str /
TEMAT NUMERU:
TEKST NUMERU MARTA PŁOCHOCKA
CAŁY ŚWIAT ZAMKNIĘTY W EMOJI
strona 12
SPIS TREŚCI MILENA MORAJDA
ZNACZENIE I HISTORYCZNE PODŁOŻE MEMÓW
strona 6 ZUZANNA SKALSKA
SIĘGNIJ PO HASHTAG strona 18
str /
OLIMPIA ORZĄDAŁA, KRZYSZTOF ANDRULONIS
PODSUMOWANIE LITERACKIE 2020 strona 22 OLIMPIA ORZĄDAŁA
SERIALE 2020 - PODSUMOWANIE strona 34
OLIMPIA ORZĄDAŁA
NARESZCIE! K2 ZDOBYTE ZIMĄ strona 42
KRZYSZTOF T. DĄBROWSKI
W ŚWIECIE DRABBLI (II) strona 50
str /
REKRUTACJA str. 44
Żadna ryba nie czuje się szczególnie komfortowo, gdy zostaje złapana w sieć. Również człowiek nie powinien odczuwać zadowolenia z powodu przebywania w potrzasku. Istnieje jednak pewien rodzaj sieci, którą oplatamy się na własne życzenie i często z nieskrywanym zadowoleniem - mowa oczywiście o sieci internetowej. Internet to niewątpliwie jeden z największych przełomów w dziejach ludzkości. Całkowicie zmienił nasz punkt widzenia na wiele kwestii. Zacząć można od tego, że wywrócił do góry nogami utrwaloną przynajmniej od Kanta niezachwianą wiarę w kategorie czasu i przestrzeni. Czym staje się odległość w świecie cyfrowym? Zaledwie niewyraźną barierą, którą można uznać za niebyłą. Przecież kontaktujemy się nieustannie z ludźmi z innego kontynentu czy półkuli i nie sprawia nam to żadnej trudności. Dzięki mapom Google’a poruszamy się po krajach na tyle odległych, że prawdopodobnie fizycznie nigdy do nich nie dotrzemy. Podobnie dzieje się z czasem - możliwości kontaktowania
się za pośrednictwem mediów społecznościowych z roku na rok są coraz bardziej imponujące i gdy już wydaje się, że nic więcej nie da się osiągnąć, zawsze pojawia się kolejne usprawnienie. Dawniej każdy kontakt międzyludzki wymagał spotkania się w określonym miejscu, do którego trzeba było dotrzeć. Każda podróż trwała godziny, dni i tygodnie, a na spotkanie z bliskim człowiekiem trzeba było nieraz czekać kilka lat - w tym czasie zaś podtrzymując więzi tylko za pomocą korespondencji tradycyjnej. Dzisiaj możemy odbyć rozmowę video z ludźmi oddalonymi od nas o tysiące kilometrów, podobnie z każdym praktycznie możemy skontaktować się pisząc do niego wiadomość na portalu społecznościowym
str /
lub też wysyłając wiadomość mailową. Tego doświadczenia nie dzielimy z żadnym z wcześniejszych pokoleń. Gwałtowny wzrost popularności komunikacji internetowej doprowadził do wytworzenia się w niej specyficznych zjawisk językowych oraz o granicznym charakterze. Mowa choćby o emoji, hashtagach czy też specyficznej internetowej formie ekspresji swoich poglądów, jaką stał się mem. Warto jest przyjrzeć się tym środkom komunikacji, ponieważ ich wpływ na nasz kontakt z otoczeniem staje się coraz większy - dobrze jest więc spróbować uświadomić sobie ich nieprzejrzystość oraz na nowo przypomnieć słynne zdanie McLuhana: „the medium is the message”. Krzysztof
Outro – wychodzimy poza schemat
Szefowie działów:
ISSN: 2299-5242
Olimpia Orządała (korekta), Monika Brzozowska (graficy), Żaneta Chwiałkowska (promocja)
Ogólnopolski miesięcznik młodzieżowy Wydawca: Fundacja Nowe Media
Promocja: Żaneta Chwiałkowska, Jagoda Jabłońska, Sabina Gajda, Iza Gajda, Anna Micał, Natalia Stachowicz
www.outro.pl mail: redakcja(@)outro.pl, rekrutacja(@)outro.pl Redaktor naczelny: Krzysztof Andrulonis
Korekta: Olimpia Orządała, Paulina Kos, Barbara Truchan
Skład wydania i fotoedycja: Krzysztof Andrulonis
Grafiki: Monika Brzozowska
Projekt okładki: Krzysztof Andrulonis
str /
ZNACZENIE I H PODŁOŻE
str /
HISTORYC HISTORYCZNE ZNE E MEMÓW
str /
Komunikacja w sieci
redaktor
Milena Morajda
Dziś słowo „mem” jest rozumiane przede wszystkim jako obrazek otoczony elementami tekstowymi o charakterze parodystycznym. Warto jednak poznać etymologię tego wyrazu. Jak więc powstały memy?
Po raz pierwszy termin ten został użyty przez
kinsa człowiek jest bowiem czymś w rodzaju no-
brytyjskiego naukowca Richarda Dawkinsa. Me-
siciela konkretnych idei, a kultura stanowi jedy-
my miały być kulturowymi odpowiednikami ge-
nie rezultat ich ewolucji. Owo stwierdzenie poda-
nów. Poza oczywistym podobieństwem słów
je wątpliwości zdolności twórcze człowieka i za-
„mem” i „gen” określenie to miało nawiązywać
przecza powszechnemu stwierdzeniu, iż człowiek
także do angielskiego memory (pamięć), francu-
kulturę stwarza, a nie jedynie odtwarza. Z dru-
skiego le même (to samo) oraz greckiego mime-
giej strony świadomość tego, jak działają memy
sis (imitacja, podobieństwo). Według Dawkinsa
daje nam możliwość wyboru, które z nich pra-
memy przechodziły na kolejne osoby w procesie
gniemy namnażać, co wiąże się z lepszym kon-
imitacji zachodzącym we wczesnym etapie socja-
struowaniem systemu wartości opartego na in-
lizacji danych osób lub grup społecznych. Przy-
dywidualnych założeniach, a nie często zgubnych
kładowymi memami mogły być np. sposoby
wzorach społecznych. Słowo „mem” zostało
tworzenia ceramiki, melodie, inspiracje modowe
uwzględnione w słownikach w roku 1998, dwa-
czy konstruowanie elementów architektonicznych
dzieścia dwa lata po pierwszym jego użyciu przez
o konkretnym kształcie. Teoria ta bywała jednak
Dawkinsa. Obecnie wyróżnia się trzy główne
podważana i krytykowana – z perspektywy Daw-
znaczenia słowa „mem” – mem jako najmniejsza
str /
Komunikacja w sieci
jednostka informacji kulturowej, mem jako hu-
przykład może posłużyć nam Kwadrat Sator-
morystyczny obrazek z elementami tekstowymi
Rotas – jeden z bardziej popularnych kwadratów
oraz mem jako gatunek wypowiedzi wykorzystu-
magicznych, a zarazem palindrom pięciu słów
jący elementy związane z kulturą internetu.
(sator, arepo, tenet, opera, rotas), które można odczytywać w dowolnym kierunku. Choć nikt nie
Skupmy się na najbardziej potocznym, a także
jest całkowicie przekonany, co owe słowa miały
najbardziej
słowa
na celu przekazać (niektórzy doszukują się
„mem”. Według definicji zawartej w słowniku
w nich przekazu mistycznego), przez wieki znaj-
firmy Merriam-Webster w 2015 roku mem to
dowały swoje miejsce w różnych kulturach m.in.
zabawny lub interesujący przedmiot lub gatunek
we Francji, Anglii czy we Włoszech. Kolejnym
przedmiotów szeroko rozpowszechnianych w In-
przykładem memu, rozprzestrzeniającego się
ternecie, zwłaszcza za pośrednictwem mediów
w Usenecie (systemie grup dyskusyjnych) w la-
społecznościowych. Tak rozumiane memy poja-
tach 90., jest Prawo Godwina – anegdotyczne
wiały się w kulturze już przed naszą erą. Jako
spostrzeżenie mówiące o tym, że wraz z trwa-
popularnym
rozumieniu
str /
Komunikacja w sieci
niem dyskusji w Internecie prawdopodobieństwo
wiele i stosunkowo szybko zostaje zapomniana.
użycia porównania, w którym występuje nazizm
Powodem coraz mniejszego znaczenia pojedyn-
dąży do 1. Miało ono na celu ukazanie zasad
czych memów jest nie tylko fakt, że jesteśmy
stereotypowych dyskusji w sieci zmierzających do
bezustannie otaczani natłokiem informacji oraz
momentu, w którym jeden z rozmówców nie wy-
dynamicznie zmieniającymi się trendami w in-
kazuje zdolności do stosowania należytej argu-
ternecie, lecz także to, że memy w większości
mentacji.
odeszły od tematyki kulturowej lub politycznej, skupiając się w znacznej mierze na odniesie-
Pierwszym znanym memem internetowym był
niach do popkultury lub zabawnych, sarkastycz-
GIF tańczącego dziecka. Został rozpowszechniony
nych obserwacjach dotyczących życia codzienne-
przez pracodawcę grafika, Michaela Girarda, któ-
go. Choć są traktowane mniej wzniośle niż kie-
ry stworzył oprogramowanie pozwalające na wy-
dyś, warto pamiętać, że odgrywają ogromną rolę
świetlanie ruchu na ekranie monitora. Dzięki te-
w sposobie przekazu informacji w sieci i często
mu mógł zaprojektować model małego dziecka
poruszają ważne kwestie społeczne.
wykonującego ruchy tańca cha-cha. Pracodawca Girarda przesłał GIF do rozwijającej się wówczas sieci oraz zamieścił go na forach internetowych. Kolejne sławne memy pochodziły z witryny Hampster Dance, na której widniały rzędy animowanych chomików tańczących do muzyki. Projekt ten stworzyła kanadyjska studentka w ramach konkursu – witryna po ośmiu miesiącach nagle zaczęła bić rekordy popularności i w ciągu czterech dni odnotowała ponad 600 tys. wyświetleń. Jakie miejsce w dzisiejszym społeczeństwie zajmują memy? Przede wszystkim mają mniejsze znaczenie – kiedyś miały większe wpływy kulturowe i polityczne. Dziś, choć niewątpliwie zdarzają się memy, których popularność jest zadziwiająco długotrwała, większość z nich wnosi nie-
str /
Graf. Monika Brzozowska
Komunikacja w sieci
str /
Wiecie, że aż 90% użytkowników Facebooka korzysta z emoji? Pozostali pewnie muszą się tłumaczyć z tego, że wcale nie są źli na swoich rozmówców, mimo iż nie korzystają z emotek. Te małe grafiki tak mocno zakorzeniły się w naszym języku, że trudno jest teraz wyobrazić sobie komunikację bez ich użycia. str /
CAŁY ŚWIAT ZAMKNIĘTY
W EMOJI
str /
Komunikacja w sieci
redaktor
Marta Płochocka
Język, którym posługujemy się w internecie, rzą-
to oczywiście uśmiech składający się z dwukrop-
dzi się własnymi zasadami. Nie trzeba zaczynać
ka i nawiasu zamykającego. Emotki, jak przyjęło
zdania dużą literą, można też kończyć je bez
się w naszym języku, mogą również wyglądać
użycia kropek. Tak samo jest z korzystaniem ze
w taki sposób: *_* czy nawet ʕ•ʕʕ•ʕʕっ. Te
skrótów, które czasem sprowadzają się do dwóch
konfiguracje jednak nie należą do najprostszych.
liter jak „cb” czy „zw”. To, co wyróżnia język internetowy, to zdecydowanie emotikony, które również mogą zastąpić słowa, reakcje czy nawet
Emoji zaś to wytwór pochodzący z Japonii. Za
zdania.
jego twórcę uznaje się 27-letniego grafika, Shigetakę Kurita, który stworzył buźki na potrzeby firmy z branży telekomunikacyjnej. Nazwa jest
Emotka a emoji
zlepkiem trzech japońskich słów: obraz (e), pisać
Mogłoby się zdawać, że te dwa pojęcia używane są wymiennie. To jednak niezgodne z prawdą, ponieważ emotka i emoji to dwie różne rzeczy!
(mo), znać (ji). Podstawową cechą odróżniającą emoji od emotikonów jest to, że są to po prostu małe grafiki przedstawiające najczęściej żółte ludzkie twarze i towarzyszące im emocje. Jednak od dłuższego czasu to już nie tylko miny, ale też
Emotikony pojawił się jako pierwsze – to zestaw
zwierzęta, przedmioty, zjawiska pogodowe oraz
znaków i symboli, które mają za zadanie przypo-
jedzenie… Wiecie, że słownik Apple’a posiada aż
minać różne miny. Składa się z połączenia
850 emoji? A co roku pojawiają się kolejne aktu-
dwóch słów z języka angielskiego: emocji
alizacje.
(emotion) i ikony (icon). Najpopularniejsze z nich
str /
Komunikacja w sieci
Pod koniec XIX wieku magazyn „Puck” zapropo-
Gdzie był początek?
nował własną wersję emotikonów, ale były zbyt Pierwsze pojawienie się emotek wciąż pozostaje
skomplikowane, składały się z za dużej liczby
trudne do ustalenia. Internauci co jakiś czas wy-
znaków, aby weszły do języka prasy czy innych
najdują dowody, że symboliczne uśmiechy mogły
tekstów. Musiało minąć kilkanaście lat, aż poja-
pojawić się nawet w XIX wieku! I to w nietypo-
wił się przełomowy, trójznakowy symbol: :-).
wym dokumencie, bo była to transkrypcja prze-
Właśnie ta mina zrewolucjonizowała komunika-
mówienia Abrahama Lincolna. Nie wiadomo, czy
cję w internecie.
był to błąd redakcyjny „New York Timesa”, czy faktycznie użyto w gazecie emotikona sto lat przed jego wynalezieniem. Nawet jeżeli było to
Jako pierwszy użył go naukowiec Scott Fahlan
zamierzone, dla osób żyjących tak dawno temu
w 1982 roku. Jego zespół, na pierwszy rzut oka
nie było to oczywiste, by dwukropek i nawias
poważnych uczonych, postanowił zrobić psikusa
oznaczał uśmiech – prędzej uznali to za błąd
współpracownikom, wysyłając e-maila z ostrze-
w druku i zignorowali.
żeniem o wylanej rtęci w windzie. Pracownicy
str /
Komunikacja w sieci
laboratorium omijali ją szerokim łukiem, wspi-
cowników wiadomość, w której zaproponował
nając się po schodach, gdy naukowcy śmiali się
rozwiązanie: gdy coś złego dzieje się naprawdę,
w ukryciu ze swojego udanego żartu. Fahlan do-
mają umieszczać symbol przy informacji :-(, na-
cenił humor swoich kolegów, jednak uczulił się
tomiast gdy jest to żart, prosił o użycie :-). Czy
na niebezpieczeństwo, jakie mogą nieść niewin-
to się udało? Tego nie wiemy, ale emotikony
ne kawały. Dlatego też wysłał do swoich pra-
wniknęły do języka komunikacji na stałe.
str /
Komunikacja w sieci
Co kraj, to uśmiech O ile uśmiech jest uniwersalnym komunikatem na całym świecie, nie wszędzie będzie zapisany w podobny sposób. Wynika to z różnych powodów. Przykładowo, na skandynawskich klawiaturach ze względu na inne ustawienie symboli łatwiej będzie napisać =) niż klasyczny uśmiech.
Emoji to nie tylko śmieszny dodatek do wypowiedzi w sieci – są także niezwykle przydatne dla osób dotkniętych afazją. Aplikacja Samsunga korzysta z emoji, aby pomóc ludziom po udarach czy innych uszkodzeniach mózgu, którzy mają problem z układaniem zdań czy wyrażaniem emocji. Graficzne minki na małych, żółtych twarzach zapewniają im komunikację z resztą świa-
Ze względu na inny alfabet mieszkańcy Azji ma-
ta.
ją własne i niepowtarzalne kombinacje znaków, a przez to bardziej graficzne emotikony. Ten starodawny znak chiński 囧 oznacza „jasność”, jed-
Emotikony i emoji na zawsze zmieniły komunikację w internecie. Trudno wyobrazić sobie kon-
nak przez swoje podobieństwo do ekspresji,
wersacje na komunikatorach bez korzystania
Chińczycy używają go do wyrażenia niezręczno-
z emotek, reagowania na posty czy nawet doda-
ści. Koreańczycy korzystają ze swojego alfabetu
nia uśmiechu w wiadomości e-mailowej w pracy.
Hangul, również obfitującego w pokręcone sym-
Ich fenomen stale się rozprzestrzenia, nawet do
bole, z których tworzą emotikony.
tego stopnia, że powstał film animowany dla dzieci i, oczywiście, ogrom gadżetów w ulubione buźki. A wy, często korzystacie z emoji? Wyobra-
Nowy sposób komunikacji
żacie sobie, jak wyglądałyby wasze rozmowy bez
Dzięki ogromnej liczby dostępnych emoji bez problemu można skonstruować z nich zdanie, a nasz odbiorca zrozumie, o co nam chodzi. Ten sposób komunikacji często wykorzystują marki w swoich social mediach, w kreatywny sposób tworząc treści postów. Czy to kawałek pizzy składający się z emoji pizzy czy fabuła filmu złożona z małych graficznych ikon – to, niezależnie od pochodzenia odbiorcy, zrozumie każdy.
str /
nich?
Niejednokrotnie na różnych portalach społecznościowych mogłeś spotkać się z krateczką używaną tuż przy danym słowie. Dlaczego symbol ten jest tak rozpowszechniony? Skąd się on wziął? Kiedy się go stosuje? Jeśli jesteś ciekawy, zajrzyj do tego artykułu. str /
str /
Komunikacja w sieci
redaktor
Zuzanna Skalska
Hashtagi odgrywają także istotną rolę w rekla-
Skąd się wzięły hashtagi?
mach - zwiększają popularność firmy. Słowo hashtag przywędrowało do nas z języka angielskiego. Symbol # to hash, do niego dodaje się: tag, czyli etykietkę.
Stanowią alternatywę dla haseł reklamowych. Hashtag zareklamowany przez znaną osobę jest natychmiast dostrzegany przez rzesze użytkow-
Jako pierwszy zastosował go Chris Messina (amerykański aktor teatralny i filmowy) na Twitterze. Użył go, by zaproponować stosowanie owego symbolu dla grupowania tweetów.
ników, co sprawia, że popularność firmy rośnie. Hashtagi skutecznie zwiększają popularność wydarzeń. Im większe jest ich użycie, tym więcej osób dowiaduje się o danej inicjatywie i zasięgi rosną, a ponadto organizatorzy mogą spojrzeć z perspektywy uczestników na to, co się dzieje
Czemu one służą?
na danym wydarzeniu i jak czują się na nim luHashtagi są stosowane na różnych portalach
dzie.
społecznościowych, najczęściej na Instagramie i Twitterze. Służą grupowaniu treści. Ułatwiają zdobycie ob-
Na jakim portalu i w jaki
serwujących, polubień oraz komentarzy. Z tego
sposób je stosować?
powodu są wykorzystywane przez wiele osób, które pragną poszerzyć swe zasięgi, a przez to
Na Twitterze stosuj ich zminimalizowaną liczbę
zwiększyć popularność. Aby jednak tak się stało,
– maksymalnie dwa. Taka liczba przysporzy ci
najpierw należy dowiedzieć się, kiedy je stoso-
popularności, natomiast gdy użyjesz ich zbyt du-
wać.
żo, doprowadzisz do tzw. ścięcia zasięgów, czyli ich gwałtownego zmniejszenia.
str /
Komunikacja w sieci
W miejscu, w którym użycie hashtagów jest naj-
się hashtagów. Może to budzić zdziwienie, ale za
szerzej rozpowszechnione, czyli na Instagramie,
używanie ich publikacje tracą zasięg.
ich liczba nie może być wyższa niż trzydzieści. Uważaj! Jeśli przekroczysz tę liczbę, zostanie opublikowane samo zdjęcie.
O czym należy pamiętać przed
Pamiętaj, by na YouTubie (jak i na innych por-
zastosowaniem hashtagów?
talach) stosować tylko te hashtagi, które odnoszą się do publikowanego tematu. Nie staraj się sztucznie zwiększać zasięg, ponieważ osiągniesz raczej przeciwny efekt. Stosuj maksymalnie piętnaście, jeśli będzie ich więcej, nie będą one uznawane przez ten portal.
Jak już wcześniej napisałam, pamiętaj, by stosować je odpowiednio do tematu, używaj więc tych, które opisują to, co znajduje się na fotografii, i tych, które kojarzą się z nią, np. uczucia. Inaczej liczba twoich obserwujących zacznie spadać, a w skrajnych przypadkach twoje konto
Facebook wyróżnia się na tle wcześniejszych portali społecznościowych, gdyż tutaj nie stosuje
str /
może zostać zablokowane.
str /
str /
Z różnych różności
redaktorzy
Olimpia Orządała
i Krzysztof Andrulonis
Choć rok 2020 znakomitej większości z nas kojarzyć się będzie przede wszystkim z pandemią, to akurat w przypadku rynku wydawniczego paradoksalnie wpływ wirusa okazuje się neutralny, o ile nie korzystny – w obliczu konieczności pozostania w domach książka okazała się naturalnym towarzyszem na trudny czas. Po jakie nowe propozycje mogliśmy sięgnąć? Kto przykuwał naszą największą uwagę?
Pośród tegorocznych nowości książkowych nie
kańską poetkę Louise Glück za niepowtarzalny
brakuje pozycji ze wszech miar interesujących,
poetycki głos, który z surowym pięknem czyni
często zaskakujących i w jakiś sposób szczegól-
indywidualną egzystencję uniwersalną. Tym sa-
nych. Postaramy się im przyjrzeć w drugiej czę-
mym Glück została szesnastą kobietą wyróżnio-
ści tekstu. Najpierw zaś kilka słów o tegorocz-
ną literacką Nagrodą Nobla. Laureatka urodziła
nych laurach literackich.
się w 1943 roku i jest autorką dwunastu tomików poezji i zbioru esejów. Niestety dotychczas jej dzieła nie zostały w całości przełożone na
Literacka Nagroda Nobla
język polski. Wybrane utwory, przetłumaczone
W 2020 roku najważniejszą nagrodą literacką na
przez Julię Hartwig, opublikowano w antologii
świecie Akademia Szwedzka nagrodziła amery-
Dzikie brzoskwinie (2003), w której znalazły się
str /
Z różnych różności wiersze amerykańskich poetek. Noblistka w swo-
Nagroda Literacka Nike
ich utworach porusza temat osobistych doświadczeń, takich jak anoreksja w młodości czy śmierć
Radek Rak, autor szeroko pojętej fantastyki, to
starszej siostry, a także współczesnego życia,
laureat Nagrody Literackiej Nike 2020. Wyróżnie-
chętnie nawiązując do mitów, historii oraz natu-
nie otrzymał za Baśń o wężowym sercu albo
ry. Wielu literaturoznawców określa ją mianem
wtóre słowo o Jakóbie Szeli. Powieść, porówny-
poetki autobiograficznej. Ona sama natomiast
wana notabene do twórczości Olgi Tokarczuk,
swoją poezję klasyfikuje w nurcie literatury fe-
łączy balladę chłopską z realizmem magicznym.
ministycznej i progresywnej, rewidującej zastane
Nie brakuje tutaj poezji, onirycznych wizji, ale
stereotypy kulturowe. Glück jest również laure-
też przygody. Akcja rozgrywa się w Galicji na
atką wielu innych ważnych wyróżnień – otrzyma-
przełomie XVIII i XIX wieku, a głównym bohate-
ła m.in. Nagrodę Pulitzera oraz National Book
rem jest oczywiście tytułowy Jakób Szela, czyli
Award. Poetka obecnie jest adiunktem na Uni-
rzeczywista postać historyczna, najbardziej znany
wersytecie Yale.
przywódca chłopski podczas rabacji galicyjskiej, który stał się na postrachem wśród szlachty pol-
str /
Z różnych różności
skiej. Rak tworzy wariację na temat nieznanej
świecie. W Czułym narratorze znajdą coś dla
historii młodości Szeli. Według krytyków pisarz
siebie różne grupy czytelników – badaczy z pew-
na nowo stworzył mitologię Galicji, choć nie na-
nością zainteresuje to, w jaki sposób polska no-
pisał powieści historycznej. Ponadto Baśń o wę-
blistka konceptualizuje proces powstawania nar-
żowym sercu... wyróżniono Nagrodą Fandomu
racji czy też wyłaniania się postaci literackiej.
Polskiego im. Janusza A. Zajdla, a także Literac-
Interesującym wątkiem dla osób wiernie śledzą-
ką Nagrodą im. Jerzego Żuławskiego.
cych twórczość autorki będą z pewnością opisy
Z kolei Nagrodę Nike Czytelników 2020 otrzyma-
wrażeń wynoszonych z prac nad poszczególnymi
ła Joanna Gierak-Onoszko za 27 śmierci Toby’e-
utworami, w tym monumentalnymi Księgami
go Obeda. To reportaż opowiadający o mrocznej
Jakubowymi, stosunkowo już odległym w czasie
przeszłości Kanady, o tym, jak budowano to
Domem dziennym, domem nocnym, jak się oka-
państwo. Autorka rozprawia się ze stereotypami
zuje, pozycją przełomową na drodze twórczej pi-
na temat Kanady i pokazuje, że wcale nie jest to
sarki, a także intrygującym na tle całości dorob-
kraj mlekiem i miodem płynący.
ku tytułem Prowadź swój pług przez kości umarłych. Po Czułego narratora mogą też jednak sięgnąć nawet ci, którzy jak dotąd nie prze-
Czuły narrator
czytali ani jednej powieści noblistki (choć oczywi-
Swoją pierwszą publikację po zdobyciu literackiej
ście brak ten powinni możliwie prędko nadrobić)
Nagrody Nobla za 2018 rok wydała Olga Tokar-
– autorka wiele miejsca poświęca refleksji nad
czuk. Już sam tytuł zbioru, Czuły narrator, odsy-
światem współczesnym, jego przemianami, a w
ła skojarzenia czytelników do mowy noblowskiej
szczególności nad miejscem w nim człowieka
wygłoszonej przez autorkę, w której postulowała
i tego, czym jest. Każdy, kto chciałby dowiedzieć
m.in. taką szeroko dyskutowaną innowację z za-
się więcej o takich hasłach, jak ognozja, panop-
kresu teorii dzieła literackiego, jaką jest narrator
tykon, sezamiczność, a także przeczytać o per-
czwartoosobowy. Do tego pomysłu powraca rów-
spektywie współczesnego turysty, z pewnością
nież w omawianym tomie, stanowiącym wybór
nie zawiedzie się, sięgając po omawianą książkę.
dwunastu najważniejszych esejów i wykładów z kilkunastu minionych lat. Jak można przeczytać na odwrocie okładki, pozycja ta stanowi wyjątkowe zaproszenie za kulisy własnej twórczości [Olgi Tokarczuk] i opowieść o współczesnym
str /
Niegrzeczne. Historie dzieci z ADHD, autyzmem i zespołem Aspergera
Z rożnych różności
str /
Z różnych różności
str /
Z różnych różności W Polsce wciąż pokutuje błędne przekonanie
z osobami neuronietypowymi – tylko jeden wy-
o osobach z ADHD, autyzmem czy zespołem
wiad został przeprowadzony z nastolatkiem ze
Aspergera mimo coraz większej wiedzy naukow-
spektrum autyzmu. Z jednej strony Hołub najwy-
ców na ten temat. Często wynika to z niewiedzy
raźniej chciał bardziej skupić się na postrzeganiu
i braku zrozumienia. Dzieci, a później dorośli,
innych osób – rodziców i pracowników instytucji
z ADHD lub ze spektrum autyzmu bywają okre-
publicznych, z drugiej zaś to odbieranie głosu
ślani jako „zaburzeni”, „psychiczni”, „inni”,
tym, których ten temat najbardziej dotyka. Za-
„dziwni’ czy też „niegrzeczni”, jak pisze Jacek
przecza to ostatnio powszechnej wśród osób
Hołub, autor reportażu Niegrzeczne. Historie
z niepełnosprawnościami czy ze spektrum auty-
dzieci z ADHD, autyzmem i zespołem Aspergera.
zmu zasadzie „nic o nas bez nas”. Choć tytuł re-
Autor skupia się na doświadczeniach konkret-
portażu sugeruje, że będzie on koncentrować się
nych osób – przede wszystkim rodziców dzieci,
przede wszystkim na dzieciach, to jednak staje
ale także pracowników instytucji publicznych.
się zbiorem wielu negatywnych emocji i pretensji
Hołub pokazuje ich (nie)radzenie sobie z innością
wobec kulejącego systemu pomocy, o czym oczy-
i nieustanną stygmatyzację przez społeczeństwo.
wiście też należy głośno mówić.
Oddaje głos tym, których dotyczy ta książka, całkowicie wycofując się w cień. Na okładce czytamy: Dzieci i młodzież z widoczną niepełnosprawnością wywołują w nas empatię. Sprawne i zdrowe, ale zachowujące się nietypowo – agresywne, nadpobudliwe lub nieprzestrzegające norm społecznych – wzbudzają gniew i oburzenie. Hołub zwraca uwagę na bagatelizowanie nietypowego zachowania dzieci oraz bezradność rodziców, a szczególnie matek, bo to na nie w większości przypadków spada obowiązek wychowywania dzieci. Kolejnym problemem jest błędne diagnozowanie przez lekarzy, którzy sami wykazują się niewiedzą. W diagnozie nie pomaga także zły stan psychiatrii dzieci i młodzieży w Polsce, a przez to ograniczona dostępność do specjalistów. W książce niestety brakuje rozmów
str /
Drzazga. Kłamstwo silniejsze niż śmierć Dwadzieścia lat po opublikowaniu przez Jana Tomasza Grossa wzbudzającej wiele kontrowersji książki Sąsiedzi. Historia zagłady żydowskiego miasteczka, dotyczącej pogromu w Jedwabnem, ukazał się reportaż Macieja Tryczyka Drzazga. Kłamstwo silniejsze niż śmierć. To kolejny trudny zbiór opowieści o pogromach polskich Żydów dokonanych przez ich sąsiadów w Radziłowie, Wąsoszu czy Szczuczynie. Dziadek Tryczyka, jak przyznaje sam autor, brał udział w mordowaniu Żydów, podobnie jak jego sąsiedzi. Boli to tym bardziej, że był to ukochany dziadek. Reporter
Z różnych różności
chce zmierzyć się z traumą odziedziczoną po
radzenie sobie z rzeczywistością. Pisarz pokazuje
przodkach i szuka podobnych sobie, czyli osób
także tę stratę bliskiej osoby z perspektywy córki
żyjących z ciężarem bycia potomkami morderców
oraz rodziców Janiny. Wyrwa to również portret
Żydów. Szczególnie interesuje go zmowa milcze-
współczesnego małżeństwa trzydziestokilkulat-
nia, jaka panuje wokół prześladowań osób po-
ków
chodzenia żydowskiego, a także zaprzeczanie te-
i mieszkaniem na kredyt. Autorowi udało się
mu, co się wydarzyło podczas II wojny światowej.
stworzyć ciekawą powieść z kilkoma zwrotami
Prawdę o przeszłości dziadka poznał dopiero
akcji, a także z pogłębioną psychologią bohate-
wiele lat po jego śmierci, a to dlatego, że dla
rów.
z
dziećmi,
niesatysfakcjonującą
pracą
członków rodziny był to temat tabu – nie chcieli o tym rozmawiać i udawali, że nikt nic nie wie czy nie pamięta. Tryczyk postanowił przełamać
Pokora Każda kolejna powieść Szczepana Twardocha to
to milczenie.
istotne wydarzenie na rynku literackim – choć nie każda z nich spotyka się z hurraoptymistycz-
Wyrwa
nym przyjęciem, to Pokora zdaje się cieszyć ra-
Wojciech Chmielarz w ostatnim czasie stał się
czej powszechnym uznaniem, choć motywacje
jednym z najpopularniejszych polskich autorów
takich ocen bywają zróżnicowane. Z pewnością
literatury kryminalnej. Znany jest z podejmowa-
nie zawiodą się ci, którzy przywykli już do pew-
nia społecznie ważnych tematów – w Żmijowsku
nych stałych elementów przewijających się
był to rasizm i depresja, w Ranie przemoc do-
w twórczości katowickiego pisarza. Ponownie
mowa, natomiast w wydanej w 2020 roku Wy-
zostajemy przeniesieni w przeszłość – tak jak w
rwie żałoba. Fabuła powieści, określanej mia-
Królu były to ostatnie lata II Rzeczpospolitej, tak
nem thrillera psychologicznego, koncentruje się
tym razem obserwujemy Europę, a w szczególno-
na tajemniczej śmierci młodej kobiety, która zgi-
ści Śląsk i Berlin, na krótko przed i w trakcie
nęła w wypadku samochodowym i osierociła
I wojny światowej, a następnie po upadku cesar-
dwójkę dzieci. Jej mąż, Maciej Tomski, próbuje
stwa w Niemczech i odzyskaniu przez Polskę nie-
poznać prawdę nie tylko o tej tragedii, lecz także
podległości. Twardoch zachwyca drobiazgowo-
o swojej żonie Janinie, bo okazuje się, że tak na-
ścią historycznych szczegółów oraz umiejętno-
prawdę jej nie znał. Chmielarz dość skrupulatnie
ścią plastycznego przedstawienia takich gwał-
przedstawia stadium żałoby przeżywanej przez
townych przemian i wydarzeń, które miały miej-
Macieja: jego szok, bezradność, rozpacz i (nie)
sce w 1918 roku w zrewolucjonizowanym Berli-
str /
Z różnych różności
str /
Z różnych różności
nie. Jednocześnie zaś nie jest w swej erudycji
nessy czy fluktuujących między męskością i ko-
nachalny – elementy wielkiej historii zostają
biecością bliźniętach Salmakis. Pokora to m.in.
wprowadzone tam, gdzie znajduje to uzasadnie-
historia o relacjach człowieka i dziejów, na ile
nie w dziejach głównego bohatera, Aloisa Poko-
jego losy uwarunkowane są sytuacją, w której
ry, z którego perspektywy oglądamy całość akcji.
przyszło mu żyć, w jakim stopniu może świado-
Jednocześnie Twardochowi udaje się w swojej
mie decydować o swoim życiu. W swoim życiu
nowej powieści połączyć kilka wątków znanych
Alois wielokrotnie usiłuje wyrwać się z trybów
z wcześniejszych utworów – oprócz wspominanej
maszyny dziejowej, jak również spod wpływu in-
już wcześniej historyczności mamy też śląskość,
nych ludzi, zdobyć władzę nad własnym życiem,
która objawia się na poziomie fabuły, jak i języ-
jednak za każdym razem kończy się to niepowo-
ka poszczególnych bohaterów. Powraca również
dzeniem, niezależnie od tego, czy występuje
refleksja nad męskością, która często ma cha-
w roli komunistycznego komisarza rewolucyjne-
rakter fetyszystyczny – czytelnik dobrze obeznany
go, czy też przykładnego drobnomieszczanina z
w dziejach literatury polskiej XX wieku prędko
żoną i dzieckiem. Warto zwrócić również uwagę
spostrzeże, jak wiele czerpie Twardoch w kreo-
na archetypiczność konstrukcji bohaterów powie-
waniu relacji głównego bohatera z tajemniczą
ści – znajdziemy tutaj nawiązania, nieraz pole-
Agnes z opowiadań i grafik Brunona Schulza. Na
miczne, do usankcjonowanych kulturowo wzorów
pierwszy plan zostają wysunięte problemy tożsa-
osobowych ojca, matki, brata, a także wielu in-
mości – czy też właściwie jej braku. Alois Pokora
nych.
to do pewnego stopnia człowiek bez właściwości, przez część życia Ślązak, później Niemiec, następnie bolszewicki rewolucjonista w skórzanej kurtce, później ponownie Niemiec, choć nastawiony do wszelkich kwestii przyporządkowań narodowościowych generalnie ironicznie. Wątpliwości może też wzbudzać jego płciowość, co wielu komentatorów skłania do mówienia o biseksualizmie jako jednym z głównych wątków Pokory. Hipoteza ta jest do pewnego stopnia dyskusyjna, niemniej z pewnością problematyka ta znajduje odzwierciedlenie w transseksualnej postaci Baro-
str /
Z różnych różności
str /
SERIALE 2020 –
Rok 2020 był trudny dla każdego, także dla producen
wstrzymaniem zdjęć przez wybuch pandemii. Ale był to
mknięci w domach z powodu lockdownu chętniej odd
mów, o czym świadczy fakt, że np. Netflix zmuszony by
przeciążenie sieci. Ubiegły rok to również czas interesu
str / cji. Zestawienie obejmuje najciekawsze i na
– PODSUMOWANIE
ntów seriali, którzy musieli chociażby zmagać się ze
o też dobry okres dla platform streamingowych – za-
dawaliśmy się rozrywce, w tym oglądaniu seriali i fil-
ył obniżyć jakość wyświetlania ze względu na zbytnie
ujących premier i kontynuacji sprawdzonych produk-
str / ajbardziej intrygujące seriale 2020 roku.
Z różnych różności
redaktor
Olimpia Orządała
Gambit królowej
Freud
Chyba nikt się nie spodziewał, że ten niepozorny
To jeden z najdziwniejszych seriali ubiegłego ro-
amerykański serial o młodej szachistce odniesie
ku, jaki pojawił się na platformie Netflix. Opo-
tak duży sukces. Gambit królowej to jedna z naj-
wiada o wczesnym życiu Zygmunta Freuda, wy-
chętniej oglądanych produkcji Netflixa w zeszłym
śmiewanego wówczas za swoje odważne poglą-
roku. Główną bohaterką jest Beth (w tej roli Isla
dy. Akcja rozgrywa się w XIX-wiecznym Wiedniu.
Johnston oraz absolutnie genialna Anya Taylor-
Produkcja została podzielona na osiem odcin-
Joy), która po śmierci matki wychowywała się
ków, których tytuły wiążą się z najważniejszymi
w sierocińcu. To właśnie tam zakochała się w
teoriami austriackiego psychoanalityka (np. hi-
szachach, do których miała niesamowity talent.
steria, popęd, regresja, supresja). Po zapowiedzi
Beth musiała się jednak zmagać nie tylko z mę-
tej produkcji można było się spodziewać serialu
skim środowiskiem szachistów, lecz także z uza-
psychologiczno-kryminalnego (Freud włącza się
leżnieniem od leków. To bardzo przyjemny serial
w śledztwo dotyczące tajemniczych morderstw),
pokazujący grę w szachy od kulis – począwszy od
tymczasem dostajemy raczej horror z okulty-
żmudnych przygotowań polegających głównie na
stycznym spiskiem, kobietą medium i serią se-
analizie swojej gry i przeciwników, skończywszy
ansów spirytystycznych. Z tego powodu serial
na samych turniejach, nieraz trwających dosyć
może rozczarować widzów oczekujących więcej
długo. Na uwagę zasługuje fakt, że w postać
zagadnień związanych z psychoanalizą czy wąt-
jednego z rosyjskich szachistów wciela się Mar-
ków z życia Freuda.
cin Dorociński. Po obejrzeniu tej produkcji niejedna osoba nabierze ochoty na sięgnięcie po grę w szachy.
str /
Z różnych różności
str /
Z różnych różności
medycznymi. To dość interesująca produkcja
The Crown
trzymająca w napięciu, o wartkiej akcji, choć na Rok 2020 przyniósł kolejny, czwarty już sezon
minus zasługują niektóre absurdalne zachowa-
serialu opowiadającego o brytyjskiej rodzinie
nia bohaterów. Warto dodać, że w planach jest
królewskiej, który pokochali widzowie na całym
kolejny sezon.
świecie. W tej części produkcji na pierwszy plan wysuwa się skomplikowany i przede wszystkim smutny związek księcia Karola z młodą Dianą Spencer oraz rządy Żelaznej Damy, czyli Margaret Thatcher (świetna kreacja Gillian Anderson). Oczywiście wciąż istotną rolę odgrywa królowa Elżbieta II. Tym razem jednak w tle pozostają brylujący w poprzednich sezonach książę Filip i księżniczka Małgorzata. Na wielkie brawa na pewno zasługują osoby odpowiedzialne za castingi i charakteryzatorzy – podobieństwo niektórych aktorów do rzeczywistych osób jest naprawdę uderzające. Fani na pewno się ucieszą, że serial będzie miał jeszcze dwa kolejne sezony.
Mroczne pożądanie Z pozoru może się wydawać, że to kolejna meksykańska telenowela, w dodatku erotyczna. Nic bardziej mylnego. Owszem, mamy tutaj sporo seksu, głównie jednak w retrospekcjach. To intrygujący serial, z wieloma zwrotami akcji, o tym, do czego prowadzi właśnie tytułowe mroczne pożądanie, choć nie tylko – także obsesja, zazdrość, dążenie do kariery i skrzętnie skrywane tajemnice. Mężatka Alma, wykładowczyni prawa, wydaje się w romans z Dariem, który okazuje się jej studentem. Wkrótce zostaje zamordowana jej przyjaciółka. Tempo serialu? Wręcz zawrotne. Drugi sezon został już zapowie-
Biohakerzy
dziany. Główną bohaterką tego niemieckiego serialu science fiction jest Mia, studentka pierwszego roku medycyny, która wszystkimi sposobami chce się dostać do zespołu badawczego instytutu medycznego prowadzonego przez jedną z wykładowczyń, a to dlatego, że pragnie poznać prawdę o śmierci brata leczonego właśnie przez doktor Lorenz. W serialu mamy do czynienia między innymi z terapiami genowymi, modyfikowaniem genetycznym i nielegalnymi eksperymentami
str /
Szadź To serial oparty na fabule powieści kryminalnej Szadź Igora Brejdyganta. Już od pierwszego odcinka, a wręcz sceny!, wiemy, kto jest seryjnym mordercą. Akcja zatem toczy się przede wszystkim wokół motywacji sprawcy, tego, czy i kiedy zostanie on ujęty przez policję, skomplikowanego
Z różnych różności
str /
Z różnych różności
życia komisarz Aleksandry Polkowskiej, byłej al-
w którego wciela się Grzegorz Damięcki, jest pro-
koholiczki, która prowadzi śledztwo, a także jej
kurator, uczestniczący przed laty w obozie let-
relacji z zabójcą, bo jak się okazuje, jej udział w
nim, podczas którego doszło do zbrodni. Mamy
sprawie wcale nie jest przypadkowy. Po raz ko-
tutaj do czynienia z klasycznym powrotem do
lejny mamy tu motyw przeszłości, który ostatni-
przeszłości i próbą odkrycia, co tak naprawdę
mi czasy często pojawia się w różnych produk-
wydarzyło się na tym obozie. Podobny zabieg
cjach. Serial nieźle trzyma w napięciu, a kreacja
można spotkać chociażby w polskim serialu Mo-
Macieja Stuhra jest naprawdę bardzo dobra.
tyw, wyprodukowanym w 2019 roku. Niestety W głębi lasu rozczarowuje i nie wprowadza niczego nowego, czego byśmy nie znali z innych
Chyłka. Rewizja
produkcji. Zarówno dość prosta fabuła, jak i kre-
Bezkompromisowa prawniczka Joanna Chyłka,
acje bohaterów nie zapadają na długo w pamięci
znana z powieści Remigiusza Mroza, powraca
widza.
w trzeciej części serialu. Niezmiennie partneruje jej aplikant Kordian Oryński, zwany Zordonem. Tym razem bohaterowie muszą się zmierzyć nie
Znaki
tylko z prowadzoną sprawą związaną z brutal-
Drugi sezon serialu kryminalnego Znaki rozgry-
nym morderstwem romskiej kobiety i dziecka,
wa się kilka miesięcy później, w Górach Sowich.
lecz także z alkoholizmem Chyłki. To dwa głów-
Trzeba przyznać, że ta część jest jeszcze lepsza
ne wątki – z jednej strony dyskryminacja na tle
od poprzedniej, choć minusem mogą być wątki
etnicznym, z drugiej zaś choroba alkoholowej
mistyczne, niekoniecznie pasujące do tej produk-
kobiet. W rolę tytułowej bohaterki wciela się
cji. Akcja pierwszego sezonu zakończyła się wraz
Magdalena Cielecka, która swoją grą przyćmiewa
ze zniknięciem córki głównego bohatera, komi-
pozostałe postaci i bez której trudno wyobrazić
sarza Treli (w tej roli Andrzej Konopka). Nowy
sobie tę produkcję.
sezon to tajemnicze zniknięcie podróżników, kolejne intrygi burmistrza, wątek zbrodni popełnionej w czasach II wojny światowej oraz zmowa
W głębi lasu
milczenia mieszkańców miasteczka.
Akcja serialu, opartego na powieści Harlana Cobena o tym samym tytule, dzieje się w dwóch przestrzeniach czasowych. Głównym bohaterem,
str /
Z różnych różności która po latach powróciła do Polski z Wielkiej
Żywioły Saszy. Ogień
Brytanii, próbuje odkryć, kto jest podpalaczem To serial na podstawie powieści Lampiony, trze-
i bomberem. Mamy tu wątek terroryzmu i dys-
ciej części tetralogii Cztery żywioły Saszy Zału-
kryminacji na tle rasowym, a także przeszłości
skiej Katarzyny Bondy. W rolę tytułowej profilerki
Załuskiej oraz tajemniczych dokumentów, które
wciela się Magdalena Boczarska, która wypadła
znajdują się w jej posiadaniu. Co ciekawe, twórcy
w tej kreacji naprawdę dobrze. Fabuła koncen-
serialu nawiązują również do pozostałych części
truje się na śledztwie w sprawie podpaleń i wy-
tetralogii Bondy.
buchów. Cała Łódź płonie, a profilerka Sasza,
str /
Nareszcie. K2 z
16 stycznia 2021 roku to data, która
światowego himalaizmu. To właśnie
zimą na szczyt K2 – ostatni ośmioty
ku. Dziesięcioosobowy zespół wspin
się nikomu innemu, i tym sam
str /
zdobyte zimą!
a na zawsze zapisze się w historii
e tego dnia grupa Szerpów weszła
ysięcznik niezdobyty o tej porze ro-
naczy dokonał to, czego nie udało
mym przeszedł do historii.
str /
Z różnych różności
redaktor
Olimpia Orządała
spadł w przepaść. Dotychczas na K2 zginęło 87
Mordercza góra
wspinaczy. Wszystkie udane wejścia miały miejSzczyt K2 (inaczej: Czogori), zwany górą morder-
sce w sezonie letnim. Pierwsza zimowa próba
cą, a przez Reinholda Messnera – pierwszego
zdobycia szczytu została podjęta na przełomie
zdobywcę Korony Himalajów i Karakorum, czyli
1987/1988 roku przez polskich wspinaczy kiero-
wszystkich czternastu ośmiotysięczników świata
wanych przez Andrzeja Zawadę. Uczestnicy wy-
– górą gór, jest najwyższym szczytem Karakorum
prawy wspięli się wówczas na wysokość 7300 m.
i plasuje się na drugiej pozycji wśród najwyższych szczytów na Ziemi (8611 m n.p.m.). Wysokość, powyżej 8000 m n.p.m., nazywana jest strefą śmierci, a to dlatego, że ludzki organizm nie może przetrwać w takich warunkach bez odpowiednio przeprowadzonej aklimatyzacji. K2 znajduje się na granicy Chin i Pakistanu. Jako pierwsi na szczyt weszli Włosi: Achille Compagnoni i Lino Lacedelli 31 lipca 1954 roku. Do tej pory K2 zdobyło ośmiu Polaków. Pierwsza była Wanda Rutkiewicz, która 23 czerwca 1986 roku wspięła się na wierzchołek jako pierwsza kobieta na świecie i pierwsza Polka. Natomiast 10 lipca 1986 roku Jerzy Kukuczka i Tadeusz Piotrowski weszli na K2 nową, niebezpieczną drogą, której do dziś nikt nie powtórzył w całości. Reinhold Messner nazwał tę trasę drogą dla samobójców. Podczas zejścia ze szczytu Tadeusz Piotrowski
str /
Góra gór uważana jest za najtrudniejszą do zdobycia. Szczyt z każdej strony opada trzykilometrowymi
ścianami.
Dodatkowo
himalaistom
przejście utrudniają znajdujące się na drodze na szczyt Komin House’a i Czarna Piramida, a także żleb Bottleneck, nad którym znajduje się ogromny serak. Ponadto wspinaczki nie ułatwia pogoda, która z powodu wysunięcia szczytu na północ, jest bardziej nieprzewidywalna niż na innych ośmiotysięcznikach. Nie zmienia to jednak faktu, że K2 od zawsze pociągała wspinaczy. Anna Czerwińska mówi o tej górze tak: Niezwykła piękność, jest największą miłością mojego życia. Jestem w niej zakochana od pierwszego wejrzenia. Budzi zachwyt i grozę. Piekielnie trudna. Niedostępna. Nieprzewidywalna.
Próbowałam
czterokrotnie. W 2005 byłam blisko celu, ale fatalna pogoda uniemożliwiła podjęcie ataku. O tej
Z różnych różności górze myślę od lat jak opętana. Oddałabym każ-
w Himalajach, a także oprowadzaniem turystów
de pieniądze, ale za tę miłość nie chciałabym
po górach. Wiele współczesnych wypraw nie od-
zapłacić życiem.
byłoby się bez ich pomocy. Szerpów cechuje wyjątkowa wytrzymałość i wy-
O Szerpach słów kilka
dolność. Zamieszkują domy ulokowane zwykle na
Szerpowie to lud tybetański zamieszkujący Hi-
cydowanie łatwiej im zaaklimatyzować się w wy-
malaje w Indiach i Nepalu. Łącznie jest to
sokich górach niż chociażby himalaistom pocho-
ok. 120 tys. osób. Większość z nich wyznaje ty-
dzącym z Europy, co chroni ich przed chorobą
betańską odmianę buddyzmu. Zajmują się upra-
wysokościową.
wysokości 3 do 6 tys. m n.p.m. Dzięki temu zde-
wianiem rolnictwa na dużych wysokościach, hodowlą bydła (w tym jaków) oraz przędzeniem i tkaniem wełny. Część z Szerpów natomiast na
Atak szczytowy
co dzień zajmuje się noszeniem bagaży i sprzętu
W drugiej połowie grudnia 2020 roku, tuż przed
wspinaczy (dlatego tragarze wysokogórscy są
świętami, grupa Szerpów dotarła do bazy u pod-
często nazywani szerpami), poręczowaniem dróg
nóży K2 i niemal od razu przystąpiła do poręczo-
str /
Z różnych różności
wania drogi do obozu II. Wkrótce jednak nastą-
Abruzzi, w okolicy którego zginęło 13 z ostatnich
piło załamanie pogody. 10 stycznia 2021 roku
14 ofiar na K2. Szerpowie zatrzymali się 10 m od
okazało się, że huragan o sile około 120 km/h
szczytu, żeby mogli zdobyć szczyt – przy niemal
zniszczył obozy znajdujące się powyżej bazy. Cały
bezwietrznej pogodzie – wspólnie, całą grupą. To
sprzęt i namioty zostały zmiecione przez wiatr.
piękny gest solidarności. O godzinie 13:07 pol-
Szerpowie jednak się nie poddali. Cierpliwie cze-
skiego czasu agencja Seven Summit Treks poin-
kając na okno pogodowe pozwalające na atak
formowała, że nie ma już niezdobytych zimą
szczytowy, urządzili ceremonię pudży. To hindui-
ośmiotysięczników. Niestety tego samego dnia
styczny obrzęd religijny, podczas którego składa
podczas zejścia z obozu I do bazy wysuniętej na
się modlitewne ofiary do wybranego bóstwa.
K2 zginął hiszpański himalaista Sergi Mingote,
15 stycznia 2021 roku media obiegła informa-
kierownik sportowy komercyjnej wyprawy Seven
cja, że grupa Szerpów wspięła się na 7800 m
Summit Treks. W akcji ratowniczej brali udział
n.p.m., ustanawiając zimowy rekord wysokości
między innymi Polacy – himalaistka Magdalena
na K2. Do tej pory rekord stanowiło dotarcie na
Gorzkowska i wspinający się filmowiec górski
wysokość 7650 m n.p.m., czego dokonali Marcin
Oswald Rodrigo Pereira. Dla Hiszpana jednak
Kaczkan, Piotr Morawski i Denis Urubko z pol-
góra gór okazała się bezlitosna.
skiej wyprawy kierowanej przez Krzysztofa Wie-
Rok temu na przełomie 2019/2020 roku K2 pró-
lickiego w sezonie 2002/2003.
bowała zdobyć między innymi polska wyprawa
Tego samego dnia, 15 stycznia 2021 roku, poin-
narodowa. Atak szczytowy jednak się nie po-
formowano także o planowanym ataku szczyto-
wiódł. Ponowna próba zdobycia szczytu miała
wym, w którym udział wzięli: Nirmal Purja, Gelje
się odbyć na przełomie 2020/2021 roku, ale po-
Sherpa, Mingma David Sherpa, Mingma Gyalje
stanowiono ją odłożyć za rok z powodu pandemii
Sherpa, Sona Sherpa, Mingma Tenzi Sherpa,
koronawirusa, która uniemożliwiła przygotowa-
Pem Chhiri Sherpa, Dawa Temba Sherpa, Kili
nia do wyprawy. Szerpowie jednak nie czekali.
Pemba Sherpa oraz Dawa Tenjing Sherpa. Warto
Dziesięcioosobowa grupa wspinaczy dotarła na
zapamiętać te nazwiska – to właśnie one zapisa-
szczyt tuż przed zmrokiem, czyli około godziny
ły się w historii himalaizmu.
17:00 czasu lokalnego. Oznaczało to nocne scho-
16 stycznia 2021 roku zespół wspinaczy znalazł
dzenie, co w takich warunkach, na ośmiotysięcz-
się na wysokości 8200 m n.p.m., czyli 400 m
niku, jest niezwykle trudne. Udało im się jednak
przed szczytem. To tam znajduje się Bottleneck,
bez problemów dotrzeć do obozu III, znajdujące-
czyli wąskie gardło zlokalizowane na Żebrze
go się na wysokości 7300 m n.p.m. Szerpowie
str /
Z różnych różności
str /
Z różnych różności
zdecydowali się rozdzielić – ośmiu z nich zostało
Owszem, butle tlenowe mogły pomóc Szerpom
tam na noc, z kolei dwóch zeszło aż do bazy, do
w osiągnięciu szczytu, co nie zmienia jednak
której w końcu wszystkim udało się szczęśliwie
faktu, że to właśnie ta dziesięcioosobowa grupa
dotrzeć.
zrobiła to, czego nie zrobili inni – postawiła pierwsze kroki na szczycie K2 zimą. Krzysztof Wielicki, legendarny polski himalaista, słusznie
O co chodzi z tym tlenem?
zauważył, że nie należy deprecjonować osiągnię-
Niestety, jak to bywa w przypadku historycznych
cia Szerpów tylko dlatego, że używali tlenu.
osiągnięć, i tym razem nie obyło się bez kontro-
W mediach pojawiały się jednak pogłoski, że je-
wersji. Środowisko alpinistyczne podzieliło się
den z Szerpów zdobył szczyt bez wspomagania
tuż po otrzymaniu informacji o zimowym wejściu
dodatkowym tlenem. I rzeczywiście, kilka dni po
na K2, a to dlatego, że Szerpowie zaatakowali
udanym wejściu na K2 Nirmal Purja oznajmił, że
szczyt z użyciem tlenu. Zdaniem części wspinaczy
wspiął się na wierzchołek bez użycia butli tleno-
jest to dodatkowe wspomaganie ułatwiające
wej. W dodatku słusznie podsumował toczącą
zdobycie K2, ponieważ tlen z butli obniża rzeczy-
się dyskusję: Znanych jest wiele przypadków
wistą wysokość o ok. 1500–2000 m. Adam Bie-
wśród wspinaczy, którzy twierdzili, że zdobyli
lecki, znany polski himalaista, posunął się nawet do nazwania używania tlenu dopingiem (sic!). Wiadomo było, że na K2 zimą da się wejść z tlenem. Dla mnie prawdziwe pytanie brzmi: Czy? Kiedy i komu uda się wejść na ten szczyt bez dopingu? – napisał na Twitterze. W podobnym tonie wypowiedział się Denis Urubko, polskorosyjski wspinacz: Tlen to bardzo duży doping. Przecież w przypadku takich dyscyplin jak boks, bieganie, narciarstwo czy kolarstwo ludzie na dopingu budzą pogardę i wstręt. A w alpinizmie stają się bohaterami. Jestem zaskoczony, że tu przebiega to odwrotnie. Tlen nie znajduje się jednak na liście środków zabronionych przez Światową
Agencję
Antydopingową
(WADA).
str /
Z różnych różności
szczyty bez dodatkowego tlenu, ale wspinali się
Zastanawiające jest, z czego wynika to pomniej-
na wyznaczonych przez nas drogach, korzystali
szanie sukcesu. Zdobycie K2 w sezonie zimowym
również z założonych przez nas poręczówek. Nie-
przez Szerpów jest zaskakujące z perspektywy
którzy z nich są dobrze znani w środowisku
historii himalaizmu, ponieważ do tej pory to Eu-
wspinaczkowym. Co zatem możemy nazwać
ropejczycy osiągali największe sukcesy na ośmio-
wspinaniem wg zasady “by fair means”?.
tysięcznikach, a Szerpowie nie byli wyróżniani.
Wydawałoby się, że zamknie to usta krytykują-
Ich rola sprowadzała się do noszenia sprzętu
cych wspinaczy, ale Reinhold Messner z kolei
uznanym himalaistom oraz poręczowania dróg
umniejsza osiągnięcie Szerpów z powodu zbyt
(chciałoby się powiedzieć: wynieś, przynieś, po-
dobrej pogody (sic!). W jednym z wywiadów
zamiataj). Tymczasem wejście zimą na górę gór,
stwierdził: Bardzo doceniam sukces Nepalczy-
o czym marzyło wielu wspinaczy, przypadło wła-
ków, ale na K2 zdarzały się rzeczy większe. Na
śnie niepozornym Szerpom, co może wzbudzać
ich zdjęciach szczyt i okolice przypominały zimę
zazdrość niektórych himalaistów. Szerpowie udo-
w Dolomitach, a nie w Karakorum. Czy w tych
wodnili, że Himalaje najbardziej należą właśnie
warunkach została wyznaczona nowa linia, no-
do nich, i tym samym zamknęli rozdział zimo-
we podejście do góry? Nie.
wego himalaizmu. Za niesienie pomocy wszystkim wspinaczom to wejście po prostu im się należało.
str /
W świecie drabbli (II)
Krzysztof T. Dąbrowski W kolejnym wydaniu zapraszamy na kolejną odsłonę drabbli w wykonaniu Krzysztofa T. Dąbrowskiego. Niech moc czytelnicza będzie z wami! Redakcja Outro
Poszedł na kręgle i się niebezpiecznie zaokręglił. Poszedł na koncert grupy Kombi i coś skombinował. Poszedłby na piechotę, ale boi się, że go zadepczą. Poszedłby na piechotę, ale boi się, że go zastrzelą. Wysiadłby, ale martwi się, że mu coś wysiądzie. Napiłby się, ale znowu potem będzie przeciekać. Poszedł postrzelać i trafił go postrzał. Poszedł do komunii i został komunistą. Zakurzyłby fajkę, ale uczulony na kurz. Zaliczyłby pannę, ale słaby z matematyki. Przebiłby piątkę, ale żal mu monety. Jechał metrem, ale wolałby kilometrem. Poszedł do opery i uznał, że woli Internet Explorera. Skoczył do kina. Z dziesiątego. Zginął na miejscu... str /
Umarłem lecz ma dusza miast odejść w zaświaty na zasłużony odpoczynek, wciąż tkwiła tu, na Ziemi. Na dodatek porozdzielana była na setki, o ile nie tysiące części. Uwięziona w odłamkach potłuczonych luster i w tych, w których przyglądałem się u siebie w domu, u znajomych, w hotelach, w sklepach i szaletach. Unieruchomione kawałki duszy zaklęte w czasie zaklętym na wieczność na kliszach, zdjęciach, tych tradycyjnych i cyfrowych. Rozdrobniło mnie też na lusterka samochodów, szyby sklepów, autobusów i tramwajów, w których było me odbicie. Nie ma nieba. Indianie mieli rację: wszystko w czym się odbijamy, kradnie nam duszę - kawałek po kawałku.
Fafik przybiega merdając ogonem. Pan go nie zauważa. Jak zwykle. Kiedyś był dobrym panem, bawił się z nim. A teraz nic. Na spacerze też nie zwraca uwagi. Wreszcie Fafik słyszy swe imię. Pan trzyma coś przy uchu, mówi w powietrze: - Brak mi Fafika. Masz rację, koniec żałoby. Czas na nowego pupila. Idzie do schroniska. Tam zatrzymuje się przy jednej z klatek. Fafik odruchowo, z zazdrości, wskakuje do ciała psa z klatki, a ten natychmiast zaczyna się łasić do gościa. - Tego wezmę - mówi pan. Wracając zwraca się do nowego psa: - Wiesz, z zachowania bardzo mi kogoś przypominasz. Nazwę cię Fafik.
KRZYSZTOF T. DĄBROWSKI - pisarz i scenarzysta: Ponad 500 publikacji, w tym prawie 250 za granicą. [… ] Książki w Polsce: "Naśmierciny" (2008 - Armoryka), "Anima vilis" (2010 Initium), "Grobbing" (2012 - Novae Res), "Naśmierciny i inne opowiadania" (2012 & 2017 Agharta & Armoryka), "Z życia Dr Abble" (2013 - Agharta), "Anomalia" (2016 - Forma), "Ucieczka" (2017 - Dom Horroru), "Nie w inność" (2019 - Waspos) [… ] Źródło - strona autorska: https://krzysztoftdabrowsk.wixsite.com/krzysztoftdabrowski str /
str /