Ik ben nu veel t:,,1t:r,,1'/.l,li
.
geruster over
.. a.;:.
t::.:..: . -.
mijn toekomst .,ti
Voorlichting aan oudere
nt: een eye-opener m ig ra
f nen nooit geweten II
dat er in Nederland zo veel voorzieningen voor ouderen zijn. En als ik ze al kende, dacht ik dat ze alleen voor Nederlandse ouderen waren. lk heb nu geleerd dat iedereen er gebruik van kan maken. Je moet er alleen zelf op afstappen. Als je er niet om vraagt, stopt niemand je een stukje brood in je mond, ook al ga je dood van de honger.
De hccr l3agir is nu 59.jaar oud. Mcestal is hij tc vinclcn in hct
verenigingsgebouw van ATIB of, zoals op clc vo<lrgcvcl staat: dc Almclosc vercniging van uit Turkijc afkomstigc arbciclcrs. Ook vanclaag zit lrij in de rokerige kantine wat te tr)ra1cn r)tct vrienden. Trols wijst hij zijn geboortcplaats Antakya aan «lit rlc enorrne T[rrksc landkaart aan de wand. Zoals zo vccl van zi.irr landgenoten verlier hij Turkijc om in Ncderland wal gcld tc vcrdienen. In zijn geval orn zi.jn truis tc verbouwcrr. IIij vorrd werk als tcxtielartreider in Twente. Voor eten jaart,ic was tlt. bedocling. He t is nu 24 jaar laler cn Bagir wo«ln1 nog stcccls in Alrnci«r. Onlangs deed hij mee aan een rccks voorlichtingstlijeenk«rmsten voor Turkse ouderen over oud wordcn irr AIrnclo. Er ging ecn nieuwe wereld v«lor hem open: "1bcn ik hct zo in mijn rug had, konden we ons huishouden nicl rtrt'cr got'tl regclc'n. IIad ik toen maar gewcten dat je hulp kon krijgcrr."
Pioniers Onder allochtonen in Nederland
voltrc[<1 zic,lt t'r'rr
relatieÍ snelle vergriizing. Waren cr I J]
in
t<.lr.r0
[tiirr.r
77.000 allochtonen van 50 jaar en ouder, in hct iaar 2t)00 zrrllcrr
Ik lrcu nr veel
Voorlichting aan
qetilsler over
oudere migrant:
flijn
een eye-opener
toekonst
33
het er ongeveer I10.000 zijn. Afgezet tegen het aantal autoch-
thodick is voor alle nationaliteiten hetzelfde, dat staat als een
tone 50-plussers, is het nog steeds gcen grote groep maar wel een die dringend aandacht nodig heeft. Taalproblemen en andere leef- en ectgewoonten leiden vooral bij allochtone
huis. Op onderdelen zijn er echter aanpassingen aan de specifieke situatie van de aizonderlijke etnische groepen. We doen dat zo vecl mogelijk in sarnenwerking met organisaties die
ouderen tot steeds meer psychische en sociale problernen. En: als de nood aan de man komt, weten ze niet de juiste hulp- cn zorgvoorzieningen te vinden.
«rver clie
De voorlichtingsbijeenkomsten in Almelo maken cleel uit van lret programm a Oudere migranten en voorzieningen, dat de sector
Ouderen van het NIZW is gestart om het zorg- en dienstverle ningsaanbod voor de verschillende groepen allochtone oude-
ren toegankelijker te maken. Vooralsnog doen allochlone ouderen niet of nauwelijks een beroep op Nederlandse ouderenvoorzieningen, met als gevolg dat de instellingen de allochtone ouderen niet kennen en dus ook geen specifiek aan-
bod voor hen ontwikkelen. Vaak weten allochtone ouderen niet eens dat er in Nederland een groot aanbod is aan activiteiten, hulp en dienstcn speciaal voor ouderen. Ze zijn immers pioniers, de eerste generatie die oud wordt in Nederland. De kleine groep die de weg naar de voorzieningen wel weet te vinden, ziet zich geconÍronteerd met een aanbod dat veelal niet aansluit op de eigen specifieke behoeften en wensen en haakt weer af.
specificke deskundigheid beschikken. "
Kinderen als levensverzekering Or-rdcrc allochtonen levcn dikwijls tussen twee culturen. Zelfs nu ze ouder worden, blijvcn velcn zich vastklampen aan het idee dat ze ooit nog eens tcruggaan naar hun vaderland. Toch zal naar alle waarschiinlijkheid het merendeel zijn oude dag hier, in den vreemde, slijten. Waar kinderen en klcinkindercn wonen. Maar of die dc traditic voortzetten en bereid zijn om zo nodig de zorg voor hun ouclers op zich tc nemen, is de vraag. Bagir is zich daar de laatste tijd rneer en meer bewust van geworden: "Ik heb negen kinderen, dus ik heb meer mogelijkheden dan anderen, een soort levensverzekering. Ik dactrt altijd clat als de een niet voor me zou kunnen of wiilen zorÍJen, een ander het wel zou doen. Alleen... rnisschien willen ze wel, maar kunnen ze niet. D<lor hun wcrk, omdat ze ver weg wonen of omdal ze toestanden hebben met hun eigen kinderen. Maar dan zit ik wel met een probleern." Aan die bewustwording is tijdens de voorlichting weloverwogewerkt . Zolang ideeën en gevoelens rond het dilemma
Harry Mertens, projectleider bij het NIzw: "Wij willen die
ger-r
wederzijdse onbekendheid doorbreken door aan beide kanten te werken. Aan de ene kant moeten methodiekontwikkeling
'hier blijven oI teruggaan' en de vraag of ze kunnen rekenen op hulp van hun kinderen veel allochtone ouderen bezighouden, staan ze emotioneel nie t echt open voor inlormatie over oud worden in Nederland. f)aarom is ervoor gekozen om tijdens de voorlichting eerst de emotionele trarrières te s]echtcn
en deskundigheidsbevordering ertoe leiden dat instellingen hun aanbod beter kunnen afstemmen op de oudere migrant. Aan de andere kant is het voorlichtingsprogramma erop gericht allochtone ouderen bekend te maken rnet de Nederlandse voorzieningen. Door ze te inÍormcren, proberen we ook hun wensen boven water te krijgen. Het voorlichtingsprogramma wordt in de praktijk ontwikkeld en toegesneden op de verschillende etnische groeperingen. Het hart van de me-
en de dilemma's die hun gedachten in be slag nemen bespreekbaar te makcn. Harry Me rtens: "Pas daarna kun ie voorlichting
geven. Als je dan laat zien dat Nederlandse jongeren ook vecl
vour hun ouders doen maar daarbij gebruik maken van voorzieningen, blijken allochtone ouderen ineens heel geïnteres-
Ik beil ilu yeel
34
Voorlichting aan
35
9eruster over
oudere migrant:
mijn loekofrst
een eye-oPener
seerd te zijn in hoe dat dan in zijn werk gaat. Al is het alleen
als groep komen ze tot de conclusie of ze meedoen of niet." En
maar om een keuze te hebben."
het werkte. T[rrkse ouderen meldden zich aan voor de voorlichting, terwijl vertegenwoordigers van vier plaatselijke Turkse verenigingen de zogenaamde I(lankbordgroep vormden en commentaar gaven op de opzet en uilvoering van de voorlichting. "Voor het eerst", zo vertelt tolk en intermediair Seyit Dereli, "ondernamen de verenigingen samen een langlopende activiteit. Vroeger hadden ze altijd onenigheid met elkaar. Nu was er een gemeenschappelijk belang: hun ouderen. Politiek speelde tijdens de bijeenkomsten geen rol."
Groen
licht
Het voorlichtingsprogramma wordt op een aan-
tal proeflocal.ies Llitgetesl. Het materiaal voor Turkse, Marokkaanse, Chinese en Arubaans/Antilliaansc ouderen is inrniddcls klaar. Voor Molukse, Surinaamse en Spaanse ouderen is de methodiek nog in or-rtwikkcling. tlarry Mertens: "Heel wat pogingen om de doelgroep te bereiken, hadden we al zien stranden. Dan organiseerde een Nederlandse instelling of een zelforganisatie een voorlichtingsbijeenkomst en kwam er maar één iemand opdagen. Instellingen wilden wel maar ze hadden er gewoon het instrument niet voor. Nu het Turkse voorlichtingsmateriaal er ligt, zie je ook dat ze ermee aan de slag gaan. En dat geldt niet alleen voor vormingscentra en het welzijnswerk voor ouderen, ook de TI S B O - de Ti-rrks Islamitische Bond voor Ouderen - gaat de methodiek in verschillende regio's van het land gebruiken." Een van de proeflocaties was Almelo; daar beten Turkse ouderen de spits af. Voorwaarde was wel dat zelforganisaties en reguliere Nederlandse organisaties het voorlichtingsprogramma in nauwe samenwerking zouden uitvoeren. Daarom zijn in Almelo eerst contacten gelegd met de verschillende politiek en religieus georiënteerde Tirrkse verenigingen die de stad rijk is. Het was met name Sonja Sie-Ockeloen, opbouwwerkster allochtonen van de Stichting Netwerk, die dat voor haar rekening nam. Zij was ook degene die de bijeenkomsten begeleidde. "Je moet de vertrouwensfiguren zien te interesseren, zodaÍ
zij degenen met wie je echt aan de slag wilt het groene licht geven. We zijn naar de besturen van de verschillende verenigingen gestapt en naar de Imam en hebben daar ons verhaal
gedaan. Ze hebben ons voornamelijk aangehoord maar ik weet bijna zeker dat ze alles intensief hebben doorgesproken, zodra we onze hielen hadden gclicht. Het is een groepscultuur,
Eye-opener De eerste bijeenkomsten in Almelo wareÍr gewijd aan de emotioneel beladen thema's 'hier blijven of teruggaan' en 'wat kan ik van mijn kinderen verwachten'. Henny Nelissen, die de methode voor het NIZW ontwikkelde en het materiaal voor Turkse ouderen in Almelo toetste, vertelt dat het Ïilmmateriaal heel wat emoties losmaakte: "De halve zaal zat te huilen. Wat deze ouderen de meeste zorgen baart, is wie ervoor z,e zorgÍ als ze ziek worden. Een Ti-rrkse vader van twaalf kinderen kwam heel cynisch uit de hoek met het spreekwoord 'Een vader geeft een wijngaard aan zijn kinderen maar krijgt er nog geen druif van'. Daarmee gaf hij het verschil aan tussen de zorgplicht van de eerste generatie Tirrken in Nederland voor hun ouders en de zorg die hijzelf als ouder van zijn kinderen verwacht. Anderen waren er heel nuchter over en zeiden: 'De kinderen worden hier groot, het gaat er hier anders aan toe, dus moeten we voor ons zelÍ gaan zorgen.' Ze waren heel open en genuanceerd, dat was echt onthullend. Daarvoor kende je Turkse ouderen eigenlijk alleen van hun gebrekkige Nederlands, je had geen idee van wat er in ze omging." Voor de T[rkse senioren was het vooral een eye-opener dat de mantelzorg (de zorg van familie, buren en kennissen) in Nederland zo'n belangrijke plaats inneemt bij de hulp aan oude-
Ik bel nu veel geruster
nijn
36
otet
Voorlichting aan
37
oudere migrant:
toekomsl
een eye-opener
ren. Dat is voor de Ttrrkse oudcrcn in Almelo een enorme opluchting, want dat sluit heel goed aan bij hun eigen cultuur. Henny Nelissen: "Ze hebben vaak alleen gehoord van het verzorgingshuis, waaÍ iedere oudere Nederlander opgeborgen zou worden. Vanuit hun eigen cultuur roept dat een bijzonder negatief beeld op: een plaats waar de allerarmsten zijn weggestopt, een plaats voor mensen die niemand meer hebben om voor ze te zorgen. Verder kent deze generatie de materiële voorzieningen, AOw, WAO, bijstand en huursubsidie, maar dan houdt het op. Van het dienstencentrum, de maaltijdservice en de thuiszorg hebben ze nooit gehoord. Tijdens de voor-
jaar na afsluiting van het voorlichtingsprogramma, vcrtclt ccn T[rrkse man: "Laatst heb ik ze]f de Octobus gebeld om te vragcn
of ze me naar het ziekenhuis konden brengen waar Irli.irt vrouw lag." Strijdlustig voegt hii eraan toe: "Ik hoef nr-r nict meer altijd mijn zoon Mehmet te vragen of hij me met de aLlto wil brengen. Ik kan het zelÍ regelen." Ook andere ouderen blcken gebruik te hebben gemaakt van het aanbod. Vooral de klussendienst en de Octobus waren in trek maar het eetpunt
voor ouderen had er ook een paar klanten bij gekregen. Toch zouden veel Turkse ouderen het op prijs stellen als het aanbod in een aanlal opzichten wat meer op hun cultuur zou worden
lichting leggen we uit dat Nederlandse ouderen voor de'gaten'
afgestemd.
in de mantelzorg naar believen gebruik kunnen maken van
Henny Nelissen maakt de balans op: "De T[rrkse ouderen zijn heel snel in het maken van een vertaalslag. Ze hadden het
bijvoorbeeld het plaatselijke vervoer voor ouderen, dat,je naar een dienstencentrum kunt gaan voor de gezelligheid of om cursussen te volgen en dat er een verpleegkundige bii je thuis
kan komen oí iemand om je te helpen met de huishouding. Je vertelt het dus zo veel mogelijk vanuit hun eigen kader. Dat ze echt niet meteen naar een verzorgingshuis hoeven te verhuizen maar dat ze de keuze hebben om stukies van het aanbod te gebruiken om op te vangen wat hlln eigen kinderen niet kun-
nen doen. Dan realiseren ze zich dat het allemaal helemaal niet zo hoeft af te wijken van hoe zij oud zouden willen worden en krijg je een reactie in de trant van 'Goh, wat hebben ze het hier goed voor elkaar."' Een Turkse banenpooler
misschien? Met de Octobus, het
Almelose vervoer voor ouderen, maakten de T[rkse senioren een excursie Iangs het plaatselijke aanbod. Zo bezochten ze het dienstencentrum, namen ze een kijkje in een verzorgingshuis en gebruikten ze de maaltijd bij het eetpunt voor ouderen. Stuk voor stuk zeiden de ouderen dat het aanbod hen wel aansprak. Maar gaan ze het ook gebruiken? Op de evaluatiebileenkomst, een half
dienstencentrum gezien en gehoord dat Nederlandse ouderen daar bij elkaar komen in gespreksgroepen. Dus hadden ze bedacht dat zij dat ook wel wilden. Dan konden ze elkaar net als op de voorlichtingsbijcenkomsten regelmatig ontmoeten om over een interessant onderwerp te praten. Het eetpunt voor ouderen sprak ze ook aan, maar in de T[rkse cu]tuur neem je vaak je hele Íamilie mee. Dus als er nu ook mensen van onder de s0 zouden mogen komen... En: 'We begrijpen
natuurlijk dat
er geen Turkse kok kan komen, maar misschien kan een Tirrkse banenpooler oÍ stagiair ervoor zorgen dat wij zeker weten dat het eten volgens de voorschriften is bereid.' Uit die reacties maak ik op dat het aanbod ze echt aanspreekt.
komen op dingen waar je als Nederlander niet aan zou denken. Het zijn voor het merendeel ook niet zulke ingewikkcldc wensen; het lijkt me allemaal heel goed haalbaar." De Turkse ouderen in Almelo bleken verder behoefte tc hebben aan contact met Nederlandse ouderen. In tegenstelling tot wat vaak wordl gedacht, willen ze gÍaag alsnog integreren cn in het verlengde daarvan de Nederlar.rdse taal lcren. Andcrcn lijkt het wei wat om sarnen met landgenoten oud tr: wordcn, ill Ze
Ik hen nu veel
voorlichting aan
getutter orer
oudere migrant:
miin toekofrst
een eye-opener
een groepswoning bijvoorbeeld. Ze hebben daarvoor ook al een geschikt gcbouw in gedachten: het arbeidsbureau, dat bin-
Ílers van dc
nenkort toch leegkomt en op een steenworp afstand van
wOA tijdens
een aantal bijeenkomsten uitleg ge-
ven over en in contact brengen met de nieuwe doelgroep."
de
moskee ligt.
Racisme In Almelo is er door de voorlichtinÍl
S
Jammer De SWoA heeft inmiddels een vacature voor een,
n plaatseiijk proces op gang gekomen. Sonia Sie-Ockeloen heeft samen met Seyit Dereli en Reinier van Broekhoven van de Stichting Welzijn Ouderen Almelo (SwoA), met wie tijdens ee
de voorlichting al nauw was samengewerkt, een initiatiefgroep opgericht. Die moet ervoor zorgen dat er iets gebeurt met de wensen cn verwachtingen van de Tirrkse ouderen. Sonja: "Vanaf oktober zijn er eens in de maand grocpsbijeenkomsten, er worden folders vertaald en er komt cen cursus praktisch Nederlands. Via Reinier hebben we toegang tot de voorzieningen die onder de SwOA vallen, zoals de maaltijdvoorziening, volwasseneneducatie, het dienstencentrum en de alarmering. Helaas stuiten we ook op wat weerstanden, op
racisme. Een bezoeker van het dienstencentrum zei laatst tegen me: 'Wat moet dat hier met al die Ttlrken, het is hier niet voor hen.' Instellingen doen het verkapter en zeggen bijvoorbeeld: 'Spreken ze nou nog geen Nederlands?' of 'I(unnen ze zich niet gewoon aanpassen?"' Sonja trekt graag de vergelijking met Ncderlandse ouderen in Australië: "Ook zij willen begrip voor el1 erkenning van hun eigen identiteit. Daar moet ie je als bc-geleider in verdiepen. Dat T[rrkse ouderen sommige dingen anders doen of wil]en
bij voorkeur, Turkse medewerker die moet inventariseren in hoeverre lokale instellingen hun aanbod al dan niet afstemmen op de groep Turkse ouderen. Vraag en aanbod worden naast elkaar gelegd om vervolgens te kijken hoe het aanbod beter aI te stemmen is op allochtone ouderen. Het is de bedoeling dat de Turksc verenigingen én hun ouderen daarbij nauw betrokker.r zijn. De oude I(lankbordgr<lep is omgedoopt tot het Platform Ti-rrkse Senioren, een belangengroep waarvoor zich inmiddels ook
een aantal Turksc ouderen heeft aangemeld. Geïnspireerd door dc voorlichting willen ze maar al te graag de verworven kennis met andere cluderen delen en ervoor zorgen dat de plannen werkelijkheid worden. "We moeten ons dossier niet kor-rd laten worden, maar er zelf achteraan gaan", zegt Nuri Özkan. Hij ging samen rnet zijn vrouw naar de voorlichting en is nu namens de Yunus En'rre Moskee lid van het Platforrn Turkse Senioren. Hij is 55 jaar oud, maar in zijn paspoort staat 53. "Daar<lm wou dc klusjesdienst mijn tuin niet komen doen. .lammer, nu moet ik nog twce jaar wachten", moppert hij, om er direct aan toe te voegen: "Maar met de Octobus n'rocht ik gelukkig wcl rneel"
faatste redmiddel In de jaren zestig kwam Özkan naar
dan Nederlandc'rs, moct je gewoon accepteren. Bij Nederlancl-
Nederland om een kapitaaltje tc verga-
ouderen in Australië slaat de Australische variant op Tafeltje Dekie ook niet aan.Ze willen een varkenskarbonaadje met witlof en geen schapevlees met pompoen. In Almelo moeten autochtonen en migranten een proces doormaken van samen oud worden en dat is een kwestie van veel informatie geven. Daarom gaan we een tweesporenbeleid volgen en de vrijwilli-
ren, waarmee hij in Turkije een eigcn z.aak z.ctu kunnen beginnen. Dat is er nooit van gckomen. Hij werkte bij verschiilende
se
Íabrieken. tsij zijn laatste werkgever, eeu eternicÍÍabriek, kreeg hij maagproblcmen en moest zich vaak zick melden. Dat was voor zijn werkgever reden om hem te ontslaan. Özkan is er nog verontwaardigd over: "Ik was kcrngezond toen ik daar
lk ben nu wel
Voorlichting aan
9eruster oyer
oudere migrant:
ilíjil
een eye-opener
toekonst
kwam werken, dat zeiden ze bij de medische kcuring. Dus dat ik ziek werd, kwam door het werk op de fabriek. Maar daar wilden ze niet naar luisteren." Özkan woont met zijn vrouw in een gerenoveerd arbeidershuisje . Hc't interieur is een wonderiijke mengeling van Turkse en Hollandse invloeden: eikehouten meubelen, een leren bankstel, een oudhollandsc lamp, her en der Turks aardewerk en veel plastic bloernen en planten. ZelÍs de echte planten zijn opgefleurd met oranje kunstbloemen. Een loto van de pittoreske Turkse moskee in Almelo hangt naasl een Turkse klok met tcksten uit de I(oran. Op de wit geschilderde houten schoorsteenmantcl staan lalloze ïoto's van zijn kincleren en
kleinkinderen. Özkan vertelt dat hij zijn kennis graag wil doorgeven aan andere ouderen, mt: nsen die oude r zijn dan hij. Hij gaat Nederlands leren en cle gespreksgroepcn bijwonen. Een ïietscursus
lijkt hem ook wel
wa1, rlaar waar zou je die
kunnen kri,jgen? "Ik wil graag overal aan mee doen. Ik heb ve rder niet veel omhanden. Ik ga naar de moskee maar voor de rest van de dag zit ik thuis en verveel me. Ik wil ook graag dingen met Nederlanders doen. Als we hier blijven, rnoeten we ons aanpassen en contact hebben met Nederlanders. Jammer dat we daar nu pas ecl-rt aan gaan werken."
Zijn vier kinderen vonden het eigenlijk niet goed dat hij naar de voorlichtingsbijcenkomsten giug. "Ze zeiden'.'Wal eerr onz:n, wij zorgen toch voor jtrllie !', maar ik wilde geen risico nemc'n. Ik maakte me zorgen, vroeg me af wie me zou verzorgen als il< zo oï B0 jaar oud zou zijn. Stel dat je kinderen straks toch niet willen of kunncn. Ik wil zekcr zijn van mijn toekomst. Op de voorlichting zag ik dat anclere ouderen met dezelfde problemen zaten. Ik heb veel nieuwe dingen geleerd. Al die voorzieningen: als dat echt zo werkt, is dat een uitkomst. Ik ben nu veel geruster over mijn toekomst." En dat geldt v<tor meer Turkse ouderen in Almelo. Ze kijken ntr uit naar de
groepsbijeenkomsten. Sonja vertelt clat inmiddels ook een
Thrkse psychiater verheugd heeft gereageerd op het initiatief om gespreksgroepen te organiseren. "Hij krijgt regelmatig Tur-
ken van de eerste generatie op zijn praktijk maar ze zijn onbehandelbaar. Ze z.1jn depressief en worden gekweld door allerlei onzekerheden. De geplande groepsbijeenkomsten ziet hij als een laatste redmiddel voor deze mensen."