-Kûfî’dir. Lügat âlimi ve şiir ravisidir. Bkz. Kehhâle, Mu‘cemu’l-mu’ellifîn, X. 11.

Dârekutnî: ‘O, metrûktur.’ demiştir. Zehebî: ‘Onun Kazvin’in fazileti hakkında rivayet ettiği hadis, uydurmadır.’ Buhârî: ‘O, 206 yılında vefat etmiştir.’ demiştir.” Bkz. Mîzânu’li‘tidâl fî nakdi’r-ricâl, II. 210, no: 2646. İbnu’l-Cevzî, Mevdû‘ât, II. 9’da, söz konusu rivayetin uydurma olduğunu belirtir.

Ebû’l-Hasen, Alî b. Hamza el-Kisâ’î el-Kûfî olup meşhur kıraat âlimidir. Bkz. Kehhâle, Mu‘cemu’l-mu’ellifîn, VII. 84.

O, Ebû’l-Fadl, Alî b. el-Huseyn b. Ahmed b. el-Hasen b. Alî el-Hemedânî el-Felekî’dir.

Muhaddis, hafız ve ricâl âlimidir. Nisabur’da 427’de vefat etmiştir. Munteha’l-kemâl fî ma‘rifeti’r-ricâl ile Kitâbu elkâbi’l-muhaddisîn adlı eserleri vardır. Bkz. Kehhâle, Mu‘cemu’l-mu’ellifîn, VII. 71.

125

EK 1 SAHABENİN HZ. ÂİŞE’YE YÖNELTTİĞİ İTİRAZLAR1

a) Ümmü Seleme ve Zeyd b. Sâbit’in, ikindi sonrası iki rekât hakkındaki rivayet ile ilgili olarak Hz. Âişe’ye itirazları Bu itirazlara dair ilk misal, Hz. Peygamber’in ikindi sonrasında kıldığı iki rekât namaz hakkındaki rivayetlerdir. Burada, söz konusu namazı İbnu’z-Zubeyr, Ebû Hureyre’nin Hz. Âişe’den naklettiğini, Hz. Âişe ise kendisine Ümmü Seleme’nin haber verdiğini söylemiştir. Ümmü Seleme’ye müracaat edildiğinde ise, o “Allah, Âişe’ye mağfiret eylesin. Benim haberimi farklı anlamış...” diyerek söz konusu iki rekâtın mal dağıtımı sebebiyle öğlenin kalan iki rekâtı olduğunu ve “Hz. Peygamber’in o iki rekâtı ne daha önce, ne de daha sonra kıldığını görmediğini haber vermiştir.”2 Diğer bir varyantta ise Ümmü Seleme “Allah, Âişe’ye rahmet eylesin! Ben ona Resulullah’ın bu iki rekâtı yasakladığını haber vermedim mi?!” demiştir.3 Hz. Âişe’nin, Hz. Peygamber’in ikindiden sonra iki rekât namazı yanında kıldığını Zubeyr ailesine haber vermesiyle, onların bu namazı kılmaya devam ettiklerini duyan Zeyd b. Sâbit’in Hz. Âişe’ye yönelttiği eleştiri de Ümmü Seleme’ninkinden hafif değildir: “Allah, Âişe’ye mağfiret etsin. Biz Resulullah’ı Âişe’den daha iyi biliyoruz” dedikten sonra, bunun Hz. Peygamber’in bedevilerle meşguliyetinden dolayı kılamadığı öğle namazından sonraki iki rekât olduğunu söylemiş ve Resulullah’ın ikindiden sonra namaz kılmayı yasakladığını hatırlatmıştır.4

1

2

3 4

Bu kısım, Hz. Âişe’nin de diğer sahabiler tarafından eleştirildiğini göstermek amacıyla tarafımızdan ilave edilmiş olup, kitabın aslından değildir.

Ahmed, Musannef, VI. 299-300; Abdurrezzâk, II. 431, no: 3970’te ise o “Bir defadan başka Resulullah’ın aslâ ikindiden sonra namaz kıldığını görmedim...” der.

Ahmed, Musannef, VI. 303; Ayrıca bkz. İbn Ebî Şeybe, Musannef, II. 133, no: 7346.

Ahmed, Musannef, V. 185.

159

EK 2 ZERKEŞÎ’NİN ESERLERİ

Zerkeşî, daha çok fıkıh, fıkıh usûlü, hadis, Kur’an ve tefsir ilimleriyle iştigal etmiş ve geriye otuzdan fazla eser bırakmıştır ve bunların çoğu basılmıştır. Biz daha faydalı olacağını düşünerek, bu eserleri ait oldukları ilim dallarına göre tasnif edip, önce basılı olanları, ardından da yazma halinde olanları kaydettik. Bu eserleri şöyle sıralayabiliriz: Fıkıh ve Fıkıh Usûlü el-Bahru’l-Muhît,1 İ‘lâmu’s-sâcid fî ahkâmi’l-mesâcid,2 Habâyâ ez-zevâyâ fî’l-furû‘,3 el-Mensûr fî tertîbi’l-kavâ‘idi’l-fıkhiyye,4 Zehru’l-‘arîş fî ahkâmi’l-haşîş,5 Selâsilu’z-zeheb fî’l-usûl,6 Luktatu’l-‘aclân ve billetu’z-zam’ân,7 Fî ahkâmi’t-temennî, el-Kavâ‘id fî’l-fıkh (ev fî’l-furû‘) Hâdimu’r-râfi‘î ve’r-ravda fî’l-furû‘ veya Hâdimu’ş-şerhi ve’r-ravda, 1 2

3

4

5

6 7

Matbudur: Vezâretu’l-evkâf, Beyrut 1413, 1992, Dâru’s-safve, t.y..

Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut 1995/1416; Vezâretu’ş-şuûni’l-İslâmîyye, Kahire 1977; Matabiu’l-ehrâm et-ticariyye, Kahire 1982 Farklı baskıları vardr: Vezâretu’l-evkâf, Kuveyt 1982, 1993 (2. baskı); Dâru’l-buhûsi’lilmiyye 1402. Çeşitli baskıları: Vezâretu’l-evkâf, Kuveyt 1982, 1986, 1993; The Muhammedî Trust 1402. es-Seyyid Ahmed el-Ferec’in tahkiki ile Mansûre 1987’de Dâru’l-vefâ tarafından neşredilmiştir.

Mektebetu İbn Teymiyye, Kahire 1990’da basılmıştır.

Mısır 1326’da, Cemâluddîn el-Kâsımî’nin taliklarıyla basılmıştır. Ayrıca Dımaşk’ta da basılmıştır.

165

EK 3 ÖRNEK BİR İSLAM KADINI OLARAK HZ. ÂİŞE

Hz. Âişe’nin hayatı, Müslüman hanımlar için örnek olması hasebiyle son derece ehemmiyeti haizdir. Hz. Peygamber, kadınerkek bütün ümmetine örnek, eşi Âişe de hasseten Müslüman hanımlar açısından örnek bir şahsiyettir. Her Müslüman hanım onun hayatında kendisi için nice örnekler ve dersler bulur. Çünkü hayatın bütün cilveleri, bütün değişimleri onun hayatında tecelli etmiştir. Kızlık, eşlik, dulluk; sevinç ve keder, mutluluk ve musibet gibi hâller Hz. Âişe’nin hayatından örnek alınacak birer hâdise şeklinde görünür. Bu tertemiz hayat; ilmî, amelî, ahlâkî derslerle, paha biçilmez birer hazine kıymetinde örneklerle doludur. Bu itibarla Hz. Âişe’nin tarihi, temiz ve olgun kadınlığın bir aynasıdır. Müslümanlar, kadının gerçek hüviyetini, bütün temizliği ve berraklığıyla o aynada görürler.

Hz. Âişe’nin yalnızca örnek hayat mücadelesini yansıtmayı amaçlayan bu bölümde, bütün tafsilatıyla onun hayatını veya doğumundan vefatına kadar tam bir biyografisini vermek niyetinde değiliz. Dolayısıyla burada sadece Türk okuyucularına tanıtacak kadar onun hayat hikâyesi ana hatlarıyla ele alınacak, özellikle onun siyasi ve ilmî kişiliği üzerinde durulacaktır. Daha çok Hz. Âişe hakkında yazılmış birkaç çalışmaya1 dayanan bu bilgiler için —birkaç istisnai husus dışında— dipnot gösterilmeyecektir. Zira bu bilgilerin bir kısmı herkes tarafından bilinmekte, bir kısmı ise bu kitabın muhtevası içerisinde zikredilmektedir. Özellikle Hz. Âişe’nin doğum, evlilik ve vefat tarihleri gibi ihtilaflara ise yer verilmeyecektir.

1

Bkz. Suleymân en-Nedvî, Hz. Âişe, (Asr-ı Saâdet içerisinde), çev. Ömer Rıza Doğrul, İstanbul 1978; Mustafa Fayda, “Âişe” maddesi, DİA, II. 201-205; Nabia Abbott, AishahThe Beloved of Mohammed, London 1985.

169

EK 4 HZ. ÂİŞE’NİN METİN TENKİDİNDE KULLANDIĞI YÖNTEM

Hz. Âişe’nin sahabeden bazılarının rivayet ve fetvalarına yönelik tashihlerinin bir araya getirilmesinden oluşan el-İcâbe adlı kitapta yer alan, onun bu itiraz ve düzeltmelerinde esas aldığı metin tenkidi kriterleri hakkında burada kısa bir değerlendirme yapmayı uygun gördük. Sırasıyla, Kur’an’a, Sünnet’e, Hadise, Tarih ve Vakaya, Kanaatine, Mantık ve Dile Arz başlıklarıyla verilen bu kriterler üzerinde durmanın, klasik bir metin tenkidi çalışması olan bu değerli kitabın anlaşılmasına katkısı olacağını düşünüyoruz.

Yeri gelmişken, gerek burada gerekse başlıklarda sık sık geçen ‘arz’ (‘ard) ifadesiyle, herhangi bir rivayetin veya fetvanın doğru olup olmadığını tespit ederken, Kur’an, Sünnet, hadis vb. bilgilere müracaat etme, itirazı veya tashihi onlardan birine dayandırma, onları esas alarak cevap verme gibi işlemlerin kastedildiğini belirtmek gerekir. a) Hadisleri Kur’an’a arzı Hadislerin sıhhatini tespitte yahut onların hatalı veya uydurma olduğunu belirlemede en önemli metin tenkidi kriteri olan Kur’an’a arz yöntemi, öteden beri ilim adamları tarafından tartışılagelen bir konuyu oluşturmaktadır.1 Bazılarına göre söz konu1

Geniş bilgi ve tartışmalar için bkz. Ahmet Keleş, Hadislerin Kur’an’a Arzı, İnsan Yayınları, İstanbul 1998; Ebû Yûsuf, Ya’kûb b. İbrâhîm, er-Redd ‘alâ siyeri’l-Evzâ‘î, s.

25-28, (Ebû’l-Vefâ el-Efğânî’nin açıklamaları) Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut t.y.; İbnu’l-Kayyım, el-Menâru’l-munîf fi’s-sahîhi ve’d-da‘îf, tahk. Abdulfettah Ebû Gudde, Mektebetu İbn Teymiyye, Mısır t.y., s. 80 vd.; İdlibî Salâhuddîn, Menhecu nakdi’l-metn ‘inde ‘ulemâ’i’l-hadîsi’n-nebevî, Beyrut 1983, s. 109; Muhammed Tâhir Cevâbî, Cuhûdi’lmuhaddisîn fî nakdi metni’l-hadîsi’n-nebeviyyi’ş-şerîf, Tunus 1986; Musfir Azmullâh Dumeynî, Mekâyîsu nakdi mutûni’s-sunne, Riyad 1984; M. Mustafâ A’zamî, Menhecu’nnakd ‘inde’l-muhaddisîn, Riyad 1990 (3. baskı), s. 77-9; M. Hayri Kırbaşoğlu, Hadis İlminde Metodoloji Sorunu (basılmamış II. kısım), s. 427-441; Selâhattin Polat, Hadis Araştırmaları, İnsan Yayınları, İstanbul t.y., s. 186-7, 239-247; Kamil Çakın; “Hadislerin Kur’an’a Arzı Meselesi”, AÜİFD XXXIV (1993), s. 237-262.

181

EK 5 SONUÇ

Muhtevasından da anlaşıldığı üzere, Zerkeşî’nin bu eseri, metin tenkidi açısından oldukça önemli bir çalışmadır. Bu kitapta derlenmiş bütün rivayetlerde Hz. Âişe gibi bir sahabi hanımın, işittiği haberler veya fetvalardaki hataları tashih ve eksiklikleri telafi cihetine gitmesinin yanı sıra, kendisine aktarılan bazı rivayetleri duyar duymaz itiraz ettiğini; hatta gerek ravilere, gerekse rivayetlere sert eleştiriler yönelttiğini görmekteyiz. Kanaatimizce sahip olduğu birikimden hareketle ve çeşitli ölçülere dayanarak sahabeye yönelttiği bu eleştiriler, bize metin tenkidinin en güzel misallerini vermektedir. Dolayısıyla Zerkeşî’nin bu eserinin bir metin tenkidi klasiği olduğunu söylersek, mübalağa etmiş sayılmayız.

Rivayetlere ve fetvalara yönelik bu düzeltmeleri yaparken, Hz. Âişe’nin onları Kur’an, Sünnet, hadis, akıl, tarih ve Arap dili gibi kriterlerden birine veya aynı anda birkaçına arz ettiği görülmektedir.

Hz. Âişe, rivayetlere yönelttiği istidrâklerinin bir kısmında, Hz. Peygamber’in söz ve fiiline bizzat şahit olmadığı hâlde, onu en yakından tanıyan birisi olarak, kişisel kanaatine ve tahminine dayalı yorumlar yapmıştır. Bu sebeple onun, “Hz. Peygamber böyle dememiştir, dese dese şöyle demiştir” anlamındaki bazı düzeltmeleri, selef âlimlerinin bazıları tarafından tasvip ve kabul görmemiştir. Nitekim Zerkeşî, kitabında onun düzeltmelerine yönelik bu tür itirazlara da yer vermiştir.

Bu itirazlara rağmen Hz. Âişe’nin esas aldığı bu kriterler, günümüz metin tenkidi çalışmalarında da vazgeçilmez ölçüleri oluşturmaktadır. Onun bazı istidrâkleri kabul görmese de, metin tenkidi sahasında uygulamış olduğu metodu ve kullanmış olduğu kriterleri son derece önemlidir. Hz. Âişe birçok istidrâkinde, metin tenkidinin en güzel örneklerini vererek bu sahada kendisinden sonra gelen nesillere öncülük etmiş, çığır açmıştır.

199

KAYNAKLAR

Abdurrezzâk b. Hemmam, es-San’ânî, el-Musannef (11 cilt), tahk.

Habiburrahmân el-A’zamî, el-Meclisu’l-ilmî, Beyrut t.y.

Aclûnî, İsmâ’îl b. Muhammed, Keşfu’l-hafâ ve muzîlu’l-ilbâs ‘ammâ iştehera mine’l-ahâdîsi ‘alâ elsineti’n-nâs (2 cilt), Muessesetu’r-risâle, Beyrut 1985.

Adams, Charles, “Bazı Çağdaş Müslümanların Nazarında Hadisin Otoritesi -Mevdûdî’nin Hadis Anlayışı-”, çev. Nedim Alpdemir, İslâmî Araştırmalar VII (1994), sayı: 3-4.

Ahmed b. Hanbel, el-Musned, İstanbul 1982. ____, Kitâbu’l-‘ilel ve ma‘rifetu’r-ricâl, tahk. Talat Koçyiğit, İsmail Cerrahoğlu, İstanbu 1987.

Aşık, Nevzat, Sahabe ve Hadis Rivayeti, İzmir 1981. ____, Hazreti Âişe’nin Hadisçiliği, İzmir 1987.

Aydın, M. Şevki, “İbn Cemâa, Burhâneddîn” maddesi, DİA, XIX. 393.

Aynî, Bedruddîn Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed, ‘Umdetu’l-kârî şerhu sahîhi’l-Buhârî (20 cilt), Halebî baskısı, Kahire 1972.

A’zamî, M. Mustafâ, Menhecu’n-nakd ‘inde’l-muhaddisîn, Riyad 1990 (3. baskı).

Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdulkâdir b. Tâhir et-Temîmî, Kitâbu usûli’d-dîn, Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut 1981 (3. baskı); İstanbul 1928.

Bakıy b. Mahled, ‘Adedu mâ likulli vâhidin mine’s-sahâbeti mine’l-hadîs, tahk. Ekrem Ziyâ el-Umerî, Beyrut 1984.

Belhî, Ebû’l-Kâsım el-Belhî, Kitâbu kabûli’l-ahbâr ve ma‘rifetu’r-ricâl, Dâru’lkutub, Kahire t.y. (Mustalah 14 no’lu el yazmadan fotokopi).

Azîmâbâdî, Ebû’t-Tayyib Muhammed Şemsu’l-Hak, ‘Avnu’l-ma‘bud, şerhu sunen-i Ebî Dâvûd (14 cilt), Dâru’l-fikr, Beyrut 1979.

Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Huseyn, Kitâbu’s-sunen el-kebîr (10 cilt), Dâru’l-ma’rife, Beyrut t.y. ____, Şu‘abu’l-îmân, tahk. Ebû Hâcer Muhammed es-Saîd b. Besyûnî Zeğlûl, Beyrut 1990.

Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdulhâlık, el-Musned, tahk.

Mahfûzurrahmân Zeynullâh, Muessesetu ulûmi’l-Kur’ân, Beyrut 1409.

205

206

HZ. ÂİŞE’NİN SAHABEYE YÖNELTTİĞİ ELEŞTİRİLER

Bıltâcî, Muhammed, Dirâsât fi’s-sunne, Kahire 1983.

Buhârî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İsmâ’îl, el-Câmi‘u’s-sahîh, İstanbul 1981. ____, et-Târîhu’l-kebîr, Dâru ihyâi’t-turâsi’l-arab, Beyrut t.y.

Carullah, Musa, Hatun, Yayına Hazırlayan: Mehmet Görmez, OTTO, Ankara 2014.

Cessâs, Ebû Bekr Ahmed er-Râzî, Ahkâmu’l-kur’ân (3 cilt), Dâru’l-fikr, y.y., t.y.

Cevâbî, Muhammed Tâhir, Cuhûdi’l-muhaddisîn fî nakdi metni’l-hadîsi’nnebeviyyi’ş-şerîf, Tunus 1986. Çakan, I. Lütfi, “el-Cem‘ Beyne’s-Sahîhayn” maddesi, DİA, VII. 283. Çakın, Kamil; “Hadislerin Kur’an’a Arzı Meselesi”, AÜİFD XXXIV (1993) s. 237-262.

Dârekutnî, Alî b. Ömer, Sunen, Beyrut 1986. ____, el-‘Ilelu’l-vâride fî’l-ahâdîsi’n-nebeviyye, tahk. M. Zeynullâh esSelefî, Riyâd 1985.

Dârimî, Ebû Muhammed Abdullâh b. Abdurrahmân, es-Sunen, İstanbul 1981.

Dehlevî, Şâh Veliyyullâh b. Abdurrahîm, Huccetu’llâhi’l-bâliğa (2 cilt), tahk. Muhammed Şerîf Sukkâr, Dâru İhyâi’l-ulûm, Beyrut 1990.

Deylemî, Ebû Şucâ’, el-Firdevs bi me’sûri’l-hitâb, tahk. es-Saîd b.

Beysûnî Zeğlûl, Dâru’l-kutub, Beyrut 1986.

Doğrul, Ömer Rıza, Asr-ı Saâdet (İslam Tarihi), Eser Neşriyat, İstanbul 1981.

Dumeynî, Musfir Azmullâh, Mekâyîsu nakdi mutûni’s-sunne, Riyad 1984.

Ebû Dâvûd, Suleymân b. Eş’as es-Sicistânî, es-Sunen, İstanbul 1981.

Ebû Nu’aym, Ahmed b. Abdullâh el-İsbahânî, Hılyetu’l-evliyâ’ ve tabakâtu’l-asfiyâ’, Kahire 1987 (5. baskı).

Ebû Ubeyd, el-Kâsım b. Sellâm, Ğarîbu’l-hadîs, neşr. Muhammed Abdulmuîd Hân, Haydarâbâd 1964.

Ebû Yûsuf, Ya’kûb b. İbrâhîm, er-Redd ‘alâ siyeri’l-Evza‘î, tahk. Ebû’lVefâ el-Efğânî, Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut t.y.

Erul, Bünyamin, Sahabenin Sünnet Anlayışı, TDV Yayınları, Ankara 1999. ____, “Sahabe Döneminde Tekzib Olgusu ve Tekzibin Mahiyeti”, AÜİFD XXXIX (1999), s. 455-489.

Ersöz, İsmet, “Ahkâmu’l-Kur’ân” maddesi, DİA, I. 553-4.

Fayda, Mustafa, “Âişe” maddesi, DİA, II. 201-5.

Fesevî, Ebû Yûsuf Ya’kub b. Sufyân, Kitâbu’l-ma‘rifeti ve’t-târîh, tahk.

Ekrem Ziyâ el-Umerî, Matba’atu İrşâd, Bağdad 1975.

Görmez, Mehmet, Sünnet ve Hadisin Anlaşılması ve Yorumlanmasında Metodoloji Sorunu, OTTO, Ankara 2014.

207

KAYNAKLAR

Hâkim, Ebû Abdullâh en-Neysâbûrî, el-Mustedrek ‘alâ’s-sahîhayn, Dâru’l-ma’rife, Beyrut t.y.

Hatîb, Ebû Bekr Ahmed b. Alî el-Hatîb el-Bağdâdî, el-Kifaye fî ‘ilmi’rrivaye, tahk. Ahmed Ömer Hâşim, Beyrut 1986. ____, Târîhu Bağdâd, Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut t.y.

Hatiboğlu, Mehmed Said, “Hazret-i Âişe’nin Hadîs Tenkitçiliği”, AÜİFD XIX (1973), s. 59-61.

Hattâbî, Me‘âlimu’s-sunen, tahk. Abdusselâm Abduşşâfi’î Muhammed, Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut 1991.

Hâzimî, Ebû Bekr Muhammed b. Mûsû, el-İ‘tibâr fî’n-nâsih ve’l-mensûh mine’l-âsâr, tahk. Abdulmu’tî Emîn Kal’acî, Dâru’l-va’y, Halep 1982.

Hemmâm b. Munebbih, Sahîfe, tahk. Rıf’at Fevzî Abdulmuttâlib, Kahire 1985.

Heysemî, Nûruddîn Alî b. Ebî Bekr, Mecme‘u’z-zevâ’id ve menba‘u’lfevâ’id (10 cilt), Dâru’l-kitabi’l-arabî, Beyrut 1982. ____, Keşfu’l-estâr ‘an zevâ’idi’l-Bezzâr, tahk. Habiburrahmân elA’zamî, Muessesetu’r-risâle, Beyrut 1984 (2. baskı).

Humeydî, Ebû Bekr Abdullâh b. ez-Zubeyr, el-Musned, tahk. Habiburrahmân el-A’zamî, Haydarâbâd 1963. İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yûsuf en-Nemerî, el-İstizkâr, tahk. Alî enNecdî Nâsıf, Kahire 1973. ____, et-Temhîd limâ fî’l-muvatta’i mine’l-me‘ânî ve’l-esânîd, Matba’atu Fudâle, Mağrib 1982-87 (2. baskı). ____, el-İstî‘âb fî ma‘rifeti’l-ashâb, Dâru Sâdır, Mısır 1328. İbnu’l-Arabî, el-Futuhâtu’l-Mekkiyye, Dâru Sâdır, Beyrut t.y. İbnu’l-Cevzî, Ebû’l-Ferec Abdurrahmân, Kitâbu’l-mevdû‘ât (3 cilt), tahk. Abdurrahmân Muhammed Osmân, Mektebetu İbn Teymiyye, Kahire 1987 (2. baskı). ____, Telkîhu fuhûmi ehli’l-eser, el-Matba’atu’n-numûzeciyye baskısı. İbnu’l-Esîr, Mecduddîn Ebû’s-Sa’âdât el-Mubârek b. Muhammed, enNihâye fî ğarîbi’l-hadîs ve’l-eser, tahk. Tâhir Ahmed ez-Zâvi, Mahmûd Muhammed et-Tanahi, Kahire t.y. İbnu’l-Esîr, İzzeddîn Ebû’l-Hasen Alî b. Muhammed el-Cezerî, Usdu’lğâbe fî ma‘rifeti’s-sahabe, Kahire 1970. ____, el-Kâmil fî’t-târîh, tahk. A. Muhammed Şâkir, Kahire 1356. İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullâh b. Muhammed, el-Kitâbu’l-musannef (7 cilt), tahk. Kemâl Yûsuf el-Hût, Beyrut 1989. İbn Hacer, Ahmed b. Alî b. Hacer el-Askalânî, Fethu’l-bârî bi şerhi sahîhi’l-Buhârî, tahk. Muhibbuddîn el-Hatib, el-Mektebetu’sselefiyye, Kahire 1407 (3. baskı).

208

HZ. ÂİŞE’NİN SAHABEYE YÖNELTTİĞİ ELEŞTİRİLER

____, Hedyu’s-sârî mukaddimetu fethi’l-bârî, tahk. Muhibbuddîn elHatib, el-Mektebetu’s-selefiyye, Kahire 1407 (3. baskı). ____, el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe, Dâru Sâdır, Mısır 1328. ____, Lisânu’l-mîzân, Muessesetu’l-ilmî li’l-matbû’ât, Beyrut 1971 (2. baskı). ____, Tehzîbu’t-tehzîb, Haydarâbâd 1325. ____, Takrîbu’t-tehkîb, tahk. Ebû’l-Eşbâl Sağîr Ahmed Şağîf elBâkistânî, Riyad 1416, ____, Telhîsu’l-habîr fî tahrîci ahâdîsi’r-râfi‘iyyi’l-kebîr, Muessesetu Kurtubî, y.y., 1995. İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed, el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm, tahk. Ahmed M. Şâkir, Dâru’l-âfâk el-Cedîde, Beyrut 1983. ____, el-Fasl fî’l-mileli ve’l-ehvâ’i ve’n-nihal, tahk. M. İbrâhîm Nasr, Abdurrahmân Umeyre, Cidde 1982. ____, el-Muhallâ bi’l-âsâr, tahk. Abdulgaffâr Suleymân el-Bendârî, Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut 1988. ____, Cevâmi‘u’s-sîre, tahk. İhsân Abbâs, Nâsıruddîn el-Esed, Dâru’lma’ârif, Mısır t.y. İbn Hıbbân, es-Sahîh, terp. el-Fârisî Emîr Alâuddîn Alî b. Belbân, elİhsân fî takrîb-i sahîh-i İbn Hıbbân, tahk. Şuayb el-Arnavût, Muessesetu’r-risâle, Beyrut 1988. ____, es-Sikât, Muessesetu’l-kutubi’s-sekafiyye, Haydarâbâd 1979. İbn Hişam, Ebû Muhammed Abdulmelik, es-Sîretu’n-nebeviyye, tahk.

Mustafâ es-Seka-İbrâhîm el-Ebyârî-Abdulhafîz Şelebi, Kahire 1955 (2. baskı). İbn Huzeyme, Ebû Bekr b. Muhammed b. İshâk, Sahîhu İbn Huzeyme, tahk. Muhammed Mustafâ el-A’zamî, Beyrut 1975. ____, Kitâbu’t-tevhîd ve isbâtu sıfâti’r-rabb ‘azze ve celle, tahk.

Abdulazîz b. İbrâhîm eş-Şehvân, Riyâd 1988. İbnu’l-İmâd, el-Hanbelî, Şezerâtu’z-zeheb fî ahbâri men zeheb, Dâru’lafak el-Cedîde, Beyrut t.y. İbn Kâdî, eş-Şuhbe ed-Dımaşkî, Tabakâtu’ş-Şâfi‘iyye, tahk. el-Hâfız Abdulalîm Hân, Beyrut 1987. İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ İsmâ’îl, Câmi‘u’l-mesânîd ve’s-sunen, neşr.

Abdulmu’tî Emîn Kal’acî, Dâru’l-fikr, Beyrut 1994. ____, Muhtasaru tefsir-i İbn Kesîr, muht. Muhammed Alî es-Sâbûnî, Dâru’l-Kur’âni’l-Kerîm, Beyrut 1401 (4. baskı). İbnu’l-Kayyım, Şemsuddîn Ebû Abdullâh Muhammed b. Ebû Bekr, elMenâru’l-munîf fî’s-sahîh ve’d-da‘îf, tahk. Abdulfettah Ebû Gudde, Mektebetu İbn Teymiyye, Mısır t.y. ____, Zâdu’l-ma‘âd fî hedy-i hayri’l-‘ibâd (5 cilt), tahk. Şuayb el-

209

KAYNAKLAR

Arnavût, Abdulkâdir el-Arnavût, Muessesetu’r-risâle, Beyrut 1987 (15. baskı). İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullâh b. Muslim, Te’vilu muhtelifi’lhadîs, Kahire t.y. İbn Mâce, Muhammed b. Yezîd el-Kazvinî, es-Sunen, tahk. M. Fu’ad Abdulbâkî, İstanbul 1981. İbn Manzûr, Muhammed b. Mukrim, Lisânu’l-‘arab, tahk. Abdullâh Alî el-Kebir, Muhammed Ahmed Hasbullâh, Haşim Muhammed eş-Şazelî, Kahire t.y. İbn Rüşd, Ebû’l-Velid Muhammed b. Ahmed, Bidâyetu’l-muctehid ve nihâyetu’l-muktasid, Kahraman Yayınları, İstanbul 1985 İbn Sa’d, Muhammed, Kitâbu’t-tabakâti’l-kebîr, Beyrut 1985. İbnu’s-Salâh, Ebû Amr Osmân b. Abdurrahmân, ‘Ulumu’l-hadîs, Muessesetu’l-kutubi’s-sakafiyye, y.y., 1350. ____, Tabakâtu’l-fukahâ’i’ş-Şâfi‘iyye, tahk. Muhyiddîn Alî Necib, Beyrut 1992. İbnu’t-Turkmânî, Alâuddîn b. Alî b. Osmân, el-Cevheru’n-nakî, (Beyhakî’nin, Sunen’i ile birlikte), Dâru’l-ma’rife, Beyrut t.y. İdlebi, Salâhuddîn b. Ahmed, Menhecu nakdi’l-metn ‘inde ‘ulemâ’i’lhadîsi’n-Nebevî, Beyrut 1983.

Irâkî, Zeynuddîn Abdurrahîm b. el-Huseyn, et-Takyîd ve’l-îdâh, Muessesetu’l-kutubi’s-sekafiyye, y.y. 1350.

Kandemir, M. Yaşar, “Bezzâr” maddesi, DİA, VI. 113. ____, “Ebû Zerr el-Herevî” maddesi, DİA, X. 269-270.

Karadâvî Yûsuf, Keyfe neta‘âmel ma‘â’s-sunneti’n-Nebeviyye, ma‘âlim ve davâbıt, Dâru’l-vefâ, Mansure 1990.

Kâtib Çelebi, Keşfu’z-zunûn, İstanbul 1941.

Kayravânî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Alî el-Husrî, Zehru’l-âdâb ve semeru’lelbâb, tahk. Alî Muhammed el-Becâvî, Halebî baskısı, Kahire t.y.

Kehhâle, Ömer Rızâ, Mu‘cemu’l-mu’ellifîn, Dımaşk 1957.

Keleş, Ahmet, Hadislerin Kur’an’a Arzı, İnsan Yayınları, İstanbul 1998.

Kılıçer, M. Esat, “Birmâvî” maddesi, DİA, VI. 204.

Kırbaşoğlu, M. Hayri, Hadis İlminde Metodoloji Sorunu (basılmamış II. kısım), Ankara 2000.

Kuraşî, Abdulkâdir, el-Cevheru’l-mudî’e fî tabakâti’l-Hanefiyye, Mısır 1978.

Ma’mer b. Râşid, el-Câmi‘ (Abdurrezzâk’ın Musannef’i ile birlikte X-XI), tahk. Habiburrahmân el-A’zamî, el-Meclisu’l-ilmî, Beyrut t.y.

Mâlik b. Enes, el-Muvatta’, tahk. M. Fu’ad Abdulbâkî, İstanbul 1981.

Mâverdî, Ebû’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb, el-Hâvî’l-kebîr, tahk. Alî Muhammed Mu’avviz-Adil Ahmed Abdulmevcud, Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut 1994.

210

HZ. ÂİŞE’NİN SAHABEYE YÖNELTTİĞİ ELEŞTİRİLER

Mavsılî, Ebû Ya’lâ, el-Musned, tahk. Huseyn Selîm Esed, Dâru’ssekâfeti’l-arabiyye, Beyrut 1992 (2. baskı).

Meyyânişî, Ebû Hafs Ömer b. Abdulmecîd el-Kureşî, Mâ lâ yesa‘u’lmuhaddise cehluhû, tahk. Subhî es-Sâmerâ’î, Bağdad 1967.

Mizzî, Ebû’l-Haccâc, Tuhfetu’l-eşrâf, bi ma‘rifeti’l-etrâf, neşr. Abdussamed Şerefuddîn, Bombay 1982.

Muslim, Ebû’l-Huseyn Muslim b. Haccâc, es-Sahîh, tahk. M. Fu’ad Abdulbaki, İstanbul 1981.

Nedîm, Ebû’l-Ferec Muhammed b. Ebî Ya’kûb, el-Fihrist, Beyrut 1988 (3. baskı).

Nedvî, Suleymân, Hz. Âişe, (Asr-ı Saâdet içerisinde), çev. Ö. Rıza Doğrul, İstanbul 1978.

Nesâî, Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Şuayb, es-Sunen, İstanbul 1981. ____, Kitâbu’s-sunen el-kebîr, tahk. Abdulgaffâr Suleymân el-BundârîSeyyid Kisrevî Hasen, Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut 1991.

Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref, el-Minhâc fî şerhi sahîh-i Muslim b. el-Haccâc, Dâru’r-rayyân li’t-turâs, Kahire t.y. Özafşar, Mehmet Emin, Hadisi Yeniden Düşünmek, Ankara Okulu, Ankara 1998.

Polat, Selâhattin, Hadis Araştırmaları, İnsan Yayınları, İstanbul t.y.

Râmehurmuzî, Hasen b. Abdurrahmân, el-Muhaddisu’l-fâsıl beyne’r-râvî ve’l-vâ‘î, tahk. Muhammed Accâc, Dâru’l-fikr, Kahire 1984 (3. baskı).

Râzî, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Ebî Hâtim, Kitabu’l-cerh ve’tta‘dil, Haydarabad t.y. ____, el-Mahsûl fî ‘ilmi usûli’l-fıkh, tahk. Tâhâ Câbir el-Ulvânî, Muessesetu’r-risâle, Beyrut 1997. ____, el-Merâsîl, neşr. Şukrullâh b. Nimetullâh Kûçânî, Muessesetu’rrisâle, Beyrut 1982 (2. baskı).

Sandıkçı, Kemal, Sahîh-i Buhârî Üzerine Yapılan Çalışmalar, Ankara 1991.

Savaş, Rıza, “Hz. Âişe’nin Evlenme Yaşı İle İlgili Farklı Bir Yaklaşım”, DEÜİFD (1995), sayı: 9, s. 139-144.

Sezgin, Fuad, Buhârî’nin Kaynakları Hakkında Araştırmalar, AÜİF Yayınları, İstanbul 1956; OTTO, Ankara 2012.

Suheylî, Abdurrahmân, er-Ravdu’l-unuf, tahk. Abdurrahmân el-Vekîl, Kahire t.y.

Suyûtî, Celâluddîn, ‘Aynu’l-isâbe fî istidrâki ‘Âişe ‘alâ’s-sahâbe, tahk. Abdullâh Muhammed ed-Dervîş, Mektebetu’l-ilm, Kahire 1988. Şâfi’î, Muhammed b. İdrîs el-Muttalibî, er-Risâle, tahk. Ahmed Muhammed Şâkir, el-Mektebetu’l-ilmiyye, Beyrut t.y.

211

KAYNAKLAR

Şevkânî, Muhammed b. Alî b. Muhammed, Neylu’l-evtâr şerhu muntakâ’l-ahbâr, Mektebetu Dâri’t-turâs, Kahire t.y. Şeybânî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Hasen, Muvatta’u’l-İmâm Mâlik, tahk. Abdulvehhâb Abdullatîf, Dâru’l-kâlem, Beyrut t.y. Şiblî, Mevlânâ en-Nu’mânî, Büyük İslam Tarihi Asr-ı Saâdet (4 cilt), Eser Neşriyat, İstanbul 1981. Şîrâzî, Ebû İshâk, Tabakâtu’l-fukahâ, tahk. İhsân Abbâs, Dâru’r-râ’idi’larab, Beyrut 1970. Şükûn, Ziya, Gencine-i Güftâr Ferhengi Ziya, (Farsça-Türkçe Lügat), MEB Basımevi, İstanbul 1984.

Taberânî, Ebû’l-Kâsım Suleymân b. Ahmed, el-Mu‘cemu’l-kebîr, tahk.

Hamdi Abdulmecîd es-Selefî, Musul 1984 (2. baskı). ____, el-Mu‘cemu’l-evsat, tahk. Mahmûd et-Tahhân, Mektebu’lma’ârif, Riyad 1986.

Taberî, Ebû Cafer, Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli’l-kur’ân, Halebî, Kahire 1954 (2. baskı). ____, Târîhu’t-Taberî, Târîhu’r-rusul ve’l-mulûk, tahk. M. Ebû’l-Fadl İbrâhîm, Dâru’l-ma’ârif, Kahire t.y. (5. baskı).

Tahâvî, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed, Şerhu muşkili’l-âsâr (15 cilt), tahk. Şuayb el-Arnavût, Muessesetu’r-risâle, Beyrut 1987. ____, Şerhu ma‘ânî’l-âsâr, tahk. Muhammed Zuhrî en-Neccâr, Dâru’lkutubi’l-ilmiyye, Beyrut 1987.

Tayâlisî, Ebû Dâvûd et-Tayâlisî, Musned, Haydarâbâd 1321.

Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ, es-Sunen, İstanbul 1981.

Tüccar, Zülfikar, “Ebû Ubeyd Kâsım b. Sellâm” maddesi, DİA, X. 244-246.

Uludağ, Süleyman, “Hankah” maddesi, DİA, XVI. 42-46. Ünal, İsmail Hakkı, “Hz. Peygamber’in Dilinde Konuşturulan Tarih: ‘Yere Batırılan Ordu’ Rivayeti”, İslâmiyât I (1998), sayı: 2, s. 39-51.

Vâkıdî, Muhammed b. Amr b. Vâkıd, Kitâbu’l-meğâzî, tahk. Marsden Jones, Âlemu’l-kutub, Beyrut 1966.

Wensinck A. J, Concordance Et Indices De ta Tradition Musulmane, (elMu‘cemu’l-mufehres li elfâzi’l-hadîsi’n-nebevî) İstanbul 1986.

Yavuz, Yusuf Şevki, “İbn Akîl, Ebû’l-Vefâ” maddesi, DİA, XIX. 301-304.

Yıldırım, Enbiya, Hadis Problemleri, İstanbul 1996.

Yücel, Ahmet, “Humeydî” maddesi, DİA, XVIII. 358.

Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serrî, Me‘âni’l-kur’ân ve i‘râbuhû, tahk.

Abdulcelîl Abduh Şelebî, Alemu’l-kutub, Beyrut 1988.

Zehebî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân, Mîzânu’l-i‘tidâl fî nakdi’r-ricâl, tahk. Alî Muhammed el-Becâvî-Fethiye Alî elBecâvî, Dâru’l-fikri’l-arabî, y.y., t.y.

212

HZ. ÂİŞE’NİN SAHABEYE YÖNELTTİĞİ ELEŞTİRİLER

____, Tezkiratu’l-huffâz (4 cilt), Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut t.y. ____, Siyeru a’lâmi’n-nubelâ’, tahk. Şuayb el-Arnavût, Huseyn elEsed, Beyrut 1990 (7. baskı).

Zemahşerî, Ebû’l-Kâsım Cârullâh Mahmûd b. Ömer, el-Keşşâf ‘an hakâikı’t-tenzîl (4 cilt), Dâru’l-ma’rife, Beyrut t.y. ____, el-Fâ’ik fî ğarîbi’l-hadîs, tahk. Alî Muhammed el-Becâvî, Muhammed Ebû’l-Fadl İbrâhîm, Dâru’l-ma’rife, Beyrut t.y. (2. baskı).

Zerkeşî, Bedruddîn, el-İcâbe li îrâdi ma’stedrakethu ‘Â’işe ‘alâ’s-sahâbe, tahk.

Saî’d el-Efğânî, el-Mektebu’l-islâmî, Beyrut 1985 (4. baskı). ____, el-Bahru’l-muhît fî usûli’l-fıkh, tahk. Ömer Suleymân el-Eşkar, t.y., y.y.

DİZİN

A A’meş 90, 91, 115, 154 Abbâd b. Abdullâh b. ez-Zubeyr 104 Abbâs b. el-Velîd el-Hallâl ed-Dimeşkî 151 Abduddâroğulları 116, 117 Abdulazîz b. Muhammed ed-Derâverdî 116 Abdulğâfir b. Selâme el-Hımsî 103 Abdulhak el-İşbilî 83 Abdulkays Kabilesi 80 Abdullâh b. Abbâs 70, 80 Abdullâh b. Amr b. el-Âs 18, 61, 194 Abdullâh b. Amr b. Umeyye 94 Abdullâh b. Ca’fer 60 Abdullâh b. Ebî Bekr 100, 147 Abdullâh b. Ebî Muleyke 36, 130 Abdullâh b. Ebî Rûmân el-İskenderânî 87 Abdullâh b. el-Hâris b. Nevfel 79 Abdullâh b. el-Velîd el-Adenî 114 Abdullâh b. ez-Zubeyr 18, 61, 72, 73, 104, 125 Abdullâh b. Habîb 96 Abdullâh b. Mes’ûd 33 Abdullâh b. Mu’âviye ez-Zubeyrî 143 Abdullâh b. Muhammed b. Abdurrahmân b. Ebî Bekr es-Sıddîk 107 Abdullâh b. Ömer 36, 37, 74, 88, 101, 146 Abdullâh b. Safvân 141 Abdullâh b. Şakîk 34, 35, 79 Abdullâh b. Şebîb 97 Abdullâh b. Şeddâd 113 Abdullâh b. Ubeydullâh b. Ebî Muleyke 49 Abdullâh b. Yezîd 73 Abdullâh Muhammed ed-Dervîş 15, 60 Abdulmelik b. Câbir 71 Abdulmelik b. Ebî Bekr b. Abdurrahmân 65 Abdulmelik b. Mervân 129 Abdulmelik b. Umeyr 89 Abdulmelik el-Arzemî 58

Abdulvâhid b. Ziyâd 34 Abdulvâris 62 Abdulvehhâb 158 Abdurrahîm b. Mu’tarrif 67 Abdurrahmân b. Atâ’ b. Ebî Lebîbe 71 Abdurrahmân b. Avf 96 Abdurrahmân b. Ebî Bekr 97, 107, 118, 119, 147 Abdurrahmân b. Ebî’z-Zinâd 112 Abdurrahmân b. el-Hakem 112 Abdurrahmân b. el-Kâsım 56, 106 Abdurrahmân b. Ezher 80 Abdurrahmân b. Hasene 53 Abdurrahmân b. Mehdî 115 Abdurrahmân el-Hâris 64 Abdurrezzâk 46, 78, 79, 84, 85, 87, 106, 113, 159, 160, 161, 163, 186, 187 Abede b. Ebî Lubâbe 74, 103 Aclûnî 39, 144 el-Adenî 114 Affân 34, 36, 54, 95, 105, 143, 148 ahiret 151 Ahmed b. Abdurrahmân el-Mahzûmî 53 Ahmed b. Hanbel 24, 33, 34, 35, 40, 47, 53, 61, 63, 65, 73, 76, 81, 85, 87, 91, 93, 94, 96, 97, 100, 108, 109, 110, 113, 114, 122, 126, 143, 157, 161, 189, 195, 196 Ahmed b. İbrâhîm b. Şâzân 103 Ahmed b. Kâsım 86 Ahmed b. Muharriz el-Ezdî 92 Ahnef b. Kays 35, 143 Alî b. Abdulazîz el-Varrâk 64 Alî b. Ebî Talha 44 Alî b. el-Huseyn b. Şakîk 49 Alî b. el-Medînî 102, 115, 116 Alî b. Hamza 125 Alî b. Muhammed el-Mısrî 103 Alî b. Nasr 85 Alî b. Saîd er-Râzî 79, 87 Âliye 47 Alkame b. Ebî Alkame 115, 130

213

214

HZ. ÂİŞE’NİN SAHABEYE YÖNELTTİĞİ ELEŞTİRİLER

Alkame b. Kays 110 Allah: ~’a yaklaşma 156, 195; ~’ın Evi 117; ~’ın görülmesi 31; ~’ın Kitabı 49, 139, 144; ~’ın kulları 76; ~’ın Peygamberi 40, 80, 189; ~’ın Resulü 43, 44, 45, 59, 60, 62, 82, 126, 138, 140, 145, 155, 156; ~’ın vaadi 117; ~ yolunda infak 85 Âmidî 150 Âmir b. Rabî’a el-Adevî 105 Âmir b. Sa’d b. Ebî Vakkâs 88 Ammâr b. Yâsir 129 Amr b. Alî 94, 108, 143 Amr b. Ebî Amr 91, 109 Amr b. el-Âs 18, 61, 116, 138, 194 Amr b. el-Hâris 106 Amr b. Osmân 36, 147, 151 Amr b. Umeyye 94 Amr b. Yahyâ b. Umâra b. Ebî Hasen elEnsârî 63 Amr el-Ulâ 152 Amra bint Abdurrahmân 38, 70, 110, 173 Ankara 11, 14, 15, 16, 48, 65, 184, 200 Arafat 72, 84 Arap 16, 19, 51, 143, 162, 167, 199; ~ dili 19, 199; ~lar 126, 137; ~ örfü 162; ~ tarihi 143; ~ ve Acem doktorlar 143 Arapça 17, 21, 24, 201 ashab 15 Âsım b. Abdullâh b. Sa’d 161 Âsım b. Alî 64 Asîye 150, 152 Aşere-i Mubeşşere 146 Aşure günü 55 Atâ’ b. es-Sâ’ib 80, 90 Atâ’ b. Yesâr 96 Ayşecik 125, 126 B Bağdat 62, 63, 88, 131, 146, 150; ~lı 166 Bakî’ Mezarlığı 128, 179 el-Basît 126 Basra 133, 173, 174 Bedir 35, 45, 76, 105, 128, 183; ~ ehli 76; ~ Savaşı 128 Bedruddîn el-Aynî 102 Beğavî 63, 147 Bekr b. Sehl 89 Bektemir es-Sâkî 16 Benî Kurayza 136 Benî Mustalik Gazvesi 172

Berâ’ b. Âzib 103 Berîre 129, 133, 134, 136, 154 Berkânî 34 beş vakit namaz 87, 188 Beydâ 36 Beyt 67, 72, 84, 117, 123, 198 Beytu’l-Makdis 119 Bezzâr 52, 65, 67, 83, 85, 91, 94, 96, 97, 109, 121, 143 bidat 72, 79 Bilâl 53, 54, 134, 135, 140 Bureyde 52 C Câbân 44, 45 Câbir b. Abdullâh 18, 71, 87, 92, 95, 105, 131, 189, 190 Câbir b. Zeyd 54 Câbir el-Cu’fî 114 cahiliye 42, 123, 178; ~ müşrikleri 123; ~ nikâhları 178 cariye 47, 129 Cebrail 32, 33, 34, 137, 138, 140, 141, 142, 150, 157 Cemâluddîn el-İsnevî 16 Cemel vakası 174 cenaze 85, 88, 104, 105, 106, 128, 193; ~ namazı 104, 105, 193 cennet 97, 151 Cerîr 33, 59, 85, 140 ceset 45 Cessâs 47, 48 cinsel ilişki 65, 66, 76 cisim 35 cuma 47, 63, 86, 187, 188; ~ guslü 187, 188; ~ namazı 63 Cuveynî 153 D Dârekutnî 46, 64, 90, 92, 114, 125, 147, 154 Dâvûd b. Âmir b. Sa’d b. Ebî Vakkâs 88 dehr orucu 154, 171 Devs’in mevlâsı Sâlim 97 Deylemî 126, 146 Dıhyetu’l-Kelbî 140 Dımaşk 16, 17, 119, 165 Dimyâtî 128 E Ebân 31, 151 Ebî Seleme 87 Ebî Tâlib 75, 103, 104, 143, 147

215

DİZİN

Ebî’d-Duhâ 115 Ebtah 113, 194, 195 Ebû Abdurrahmân el-Mısrî 76 Ebû Ahmed Mahmûd b. Ğaylân elMervezî 110 Ebû Âmir el-Hazzâz b. Rustem 110 Ebû Amr 116, 130, 151, 152 Ebû Amr b. es-Salâh 151 Ebû Arûbe Huseyn b. Muhammed elHarrânî 109 Ebû Atiyye Mâlik b. Âmir 83 Ebû Bekir 18, 70, 95, 106, 107, 108, 112, 118, 125, 132, 134, 135, 139, 143, 144, 146, 147, 148, 149, 155, 156, 170, 186, 195 Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Ebî Âsım enNebîl 108 Ebû Bekr Ahmed b. İshâk 43 Ebû Bekr b. Abdurrahmân b. el-Hâris b.

Hişâm 123 Ebû Bekr b. Dâvûd 150 Ebû Bekr b. Ebî Atîk 107 Ebû Bekr b. Ebî Mûsâ 134 Ebû Bekr b. Ömer b. Abdurrahmân elEzherî 18 Ebû Bekr el-İsmâ’îlî 66, 97 Ebû Bekr er-Râzî 47 Ebû Bekr İbnu’l-Arabî 136 Ebû Bekr İbnu’t-Tayyib 139 Ebû Eyyûb el-Ensârî 76 Ebû Gudde 97, 181 Ebû Haccâc el-Mizzî 155 Ebû Hafs Ömer b. Abdulmecîd el-Kureşî el-Meyyânişî 145 Ebû Hanîfe 47, 111, 149, 157, 185, 204 Ebû Hâtim er-Râzî 102 Ebû Hind ed-Dârî 40 Ebû Huzeyfe b. Utbe b. Rabî’a 160 Ebû İshâk el-Kayravânî 144 Ebû İshâk es-Sebî’î 46 Ebû İshâk eş-Şîrâzî 145 Ebû Katâde 107 Ebû Kılâbe 62 Ebû Kuhâfe 147 Ebû Mes’ûd 34 Ebû Meşca’a 151 Ebû Mu’âviye 115 Ebû Muhammed Kâsım b. Sâbit esSerakustî 110 Ebû Mûsâ el-Eş’arî 76, 134, 144 Ebû Mushir 40 Ebû Nehîk 62 Ebû Nu’aym el-İsfehânî 127

Ebû Ömer b. Abdilberr 85 Ebû Saîd el-Hudrî 18, 105, 110, 121, 148, 197 Ebû Sâlih 91 Ebû Sehl Muhammed b. Suleymân esSa’lûkî 153 Ebû Seleme b. Abdurrahmân 82, 87, 97, 129 Ebû Suleymân eş-Şâmî Berd b. Sinân 44 Ebû Talha 59, 84, 116 Ebû Talhaoğulları 116 Ebû Tâlib 134, 135 Ebû Ubeyd 92, 106, 107, 116, 117, 125, 137, 189 Ebû Ubeyde 61 Ebû Umâme 59 Ebû Uveys 64 Ebû Vâ’il 52 Ebû Ya’lâ el-Mavsılî 92 Ebû Yahyâ et-Teymî 97 Ebû Yûnus 130 Ebû Yûsuf Ya’kûb b. İbrâhîm 91 Ebû Zekeriyyâ b. Ebî İshâk 93 Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn b. Şeref enNevevî 132 Ebû Zerr 32, 34, 35, 36, 54, 147, 148 Ebû’d-Derdâ’ 62 Ebû’d-Duhâ 114 Ebû’l-Esbât 119 Ebû’l-Fazl el-Felekî 125 Ebû’l-Ferec b. el-Cevzî 157 Ebû’l-Haccâc el-Miyâsî 70 Ebû’l-Haccâc el-Mizzî 45, 70, 145 Ebû’l-Hasen Alî 62, 158 Ebû’l-Hasen el-Vâhidî 126 Ebû’l-Hattâb b. Dıhye 139 Ebû’l-Huseyn Ahmed b. el-Kattân 121 Ebû’l-Kâsım 37, 40, 63, 87, 126, 132, 145, 147, 150, 189 Ebû’l-Kâsım Abdulkerîm b. Muhammed el-Kazvinî er-Râfi’î 37 Ebû’l-Kâsım el-Beğavî 147 Ebû’l-Kâsım es-Semânînî 126 Ebû’l-Yemân 65 Ebû’n-Nadr 74 Ebû’s-Sifr 48 Ebû’t-Tâhir b. es-Serh 75 Ebû’t-Tayyib et-Taberî 131 Ebû’t-Tayyib Sehl es-Sa’lûkî 151 Ebû’z-Zinâd 95 edebiyat 170, 178 Ehl-i Sünnet 45, 149, 150 eleştiri zihniyeti 201

216

HZ. ÂİŞE’NİN SAHABEYE YÖNELTTİĞİ ELEŞTİRİLER

Emâlî 152 emanet 117 emzirme 160, 162 Enes b. Mâlik 40, 84, 146 Ensâr’ın mevlâsı Yûsuf b. Ya’kûb b. İbrâhîm 109 el-Ensârî 63, 75, 76, 84, 88 Erkâm b. Şurahbîl 108 Esed b. Mûsâ 71 Eslem 68, 130 el-Esved b. Yezîd 108 Eş’arî 76, 134, 144, 153 evlatlık 160, 162 el-Evza’î 47, 101 ezan 53, 54 Ezdî 31, 92 Ezher 80, 108 F el-Fadl b. Abbâs 64, 65 el-Fadl b. Abdulcabbâr 49 el-Fadl b. el-Alâ 63 Fahruddîn er-Râzî 39 faiz 46 fakih 14, 47, 125, 145, 150, 177, 185, 186 Farsça 137 Fâtıma 48, 111, 112, 138, 150, 152, 153, 158, 161 ferâiz 177 fetva 18, 65, 73, 74, 161, 162, 177, 200, 201 fıkıh 16, 21, 150, 165, 176, 178, 204; ~ usûlü 16, 165 fuhuş 155 G Gâlib 34, 43, 95, 107 garîb 31, 61, 126, 137, 143, 145, 149 Gazâlî 37 gusül 76, 77, 78, 87, 88 günah 37, 38, 43, 44, 123, 133, 191, 198 H Habbâb 59, 88 Habeşliler 145 hacc 68, 70, 73, 102, 103, 123, 176, 178, 194, 195; ~-ı ifrâd 73; ~-ı kıran 102, 103; ~-ı temettu 102, 103 hadis: ~ âlimi 63; ~ araştırıcıları 198; ~ hafızları 55; ~ imamları 99, 149; ~in aktarılması 78; ~ inkarcılığı 204; ~i

reddetme 197; ~lerden istinbat 177; ~ mecmuaları 19; ~ nakilcisi 14 hadisçi 17, 200 Hafs b. Gıyâs 66 Hafsa 55, 73, 76, 141, 161 el-Hakem b. Ebân 31 Hâkim 31, 32, 42, 43, 49, 51, 52, 63, 85, 95, 115, 118, 121, 125, 127, 138, 140, 141, 142, 143, 144, 145, 146, 154, 155, 163 Hakîm b. Eflah 81 Haleb 16, 166 Hâlid b. el-Hâris 63 Hâlid b. el-Velîd 116 Hâlid b. Sa’d-Gâlib b. Ebcer 107 Hâlid b. Yûsuf es-Semtî 116 Hâlid b. Zeyd 82 Hâlid el-Hazzâ 62 Hammâd 66, 110, 157 Hankâh 16 el-Hâris b. Ebî Umâme 86 Hârise b. Şurahîl 147 Harmele b. Yahyâ 75, 110 Hârûn b. İshâk 148 Harûrâ 84, 112 Harûrî 84, 85 el-Hasan b. Ömer b. Şakîk 43 el-Hasan el-Basrî 66, 119 el-Hasen b. Muhammed b. el-Hasen elHallâl 103 el-Hasen b. Sâlih 47 el-Hasen el-Urenî 67 hasen 31, 59, 61, 80, 83, 105, 129, 137, 143, 144, 155; ~-garîb 31; ~-sahih 61, 83, 143, 144, 155 el-Hatîb el-Bağdâdî 136, 137 Hatiboğlu, Mehmed Said 11, 14 Hatîce (Hz.) 127, 138, 142, 149, 150, 151, 171, 179 Hâtim b. İsmâ’îl 71 Hâtim b. Sâlim el-Basrî 62 Hattâbî 42, 51, 184 Havârezmî 34, 139 Haydarâbâd 15, 31, 47, 92, 186, 189 hayız 54, 83, 84, 138, 187 Hayseme 90, 118 Hâzimî 68 el-Hedene 116 Hemmâm 54, 57, 65 Hendek 35, 135, 136, 172; ~ Savaşı 135, 136, 172 Herakliyus 118 el-Heysem b. Mervân ed-Dımaşkî 79

217

DİZİN

hicap 135 Hilâl b. Bişr 110 Hişâm b. Urve 38, 64, 143 Hişâm el-Ğarâvî 16 Hubeyb 54 Hudeybiye: ~ Musalahası 172; ~ Sulhu 116 Humeydî 34, 71, 87, 186, 187 Humeyrâ 29, 126, 144, 145 Huneyn Savaşı 116 el-Huseyn b. el-Fadl 153 Huzeyfe 51, 52, 82, 86, 109, 160, 162, 186, 187 I Ifrikıyye 146 Irak 71, 174, 193 Iraklılar 113, 193 Iyne tarzı satış 46 İ İbn Abbâs 18, 31, 32, 33, 35, 36, 37, 40, 44, 54, 59, 63, 67, 70, 71, 72, 73, 79, 80, 81, 84, 99, 102, 108, 114, 115, 122, 133, 178, 179, 184, 192, 194, 195, 197, 204 İbn Abdilberr 41, 44, 48, 56, 77, 84, 86, 94, 116, 127, 143, 148, 149 İbn Adiy 83 İbn Aliyye 108 İbn Amr 61, 62, 194 İbn Avn 108 İbn Bâbâh el-Mekkî 74 İbn Bişrân 103 İbn Cemâ’a 30 İbn Cureyc 32, 62, 65, 72, 93, 128 İbn Dâvûd 153 İbn Dıhye 128 İbn Ebî Arûbe 65 İbn Ebî Eyyûb 73 İbn Ebî Hâtim 40, 62, 76 İbn Ebî Hayseme 118 İbn Ebî Leylâ 99 İbn Ebî Meryem 103 İbn Ebî Muleyke 37, 93, 122, 182 İbn Ebî Şeybe 54, 56, 57, 73, 76, 86, 87, 100, 105, 113, 115, 130, 152, 157, 159, 186, 187, 193, 195 İbn Ebî Tâlib 104 İbn Ebî Zi’b 78 İbn Ebî’s-Sâ’ib 86 İbn Fudayl 73, 90 İbn Hacer 31, 37, 119, 127, 136, 144, 162, 182, 183, 190, 196

İbn Hazm 99, 145, 179 İbn Hıbbân 34, 45, 47, 53, 54, 75, 103, 110, 111, 121, 142, 157 İbn Hişâm 127, 183 İbn Huzeyme 33, 35, 53, 54, 61, 74, 184 İbn İshâk 43, 92, 127, 135 İbn Kesîr 31, 52, 65, 84, 91, 110, 116, 121, 144, 145 İbn Kuteybe 184, 187 İbn Lehî’a 76, 93 İbn Mâce 39, 51, 52, 53, 55, 59, 60, 68, 87, 99, 100, 102, 108, 109, 111, 122, 138, 151, 157, 186, 189, 195 İbn Manzûr 40, 137 İbn Mehdî 115 İbn Mende 146 İbn Merdeveyh 118 İbn Mes’ûd 32, 33, 60, 61, 82, 83, 90, 91, 105, 126, 127, 179 İbn Ömer 18, 36, 37, 38, 41, 45, 53, 64, 66, 67, 68, 69, 72, 74, 77, 78, 88, 89, 91, 93, 94, 101, 102, 128, 129, 135, 148, 149, 161, 178, 189, 190, 195, 196, 197 İbn Ömer’in oğlu Sâlim 88 İbn Sa’d 96, 108, 125, 127, 129, 135, 141, 144, 157, 163 İbn Sureyc 121 İbn Şihâb 75, 110 İbn Tâvûs 84 İbn Teymiyye 39, 97, 165, 179, 181 İbn Uyeyne 56, 67, 74 İbn Vehb 44, 72, 73, 75, 92, 93, 110, 112, 189 İbnu’l-Arabî 117, 125, 136 İbnu’l-Cevzî 39, 42, 96, 101, 107, 125, 137, 151, 157, 184, 190 İbnu’l-Esîr 42, 46, 84, 104, 112, 113, 130, 137, 138 İbnu’l-Hâcib 152 İbnu’l-Kayyım 48, 97, 136, 145, 162, 163, 179, 181, 195 İbnu’l-Munzir 65, 66 İbnu’l-Museyyib 65 İbnu’r-Rif’a 132, 157 İbnu’s-Salâh 107, 126, 146, 152 İbnu’t-Turkmânî 48, 58, 114 İbnu’z-Zubeyr 72, 73, 79, 123, 124, 159 İbrahim 31, 38 İbrâhîm b. el-Cuneyd 67 İbrâhîm b. Muhammed b. el-Munteşir 69

218

HZ. ÂİŞE’NİN SAHABEYE YÖNELTTİĞİ ELEŞTİRİLER

İbrâhîm b. Yezîd 67 İbrâhîm en-Neha’î 66 ictihad 48, 178, 201 İfk 127, 133, 135, 136, 172; ~ hâdisesi 135, 172 iftira 32, 33, 127, 132, 133, 139, 142, 172 ihticac 56, 90 İkrime 31, 32, 83, 129, 147 İlkiyâ 150 ilmî tenkit 177 İmâduddîn b. Kesîr 145, 155 İmrân kızı Meryem 141, 152 infak 57, 58, 85 ipek 29, 100, 137 irtidat 48 Îsâ b. Vâkıd 87 Îsâ b. Yûnus 67 İsâf 123 İshâk b. İbrâhîm 59 İshâk es-Selûlî 44 İslam kadını 180; ~’ın öğreticisi 176; ~ tarihi 178 İsmâ’îl b. Ayyâş 59 İsmâ’îl b. Ebî Hâlid 85, 141 İsmâ’îl b. Râfi’ 63 İsmâ’îl b. Zekeriyyâ 32 İsrâ’îl 44, 52, 143 İsrail oğulları 185 İstanbul 17, 34, 48, 99, 137, 142, 153, 169, 181, 182, 193 istidrâk 15, 18, 24, 202 istinca 86 K Ka’b b. Mâlik 79 el-Ka’kâ’ b. Hakîm 130 Kâbe 72, 115, 116, 117, 197; ~ örtüleri 197 kabir 156 Kabîsa 99 Kâdî İyâd 155 kâfir 110, 139, 191, 196, 197; ~ler 89 Kahire 15, 17, 34, 39, 40, 42, 44, 46, 48, 60, 99, 102, 113, 127, 128, 144, 153, 165, 166, 182, 184, 195 Karadâvî 196, 197 Karâfe-i Suğrâ 16 Kâsım b. Esbağ 54, 86 Kâsım b. Muhammed 63 Kastalânî 190 Katâde 31, 34, 35, 40, 54, 65, 79, 81, 83, 86, 107, 119, 135, 151

katran kokusu 68 Kayser 118 kedi 109, 110, 196 kefen 99, 100, 106, 107 Kelbî 91, 117, 128, 140 Kerîmuddîn Hankâhı 16 Keşşâf 119, 133 kırbaç 42, 43 kıskançlık 155 kıyamet günü 39, 97 kıyas 177 Kûfe 84 Kûfeli 58 Kur’an 13, 15, 16, 19, 21, 24, 33, 37, 38, 40, 52, 86, 132, 133, 139, 141, 161, 165, 166, 170, 171, 177, 178, 181, 182, 183, 185, 189, 190, 197, 199, 200 Kurayza 136 Kureyb 80 Kureyş 134, 143, 178 kuşluk namazı 78, 79, 101 L Leys b. Ebî Suleym 56 M Ma’mer b. Râşid 33 Mahbûbî 49 Mâlik b. Su’ayr 141 Mâlik b. Yahyâ 103 Mansûr 11, 15, 37, 45, 52, 73, 89, 90, 93, 101, 103, 107, 109, 152, 153 Mâverdî 62, 65, 66, 149 Mecusiler 35 Medine 14, 35, 39, 63, 70, 71, 81, 86, 96, 105, 113, 128, 134, 147, 170, 173, 174, 176, 179, 195; ~ ekolü 176; ~ Pazarı 39 Medineli 136; ~ler 96 Mehdevî 119 el-Mehdiyye 146 Mekhûl 39, 40 Mekke 35, 36, 71, 97, 105, 116, 117, 127, 130, 134, 152, 170, 173, 176; ~’nin Fethi 116, 117, 134; ~ Vadisi 130 Menât 123 Mendel b. Alî 56 meni 39, 76, 87, 88 mensûh 68, 105, 162 Mercâne 130 merfû’ 33, 44, 92, 109, 151

219

DİZİN

Mervân b. el-Hakem 117 Merve 122, 123, 198 Meryem 103, 133, 141, 142, 150, 152 Mescid-i Nebevî 105, 193 Mesleme el-Cuhenî 151 Mesrûk 32, 54, 71, 83, 91, 108, 127, 129, 136, 140, 144 mest 74, 103 metin tenkidi 18, 19, 21, 181, 194, 199, 202, 204 Mevdûdî 185 Meysere 135 Meyyâniş 146 Mıhmer b. Mu’âviye 189, 190 Mıksem 99 Mısır 16, 17, 58, 132, 165, 166, 181 Mısırlı 15, 16 mîkât mahalli 193 Mikdâm b. Şurayh b. Hânî 51 Mina 195 Miraç 35; ~ Gecesi 35 misk 67, 68 el-Misver b. Mahreme 80, 130 Mu’âviye 44, 67, 68, 79, 115, 116, 118, 128, 143, 154, 174, 176, 189, 190 Mu’âz b. Cebel 75 Mu’âz b. Hişâm 31, 35 Mu’âze 79, 84, 85 Mu’âzetu’l-Adeviyye 85 Mucâhid 73, 90, 101, 102, 107, 129 Muğîs 134 el-Muhâcir b. İkrime el-Mahzûmî 147 Muhammed (Hz. ) 31, 83, 135, 150; ~’in lisanı 150 Muhammed b. Abbâd b. Ca’fer 67 Muhammed b. Abdullâh b. Amr b. Osmân 147 Muhammed b. Abdullâh b. Zeyd el-Medenî 97 Muhammed b. Abdulmelik b. Ebî’ş-Şevârib 34 Muhammed b. Abdurrahmân 99, 107, 143 Muhammed b. Abdurrahmân b. Ebî Leylâ 99 Muhammed b. Amr 32, 87, 93, 97, 109 Muhammed b. Ca’fer 110 Muhammed b. Ebî Humeyd 94, 95 Muhammed b. el-Hanefiyye 148 Muhammed b. el-Hasen b. Kuteybe 110 Muhammed b. el-Munkedir 92 Muhammed b. el-Musennâ 35, 83 Muhammed b. Fudayl 90 Muhammed b. Gâlib 34, 43

Muhammed b. İshâk 33, 74, 156 Muhammed b. İsmâ’îl 106 Muhammed b. Kays 41, 44 Muhammed b. Ma’mer 85, 110 Muhammed b. Musaffâ 88 Muhammed b. Râşid 39, 74 Muhammed b. Sa’d 127 Muhammed b. Sâlih 73 Muhammed b. Sîrîn 143 Muhammed b. Talha 97 Muhammed b. Ubeyd et-Tanâfisî 90 Muhammed b. Ziyâd 118, 125 Muhammed Ebû Atîk 146 Muhammed el-Huzâ’î 103 Munzirî 99, 147 Mureysi’ Gazvesi 135 Mus’ab b. İshâk b. Talha 157 Mus’ab b. Sa’d 154 Musa (Hz.) 14, 31, 133 Mûsâ b. Atîk 146 Mûsâ b. Talha 89, 143 Mûsâ b. Ukbe 135 Muslim b. Yahyâ et-Tâ’î 95 Muşellel 123 mut’a nikâhı 49 Mutarrif b. Tarîf 154 Mutevellî 150 Muzeyne 57 müdellis 156 müfessir 119, 126, 150 münafık 192 N Nabia Abbott 169, 174 nafaka 48, 111 Nâfi’ 49, 129 Nâfi’ b. Ömer el-Cehmî 49 nafile namaz 75, 94; ~ oruç 66 namaz 55, 63, 75, 79, 80, 81, 82, 83, 87, 94, 97, 105, 112, 113, 114, 115, 130, 159, 171, 188, 197; ~ı bozan şeyler 55 Nebît b. Şerît 45 Nedvî 169, 177, 178, 179 Nesâî 44, 51, 55, 59, 60, 61, 65, 69, 83, 89, 102, 104, 118, 145, 157 nesep 170, 178 Nûh b. Zekvân 95 nübüvvet 15, 134, 153 O oruç 55, 56, 64, 66 Osman (Hz.) 38, 130, 148, 149, 172, 173, 174, 195

220

HZ. ÂİŞE’NİN SAHABEYE YÖNELTTİĞİ ELEŞTİRİLER

Osmân b. Huneyf 174 Osmân b. Ömer 110, 152 Osmân b. Talha b. Ebî Talha 116, 117 Ö öfke 40, 90 ölünün azap çekeceği 36, 37 Ömer (Hz.) 14, 36, 38, 48, 52, 66, 67, 68, 75, 76, 85, 91, 93, 94, 95, 112, 126, 127, 154, 155, 156, 172, 179, 191, 204 Ömer b. Muhammed el-Hemedânî 75 Ömercik 126 örf 58 P perdedarlık 117 Peygamber (Hz.): ~Hanımları 153; ~’in çok evliliği 131; ~’in eşleri 104; ~’in evlatlığı 162; ~’in hanımları 48; ~’in hicvedildiği şiirler 92, 189; ~’in kefenlenmesi 100; ~’in sözü 65; ~’in Sünnetleri 185 Bkz. Muhammed (Hz.) posta teşkilatı 114 R Rabî’ el-Mu’ezzin 71 Rabî’a b. Abdullâh b. el-Hudeyr 71 Râfi’î 37, 157 Rahip 134, 135 Ramazan 82, 128 Râmehurmuzî 163 Ravh 40 Remle 119 Resul-i Ekrem 170, 171, 176, 177, 179, 195; ~’in Sünneti 68, 179 Bkz. Muhammed (Hz.) rey 56, 142, 194 Rifâ’a b. Râfi’ 76 ruh 45 rüya 137 S Sa’d b. Ebî Vakkâs 88, 91, 104 Sa’d b. Hişâm 81 Sa’d b. Mâlik 189, 190 Sa’d b. Mu’âz 136 Sa’d b. Ubâde 135, 136 Sa’leb 104 Sa’lebî 150 Sâbit 75, 83, 84, 96, 97, 110, 126, 159, 172, 204 Safâ 122, 123, 198

Safiyye bint Ebî Ubeyd 74 Safiyye bint Huyey 84 Safvân 105, 141 sahabe 13, 23, 33, 148, 184, 201, 203, 204 sahabi 18, 19, 24, 38, 138, 139, 146, 195, 199 Saîd b. Beşîr 79 Saîd b. Cubeyr 80 Saîd b. Ebî Arûbe 83, 86 Saîd b. Ebî Saîd 97 Saîd b. el-Museyyib 86, 129 Saîd b. Mansûr 89 Saîd b. Yesâr Ebû’l-Habbâb 59 Sâlih b. Abdurrahmân 76 Sâlih b. Mûsâ et-Talhî 89 Sâlim b. Abdullâh 66, 74 sarık 74, 99, 100, 106 es-Saymarî 157 Sehl b. Hammâd 110 Sehl b. Sa’d 41, 189, 190 Sehle bint Suheyl 160 selef 19, 66, 199, 201 Seleme b. el-Fazl 43 Seleme el-Ebraş 43 Selm b. Ca’fer el-Bekrâvî 31 Sezgin, Fuad 136 Sevde bint Zem’a 127, 128 Seyyâr Ebû’l-Hakem 110 es-Sıddîk 32, 107, 108, 125, 143, 144, 146, 147, 156, 170 Sibeveyh 151 Sirâcuddîn el-Bulkînî 16 sopa cezası 133 Sufyân es-Sevrî 44, 47, 52, 53, 66, 67, 70, 87, 88, 97, 99, 114, 115, 192 Suheyb 36 Suheylî 45, 46, 92, 127, 136, 137, 151, 183, 189 Suleymân b. Atâ’ el-Cezerî 151 Suleymân b. Dâvûd 112 Suleymân b. Keysân 73 Suleymân eş-Şeybânî 34 Suveyd b. Abdulazîz 95 Suyûtî 15, 16, 21, 60, 107, 144 Süleyman 16, 170 Sünnet 11, 13, 14, 15, 18, 19, 20, 21, 23, 29, 33, 45, 48, 70, 72, 76, 77, 78, 79, 80, 88, 94, 113, 123, 137, 149, 150, 161, 170, 177, 178, 181, 182, 184, 185, 186, 187, 189, 191, 195, 196, 198, 199, 200, 203, 204; ~ düşmanlığı 204 sürme 163

221

DİZİN

Ş Şa’bî 32, 85, 110, 111, 129 Şâfi’î 17, 47, 51, 58, 74, 119, 130, 139, 150, 153, 187 Şafii fakih 150 Şam 17, 96, 97, 134, 135, 174 Şeriat 29, 133, 146 Şerîk b. Abdullâh 51 Şeybe b. Osmân b. Ebî Talha 116, 117 Şeybeoğulları 116, 117 Şia 22, 23, 150 Şihâbuddîn el-Ezra’î 16 şiir 18, 91, 92, 125, 143, 170, 178 Şu’be b. el-Haccâc 102 Şuayb 17, 34, 65, 68, 70 Şurahbîl b. Muslim 59 T Tabakât 96, 108, 125, 126, 127, 129, 135, 141, 144, 145, 151, 157, 163 Taberânî 62, 63, 76, 79, 87, 89, 95, 107, 129, 156, 157 Taberî 33, 131, 150, 174 Taberistan 131 tacir 38, 39 Tahâvî 63, 65, 71, 72, 75, 76, 102, 111 takrirî Sünnet 187 Talha b. Ubeydullâh 44, 59, 68, 84, 89, 97, 116, 117, 143, 147, 157, 173 tavaf 67, 72, 84, 123 Tâvûs 66, 84, 94 tefsir 16, 134, 165, 177, 178 tekfir 48, 139 Temîme bint Seleme 58 tenkit: ~ ifadeleri 200; ~ kabiliyeti 200; ~ yöntemi 202 teyemmüm 132 tıp 143, 178 tirid 60, 151, 152; ~ yemeği 60 Türk 15, 16, 21, 24, 169 Türkçe 137, 202 U Ubey b. Ka’b 32, 103 Ubeyd b. Rifâ’a el-Ensârî 75 Ubeyd b. Umeyr 61, 130 Ubeydullâh b. Ebî Ca’fer 93 Ubeydullâh b. Ömer 63 uğursuzluk 41, 42, 138, 189, 190 Uhud 35, 88, 116, 135, 172; ~ Dağı 88; ~ Savaşı 116, 172 Umâra b. Ukayl b. Bilâl b. Cerîr 140 Umâra b. Zâzân 96, 97

umre 101, 102, 103, 123, 128, 193, 195, 198 Urve b. ez-Zubeyr 75, 101, 122, 143, 198 Urve bint Abdurrahmân 129 Urve’nin mevlası Habîb 138 Urvecik 143 Usâme b. Zeyd 65, 147 Useyd b. Hudayr 30, 132 usûlcü 16, 131, 138 usûl-i fıkh 177 uydurma 18, 22, 125, 137, 181, 202 Ü üç talakla boşanan 48 ümmet 33, 141 Ümmü Habîbe 67, 68 Ümmü Muhibbe 47 Ümmü Rûmân 108, 127, 136, 170 Ümmü Seleme 44, 55, 61, 62, 64, 65, 79, 80, 114, 115, 126, 141, 149, 156, 159, 160, 197 üstünlük 148, 151 V vahiy 129, 141, 142 Vâkıdî 128, 136, 138 Vâsile 40, 129 Vâsile b. el-Eska’ 40, 129 vasiyet 38, 108, 128, 193 Veda Haccı 59, 72, 102; ~ tavafı 84 Vehb b. Cerîr 85 Vekî’ 157 veled-i zina 42, 43, 44, 191, 192 el-Velîd b. Muslim 101 verâ’ 154 Y Ya’kûb b. Muhammed ez-Zuhrî 53 Ya’kûb b. Sufyân el-Fesevî 87 Ya’lâ b. Murre 71 yahudi 38, 156, 191 Yahyâ b. Abdurrahmân 93 Yahyâ b. Abdurrahmân b. Hâtıb 109 Yahyâ b. Âdem 66 Yahyâ b. Ebî Kesîr 95, 97 Yahyâ b. Maîn 102, 148 Yahyâ b. Osmân b. Kesîr 103 Yahyâ b. Saîd b. el-Âs 72, 88, 102, 112, 148, 155 Yahyâ b. Saîd el-Kattân 102, 148 Yahyâ b. Sâlih 151 Yahyâ el-Kattân 59

222

HZ. ÂİŞE’NİN SAHABEYE YÖNELTTİĞİ ELEŞTİRİLER

Yemen 99, 100, 115 Yezîd b. Ebî Habîb 76 Yezîd b. Ebî Ziyâd 57, 99 Yezîd b. Hârûn 32, 86, 103 yorum kargaşası 190 Yûnus b. Ebî İshâk 47, 134 Yûnus b. Ebî İshâk el-Hemedânî 47 Yusuf 133, 140 Yûsuf b. Mahek 118 Z zabt kusurları 200 zaferan 106 Zâhiriye 17 Zekeriyyâ Alî Yûsuf 17 Zekeriyyâ b. Ebî Zâ’ide 103

Zeyd b. Erkâm 46, 47, 48 Zeyd b. Eslem 130 Zeyd b. Hâlid el-Cuhenî 59, 94 Zeyd b. Hârise 147 Zeyd b. Sâbit 75, 83, 84, 159, 204 Zeyd b. Vâkid 129 Zeyd b. Yahyâ b. Abîd 79 Zeyneb bint Cahş 85, 135 zırh 104 zina 42, 43, 44, 133, 139, 191, 192 Zirr b. Hubeyş 34 Ziyâd b. Lâhık 59 Ziyâd b. Sa’d 62 Zu’l-Huleyfe 67, 68 Zuhrî 43, 44, 53, 63, 65, 67, 68, 70, 74, 76, 78, 88, 101, 123, 135, 142, 161