RTA Samenvatting Provincie Overijssel

S

NAAR EEN KRACHTIGE ECONOMIE De Regionale Transitieagenda’s Circulaire Economie van Overijssel

Naar een krachtige economie De Regionale Transitieagenda’s Circulaire Economie van Overijssel

S

NAAR EEN KRACHTIGE ECONOMIE De Regionale Transitieagenda’s Circulaire Economie van Overijssel

Colofon De Regionale Transitieagenda’s en deze samenvatting daarvan zijn tot stand gekomen onder verantwoordelijkheid van de provincie Overijssel.

Begeleiding vanuit de provincie Overijssel: Charles Nijssen

Redactionele en journalistieke ondersteuning Michiel G.J. Smit redactie en journalistiek Grafisch ontwerp en vormgeving Twinmedia BV, Culemborg Druk Veldhuis Media, Raalte Beeldverantwoording P.8 WUR, p. 9 debuurman.nu, p.10 en p.17 provincie Overijssel, p.14 circulairebouweconomie.nl, p.15 Michiel G.J. Smit, p,18 Shutterstock/Lorna Roberts, p.21 Plasticroad.eu, p.22 Unspslash/Xi Wang, p.25 Unsplash/Science in hd, p.26 Unsplash/Lawrence Macaro, p.29 www.frankenhuisbv.nl.

Bij het beeldgebruik is naar beste vermogen rekening gehouden met copyright. Als u toch het idee heeft dat u rechthebbende bent, dan kunt u een mail sturen naar mgjsmit@dds.nl.

Vragen over deze RTA? Wilt u verdere informatie over de inhoud van het programma, de Regionale Transitieagenda’s en/of betrokken worden bij de verdere uitvoering ervan?

Stuur dan een mail naar circulaire.economie@overijssel.nl of kijk voor verdere informatie en de Regionale Transitieagenda’s zelf op www.overijssel.nl/ circulaire-economie © Provincie Overijssel, 2020

4

VOORWOORD gemaakt, rekening houdend met de specifieke kenmerken van onze Overijsselse economie en de sterke kanten van het bedrijfsleven.

De RTA’s bevatten niet alleen concrete projecten op het gebied van circulaire economie, maar besteden ook veel aandacht aan kennisdeling en -verspreiding. Daarbij is dankbaar gebruik gemaakt van de in 2018 opgestelde grondstofstroomanalyse.

Overijssel is hard op weg naar een circulaire economie! Wij presenteren u daarom met trots de samenvattingen van de zes Overijsselse Regionale Transitieagenda’s (RTA’s).

De weg naar een circulaire economie is complex maar uitdagend. Het vraagt van ons een forse investering in het heden. Er is ambitie en lef voor nodig; met experimenteren, samenwerken, leren en ontwikkelen. Een schone economie wordt dan bereikbaar; een economie waarin verbetering van de welvaart en verbetering van de leefomgeving hand in hand gaan.

Mijn dankwoord gaat uit naar de coördinatiegroepen en alle andere betrokkenen die hard gewerkt hebben aan de totstandkoming van de RTA’s. Zonder hun inzet, doorzettingsvermogen en lef waren de RTA’s niet tot stand gekomen. Dit is vooral van belang omdat het bereiken van een circulaire economie alleen kan worden bereikt als bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheid de handen ineenslaan.

In het Rijksbrede programma Nederland Circulair in 2050, dat het kabinet in september 2016 lanceerde, zijn vijf ketens aangewezen waarmee het Rijk grote stappen wil zetten naar een circulaire economie: Biomassa & Voedsel, Kunststoffen, Bouw, Consumptiegoederen en Maakindustrie. Samen met de Economic Boards, VNO-NCW Midden en Bouwend Nederland heeft de provincie Overijssel het initiatief genomen om deze Nationale Transitieagenda’s te vertalen naar Regionale Transitieagenda’s (RTA’s). Daarbij is onderzocht hoe op Overijsselse schaal zoveel mogelijk het verschil kan worden

Wij omarmen de inhoud van de Regionale Transitieagenda’s.

De uitvoering van deze agenda’s wordt ondersteund vanuit het Programma Circulaire Economie van de provincie Overijssel. Met bedrijfsleven, onderwijs, onderzoek, beleid,

6

uitvoering én bestuur gaan wij ons inzetten om de nationale doelstellingen te halen. Overijssel stimuleert en ondersteunt immers mkb-bedrijven om te blijven vernieuwen en te investeren in digitalisering, innovatie en duurzaamheid.

Hiermee vergroten ondernemers hun (arbeids-)productiviteit, efficiëntie en afzetmarkt. Dat verbetert de concurrentiekracht van ondernemers. De kansen die voor ons liggen zijn legio, laten we dit gezamenlijk oppakken!

EDDY VAN HIJUM Gedeputeerde Provincie Overijssel/portefeuille: Economie, Financiën en Europa

7

8

S

BIOMASSA & VOEDSEL

9

BIOMASSA & VOEDSEL

Actielijnen: Overijssel sluit aan bij de landelijke actielijnen van de Transitieagenda Biomassa & Voedsel. Gelderland en Overijssel zijn samen The Protein Cluster (TPC) gestart. De provincie Overijssel stimuleert ook binnen haar eigen Agro & Food-programma nadrukkelijker productie, verwerking en toepassing van plantaardige eiwitten. Voorstel is om te werken vanuit één gezamenlijke strategische agenda, waarin de RTA en de strategische agenda van het TPC worden gecombineerd.

OVER DEZE RTA De strategische doelen van de RTA Biomassa & Voedsel komen overeen met de vier strategische doelen van de Nationale Transitieagenda. Om die strategische doelen te realiseren, onderscheiden we in deze RTA transitiepaden op de thema’s dierlijke eiwitten, voedselverspilling, fosfaat en water als grondstof.

Voedselverspilling: Jaarlijks wordt wereldwijd een derde van het geproduceerde voedsel verspild. Daarnaast is voedselverspilling alleen al in Europa verantwoordelijk voor 6 procent van de uitstoot van CO2. Doelstellingen zijn het voorkomen van voedselverspilling en daarnaast reststromen zo hoogwaardig mogelijk verwaarden.

Actielijnen: spelregels veranderen, monitoren van voortgang en aanpak, gemeenten en provincie richten hun beleid en regels op het tegengaan van voedselverspilling en het bevorderen van circulaire voedselketens.

SITUATIE IN OVERIJSSEL Biomassa & Voedsel vormen een belangrijke sector voor Overijssel. 70 procent van het grondgebruik en 15 procent van de banen is gerelateerd aan de sector. Ongeveer de helft van de totale grondstoffen- en reststromen in de provincie is eruit afkomstig. In de transitie naar een circulaire economie neemt biomassa een belangrijke plek in.

Fosfaat: Fosfaat is een onmisbare meststof voor de voedselproductie, maar er is een overschot dat een bedreiging vormt voor de kwaliteit van water, bodem en natuur. De fosfaatmijnen raken echter op termijn uitgeput. Doelstellingen zijn fosfaat zo efficiënt mogelijk te gebruiken en reststromen opwerken tot producten die in de landbouw of andere sectoren als grondstof ingezet kunnen worden.

Actielijnen: in beeld brengen van fosfaatstromen en het ontwikkelen van een monitoringsysteem; veranderen van de mindset bij de sector en het brede publiek; bijeenbrengen van partijen in Overijssel om samen te werken aan ketenoplossingen; ontwikkelen en testen van kansrijke ketens.

In Overijssel experimenteren al veel individuele bedrijven met nieuwe technologieën en methoden. Deze ontwikkelingen spelen zich veelal af onder de radar van het gevestigde ‘sociaal-technische landschap’. In de RTA is een aantal inspirerende initiatieven opgenomen.

URGENTIE, DOELSTELLINGEN EN ACTIES Eiwitten: De consumptie van dierlijke eiwitten pleegt een aanslag op onze natuurlijke hulpbronnen en levert wereldwijd een flinke bijdrage aan de uitstoot van broeikasgassen. De RTA kan een regionale circulaire agri- en foodbusiness maken die meervoudige waarde creëert en waar ecologische, economische en maatschappelijke businessmodellen bij elkaar komen.

Water: Duurzaam beheer van water als grondstof. Van de KRW-waterlichamen in Nederland voldoet 99 procent niet

10

aan de ecologische waterkwaliteitsnormen van de KRW (Kaderrichtlijn Water) en 58 procent haalt niet de vereiste chemische kwaliteit. Het (niet) voldoen aan de KRW-normen is sterk gerelateerd aan de productie van biomassa, voedsel (meststoffen en bestrijdingsmiddelen) en de verwerking van organische reststromen. De situatie in Overijssel wijkt niet veel af van het landelijke beeld. De provincie moet net als de rest van Nederland in 2027 aan de KRW-normen voldoen.

Leden van de coördinatiegroep Biomassa & Voedsel ¢¢G. Sol, The Green East ¢¢J. Tersteeg, Wing ¢¢C. Hoon, Wing ¢¢R. Venendaal, BTG World ¢¢F. van Duuren, Kiemt ¢¢J. Sluijsmans, Kiemt

SPEERPUNTEN VOOR 2020 EN VERDER

¢¢M. Verbeek, Marb/Mineral Valley Twente

Er wordt actief gewerkt door de samenwerkende partners aan de transitie naar een circulaire economie. In 2020 zal veel aandacht zijn voor het voorkómen van voedselverspilling, het beter benutten van biomassastromen als bodemverbeteraar en het verbeteren van waterbeheer.

¢¢W. van Dalen, Aeres Hogeschool

¢¢J. Brouwer, Oost NL ¢¢G. Vinke, Landstede ¢¢F. Garcia, Universiteit Twente ¢¢M. Arentsen, Universiteit Twente ¢¢J. Hoekman, Oost NL ¢¢H. Hagemeijer, Bruins en Kwast ¢¢J. Willemsen, Food for Impact ¢¢J. Jogems, Waterschap Vechtstromen ¢¢W. Westenenk, Sprinkhaan BV ¢¢M. Hamraoui en J. Neimeijer, provincie Overijssel

11

12

S

BOUW

13

BOUW

DOELSTELLINGEN EN ACTIES In de RTA zijn negen vraagstukken benoemd die we in de provincie Overijssel willen oplossen om tot een circulaire bouweconomie te komen. Vervolgens zijn impactprojecten aangewezen waarin deze vraagstukken terugkomen. Er zijn twee soorten impactprojecten: praktijkprojecten en kennisprojecten. De praktijkprojecten zijn proeftuinen waarin samenwerkende partijen een of meer circulaire vraagstukken adresseren. In de kennisprojecten werken we aan oplossingen voor de geconstateerde vraagstukken, gekoppeld aan een of meer praktijkprojecten.

OVER DEZE RTA De provincie heeft Hogeschool Saxion, Pioneering en Regieraad Bouw Oost Nederland gevraagd om de RTA Bouw op te stellen in samenwerking met het vastgoednetwerk Woonkeuken. Ze hebben dit gedaan in nauwe samenspraak met bedrijven die verantwoordelijk zijn voor het ontwikkelen, ontwerpen, leveren, realiseren, exploiteren, renoveren en amoveren van gebouwen en de gebouwde omgeving. Al deze partijen kunnen als ‘mede-eigenaar’ van de RTA worden beschouwd.

DOORSNIJDENDE THEMA’S EN CROSS-OVERS

URGENTIE EN KANSEN De gebouwde omgeving is een grootverbruiker van primaire grondstoffen en producent van grote stromen afval. De bouwsector is verantwoordelijk voor 50 procent van het grondstoffenverbruik, 40 procent van het energiegebruik, 30 procent van het watergebruik en 35 procent van de CO2-uitstoot. Het grootste deel van het bouw- en sloopafval wordt hergebruikt, maar vooral in laagwaardige toepassingen. Dit betekent dat de kwaliteit van deze grondstoffen steeds verder afneemt en dat we ze op den duur als afval moeten afvoeren.

De provincie heeft vijf doorsnijdende thema’s benoemd die van belang zijn voor het realiseren van de doelstellingen van alle RTA’s. Voor Bouw worden deze nog verder onderzocht.

Hetzelfde geldt voor de cross-overs: hoe kan deze sector bijdragen aan de circulariteit in andere sectoren en vice versa?

Leden van de coördinatiegroep Bouw

Voor deze RTA zijn openbare bijeenkomsten georganiseerd met overheden, ondernemers en onderwijs- en onderzoeksinstellingen. Daarnaast zijn interviews gehouden met tien koplopers en opinion leaders uit Overijssel uit de bouw en aanverwante sectoren. De interviews geven een breed beeld van de wijze waarop de koplopers circulariteit in hun bedrijfsprocessen integreren, tegen welke obstakels ze aanlopen en wat volgens hen nodig is om de bouw circulair te maken.

¢¢T. de Bruijn, Hogeschool Saxion ¢¢R. Vrielink, Stichting Pioneering ¢¢J. Straatman, Balance & Result/Regieraad Bouw Oost

Nederland ¢¢L. Engelsman, provincie Overijssel

14

15

16

S

INFRASTRUCTUUR

17

INFRASTRUCTUUR

reduceren, zodat er gerichte keuzes en een impactvolle strategie gemaakt kunnen worden. ¢¢Circulair ontwerpen standaard maken bij planvoorbereiding. ¢¢Een materialenpaspoort standaard toepassen bij projecten. ¢¢Een actuele CO2-footprint opstellen van alle activiteiten van de eenheid Wegen en Kanalen van de provincie. ¢¢De provincie bestuurlijk en ambtelijk bewust maken van de noodzaak van circulariteit, circulariteit vastleggen in werkprocessen en het werkapparaat bij de uitvoering daarvan ondersteunen. ¢¢Meetbaar maken van circulariteit en uitvragen op circulaire prestaties.

OVER DEZE RTA De provincie heeft in het circulair maken van de infrastructuur twee verschillende rollen, namelijk die van eigenaar van assets (wegen, waterwegen, bruggen, viaducten) en die van ‘neutrale overheid’ die circulariteit in het algemeen nastreeft.

Dat onderscheidt deze RTA van de andere. We geven daarom in de RTA voor Infrastructuur aan wat we als overheid zelf als ‘asset owner’ willen betekenen en daarnaast hoe we met andere partijen provinciebreed naar een circulair systeem streven.

URGENTIE EN KANSEN

DOELSTELLINGEN EN ACTIES VAN DE PROVINCIE ALS OVERHEID

Gezien de grote hoeveelheid (primaire) grondstoffen die in de bouw en infrastructuur gebruikt worden, ligt er een grote opgave om de sectoren meer circulair te krijgen.

In overleg met vertegenwoordigers van het Infraplatform Oost (IPO) vanuit Bouwend Nederland, gemeenten, Rijkswaterstaat, BouwCirculair en de recyclingbranche zijn ontwikkellijnen richting een circulaire infrasector benoemd: ¢¢Provincie: footprint van infra Oost-Nederland berekenen en meetinstrument ontwikkelen waarmee we de vorderingen richting circulariteit kunnen vaststellen. ¢¢Provincie en markt: informatie over nieuwe diensten en producten actief presenteren, kennis delen, zichtbaar maken van ontwikkelingen. ¢¢Provincie en markt: regionale icoonprojecten creëren. ¢¢Provincie: digitale marktplaats ontwikkelen en regionale projectenkaart opstellen, om projecten van verschillende overheden te verbinden en van elkaar te leren. ¢¢Provincie: lobbyen om belemmeringen in landelijke wet- en regelgeving weg te nemen. ¢¢Provincie: circulair ondernemerschap (andere verdienmodellen) stimuleren.

DOELSTELLINGEN EN ACTIES VAN DE PROVINCIE ALS OPDRACHTGEVER De provinciale ambitie is dat in 2023 50 procent van de eigen asfalt-deklagen bij groot onderhoud circulair tot stand komt en 70 procent van de materialen wordt hergebruikt in gelijkwaardige wegtoepassingen. De doelstellingen voor de middellange termijn zijn bepaald op circa 50 procent CO2-reductie in 2030 ten opzichte van 1990.

Om daar te komen, hebben we onszelf als provincie de volgende doelstellingen opgelegd: ¢¢Uitwerken van een monitoringsopzet zodat we weten of we progressie boeken en waar we moeten bijsturen. ¢¢Onderzoek naar de mogelijkheden om materiaalgebruik te

18

DOORSNIJDENDE THEMA’S EN CROSS-OVERS

Leden van de klankbordgroep Infrastructuur

De provincie heeft vijf doorsnijdende thema’s benoemd die van belang zijn voor het realiseren van de doelstellingen van alle RTA’s. Voor de infrastructuur worden deze nog verder onderzocht. Hetzelfde geldt voor de cross-overs: hoe kan deze sector bijdragen aan de circulariteit in andere sectoren en vice versa?

¢¢R. Alberti / J.Buijs, NTP Hattem ¢¢E. Frolig / N. Leemans,

RWS

¢¢P. Gelink / R. van de Broek, Roelofsgroep ¢¢D. de Kok / M. Damman / D.J. Bours , Bouwcirculair ¢¢J. Oosthof, gemeente Zwolle ¢¢W. Schellens, Bouwend Nederland

SPEERPUNTEN IN 2020

¢¢H. Scholten, gemeente Almelo

De provincie gaat inzetten op bewustwording en het verder in kaart brengen van de sector en de kansen. De komende tijd willen we de ketens voor asfalt en beton in Overijssel sluiten, samen met de netwerkorganisatie BouwCirculair. Onze rol als circulaire launching customer zullen we verder uitbouwen.

Ook gaan we onderzoeken of het inzetten van een subsidie-­ instrument processen kan versnellen.

¢¢J. Wienk, Dura Vermeer

¢¢J. Schuttenbeld, Twee R Recycling groep

19

20

S

KUNSTSTOFFEN

21

KUNSTSTOFFEN

stellingen geformuleerd, gericht op inzameling/sortering; recycling; de toepassing van gerecyclede en biobased kunststoffen en circulair ontwerpen. Er zijn echter diverse knel­ punten die het behalen van deze (sub-)doelstellingen in de weg staan. Deze knelpunten en de oplossingsrichtingen zijn in kaart gebracht aan de hand van de zes thema’s: Kunststof­ inzameling; Mechanische recycling en toepassing recyclaat; Chemische recycling en toepassing; Biobased en biodegradable kunststoffen; Rubbers en composieten en Ontwerpen voor een circulaire economie. In de RTA zijn 24 projecten aangedragen die helpen de doelstellingen te realiseren.

OVER DEZE RTA De RTA Kunststoffen is een gezamenlijk product van bedrijven uit de kunststofketen, onderwijs- en kennisinstellingen, overheden en maatschappelijke organisaties. Ze geeft een regionaal gedeeld beeld van de transitieambities, de interventies die nodig zijn en een experimenteeragenda met projecten waarin denken, doen, experimenteren en leren centraal staan.

De RTA sluit aan op het regionale bedrijfsleven en richt zich op die zaken waar wij als regio invloed op hebben: bewust­ wording en activatie, het bevorderen van (boven-)regionale ketensamenwerking, kennis en innovatie, ondernemerschap, menselijk kapitaal en de regionale inkoopkracht.

Naast de per thema benoemde knelpunten, vormen beperkte samenwerking in het sluiten van de kunststof waardeketen en gebrek aan individueel commitment van bedrijven ook belemmeringen voor het behalen van de transitiedoelstellingen. Er is (veelal) niet één knop waaraan gedraaid kan worden om tot de gewenste oplossingen te komen. Er is een gelijktijdige verandering nodig op verschillende terreinen, waaronder wetgeving, techniek, organisatie en sociaal-cultureel. Hierbij zijn verschillende partijen op zowel lokaal, regionaal als (inter-)nationaal niveau betrokken. Het organiseren van samenwerking tussen partijen in de kunststofwaardeketen, als ook tussen overheid, kennisinstellingen en bedrijfsleven (‘triple helix’) is daarom van groot belang om de geschetste oplossingsrichtingen te realiseren.

URGENTIE EN KANSEN Door het groeiend gebruik van kunststoffen dreigt uitputting van fossiele grondstoffen en neemt onze geopolitieke afhankelijkheid van olie toe. De (micro-)plasticvervuiling in rivieren, zeeën en oceanen is een bedreiging voor het ecosysteem op aarde. Vanwege haar omvangrijke rubber- en kunststof­ verwerkende industrie en haar kennisinstellingen, kan ­Overijssel een belangrijke rol spelen in het sluiten van de nationale kunststofkringloop. Er liggen in onze provincie volop mogelijkheden om het gebruik van virgin fossiele grondstoffen te vervangen door gerecyclede en biobased kunststoffen.

DOORSNIJDENDE THEMA’S EN CROSS-OVERS

DOELSTELLINGEN EN ACTIES

De provincie heeft vijf doorsnijdende thema’s benoemd die van belang zijn voor het realiseren van de doelstellingen van alle Regionale Transitieagenda’s: business development, inkoop, monitoring, wet- en regelgeving en human capital.

Voor al deze thema’s geeft de RTA aan welke ontwikkelingen

De hoofddoelstelling van de RTA Kunststoffen is om in 2030 in de provincie Overijssel 35 procent minder virgin fossiele kunststoffen te gebruiken ten opzichte van 2016. Om deze doelstelling beter uitvoerbaar te maken zijn vier subdoel­

22

voor de kunststofverwerkende industrie van belang zijn.

Kunststof wordt in veel verschillende toepassingen voor vrijwel alle sectoren gebruikt. Er zijn daarom veel cross-overs met de andere regionale transitieagenda’s. Ook deze worden in de RTA benoemd en de komende periode verder onderzocht en uitgewerkt.

Leden van de coördinatiegroep Kunststoffen ¢¢M. van Dongen, Natuur & Milieu Overijssel ¢¢M. Kerssen, Oost NL ¢¢M. Kinket en R. van Bremen, Polymer Science Park ¢¢R. Notten, RD Plastics

SPEERPUNTEN IN 2020

¢¢T. Regeling en E. Regeling, RPP Kunststoffen

In de RTA Kunststoffen is een aantal acties benoemd die in 2020 worden opgepakt. We gaan een nulmeting uitvoeren van de kunststoffenstromen in Overijssel. In samenwerking met de afvalverwerkers en gemeenten gaan we onderzoeken of aanvullende bewustwordingsacties nodig zijn om gescheiden inzameling van kunststof te stimuleren en vervuiling van de kunststoffenstroom te beperken. In samenwerking met gemeenten, afvalinzamelaars en andere partijen in de kunststofketen onderzoeken we hoe de inzameling en verwerking van de PMD-afvalstroom verder kan worden gestroomlijnd tussen de verschillende gemeenten. Tevens gaan we met marktpartijen de mogelijkheden van chemische recycling in Overijssel verkennen. We verkennen met onderwijsinstellingen hoe ontwerp voor recycling en ontwerpen met gerecycled materiaal geïntegreerd kan worden in het onderwijsprogramma.

¢¢R. Teunis, provincie Overijssel

¢¢M. Topp, Hogeschool Windesheim ¢¢J. Zandbergen, Federatie Nederlandse Rubber- en

Kunststofindustrie

Er wordt een aantal samenhangende instrumenten ingezet om de transitie naar een circulaire kunststofketen in Overijssel te versnellen, waaronder een subsidieregeling Keten­ samenwerking Circulaire Kunststoffen, het programma vraaggestuurde standaarden voor recyclaat, CIRCO Tracks en een circulaire toolbox.

23

24

S

MAAKINDUSTRIE

25

MAAKINDUSTRIE

keling van veel (kritische) grondstoffen. De circulaire economie biedt mogelijkheden om deze risico’s te verkleinen. Tegelijk ontstaan kansen voor nieuwe, aantrekkelijke verdienmodellen.

Omdat de maakindustrie producten en productiemiddelen realiseert die in andere sectoren worden toegepast, kan de transitie in deze sector die in andere stimuleren.

OVER DEZE RTA In het Rijksbrede programma Nederland Circulair in 2050, dat het kabinet in september 2016 lanceerde, zijn vijf ketens aangewezen waarmee het Rijk grote stappen wil zetten naar een circulaire economie: Biomassa & Voedsel, Kunststoffen, Bouw, Consumptiegoederen en Maakindustrie. De provincie Overijssel heeft deze Nationale Transitieagenda’s vertaald naar Regionale Transitieagenda’s (RTA’s). Daarbij heeft de provincie zich afgevraagd hoe op Overijsselse schaal zoveel mogelijk het verschil kan worden gemaakt, rekening houdend met de specifieke kenmerken van de economie en de sterke kanten van het bedrijfsleven. Vanuit die gedachte zijn de vijf nationale agenda’s doorvertaald naar zes regionale. Op het gebied van consumptiegoederen heeft Overijssel zich geconcentreerd op textiel. Verder is Infra als zesde transitieagenda gedefinieerd.

Voor vijf, in Overijssel veel voorkomende productcategorieën is verkend wat de kansen zijn op een circulaire bedrijfsvoering en hoe die kansen benut kunnen worden. De verkenning heeft ook kennis opgeleverd die van nut is voor de maakindustrie in haar volle breedte.

DOELSTELLINGEN EN ACTIES De RTA Maakindustrie onderscheidt drie hoofddoelstellingen: ¢¢De maakindustrie breed bewust maken van wat circulaire economie is. ¢¢De kansen inzichtelijk maken die circulaire economie biedt. ¢¢Bedrijven op weg helpen met circulair ontwerpen en nieuwe verdienmodellen ontwikkelen.

In de RTA staan (pilot-)projecten die deze doelstellingen ondersteunen.

De RTA Maakindustrie is tot stand gekomen in samenspraak met relevante partijen in de maakindustrie zoals brancheverenigingen FME, MetaalUnie en het BOOST netwerk. De RTA geeft inzicht in de kansen voor een circulaire maakindustrie in Overijssel. Verder wordt een overzicht geboden van de activiteiten waarmee Overijssel aan de slag gaat op het gebied van kennisdeling, bevorderen van (boven-)regionale ketensamenwerking, innovatie en nieuwe verdienmodellen en ondernemerschap.

DOORSNIJDENDE THEMA’S EN CROSS-OVERS De provincie heeft vijf doorsnijdende thema’s benoemd die van belang zijn voor het realiseren van de doelstellingen van alle Regionale Transitieagenda’s. Voor deze thema’s geeft de RTA aan welke ontwikkelingen voor de maakindustrie van belang zijn. De maakindustrie is een groter geheel van sectoren waarin veel innovatie plaatsvindt. Digitalisering en robotisering spelen een grote rol in de maakindustrie. Samen met het Rijk en de provincies Gelderland, Noord-Brabant en Zuid-Holland

URGENTIE EN KANSEN In de maakindustrie worden grondstoffen toegepast die een grote milieu-impact hebben. Daarnaast zijn er toenemende risico’s ten aanzien van de leveringszekerheid en prijsontwik-

26

heeft de provincie Overijssel opdracht gegeven aan TNO om te onderzoeken welke innovaties in de maakindustrie bijdragen aan de transitie naar een circulaire economie. De verwachting is dat de verkenning en verdieping leiden tot een aantal kansrijke thema’s die dwars door ketens, bedrijfskolommen en sectoren heengaan. Concrete voorbeelden vanuit bedrijven en ‘bewijslast’ van (mogelijke) impact en marktpotentie vormen de argumentatie om te kiezen voor een aantal cross-sectorale ontwikkelthema’s op basis van de kracht van de samenwerkende partijen. Voor deze thema’s worden innovatieprogramma’s voorbereid waarin bedrijven (mkb, industrie), kennisinstellingen (onderwijs, onderzoek), ontwikkelingsmaatschappijen en overheden krachten bundelen om kennis en technologie te ontwikkelen, te valoriseren en te vermarkten.

Bij de totstandkoming van deze RTA zijn de volgende organisaties betrokken: ¢¢FME ¢¢Koninklijke MetaalUnie ¢¢BOOST Smart Industry ¢¢CIRCLES ¢¢CIRCO ¢¢Dr2 New Economy

SPEERPUNTEN IN 2020 In 2020 werken we, in samenwerking met betrokken partijen, verder aan de ontwikkeling van circulaire verdienmodellen.

Tevens onderzoeken we hoe we met elkaar bedrijven bewust kunnen maken van de problematiek omtrent leveringszekerheid van kritieke grondstoffen, en welke ondersteuning daarvoor nodig is. We onderzoeken de mogelijkheid voor een ketenregeling voor de maakindustrie, naar voorbeeld van de ketenregeling kunststoffen. Uitgevoerde pilots op het gebied van symbiose (welke reststromen kunnen ingezet worden in het productieproces van andere ondernemingen in een bepaald gebied) worden geëvalueerd.

27

28

S

TEXTIEL

29

TEXTIEL

DOELSTELLINGEN EN ACTIES In overleg met regionale stakeholders, DCTV en TexPlus richten we ons in de RTA op de volgende vijf onderwerpen: ¢¢Bewustwording en activatie. ¢¢Meer textielafval inzamelen en recyclen. ¢¢Creëren van vraag naar en aanbod van circulair textiel. ¢¢Biomaterialen. ¢¢Cross-overs met andere RTA’s.

OVER DEZE RTA De Regionale Transitieagenda (RTA) Textiel is tot stand gekomen door een dialoog tussen stakeholders. Betrokken partijen zijn de Stichting TexPlus met haar deelnemers (een samenwerkingsverband van stakeholders in circulair textiel), brancheorganisatie Modint, Texperium (innovatiecentrum voor textielrecycling), Regio Twente, de Economic Boards in Overijssel en de provincie Overijssel. In de RTA zetten we in op het reduceren van het grondstoffenverbruik voor textiel en het maken van bewuste keuzes in het gebruik van textiel. De RTA schetst achtergronden en geeft concreet aan hoe we de transitie naar een circulaire textieleconomie denken te kunnen versnellen.

Voor al deze doelstellingen zijn termijnen en budgetten geformuleerd. Een deel van de activiteiten en inzet voor deze RTA is opgenomen in de Regiodeal Twente.

DOORSNIJDENDE THEMA’S EN CROSS-OVERS Circulair textiel kan ook buiten de textielketen nuttig worden ingezet. De vele cross-overs met de andere RTA’s zijn concreet benoemd. De provincie heeft vijf doorsnijdende thema’s benoemd die van belang zijn voor het realiseren van de doelstellingen van alle Regionale Transitieagenda’s. Deze worden voor de sector Textiel nog onderzocht.

URGENTIE EN KANSEN Het verduurzamen van de textielsector leidt tot een flinke vermindering van de CO2-uitstoot, het energiegebruik en het watergebruik. De potentiële besparing op het verbruik van water is gigantisch. Deze is in 2050 is praktisch gelijk aan het totale huidige waterverbruik van alle Overijsselaren.

SPEERPUNTEN IN 2020 EN VERDER Speerpunten voor de komende periode zijn gericht op: ¢¢Bewustwording en activatie van consumentendoelgroepen: burgers, bedrijven en instellingen bewust maken van de milieu-impact van textiel en met een nadruk op jongeren. Bereiken van ten minste 10.000 Overijsselaars. ¢¢Meer en beter textielafval inzamelen en recyclen: van 7,2 kilo per jaar per persoon nu naar 11 kilo per persoon in 2025; geen textiel meer in (huishoudelijk) afval in 2030. ¢¢Creëren van vraag naar en aanbod van kwalitatief goed circulair textiel: 10 procent van de textiele producten gebruikt door overheden is circulair in 2022, oplopend

Overijssel speelt een prominente rol in de nationale roadmap voor verduurzaming van de Nederlandse textiel- en kledingindustrie, de Dutch Circular Textile Valley (DCTV). Binnen dit concept is de regio Twente benoemd als de hub voor recycling. In Twente hebben vijf partijen zich verenigd in de Stichting Tex Plus, die voor de brancheorganisatie Modint en de DCTV het eerste aanspreekpunt is voor de ontwikkeling van de recyclingtechnologie.

30

naar 75 procent in 2030. Provincie Overijssel kan in samenwerking met gemeenten, instellingen en (grote) bedrijven als launching customer de vraag stimuleren. ¢¢Meer toepassen van biomaterialen: meer toepassing van regionaal te telen biomaterialen zoals vlas en hennep en deze toepassen in combinatie met gerecycled textiel; beschikbaar maken van deze materialen voor de textiel­ industrie van 10 ton vezels in 2023 naar 1000 ton vezels in 2027. ¢¢Het onderzoeken en stimuleren van cross-overs met andere Regionale Transitieagenda’s.

Leden van de coördinatiegroep Textiel ¢¢G. Brinks, BMA~Techne ¢¢A. Diepenveen, Regio Twente ¢¢C. Janssen, KplusV ¢¢M. Kerssen, Oost NL ¢¢P. Konter, Texperium ¢¢P. Koppert, Modint ¢¢A. Luiken, Alcon Advies ¢¢J. Mahy, Hogeschool Saxion ¢¢M. van de Rozenberg, provincie Overijssel

31

S

34