OM TE BEGINNEN Op naar betere tijden

OP NAAR BETERE TIJDEN VAN DE REDACTIE

Zelden zal een TOM een zo turbulent totstandkomingsproces hebben doorgemaakt als dit nummer. Aanvankelijk was deze aflevering grotendeels gewijd aan het Festival Oude Muziek Utrecht zoals dat komende zomer zou plaatsvinden. Inderdaad, ‘zou plaatsvinden’: voor het eerst in de geschiedenis is er een editie afgelast. Een dramatische beslissing voor alle betrokkenen, in de eerste plaats voor alle musici. Maar ook een onvermijdelijke beslissing. Festivaldirecteur Xavier Vandamme legt in het openingsartikel uit welke dilemma’s en vragen een rol hebben gespeeld in en rond het besluitvormingsproces.

Met de afgelasting van het festival zijn we logischerwijs ook op zoek gegaan naar een andere invulling van deze TOM. Het zal u vast niet verbazen dat de ‘alternatieve’ inhoud een link heeft met de huidige situatie in de wereld. Zo vertellen enkele musici die komende zomer acte de présence zouden geven hoe ze de dagen doorkomen én hoe ze de toekomst voor zich zien. Vier andere musici geven via ‘luisterlijsten’ door van welke muziek zij al thuiszittend genieten. Verder krijgt een aantal artikelen uit het archief, over vrijetijdsbesteding in vroeger eeuwen, een tweede leven. Wellicht brengt het een of het ander u nog op ideeën…

Vanzelfsprekend zijn er ook de vaste rubrieken. Zo zoomt ‘Beeldspraak’ in op een bijzonder zeventiende-eeuws portret van de Delftse familie Van der Dussen. ‘Uit de bron’ zoekt antwoord op de vraag of Mozart bij het componeren van zijn Hoornkwintet in Es leentjebuur kan hebben gespeeld bij zijn Nederlandse collega Willem Spandau. En zoals altijd zijn er diverse fraaie cd’s met korting te bestellen.

Veel leesgenoegen gewenst! En: houd moed, op naar betere tijden! ■●

OM TE BEGINNEN Op naar betere tijden

Van de redactie

2

51 live concertregistraties gratis online beschikbaar

Online Festival Oude Muziek 22 Utrecht

Vastgelegd door Cappella Amsterdam

Het testament van Lassus 24

RUBRIEKEN

Instrumentaliteit

Muziekschatten in het Rijksmuseum

De fortepiano van Lodewijk Napoleon

Beeldspraak

Het portret van de familie Van der Dussen

Een ‘leesbaar’ schilderij 8

14

Uit de bron

Een frappante gelijkenis tussen twee hoornwerken

Leende Mozart van Spandau?

Vriendenhart

Cd-aanbiedingen

Cd-besprekingen Berichten Colofon 20

25

28

50 54 56

4

EEN JAAR ZONDER GOUDEN EI

Het Festival Oude Muziek 2020 is geannuleerd. Festivaldirecteur Xavier Vandamme doet verslag van een paar bewogen maanden.

10

TUSSEN LAPTOP EN MOESTUIN

Vier musici vertellen hoe hun leven er op dit moment uitziet én hoe zij de toekomst voor zich zien.

16

DE LUISTERLIJST VAN…

Benieuwd waar musici naar luisteren in een periode waarin thuisblijven het voornaamste devies is? Een kwartet oudemuziekspecialisten stelde voor ons een lijst met favorieten op.

14 29 VERTIER IN VROEGER

TIJDEN

Uit het rijke TOM-archief diepten we een viertal artikelen op over de vrijetijdsbesteding van mensen in vroeger eeuwen. Van culinaire hoogstandjes tot tips over vals spelen bij trictrac.

TEKST /

Xavier Vandamme

BEELD /

Juri Hiensch

EEN JAAR ZONDER GOUDEN EI

HET FESTIVAL OUDE MUZIEK 2020 IS GEANNULEERD

In 2020 zal het Festival Oude Muziek Utrecht, voor het eerst in zijn geschiedenis, niet plaatsvinden. De boodschap is verbijsterend. Ook voor ons. Nog steeds. Want wie had gedacht dat we ooit deze zin zouden moeten schrijven? En toch staat het er, zwart op wit.

XAVIER VANDAMME Foto: Marieke Wijntjes

DE KARMELIETENKERK IN BRUSSEL

De stoelen zijn opgesteld met 1,5 meter afstand aan alle zijden. A an een beslissing zoals deze gaat uitgebreid wikken en wegen vooraf. In maart al waren we druk in de weer met het uitwerken van scenario’s. De ambitie was om het festival koste wat het kost te laten doorgaan. Dat we daarmee lange en uitputtende maanden van onzekerheid in zouden gaan, wilden we er graag bij nemen. Het leek ons immers ondenkbaar om de enorme schare aan enthousiaste festivalgangers het lonkende perspectief van een feestelijke oudemuziekhappening aan het einde van de zomer te ontzeggen. Tegen die tijd zou alles achter de rug zijn, toch? Een mooiere timing kon haast niet: we zouden vieren dat het openbare leven weer op gang komt. We koesterden visioenen van het uitbundigste festival ooit.

Gaandeweg moesten we onze plannen bijstellen. Steeds meer seinen gingen van oranje op rood staan. Volksgezondheid en de maatregelen die het kabinet daaraan koppelde vormden het eerste en belangrijkste hoofdstuk daarin. Bijeenkomsten met grote groepen mensen werden als eerste verboden, en het werd steeds duidelijker dat de evenementenbranche als laatste weer zou mogen openen. Maar zelfs als festivals weer hadden mogen plaatsvinden vanaf, pakweg, augustus, hoe wijs was het dan geweest om de deuren meteen open te gooien en zoveel mogelijk publiek naar de Utrechtse kerken en concertplekken te lokken? De morele implicaties van onze keuze konden we niet naast ons neerleggen.

Met het voorbijgaan van de weken volgden meer restricties, niet alleen landelijk maar ook internationaal. Hoe kun je een festival opzetten met musici van over de hele wereld, als er de facto geen vrij verkeer van personen geldt? Hoe moet je omgaan met de sterk uiteenlopende reguleringen in alle landen waar we mee te maken hebben? Hoe tref je productionele voorbereidselen als je niet eens internationale reizen kunt boeken? Steeds meer werden we geconfronteerd met de praktische onhaalbaarheid van onze dromen. Met enkel onzekerheden is het lastig plannen. Alsof we een kathedraal moesten bouwen op fundamenten van drijfzand.

OPEENSTAPELING VAN DILEMMA’S En toch wilden we niet opgeven. Want wat zou er gebeuren met de meer dan duizend musici die we in de kou laten staan? Zij zijn de ware kracht achter het festival. Hun creativiteit is de grondstof waarmee we als programmeurs aan de slag gaan. De musici zijn de hoeders van het heilige vuur waarmee we een zo breed mogelijk publiek willen aansteken. Zij dragen het festival en dat maakt ons medeverantwoordelijk voor hun lot. En, net als met onze bezoekers, zijn de banden warm en vriendschappelijk. De dilemma’s stapelden zich op. Toch begon zich stilaan een beeld af te tekenen. België en Duitsland verordenden een verbod op festivals tot 31 augustus. In Nederland smeekte de popsector het kabinet om helderheid, lees: een ondubbelzinnige ban op festivals in de zomermaanden, zodat de force

MINISTER VAN ONDERWIJS, CULTUUR EN WETENSCHAP INGRID VAN ENGELSHOVEN

Tijdens het slotconcert van het Festival Oude Muziek Utrecht 2019 Foto: Marieke Wijntjes

De videocatalogus van het Festival Oude Muziek Utrecht is vanaf nu een jaar lang gratis beschikbaar. Zo kunt u uw favoriete festivalmomenten nog eens herbeleven of gemiste concerten in alle rust via de computer terugkijken. Lees meer op pagina 22. majeure zou gelden en aan de onzekerheid een einde zou komen. Wat het Festival Oude Muziek Utrecht betreft was besloten om de knoop door te hakken voor we grote en onherroepelijke investeringen zouden doen, zoals het drukken en versturen van de brochure en het bevestigen van grote contingenten aan hotelovernachtingen. Want in tegenstelling tot collega-festivals die in maart en april noodgedwongen en last-minute moesten annuleren, hadden we een groot voordeel: we zaten zelf aan het stuur en preventief annuleren was een optie. Dat laatste is uiteindelijk gebeurd. Boven op alle overwegingen – de gezondheid en veiligheid van publiek, musici, vrijwilligers en medewerkers, de volledige afhankelijkheid van een bonte internationale regelgeving en de productionele problemen die daarmee samenhangen – kwamen argumenten van meer zakelijke aard. Nog los van een dreigend commercieel debacle leek het ons wijzer om de reserves van de organisatie niet tegen beter weten te riskeren voor een droom waarvan het elke dag duidelijker werd dat die, naar alle waarschijnlijkheid, onhaalbaar zou blijken. Liever dan de spreekwoordelijke kip met de gouden eieren te slachten, kozen we ervoor om het dan maar een jaar zonder gouden ei te stellen. We voelden ons gesterkt en gesteund in deze overtuiging door de boodschap van cultuurminister Van Engelshoven, die aankondigde dat ze in de eerste plaats 300 miljoen euro wilde investeren in de culturele instellingen die straks, wanneer de crisis is overgewaaid, als eersten de sector weer op gang moeten trekken en voor werkgelegenheid moeten zorgen. Ook hier was de teneur helder: neem je verlies als dat moet, maar zorg ervoor dat de continuïteit van je instelling niet in gevaar komt. Het officiële verbod van het kabinet op evenementen en festivals tot het einde van de zomer kwam enkele dagen na onze aankondiging dat er in 2020 geen Festival Oude Muziek Utrecht zou komen. In de tussentijd hadden we honderden blijken van begrip en sympathie ontvangen. De rest is geschiedenis.

ALTERNATIEVEN

Wat ons nu bezighoudt, is de vraag wat de volgende stappen zullen zijn. Eén beslissing is alvast genomen. De festivalprogrammering van 2020 verhuist integraal naar 2021. Met die planningsuitdaging zijn we op dit moment aan de slag. We gaan er daarbij voorlopig van uit dat het Festival Oude Muziek in 2021 wel degelijk plaats mag vinden. Misschien worden we in een later stadium gedwongen om veel radicalere beslissingen te nemen, en het festival een andere vorm te geven. De sector van de podiumkunsten blijkt erg kwetsbaar voor de uitdagingen van de coronacrisis, en er bestaat een kans dat we niet zomaar opnieuw kunnen overgaan tot de orde van de dag. Ook daarmee moeten we rekening houden. Wat 2020 betreft werken we aan alternatieven voor het festival, zodat we het contact met elkaar niet verliezen. Het online toegankelijk maken van festivalconcerten van de voorbije jaren is een eerste en belangrijke stap. De musici die waren geboekt gaan we financieel tegemoetkomen. De stichting Vrienden Oude Muziek wil zich hard maken om een bedrag van 250 duizend euro op te halen, dat rechtstreeks wordt geschonken aan de musici. We hopen dat andere landelijke en internationale collega’s ons voorbeeld volgen. En u als vriend draagt dit jaar, directer dan ooit, bij aan het verlichten van ongeziene problemen waar musici in deze crisis mee te kampen hebben. Hun en onze dank is groot. ■●