Seizoen Oude Muziek

SEIZOEN OUDE MUZIEK 2020/2021

VAN DE MAKERS VAN HET FESTIVAL OUDE MUZIEK

SNAREN MET EEN VERHAAL

DARIA SPIRIDONOVA

Eén instrument, oneindig veel mogelijkheden: Daria Spiridonova laat de viool in duizend talen zingen in dit verbazend veelzijdige programma. Haar intense zoektocht naar repertoire van topniveau leidde onder meer naar muziek van Tartini en Vilsmayr, en de zelden uitgevoerde Capricci van componist-astronoom William Herschel. En de Fantasieën van de grote Georg Philipp Telemann.

do 8 okt / 20.15 Westzaan, Zuidervermaning vr 9 okt / 20.15 Deventer, Penninckshuis za 10 okt / 20.30 Maastricht, Sint-Janskerk zo 25 okt / 16.00 Amerongen, Andrieskerk

LUITMUZIEK VOOR DE KEIZER

HUBERT HOFFMANN

Aan het Weense hof van de Habsburgse keizers kwam in de zeventiende en achttiende eeuw een weelderige muziekcultuur tot bloei. De luitist Hubert Hoffmann, al jaren gefascineerd door het eclectische oeuvre dat in Wenen werd uitgevoerd, presenteert op zijn dertienkorige luit een selectie uit het solorepertoire van componisten als Weiss, Biechteler en Weichenberger.

wo 14 okt / 20.15 Haarlem, Doopsgezinde Kerk do 15 okt / 20.15 Muiden, Muiderslot vr 16 okt / 20.00 Zeist, Kerk van de Evangelische Broedergemeente za 17 okt / 20.00 's-Heerenberg, Huis Bergh zo 18 okt / 11.00 Schokland, Kerkje op Schokland

HEMELSE SIRENEN

IL DOLCE CONFORTO / FRANZISKA FLEISCHANDERL

Il Dolce Conforto duikt voor deze tournee in de levensverhalen en het repertoire van Italiaanse nonnen, voor wie musiceren vaak een schaars lichtpunt was in een streng bestaan. Met aria’s uit passiecantates van Manna, Caputi en Piccinni en het wonderlijke salterio van Franziska Fleischanderl klinkt de troost van de muziek zoeter dan ooit.

di 27 okt / 19.00 & 21.00 Lelystad, Agora Theater wo 28 okt / 19.00 & 21.00 Amsterdam, De Waalse Kerk do 29 okt / 19.00 & 21.00 Westzaan, Zuidervermaning vr 30 okt / 19.00 & 21.00 Deventer, Penninckshuis za 31 okt / 19.00 & 21.00 Ammerzoden, Kasteel Ammersoyen

DE SCHATKAMER VAN DE NOTRE-DAME

DISCANTUS / BRIGITTE LESNE

Geschokt keek de wereld toe toen een grote brand de NotreDame in 2019 grotendeels verwoestte. Discantus keert terug naar de situatie in de hoge middeleeuwen, toen de Parijse kathedraal zich ontpopte tot de bakermat van de polyfonie. De mysterieuze, soms bevreemdende liederen van pioniers als Leoninus en Perotinus zitten de kristallen stemmen van Discantus als gegoten.

vr 6 nov / 19.00 & 21.00 Eindhoven, Catharinakerk za 7 nov / 19.00 & 21.00 Maastricht, Onze Lieve Vrouwebasiliek zo 8 nov / 14.00 & 16.00 Bloemendaal, Dorpskerk ma 9 nov / 19.00 & 21.00 Utrecht, Pieterskerk di 10 nov / 19.00 & 21.00 Amsterdam, De Waalse Kerk

LOCATIES EN PRIJZEN

€ 25 | Vriend € 21 CJP/student € 10

met uitzondering van:

Eindhoven, Catharinakerk

€ 27 | Vriend € 22 CJP/student € 10

Lelystad, Agora Theater

€ 15 | Vriend € 13 CJP/Pas 65 € 12

Schokland, Kerkje op Schokland

€ 15 | Vriend € 13 CJP/Pas 65 € 12

Bestel online via oudemuziek.nl. of telefonisch via 030 232 9010 (ma-vr 10-16 uur). Kijk voor uitgebreide informatie op oudemuziek.nl of vraag de brochure aan via 030 232 9000.

VAN PINK FLOYD NAAR PEROTINUS

BRIGITTE LESNE EN DE LIEFDE VOOR MIDDELEEUWSE MANUSCRIPTEN

Neumen zijn de voorgangers van onze moderne muzieknoten. Het zijn tekens die aan lettergrepen in de tekst werden toegevoegd om de richting van de melodie aan te geven, maar niet de exacte toonhoogte. Van notenbalken was nog geen sprake. Bij het ontstaan van de polyfonie, ten tijde van de School van de Notre-Dame, drong zich een ritmisch exactere notatie op, om de verschillende stemmen in het gelid te houden. Het Magnus liber organi was het koorboek van de Notre-Dame waarin de eerste polyfone composities zijn vastgelegd. Het oorspronkelijke manuscript is verloren gegaan, maar veel van de stukken zijn bewaard gebleven in latere kopieën.

MAGNUS LIBER ORGANI 13e eeuw

TEKST /

Jan Van den Bossche O mstreeks 1200 vond in en rond de Notre-Dame in Parijs een muzikale revolutie plaats. De eeuwenoude liturgi-

sche gezangen braken los uit de eenstemmigheid van het gregoriaans en de polyfonie werd geboren, en vooral ook opgeschreven. Al veertig jaar dwaalt Brigitte Lesne rond in bibliotheken en archieven, en blaast ze met de zangeressen van haar ensemble Discantus de oude neumen nieuw leven in. In het komende Seizoen Oude Muziek toert het gezelschap door ons land.

We spraken alvast met Brigitte Lesne.

Hoewel het in deze tijden voor de hand ligt om een gesprek met een musicus te beginnen met de coronacrisis, komen we al gauw bij een andere catastrofe terecht: de brand in de Notre-Dame van 15 april 2019. Brigitte Lesne: ‘Het was onvoorstelbaar. Ik verkeerde in een staat van shock en wilde er ook niet heen gaan. Eigenlijk geloof ik nog steeds niet dat het echt gebeurd is. Voor alle muzikale activiteiten in de kathedraal is het ronduit een drama. Er wordt een periode van twee tot drie jaar genoemd, maar mogelijk gaat het nog veel langer duren voor we de draad weer kunnen oppakken. Gelukkig is de kerk niet ingestort. Dat spreekt misschien voor de grote kracht die van de Notre-Dame uitgaat: het gebouw heeft in al die eeuwen al zoveel overleefd.’

IMMENSE RUIMTE

Lesne gaf drie jaar les aan de ‘maîtrise d’enfants’, het kinderkoor van de Notre-Dame. Ook haar ensemble Discantus werd vóór de brand met regelmaat uitgenodigd om in de kathedraal te concerteren. ‘De akoestiek is er niet altijd erg behulpzaam, hoor. Het is erg lastig om de klank in de immense ruimte te projecteren. Er is tegenwoordig een goede geluidsinstallatie die ons erg helpt. En natuurlijk is het fantastisch om op die plek muziek te maken. Maar we moeten de School van de Notre-Dame niet alleen maar verbinden met de architectuur van de kathedraal. Parijs was in de twaalfde en dertiende eeuw een plek van culturele vernieuwing, met de NotreDame en de Sorbonne als belangrijkste pijlers. Maar de muziek van de zogenaamde School van de Notre-Dame werd op veel plek-

BEELD /

Serge Vincenti

34

DE NOTRE-DAME IN PARIJS

ALLELUIA NATIVITAS

toegeschreven aan Perotinus, in een middeleeuws handschrift ken uitgevoerd, ook in kerken en abdijen buiten Parijs. Natuurlijk hebben in de Notre-Dame grote diensten plaatsgevonden en ongetwijfeld zijn veel van de vroege meerstemmige werken die we kennen daar uitgevoerd. Omdat veel van die vroege composities zijn opgeschreven in het koorboek van de kathedraal, het Magnus liber organi, heeft de Notre-Dame een belangrijke rol gekregen als bakermat van de nieuwe stijl.’

PINK FLOYD

Brigitte Lesne komt uit een muzikale familie, maar ze was niet per se voorbestemd voor een loopbaan in de oude muziek. ‘Ik zou iedereen die me op mijn vijftiende had verteld dat ik mijn hele leven aan de middeleeuwse muziek zou wijden voor gek verklaard hebben. Toch is het zaadje toen geplant. De middelbare school waarop ik zat, gaf zeer gedegen muziekonderwijs. We leerden er onder andere blokfluit spelen en er was ook een koor; ik was er dol op. In het derde jaar zette onze leraar Frans een productie op van de middeleeuwse romance Tristan et Yseult. Hij liet ons ook muziek uit die tijd horen. Ik hoorde toen voor het eerst de stem van Jean Belliard, de Franse haute-contre. En we luisterden naar de muziek van de trouvères. Het was een openbaring. Ik was toen vooral Pink Floyd en dat soort bands gewend. Die schoolvoorstelling is een sleutelmoment geworden: mijn broer (de contratenor Gérard Lesne – red.) en ik verzorgden de muziek. Er werd toen een grote passie in mij wakkergemaakt.’

SPAANSE CANTIGAS

Na die eerste ervaring op de middelbare school volgde een reeks van zomercursussen. Lesne ontwikkelde zich als zangeres en leerde verschillende middeleeuwse instrumenten bespelen. ‘Op die cursussen leerde ik vooral veel interessante mensen kennen die een grote invloed zouden hebben op mijn loopbaan: René Clemencic, Marcel Pérès, Dominique Vellard, … Uiteindelijk schreef ik me in aan het conservatorium van Pantin, waar toen al een oudemuziekklas bestond. Daarnaast studeerde ik, voor de zekerheid, ook Spaanse filologie. Dat heeft later zijn uitweg gevonden in mijn interesse voor het oude Spaanse repertoire, en in 1980 tot mijn eerste plaat geleid, met Cantigas de Santa Maria.’ Na haar opleiding in Frankijk vervolmaakte Lesne zich drie jaar lang aan de Schola Cantorum in Bazel, nog steeds een van de belangrijkste leerscholen op het gebied van de muziek uit de middeleeuwen en de renaissance.

HANDSCHRIFTEN

Al vrij snel tijdens haar opleiding leerde ze Marie-Noël Colette kennen, de musicologe die haar inwijdde in de oude notatie, en met wie ze nog steeds nauw samenwerkt. Die oude schriftuur is steevast Lesnes vertrekpunt en haar grootste inspiratiebron. ‘Het is absoluut noodzakelijk om je vertrouwd te maken met de oude handschriften. Het is de vraag die me al jaren bezighoudt: hoe schrijf je een klank op? Er gaat een groot elan uit van de oude bronnen. Er zijn wel moderne transcripties die het origineel redelijk goed benaderen, maar vaak leiden ze tot bedenkelijke ritmische simplificaties. Die oude, vaak prachtig verluchte manuscripten, dat paleografische onderzoek, dat is mijn grote passie! Ik word het nooit moe om daarin te duiken. Vroeger moest je daarvoor veel geld

ENSEMBLE DISCANTUS Foto: Fundacion Juan March

SEIZOEN OUDE MUZIEK

DE SCHATKAMER VAN DE NOTRE-DAME Discantus / Brigitte Lesne

vr 6 nov / 19.00 & 21.00 Eindhoven, Catharinakerk

za 7 nov / 19.00 & 21.00 Maastricht, Onze Lieve Vrouwebasiliek

zo 8 nov / 14.00 & 16.00 Bloemendaal, Dorpskerk

ma 9 nov / 19.00 & 21.00 Utrecht, Pieterskerk

di 10 nov / 19.00 & 21.00 Amsterdam, De Waalse Kerk

oudemuziek.nl/ discantus

uitgeven en veel reizen, maar tegenwoordig kun je een groot deel van het repertoire simpelweg online tevoorschijn klikken.’

NEPDIENST

Nadat ze een aantal jaren meegedraaid had in de ensembles van collega’s, richtte ze begin jaren negentig haar eigen vocale ensemble Discantus op. Kort daarna volgde de vocaal-instrumentale groep Alla Francesca, waarmee ze ook wereldlijk repertoire kon uitvoeren. ‘Het was niet per se gemakkelijk om twee kleine ensembles in leven te houden, maar in die jaren hadden we de wind mee. We hebben jarenlang aan de klank van de ensembles gewerkt, aan de intonatie bijvoorbeeld. Vaak werd middeleeuwse muziek uitgevoerd door zangers die vanuit de barok kwamen. Dat had een zekere invloed op hun interpretaties. Wij vertrekken altijd van het gregoriaans. Dat is voor ons de enige manier om dicht bij die muziek te komen.’

‘Het gaat ons om het repertoire’

In muzikale zin probeert Lesne de bron altijd zo dicht mogelijk te benaderen, maar met haar ensemble reconstrueert ze geen kerkdienst. ‘Liturgische muziek uit de middeleeuwen is natuurlijk geen concertmuziek. Wij proberen altijd respect te tonen voor de kerkelijke oorsprong van de stukken, maar we maken geen nepdienst. Het gaat ons om het repertoire. Onze concerten hebben altijd een thematische samenhang. Het programma voor de tournee in Nederland hebben we gemaakt naar aanleiding van een tentoonstelling die vorig jaar plaatsvond in het Cluny Museum in Parijs. Het onderwerp was de geboorte van de gotische beeldhouwkunst in Parijs, Saint-Denis en Chartres in de periode 1135-1150. Zo kwamen we bij de periode van net vóór de Notre-Dame School terecht. Maar we trekken de lijn wel door tot en met Perotinus, zodat het publiek ook echt de geboorte van de polyfonie kan horen.’

PUZZEL

Na veertig jaar van onderzoek en een uitgebreide concertpraktijk heeft Lesne een redelijk overzicht van de stand van zaken. ‘We weten nu veel meer dan vroeger, maar zekerheid hebben we nog steeds niet. Ik blijf doorgaan met studeren. Het is als het leggen van een puzzel: stukje per stukje. Er is nu in Frankrijk ook meer structurele aandacht voor middeleeuwse muziek, zowel in Parijs als in Lyon. Ik geef sinds een paar jaar zelf een master aan de Sorbonne. Het blijft fascinerend dat dit eeuwenoude repertoire ons nog zo beweegt en dat je je daar een heel leven mee bezig kunt houden. Wanneer ik aan mensen buiten de muziekwereld vertel wat ik doe, kijken ze me soms aan alsof ik een buitenaards wezen ben. Het is niet vanzelfsprekend, maar wel fantastisch. Ik ben blij dat ik mijn passie kan overdragen aan anderen.’ ■●