ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΔΕΛΤΙΟ 28–ΙΟΥΛΙΟΣ2014
` O Ηρακλής Πουαρό σε ολοκαίνουριο βιβλίο
Μεγάλοι συγγραφείς, κακοί πατέρες
Αβραάμ Β. Γεοσούα: «Καταλαβαίνεις έναν άνθρωπο από το ρούχο»
Οι κεραίες της εποχής μας
Βιβλιοπωλεία που αξίζει να επισκεφτούμε
O “φυλακισμένος” Κάφκα
Λέσχη Ανάγνωσης «Βιβλιοτρόπιο» Μέλος του Δικτύου Λεσχών «Ανάγνωσις» Επιλογή θεμάτων: Παντελής Μάκη
Αφιέρωμα: Χαμένοι στη μετάφραση
Περιεχόμενα
Σελ.
O Ηρακλής Πουαρό σε ολοκαίνουριο βιβλίο ............................................................................ 2 Εντοπίστηκαν 20 αδημοσίευτα ποιήματα του Πάμπλο Νερούδα σε κούτες με χειρόγραφα ............................................................................................................................... 3 Μεγάλοι συγγραφείς, κακοί πατέρες ....................................................................................... 4 Δίψα εξουσίας, απληστία του χρήματος… ................................................................................ 6 Αβραάμ Β. Γεοσούα: Καταλαβαίνεις έναν άνθρωπο από το ρούχο ......................................... 8 Περιορισμούς στα ιντερνετικά βιβλιοπωλεία βάζει η Γαλλία................................................. 11 Οι κεραίες της εποχής μας....................................................................................................... 12 Αφιέρωμα: Χαμένοι στη μετάφραση; ..................................................................................... 20 Βιβλιοπωλεία που αξίζει να επισκεφτούμε ............................................................................ 27 O “φυλακισμένος” Κάφκα ...................................................................................................... 30
Ιούλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο 28
Franchise βιβλίων; O Ηρακλής Πουαρό σε ολοκαίνουριο βιβλίο
Ένα απόγευμα του Φεβρουαρίου του 1929, ο Ηρακλής Πουαρό δειπνεί μόνος του σε ένα καφέ του Λονδίνου. Εκεί βλέπει μια γυναίκα που μοιάζει σα να «είδε τον Σατανά με τα μάτια της». Ο Πουαρό συστήνεται στην τρομαγμένη γυναίκα, η οποία του λέει ότι το όνομά της είναι Jennie. Η Jennie του λέει ότι κανείς δε μπορεί να τη βοηθήσει γιατί «είναι ήδη νεκρή» και ότι κανείς δεν πρέπει να ψάξει τον δολοφόνο της. «Το έγκλημα δεν πρέπει ποτέ να λυθεί», του λέει, και τον αφήνει με μια αινιγματώδη φράση: «κανείς δεν πρέπει να τους ανοίξει τα στόματα».
Ο Πουαρό και ο επιθεωρητής Edward Catchpool της Σκότλαντ Γιαρντ θυμούνται ξανά αυτή την φράση όταν δύο γυναίκες και ένας άντρας βρίσκονται δηλητηριασμένοι σε ένα ξενοδοχείο κοντά στο Piccadilly Circus, με ένα χρυσό μανικετόκουμπο μέσα στο στόμα τους. Αυτή είναι η συναρπαστική περιγραφή του νέου βιβλίου με ήρωα τον αγαπημένο Ηρακλή Πουαρό που θα κυκλοφορήσει τον Σεπτέμβριο του '14 από τη συγγραφέα μπεστ σέλερ Sophie Hannah μετά την έγκριση του ομίλου που διαχειρίζεται το πνευματικό έργο της Αγκάθα Κρίστι. Η αναβίωση δημοφιλών franchise βιβλίων είναι μια νέα τάση στη λογοτεχνία. Πέρυσι ο William Boyd έγραψε ένα νέο βιβλίο Τζέιμς Μποντ και πρόσφατα εγκρίθηκε νέο βιβλίο με τον Σέρλοκ Χολμς, το οποίο ανατέθηκε στον Anthony Horowitz. O Πουαρό ήταν πρωταγωνιστής σε 45 αστυνομικές ιστορίες της θρυλικής Αγκάθα Κρίστι, με πιο διάσημη το «Έγκλημα στο Όριεντ Εξπρές». Πηγή: www.lifo.gr
2
Ιούλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο 28
Εντοπίστηκαν 20 αδημοσίευτα ποιήματα του Πάμπλο Νερούδα σε κούτες με χειρόγραφα Πρόκειται να δημοσιευτούν στη Λατινική Αμερική στο τέλος της χρονιάς
Oι συνεργάτες του ιδρύματος Πάμπλο Νερούδα στη Χιλή εντόπισαν ανάμεσα στο αρχείο με τα χειρόγραφα του μεγάλου ποιητή 20 άγνωστα και αδημοσίευτα ποιήματά του. Τα ποιήματα βρέθηκαν σε κούτες με προσωπικά χειρόγραφα του νομπελίστα κατά τη διάρκεια αρχειοθέτησης του υλικού και ανάμεσα σε άλλες χειρόγραφες σημειώσεις. Οι εμπειρογνώμονες επιβεβαιώνουν την αυθεντικότητα τους και χρονολογούν τη συγγραφή των περισσότερων μετά το 1956 ενώ η ανακοίνωση του ιδρύματος ανέφερε πως όλα τα έγγραφα είναι σε εξαιρετική ποιότητα και κατάσταση. Έξι από αυτά πραγματεύονται την αγάπη και τον έρωτα, ενώ τα υπόλοιπα έχουν ποικίλη θεματολογία. Και τα 20 αυτά νέα ποιήματα ανακοινώθηκε πως θα δημοσιευτούν εντός του έτους στη Λατινική Αμερική και έως το 2015 στην Ισπανία ενώ όπως αναφέρει η El Pais ακόμη δεν έχει προγραμματιστεί αγγλική μετάφραση. Η ίδια εφημερίδα εξασφάλισε και αναδημοσιεύει ένα μικρό απόσπασμα από το πολύτιμο αυτό υλικό:"Reposa tu pura cadera y el arco de flechas mojadas / extiende en la noche los pétalos que forman tu forma." Πηγή: www.lifo.gr
3
Ιούλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο 28
Μεγάλοι συγγραφείς, κακοί πατέρες Της Κατερίνα Σχινά
Τζων Απντάικ
Ο Γκράχαμ Γκρην διατεινόταν ότι κάθε συγγραφέας πρέπει να έχει στην καρδιά του ένα κομμάτι πάγο. Ο Λ. Τολστόι ανησυχούσε όταν περνούσε ευχάριστα ανάμεσα στους οικείους του ( “Η οικογενειακή ευτυχία με απορροφά ολοκληρωτικά και είναι αδύνατον να κάνω οτιδήποτε άλλο”, έγραφε στο ημερολόγιό του το 1863). Ο τρυφερός Τσέχωφ αστειευόταν λέγοντας ότι θα προτιμούσε μια σύζυγο, “η οποία, όπως το φεγγάρι, δεν θα εμφανιζόταν στον ουρανό μου κάθε μέρα”. Και ο Τζωρτζ Στάινερ υποστηρίζει ανενδοίαστα ότι “η φιλοσοφία, ο στοχασμός, η δημιουργία είναι ασύμβατα με την οικογενειακή ζωή”. Ξεφυλλίζοντας το συλλογικό έργο «Ζώντας με ένα συγγραφέα» (επιμέλεια Dale Salwak, εκδόσεις Palgrave Macmillan) διαπιστώνουμε ότι η πλειονότητα των συγγραφέων και των οικείων τους θα συμφωνούσε με τον αφορισμό του Στάινερ. Στο βιβλίο, φίλοι, παιδιά και σύζυγοι συγγραφέων καταθέτουν τις εμπειρίες από τη ζωή τους κοντά σε ανθρώπους της γραφής, αναμνήσεις που αποκαλύπτουν την αποθάρρυνση, την καταπίεση, ακόμη και την ακύρωση όσων μοιράστηκαν την ίδια στέγη με τους «εγωϊστές, αλαζόνες, σκληρούς, ματαιόδοξους, μελοδραματικούς» γραφιάδες της σύγχρονης λογοτεχνίας. Και κάποιοι συγγραφείς κάνουν την αυτοκριτική τους και προβάλλουν τα δικαιολογητικά τους. Ο Τζων Απντάικ, ας πούμε, παραδέχεται πως, μολονότι εργαζόταν στο σπίτι και θα μπορούσε να αφιερώνει περισσότερη ώρα στα παιδιά του, το απέφευγε επιμελώς, φοβούμενος ότι η ενασχόληση μαζί τους θα τον αποσπούσε από το έργο του. «Ήμουν αρκετά κοντά τους», σημειώνει, «όμως σήμερα αναρωτιέμαι: ήμουν πραγματικά ελεύθερος; Η δουλειά του συγγραφέα είναι παράξενη, χαώδης· ποτέ δεν τελειώνει και τον περισσότερο καιρό τον αναγκάζει να μην είναι ποτέ πραγματικά παρών εκεί που βρίσκεται». Ο γιος του Ντέιβιντ, συγγραφέας και ο ίδιος, συμφωνεί. «Δεν γράφεις κάθε χρόνο ένα βιβλίο 400-500 σελίδων, αν διασπάσαι κάθε τόσο», υπογραμμίζει.
Ίσως η κατανόηση του Ντέιβιντ Απντάικ να οφείλεται στο ότι γράφει και ο ίδιος – τα περισσότερα τέκνα συγγραφέων, ωστόσο, δεν την συμμερίζονται. Στο βιβλίο της “Home before 4
Ιούλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο 28
dark” η Σούζαν Τσίβερ μιλάει για τη μεταμόρφωση του πατέρα της Τζων Τσίβερ μετά την πανηγυρική καθιέρωση του ως συγγραφέα ύστερα από το National Book Award και την επίσημη υποδοχή του στον Λευκό Οίκο· παραθέτει, μάλιστα, ένα απόσπασμα από το ημερολόγιο του Τσίβερ στο οποίο ο συγγραφέας υποδύεται την κόρη του η οποία του εκφράζει τα παράπονά της: “Αφότου έβαλαν τη φωτογραφία του μπαμπά στο εξώφυλλο του Time, σαν να έχασε κάτι… Μια φορά θύμωσα μαζί του και του είπα ότι δεν το θεωρώ και τόσο σπουδαίο που η μούρη του ήταν στο Time… Πλήγωσα τα αισθήματά του, είναι φανερό…” Ο πληγωμένος πατέρας, ωστόσο, δεν μπορεί να συγκριθεί με την τραυματισμένη κόρη. Στο βιβλίο της “Reading my father”, η Αλεσάντρα Στάιρον, κόρη του Γουίλιαμ Στάιρον, εκμυστηρεύεται ότι σ’ όλη την παιδική της ηλικία προσπαθούσε να είναι αόρατη όταν ο πατέρας της ήταν σπίτι και έγραφε, κυρίως επειδή καταλαμβανόταν συχνά από εκρήξεις βίαιου θυμού όταν κάποια παράγραφος του αντιστεκόταν: “Ήταν πολύπλοκη υπόθεση το να αποφεύγω την οργή του πατέρα μου… Ο θυμός του άλλοτε ήταν κωμικός – μια φορά τον είδα να καταριέται, να μασάει και να εκτοξεύει στην άλλη άκρη του δωματίου ένα στυλό που το μελάνι του είχε στεγνώσει – και άλλοτε αναπάντεχα τρομακτικός”. Αλλά δεν ήταν μόνο ο θυμός, ήταν και η θέση που επιφύλασσε, αυτός ο ιδιοφυής καταθλιπτικός, στα μέλη της οικογένειάς του: “Νομίζω ότι ο Μπαμπάς έβαζε τα βιβλία του στην ίδια κατηγορία με τα τέσσερα ολοζώντανα παιδιά του. Μας αντιμετώπιζε όλους με στοργή, καμιά φορά μας καμάρωνε. Όμως η καρδιά του ήταν δοσμένη στο Μυθιστόρημα”, γράφει η Στάιρον. Όσο για τη μητέρα της, εκείνη “υποβίβαζε συνεχώς τον εαυτό της και τις δυνατότητές της, αφού για τον πατέρα μου η δική της δουλειά ήταν ανούσια ενώ η δική του άκρως σημαντική. Εκείνος έγραφε και εκείνη δακτυλογραφούσε τα κείμενά του”. Εδώ η Αλεσάντρα Στάιρον συναντιέται με την Τζούντι Κάρβερ, κόρη του νομπελίστα Γουίλιαμ Γκόλντινγκ, η οποία εκμυστηρεύεται στον Ντέιλ Σάλγουοκ το πώς η έξυπνη και πανέμορφη μητέρα της Αν, υπέταξε τη ζωή της στις φιλοδοξίες του πατέρα της, μόνο και μόνο για να βρεθεί στο περιθώριο, παραγνωρισμένη και αγνοημένη, όταν εκείνος κατέκτησε τη φήμη. «Στην αρχή η μητέρα μου ήταν εκείνη που θαύμαζαν οι πάντες», θυμάται η Κάρβερ. «Εκείνη ήταν η επιτυχημένη και ο πατέρας μου ο τυχερός που είχε καταφέρει να την κερδίσει, όντας μια «μάλλον πληκτική προσωπικότητα», σύμφωνα με τη δική του διατύπωση. Όμως, στα 1960, ο πατέρας μου είχε γίνει διάσημος κι εκείνη είχε υποκαταστήσει τους στόχους της με τους δικούς του, εγκαταλείποντας το επάγγελμά της, ζώντας στη σκιά του. Οι νέοι φίλοι του την αντιμετώπιζαν σαν να ήταν αόρατη, ενώ δημοσιογράφοι, αναγνώστες και πανεπιστημιακοί κατέκλυζαν τον πατέρα μου με υπέρμετρη, μάλλον ανώφελη γι’ αυτόν, κολακεία». Η “ανώφελη κολακεία” των ομοτέχνων είναι εκείνη που επίσης δαιμονίζει τον γιο του Σολ Μπέλοου, Γκρεγκ, μια και θεωρεί ότι ο πατέρας του “διεφθάρη από την υπερβολική δημοσιότητα”. Ο Γκρεγκ Μπέλοου, παραμελημένος γιος ενός πατέρα που εγκατέλειψε πολύ γρήγορα την οικογένειά του και διατήρησε με τον ίδιο μια σχέση τυπική με “σποραδικές συναντήσεις και επουσιώδεις συζητήσεις”, μοιάζει να προσπαθεί ακόμη να “κάνει την μετάβαση από την οδύνη στην αποδοχή”. Ψυχοθεραπευτής ο ίδιος, 70 ετών σήμερα, στο βιβλίο του “Saul Bellow’s heart” περιγράφει έναν πατέρα που “επέλεξε μια ζωή αφιερωμένη σε 5
Ιούλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο 28
ένα μοναδικό σκοπό, τη λογοτεχνία, και ένα βιοτικό σχήμα εγωπαθούς συμπεριφοράς που αδιαφορούσε για τους πάντες γύρω του” – και εμφανίζεται μέσα στο απομνημόνευμά του, όπως έγραψε ο James Wood στο περιοδικό New Yorker, σαν ένα χολωμένο, πεισμωμένο παιδί που εκλιπαρεί την προσοχή, γνωρίζοντας ωστόσο ότι η προσδοκία του δεν θα εκληρωθεί ποτέ. Άρα πατρότητα και συγγραφή είναι έννοιες ασύμβατες; Κάθε άλλο. Υπήρξαν στοργικοί πατέρες και δοτικοί σύζυγοι, ανάμεσα στους συγγραφείς. Όμως, όταν διαβάζουμε τις μελαγχολικές ενθυμήσεις γόνων μεγάλων ανδρών, δεν μπορούμε να μη θυμηθούμε την αποστροφή του Γουίλιαμ Φώκνερ προς την κόρη του “Κανένας δεν θυμάται τις κόρες του Σαίξπηρ” ή την, αμβλυμένη από τον χρόνο πικρία της Μαρίνας Καραγάτση απέναντι σε έναν απαιτητικό πατέρα που δεν της χάρισε ποτέ εκείνο που περισσότερο από όλα επιθυμούσε: την ανεπιφύλακτη αποδοχή του. Πηγή: http://www.oanagnostis.gr/
Δίψα εξουσίας, απληστία του χρήματος Νέα μετάφραση για το μυθιστόρημα του Χάμετ που άλλαξε εκ βάθρων την αστυνομική λογοτεχνία
Tο να διαβάζει και να ξαναδιαβάζει κανείς έργα που έχουν γραφτεί τον περασμένο αιώνα, εκεί γύρω στο 1930, όταν το μεγάλο χρηματιστηριακό κραχ του 1929 τροφοδότησε με ιδέες την 6
Ιούλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο 28
αμερικανική λογοτεχνία, είτε τη «σοβαρή» (βλέπε τα Σταφύλια της οργής του Τζον Στάινμπεκ) είτε τη «λαϊκή» των pulp περιοδικών, όπως η Black Mask, αποτελεί αναγνωστική απόλαυση. Η έκδοση του μυθιστορήματος του Χάμετ Το γυάλινο κλειδί που κυκλοφόρησε το 1931, ενώ είχε δημοσιευτεί έναν χρόνο νωρίτερα στο προαναφερθέν περιοδικό, θα χαροποιήσει τους αναγνώστες, δεδομένου ότι η τελευταία μετάφραση του βιβλίου στην ελληνική γλώσσα έγινε το 1989. Το μυθιστόρημα δεν είναι τόσο γνωστό όσο το Γεράκι της Μάλτας με ήρωα τον εμβληματικό ιδιωτικό Σαμ Σπέιντ, ούτε τόσο βίαιο όσο Ο κόκκινος θερισμός με ήρωα τον επίσης ιδιωτικό ντετέκτιβ Κοντινένταλ Οπ. Εντάσσεται όμως στα μυθιστορήματα που άλλαξαν εκ βάθρων την αστυνομική λογοτεχνία. Ο ήρωας στο Γυάλινο κλειδί, ο Νεντ Μπόμοντ, δεν είναι ιδιωτικός ντετέκτιβ, δεν έχει δικό του γραφείο, συνεργάζεται όμως με τον περιφερειακό εισαγγελέα ως ειδικός ερευνητής. Χαρτοπαίκτης, ιπποδρομιάκιας, μ' ένα όπλο στην τσέπη, ο Μπόμοντ καπνίζει πούρο και πίνει ουίσκι, προσπαθώντας να βοηθήσει τον φίλο του, τον Πολ Μάντβιγκ, επιχειρηματία που κατασκευάζει δημόσια έργα (στην ουσία, ελέγχει μια πόλη στην Ανατολική Ακτή), ο οποίος κατηγορείται ότι δολοφόνησε τον γιο του γερουσιαστή Ραλφ Χένρι. Οι εκλογές πλησιάζουν και ο επιχειρηματίας πρόκειται να συνδράμει τον γερουσιαστή στην επανεκλογή του και ταυτόχρονα να συμπεθεριάσει μαζί του, καθώς συνδέεται αισθηματικά με την κόρη του. Ολοι, φίλοι και εχθροί, ακόμα και η ίδια του η κόρη, θεωρούν τον Μάντβιγκ ένοχο, εκτός από τον Μπόμοντ που ρισκάρει τη ζωή του για να αποκαλύψει την αλήθεια. Οι βασικοί ήρωες του μυθιστορήματος ανήκουν στην καλή κοινωνία, στην «άρχουσα τάξη», όπως θα έλεγε και ο Ντάσιελ Χάμετ, μέλος του κομμουνιστικού κόμματος των ΗΠΑ, στόχος της αντικομμουνιστικής εκστρατείας του γερουσιαστή Τζόζεφ Μακ Κάρθι. Είναι ένα διαχρονικό μυθιστόρημα (μεταφέρθηκε δύο φορές στον κινηματογράφο, το 1935 και το 1942), που ταιριάζει σε όλες τις χώρες και όλες τις εποχές, ένα μυθιστόρημα με γενναίους άνδρες και ερωτεύσιμες γυναίκες, όπου καταδικάζεται η απληστία του χρήματος και εκθειάζεται η ανδρική φιλία. Πηγή: http://www.tovima.gr/
7
Ιούλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο 28
Αβραάμ Β. Γεοσούα: Καταλαβαίνεις έναν άνθρωπο από το ρούχο
«Η εβραϊκή εμπειρία μάς έχει επιτρέψει να βρεθούμε σε πολλά μέρη». Καθώς ετοιμάζεται να έρθει στην Αθήνα για να μιλήσει στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών για το έργο του και το τελευταίο βιβλίο του «Ρετροσπεκτίβα» (εκδόσεις Πόλις), ο Αβραάμ Β. Γεοσούα μιλάει για τους ισραηλινούς συμπατριώτες του οι οποίοι βρίσκουν διέξοδο στον κόσμο και στις χώρες καταγωγής τους μέσα από το «ανοιχτό σύνορο που είναι η θάλασσα». Η Ελλάδα, λοιπόν, του είναι γνώριμη καθώς οι πρόγονοι της εγκατεστημένης από τον 19ο αιώνα σεφαραδίτικης οικογένειας του πατέρα του στο Ισραήλ κατάγονταν από τη Θεσσαλονίκη. Παρά τα 78 του χρόνια, ανυπομονεί για το νέο του ταξίδι, «μακριά από την αγωνία των ειδήσεων και της μέρας που θα ξημερώσει» σε μια χώρα σε πόλεμο με τους γείτονές της αλλά και με τον ίδιο της τον εαυτό. Όπως περίπου έκανε και ο ήρωάς του βιβλίου του, ο καταξιωμένος σκηνοθέτης Γιαΐρ Μόζες, όταν ταξίδεψε στην Ισπανία για να παρευρεθεί σε ένα αναδρομικό αφιέρωμα στο έργο του, για να βρεθεί τελικά αντιμέτωπος με το παρελθόν και τις επιλογές του.
8
Ιούλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο 28
Γιατί βρέθηκε το έργο «Caritas romana» («Ρωμαϊκή ευσπλαχνία») στο επίκεντρο του βιβλίου σας; «Είδα τον πίνακα στον τοίχο του ξενοδοχείου στο Σαντιάγο ντε Κομποστέλα, όπου βρέθηκα για να παραλάβω ένα μικρό λογοτεχνικό βραβείο. Αμέσως μου τράβηξε την προσοχή: "Ποιος είναι αυτός ο ηλικιωμένος φυλακισμένος με τα χέρια δεμένα πισθάγκωνα και ποια είναι αυτή η νεαρή γυναίκα που του προσφέρει το στήθος της για να θηλάσει;". Μετά ανακάλυψα στο Internet ότι αυτή η αμφίσημη εικόνα είναι μια ιστορία ευσπλαχνίας η οποία χρονολογείται στο 30 μ.Χ. στη Ρώμη, την έχει καταγράψει ο Βαλέριος Μάξιμος και έχει αντιγραφεί από πολλούς ζωγράφους και γλύπτες. Στο βιβλίο μου το συμπεριέλαβα ως τη σκηνή μιας ταινίας που στάθηκε η αφορμή για τη ρήξη ανάμεσα στον σκηνοθέτη και στον σεναριογράφο. Η αντιπαράθεσή τους έχει και ένα δεύτερο επίπεδο, γιατί ο ένας προέρχεται από τα προνομιούχα κοινωνικά στρώματα και ο άλλος από το περιθώριο της κοινωνίας. Το βιβλίο οδεύει προς την επίλυση αυτής της παρεξήγησης και θα μπορούσε να ιδωθεί ως η πορεία για τη συμφιλίωση και την αναζήτηση της νέας ταυτότητας του Ισραήλ».
Οπότε δεν είναι τυχαίο που ο ένας είναι Εβραίος Ασκενάζι και ο άλλος Σεφαραδίτης… «Οχι. Ο Σεφαραδίτης είναι πιο ευαισθητοποιημένος απέναντι στους κινδύνους που ενέχει η ενδυνάμωση του θρησκευτικού κράτους έναντι του κοσμικού. Ο Ασκενάζι ως μέλος της ελίτ και οπαδός της κοσμικότητας δεν αντιλαμβάνεται πλήρως ότι η θρησκεία αποκτά συνεχώς έδαφος και δεν ξέρει πώς να αντιμετωπίσει αυτή την απειλή. Γιατί οι Ασκενάζι και οι Σεφαραδίτες πρέπει να συμμαχήσουν για να πολεμήσουν τον θρησκευτικό φανατισμό - οι εξτρεμιστές που κατοικούν στη Δυτική Οχθη είναι θρησκευόμενοι - για την ενδυνάμωση αυτού που εγώ αποκαλώ "μεσογειακή ταυτότητα". Είναι σημαντικό γιατί έτσι θα μπορέσουμε να ξεφύγουμε από την αμερικανοποίηση του Ισραήλ. Η τύχη μας δεν μπορεί να ρυθμίζεται από τη Νέα Υόρκη. Πρέπει να αναζητήσουμε μια νέα συμμαχία μεσογειακού τύπου η οποία να είναι ανοιχτή στους Αραβες αλλά και στην Τουρκία, στην Ελλάδα και στη Νότια Ιταλία και στη Βόρεια Αφρική».
Το βιβλίο πάντως ανατέμνει πρωτίστως τη σχέση του δημιουργού με το έργο τέχνης του, εν προκειμένω ενός κινηματογραφιστή με τις πρώιμες ταινίες του. «Ναι, και ο λόγος που θέλησα να διερευνήσω αυτή τη σχέση μέσα από τον κινηματογράφο είναι επειδή στην Εβδομη Τέχνη υπάρχει ο διαχωρισμός ανάμεσα στον σεναριογράφο και στον σκηνοθέτη. Σε συμβολικό επίπεδο πρόκειται για τις δύο κυρίαρχες δυνάμεις οι οποίες ενυπάρχουν σε κάθε δημιουργό. Από τη μια το συναίσθημα, η αίσθηση της ιστορίας που γεννιέται, και από την άλλη η αποτελεσματικότητα που τα βάζει όλα αυτά σε τάξη για να τα μεταφέρει στο κοινό.
9
Ιούλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο 28
Από τη μια θέλεις να ακολουθήσεις τη φαντασία σου και από την άλλη ξέρεις ότι πρέπει να την τοποθετήσεις σε ένα πλαίσιο. Αυτά τα δύο στοιχεία είναι διαρκώς σε ανελέητη σύγκρουση. Γενικά μου αρέσει να λέω ότι ο συγγραφέας είναι και ηθοποιός, σεναριογράφος, σκηνοθέτης, διευθυντής φωτογραφίας. Όλες αυτές τις δημιουργικές δυνάμεις τις ανέσυρα από μέσα μου και τις μοίρασα στους χαρακτήρες μου για να δω πώς θα αλληλεπιδράσουν».
Το ίδιο ισχύει και για τη μούσα του σκηνοθέτη, την ηθοποιό που είναι ένα «πρόσωπο», «μια γυναίκα όχι με σάρκα και οστά αλλά μια μορφή γυναίκας»; «Ξέρετε, όταν ρωτούσαν τον Φλομπέρ ποια είναι η μαντάμ Μποβαρί, εκείνος έλεγε: "Εγώ". Ενα άτομο από το δημιουργικό σου σύμπαν είναι προέκταση του εαυτού σου, δεν είναι ένα διαφορετικό άτομο. Ο Ινγκμαρ Μπέργκμαν είχε σχέσεις με πολλές γυναίκες ηθοποιούς γιατί τις θεωρούσε ένα κομμάτι του εαυτού του. Υπό αυτή την έννοια ήθελα να διερευνήσω τι σημαίνει να δημιουργείς ένα πρόσωπο στη λογοτεχνία. Μόλις ολοκλήρωσα το νέο βιβλίο μου και η ηρωίδα είναι 40 χρόνων περίπου. Εδώ και δυόμισι χρόνια τη "διαβάζω" και μπορώ να δω βέβαια ότι είναι διαφορετική από εμένα, από την άλλη όμως της δίνω ζωή από τη δική μου ζωή και εμπειρία και ταυτότητα. Είναι μια μορφή και όχι ένα άτομο».
Εσείς επιστρέψατε στα πρώτα σας βιβλία; Τα βρήκατε κι εσείς περισσότερο συμβολικά, με σουρεαλιστική διάθεση, όπως ο σκηνοθέτης τις ταινίες του; «Ναι. Στα τέλη της δεκαετίας του '50 είχα εκδώσει δύο βιβλία διηγημάτων αναλόγου ύφους. Ήταν η τάση τότε στην παγκόσμια λογοτεχνία αλλά και στον κινηματογράφο για το συμβολικό, το σουρεαλιστικό είδος γραφής. Θυμηθείτε τον Μπουνιουέλ, τον Μπέκετ και τον Ιονέσκο με τους κρυπτικούς διαλόγους, τον Καμύ ή τον Κάφκα, ο οποίος είχε αρχίσει να αναγνωρίζεται ως μείζονος σημασίας για την παγκόσμια λογοτεχνία. Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος είχε προκαλέσει ένα βαθύ τραύμα και ο κόσμος είχε χάσει την πίστη του στην επικοινωνία. Το γράψιμό μου στην αρχή ήταν αναλόγου ύφους γιατί ήθελα να κατανοήσω τον κόσμο εκτός Ισραήλ. Όπως λέει και ο ήρωάς μου, "ήταν ένα είδος αντίστασης στον φανατισμό που είχε αναδυθεί από τη θρησκεία". Μολονότι η γραφή μου είναι πλέον ρεαλιστική, υπάρχουν ψήγματα αυτής της παλιάς τάσης, ιδιαίτερα έκδηλα στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου, όπου το φινάλε έχει έναν εξωπραγματικό, σουρεαλιστικό χαρακτήρα».
10
Ιούλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο 28
Όπως ακριβώς εξακολουθείτε να θέτετε ερωτήματα που αφορούν την ηθική που διέπει τις πράξεις των ηρώων σας. «Κοιτάξτε, είμαι παντρεμένος με ψυχαναλύτρια. Ποτέ δεν στέκομαι μόνο στην επιφάνεια των πραγμάτων. Πάντα θα σκεφθώ ποια μπορεί να είναι τα κρυμμένα επίπεδα πίσω από τη συμπεριφορά ενός ατόμου. Αυτά τα "επίπεδα" με ακολουθούν και στο γράψιμο. Δεν θέλω να γράφω βιβλία που τα έχουν αλώσει η πλοκή, η δράση και η επιφανειακότητα. Δεν μπορώ να πω ότι το καταφέρνω πάντα, αλλά με ενδιαφέρουν τα σύμβολα που μπορεί να είναι παρόντα ακόμη και σε πολύ μικρές λεπτομέρειες. Πιστεύω ότι μπορείς να καταλάβεις ορισμένα πράγματα για έναν άνθρωπο κοιτώντας το ρούχο που φοράει: μια ιδέα από τον χαρακτήρα του, τη φιλοδοξία του, τις αθέατες ματαιώσεις του». Πηγή: http://www.tovima.gr/
Περιορισμούς στα ιντερνετικά βιβλιοπωλεία βάζει η Γαλλία
Την ώρα που η Ελλάδα καταργεί την ενιαία τιμή στο βιβλίο, η Γαλλία όχι απλώς τη διατηρεί, αλλά την περιφρουρεί με περαιτέρω θεσμικές παρεμβάσεις. Με νόμο που ψήφισε το γαλλικό κοινοβούλιο με ευρεία πλειοψηφία, απαγορεύεται στα ιντερνετικά βιβλιοπωλεία (εξού και ο νόμος αποκαλείται «αντι-Amazon») να στέλνουν τις παραγγελίες στο σπίτι χωρίς έξοδα αποστολής και ταυτόχρονα να κάνουν την επιτρεπτή έκπτωση πάνω στην ενιαία τιμή (στη Γαλλία είναι μέχρι 5%, ενώ στην Ελλάδα ήταν μέχρι 10%). Αυτό γίνεται για να μην στραγγαλιστεί το δίκτυο των βιβλιοπωλείων από online επιχειρήσεις όπως η Amazon. Γιατί, 11
Ιούλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο 28
όταν γίνεται η επιτρεπτή έκπτωση, η δωρεάν αποστολή θεωρείται επιπλέον έκπτωση και, άρα, καταστρατήγηση του νόμου της ενιαίας τιμής. Είναι χαρακτηριστικό ότι το κείμενο του νόμου κατατέθηκε από την αντιπολίτευση, το συντηρητικό κόμμα UMP. Όπως είπε, όμως, η υπουργός Πολιτισμού (προερχόμενη από το σοσιαλδημοκρατικό κόμμα) Ορελί Φιλιπετί: «Το επιβεβαιώνουμε για μία ακόμα φορά, οι νόμοι που αφορούν την οικονομία του βιβλίου προκαλούν πάντα συναίνεση, για να μην πω ομοφωνία. Είναι σημάδι βαθιάς πρόσδεσης του έθνους στο βιβλίο». Πηγή: http://www.tanea.gr/
Οι κεραίες της εποχής μας O Ανταίος Χρυσοστομίδης έχει γνωρίσει τους μεγαλύτερους συγγραφείς της εποχής μας Της Κορίνας Φαρμακόρη
Διάβασα πως αποφασίσατε να ξεκινήσετε να κάνετε την εκπομπή γυρίζοντας από μία εκδρομή στη Δρέσδη. Ναι, ήμουν με τον φίλο μου τον Γιώργο τον Μπράμο σε ένα ταξίδι στη Γερμανία. Ήταν σύμβουλος προγράμματος στην ΕΡΤ τότε και συζητούσαμε ότι οι εκπομπές βιβλίου συνήθως, έτσι όπως γίνονταν, δεν εκμεταλλεύονταν το κυρίαρχο χαρακτηριστικό της τηλεόρασης, την 12
Ιούλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο 28
εικόνα, και είχαμε πάντα την αίσθηση ότι απευθύνονταν σε επαΐοντες, σε ανθρώπους, δηλαδή, που διαβάζουν πολύ σοβαρή λογοτεχνία. Εγώ του έλεγα την άποψή μου ότι το βιβλίο πρέπει να το φέρεις στον κόσμο χωρίς να κάνεις εκπτώσεις, δηλαδή να προτείνεις καλά βιβλία και μεγάλους συγγραφείς αλλά με έναν τρόπο που και να εκμεταλλεύεται την εικόνα και να μην απευθύνεται σε ορισμένους διανοούμενους μονάχα, γιατί οι συγγραφείς και η λογοτεχνία δεν απευθύνονται στους λίγους – η λογοτεχνία, ακόμα και η βαριά, η σοβαρή, απευθύνεται σε ένα πλατύτερο κοινό. Αυτός είναι ο λόγος που στο εξωτερικό οι καλοί συγγραφείς πουλάνε, και μάλιστα περισσότερο από εδώ. Δηλαδή, παντού υπάρχουν Μαντάδες και Δημουλίδες, σε όλο τον κόσμο υπάρχουν τέτοιοι συγγραφείς, αλλά η αναλογία δεν είναι αυτή που υπάρχει στην Ελλάδα κι αυτό ίσως οφείλεται στο γεγονός ότι η καλή λογοτεχνία προτείνεται σε λίγους. Αυτό, λοιπόν, από την αρχή το είχα κουβεντιάσει και με τη Μικέλα τη Χαρτουλάρη και όταν το ποτάμι μπήκε στην κοίτη του είπαμε ότι αυτό θα έχουμε ως λογική γι' αυτό και δεν συζητάμε μόνο για λογοτεχνία μαζί τους. Πόσο εύκολο ήταν να σας εμπιστευθούν οι συγγραφείς; Λέτε στον πρόλογο του πρώτου βιβλίου ότι ξεκινάτε τη διαδικασία για να τους συναντήσετε με ένα e-mail και τελειώνετε με ένα μπουκάλι ούζο για δώρο. Στην αρχή, για να είμαι ειλικρινής, χρησιμοποίησα όλους τους σπουδαίους, διάσημους φίλους μου, δηλαδή ανθρώπους που τους ήξερα, με ξέρανε, μου είχαν εμπιστοσύνη. Εδώ βοήθησε και η δουλειά μου στον Καστανιώτη, το ότι είμαι τόσα χρόνια υπεύθυνος ξένης λογοτεχνίας. Όταν όμως ξεκινάς με ονόματα όπως ο Άμος Οζ, ο Αντόνιο Ταμπούκι, ο Τζον Μπάνβιλ, ο Αντόνιο Φουέντες και ο Μάριο Βάργκας Λιόσα, όλα είναι πιο εύκολα μετά. Πρώτον, γιατί αυτοί, επειδή είναι και φίλοι, σε βοηθάνε και, δεύτερον, γιατί τα ονόματά τους γίνονται μαγνήτης για τους επόμενους. Πώς αποφασίσατε να μεταφέρετε τις εκπομπές σε βιβλίο; Έκανα μερικές απλές σκέψεις. Η πρώτη σκέψη είναι ότι λέγονται πάρα πολύ σοβαρά πράγματα σε αυτές τις συνεντεύξεις και ήθελα να αποτυπωθούν στο χαρτί, να υπάρχει ένα scriptamanent, γιατί όλα αυτά τα υπέροχα πράγματα που λένε αυτοί οι συγγραφείς δεν είναι κάτι που θα το διαβάσεις μια φορά, το κλείνεις και το βάζεις στη βιβλιοθήκη. Αν θέλεις, να μπορείς να επανέρχεσαι ξανά και ξανά. Το δεύτερο ήταν ότι πολλές φορές ηθελημένα κάνουμε παρόμοιες ερωτήσεις, ώστε να μπορεί ο τηλεθεατής και μετέπειτα ο αναγνώστης να κάνει συγκρίσεις, δηλαδή πώς βλέπει ο Τζον Λε Καρέ τη λογοτεχνία και πώς ο Ουμπέρτο Έκο. Αυτό το παιχνίδι μου άρεσε, το παιχνίδι των συγκρίσεων, και έπρεπε να είναι γραπτό, γιατί άλλο είναι να δεις μια εκπομπή που παρακολούθησες πριν από τρεις μήνες και άλλο να έχεις το βιβλίο και να πηδάς απλώς κεφάλαια για να δεις τι είπαν για το ίδιο θέμα δύο συγγραφείς. Τρίτον, υπάρχουν πάντα πράγματα που δεν φαίνονται στον τηλεοπτικό φακό, και επειδή εκείνη την ώρα δεν έχεις αναμμένη την κάμερα αλλά και επειδή τα πιο ενδιαφέροντα πράγματα λέγονται offcamera. Τέταρτο, και πολύ σημαντικό για μένα, είναι ότι ήθελα να μεταφέρω αυτή την πολύ σημαντική εμπειρία –γιατί ελάχιστοι άνθρωποι στον κόσμο έχουν κάνει τόσο πολλές συνεντεύξεις με τόσο
13
Ιούλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο 28
σημαντικούς συγγραφείς– στους ανθρώπους που αγαπάνε τη λογοτεχνία, που διαβάζουν, αλλά ταυτόχρονα ήθελα να δώσω και τα προσωπικά μου συναισθήματα, τις εντυπώσεις...
Ο Ανταίος Χρυσοστομίδης, o Ίρβιν Γιάλομ, η Μικέλα Χαρτουλάρη και ο σκηνοθέτης Γιώργος Κορδέλας.
Ο Ευγενίδης, ένα από τα γνωστά στο ελληνικό κοινό ονόματα, εμφανίζεται στο δεύτερο βιβλίο σας. Όπως λέτε, δεν σας άρεσε... Μου φάνηκε πολύ Αμερικανός, δεν είναι καθόλου Έλληνας – πολύ παραπάνω Έλληνας είναι ο Τζορτζ Πελεκάνος. Δεν ήταν, όμως, αυτό που με ενόχλησε, αλλά το ότι έχει πολύ αμερικάνικες σκέψεις για τη λογοτεχνία. Είναι της άποψης ότι το επάγγελμα του συγγραφέα είναι σαν όλα τα άλλα, για μένα δεν είναι έτσι. Ας πούμε, λέει ότι η Μπάρμπαρα Στρέιζαντ, ως δημόσιο πρόσωπο, έχει το δικαίωμα να λέει στην τηλεόραση την άποψή της για τον πόλεμο του Ιράκ, ενώ ένας συγγραφέας δεν ενδιαφέρει κανέναν. Αυτά είναι αμερικανιές με τις οποίες δεν πολυσυμφωνώ. Διαβάζοντας τα βιβλία σας, βλέπω ότι με κάποιους από τους συγγραφείς έχετε αποκτήσει μια πιο προσωπική σχέση. Γράφετε ότι όταν πήρε το Νόμπελ το 2010 ο Μάριο Βάργκας Λιόσα, νιώσατε ότι το πήρε δικό σας άνθρωπος. Μιλήστε μας για το πώς αισθανθήκατε όταν αρχίσατε να αποκτάτε μια πιο προσωπική σχέση με συγγραφείς που για τους άλλους είναι μακρινοί, φωτεινοί... Κοίταξε να δεις, όσο πιο καλός και ταλαντούχος είναι ένας συγγραφέας ή ένας καλλιτέχνης, τόσο πιο απλός και πιο προσβάσιμος άνθρωπος είναι. Βεβαίως, προφανώς έχω κι εγώ τη δική τους εκτίμηση. Εννοώ πως είναι κάπως αμοιβαία αυτά τα πράγματα. Ο Λιόσα, ας πούμε, και ο 14
Ιούλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο 28
Φουέντες δε μου αρέσανε μόνο ως συγγραφείς αλλά και ως άνθρωποι. Αλλά υπήρχανε και συγγραφείς τους οποίους δεν τους ήξερα προσωπικά, ήξερα μόνο το έργο τους και υπήρξε μια χημεία μεταξύ μας, ένας έρωτας...
Ο Ανταίος Χρυσοστομίδης και ο Ουμπέρτο Έκο βγάζοντας το κάλυμμα της πισίνας για να κολυμπήσουν.
Τον Φουέντες τον χαρακτηρίζετε πατριάρχη, σοφό. Λέτε πως ήταν ο οδηγητής που πολλοί θα ήθελαν να είναι και δεν τα κατάφεραν. Ναι, και είναι κρίμα που πέθανε χωρίς Νόμπελ. Παρότι στο έργο του υπάρχουν ανισότητες, ήταν σπουδαίος άνθρωπος, δηλαδή χαιρόσουν να είσαι μαζί του και να περπατάς. Τον Φουέντες, τον Λιόσα, τον Μπάνβιλ, τον Οζ, τον Γκρόσμαν, τον Ταμπούκι βεβαίως, πάρα πολλούς συγγραφείς από αυτούς που πήρα συνέντευξη, είχα την ευκαιρία να τους δω πολλές φορές στη ζωή μου. Με τον Ταμπούκι έχετε γράψει κι ένα βιβλίο (Ένα πουκάμισο γεμάτο λεκέδες, Άγρα 1999). Ναι, και έχω μεταφράσει γύρω στα δεκαπέντε βιβλία του. Θέλω να πω ότι υπάρχουν και συγγραφείς που δεν τους ήξερα καθόλου και τους ένιωσα σαν αδέλφια μου. Ας πούμε, με τη Χέρτα Μύλερ που είναι ένας δύσκολος, τραυματισμένος άνθρωπος, ένιωσα, την ώρα που μιλούσαμε, ότι μας συνέδεαν πολλά πράγματα... Έπαιξε ρόλο σε αυτό και η προσωπική, οικογενειακή σας ιστορία, η οποία σας βοήθησε να την προσεγγίσετε... (ο πατέρας του Ανταίου Χρυσοστομίδη εξορίστηκε κατά τη διάρκεια της δικτατορίας) Ναι, ναι, και η δική της ιστορία. Γι' αυτό, στο ερώτημα αν πρέπει να ξέρεις τη ζωή των άλλων, απαντώ ότι δεν είναι αξίωμα, αλλά, μερικές φορές, γνωρίζοντας κάποια πράγματα απ' τη ζωή τους, μπορείς να ερμηνεύσεις 15
Ιούλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο 28
καλύτερα το έργο τους, να βρεις κι άλλα κλειδιά για να το καταλάβεις. Ας πούμε, το ότι η Μύλερ ήταν μια γυναίκα με μπαμπά ναζί, που μεγάλωσε σε γερμανόφωνο μικρό χωριό στη Ρουμανία, που δεν ήξερε ρουμάνικα και όταν τα έμαθε, ανακάλυψε τη δικτατορία του Τσαουσέσκου, το ότι μπήκε στην αντίσταση, ή το ότι μια καλή της φίλη βρέθηκε κρεμασμένη από τη λάμπα του δωματίου της, όλα αυτά σε βοηθάνε ίσως να καταλάβεις καλύτερα το έργο της, που είναι δύσκολο και αρκετά στρυφνό. Ένας άλλος νομπελίστας, ο οποίος σας δυσκόλεψε ως χαρακτήρας, ήταν, νομίζω, ο Ορχάν Παμούκ. Ναι, αυτός ο άνθρωπος έχει την αίσθηση ότι πρέπει να γράφει έναν τεράστιο αριθμό λέξεων την ημέρα, άρα κάθε συνέντευξη, οτιδήποτε τον αποσπά απ' αυτό, το βλέπει αρνητικά. Δεν τον ανάγκασε, βέβαια, κανείς να μας συναντήσει, αλλά είχε ένα άγχος να τελειώνουμε, να το βγάλει πέρα όλο αυτό ψυχρά, επαγγελματικά.
Ο Ανταίος Χρυσοστομίδης και η Χέρτα Μύλερ στο Σπίτι της λογοτεχνίας του δυτικού Βερολίνου.
Με κάποιους από τους συγγραφείς που συναντήσατε περάσατε χρόνο μαζί και σε προσωπικό επίπεδο. Ας πούμε, διαβάζουμε ότι με τον Ίαν Μακ Γιούαν ήπιατε ένα βράδυ... Ναι, αυτό το κάνουμε με όλους όσο μπορούμε κι αυτές είναι οι πιο ωραίες στιγμές. Με τον Ουμπέρτο Έκο ζήσαμε δυο ολόκληρες μέρες από το πρωί μέχρι το βράδυ στο σπίτι του. Έκανα μπάνιο στην πισίνα μαζί του, κοιμήθηκα στο γρασίδι του κήπου του την ώρα που εκείνος κοιμόταν στο δωμάτιό του, φάγαμε μακαρονάδες, κοτόπουλα, ήπιαμε ούζα... Αυτά είναι που 16
Ιούλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο 28
λύνουν τους ανθρώπους και τελικά σε κάνουν να τους γνωρίσεις. Αυτά δεν βγαίνουν στην τηλεόραση εύκολα, ενώ βγαίνουν στο βιβλίο. Με τον Λεονάρδο Παδούρα ήμαστε μια εβδομάδα στην Κούβα συνέχεια μαζί, με τον Αντρέι Κούρκοφ έχω κάνει την καλύτερη βοτκοποσία στη ζωή μου, σε ένα νησάκι στον Δνείστερο. Ήταν ωραίος και στη συνέντευξη – τώρα είναι και της μόδας οι Ουκρανοί–, αλλά όταν πίναμε μαζί και τρώγαμε τις ρέγκες που τρώνε εκεί, ήταν καταπληκτικός. Συζητήσαμε ακριβώς τα προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα η Ουκρανία, γιατί από την απέναντι πλευρά του ποταμού υπήρχε μια ρώσικη εκκλησία. Με κάποιους από τους συγγραφείς έχετε βρεθεί στην Ελλάδα, οι οποίοι μάλιστα την αγαπάνε. Για παράδειγμα, ο Τζον Λε Καρέ που δεν έδινε συνεντεύξεις, σας έδωσε επειδή είστε Έλληνας και επειδή έμαθε ότι ο πατέρας σας ήταν Αριστερός. Ναι, σχεδόν όλοι αγαπάνε την Ελλάδα, οι περισσότεροι από αυτούς και επειδή έκαναν ελληνικά στο γυμνάσιο, κλασικές σπουδές. Υπάρχουν ορισμένοι που έχουν ιδιαίτερη σχέση με τη χώρα. Ο Γκράχαμ Σουίφτ είχε ζήσει στην Ελλάδα κάποια χρόνια, μάλιστα δίδασκε σε φροντιστήριο αγγλικά! Εδώ έγραψε το πρώτο του μυθιστόρημα. Ο Σεμπάστιαν Μπάρυ έρχεται πολύ συχνά, όπως και ο Νταβίντ Γκρόσμαν και ο Αβραάμ Γεοσούα. Υπήρχε μια δυσκολία να συναντήσετε τον Τόμας Τράνστρεμερ που πήρε το Νόμπελ το 2011, με τον οποίο κλείνετε τον δεύτερο τόμο. Πόσο εύκολο ήταν να καταφέρετε να μιλήσετε μαζί του ; Δεν ήταν τόσο δύσκολο να κανονίσω ραντεβού, δύσκολη ήταν η επικοινωνία γιατί ο άνθρωπος έχει πάθει εγκεφαλικό και δεν μιλάει, δεν καταλαβαίνεις τι λέει. Είναι η γυναίκα του δίπλα, η οποία καταλαβαίνει και σου μεταφράζει, αλλά αυτός παρακολουθεί πολύ καλά. Αν η γυναίκα του πει κάτι που δεν τον εκφράζει, τη σταματάει και της το ξαναλέει. Βεβαίως, δεν ήταν μια συνέντευξη μεγάλη σε διάρκεια γιατί κουράζεται –η δεξιά του πλευρά είναι παράλυτη–, αλλά ήταν από τις πιο συγκινητικές: μας έπαιξε πιάνο με το αριστερό χέρι και, γενικά, ήταν ένα μάθημα που σου έδινε κουράγιο για τη ζωή. Παρά την κατάστασή του, επέμενε και ταξίδευε. Έδωσε μερικές συνεντεύξεις μετά το Νόμπελ και μετά από τη δική μας είπε ότι θα σταματούσε. Μια δυσκολία άλλου τύπου είχε και η Χέρτα Μύλερ με τα φώτα... Ναι, η Χέρτα Μύλερ είναι κλειστή σαν στρείδι, το οποίο κατάφερα να ανοίξω. Εγώ θεωρώ ότι καλός δημοσιογράφος δεν είναι αυτός που βγάζει λαγούς απ' τη συνέντευξη, λαβράκια, αλλά αυτός που δημιουργεί μια καλή ατμόσφαιρα, ώστε ο άλλος να μιλήσει ελεύθερα. Δεν πας να βγάλεις κουτσομπολίστικη είδηση, τουλάχιστον εμένα δεν με ενδιαφέρει αυτό. Με ενδιαφέρει να δώσω στον αναγνώστη, στον τηλεθεατή το πορτρέτο του ανθρώπου από τον οποίο παίρνω συνέντευξη με όσο το δυνατό μεγαλύτερη σαφήνεια. Βεβαίως, πάντα υπάρχει η κάμερα, πάντα υπάρχει ο προβολέας, αλλά τη Μύλερ, ας πούμε, που ήταν πάρα πολύ φοβισμένη στις συνεντεύξεις –ήταν η πρώτη της τηλεοπτική συνέντευξη, δεν δίνει ποτέ, γιατί της θυμίζει την ασφάλεια, την ανάκριση επί Τσαουσέσκου– τελικά την έπεισα. Τρεισήμισι χρόνια την κυνηγούσα...
17
Ιούλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο 28
Μιλήσατε και με κάποιους από τους πιο δημοφιλείς στο ελληνικό κοινό συγγραφείς, όπως είναι ο Ίρβιν Γιάλομ, ο Τζόναθαν Κόου. Τι εντυπώσεις αποκομίσατε από αυτές τις συναντήσεις ; Ο Γιάλομ είναι ένας συμπαθέστατος κύριος, εξαιρετικά προσηνής, χωρίς τίποτα το διδακτικό πάνω του, παρότι, όπως κι ο ίδιος είπε στη συνέντευξη, γράφει τα μυθιστορήματα για να εκλαϊκεύσει τις ψυχαναλυτικές του θεωρίες. Μου έκανε πολύ καλή εντύπωση, τον είδαμε σχετικά λίγο, στο σπίτι του – είναι και μεγάλος σε ηλικία πια. Με τον Κόου ήμασταν δυο μέρες μαζί, τη μία στο σπίτι του και την άλλη στην πόλη όπου γεννήθηκε, το Μπέρμιγχαμ, στο οποίο εξελίσσονται όλα τα βιβλία του. Πήγαμε, είδαμε το σπίτι των γονιών του, τους γονείς του. Είναι ένας πολύ συμπαθής και έντονα πολιτικοποιημένος άνθρωπος. Από τους συγγραφείς που έχετε γνωρίσει, κάποιους από τους οποίους έχετε μεταφράσει κιόλας, αν θα θέλατε να συστήσετε έναν στο ελληνικό κοινό, που δεν του είναι αρκετά γνωστός, ποιον θα διαλέγατε; Ωχ! Να σας δώσω δύο και τρεις... Δύσκολο, γιατί όλοι αυτοί είναι... Ας πούμε ο Ενρίκε ΒίλαΜάτας είναι ένας άνθρωπος που, ενώ έχουν βγει πολλά βιβλία του στην Ελλάδα, δεν είναι τόσο γνωστός όσο θα έπρεπε. Η Άννυ Πρου, επίσης, είναι μια συγγραφέας που μου αρέσει πάρα πολύ και που είναι από τους συγγραφείς που έχουν την ικανότητα να δίνουν ψυχολογικά, ανθρώπινα πορτρέτα φοβερής οξυδέρκειας και γράφουν και πολύ ωραία. Ο Χάρι Μούλις; Τον Μούλις τον αγαπούσα πολύ, ήταν από τους φίλους μου. Είχε τη φήμη ενός πολύ στριμμένου ανθρώπου, με εμένα όμως ήταν πάντα γλυκύτατος. Βρεθήκαμε πάρα πολλές φορές, βρισκόμαστε σχεδόν κάθε χρόνο στην έκθεση της Φρανκφούρτης. Αυτός, πράγματι, ήταν από τις περιπτώσεις που έπρεπε να πάρει το Νόμπελ και δεν το πήρε. Το αριστούργημά του είναι η Ανακάλυψη του Ουρανού (Καστανιώτης 2001). Διαβάζετε τα βιβλία ενός συγγραφέα πριν τον συναντήσετε, έτσι δεν είναι ; Ναι, το καλό είναι πως, ενώ το έχω κάνει επάγγελμα, εξακολουθώ να διαβάζω ως αναγνώστης, δεν μπορώ να διαβάσω διαγωνίως. Αν δε με ενδιαφέρει κάτι το παρατάω, αλλά έτσι και μ' ενδιαφέρει, το διαβάζω μέχρι τέλους. Τους συγγραφείς τους επιλέγετε με κριτήριο τι ενδιαφέρει εσάς; Στην αρχή ναι, τώρα πλέον είναι και πολλοί, είναι ογδόντα συγγραφείς. Θέλω να έχουν ένα ενδιαφέρον. Βεβαίως, δεν θέλω σώνει και καλά να είναι σοβαροί, αλλά να μπορώ να συζητήσω κάτι ενδιαφέρον μαζί τους, γιατί συζητάμε τα πάντα. Με τον Αμίν Μααλούφ συζητήσαμε πολύ τη διάσταση Ανατολής-Δύσης, με τον Άλαν Χόλινγκχερστ συζητούσαμε για τη σεξουαλική απελευθέρωση, με την Μάργκαρετ Άτγουντ για το θέμα της γυναίκας στη λογοτεχνία, με τη Ναντίν Γκόρντιμερ για τον ρατσισμό.
18
Ιούλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο 28
Ο συγγραφέας Τζόναθαν Κόου με τους παρουσιαστές Μικέλα Χαρτουλάρη και Ανταίο Χρυσοστομίδη.
Η ΕΡΤ έκλεισε, η εκπομπή σταμάτησε ξαφνικά. Τι πρόκειται να γίνει, θα υπάρξει κάποια συνέχεια; Ξέρω ότι αυτό τον καιρό ετοιμάζουν τη ΝΕΡΙΤ και μαζί κάποια προγράμματα. Δεν έχω κάποια επίσημη ενημέρωση, εμείς πάντως έχουμε κάνει την αίτησή μας κι ελπίζω να είναι θετική η απάντηση. Αυτό που με εξέπληξε είναι ότι αυτή η εκπομπή, η οποία σιγά-σιγά κέρδισε το κοινό της, τα κατάφερε, δεν απευθύνεται σε σούπερ διανοούμενους αλλά και σε απλούς ανθρώπους. Εμένα με σταματάνε στον δρόμο λες και είμαι ηθοποιός και μου λένε διάφορα, πόσο χαίρονται και τα λοιπά. Δεν ξέρω αν οι υπεύθυνοι το γνωρίζουν αυτό και πόσο μπορούν να το αντιληφθούν, αλλά νομίζω πως σίγουρα είναι μια εκπομπή που αρέσει. Άλλωστε, ο ρόλος της κρατικής τηλεόρασης είναι να κάνει και πράγματα που δεν θα κάνουν οι ιδιωτικοί σταθμοί. Οι ιδιωτικοί σταθμοί στην Ελλάδα, ιδιαίτερα τώρα, την περίοδο της κρίσης, είναι χαμηλότατου επιπέδου, δυστυχώς. Το αρχείο της εκπομπής αυτήν τη στιγμή πού βρίσκεται; Στην ΕΡΤ. Όσο λειτουργούσε η ΕΡΤ υπήρχαν κάποιες εκπομπές στο Διαδίκτυο, τώρα όχι πια. Υπάρχουν τα βιβλία μόνο, τα οποία, εντάξει, δίνουν την εικόνα, δίνουν ένα μεγάλο μέρος από τις συνεντεύξεις... Πηγή: www.lifo.gr
19
Ιούλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο 28
Αφιέρωμα: Χαμένοι στη μετάφραση; 1 Μια πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη με τη μεταφράστρια Άννα Παπασταύρου
Η Άννα Παπασταύρου μεταφράζει ιταλική, αγγλική και γαλλική λογοτεχνία και συνεργάζεται με πολλούς εκδοτικούς οίκους. Μεταξύ άλλων, έχει μεταφράσει έργα των J. Eugenides, A. Piperno, A. Baricco, T. Pratchett, E. Hemingway, M. Twain, U. Eco, C. Pavese, A. Moravia. Για τη μεταφραστική της δουλειά έχει βραβευθεί επανειλημμένα. Το 2000, η μετάφρασή της του Χακ Φιν εκπροσώπησε την Ελλάδα στη Διεθνή Οργάνωση Βιβλίων για τη Νεότητα (ΙΒΒΥ). Το 2003 βραβεύθηκε για το σύνολο της μεταφραστικής της δουλειάς στο παιδικό βιβλίο από την Ελληνική Εταιρεία Μεταφραστών Λογοτεχνίας. Το 2005 τιμήθηκε από το Υπουργείο Εξωτερικών της Ιταλίας για τη μετάφραση του Ιστορίες από την Προϊστορία (Storie della Preistoria) του A. Moravia, το 2007 με το βραβείο λογοτεχνικής μετάφρασης ΕΚΕΜΕΛ-Istituto Italiano di Cultura για τον Κήπο των Ρενάλ (Il naturale disordine delle cose) του A. Canobbio και, τέλος, το 2009 με το Κρατικό Βραβείο Μετάφρασης για την Ιστορία σαν παραμύθι (Questa storia) του A. Baricco.
20
Ιούλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο 28
Υπάρχει περίπτωση να μη σας αρέσει ένα βιβλίο που μεταφράζετε ή τα αγαπάτε όλα εξαιτίας της στενής σχέσης που αποκτάτε μαζί τους; Δεν ξέρω αν είναι κοινότοπο να πω ότι τις μεταφράσεις μου τις αισθάνομαι λιγάκι σαν «παιδάκια» μου και περιμένω στον εκδοτικό οίκο να εκδοθούν τα βιβλία, κυριολεκτικά όπως θα περίμενα στο μαιευτήριο! Είχα την τύχη μέχρι σήμερα (πάνω από είκοσι χρόνια, δηλαδή, ασταμάτητης δουλειάς) να μεταφράσω καλά βιβλία, και μεταξύ αυτών πολλά σημαντικά βιβλία. Σίγουρα όμως δεν είναι δυνατόν ν' αγαπώ όλα τα βιβλία το ίδιο. Όπως οι φίλοι, με τους οποίους αποκτούμε στενή σχέση, δεν είναι ισότιμοι στην «πλάστιγγα» της αγάπης μας, έτσι δεν είναι και τα βιβλία. Κάποια, μοιραία, μας σημαδεύουν. Μπορεί ένας μεταφραστής να διαλέξει ένα έργο ή τον διαλέγουν τα έργα; Θεωρώ ότι η σκληρή μεταφραστική δουλειά μου έχει ανταμειφθεί με το να μπορώ (ακόμα, παρά την κρίση) να διαλέγω τι θα μεταφράσω. Τυχαίνει επίσης να προτείνω κάποιο βιβλίο που πιστεύω ότι έχει πραγματικά ενδιαφέρον, όπως μου έχει τύχει και να αρνηθώ κάποιο βιβλίο, γιατί δεν έβρισκα τίποτα σ' αυτό. Ωστόσο, σε μια εποχή που μαστίζεται από την κρίση, τα κριτήρια επιλογής των βιβλίων προς έκδοση έχουν αλλάξει και έχουν στόχο την εμπορικότητα και όχι τόσο την ποιότητα. Η αλήθεια είναι ότι πολλές φορές ένιωσα ότι «με διάλεξε» ένα βιβλίο. Όταν μετέφρασα Ευγενίδη (Middlesex, Σενάριο Γάμου), Μπαρίκκο (Χωρίς αίμα, Ιστορία σαν παραμύθι, Ιλιάδα), Πιπέρνο (Με τις χειρότερες προθέσεις, Διωγμός, Αχώριστοι), Σιμονέτα Ανιέλλο Χόρνμπι (Η θεία μαρκησία), Γκολιάρντα Σαπιέντσα (Η τέχνη της χαράς), Μαρκ Χάντον (Ποιος σκότωσε το σκύλο τα μεσάνυχτα;, Στην κόψη του ψαλιδιού), Μαρκ Τουέιν, Τέρι Πράτσετ, είχα αυτή την αίσθηση. Αισιοδοξώ ότι θα την έχω και στο μέλλον. Τι είναι αυτό που κάνει ένα μεταφραστή καλό και τι είναι αυτό που κάνει κάποιον να ξεχωρίζει ανάμεσα στους καλούς; Ποιο είναι το ιδιαίτερο αυτό ταλέντο που πρέπει να έχει; Ένας καλός μεταφραστής βάζει αυστηρά όρια στο «εγώ» του. Μεταφράζει, δεν παραφράζει, δεν γράφει τη δική του ιστορία, δεν αυτοπροβάλλεται μέσα στη μετάφραση. Το πρώτο και σημαντικότερο γι' αυτόν είναι ο συγγραφέας και το ύφος του. Αυτόν πρέπει να σεβαστεί, αυτό το ύφος οφείλει να αποδώσει ο μεταφραστής. Ιδανικά, το αποτέλεσμα είναι ένα βιβλίο, όπως θα το είχε γράψει ο συγγραφέας, αν ήξερε τη γλώσσα του μεταφραστή. Ο μεταφραστής ξέρει να γράφει. Δεν μπορεί να μην ξέρει να γράφει, ανεξάρτητα από μετάφραση. Πρέπει όχι μόνο να ξέρει καλά τη γλώσσα από την οποία μεταφράζει, αλλά να ξέρει και να χειρίζεται άριστα τη δική του γλώσσα. Το ιδιαίτερο ταλέντο που πρέπει να έχει; Θα έλεγα, να πλησιάζει με υπομονή και αγάπη το κείμενο, να προσπαθεί να ανακαλύπτει μέσα από τις αράδες του την «ανάσα» του συγγραφέα. Να ταυτίζεται με αυτόν, έτσι ώστε να τον αφήνει να μιλάει μέσα από το μεταφρασμένο κείμενο αβίαστα, ελεύθερα, άμεσα. Υπάρχουν μεταφραστές που θαυμάζετε; Η δουλειά του μεταφραστή είναι μοναχική και ειδικά τα τελευταία χρόνια της κρίσης πολύ σκληρή. Αν κάποιος δε, όπως εγώ, προσπαθεί να επιβιώσει μόνο από αυτή, έχει ελάχιστο (έως 21
Ιούλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο 28
ανύπαρκτο) χρόνο για διάβασμα και ενημέρωση. Αυτό το λέω γιατί υπάρχουν πολλοί αξιολογότατοι συνάδελφοι, των οποίων το έργο δεν γνωρίζω και αισθάνομαι αμήχανα γι' αυτό. Θα μπορούσα εύκολα να αναφέρω τον Αχιλλέα Κυριακίδη, τη Μαρία Παπαδήμα, τη Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, ξέροντας ότι αδικώ πολλούς άλλους εξαίρετους συναδέλφους. Πώς καταφέρνει ένας μεταφραστής να κρατιέται μακριά από τους πειρασμούς της προσωπικής ερμηνείας; Πιστεύω ότι αν σέβεται τον συγγραφέα, δεν κινδυνεύει. Όπως είπα και προηγουμένως, στην εποχή μας υπάρχει σοβαρό θέμα με το «εγώ» μας. Θυμάμαι μεταφραστή που καμάρωνε γιατί του έλεγαν «Μόλις διάβασα το βιβλίο, κατάλαβα ότι το μετέφρασες εσύ». Ο μόνος λόγος που θα χαιρόμουν με ένα τέτοιο σχόλιο θα ήταν αν υπονοούσε ότι εγώ «δεν φαινόμουν πουθενά μέσα στο βιβλίο». Ο συγγραφέας ανήκει σε μια εποχή, σε ένα περιβάλλον, πολιτισμικό, κοινωνικό, ιστορικό. Αυτά όλα απαιτούν σεβασμό, απαιτούν μια «ταπεινή» και υπεύθυνη προσέγγιση. Μιλάω βέβαια πάντα για λογοτεχνία και όχι για τα «υποκατάστατά» της που βρίθουν στην αγορά σήμερα – γιατί εκεί υπάρχει χώρος να κάνει κανείς ό,τι θέλει. Τι θα συμβουλεύατε κάποιον νέο που θέλει να γίνει μεταφραστής λογοτεχνίας; Είχα την τύχη να συνεργαστώ αρκετά χρόνια με το ΕΚΕΜΕΛ, στο ιταλικό τμήμα λογοτεχνικής μετάφρασης, και από πέρσι με το Ιταλικό Ινστιτούτο Αθηνών, στο ίδιο αντικείμενο. Έτσι είχα επαφή με παιδιά (μικρότερα και μεγαλύτερα!) που ενδιαφέρονταν για τη λογοτεχνική μετάφραση. Κάποια από αυτά με χαρά τα είδα και τα βλέπω να κερδίζουν μια θέση στον εκδοτικό χώρο. Ωστόσο, δύο πράγματα θα είχα να τους συμβουλέψω: πρώτα απ' όλα να διαβάζουν, να διαβάζουν πολύ, και κατά δεύτερο να έχουν και μια ...δεύτερη δουλειά (αν δεν έχουν άλλο εισόδημα), γιατί τα πράγματα έχουν ...αγριέψει! Το βέβαιο είναι ότι το επάγγελμα του μεταφραστή δεν είναι προσοδοφόρο, και ειδικά στην Ελλάδα τείνει να γίνει ...χόμπι. Η πρόσοδος είναι καθαρά και μόνο η ηθική ικανοποίηση από το αποτέλεσμα. Ποια σχέση δημιουργείται ανάμεσα στον μεταφραστή και τον συγγραφέα που μεταφράζει; Η ευχή είναι να αρέσει τόσο πολύ στον μεταφραστή το βιβλίο, που μεταφράζοντάς το να «ερωτευτεί» τον συγγραφέα. Το έχω πάθει, πολλές φορές, και αισθάνομαι τυχερή γι' αυτό. Κι αυτός ο έρωτας έχει μόνο χαρές, κι ας περνάει πολλές φορές από μεγάλο παίδεμα. Μεταφράζοντας ένα συγγραφέα για πρώτη φορά, ο μεταφραστής χρειάζεται χρόνο ωσότου τον γνωρίσει. Γι' αυτό πιστεύω ότι, αν και εφόσον οι δυο τους ταιριάξουν πραγματικά και ουσιαστικά, αξίζει αυτή η σχέση να συνεχιστεί. Και δεν έχει σημασία αν ο συγγραφέας είναι στη ζωή ή όχι. Όχι τυχαία κάποιοι σημαντικοί συγγραφείς έχουν εκπροσωπηθεί από έναν και μόνο μεταφραστή. Αυτό βέβαια τιμά και τον εκδότη, ο οποίος αντιλαμβάνεται τη σημασία αυτής της συνέχειας. Πολλές φορές σχέση δημιουργείται και ανάμεσα στον μεταφραστή και σε κάποιον ήρωα του βιβλίου. Δε θα ξεχάσω πόσο είχα μαγευτεί από την υπέροχη, πολύπλευρη Καλλιόπη στο Middlesex, τον μικρό Κρίστοφερ στο Ποιος σκότωσε το σκύλο τα μεσάνυχτα;, την ατίθαση Μοντέστα στην Τέχνη της χαράς. Είναι σχέσεις ζωής αυτές.
22
Ιούλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο 28
Συγγραφείς που θα θέλατε να μεταφράσετε; Υπάρχουν πολλοί συγγραφείς με τους οποίους θα μου άρεσε να «αναμετρηθώ»: Σβέβο, Καλβίνο, Γκάντα, Ροθ, Φόκνερ... Και ποιητές επίσης. Κητς, Μπερνς... Τι γίνεται με μια κακή μετάφραση; Πολλές φορές μια κακή μετάφραση παίρνει στο λαιμό της τον συγγραφέα. Υπάρχουν συγγραφείς που δεν είχαν την τύχη να αναγνωριστούν σε μια χώρα, λόγω του ότι «κακόπεσαν» από μετάφραση. Όσο λυπηρό είναι το γεγονός ότι τις περισσότερες φορές ο μεταφραστής μένει στην αφάνεια, άλλο τόσο και χειρότερο είναι να ευθύνεται για τον «καταποντισμό» του συγγραφέα. Παρήγορο, πάντως, είναι ότι όλο και συχνότερα πια ο υποψιασμένος αναγνώστης ρίχνει πάντα μια ματιά στον μεταφραστή, πριν αποφασίσει να πάρει ένα μεταφρασμένο βιβλίο, για να ξέρει πάνω κάτω «τι τον περιμένει». Και με τους επιμελητές; Αν οι μεταφραστές ήταν (και εν μέρει είναι ακόμα) παρεξηγημένοι και παραγκωνισμένοι, ακόμα πιο αφανείς είναι οι επιμελητές-διορθωτές. Πιστεύω ότι ο επιμελητής (στην ουσία ο «πρώτος» αναγνώστης της μετάφρασής μας) είναι πολύ σημαντικός –ή επικίνδυνος– στην υπόθεση του βιβλίου. Σημαντικός, αν λειτουργεί σαν συνεργάτης με τον μεταφραστή κι όχι σαν ανταγωνιστής, γιατί, είτε ο επιμελητής πάσχει από το «σύνδρομο του κόκκινου μολυβιού» είτε ο μεταφραστής από το «σύνδρομο του αλάθητου» είτε συμβαίνουν και τα δύο, ο πραγματικός χαμένος είναι το μεταφρασμένο βιβλίο και ο αναγνώστης. Πόσο εύκολο είναι να ευχαριστηθείτε το διάβασμα ενός βιβλίου ως αναγνώστης χωρίς να επηρεάζεστε από το μικρόβιο του μεταφραστή; Ειδικά μετά από χρόνια δουλειάς, πολύ δύσκολο. Και δεν είναι θέμα "μικροβίου", όσο άσκησης του ματιού, του αισθητηρίου γενικότερα, στον εντοπισμό του λάθους. Είναι αναπόφευκτη η νοερή αναμέτρηση του μεταφραστή-αναγνώστη με το πρωτότυπο κείμενο. Κάποτε είχα δώσει σε μαθητές ένα μεταφρασμένο απόσπασμα, χωρίς να τους δώσω το κείμενο από το οποίο είχε προέλθει. Οι πιο εξασκημένοι και ικανοί εντόπισαν τα λάθη, που ήταν περισσότερο άστοχη επιλογή λέξεων ή ατυχής προσκόλληση του μεταφραστή στο αρχικό κείμενο. Τι μεταφράζετε αυτόν τον καιρό; Αυτό τον καιρό μεταφράζω το BARRACUDA. Πρόκειται για το τελευταίο μυθιστόρημα του Christos Tsiolkas, που έρχεται στην Ελλάδα μετά τη μεγάλη επιτυχία που γνώρισε το ΧΑΣΤΟΥΚΙ. Πάντα από τις Εκδόσεις ΩΚΕΑΝΙΔΑ. Είναι ένα δυνατό βιβλίο, που μιλάει για όνειρα, ελπίδες και απογοήτευση, για τη φιλία, για την οικογένεια και για τα όρια στα οποία μπορεί να φτάσει κανείς και για όσα μπορεί να του συμβούν όταν τα ξεπεράσει. Πιστεύω ότι θα καθηλώσει τον αναγνώστη, όπως καθήλωσε κι εμένα όσο το μετέφραζα! Πηγή: www.lifo.gr
23
Ιούλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο 28
2 Έφη Καλλιφατίδη – Η μεταφράστρια του Ουμπέρτο Έκο και όχι μόνο Του Χαράλαμπου Γιαννακόπουλου
Από ποιους δρόμους οδηγηθήκατε στη μετάφραση; Ξεκινήσατε ερασιτεχνικά, από αγάπη για κάποια κείμενα, ευκαιριακά ίσως ή ήταν εξαρχής μια βιοποριστική επιλογή που έγινε τελικά σχέση ζωής; Ξεκίνησα καλοκαίρι του ’80, επειδή δεν είχα τι να κάνω και έτυχε να διαβάσω ένα δοκιμιάκι που μου άρεσε. Ήταν το «Subculture and Style» του Dick Hebdige. Μετά, ήρθαν έτσι οι συγκυρίες που άρχισα να ασχολούμαι επαγγελματικά. Θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό, δεν χρειάστηκε καν να κυνηγήσω τη δουλειά (με εξαίρεση τα τελευταία δυο χρόνια). Το δεύτερο βιβλίο που μετέφρασα ήταν το «Όνομα του Ρόδου» και εκεί πια κρίθηκε το μέλλον μου.
Τα βιβλία που έχετε μεταφράσει υπερβαίνουν, αν μετράω καλά, τα εκατόν είκοσι. Υπάρχουν κάποια βιβλία που ως μεταφραστής τους τα ξεχωρίζετε από τα υπόλοιπα; Ποιων βιβλίων η μετάφραση ήταν για σας μια σημαντική εμπειρία; Είναι περισσότερα από 120, δεν τα έχει όλα το BiblioNet. Τον Eco θα τον αναφέρω, γιατί δεν γίνεται αλλιώς, είμαστε πια σαν παντρεμένοι κοντά 35 χρόνια. Τα άλλα αγαπημένα μου: 24
Ιούλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο 28
Πρώτος και καλύτερος ο «Τρίστραμ Σάντι» του Λόρενς Στερν –και με πολλή ζήλεια! (από τις εκδόσεις Gutenberg). Μαζί πάει και το δεύτερο βιβλίο του Στερν «Αισθηματικό Ταξίδι στη Γαλλία και την Ιταλία» (εκδόσεις Νησίδες). Σ’ αυτά τα δυο να δείτε εμπειρία! Η «Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων» του Λιούις Κάρολ και ο «Νοστρόμο» του Τζόζεφ Κόνραντ (από τις εκδόσεις Ιδεόγραμμα). Ένα βιβλίο που από ατυχία δεν εκδόθηκε ποτέ (και παραμένει χειρόγραφο με μολύβι από τότε), το «Η Συνείδηση του Ζήνωνα» του Italo Svevo. Είναι πολλά αυτά που αγαπώ, αλλά το βιβλίο είναι κάτι εξίσου προσωπικό με τους λόγους για τους οποίους το αγαπάμε.
Όσα κι αν έχουμε κάνει, πάντα κάτι λείπει. Υπάρχουν κάποια βιβλία που θα θέλατε να έχετε μεταφράσει, αλλά κάποιος άλλος το έχει ήδη κάνει αρκετά καλά ή κανείς δεν σας το ζήτησε ή, ίσως, διστάζετε να δοκιμάσετε; Ένα βιβλίο που με προκαλεί και με τρομάζει και δεν έχω βρει ακόμα την ασέβεια να το αποπειραθώ είναι το «Finnegans’ Wake» του James Joyce. Μαθαίνω ότι πρόκειται να εκδοθεί. Ελπίζω και απεύχομαι…
Ασκείτε εδώ και πολύ καιρό το επάγγελμα της μεταφράστριας. Μπορείτε να μας μιλήσετε λίγο για ορισμένες πτυχές του; Πώς γίνεται συνήθως η επιλογή των βιβλίων που μεταφράζονται, ποιοι άλλοι εμπλέκονται στη διαδικασία της μετάφρασης (επιμελητές, θεωρητές κλπ), πόσος είναι ο χρόνος που δίνεται σε έναν μεταφραστή για να ολοκληρώσει τη δουλειά του; Η επιλογή γίνεται συνήθως από τον εκδότη που παίρνει υπ’ όψη του όλα τα κριτήρια για μια έκδοση (αφ’ ενός τα «ποιοτικά», αφ’ ετέρου τα πρακτικά: δικαιώματα, απαιτήσεις, κόστος κλπ. κλπ.) και προτείνει στον μεταφραστή. Οι επιμελητές και οι διορθωτές είναι οι αφανείς ήρωες μιας έκδοσης. Πιστεύω ότι τους οφείλω πολλά και με δίδαξαν πολλά. Καθώς δεν ήμουν των κλασικών γραμμάτων (αρχιτέκτονας ήμουν), η σχέση μου με το βιβλίο ήταν από πάθος. Μεταφράζω με τον ίδιο τρόπο που διαβάζω: ταχυανάγνωση και ταχυμετάφραση. Οπότε, οι χρόνοι δεν μου ήταν ποτέ πρόβλημα.
Είναι σε γενικές γραμμές παραδεκτό ότι οι μεταφράσεις γερνάνε με το πέρασμα του χρόνου και κάθε γενιά αισθάνεται την ανάγκη να ξαναμεταφράσει τους κλασικούς. Πιστεύετε πως έχει καθολική ισχύ η άποψη αυτή; Υπάρχουν κάποιες μεταφράσεις στα νέα ελληνικά που να τις θεωρείτε οριστικές;
25
Ιούλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο 28
Τίποτα δεν μπορεί να μένει αναλλοίωτο. Όσο αλλάζει η γλώσσα, τόσο μπορεί να εμφανίζεται η ανάγκη νέων μεταφράσεων. Π.χ. ο Παπαδιαμάντης μετέφρασε Ντοστογιέφσκι, αλλά πόσοι νέοι αναγνώστες θα επιλέξουν τη διπλά δύσκολη ερμηνεία στο «Έγκλημα και Τιμωρία»; Από την άλλη, μπορούμε ν’ αντικαταστήσουμε εύκολα τις μεταφράσεις του T.S. Eliot από τον Σεφέρη; Νομίζω λοιπόν ότι το θέμα κρίνεται κατά περίπτωση.
Πού εντοπίζεται η μεγαλύτερη δυσκολία που συναντάτε κατά τη μεταφραστική σας δουλειά; Στην πιστότητα και νοηματική ακρίβεια της απόδοσης ή περισσότερο στην αναπαραγωγή του ύφους του κάθε συγγραφέα, έτσι ώστε να μην έχουν όλα τα βιβλία που έχετε μεταφράσει το δικό σας ύφος; Μπαίνετε καμιά φορά στον πειρασμό να «βελτιώσετε» το κείμενο που μεταφράζετε; Αρχίζω από την τελευταία ερώτηση. Σαφώς και το βελτιώνω και διορθώνω λάθη που υπάρχουν ακόμα και στον μεγαλύτερο συγγραφέα (να σας προκαλέσω να βρείτε ποιο από αυτά που έχω μεταφράσει είναι στημένο όλο σε μια λάθος σύλληψη;). Δεν με διακρίνει ιδιαίτερος «σεβασμός» απέναντι στον δημιουργό, αρκεί να μπορέσει το μυαλό μου να δουλέψει με τον τρόπο που δουλεύει το δικό του. Αν έχω αυτήν την τύχη, η πιστότητα είναι ψιλά γράμματα. Τις φράσεις τις στήνω όπως μου ακούγονται καλύτερα στα ελληνικά και όπως νομίζω ότι θα την έγραφε ο συγγραφέας, αν έγραφε ελληνικά. Όταν υπάρχει ένα λογοπαίγνιο π.χ. που δεν αποδίδεται στα ελληνικά, μπορεί να μη μεταφράσω το συγκεκριμένο (και δεν θα βάλω υποσημείωση –τις μισώ), αλλά θα είμαι σε επιφυλακή να κάνω ένα αντίστοιχο ελληνικό λογοπαίγνιο κάπου αλλού.
Η θεωρία της μετάφρασης, που τις τελευταίες δεκαετίες γνωρίζει μεγάλη ανάπτυξη, έχει συνεισφέρει κατά τη γνώμη σας στην παραγωγή καλύτερων μεταφράσεων ή αποτελεί έναν τομέα της γνώσης που αγγίζει ελάχιστα ή και καθόλου την πράξη; Χμμ, τι να σας πω; Δεν είμαι άνθρωπος της θεωρίας ή, εν πάση περιπτώσει, στήνω δικές μου υπόγειες (και ίσως αστήρικτες) θεωρίες, τις οποίες ακολουθώ. Μάλλον δεν είμαι αρμόδια να σας απαντήσω, μιας και η απέχθειά μου για τις θεωρίες επεκτείνεται και στη γραμματική (αλλά όχι στο συντακτικό που μου θυμίζει μαθηματικά). Πόσο σας έχει επηρεάσει η μεταφραστική σας εργασία ως αναγνώστρια; Έχετε παρατηρήσει αλλαγές στον τρόπο που διαβάζετε τις οποίες να μπορείτε να τις χρεώσετε στην ενασχόλησή σας με τη μετάφραση; Μπα, παραμένω ο χάχας αναγνώστης (και θεατής) που μαγεύεται από οτιδήποτε έντυπο, ακόμα και από τις διαφημίσεις. Εντάξει, μετά την τελευταία σελίδα, λέω «μ’ άρεσε»-«δεν μ’ άρεσε», αλλά είμαι και παραμένω ψυχαναγκαστική αναγνώστρια. Πηγή: http://bookstand.gr/ 26
Ιούλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο 28
Βιβλιοπωλεία που αξίζει να επισκεφτούμε
City Lights Bookstore in San Francisco
Word on the Water in London 27
Ιούλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο 28
Boekhandel Dominicanen in Maastricht, Netherlands
The Livraria Cultura in São Paulo, Brazil
28
Ιούλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο 28
Libreria Acqua Alta in Venice, Italy
Librería El Ateneo in Buenos Aires
Πηγή: http://www.buzzfeed.com/ 29
Ιούλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο 28
O “φυλακισμένος” Κάφκα Της Λίλας Κονομάρα.
Θυμάμαι καλά ένα μόνο περιστατικό από τα πρώτα μου χρόνια. Μια νύχτα, κλαίγοντας συνεχώς, ζητούσα νερό. Φυσικά δεν διψούσα πολύ, αλλά ήθελα να σας εκνευρίσω και να περάσω την ώρα μου. Ύστερα από μερικές άγριες απειλές, οι οποίες έμειναν χωρίς αποτέλεσμα, αρπάζοντάς με από το κρεβάτι με έσυρες στο μπαλκόνι και με άφησες για λίγο εκεί, με το νυχτικό μου, μπροστά στην κλειστή πόρτα. … Σύμφωνα με τον χαρακτήρα μου, δεν μπόρεσα ποτέ να συνδυάσω το γεγονός του να ζητώ νερό χωρίς αιτία, – μου φαινόταν πολύ φυσικό – με το άλλο, ιδιαίτερα τρομερό, να με πετούν έξω. Τα χρόνια πέρασαν, αλλά εγώ υπέφερα πάντοτε από την φρικιαστική εικόνα ενός τεράστιου πατέρα, που ήταν για μένα η ενσάρκωση της δικαιοσύνης, να έρχεται την νύχτα κατά πάνω μου και χωρίς αιτία να με πετά από το κρεβάτι στο μπαλκόνι. Έτσι αποδείκνυε πόσο μηδαμινός φάνταζα στα μάτια του. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε τότε μια μικρή αρχή, όμως το αίσθημα της μηδαμινότητας, που τόσο συχνά με
30
Ιούλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο 28
κυριεύει, οφείλει πολλά στην επιρροή σου.( Φραντς Κάφκα Γράμμα στον πατέρα, μτφρ. Φαίδων Καλαμαράς, εκδ. Νεφέλη) Το απόσπασμα αυτό, το οποίο αποτελεί μία από τις πρώτες αναμνήσεις του Φραντς Κάφκα φωτίζει με τρόπο απλό αλλά εξόχως αποκαλυπτικό τη σχέση του με τον πατέρα του και τον τρόπο που αυτή θα καθορίσει τόσο τον χαρακτήρα του όσο και όλο το έργο του. Σε όλο το βιβλίο, ο πατέρας περιγράφεται ως αυστηρός και αυταρχικός, μόνιμη πηγή απαγορεύσεων, απειλών και ματαιώσεων. Ο Κάφκα φοβάται τον ανταγωνισμό μαζί του και έχει διαρκώς το αίσθημα ότι ταπεινώνεται ή ότι απειλείται από τα υποτιμητικά σχόλια εις βάρος του. Από πολύ νωρίς, η πατρική εστία του δημιουργεί έντονα αισθήματα έλξης και απώθησης ταυτόχρονα. Διακατέχεται από το φόβο ότι θα εκδιωχθεί απ’ αυτήν, ότι θα χάσει την αγάπη, τη φροντίδα και την προστασία του πατέρα ενώ παράλληλα ποθεί να αποδεσμευτεί απ’ αυτόν. Είναι δυνατή η σύγκριση με την περίπτωση ενός φυλακισμένου, ο οποίος θέλει να δραπετεύσει, πράγμα που ίσως είναι εφικτό – αλλά επίσης σχεδιάζει, και αυτό ταυτοχρόνως, να μετατρέψει την φυλακή σε πύργο αναψυχής για δική του χρήση. Αλλά αν επιθυμεί να δραπετεύσει δεν μπορεί να αρχίσει τα έργα διαμορφώσεως και αν τα αρχίσει δεν μπορεί να δραπετεύσει.
Ο Κάφκα θα περάσει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στην πατρική εστία, στην παλιά πόλη της Πράγας, βιώνοντας συνεχώς τα αντικρουόμενα αυτά αισθήματα, ποθώντας δηλαδή να την εγκαταλείψει αλλά και αναζητώντας σ’ αυτήν ένα καταφύγιο. Σιωπηλός, ακοινώνητος, υποχόνδριος, ζει τον περισσότερο καιρό αποκομμένος από φίλους και συγγενείς, αποφεύγει τις συναναστροφές, αποζητά μια ζωή ασκητική. Όπως ομολογεί ο ίδιος απευθύνει σπάνια το λόγο ακόμα και στην ίδια του την οικογένεια. Τα γράμματά του στη Φελίτσε, τη γυναίκα με την οποία θα συνδεθεί κατά την περίοδο 1912-1917 αποκαλύπτουν την εσωτερική του σύγκρουση ανάμεσα στον πόθο του να ζήσει μαζί της και την αδυναμία του να βγει από την απομόνωσή του. Ανέκαθεν μου ήταν δυσάρεστο, της εξομολογείται, ή τουλάχιστον εκνευριστικό να έχω στο δωμάτιό μου έναν ξένο ή ακόμα και ένα φίλο, εσένα βέβαια σου αρέσουν οι άνθρωποι, ίσως και οι παρέες, όμως εγώ θα έπρεπε να καταβάλλω τεράστια προσπάθεια, σχεδόν να πονέσω, για να το ξεπεράσω και να δέχομαι συγγενείς ή ακόμα και φίλους στο σπίτι μου ή – τολμώ τη λέξη – στο σπίτι μας. Προσωρινά λοιπόν, θα επιδίωκα να αποκτήσω ένα διαμέρισμα όσο γίνεται προς τα όρια της πόλης, δηλαδή πραγματικά απρόσιτο… (Γράμματα στη Φελίτσε, μτφρ.Στέλλα Κουνδουράκη, εκδ. Γαβριηλίδης)
Ο Κάφκα αντιλαμβάνεται την ιδιαιτερότητα του και συχνά στα γράμματά του την προειδοποιεί για την αδυναμία του να γίνει πιο κοινωνικός αλλά και γενικότερα να ασπαστεί έναν αστικό τρόπο ζωής. Αυτοί οι άλλοι, επισημαίνει, είναι σχεδόν κορεσμένοι όταν παντρεύονται, και ο γάμος είναι γι’ αυτούς η τελευταία, μεγάλη μπουκιά. Όχι όμως για εμένα, εδώ δεν είμαι κορεσμένος, δεν έχω ιδρύσει κάποια επιχείρηση που να αναπτύσσεται χρόνο με το χρόνο, δεν χρειάζομαι μια μόνιμη κατοικία για να διευθύνω την επιχείρηση αυτή έχοντας ως βάση την 31
Ιούλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο 28
εύτακτη γαλήνη του οίκου μου – και δεν είναι μόνο ότι δεν χρειάζομαι μια τέτοια κατοικία, αλλά μου προκαλεί και φόβο.
Μέσα από την ογκώδη αλληλογραφία τους, το σπίτι αναδεικνύεται ενίοτε ως φυλακή, ένα ασφυκτικό περιβάλλον από το οποίο δεν μπορεί να ξεφύγει και ενίοτε ως ένα προστατευτικό κέλυφος που τον κρατάει μακριά από διάφορους περισπασμούς, είτε ανώφελους και ενοχλητικούς είτε τρομακτικούς. Γιατί ο μοναστικό αυτός τρόπος ζωής που υιοθετεί οφείλεται σε μεγάλο βαθμό και στη γραφή. Σύμφωνα με το καθημερινό πρόγραμμα που παρουσιάζει στη Φελίτσε και από το οποίο ελάχιστα παρεκκλίνει, η λογοτεχνία είναι εκείνη που καθορίζει τις επιλογές του και τον τρόπο διαβίωσης. Τι λες όμως, πολυαγαπημένη Φελίτσε, για έναν έγγαμο βίο, όπου τουλάχιστον κατά τη διάρκεια μερικών μηνών το χρόνο ο άντρας έρχεται από το γραφείο στις 2 και μισή ή στις 3 το μεσημέρι, τρώει, ξαπλώνει, κοιμάται μέχρι τις 7, 8 το βράδυ, τρώει κάτι βιαστικά, πηγαίνει μια ώρα περίπατο, έπειτα κάθεται να γράψει και γράφει μέχρι τη μία ή τις 2 τη νύχτα; Θα μπορούσες άραγε να το αντέξεις; Η μόνη εικόνα που θα έχεις για τον άντρα σου να είναι ότι κάθεται στο δωμάτιο και γράφει; Ο φόβος του ότι η Φελίτσε δεν θα μπορέσει να προσαρμοστεί σ’ αυτόν τον τόσο κλειστό τρόπο ζωής που του υπαγορεύει η γραφή επανέρχεται σε πολλά γράμματά του. Για το γράψιμό μου χρειάζομαι απομόνωση, όχι «όπως ένας ερημίτης», αυτό δεν θα αρκούσε, αλλά όπως ένας νεκρός. Το γράψιμο υπ’ αυτή την έννοια είναι ένας βαθύτατος ύπνος, δηλαδή θάνατος, κι όπως δεν μπορείς ούτε πρόκειται να τραβήξεις το νεκρό από τον τάφο του, έτσι δεν μπορείς να τραβήξεις ούτε κι εμένα απ’ το γραφείο μου τη νύχτα.
Η αναντιστοιχία ανάμεσα στην πραγματικότητα και την επιθυμία του να μοιραστεί τη ζωή του με τη Φελίτσε θα τον ταλανίσει για χρόνια, η σχέση τους θα διακοπεί και θα ξαναρχίσει έως ότου η επιδείνωση της υγείας του τo 1917 οδηγήσει στην οριστική διάλυσή της. Γνωρίζουμε ότι ο Κάφκα ήταν ενήμερος για τις μελέτες του Φρόιντ σχετικά με το οιδιπόδειο, τον ανταγωνισμό με τον πατέρα. Η αρχική εκείνη ανάμνηση που αποτυπώνει τα ασύμβατα αισθήματά του ως προς την πατρική εστία ανιχνεύεται σε όλα τα έργα του. Χαρακτηριστικά στοιχεία η αναληθοφάνεια και το παράλογο ορισμένων πράξεων τις οποίες όμως ο ήρωας όχι μόνο δεν αμφισβητεί αλλά συμμορφώνει τη ζωή του προς αυτές, το μόνιμο αίσθημα ενοχής σε «μια φοβερή δίκη, η οποία παραμένει πάντα χωρίς κατάληξη», το εξίσου αβάσταχτο αίσθημα ιδιομορφίας, μηδαμινότητας και αδυναμίας να ξεφύγει που κάνει τον Γκρέγκορ Σάμσα να κλείνεται στο δωμάτιό του, σε απόλυτη μοναξιά και απόγνωση, αποκλεισμένος διπλά από τον οικογενειακό και κοινωνικό περίγυρο και λόγω της απώλειας του λόγου που συνεπάγεται η μεταμόρφωσή του. Αναφερόμενος στον Κ. της Δίκης, και συγκεκριμένα στη σκηνή όπου ο Κ. μπαίνει σε μια αυλή και παρατηρεί τους ανθρώπους, ο Κούντερα μιλάει γι’ αυτή την «περιγραφική δύναμη που μας κάνει να νιώσουμε ως ποιο βαθμό διψά για την 32
Ιούλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο 28
πραγματικότητα ο Κ., πόσο άπληστα ρουφάει τον κόσμο που, μια στιγμή πιο πριν, είχε επισκιαστεί από τις έγνοιες της δίκης», στάση δηλωτική ενός ανθρώπου «που έχασε την κανονική ζωή του και μόνο στα κλεφτά μπορεί να επικοινωνήσει πια μαζί της μέσα από ένα παράθυρο» (Μίλαν Κούντερα Οι προδομένες διαθήκες, μτφρ. Γιάννης Π. Χάρης, εκδ. Εστία).
Ωστόσο, θα ήταν σφάλμα να περιορίσει κανείς το έργο του Κάφκα σε ψυχολογικές ερμηνείες. Όπως στην περίπτωση κάθε πραγματικού λογοτέχνη, ο συγγραφέας δεν αυτοβιογραφείται, οι ήρωές του δεν είναι ομοιώματά του. Ο συγγραφέας υπερβαίνει το προσωπικό, τα όποια αυτοβιογραφικά στοιχεία μεταπλάθονται, έτσι ώστε το έργο διευρύνεται και σημασιοδοτείται ποικιλοτρόπως. Οι εικόνες, τα σύμβολα, οι ιστορίες του Κάφκα έχουν αποτελέσει αντικείμενο πληθώρας ερμηνειών – κοινωνιολογικών, φιλοσοφικών, θεολογικών -εκφράζοντας ακριβώς τα πολλαπλά επίπεδα ανάγνωσης του έργου του αλλά και της ανθρώπινης ύπαρξης. Ο Κάφκα μεταμορφώνει, αναπλάθει την πραγματικότητα που βιώνει δημιουργώντας, σύμφωνα με τον Κούντερα, «την άκρως ποιητική εικόνα ενός άκρως α-ποιητικού κόσμου».
Το σπίτι του Φραντς Κάφκα
Πηγή: http://www.oanagnostis.gr/
33
Ιούλιος 2014
Βιβλιοτρόπιο 28
Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ/ΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ Μέλη του Δικτύου Λεσχών "Ανάγνωσις"
Τώρα διαβάζουμε Σε ό,τι αφορά προσωπικά τον Κέες Πόπινγκα, πρέπει κανείς να παραδεχτεί ότι στις οκτώ η ώρα το βράδυ υπήρχε ακόμη χρόνος, καθώς το πεπρωμένο του δεν είχε ακόμη καθοριστεί. [...] Θα σήκωνε τους ώμους του με αδιαφορία αν του έλεγαν ότι η ζωή του θα άλλαζε απότομα και ότι αυτή η φωτογραφία, που βρισκόταν πάνω στο τραπεζάκι του σαλονιού και τον έδειχνε όρθιο στο κέντρο της οικογένειάς του, με το χέρι του νωχελικά ακουμπισμένο στη ράχη μιας καρέκλας, θα δημοσιευόταν σε όλες τις εφημερίδες της Ευρώπης. Τέλος, αν είχε ψάξει μέσα του, με πλήρη συνείδηση, για να βρει τι θα μπορούσε να τον προδιαθέσει για ένα ταραχώδες μέλλον, σίγουρα δεν θα είχε σκεφτεί τη φευγαλέα εκείνη, σχεδόν ένοχη συγκίνηση, που τον συγκλόνιζε όταν έβλεπε να περνούν τρένα, κυρίως νυχτερινά, με κατεβασμένα τα στόρια που σκέπαζαν το μυστήριο των επιβατών. Η ζωή του ήρωα του μυθιστορήματος ανατρέπεται από τη μια στιγμή στην άλλη, όταν ανακαλύπτει ότι το αφεντικό του ετοιμάζεται να εξαφανιστεί αφήνοντας να πιστέψουν στην αυτοκτονία του. Γίνεται άλλος άνθρωπος. Κι αρχίζει μια περιπλάνηση απ το Άμστερνταμ στο Παρίσι με απροσδόκητες εξελίξεις, προσπαθώντας να εκδικηθεί για τη μέτρια ζωή του και να αφεθεί στην ηδονή του εγκλήματος. [...]
Περνώντας με σαρωτική ορμή από τα κοσμοϊστορικά γεγονότα στις μικρότερες λεπτομέρειες της ιδιωτικής ζωής, η νευρική και ανεξάντλητα ανθρώπινη γραφή του Γκρόσμαν δίνει σε κάθε σελίδα τη λάμψη του αριστουργήματος". The Independent "To πραγματικό θέμα του βιβλίου είναι η καθημερινή μάχη που δίνει το ανθρώπινο πνεύμα με τη φρίκη του πολέμου και του ολοκληρωτισμού - φασιστικού ή κομμουνιστικού. Οι σελίδες του είναι γεμάτες τρομερές σκηνές απανθρωπιάς, δοσμένες με συνταρακτικά αιχμηρό τρόπο. Αν ήταν δυνατόν να συμπυκνώσουμε το θέμα σε μία λέξη -πράγμα μάλλον αδύνατον σε ένα τόσο πλούσιο έργο-, η λέξη αυτή θα ήταν "ελευθερία". To Ζωή και Πεπρωμένο είναι ένα μυθιστόρημα για το νόημα της ελευθερίας". The Guardian To "Πόλεμος και ειρήνη" του 20ού αιώνα - ένα βιβλίο για το μεγαλείο και την τραγωδία της ανθρώπινης ύπαρξης - ένα από χα σπουδαιότερα μυθιστορήματα του 20ού αιώνα - ένα έπος στο οποίο τα κοσμοϊστορικά γεγονότα μετρούν όσο και οι λεπτομέρειες της καθημερινής ζωής - ένα ψυχολογικό, λυρικό, δημοσιογραφικό, στοχαστικό, πολιτικό, κοινωνικό και φιλοσοφικό έργο... μα πάνω απ όλα ένα πραγματικά λαϊκό μυθιστόρημα για τις ελπίδες, τον έρωτα, την αγάπη, το μίσος, τον πόνο και τον θάνατο. Από τα Γερμανικά Στρατόπεδα Εξόντωσης στα Σοβιετικά Στρατόπεδα Εργασίας και από τα φλεγόμενα ερείπια του Στάλινγκραντ στα ανακριτικά γραφεία της μεταπολεμικής Μόσχας, ανάμεσα σε συγκλονιστικές περιγραφές μαχών, τρυφερές ερωτικές σκηνές, απελπισμένες προσπάθειες επιβίωσης και μάταιες ελπίδες σωτηρίας, που καθηλώνουν τον αναγνώστη, ο Βασίλι Γκρόσμαν προσπαθεί να βρει την απάντηση στο πιo απλό -και αιώνιο- ερώτημα: Γιατί οι άνθρωποι σκλαβώνουν, εξευτελίζουν, αφανίζουν τους ανθρώπους, αφού έχουν όλοι την ίδια δίψα για ελευθερία και ευτυχία; Η συγκλονιστική εποποιία Ζωή και Πεπρωμένο κατασχέθηκε το 1961 από την KGB, αφού σύμφωνα με τον ηγέτη της "αποσταλινοποίησης" Νικήτα Χρουτσόφ, δεν ήταν παρά άλλη μια πυρηνική κεφαλή στραμμένη κατά της Σοβιετικής Ένωσης. Θα έπρεπε να περάσουν 52 ολόκληρα χρόνια από την κατάσχεση του χειρογράφου για να "απελευθερωθεί" τελικά τον Ιούλιο του 2013, οπότε ο επικεφαλής της FSB (πρώην KGB) το παρέδωσε στα Κρατικά Λογοτεχνικά Αρχεία της Ρωσίας.
34
ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ
ΑΝ το διάβασμα είναι για σας μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησης… ΑΝ πιστεύετε ότι το διάβασμα δεν είναι κατ’ ανάγκη μια μοναχική υπόθεση… ΑΝ αυτό που νιώθετε διαβάζοντας θέλετε να το μοιραστείτε και με άλλους… --------------------------Γίνετε μέλος σε μια από τις Λέσχες Ανάγνωσης που λειτουργούν στη Λεμεσό. ή Βρείτε κι άλλα άτομα που αγαπούν το διάβασμα και συγκροτείστε μια ομάδα, τα μέλη της οποίας θα συγκεντρώνονται μια φορά το μήνα και θα συζητούν γύρω από το βιβλίο που έχουν επιλέξει να διαβάσουν. Για περισσότερες πληροφορίες ως προς τον τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας μιας Λέσχης Ανάγνωσης μπορείτε να απευθυνθείτε στο Δίκτυο Λεσχών «Ανάγνωσις».
Παντελής Μάκη, τηλ: 99 667599 e-mail: pmakis@cytanet.com.cy www.bibliotropio.blogspot.com Αντώνης Κουντούρης, τηλ: 99 346424 e-mail: : a_c_kountouri@hotmail.com Κατερίνα Βοσκαρίδου, τηλ: 99 526772 e-mail: pyrion@primehome.com www.pyrion.blogspot.com
Με τη στήριξη