ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΔΕΛΤΙΟ 25 - ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2014
«Γραφή … μεγάλων αποστάσεων»
`
Ο James Joyce επανέρχεται με το «Κονάκι του Φιν»
Το πρώτο μυθιστόρημα του Τζακ Κέρουακ
Ο εμφύλιος των λογοτεχνικών βραβείων
Εθνική Βιβλιοθήκη της Νορβηγίας: Δωρεάν online όλα τα βιβλία
«Λογοτεχνικά» κοσμήματα
Λέσχη Ανάγνωσης «Βιβλιοτρόπιο» Μέλος του Δικτύου Λεσχών «Ανάγνωσις» Επιλογή θεμάτων: Παντελής Μάκη
Περιεχόμενα
Σελ.
Γραφή… μεγάλων αποστάσεων ................................................................................................ 2 Βιρτζίνια Γουλφ – Μια επιστολή ............................................................................................... 4 Ο James Joyce επανέρχεται με το «Κονάκι του Φιν» ................................................................ 5 Χιλιάδες έγγραφα για τον Χέμινγουεϊ παρέδωσε η Αβάνα στη βιβλιοθήκη Κένεντι στις ΗΠΑ….................................................................................................................................. 6 Στα ράφια των βιβλιοπωλείων το πρώτο μυθιστόρημα του Τζακ Κέρουακ ............................. 7 Ο εμφύλιος των λογοτεχνικών βραβείων ................................................................................. 8 Νορβηγία: Δωρεάν online όλα τα βιβλία! ............................................................................... 10 Στέφαν Τσβάιχ – Αφιέρωμα .................................................................................................... 12 Λογοτεχνικά» κοσμήματα. ...................................................................................................... 24
Απρίλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 25
Γραφή… μεγάλων αποστάσεων Πραγματοποιήθηκε με επιτυχία η εκδήλωση που συνδιοργάνωσαν το Δίκτυο Λεσχών «Ανάγνωσις» και το Κέντρο Λόγου και Τεχνών Τεχνοδρόμιο την Παρασκευή 14 Μαρτίου 2014 στο Κέντρο Λόγου και Τέχνης «Τεχνοδρόμιο» στη Λεμεσό με καλεσμένους τους λογοτέχνες Κώστα Μακρίδη, Ανδρέα Μαλόρη, Λουίζα Παπαλοίζου και Αιμίλιο Σολωμού και αντικείμενο τη μυθιστορηματική γραφή. Μετά τις σύντομες εισηγήσεις των φιλοξενουμένων ακολούθησε μια πολύ όμορφη συζήτηση, ενώ αργότερα στη δεξίωση δόθηκε η ευκαιρία στους παρευρισκόμενους να συνομιλήσουν με τους λογοτέχνες.
2
Απρίλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 25
3
Απρίλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 25
Βιρτζίνια Γουλφ (25/1/1882 – 28/3/1941)
«19/4/1932 «Να “μαστε λοιπόν παραπλέοντες τας ελληνικάς νήσους. Η θάλασσα είναι λάδι, τόση ζέστη που μπορείς να κάτσεις γυμνός στο κατάστρωμα – πότε πότε ένα πουλί κάθεται στο κατάρτι – ο Ρότζερ τρέχει να μας πει «να η Κόρκυρα», αλλά δεν είναι – ένας Έλληνας κύριος τον διορθώνει…» Η Βιρτζίνια Γουλφ γράφει αυτό το γράμμα στην αδελφή της, Βανέσα Μπελ. «Γιατί δεν μου είπες ποτέ ότι η Ελλάδα είναι όμορφη; Γιατί δεν ανέφερες ποτέ τη θάλασσα και τους λόφους, τις κοιλάδες και τα λουλούδια; Μόνο εγώ έχω μάτια και βλέπω; Έθελ, σου το αναγγέλλω επισήμως: η Ελλάδα είναι η πιο όμορφη χώρα του κόσμου. Ο Μάης είναι η πιο όμορφη εποχή του χρόνου. Ελλάδα και Μάης μαζί!». Γράφει η Βιρτζίνια λίγες μέρες αργότερα στην ηλικιωμένη φίλη της Έθελ Σμιθ. 26 χρόνια έχουν περάσει από την πρώτη επίσκεψή της και σήμερα είναι πια διάσημη συγγραφέας και ήδη 50 ετών. «…ήτανε τόσο παράξενο που ήρθα ξανά εδώ, δεν είχα συναίσθηση τόπου και χρόνου. Έβλεπα το φάντασμά μου να κατεβαίνει απ” την Ακρόπολη, ετών 23» γράφει στην Βίτα Σάκβιλ-Γουέστ, στις 8 Μαΐου.» Πηγή: www.jenny.gr
4
Απρίλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 25
Ο James Joyce επανέρχεται με το «Κονάκι του Φιν» Ο εμβληματικός συγγραφέας με νέα έκδοση στα ελληνικά από τις εκδόσεις Μεταίχμιο
Το «Κονάκι του Φιν» είναι ένα βιβλίο-πανδοχείο, φτιαγμένο με κόκκινα τούβλα και παράξενες λέξεις, υπάρχει ακόμα στο Δουβλίνο αλλά το συναντούμε και ως γέφυρα ανάμεσα στο αριστούργημα του Οδυσσέα και το σχεδόν απροσπέλαστο έπος «Η αγρύπνια των Φίνεγκαν». Εκτός από οδοιπόρους, ταξιδιώτες και περαστικούς, το ΚΟΝΑΚΙ ΤΟΥ ΦΙΝ στεγάζει δέκα σύντομα, συνεκτικά και περιεκτικά πεζογραφήματα που ο Τζόις έγραψε το 1923, περίπου έξι μήνες μετά τον Οδυσσέα και λίγο προτού αρχίσει να υποψιάζεται ευκρινώς τη μακρόπνοη σύνθεση της Αγρύπνιας των Φίνεγκαν, του πιο ουσιωδώς ιρλανδικού μνημείου που έχουμε, πλάι στο περίφημο Book of Kells. Έτσι, οι δέκα αυτές αφηγήσεις αποτελούν ένα άτυπο πρόπλασμα της Αγρύπνιας καθώς επιχειρούν να αποδώσουν στιγμιότυπα από την ιρλανδική ιστορία και μυθολογία τα οποία απλώνονται σε έναν ορίζοντα 1.500 χρόνων. Το αποτέλεσμα είναι σύντομα, πυκνά και εύστοχα κομμάτια υψηλής –και ξεκαρδιστικής– πρόζας που λειτουργούν και αυτόνομα όσο και ως εισαγωγή σε ερμηνευτικά κλειδιά και γλωσσικούς κώδικες που απαντούν ξανά στην Αγρύπνια των Φίνεγκαν. Δέκα έπη-μινιατούρες, η ωραία σπορά ενός ερωτευμένου μεγαλοφυούς που έμελλε να συνθέσει, λίγο αργότερα, το πλέον μεγαλειώδες βιβλίο όλων των εποχών. Πηγή: http://www.protothema.gr/ 5
Απρίλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 25
Χιλιάδες έγγραφα για τον Χέμινγουεϊ παρέδωσε η Αβάνα στη βιβλιοθήκη Κένεντι στις ΗΠΑ Το τηλεγράφημα με το οποίο ανακοινώθηκε στον αμερικανό συγγραφέα Έρνεστ Χέμινγουεϊ ότι κέρδισε το Νόμπελ Λογοτεχνίας περιλαμβάνεται στα περίπου 2.000 έγγραφα που έθεσε η Κούβα στη διάθεση πανεπιστημιακών καθηγητών από τις ΗΠΑ, όπως ανακοίνωσε ένα πολιτιστικό περιοδικό της Αβάνας. Περισσότερα από 2.000 έγγραφα που φυλάσσονταν στο μουσείο Φίνκα Βίγια, το σπίτι όπου διέμενε ο συγγραφέας στην Αβάνα, είναι πλέον διαθέσιμα στους Αμερικανούς ερευνητές μετά την ψηφιοποίησή τους και τη μεταφορά τους στη βιβλιοθήκη και το μουσείο Τζον Φ. Κένεντι, ανέφερε το λογοτεχνικό περιοδικό Cuba Comtemporanea στον ιστότοπό του.
«Αυτό το υλικό παρουσιάζει την καθημερινή ζωή του Χέμινγουεϊ στην Κούβα και παρέχει μια πολύ προσωπική εικόνα της ζωής του», είπε η Σούζαν Ράιν, η έφορος της βιβλιοθήκης Κένεντι στην οποία είχαν δοθεί τα πρώτα ψηφιοποιημένα έγγραφα, το 2008.
Μεταξύ άλλων υπάρχει το τηλεγράφημα του δρ. Άντερς Όστερλινγκ, της Σουηδικής Ακαδημίας, που ανακοίνωνε ότι ο Χέμινγουεϊ κέρδισε το Νόμπελ το 1954, καθώς και συγχαρητήρια μηνύματα από τον Σπένσερ Τρέισι, τον Τζον Χιούστον και τη Βερόνικα Κούπερ, τη σύζυγο του Γκάρι Κούπερ. Ο Έρνεστ Χέμινγουεΐ έζησε στην Κούβα από το 1939 μέχρι το 1960 κι εκεί εμπνεύστηκε το αριστούργημά του «Ο Γέρος και η Θάλασσα». Κάθε χρόνο χιλιάδες τουρίστες επισκέπτονται το σπίτι του, τη Φίνκα Βίγια. Πηγή: www.tanea.gr
6
Απρίλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 25
Στα ράφια των βιβλιοπωλείων το πρώτο μυθιστόρημα του Τζακ Κέρουακ Εβδομήντα χρόνια από τη συγγραφή του
Το πρώτο μυθιστόρημα του Τζακ Κέρουακ «The Haunted Life» -που ο ίδιος νόμιζε ότι έχει χάσει σε ένα ταξί-κυκλοφορεί από τον εκδοτικό οίκο Penguin. Εβδομήντα χρόνια από τη συγγραφή του χρειάστηκε να περάσουν για να δημοσιευτεί το πρώτο μυθιστόρημα του Τζακ Κέρουακ με τίτλο «The Haunted Life». Ο σπουδαίος Αμερικανός λογοτέχνης έγραψε το μυθιστόρημα, το 1944, σε ηλικία 22 ετών, το οποίο στη συνέχεια έχασε και μέχρι το τέλος της ζωής του, το 1969, δεν το ξαναείδε ποτέ. Ο ίδιος ήταν πεπεισμένος ότι είχε ξεχάσει το χειρόγραφο στο πίσω κάθισμα ενός ταξί αλλά η αλήθεια ήταν ότι το είχε αφήσει στην ντουλάπα του δωματίου του στη φοιτητική εστία του Πανεπιστημίου της Κολούμπια, εκεί όπου βρέθηκε τελικά. Σήμερα, η «Στοιχειωμένη ζωή» εκδίδεται από τον εκδοτικό οίκο Penguin. Κεντρικός ήρωας του βιβλίου είναι ο Πίτερ Μάρτιν, ένας φοιτητής που μαζί με τους καλούς του φίλους του Γκάραμπεντ Τούραν και Ντικ Σέφιλντ- οι χαρακτήρες είναι βασισμένοι στους αληθινούς παιδικούς φίλους του Κέρουακ- αναλύουν τα θέματα της εποχής: το μεγάλο οικονομικό κραχ, την εμπλοκή της Αμερικής στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.
7
Απρίλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 25
Την έκδοση επιμελείται ο μελετητής Τοντ Τίτσεν, καθηγητής του Πανεπιστημίου της Μασαχουσέτης, που ενσωμάτωσε στο βιβλίο σκίτσα και σημειώσεις του συγγραφέα, καθώς και γράμματα που αντάλλασσε με τον πατέρα του. Στις 12 Μαρτίου συμπληρώθηκαν τα 92 χρόνια από τη γέννηση του Αμερικανού λογοτέχνη και κύριου εκπρόσωπου της Μπητ γενιάς, Τζακ Κέρουακ, που πέθανε σε ηλικία 47 χρονών. Ανάμεσα στα πιο γνωστά του έργα, συναντάμε τους «Αλήτες του Ντάρμα» και «Στον δρόμο» Πηγή: http://www.protothema.gr/
Ο εμφύλιος των λογοτεχνικών βραβείων Στην παντοδυναμία του «Man Booker» έρχεται να αντιπαρατεθεί το «Folio Prize» που απονεμήθηκε για πρώτη φορά τη Δευτέρα 10 Μαρτίου στο Λονδίνο
Ο ιδρυτής του «Folio Prize» Aντριου Κιντ (αριστερά), η πρόεδρος της κριτικής επιτροπής και ποιήτρια Λαβίνια Γκρίνλοου και ο γενικός διευθυντής του εκδοτικού οίκου «The Folio Society» Τόμπι Χάρτγουελ φωτογραφίζονται με τα βιβλία της βραχείας λίστας
Το λογοτεχνικό βραβείο «Man Booker» φαίνεται ότι αποκτά, μέσα στο 2014, το αντίπαλον δέος του, το πολυσυζητημένο πλέον «Folio Prize» που απονέμεται για πρώτη φορά τη Δευτέρα 10 Μαρτίου στο Λονδίνο. Ολα ξεκίνησαν το 2011, όταν η τότε κριτική επιτροπή (του πρώτου) 8
Απρίλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 25
προέταξε την «ευανάγνωση» (readability) ως την πλέον βαρύνουσα παράμετρο για την ανάδειξη του καλύτερου μυθιστορήματος που κυκλοφόρησε εκείνη τη χρονιά, γραμμένου στην αγγλική γλώσσα. Οι συντονισμένες αντιδράσεις διανοουμένων, συγγραφέων και παραγόντων του εκδοτικού κόσμου απέναντι σε ό,τι θεωρήθηκε ποιοτική έκπτωση του θεσμού δεν ήταν μόνο ηχηρές αλλά αποδείχθηκαν και γόνιμες. Αυτό που αρχικώς ανακοινώθηκε ως «Βραβείο Λογοτεχνίας» και απέκτησε σταδιακά τον χαρακτήρα μιας άτυπης εκστρατείας κατά της αγοραίας εκείνης αντίληψης, μετονομάστηκε σε «Folio Prize» όταν έγινε γνωστό, πέρυσι τέτοια εποχή, ότι ο καλαίσθητος λονδρέζικος εκδοτικός οίκος «The Folio Society» είναι ο ανάδοχος του νεόκοπου βραβείου και όχι, όπως φημολογούνταν, εταιρείες όπως η Tesco και η Amazon. Σκοπός του «Folio Prize», το οποίο συνοδεύεται από χρηματικό έπαθλο 40.000 στερλινών, είναι «να τιμήσει τα καλύτερα μυθοπλαστικά έργα της εποχής μας, ανεξαρτήτως φόρμας ή είδους, και να προκαλέσει το ενδιαφέρον όσο το δυνατόν περισσότερων αναγνωστών γι' αυτά». Εχει, επιπλέον, δύο βασικά γνωρίσματα: «Πρώτον, είναι μια διάκριση παγκόσμιας εμβέλειας για οποιοδήποτε αγγλόφωνο έργο μυθοπλασίας εκδίδεται στο Ηνωμένο Βασίλειο μια δεδομένη χρονιά, ανεξαρτήτως της εθνικότητας του συγγραφέα. Δεύτερον, η διαδικασία μέσω της οποίας τα βιβλία επιλέγονται, κρίνονται και τελικώς αναδεικνύονται, καθορίζεται από μια Ακαδημία συγγραφέων και κριτικών που λειτουργούν αυτόνομα από τους ιδρυτές, τους χορηγούς και τους διαχειριστές του βραβείου». Εκατό και πλέον συγγραφείς απαρτίζουν την εν λόγω Ακαδημία, μεταξύ των οποίων και ηχηρά ονόματα της παγκόσμιας λογοτεχνικής σκηνής όπως οι Τζ. Μ. Κουτσί, Μάργκαρετ Ατγουντ, Πίτερ Κάρεϊ, Τζον Μπάνβιλ, Α. Σ. Μπάιατ, Σεμπάστιαν Φοκς. Οι συγγραφείς, ως αναγνώστες και ως κριτές των συναδέλφων τους, επιχειρούν να αποκαταστήσουν τα κριτήρια ποιότητας και πρωτοτυπίας στον χώρο τους. Είναι γεγονός ότι η εμφάνιση αυτού του νέου βραβείου - από την εξαγγελία του ακόμη - άλλαξε τις ισορροπίες σε αρκετές εκφάνσεις της εκδοτικής βιομηχανίας. Είναι ενδεικτικό (και πάντως όχι τυχαίο) το γεγονός ότι από την εφετινή χρονιά και οι κριτές του «Man Booker» θα συνεκτιμήσουν και την αμερικανική παραγωγή επί της ουσίας - ως το 2013 δικαίωμα συμμετοχής στον διαγωνισμό είχαν μονάχα οι πολίτες της Κοινοπολιτείας των Εθνών, της Ιρλανδίας και της Ζιμπάμπουε, δηλαδή Βρετανοί και κάτοικοι πρώην βρετανικών αποικιών. Η πρώτη βραχεία λίστα του «Folio Prize» - προέκυψε από ογδόντα συνολικώς τίτλους ανακοινώθηκε πριν από λίγες ημέρες. Την αποτελούν πέντε Αμερικανοί (Τζορτζ Σόντερς, Ρέιτσελ Κούσνερ, Αμιτι Γκέιτζ, Κεντ Χάρουφ, Σέρχιο Ντε λα Πάβα), μία Ιρλανδή (Ιμερ Μακ Μπράιντ), μία Καναδή (Ανν Κάρσον) και μία Βρετανίδα (Τζέιν Γκάρνταμ). Πηγή: http://www.tovima.gr/ Σημείωση: Το βραβείο Folio Prize για το 2014 απονεμήθηκε στον George Saunders για το βιβλίο του Tenth of December. Ο George Saunders είναι σύμφωνα με τους Times “όχι απλά ένας από τους καλύτερους αλλά ο Καλύτερος συγγραφέας μικρών ιστοριών (short story) στην αγγλική γλώσσα».
9
Απρίλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 25
Νορβηγία: Δωρεάν online όλα τα βιβλία! Το κράτος αποδίδει στους συγγραφείς τα πνευματικά δικαιώματα
Εθνική Βιβλιοθήκη της Νορβηγίας
Η Εθνική Βιβλιοθήκη της Νορβηγίας ανακοίνωσε ότι περισσότερα από 135.000 βιβλία περνάνε σε on-line σύστημα και θα αποδίδονται στους συγγραφείς τα πνευματικά τους δικαιώματα. Το καινοτόμο αυτό σύστημα θα διασφαλίζει εκδότες και συγγραφείς, η ψηφιοποίηση θα γίνει με τη συγκατάθεση των κατόχων των πνευματικών δικαιωμάτων και θα περιλαμβάνονται και μεταφράσεις ξένων βιβλίων. Το έργο είναι το πρώτο του είδους και θα διαθέτει δωρεάν διαδικτυακή πρόσβαση στα βιβλία ακόμα και σε αυτά που εμπίπτουν στον νόμο περί πνευματικής ιδιοκτησίας, η οποία στη Νορβηγία λήγει 70 έτη μετά το θάνατο του συγγραφέα .
10
Απρίλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 25
Ψηφιοποίηση βιβλίων. Η Νορβηγία περνάει στην επόμενη φάση της διακίνησης βιβλίων
Η Εθνική Βιβλιοθήκη έχει υπογράψει μια συμφωνία με την Kopinor , μια ομάδα που εκπροσωπεί μεγάλους συγγραφείς και εκδότες με 22 οργανώσεις- μέλη και θα πληρώνει ένα προκαθορισμένο ποσό. Η Kopinor θα είναι υπεύθυνη για τη διανομή των δικαιωμάτων εκμετάλλευσης μεταξύ των μελών της. Μέχρι στιγμής οι πωλήσεις στα βιβλιοπωλεία δεν φαίνεται να έχουν επηρεαστεί από το έργο. Αντιθέτως κάποια έργα εξαντλημένα, «έχουν μια δεύτερη ζωή». Περισσότερα από 115.000 βιβλία έχουν ήδη διαβαστεί σε απευθείας σύνδεση . Οι προσπάθειες για δωρεάν ψηφιακές βιβλιοθήκες και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες έχουν συχνά μείνει στάσιμες εξαιτίας των πολύπλοκων συζητήσεων περί των πνευματικών δικαιωμάτων. Οι Νορβηγοί πιστεύουν ότι η καινοτομία αυτή προφυλάσσει πολλά βιβλία από το να εξαφανιστούν ή να πέσουν σε λήθη. Με την ψηφιοποίηση ένα μπεστ σέλερ και ένα άγνωστο βιβλίο έχουν τις ίδιες ευκαιρίες. Πηγή: http://libblog.ucy.ac.cy/
11
Απρίλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 25
Στέφαν Τσβάιχ – Αφιέρωμα Στις 22 Φεβρουαρίου του 1942, έφυγε από τη ζωή ο Στέφαν Τσβάιχ — ένας από τους πλέον πολυμεταφρασμένους συγγραφείς του εικοστού αιώνα, που προτίμησε να αξιοποιήσει το μεγάλο λογοτεχνικό ταλέντο του κυρίως για να γράψει βιογραφίες —«τις ζωές των άλλων»—, ένας φανατικός ειρηνιστής, λάτρης και υμνητής του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Ο Στέφαν Τσβάιχ και η γυναίκα του Λότε Άλτμαν αυτοκτόνησαν από απελπισία για το μέλλον της Ευρώπης και του πολιτισμού της. Βρέθηκαν αγκαλιασμένοι στο σπίτι τους στη Βραζιλία, όπου είχαν καταφύγει εξαιτίας της ανόδου του ναζισμού.
Το γράμμα που έγραψε ο Τσβάιχ λίγο πριν αυτοκτονήσει
Stefan Zweig, Bruges Η πρώτη εμφάνιση του Τσβάιχ στα ελληνικά γράμματα γίνεται το 1922 στο φιλολογικό περιοδικό Μούσα, όταν ο Λέων Κουκούλας μεταφράζει το ποίημα Bruges, το οποίο παραμένει μέχρι σήμερα το μοναδικό ποίημα του Τσβάιχ που έχει μεταφραστεί στη γλώσσα μας. Μια από 12
Απρίλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 25
τις παραξενιές της τύχης: ένας από τους πολυγραφότερους (και τους πλέον πολυμεταφρασμένους) πεζογράφους του 20ού αιώνα, εμφανίζεται για πρώτη φορά στο ελληνικό κοινό ως ποιητής.
Πέφτει στην πόλη τη βουβήν η βραδινή ηρεμία Και στα κανάλια το άλικον αίμα του ήλιου κυλά, Και δίχως λόγια ούτε σκοπό βαθειά μια επιθυμία Από τους πύργους τους σταχτούς αρχίζει να μιλά.
Βραχνά, παράξενα οι παλιές καμπάνες τραγουδάνε Για μέρες, που εσυντάραζαν χαράς την πόλη αχοί Που είχαν οι δρόμοι κίνηση και φως για να σκορπάνε Και που φωτόχαρη έλαμπε του λιμανιού η ψυχή.
Για πλούσιες μέρες, τίποτε που πια απ’ αυτές δε μένει
13
Απρίλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 25
Κι’ απόμακρες σαν όνειρα που έγιναν παιδικά· Σωπαίνει το Ave το στερνό… Και το άσμα αργά πεθαίνει, Σιγά σ’ ακκόρντα τρεμοσβεί παραπονετικά.
Παίρνει τους ήχους τους στερνούς πνοή βραδυού απαλή Και παραδέρνει ο αντίλαλος στα πεθαμένα μέρη, Στους δρόμους, που ολ’ είναι έρημοι κ’ είναι όλοι σιωπηλοί, Παιδί τυφλό, που τάφησε, λες, του οδηγού το χέρι.–
Δυο κύκνοι πλένε αμίλητοι στ’ ακύμαντα νερά Και το ποτάμι αργό κυλά και σιγανατριχιάζει, Για μια κυρίαν πανέμορφη, ρήγισσα που ήταν μια φορά Και μες στο μαύρο ράσο της παντέρμη πια στενάζει…
(Μετάφραση)
ΛΕΩΝ ΚΟΥΚΟΥΛΑΣ
Η μεταφραστική τύχη του Στέφαν Τσβάιχ στην Ελλάδα Της Τατιάνας Λιάνη
«Ο Στέφαν Τσβάιχ ήταν διάσημος σ’ ολόκληρο τον κόσμο. Το όνομα του ήταν παγκοσμίως γνωστό όσο ελάχιστων άλλων, και δεν ήξερα κανέναν που να μοιράζεται μαζί του μια τόσο ευρεία και διαρκή διεθνή επιτυχία. Το κοινό δεν αγαπούσε μόνο ένα, αλλά τα περισσότερα έργα του, και δεν του έμεινε πιστό ένα χρόνο, αλλά σχεδόν δύο δεκαετίες. Είτε πήγαινε κανείς στο Κάιρο είτε στο Κέιπ Τάουν, στη Λισσαβώνα ή στη Σαγκάη, στην Τζακάρτα ή στην Πόλη του Μεξικού, δεν υπήρχε βιβλιοπωλείο, στο οποίο τα βιβλία του Στέφαν Τσβάιχ να μην λάμπουν στην πρώτη σειρά, και μάλιστα σχεδόν αδιάκοπα».
14
Απρίλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 25
Μ’ αυτά τα λόγια περιγράφει ο Φραντς Βέρφελ την πρωτοφανή παγκόσμια απήχηση του Αυστριακού συγγραφέα Στέφαν Τσβάιχ (1881-1942), που υπήρξε στον Μεσοπόλεμο, σύμφωνα και με τα αρχεία της διεθνούς οργάνωσης ΡΕΝ, ο πιο επιτυχημένος και πολυμεταφρασμένος συγγραφέας του κόσμου.
Ο εβραϊκής καταγωγής Στέφαν Τσβάιχ, ένας πραγματικός «homme de lettres»,πολυταξιδεμένος, πολύγλωσσος, καλλιεργημένος, υπήρξε πολυγραφότατος: από το 1901 που κυκλοφόρησε η πρώτη του ποιητική συλλογή μέχρι την αυτοκτονία του το 1942, καταπιάστηκε με όλα τα είδη του γραπτού λόγου συνθέτοντας βιογραφίες,νουβέλες, μυθιστορήματα, δοκίμια, κριτικές, ποιήματα, θεατρικά έργα, ένα λιμπρέτο για μια όπερα του Ρίχαρντ Στράους, θρύλους, μια αυτοβιογραφία, ιστορικές μινιατούρες και πολλά άρθρα για εφημερίδες και περιοδικά.
Τα περισσότερα έργα του γνώρισαν αλλεπάλληλες μεταφράσεις σ’ ολόκληρο τον κόσμο: σύμφωνα με την έρευνα του Αμερικανού καθηγητή Randolph J. Klawiter, τα έργα του Τσβάιχ έχουν μεταφραστεί σε περισσότερες από 55 γλώσσες, από τις οποίες ξεχωρίζουν η πορτογαλική με 276 μεταφράσεις, η ρωσική με 214 και η γαλλική και αγγλική γλώσσα με 198 μεταφράσεις έκαστη. Η βιβλιογραφία που συνέταξε ο R. Klawiter είναι φυσικά, λόγω του τεράστιου όγκου δεδομένων, απλά ενδεικτική: η Ελλάδα αντιπροσωπεύεται από περίπου 50 μεταφράσεις. Η πραγματικότητα όμως είναι διαφορετική. Όπως και σε πολλές άλλες χώρες, έτσι και στην Ελλάδα ο Τσβάιχ υπήρξε ο πιο πολυμεταφρασμένος ξενόγλωσσος συγγραφέας της εποχής του –εντοπίζονται περισσότερες από 160 πρώτες εκδόσεις των έργων του– και παραμένει μέχρι σήμερα ο πιο πολυμεταφρασμένος γερμανόφωνος συγγραφέας στη χώρα μας. Ωστόσο, παρ’ όλο που αυτή του η πρωτοκαθεδρία έχει τονιστεί σε αρκετές μελέτες, ο τεράστιος όγκος της βιβλιογραφίας καθιστά τη σκιαγράφηση μιας συνολικής και ολοκληρωμένης εικόνας της παρουσίας του Τσβάιχ στην Ελλάδα ένα εξαιρετικά δύσκολο εγχείρημα. Η παρούσα, αναγκαστικά σύντομη και αρκετά επιφανειακή, επισκόπηση της παρουσίας του Στέφαν Τσβάιχ στα ελληνικά γράμματα, βασίζεται στη χαρτογράφηση της πορείας του στον ελληνικό εκδοτικό χώρο και στον περιοδικό Τύπο (όχι όμως στις εφημερίδες), και επιζητά να θέσει και να απαντήσει σε μια σειρά από ερωτήματα: Ποια έργα του Τσβάιχ μεταφράζονται και από ποιους; Σε τι είδους εκδόσεις κυκλοφορούν και ποια περιοδικά τα δημοσιεύουν; Από ποιες γλώσσες μεταφράζονται; Ποιες δεκαετίες υπάρχει αυξημένος αριθμός μεταφράσεων και ποιες 15
Απρίλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 25
μειωμένος; Ποια έργα του είναι τα πιο πολυμεταφρασμένα στην Ελλάδα; Ποια είναι η ποιότητα αυτών των μεταφράσεων; Και, τέλος, σε ποιους απευθύνονται; Η πρώτη εμφάνιση του Τσβάιχ στα ελληνικά γράμματα γίνεται το 1922 στο φιλολογικό περιοδικό Μούσα, όταν ο Λέων Κουκούλας μεταφράζει το ποίημα Bruges, το οποίο παραμένει μέχρι σήμερα το μοναδικό ποίημα του Τσβάιχ που έχει μεταφραστεί στη γλώσσα μας. Η παρουσία του Τσβάιχ στα ελληνικά λόγια περιοδικά του Μεσοπολέμου είναι × ταδιττή σημαντικά περιοδικά Λογοτεχνική Επιθεώρηση, Ελληνικά Γράμματα, Η ξένη φιλολογία, Μακεδονικές ημέρες, Ιδέα, Νεοελληνικά Γράμματα, και κυρίως η Νέα Εστία δημοσιεύουν συχνά μεταφρασμένα κείμενα του Τσβάιχ, τα οποία διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: αμιγώς λογοτεχνικά κείμενα και άρθρα. Στην πρώτη κατηγορία συμπεριλαμβάνονται βιογραφικά δοκίμια (για τον Τολστόι, τον Νίτσε, τον Προυστ), αλλά και μυθοπλαστικά έργα, κυρίως διηγήματα και νουβέλες («Τα μάτια του αιώνιου αδελφού», «Είκοσι τέσσερις ώρες από τη ζωή μιας γυναίκας»), που δημοσιεύονται είτε αυτοτελή είτε σε συνέχειες. Στη δεύτερη κατηγορία εμπίπτουν λογοτεχνικά άρθρα («Το εγκώμιο του βιβλίου») και άρθρα ευρύτερου προβληματισμού («διεθνισμός ή κοσμοπολιτισμός;»), που αντλούνται από γαλλικά, κυρίως, περιοδικά. Ενώ τις δεκαετίες του ’20 και του ’30 δημοσιεύονται συνολικά 20 κείμενα του Τσβάιχ σε λόγια περιοδικά (χωρίς να υπολογίζονται οι συνέχειες), είναι πολύ ενδιαφέρον το γεγονός ότι τις δεκαετίες του ’40 και του ’50, που είναι οι χρυσές δεκαετίες του Τσβάιχ όσον αφορά τις μεταφράσεις και εκδόσεις των βιβλίων του στην Ελλάδα, η απουσία του από τα λόγια περιοδικά είναι ολοκληρωτική. Ούτε ένα κείμενο του δεν δημοσιεύεται από το 1938 έως το 1973, για τριάντα πέντε ολόκληρα χρόνια. Στα επόμενα τριάντα τέσσερα χρόνια που μεσολαβούν από το 1973 μέχρι σήμερα , δημοσιεύονται επτά μεταφρασμένα κείμενα του Τσβάιχ: δύο σύντομα ιστορικά δοκίμια του σε μετάφραση Θανάση Νιάρχου στο περιοδικό Ευθύνη, η μελέτη του για τον Προυστ στο περιοδικό Γράμματα και τέχνες, και τέσσερα αποσπάσματα από έργα του σε αντίστοιχα θεματικά αφιερώματα του περιοδικού Το Δέντρο.
Στα λαϊκά περιοδικά η παρουσία του Τσβάιχ είναι απρόσμενα περιορισμένη: εντοπίζονται συνολικά τέσσερις νουβέλες του στα περιοδικά Θεατής, Εβδομάς και Διάβασέ με, όλες τη δεκαετία του ’30. Πρόκειται για νουβέλες με αρκετά πικάντικη θεματική: οι τρεις 16
Απρίλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 25
πραγματεύονται την απιστία και η τέταρτη τη ζωή του Καζανόβα. Επιπλέον το περιοδικό Ρομάντσο έκανε δώρο σε συμβολική τιμή στους αναγνώστες του τη βιογραφία του Τσβάιχ Μαρία Αντουανέτα και το περιοδικό Μπουκέτο μια χαρτόδετη έκδοση της νουβέλας Αμόκ, με χαρακτηριστικά παραπλανητική διαφήμιση, που διαστρεβλώνει κατάφωρα την υπόθεση του βιβλίου: «Το βιβλίο του διάσημου Γερμανού συγγραφέα του πολύκροτου ρωμάντζου Εικοσιτέσσαρες ώρες απ’ τη ζωή μιας Γυναίκας, Στέφανου Τσβάιγκ: Αμόκ ή Ο τρελλός της Μαλαισίας. Ο Αμόκ του Τσβάιγκ είνε ένα από τα μεταπολεμικά ΑΡΙΣΤΟΥΡΓΗΜΑΤΑ. Έχει μεταφρασθεί δε εις όλας σχεδόν τας γλώσσας του κόσμου και αριθμεί απειρίαν εκδόσεων. Πρόκειται περί της ιστορίας ενός ανθρώπου, ο οποίος καταλαμβάνεται υπό της ενδημικής εν Μαλαισία νόσου ‘Αμόκ’ (είδος λύσσης και παραφροσύνης), και διαπράττει διάφορα ανατριχιαστικά εγκλήματα, δι’ ερωτικούς λόγους». Οι λόγοι της φτωχής συγκομιδής μεταφράσεων του Τσβάιχ από τα λαϊκά περιοδικά, σε αντίθεση με την πληθώρα λαϊκών, φτηνών εκδόσεων του έργου του, μπορεί να είναι ποικίλοι: πολλά από τα διηγήματα σ’ αυτά τα έντυπα δημοσιεύονται χωρίς όνομα συγγραφέα, άλλα φέρουν ψεύτικο όνομα για να απαλλαγούν από την καταβολή πνευματικών δικαιωμάτων. Ακόμα τα περισσότερα σύντομα μυθοπλαστικά πεζά του Τσβάιχ δεν είναι ευσύνοπτα stefanzweig_503336διηγήματα, αλλά μακροσκελέστερες νουβέλες. Ούτως ή άλλως τα ελληνικά λαϊκά περιοδικά, αντλούσαν κι αυτά το μεγαλύτερο μέρος του υλικού τους από τα αντίστοιχα γαλλικά έντυπα της εποχής. Ο Τσβάιχ όμως απουσίαζε από αυτές τις φτηνές, ψυχαγωγικού χαρακτήρα περιοδικές γαλλικές εκδόσεις, καθώς μέχρι το θάνατο του αποτελούσε μόνιμο συνεργάτη των πιο έγκριτων γαλλικών εφημερίδων και φιλολογικών περιοδικών. Η ενασχόληση του Στέφαν Τσβάιχ με το θέατρο υπήρξε περιορισμένη, ωστόσο τρία από τα πέντε θεατρικά έργα που έχει γράψει γνώρισαν αρκετή επιτυχία διεθνώς: O Ιερεμίας, Του φτωχού τ’ αρνί και η διασκευή του έργου του Ben Johnson Βολπόνε. Απόσπασμα του Ιερεμία έχει μεταφραστεί στα ελληνικά για το περιοδικό Η Ξένη φιλολογία το 1931, ενώ ο Βολπόνε έχει ανέβει στην Ελλάδα δύο φορές και Του φτωχού τ’ αρνί τέσσερις, ύστερα από μια πρώτη σκανδαλώδη πρεμιέρα το 1934 στο Εθνικό Θέατρο, όπου κατέβηκε ύστερα από τέσσερις μόνο παραστάσεις. Το έργο εκδόθηκε και σε βιβλίο σε δύο διαφορετικές μεταφράσεις, ως Του φτωχού τ’ αρνί και Του φτωχού το ριζικό. Η παρουσία του Τσβάιχ στον ελληνικό περιοδικό Τύπο και το θέατρο παραμένει ωστόσο εξαιρετικά περιορισμένη, αν συγκριθεί με την εκδοτική του πορεία στα ελληνικά γράμματα. Οι 160 πρώτες εκδόσεις των έργων του Στέφαν Τσβάιχ που έχουν εντοπιστεί (και τις οποίες σαφώς έχουν ακολουθήσει επανεκδόσεις) είναι ένας αριθμός πρωτοφανής για τα ελληνικά δεδομένα, που καθιστά τον Τσβάιχ έναν από τους πιο πολυμεταφρασμένους ξενόγλωσσους συγγραφείς στην Ελλάδα. Αξιοσημείωτο είναι επίσης, ότι σε αντίθεση με άλλες χώρες, έχουν μεταφραστεί στην ελληνική γλώσσα σχεδόν όλα τα μυθοπλαστικά και βιογραφικά του έργα, καθώς και ένας σεβαστός αριθμός των κριτικών, των δοκιμίων και των άρθρων του.
17
Απρίλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 25
Από τα μυθοπλαστικά του έργα, το μοναδικό του ολοκληρωμένο μυθιστόρημα Ανυπόμονη καρδιά, έχει εκδοθεί στην ελληνική γλώσσα επτά φορές, σε πέντε διαφορετικές μεταφράσεις × το 1992 κυκλοφόρησε στα ελληνικά και το ημιτελές μυθιστόρημα του Κλαρίσα, ενώ το Rausch der Verwandlung, ένα δεύτερο ημιτελές μυθιστόρημα που βρέθηκε στο αρχείο του Τσβάιχ και πρωτοεκδόθηκε στα γερμανικά μόλις το 1991, παραμένει αμετάφραστο. Έχουν μεταφραστεί επίσης στα ελληνικά είκοσι οκτώ νουβέλες του. Η δημοφιλέστερη νουβέλα του φαίνεται να είναι οι 24 ώρες από τη ζωή μιας γυναίκας που σημείωσε δεκαπέντε πρώτες εκδόσεις (μόνη της ή μαζί με άλλες), και Stefan-Zweigακολουθεί το Αμόκ με δεκατρείς εκδόσεις, το Γράμμα μιας άγνωστης και η Καταστροφή μιας καρδιάς με δώδεκα και ο Φόβος με έντεκα εκδόσεις. Είναι ενδιαφέρον ότι συνήθως τα έργα αυτά δεν εκδίδονται απλώς στην ίδια μετάφραση από διαφορετικούς εκδοτικούς οίκους, αλλά αριθμούν και πολλές διαφορετικές μεταφράσεις: έντεκα οι 24 ώρες από τη ζωή μιας γυναίκας, και από οκτώ το Αμόκ, το Γράμμα μιας άγνωστης, η Καταστροφή μιας καρδιάς και ο Φόβος. Οι ιστορικές μινιατούρες Οι μεγάλες ώρες της ανθρωπότητας, το δημοφιλέστερο έργο του Τσβάιχ διεθνώς, έχει σημειώσει και στα ελληνικά δέκα πρώτες εκδόσεις (και οκτώ διαφορετικές μεταφράσεις), ενώ τέσσερα κεφάλαια του έχουν εκδοθεί και ξεχωριστά ως αυτόνομα μικρά βιβλιαράκια ή ως μέρος ανθολογιών.Το magnum opus του Τσβάιχ, η αυτοβιογραφία του Ο κόσμος του χθες, κυκλοφορεί σε έξι εκδόσεις και πέντε διαφορετικές μεταφράσεις. Εκτός από τα άρθρα του Τσβάιχ που έχουν δημοσιευτεί στα περιοδικά, πέντε άρθρα του έχουν εκδοθεί και επανεκδοθεί μόνα τους ή μαζί με άλλα σε μορφή βιβλίου: Ιστορία, αυτή η ποιήτρια, Η ευρωπαϊκή σκέψη στο ιστορικό της ξετύλιγμα, Η αυριανή ιστορία, Το μυστικό της καλλιτεχνικής δημιουργίας, Ο Θεός καταλαβαίνει και γερμανικά. Πιο δύσκολος είναι ο διαχωρισμός όσον αφορά τα βιογραφικά/κριτικά έργα του Τσβάιχ. Ως «βιογραφίες» αναφέρονται εδώ τα μεγαλύτερα έργα του, ενώ ως (βιογραφικές/κριτικές) μελέτες οι μικρότερες μονογραφίες: έτσι παρουσιάζεται το παράδοξο να συναντάμε έργο με τον τίτλο Μπαλζάκ και στις δυο κατηγορίες, πρόκειται ωστόσο για διαφορετικά έργα. Όλες οι βιογραφίες του Τσβάιχ (με εξαίρεση τον ημιτελή Μονταίνιο) έχουν εκδοθεί πολλές φορές στα ελληνικά, ακόμη και ο Αμέρικο και ο ημιτελής Μπαλζάκ, που βρέθηκαν στο αρχείο του Τσβάιχ και εκδόθηκαν στα γερμανικά μετά το θάνατο× οι τουδημοφιλέστερες ωστόσο είναι ο Μαγγελάνος (με δέκα πρώτες εκδόσεις), η Μαρία Αντουανέτα (με εννιά πρώτες εκδόσεις σε εννιά διαφορετικές μεταφράσεις) και η Μαρία Στούαρτ (με επτά πρώτες εκδόσεις). Είναι πολύ ενδιαφέρον ότι τα έργα του μεταφράζονται μέσα σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα από την κυκλοφορία τους στη Γερμανία, με αποκορύφωμα το Καστελιόν και Καλβίνος που πρωτοεκδίδεται την ίδια χρονιά, το 1936, τόσο στα γερμανικά όσο και στα ελληνικά. Στην ελληνική γλώσσα έχουν μεταφραστεί περίπου τριάντα βιογραφικές/κριτικές μελέτες του Τσβάιχ — ανάμεσα τους μελέτες για τον Χόφμανσταλ, τον Τολστόι, τον Σταντάλ, τον Τζόις, τον Ρολλάν, τον Βεράρεν, τον Τοσκανίνι, τον Φρόιντ, ενώ έχει εκδοθεί και μια συλλογή δοκιμίων του Τσβάιχ με τίτλο Ο κόσμος της τέχνης: Ντάντε, Γκαίτε, Ρενάν, Ρίλκε, Τολστόι, Γκόρκι. Κάποιες απ’ αυτές τις μελέτες είχαν γραφτεί και εκδοθεί στη Γερμανία ως μέρη μιας τριλογίας· ο Τσβάιχ είχε γράψει τέσσερις τέτοιες τριλογίες: Drei Meister (Τρεις δάσκαλοι) – Balzac, Dickens, 18
Απρίλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 25
Dostojewski (1920), Der Kampf mit dem DämonΟ( αγώνας με το δαίμονα) – Kleist, Hölderlin, Nietzsche (1925), Drei Dichter ihres Lebens (τρεις ποιητές της ζωής τους) – Casanova, Stendhal, Tolstoi (1928), Die Heilung durch den Geist (Η θεραπεία διά του πνεύματος) – Sigmund Freud, Anton Mesmer, Mary Baker-Eddy (1931).
Έκπληξη προκαλεί το γεγονός ότι όλες οι μελέτες που εμπεριέχονται σ’ αυτές τις τριλογίες έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά, όμως σχεδόν πάντα αυτόνομες: έτσι εκτός από μία και μοναδική έκδοση με τίτλο Ο αγώνας με το δαίμονα – Κλάιστ, Χαίλντερλιν, Νίτσε, καμιά άλλη τριλογία του Τσβάιχ δεν εκδόθηκε αυτούσια, αν και είναι σαφές ότι οι μεταφραστές γνώριζαν την ύπαρξη τους, αφού είτε χρησιμοποιούσαν τον τίτλο τους (Μεσμέρ – Η θεραπεία διά του πνεύματος από τις εκδόσεις Γκοβόστη, Σίγκμουντ Φρόυντ – Η θεραπεία διά του πνεύματος από τις εκδόσεις Προμηθέα), είτε τον πρόλογο τους (ο Καζανόβας από τις εκδόσεις Ανδρικόπουλου περιέχει τον πρόλογο του Τσβάιχ για τον Σταντάλ, τον Καζανόβα και τον Τολστόι από τον τόμο Drei Dichter ihres Lebens) ή ακόμη εξέδιδαν μαζί τα δύο δοκίμια της τριλογίας χωρίς το τρίτο (Ονορέ ντε Μπαλζάκ και Κάρολος Ντίκενς από τις εκδόσεις Μαρή – Κορδάκη). Ο Τσβάιχ φαίνεται να έχει πιστούς μεταφραστές: ο Κωστής Μεραναίος έχει μεταφράσει 25 έργα του, ενώ ο Αλέξανδρος Καρρέρ και ο Άγγελος Τρικολωνιός από 10 έργα ο καθένας. Στους μεταφραστές του Τσβάιχ συγκαταλέγονται και γνωστοί Έλληνες συγγραφείς όπως ο Κορνήλιος Καστοριάδης, ο Παντελής Πρεβελάκης, ο Γιάννης Μπεράτης, ο Παναγής Λεκατσάς, ο Γιώργης Σημηριώτης, ο Νικηφόρος Βρεττάκος, η Μιμίκα Κρανάκη και η Φούλα Χατζηδάκη. Κάποιες μεταφράσεις των έργων του είναι αξιόπιστες και προσεγμένες, αρκετές είναι κακές και πρόχειρες. Ειδικότερα στις παλαιότερες μεταφράσεις, λείπουν συχνά αποσπάσματα του έργου και οι μεταφράσεις τείνουν να μην είναι πιστές – υπερέχουν όμως έναντι των ύστερων μεταφράσεων σ’ έναν τομέα: μοιράζονται με το έργο του Τσβάιχ έναν κοινό πολιτισμικό κώδικα. Αρκετοί από τους μεταφραστές του Τσβάιχ μετά τη δεκαετία του ’70, θεωρώντας ίσως παρωχημένο το στυλ γραφής του, προσπάθησαν να το απαλλάξουν από τις χαρακτηριστικές του επαναλήψεις και τον ιδιαίτερα μακροπερίοδο λόγο του, στερώντας έτσι από τους Έλληνες αναγνώστες την παλιομοδίτικη γοητεία του και αλλοιώνοντας ουσιαστικά το ύφος του. Μια 19
Απρίλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 25
προσεκτική μελέτη των ελληνικών μεταφράσεων του Τσβάιχ καταδεικνύει ότι ένας μεγάλος αριθμός βιβλίων του έχει μεταφραστεί από τη γαλλική και όχι τη γερμανική γλώσσα, ενώ σημειώνονται και αρκετές μεταφράσεις από την αγγλική.
Αυτό είναι εύκολο να διαπιστωθεί από ένα πλήθος στοιχείων· ένα απ’ αυτά είναι ο τίτλος: συχνά τα βιβλία εκδίδονται με τον τίτλο που έχουν κυκλοφορήσει στη Γαλλία·χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το μυθιστόρημα Ungeduld des Herzens, που έχει μεταφραστεί σωστά ως Ανυπόμονη καρδιά, αλλά τις περισσότερες φορές με το γαλλικό τίτλο Επικίνδυνη συμπόνοια (La pitie dangereuse), αλλά και το δοκίμιο Cicero starb fur die Wahrheit (Ο Κικέρωνας πέθανε για την αλήθεια), που έχει κυκλοφορήσει στα ελληνικά μόνο με το γαλλικό τίτλο Οι διανοούμενοι μπροστά στη δύναμη (Les intellectuels devant le pouvoir). Το αποκορύφωμα της σύγχυσης σημειώνεται στην Schachnovelle, που έχει μεταφραστεί τόσο από τo γερμανικό πρωτότυπο, όσο και από τη γαλλική (Le joueur d’ echecs) και αγγλική (The royal game) μετάφραση, και κυκλοφορεί στα ελληνικά ως Σκακιστική νουβέλα, Ο πυρετός του σκακιού, Το 20
Απρίλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 25
βασιλικό παιχνίδι, αλλά και με τον εμπορικό τίτλο Μερόνυχτα τρόμου. Ενδεικτικό στοιχείο είναι ακόμα ότι σε αρκετές ελληνικές εκδόσεις τα ονόματα γράφονται με τη γαλλική και όχι τη γερμανική προφορά τους (όπως η Φράου Ιρένε της νουβέλας Φόβος που σε αρκετές ελληνικές εκδόσεις γίνεται Μαντάμ Ιρέν), ενώ συχνά στις ελληνικές εκδόσεις προτάσσεται ο πρόλογος της γαλλικής και όχι της γερμανικής έκδοσης (τουλάχιστον σε επτά έργα συνδημοσιεύεται ο πρόλογος ή ο επίλογος του Romain Rolland στη γαλλική έκδοση). Τα βιβλία του Τσβάιχ στα ελληνικά, έχουν κυκλοφορήσει σε ακριβές προσεγμένες εκδόσεις, αλλά και σε φτηνές λαϊκές, ενώ έργα του έχουν εκδώσει περισσότεροι από 80 διαφορετικοί εκδοτικοί οίκοι. Σε 80 βιβλία του δεν αναγράφεται χρονολογία έκδοσης, σύμφωνα ωστόσο με όλες τις ενδείξεις έχουν εκδοθεί τις δεκαετίες του ’30, του ’40 και του ’50. Έτσι χρονολογικά εντοπίζονται περίπου 15 εκδόσεις τη δεκαετία του ’30, 50 τη δεκαετία του ’40, 50 τη δεκαετία του ’50, 1 τη δεκαετία του ’60, 6 του ’70, 9 του ’80, 12 του ’90 και ήδη 11 εκδόσεις μέσα στην εξαετία 2000-2006. Το κυριότερο συμπέρασμα που προκύπτει από το χρονολογικό πίνακα των ελληνικών εκδόσεων των έργων του Τσβάιχ, είναι ότι τα έργα του στην Ελλάδα δεν σταμάτησαν να μεταφράζονται και να εκδίδονται ποτέ. Ο Τσβάιχ γνωρίζει τις δεκαετίες του ’40 και του ’50 τη χρυσή του εποχή, με πολλαπλές εκδόσεις και επανεκδόσεις (μόνο το 1948 εκδίδονται επτά διαφορετικά έργα του) και ύστερα από μια κάμψη της δημοτικότητας του τη δεκαετία του ’60 και του ’70 (και ένα κενό 10 χρόνων ανάμεσα στο 1961 και το 1971), παρατηρείται μια ανάκαμψη: οι 9 εκδόσεις της δεκαετίας του ’80 που γίνονται 12 τη δεκαετία του ’90 και ήδη 11 στα έξι πρώτα χρόνια της δεκαετίας μας, μας επιτρέπουν να μιλάμε για μια αναγέννηση του Τσβάιχ στον ελληνικό χώρο, που μπορεί να ενταχθεί σε μία γενικότερη στροφή στους «κλασικούς» και σε μια ευρύτερη αναγέννηση του διεθνώς. Κι αν ο αριθμός των 11 εκδόσεων που σημειώθηκαν από το 2000 ως σήμερα δεν είναι απόλυτα ενδεικτικός, αφού προέρχεται από έναν μόνο εκδοτικό οίκο, τις Ροές, που εξασφάλισαν τα αποκλειστικά δικαιώματα του Τσβάιχ στην Ελλάδα, το γεγονός ότι την προηγούμενη δεκαετία, του ’90, δώδεκα βιβλία του Τσβάιχ κυκλοφόρησαν από επτά διαφορετικούς έγκριτους εκδοτικούς οίκους, σε συνδυασμό με την πληθώρα αναφορών στο έργο του στα λογοτεχνικά περιοδικά και ένθετα των εφημερίδων, είναι σίγουρα ενδεικτικό της δυναμικής επανεμφάνισης του Τσβάιχ στα ελληνικά γράμματα και της νέας θέσης που διεκδικεί στο εκδοτικό κόσμο.
Οι διεθνείς μελέτες για τις μεταφράσεις του Τσβάιχ περιλαμβάνουν πολλές ευτράπελες λεπτομέρειες: στις αγγλόφωνες χώρες, λόγω της προκατάληψης του αναγνωστικού κοινού 21
Απρίλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 25
έναντι της ξένης λογοτεχνίας ο Στέφαν Τσβάιχ πρωτοπαρουσιάστηκε ως Άγγλος με το όνομα Steven Branch, καθώς η γερμανική λέξη Zweig σημαίνει «κλάδος», όπως και η αγγλική Branch. Στο Ισραήλ, τη δεύτερη πατρίδα του, ο Τσβάιχ δεν γνώρισε ποτέ επιτυχία, πιθανόν επειδή δεν είχε ποτέ ενταχθεί στο κίνημα του σιωνισμού. Οι πρώτες μεταφράσεις της αυτοβιογραφίας του στην ισπανική και πορτογαλική γλώσσα υποβλήθηκαν σε διπλή λογοκρισία: από τη μία δημοσιεύτηκαν χωρίς το εκτενές κεφάλαιο «Η αυγή του έρωτα», που θεωρήθηκε ότι θίγει την αυστηρή καθολική ηθική και από την άλλη αφαιρέθηκε κάθε αρνητική αναφορά στα δικτατορικά καθεστώτα της Ιταλίας και της Γερμανίας, για να μην γίνουν συσχετισμοί με τα αντίστοιχα καθεστώτα της Ισπανίας, της Πορτογαλίας και της Λατινικής Αμερικής. Στην Κίνα έχουν μεταφραστεί μόνο οι νουβέλες του. Από τη ρωσική μετάφραση της αυτοβιογραφίας του έχουν αφαιρεθεί όλα τα σημεία που υποδηλώνουν ότι ο Τσβάιχ ήταν Εβραίος. Παραδόξως στην Ελλάδα, τα ιστορικοπολιτικά συμφραζόμενα δεν άφησαν κανένα ίχνος στην πρόσληψη του έργου του Τσβάιχ⋅ αντιθέτως προκαλεί εύλογη εντύπωση το γεγονός ότι ο Τσβάιχ, αν και απαγορευμένος, συνέχισε να μεταφράζεται και να εκδίδεται και στα χρόνια της Κατοχής, ενώ και σε κανένα έργο του δεν διαφαίνεται ίχνος λογοκρισίας, ούτε στον (πολύπαθο διεθνώς) Κόσμο του χθες, ούτε στη Σύγχυση αισθημάτων που παρουσίασε ήδη από τη δεκαετία του ’30 στην Ελλάδα τη θετική εικόνα ενός ομοφυλόφιλου καθηγητή. Η μόνη απροσδόκητη λεπτομέρεια στη μεταφραστική ιστορία του Στέφαν Τσβάιχ είναι ότι δύο υποτιθέμενες νουβέλες του με «ελληνικό» θέμα—Η γέννηση της Αφροδίτης και Το νησί των γυναικών— που περιλαμβάνονται σε δύο διαφορετικούς τόμους με νουβέλες του Τσβάιχ, και οι δύο σε μετάφραση του Πολύβιου Βοβολίνη, δεν είναι στην πραγματικότητα γραμμένες από τον Τσβάιχ. Τα δύο μετριότατα αυτά έργα, είναι κατά πάσα πιθανότατα του ίδιου του Βοβολίνη, ο οποίος τα ενέταξε στο βιβλίο για άγνωστους λόγους, πιθανότατα για να καταφέρει να τα δει δημοσιευμένα.
22
Απρίλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 25
Το «φαινόμενο» Τσβάιχ δεν είναι εύκολο να αναλυθεί. Ο ερευνητής βρίσκεται αντιμέτωπος με ένα συγγραφέα, ο οποίος υπήρξε εν ζωή, αλλά και μετά το θάνατο του, εξαιρετικά δημοφιλής σ’ ολόκληρο τον κόσμο. Σύμφωνα με τον Τόμας Μαν: Η λογοτεχνική του δόξα έφτανε ως την τελευταία γωνιά της γης – ένα αξιοπερίεργο φαινόμενο σε σχέση με την περιορισμένη δημοτικότητα που απολαμβάνει κατά τ’ άλλα η γερμανική λογοτεχνία συγκριτικά με τη γαλλική και την αγγλική. Ίσως από την εποχή του Έρασμου […] να μην υπήρξε κανένας συγγραφέας τόσο διάσημος όσο ο Στέφαν Τσβάιχ. Η διαρκής, διεθνής επιτυχία του κράτησε αφυπνισμένο το παγκόσμιο ενδιαφέρον για τον Τσβάιχ, ακόμη και τις δεκαετίες που οι ίδιες οι γερμανόφωνες χώρες έδειχναν να τον έχουν ξεχάσει. Αν, όπως υποστηρίζει ο Wolfgang Iser, ο αναγνώστης συμμετέχει ενεργά στην «παραγωγή» του κειμενικού νοήματος και συν-δημιουργεί, κατ’ επέκταση, το κείμενο, τότε η ιστορία του Τσβάιχ στην Ελλάδα είναι η ιστορία των αναγνώσεων του. Στην ερώτηση ποιοι αποτελούν το κοινό του Τσβάιχ διεθνώς ο Robert Neumann είχε απαντήσει: «Οι γυναίκες κυρίως, ιδιαίτερα ο τύπος της στοχαστικής γυναίκας, μια τεράστια στρατιά γυναικών, ηλικιωμένες και νεαρές, γυναίκες κάθε χρώματος, φυλής και γλώσσας – ένα μπουλούκι εκατομμυρίων και εκατομμυρίων γυναικών». Αρκετές μαρτυρίες όμως υποδεικνύουν και μια διόλου ευκαταφρόνητη δεξαμενή αρσενικών αναγνωστών στην Ελλάδα. Αν και ο Τσβάιχ παραμένει εκτός του ακαδημαϊκού λογοτεχνικού κανόνα και αγνοείται συστηματικά από τους κριτικούς, τα έργα του ακόμα και σήμερα μεταφράζονται και επανεκδίδονται επειδή αποτελούν σταθερή επιλογή του αναγνωστικού κοινού. Παρ’ όλο που οι περισσότεροι μελετητές τείνουν να απορρίπτουν τα έργα του Τσβάιχ ως ξεπερασμένα ή επιφανειακά, η διαχρονική δημοτικότητά του που ξεπέρασε εθνικά, γλωσσικά και πολιτισμικά σύνορα, καθώς και η «αναγέννηση» του τα τελευταία χρόνια διεθνώς, επαληθεύουν για μια ακόμη φορά την απάντηση του Γρηγόριου Ξενόπουλου σ’ αυτούς που κατηγορούσαν τα έργα του ως εύπεπτα και ψυχαγωγικά: «ισχύς του συγγραφέα είναι η αγάπη του κοινού». Πηγή: http://dimartblog.com/
23
Απρίλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 25
Λογοτεχνικά» κοσμήματα Της Ελένης Μπεζιριανόγλου Το χαρτί είναι πολλά περισσότερα από το αποτέλεσμα επεξεργασίας ενός κομματιού ξύλου. Ένα χαρτί μπορεί να περιέχει κείμενα, εικόνες, ιστορίες, ακόμα και συναισθήματα.
Ο Jeremy May συνέλαβε την ομορφιά του χαρτιού, μέσω μιας μοναδικής διαδικασίας πλαστικοποίησης. Τα κοσμήματα χαρτιού Littlefly γίνονται με ελασματοποίηση εκατοντάδων φύλλων χαρτιού μαζί και προσεκτικό φινίρισμα με υψηλή στιλπνότητα. Το χαρτί επιλέγεται και απομακρύνεται προσεκτικά από ένα βιβλίο, και το κόσμημα που προκύπτει από αυτό, επανατοποθετείται στο χώρο εκσκαφής. Μια απλή ιδέα, με ένα φανταστικό αποτέλεσμα.
24
Απρίλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 25
Το χαρτί που χρησιμοποιείται κάθε φορά είναι διαφορετικό, επομένως κάθε κομμάτι είναι μοναδικό. Η ξεχωριστή ομορφιά των κοσμημάτων έγκειται στο κείμενο και τις εικόνες που περνούν όλη τη διαδικασία, αν και εκτίθενται μόνο στις επιφάνειες - δίνοντας μια δελεαστική γεύση του βιβλίου από το οποίο προέρχονται.
25
Απρίλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 25
26
Απρίλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 25
Πηγή: http://www.athensvoice.gr/
27
Απρίλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 25
Λέσχη Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ Μέλος του Δικτύου Λεσχών "Ανάγνωσις"
Τώρα διαβάζουμε Δεκαετία του 30. Ο Έρβιν και η Μάγδα Ζόμερ ζουν μια ήσυχη, ευτυχισμένη οικογενειακή ζωή. Όλα όμως ανατρέπονται, όταν η επιχείρησή τους παίρνει την κάτω βόλτα, μετά την αποχώρηση της δραστήριας και δυναμικής Μάγδας. Η δυσμενής αυτή εξέλιξη κλονίζει τον γάμο τους συθέμελα και τελικά συνθλίβει τον Έρβιν, ο οποίος γυρίζει την πλάτη στην πραγματικότητα και καταφεύγει στο ποτό. Το αλκοόλ αμβλύνει ένα αίσθημα αδυναμίας που τον κατέτρυχε ανέκαθεν, του προσφέρει διαφυγή από την πεζή, απονεκρωμένη καθημερινότητα, που ασφυκτιά μέσα σ ένα σύστημα άτεγκτων γερμανικών κανόνων, και του αποκαλύπτει την απόλαυση που μπορεί να προσφέρει το ανοιξιάτικο ξύπνημα της φύσης αλλά και της καταπιεσμένης του σεξουαλικότητας. Παρασυρμένος από τη μέθη που του προκαλεί η ανακάλυψη πρωτόγνωρων εμπειριών, παραπαίοντας ανάμεσα στην ενοχή που συνεπάγεται η απώλεια της αστικής αξιοπρέπειας και στην ηδονή που νιώθει τσαλαπατώντας την, αποξενώνεται από το οικογενειακό και κοινωνικό του περιβάλλον· έρμαιο πλέον ενός ανεξέλεγκτου αλκοολισμού, θύμα των ανθρώπων του υποκόσμου που συναναστρέφεται, συλλαμβάνεται λόγω παραβατικής συμπεριφοράς και φυλακίζεται σε άσυλο.Περιγράφοντας τις ψυχικές μεταπτώσεις του ήρωα, ο συγγραφέας σκηνοθετεί με δεξιοτεχνία τη συνάντηση του τραγικού με το κωμικό, με φόντο το ζοφερό άσυλο, μικρογραφία μιας κοινωνίας που βυθίζεται στη φρίκη του Ναζισμού.
Hans Fallada O Χανς Φάλαντα (λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Rudolf Ditzen) γεννήθηκε το 1893 στο Γκράιφσβαλντ και πέθανε το 1947 στο Βερολίνο. Άσκησε διάφορα επαγγέλματα (τοπογράφος, λογιστής, νυχτοφύλακας, έμπορος δημητριακών και διαφημιστής). Μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο εργάστηκε ως μεταφραστής και δημοσιογράφος. Επηρεασμένος αρχικά από τον εξπρεσιονισμό, εμφανίζεται στα γράμματα το 1920 με το μυθιστόρημά του "Der junge Goedeschal". To 1926 καλύπτει ως δημοσιογράφος την περίφημη δίκη της εξέγερσης των αγροτών στο Neumunster. Από το πρακτικά της δίκης αυτής είναι εμπνευσμένο το μυθιστόρημά του "Bauern, Boyren und Bowbe"· Ο Φάλαντα προσχωρεί στο καλλιτεχνικό κίνημα "Νέα Αντικειμενικότητα" και ασπάζεται τον κοινωνικό νατουραλισμό με τη συνειδητή χρήση του απλού ύφους. Το 1932 κυκλοφορεί το μυθιστόρημά του "Kleiner Mann - was nun?" (αγγλ. έκδ. "Little Man, What Now?"), το οποίο περιγράφει την καθημερινή ζωή των προλεταριοποιημένων μικροαστών. Με το βιβλίο αυτό ο Φάλαντα αποκτά παγκόσμια φήμη. Αγοράζει τότε ένα αγρόκτημα στο Μέκλεμπουργκ και ασχολείται με την καλλιέργειά του. Ακολουθούν δώδεκα περίπου μυθιστορήματα και ένα βιβλίο με αυτοβιογραφικές αναμνήσεις. Ξεχωρίζουν το "Wolf unter Wolfen" (1932), μια ακριβής σκιαγράφηση του κοινωνικού χάους κατά τη διάρκεια της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, το "Wer einmal aus dem Blechnapf frisst?" (1934) και το "Der eiserne Gustav" (1938), μυθιστόρημα-ποταμός, μια τοιχογραφία της ζωής στο Βερολίνο από το 1914 έως το 1924, μια σκοτεινή και σκληρή περιγραφή της παρακμής και σταδιακής εξαθλίωσης των μικροαστικών στρωμάτων. Ο Φάλαντα εγκαταλείπει το αγρόκτημά του και εγκαθίσταται στο Βερολίνο, όπου τον Φεβρουάριο του 1947 πεθαίνει από υπερβολική δόση υπνωτικών, έχοντας ολοκληρώσει το μυθιστόρημα "Μόνος στο Βερολίνο" ("Jeder stirbt fur sich allein", αγγλ. μτφρ. "Every Man Dies Alone"), σχετικά με την πραγματική ιστορία του ζεύγους Otto και Elise Hampel, που εκτελέστηκαν από τους Ναζί, κατά τη διάρκεια του πολέμου, εξαιτίας της αντιφασιστικής τους δράσης. Το 1950 κυκλοφορεί το πιο προσωπικό του βιβλίο "Der Trinker" ("Ο πότης", αγγλ. έκδ. "The Drinker", 1944), μια βαθιά αυτοβιογραφική εξιστόρηση της ζωής με τους Ναζί. Ο Χανς Φάλαντα παρέμεινε δημοφιλής συγγραφέας στη Γερμανία και μετά το θάνατό του, ωστόσο ορισμένα από τα ανέκδοτα έργα του θεωρείται ότι χάθηκαν ή πουλήθηκαν, εν μέρει εξαιτίας της αμέλειας και εν μέρει εξαιτίας του εθισμού στα ναρκωτικά της δεύτερης γυναίκας και μοναδικής κληρονόμου του, Ulla Losch. Η ανάδυση του σημαντικού αυτού συγγραφέα από τη λήθη έγινε το 2009, όταν ο αμερικανικός εκδοτικός οίκος Melville House Publishing εξέδωσε και πάλι στα αγγλικά τα βιβλία του "Little Man, What Now?", "The Drinker" και "Every Man Dies Alone", που γνώρισαν, στη συνέχεια, μεταφράσεις σε πολλές γλώσσες.
28
ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ
ΑΝ το διάβασμα είναι για σας μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησης… ΑΝ πιστεύετε ότι το διάβασμα δεν είναι κατ’ ανάγκη μια μοναχική υπόθεση… ΑΝ αυτό που νιώθετε διαβάζοντας θέλετε να το μοιραστείτε και με άλλους… --------------------------Γίνετε μέλος σε μια από τις Λέσχες Ανάγνωσης που λειτουργούν στη Λεμεσό. ή Βρείτε κι άλλα άτομα που αγαπούν το διάβασμα και συγκροτείστε μια ομάδα, τα μέλη της οποίας θα συγκεντρώνονται μια φορά το μήνα και θα συζητούν γύρω από το βιβλίο που έχουν επιλέξει να διαβάσουν. Για περισσότερες πληροφορίες ως προς τον τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας μιας Λέσχης Ανάγνωσης μπορείτε να απευθυνθείτε στο Δίκτυο Λεσχών «Ανάγνωσις».
Παντελής Μάκη, τηλ: 99 667599 e-mail: pmakis@cytanet.com.cy www.bibliotropio.blogspot.com Αντώνης Κουντούρης, τηλ: 99 346424 e-mail: : a_c_kountouri@hotmail.com Κατερίνα Βοσκαρίδου, τηλ: 99 526772 e-mail: pyrion@primehome.com www.pyrion.blogspot.com
Με τη στήριξη