Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 31

ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΔΕΛΤΙΟ 31–ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2014

` Βιβλίο εκατό χρόνια σε κουτί

Bookworm.gr: Διαβάζοντας και συζητώντας για βιβλία Οι βραχείες λίστες για τα βραβεία λογοτεχνικής μετάφρασης

2ο φεστιβάλ ΣΑΡΔΑΜ: Η λογοτεχνία αλλιώς

Ο Τσελεμεντές του Αναρχικού - το πιο σκανδαλώδες βιβλίο που κυκλοφόρησε ποτέ Μάργκαρετ Ατγουντ: Ο ταλαντούχος αναγνώστης ζει με το βιβλίο Ζητούμενο η επινόηση μιας νέας πραγματικότητας Λέσχη Ανάγνωσης «Βιβλιοτρόπιο» Μέλος του Δικτύου Λεσχών «Ανάγνωσις» Επιλογή θεμάτων: Παντελής Μάκη

Με τη στήριξη του Δικτύου Λεσχών Ανάγνωσις

Περιεχόμενα

Σελ.

Βιβλίο εκατό χρόνια σε κουτί .................................................................................................... 5 Οι βραχείες λίστες για τα βραβεία λογοτεχνικής μετάφρασης ................................................ 7 Ο συγγραφέας Δημήτρης Στεφανάκης θα χριστεί Chevalier des Arts et des Lettres ................ 9 Bookworm.gr: Διαβάζοντας και συζητώντας για βιβλία… ..................................................... 10 Ο Τσελεμεντές του Αναρχικού - το πιο σκανδαλώδες βιβλίο που κυκλοφόρησε ποτέ .......... 11 Ο συγγραφέας και ο χώρος του .............................................................................................. 18 Μάργκαρετ Ατγουντ: Ο ταλαντούχος αναγνώστης ζει με το βιβλίο ....................................... 22 Ζητούμενο η επινόηση μιας νέας πραγματικότητας ............................................................... 28

Οκτώβριος 2014

Βιβλιοτρόπιο 31

2

Οκτώβριος 2014

Βιβλιοτρόπιο 31

Η aRttitude παρουσιάζει 2ο φεστιβάλ ΣΑΡΔΑΜ: Η λογοτεχνία αλλιώς 03 - 05 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2014 ΛΕΜΕΣΟΣ / ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 03 Οκτωβρίου 2014 / ΘΕΑΤΡΟ ΕΝΑ, Β Δημοτική Αγορά, Λεμεσός / 8.30μμ / Είσοδος 5 ευρώ / Κρατήσεις 99404072 ΛΕΥΚΩΣΙΑ / ΣΑΒΒΑΤΟ 04 Οκτωβρίου 2014 / ΘΕΑΤΡΟ ΕΝΑ (Άλλος Χώρος), Αθηνάς 4, Λευκωσία / 8.30μμ / Είσοδος 5 ευρώ / Κρατήσεις 99404072 •

ΣΑΡΔΑΜ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ – ΛΕΜΕΣΟΣ / ΚΥΡΙΑΚΗ 05 Οκτωβρίου 2014 / 341 CREATIVE SPACES, Αγίου Ανδρέου 341, Λεμεσός / Περιορισμένος αριθμός θέσεων. Δηλώσεις συμμετοχής στο 99404072 μέχρι 30 Σεπτεμβρίου / Επιχορηγημένο κόστος συμμετοχής: 25 ευρώ (το κάθε εργαστήρι)

Η Μαρία Α. Ιωάννου και η aRttitude φέρνουν για δεύτερη χρονιά το κο ινό πιο κοντά στη λογοτεχνία, μέσα από σύγχρονους τρόπους συγγραφής και ανάγνωσης, επαναλαμβάνοντας την κύρια εκδήλωση του ΣΑΡΔΑΜ για πρώτη φορά φέτος και στη Λευκωσία και αφιερώνοντας την τελευταία μέρα του φεστιβάλ σε λογοτεχνικά εργαστήρια στη Λεμεσό. Συγγραφείς από την Κύπρο και το εξωτερικό μο ιράζονται πρωτό τυπους τρόπους συγγραφής και ανάγνωσης, μέσα από ανατρεπτικές αναγνώσεις και εργαστήρια. Κοινό τους χαρακτηριστικό η ανάδειξη του προσωπικού χαρακτήρα της συγγραφής / ανάγνωσης και ο συνδυασμός της λογοτεχνίας με σύγχρονα και κλασικά μέσα έκφρασης, όπως η φωνή, το video, ο σύγχρονος χορός, η μουσική / ο ήχος, το slamming / spoken word και το performance. Η λογοτεχνία εκτός βιβλίου, η λογοτεχνία για μια ακόμη φορά σε κατάσταση Σαρδάμ! Συμμετέχουν οι: ομάδα aRttitude, με τους συγγραφείς Μαρία Α. Ιωάννου (Κύπρος), Marthia Carrozzo (Ιταλία), Marcal Font i Espi (Ισπανία), τη χορογράφο Εύη Παναγιώτου και τους χορευτές Πέτρο Κονναρή, Julia Brendle, Άντρια Βασιλείου / ομάδα The Noise Family project

3

Οκτώβριος 2014

Βιβλιοτρόπιο 31

(Κύπρος) / Δημήτρης Αθηνάκης (Ελλάδα) / Στέλλα Βοσκαρίδου (Κύπρος), με την ηθοποιό Μαρίνα Βροντή / Gianpaolo G. Mastropasqua (Ιταλία) + ΣΑΡΔΑΜ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ (α) Εργαστήρι από Δημήτρη Αθηνάκη (Ελλάδα) - Η γόμα ως μολύβι: Από τη δημιουργική γραφή στο δημιουργικό σβήσιμο 11πμ-2μμ Το εργαστήρι θα προσπαθήσει να δείξει την άτυπη, εσωτερική συνομιλία του γραφιά με τον αναγνώστη το υ. Την πάλη μεταξύ το υ « πρέπει να τα πω ό λα» και το υ « θα πω ό σα μπο ρο ύν να φτάσουν στ’ αυτί του Άλλου». Το σβήσιμο είναι η δυσκολότερη διαδικασία της γραφής. Το να γίνουμε οι επιμελητές του εαυτού μας σημαίνει να γίνουμε οι πρώτοι αναγνώστες μας ― για να μπορούν ν’ ακολουθήσουν κι άλλοι. Το εργαστήρι αυτό θα κάνει μια απόπειρα να εντοπίσει τρόπους να γίνουμε οι πρώτοι (και καλύτεροι) αναγνώστες των έργων μας. (β) Εργαστήρι από Marcal Font i Espi (Ισπανία) - Reading and Performing Poetry 3μμ-6μμ Το εργαστήρι θα παρουσιάσει μια σύντομη αναδρομή στην ιστορία και τα χαρακτηριστικά της προφορικής έκφρασης και ανάγνωσης της ποίησης, καθώς και μια εισαγωγή στις ιδιαιτερότητες που αφορούν το poetry performance και spoken word / slamming: τεχνικές αναπνοής, φωνή, τόνος, διάρκεια, άρθρωση, δυναμική κ.α. Όλα τα πιο πάνω θα εμπεδωθούν μέσα από παραδείγματα και εξάσκηση. Περισσότερες πληροφορίες για το ΣΑΡΔΑΜ και τους συγγραφείς/καλλιτέχνες που συμμετέχουν στο http://www.sardamcy.wordpress.com Το ΣΑΡΔΑΜ στηρίζουν: Πολιτιστικές Υπηρεσίες Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού, Δίκτυο Λεσχών Ανάγνωσις, Βιβλιοπωλεία Κ. Π. Κυριάκου, Plato Educational Services, Inprima, Exertus Services, Veramand Studio Academy.

4

Οκτώβριος 2014

Βιβλιοτρόπιο 31

Έργο της Μάργκαρετ Ατγουντ θα εκδοθεί το 2114

Βιβλίο εκατό χρόνια σε κουτί Tο νέο βιβλίο της Μάργκαρετ Ατγουντ δεν θα το διαβάσει κανένας, αναγνώστης ή κριτικός. Το θέμα ή ο τίτλος του δεν θα γίνουν γνωστά. Θα μείνει «κλειδωμένο» για έναν ολόκληρο αιώνα και θα εκδοθεί το 2114. Είναι το πρώτο βιβλίο από τα 100 που θα περιλαμβάνει η «Βιβλιοθήκη του Μέλλοντος» (Future Library), ένα φιλόδοξο, εντυπωσιακό σχέδιο της Σκοτσέζας εικαστικού Κέιτι Πάτερσον, που ξεκίνησε αυτό το καλοκαίρι.

Πρώτα φυτεύτηκαν χίλια δέντρα στην περιοχή Νορντμάρκα, έξω από το Όσλο. Θα κοπούν το 2114 και θα προμηθεύσουν το χαρτί για το τύπωμα των εκατό βιβλίων. Μετά ανακοινώθηκε πρώτο και καλύτερο το όνομα της Ατγουντ, ενώ κάθε χρόνο, μέχρι το 2114, μια επιτροπή ειδικών στη λογοτεχνία, μαζί τους και η Πάτερσον όσο βρίσκεται στη ζωή, θα ανακοινώνει έναν ακόμα συγγραφέα. Το χειρόγραφο της Ατγουντ θα φυλαχτεί σε ειδικά σχεδιασμένη αίθουσα δημόσιας βιβλιοθήκης, που θα ανοίξει το 2018 στο Όσλο. Μαζί του μια τυπογραφική μηχανή για την περίπτωση που σε εκατό χρόνια οι άνθρωποι δεν θα βγάζουν πια βιβλία σε χαρτί. Η πολυβραβευμένη Καναδή συγγραφέας δηλώνει ενθουσιασμένη με το πρότζεκτ. «Με πάει πίσω στα παιδικά μου χρόνια, τότε που θάβαμε μικρά πράγματα στην αυλή ελπίζοντας ότι κάποιος θα τα ξεθάψει ύστερα από πολλά χρόνια και θα πει: «Τι ενδιαφέρον που είναι αυτό το σκουριασμένο τενεκεδένιο κουτί ή αυτή η σακουλίτσα με τους βώλους, ποιος να τους έβαλε εδώ;». Και τι απόλαυση να χάσω για μια φορά τη φάση που βγαίνει ένα βιβλίο μου και αν η πρώτη κριτική είναι καλή τα εύσημα ανήκουν στον εκδότη μου, αν είναι κακή το φταίξιμο είναι δικό μου». Δεν την ενοχλεί καθόλου που κανένας σημερινός, εν ζωή αναγνώστης της δεν θα 5

Οκτώβριος 2014

Βιβλιοτρόπιο 31

διαβάσει το βιβλίο, που ήδη στρώθηκε και γράφει. «Ποτέ δεν ξέρεις ποιος και πότε θα διαβάσει τα βιβλία σου, τι φύλο, εθνικότητα ή γλώσσα θα έχει. Ολα τα βιβλία είναι σαν μηνύματα σε ένα μπουκάλι». Δύο μόνον αγωνίες έχει. Η πρώτη, να μη φθαρεί το χειρόγραφό της κλεισμένο 100 χρόνια σε ένα κουτί – γι’ αυτό και φρόντισε να αγοράσει ειδικό χαρτί. Η δεύτερη, μήπως η γλώσσα «έχει τόσο πολύ αλλάξει σε 100 χρόνια, που θα χρειαστεί ένας παλαιο-ανθρωπολόγος για να βοηθήσει στη μετάφρασή του». Όσο για την εικαστικό Κέιτ Πάτερσον, τη μαμά του σχεδίου, αυτή πανηγυρίζει που η Μάργκαρετ Ατγουντ, η «συγγραφέας των ονείρων της», δέχτηκε να το εγκαινιάσει. Ηδη φαντάζεται «τις λέξεις της να μεγαλώνουν μαζί με τα δέντρα, μια αόρατη ενέργεια να αποκτά ύλη». Το πρότζεκτ έχει σαφή οικολογικό χαρακτήρα, δηλαδή οι συγγραφείς θα είναι ελεύθεροι να γράψουν ότι θέλουν σε φόρμα, μέγεθος και γλώσσα, φτάνει το θέμα τους να έχει κάποια σχέση με τη φύση και το περιβάλλον, τη φαντασία και τον χρόνο. Και κάτι άλλο. «Καλό θα είναι τα γραπτά τους να μεταδίδουν και μια εικόνα της κοινωνίας την εποχή που έγραφαν. Έτσι οι μελλοντικοί αναγνώστες θα έχουν μια αίσθηση του πώς ζούσαμε τότε». Πηγή: http://www.efsyn.gr/

6

Οκτώβριος 2014

Βιβλιοτρόπιο 31

ΒΡΑΒΕΙΑ Οι βραχείες λίστες για τα βραβεία λογοτεχνικής μετάφρασης

Η Ελληνοαμερικανική Ένωση, το Ινστιτούτο Γκαίτε, το Ινστιτούτο της Δανίας στην Αθήνα και το Ινστιτούτο Θερβάντες απονέμουν τα βραβεία λογοτεχνικής μετάφρασης 2014. Για μια ακόμη χρονιά και στο πλαίσιο της αποστολής τους για προαγωγή των διαπολιτισμικών σχέσεων και ενίσχυση των πολιτιστικών ανταλλαγών σε διεθνές επίπεδο, τα ξενόγλωσσα πολιτιστικά ιδρύματα υποστηρίζουν τα βραβεία λογοτεχνικής μετάφρασης και το έργο των Ελλήνων μεταφραστών.

Με την ευκαιρία εορτασμού της Παγκόσμιας Ημέρας Μετάφρασης Η απονομή των βραβείων θα πραγματοποιηθεί την Τρίτη 30 Σεπτεμβρίου 2014, στις 19:00 στο Ινστιτούτο Γκαίτε (Ομήρου 14-16, Αθήνα) με την ευκαιρία εορτασμού της Παγκόσμιας Ημέρας Μετάφρασης. Τα βραβεία λογοτεχνικής μετάφρασης 2014 απονέμονται σε 4 μεταφραστές της αγγλόφωνης, γερμανόφωνης, ισπανόφωνης και δανέζικης λογοτεχνίας αντίστοιχα και αφορούν μεταφράσεις μυθιστορημάτων, διηγημάτων, ποίησης και θεατρικών έργων που εκδόθηκαν το 2013. Ειδικά για τις λογοτεχνικές μεταφράσεις από τα Δανέζικα, το Ινστιτούτο της Δανίας συμπεριέλαβε στις υποψηφιότητες έργα που έχουν εκδοθεί από το 2000 έως και το 2013. Το βραβείο σε κάθε νικητή συνοδεύεται από χρηματικό έπαθλο. Στο πλαίσιο της απονομής και με πρωτοβουλία του Ινστιτούτου Γκαίτε που φιλοξενεί την εκδήλωση, θα πραγματοποιηθεί δημόσια συζήτηση με θέμα «Το μέλλον και οι ευκαιρίες της 7

Οκτώβριος 2014

Βιβλιοτρόπιο 31

λογοτεχνικής μετάφρασης». Στη συζήτηση, που θα συντονίσει ο δημοσιογράφος Μανώλης Πιμπλής, συμμετέχουν οι: Αντιγόνη Χατζηανδρέου (Εκδόσεις Οδυσσέας), Μαρία Παπαγεωργίου (βιβλιοπωλείο «Επί λέξει») και Γιάννης Καλιφατίδης (μεταφραστής). Οι βραχείες λίστες ανά κατηγορία Βραβείο Μετάφρασης Αγγλόφωνης Λογοτεχνίας Βασίλης Αθανασιάδης, για το βιβλίο «Περιπλανήσεις: Φιλοσοφικοί στοχασμοί» του Henry David Thoreau (εκδόσεις Κέδρος) Δημήτρης Αθηνάκης, για το βιβλίο «Η θεραπεία του νερού» του Percival Everett (εκδόσεις Πόλις) Αθηνά Δημητριάδου, για το βιβλίο «Ο Φάρος» της Alison Moore (εκδόσεις Ίκαρος) Βραβείο Μετάφρασης Γερμανόφωνης Λογοτεχνίας Εύη Μαυρομμάτη, για το βιβλίο «Η μνηστή του βασιλιά: Ένα παραμύθι σχεδιασμένο εκ του φυσικού» του E.T.A. Hoffmann (εκδόσεις Λαγουδέρα) Κώστας Κοσμάς, για το βιβλίο «F» του Daniel Kehlmann (εκδόσεις Καστανιώτη) Συμεών Σταμπουλού, για το βιβλίο «Ποιήματα» του Friedrich Hö lderlin(εκδόσεις Στιγμή) Βραβείο Μετάφρασης Δανέζικης Λογοτεχνίας Λύο Καλοβυρνάς, για το βιβλίο «Δοκίμια για την ύπαρξη της αγάπης» του Torben Guldberg (εκδόσεις Πατάκη, 2008) Θεοφάνης Μελάς, για το βιβλίο «4 Δανοί ποιητές / εικαστικοί»: Per Kirkeby, Henrik Have, Claus Carstensen και Jørgen Michaelsen (εκδόσεις Μανδραγόρας, 2011) Σωτήρης Σουλιώτης, για το βιβλίο «Το σιωπηλό κορίτσι» του Peter øHeg (εκδόσεις Ψυχογιός, 2007) Βραβείο Μετάφρασης Ισπανόφωνης Λογοτεχνίας Κώστας Αθανασίου, για το βιβλίο «Νυχτερινός Στόχος» του Ricardo Piglia (εκδόσεις Καστανιώτη) Λεωνίδας Καρατζάς, για το βιβλίο «Η τελευταία παρτίδα» της Nerea Riesco (εκδόσεις Ωκεανίδα) Τιτίνα Σπερελάκη, για το βιβλίο «Το τανγκό της παλιάς φρουράς» του Arturoérez P (εκδόσεις Πατάκη). Πηγή: www.naftemporiki.gr 8

- Reverte

Οκτώβριος 2014

Βιβλιοτρόπιο 31

Ο συγγραφέας Δημήτρης Στεφανάκης θα χριστεί Chevalier des Arts et des Lettres (Ιππότης Γραμμάτων και Τεχνών)

Ο συγγραφέας Δημήτρης Στεφανάκης θα χριστεί Chevalier des Arts et des Lettres (Ιππότης Γραμμάτων και Τεχνών) από το Γαλλικό Κράτος σε ειδική εκδήλωση που θα λάβει χώρα στο Γαλλικό Ινστιτούτο, την Τρίτη 30 Σεπτεμβρίου 2014 και ώρα 19.30ʹ. Μετά το Prix M éditerranée Etranger 2011και το Διεθνές Βραβείο Καβάφη, καθώς και την υποψηφιότητά του για το Prix du Livre Européen, ο συγγραφέας χαρίζει μια νέα διάκριση στ η χώρα του. Το Τάγμα των Γραμμάτων και Τεχνών, το οποίο θα πραγματοποιήσει τη βράβευση του συγγραφέα, διαχειρίζεται εκ μέρους του Υπουργείου Πολιτισμού της Γαλλίας την επιβράβευση των διακριθέντων για τη δημιουργικότητά τους στον καλλιτεχνικό ή λογοτεχνικό τομέα ή για τη συμβολή τους στην προώθηση των τεχνών και των γραμμάτων στη Γαλλία και σε όλο τον κόσμο.

Ο ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΣΤΕΦΑΝΑΚΗΣ γεννήθηκε το 1961. Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας. Έχει μεταφράσει έργα των Σολ Μπέλοου, Ε. Μ. Φόρστερ, Γιόζεφ Μπρόντσκι, Προσπέρ Μεριμέ κ.ά. Το βιβλίο του ΜΕΡΕΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ, εκδόθηκε πρόσφατα στα γαλλικά σημειώνοντας τόσο μεγάλη επιτυχία, ώστε τιμήθηκε με το Prix Méditerranée Étranger.Κυκλοφορεί επίσης στα ισπανικά και τα α ραβικά. Ο Δημήτρης Στεφανάκης τιμήθηκε με το Διεθνές Βραβείο Καβάφη 2011 και ήταν υποψήφιος για το Prix du 9

Οκτώβριος 2014

Βιβλιοτρόπιο 31

Livre Européen 2011.Από Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ κυκλοφορούν επίσης τα μυθιστορήματά του ΦΙΛΜ ΝΟΥΑΡ, το οποίο πρόσφατα μεταφράστηκε στα γαλλικά, ΑΡΙΑ. Ο ΚΟΣΜΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΗ και ΣΥΛΛΑΒΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ. Πηγή: http://www.literature.gr/

Ηλεκτρονικές λέσχες ανάγνωσης

Bookworm.gr: Διαβάζοντας και συζητώντας για βιβλία

Το Bookworm.gr είναι μια φρέσκια λέσχη ανάγνωσης που έστησαν πρόσφατα δυο Έλληνες συγγραφείς, η Στέλλα Κάσδαγλη και ο Θοδωρής Γεωργακόπουλος, με σκοπό την προώθηση της βιβλιοαναγνωσίας. Μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα πρωτοβουλία για όλους τους βιβλιόφιλους είναι το bookworm.gr μια λέσχη ανάγνωσης που είναι ήδη πολύ δημοφιλής. Από τον περασμένο Ιούνιο και κάθε μήνα προτείνουν ένα βιβλίο στα μέλη της λέσχης (αριθμούν πλέον τα 1200), κι αυτά το διαβάζουν, και στη συνέχεια το συζητούν και το σχολιάζουν στο bookworm.gr. “Πολλοί άνθρωποι που θέλουν να διαβάσουν λογοτεχνία χρειάζονται ένα κίνητρο, ένα έναυσμα”, λέει ο Γεωργακόπουλος. “Αυτό προσπαθούμε να προσφέρουμε, μαζί με προσεγμένες προτάσεις από την εγχώρια βιβλιοπαραγωγή, και ένα περιβάλλον όπου μπορούν να ανταλλάσσουν γνώμες και απόψεις για όσα διαβάζουν”.

10

Οκτώβριος 2014

Βιβλιοτρόπιο 31

Στα πλαίσια αυτής της προσπάθειας οι συνεργάτες του Bookworm προχωρούν σε διάφορες δράσεις, όπως την κατασκευή ενός web app με το οποίο οποιοσδήποτε μπορεί να αναζητήσει όλες τις δανειστικές βιβλιοθήκες της Ελλάδας (http://www.bookworm.gr/libraries/), ενώ αυτή την εβδομάδα ξεκινούν και μια σειρά από εκδηλώσεις για τα μέλη της λέσχης. Η πρώτη συνάντηση γίνεται την προσεχή Τετάρτη 24/9 στις 7 το απόγευμα στο βιβλιοπωλείο Free Thinking Zone στην Αθήνα. Εκεί τα μέλη θα συζητήσουν μεταξύ άλλων για το βιβλίο που διαβάζουν το Σεπτέμβριο, το βραβευμένο “Ο ήχος των πραγμάτων όταν πέφτουν” του Κολομβιανού Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες (κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ίκαρος). Στην εκδήλωση θα συμμετάσχει και η Κλαίτη Σωτηριάδου, μεταφράστρια της λατινοαμερικάνικης λογοτεχνίας (μεταξύ άλλων και του Μάρκες) και γνώστης της Κολομβιανής κουλτούρας, που θα δώσει μια εκ των έσω οπτική γωνία για τη σύγχρονη Κολομβία, τον κόσμο στον οποίο διαδραματίζεται το βιβλίο. Στη συνάντηση εξάλλου θα ανακοινωθεί και το βιβλίο που τα μέλη θα διαβάσουν τον Οκτώβριο -τρεις τυχεροί θα κερδίσουν και από ένα αντίτυπο. Μπορείτε να γραφτείτε στο bookworm.gr για να λαμβάνετε ειδοποιήσεις και να μαθαίνετε τα νέα της λέσχης. Η συμμετοχή είναι δωρεάν. Πηγή: http://www.protothema.gr/

Ο Τσελεμεντές του Αναρχικού - το πιο σκανδαλώδες βιβλίο που κυκλοφόρησε ποτέ του Θοδωρή Αντωνόπουλου Αν και εξακολουθεί να βρίσκεται σχεδόν σε όλα τα ηλεκτρονικά βιβλιοπωλεία, υπήρξε πέτρα σκανδάλου και ενοχοποιητικό στοιχείο, επί σειρά ετών. Ο Θοδωρής Αντωνόπουλος ξεφυλλίζει εκ νέου, ένα σπάνιο αντίτυπό του

«Αυστηρά ακατάλληλο για παιδιά και ηλίθιους!»

11

]

Οκτώβριος 2014

Βιβλιοτρόπιο 31

Υπήρξε θρύλος κι «ευαγγέλιο» στα χέρια πολλών επαναστατημένων νεολαίων ανά τον κόσμο, αντιμετώπισε σκληρές κριτικές (ακόμα κι από τον αντιεξουσιαστικό χώρο), διώξεις κι απαγορεύσεις – το FBI το είχε χαρακτηρίσει σαν μια «από τις πιο βάναυσες, χαμερπείς και παρανοϊκές απόπειρες γραφής που υπήρξαν ποτέ» Πώς καλλιεργείς μαριχουάνα και «μαγικά» μανιτάρια; Πώς παρασκευάζεις «σπιτική» μεσκαλίνη και LSD; Πώς κάνεις σαμποτάζ και παρακολουθήσεις, πώς φτιάχνεις εκρηκτικά, πώς παγιδεύεις δρόμους και κτίρια, πώς χρησιμοποιείς πιστόλι, μαχαίρι, πολυβόλο αλλά και τα ίδια σου τα χέρια ενάντια στον ταξικό εχθρό; Πώς, ακόμα, μπορούν να συμβάλλουν στην επανάσταση το μοσχοκάρυδο, οι μπανανόφλουδες και οι φρύνοι; Αν πάντα σε βασάνιζαν τέτοια ερωτήματα, τότε ο «Τσελεμεντές του Αναρχικού» (πρωτότυπος τίτλος: "The Anarchist Cook Book") γράφτηκε για σένα. Εξ ιδίας πείρας μιλώ, βεβαίως, μιας κι ήταν από τα «θέσφατα» μιας οργισμένης εφηβείας, στη φάση εκείνη που λες «θέλω έναν άλλο κόσμο εδώ και σήμερα» και νιώθεις, φυσικά, απόλυτα σίγουρος τόσο για τη δική σου επάρκεια ως «επαναστατικού υποκειμένου» όσο και για το άμεσα πραγματοποιήσιμο του οράματός σου – ομολογώ μάλιστα ότι πειραματίστηκα κιόλα με ορισμένες συνταγές, τις πλέον... ανώδυνες ευτυχώς. Διότι, όπως ο ίδιος ο συγγραφέας επανειλημμένα προειδοποιεί, το βιβλίο αυτό είναι «αυστηρά ακατάλληλο για παιδιά και ηλίθιους!». Δεν είναι, λοιπόν, τυχαίο που τις προάλλες μου έπεσε κατακέφαλα καθώς τακτοποιούσα τη βιβλιοθήκη – κι ήταν τόσες οι αναμνήσεις που ξύπνησε ώστε είπα να γράψω κατιτίς γι΄αυτό κι ας κινδυνεύω να καταχωρηθώ σε κάποια "μαύρη λίστα" - γιατί ο Τσελεμεντές κυκλοφορεί μεν πλέον νόμιμα (θέλει βέβαια αρκετό ψάξιμο και τύχη να τον πετύχεις) κι ας παραβιάζουν τα γραφόμενά του σύσσωμο τον αντιτρομοκρατικό, αν όμως έχεις μπλεξίματα με τον νόμο και τον βρουν σπίτι σου στο "φορτώνουν" και αυτό, άσχετα που το πιθανότερο είναι να μη ληφθεί καν υπόψη στο δικαστήριο.

Η λεγόμενη μαγειρική της εξέγερσης κυκλοφόρησε στην Αμερική το 1971, γνώρισε απανωτές εκδόσεις και μεταφράστηκε, έκτοτε, σε πολλές γλώσσες – στα ελληνικά τον «Τσελεμεντέ» με το αλφάδι κυκλοφόρησε το 1982 ο Γιώργος Καράμπελας στις καλαματιανές εκδόσεις «Ο Άγιος 12

Οκτώβριος 2014

Βιβλιοτρόπιο 31

Θεράπων» που ο ίδιος είχε συστήσει με τη φράση «Χριστός ή Χάος» στο λογότυπο. Υπήρξε θρύλος κι «ευαγγέλιο» στα χέρια πολλών επαναστατημένων νεολαίων ανά τον κόσμο, αντιμετώπισε σκληρές κριτικές (ακόμα κι από τον αντιεξουσιαστικό χώρο), διώξεις κι απαγορεύσεις – το FBI το είχε χαρακτηρίσει σαν μια «από τις πιο βάναυσες, χαμερπείς και παρανοϊκές απόπειρες γραφής που υπήρξαν ποτέ», κάνοντάς του συγχρόνως έτσι την καλύτερη δυνατή διαφήμιση - αλλά που συνεχίζει, ωστόσο, να κυκλοφορεί εκεί έξω, παρότι εντέλει το αποκήρυξε ο ίδιος ο συγγραφέας του.

Συγκεκριμένα, λίγο μόλις καιρό μετά την έκδοσή του, ο William Powell ανακάλυψε τον Θεό, παραδόξως όχι σε κάποιο πιο μοντέρνο "cult" όπως οι Χάρε Κρίσνα ή ο Όσο Ραζνίς, αλλά στο παραδοσιακό αγγλικανικό Δόγμα. Αμέσως μετά αποκήρυξε δημόσια τον αναρχικό «Τσελεμεντέ» κι από τότε καταβάλλει μεγάλες προσπάθειες ώστε ο εκδοτικός οίκος Lyle Stuart που κατείχε το copyright να αποσύρει το βιβλίο, δίχως ακόμη αποτέλεσμα – τελευταία του «έκκληση» ήταν μια επιστολή στον Guardian πέρσι τον Δεκέμβριο. O Powell, που μαζί με τη γυναίκα του δραστηριοποιούνται εδώ και χρόνια στους "Εκπαιδευτικούς χωρίς Σύνορα" 13

Οκτώβριος 2014

Βιβλιοτρόπιο 31

κατάφερε τουλάχιστον να αποσυνδέσει το όνομά του από αυτό – συγγραφέας στην τρέχουσα αμερικανική έκδοση της Snowball Publishing που φέρεται πλέον κάποιος Max Peters, ενώ έχουν αφαιρεθεί κάποια "πολύ εξτρίμ" κομμάτια.

Έχουν, ωστόσο, καταγραφεί περιπτώσεις όπου η κατοχή του «Τσελεμεντέ» θεωρήθηκε επιβαρυντικό στοιχείο σε συλλήψεις υπόπτων για τρομοκρατικές πράξεις ακόμα και στην Ελλάδα, τόσο παλιότερα με την περίπτωση του Φίλιππα Κυρίτση (που εντέλει αθωώθηκε πανηγυρικά), όσο και πιο πρόσφατα με κατηγορούμενους για συμμετοχή στους Πυρήνες της Φωτιάς. Εξάλλου πέρσι στις ΗΠΑ ύστερα από το πολύνεκρο φονικό που προκάλεσε ο 18χρονος 14

Οκτώβριος 2014

Βιβλιοτρόπιο 31

Καρλ Πίρσον σε σχολείο του Κολοράντο ακούστηκαν νέες φωνές για την απαγόρευση της κυκλοφορίας του με τον ισχυρισμό ότι ήταν ανάμεσα στις επιρροές του δράστη. Έχουν καταγραφεί περιπτώσεις όπου η κατοχή του «Τσελεμεντέ» θεωρήθηκε επιβαρυντικό στοιχείο σε συλλήψεις υπόπτων για τρομοκρατικές πράξεις ακόμα και στην Ελλάδα. Οι αρχές της δεκαετίας του '70 ήταν μια αμήχανη εποχή για τις ΗΠΑ και τον πλανήτη γενικότερα. Το χίπικο, το ειρηνιστικό, το αντιπολεμικό και τα άλλα κινήματα αμφισβήτησης που την προηγούμενη δεκαετία είχανε φέρει τον κόσμο πάνω-κάτω, δείχνανε ήδη σημάδια κάμψης και κόπωσης. Ούτε το «κατεστημένο» είχαν ρίξει, μήτε καν τον πόλεμο του Βιετνάμ δεν είχαν καταφέρει να σταματήσουν, ενώ ο Ψυχρός Πόλεμος κι οι πυρηνικοί εξοπλισμοί καλά κρατούσαν. Η απογοήτευση κι η κούραση σε μια εξεγερμένη γενιά - η οποία περνούσε ήδη το ηλικιακό «όριο εμπιστοσύνης» των τριάντα που είχε θέσει ο γαλλικός Μάης -, είναι διάχυτες. Πολλοί ενδίδουν στο «σύστημα» γενόμενοι, μάλιστα, «βασιλικότεροι του βασιλέως» στην πορεία, άλλοι ιδιωτεύουν ("Where Have all the Flowers Gone?", τραγουδούσε η Τζόαν Μπαέζ), αρκετούς τους ξεπαστρεύει η ηρωίνη. Οι πιο πολιτικοποιημένοι υφίστανται άγρια καταστολή και οι πιο σκληροπυρηνικοί ανάμεσά τους φλερτάρουν πια ανοικτά με το ένοπλο. Όχι τόσο στις ΗΠΑ, όπου η ιδεολογία του αντάρτικου πόλης είχε μάλλον περιθωριακή απήχηση, όσο στη Δυτική Ευρώπη (RAF, Ερυθρές Ταξιαρχίες κ.λπ.). Ο Τσελεμεντές του Αναρχικού εκδόθηκε ακριβώς σε εκείνη τη χρονική συγκυρία.

Την ελευθερία του λόγου, τον πράγματι «διασκεδαστικό τρόπο γραφής» αλλά και τη μεγάλη ιστορική του αξία σαν ιστορικό ντοκουμέντο επικαλέστηκε κι ο Έλληνας μεταφραστής του στον πρόλογο της έκδοσης, που μάλιστα ξεκινά με τη ρήση της Αλίκης Βουγιουκλάκη «είμαι η αναρχική του θεάτρου»! Όμως οι αρχές δεν διακρίνονται για το πλουραλιστικό πνεύμα, ούτε 15

Οκτώβριος 2014

Βιβλιοτρόπιο 31

για το χιούμορ τους. Ο Γιώργος Καράμπελας (συγγραφέας «αιρετικών» αναγνωσμάτων κι ο ίδιος, όπως η «Ιερή Βοτανολογία», το «Ελληνικό Αντάρτικο των Πόλεων 1974-85» και το «Ιερό Χόρτο» ενώ ιδιωτεύει σήμερα κάπου στην Πελοπόννησο, απασχολούμενος «με τη γεωργία, την αρχαιογνωσία και θεοσοφικές μελέτες», όπως διαβάζουμε σε ένα ιντερνετικό βιογραφικό), συλλαμβάνεται και δικάζεται για κακούργημα. Εντέλει αθωώνεται και το βιβλίο, που είχε κατασχεθεί προσωρινά, επανακυκλοφορεί κανονικά μέχρις εξαντλήσεως των αποθεμάτων. Σήμερα πια είναι αυτό που λέμε συλλεκτικό κομμάτι - μέχρι πρότινος διακινούνταν στην Αθήνα από τις εκδόσεις Βιβλιοπέλαγος του αείμνηστου Μιχάλη Πρωτοψάλτη. «Αυτοί που κατέχουν την εξουσία δεν πρόκειται να την παραδώσουν ποτέ στον λαό χωρίς βία... Την εξουσία την παίρνεις, ποτέ δεν σου τη δίνουν... Ο Τσελεμεντές δεν είναι ένα βιβλίο επαναστατικό καθεαυτό... ελπίζω όμως πως θα σπρώξει σε δράση μερικά αποχαυνωμένα κύτταρα του εγκεφάλου», γράφει μεταξύ άλλων ο Powell στη δική του εισαγωγή, διευκρινίζοντας ότι δεν απευθύνεται σε εξτρεμιστικές ομάδες που κατέχουν ήδη όσα αναφέρει (Weathermen, Minutemen, Πάνθηρες) αλλά στον απλό αμερικανικό λαό, «που αν δεν προστατέψει τον εαυτό του από τους φασίστες, τους καπιταλιστές και τους κομμουνιστές, λίγα είναι τα ψωμιά του!». Ο Τσελεμεντές δεν διακρίνεται για τις εμβριθείς φιλοσοφικές του αναλύσεις, είναι άλλωστε ένα καταρχήν πρακτικό «εγχειρίδιο επιβίωσης», παρουσιάζει ωστόσο την αναρχία σαν έναν «αισιόδοξο τρόπο αντίληψης και ύπαρξης» αφού «βασική της προϋπόθεση είναι η ακλόνητη πίστη στην ανθρώπινη φύση και την πρωταρχική της καλοσύνη». Υπάρχουν κεφάλαια πράγματι διασκεδαστικά, όπως αυτά που δίνουν συνταγές μαγειρικής και ζαχαροπλαστικής με χασίς (χασισόπιτα, space cake, σούπα, χοιρινό ή φασόλια με «χόρτο», σπαγγέτι με «πράσινη» σος κ.ά.) ή τα άλλα που αναφέρονται λεπτομερώς στην «οικιακή» καλλιέργεια και παρασκευή ψυχεδελικών αλλά και στα «λαϊκά» ευφορικά όπως η κόλλα, τα poppers και τα βαρβιτουρικά. Βρίσκεις επίσης εδώ οδηγίες χρήσης αλλά και χειρισμού ενός "bad trip". Όταν βέβαια φτάνουμε στο κεφάλαιο σαμποτάζ, όπλα και αυτοάμυνα, η κατάσταση σοβαρεύει: «Για να επιτύχει μια επανάσταση πρέπει να ισορροπεί ανάμεσα στο πάθος και τον πρακτικό νου... Το αληθινό καθήκον του επαναστάτη είναι να δημιουργεί ανυπόφορη καταπίεση και να την κάνει φανερή..». Παρατίθενται λεπτομερείς οδηγίες ηλεκτρονικής παρακολούθησης, προπαγανδιστικών εκστρατειών, σαμποτάζ τηλεπικοινωνιών, αυτοκινήτων, γεφυρών, ΑΤΜ τραπεζών κ.λπ. «Μόνο ένας σκοπός υπάρχει στην πάλη σώμα με σώμα, κι αυτός είναι να σκοτώσεις... οι χειρότεροι εχθροί ενός αγωνιστή της ελευθερίας είναι οι συγκινήσεις», τονίζεται στο κεφάλαιο για την «επιθετική» αυτοάμυνα, ανεξάρτητα αν αυτή γίνεται με φυσικά (χέρια, πόδια, νύχια, δόντια), αυτοσχέδια (όπως μαχαίρια, τόξα, βόμβες Μολότοφ αλλά κι εκτοξευτήρες ρουκετών) ή κανονικά όπλα (πιστόλια, τουφέκια, ημιαυτόματα και άλλα «βοηθήματα» που άλλωστε στις ΗΠΑ μπορείς εύκολα να προμηθευτείς), ενώ έμφαση δίνεται στην εκπαίδευση ανταρτών πόλης. Εξαίρεται ο δυνάμει "διαφωτιστικός" ρόλος της φυλακής για τον επαναστάτη, ενώ υπάρχουν επίσης αναλυτικές οδηγίες παρασκευής εκρηκτικών, όπως 16

Οκτώβριος 2014

Βιβλιοτρόπιο 31

ο δυναμίτης και το ΤΝΤ καθώς και χημικών όπλων (κυρίως δακρυγόνα, για τα οποία δίνονται και συμβουλές προστασίας). Όλα αυτά συνοδεύονται από αναλυτικά σκίτσα και σχεδιαγράμματα. «Παρών» δίνουν επίσης με ρητά ή γραπτά τους μεταξύ άλλων οι Αβραάμ Λίνκολν, Μάλκολμ Χ, Χο Τσι Μινχ, Α.Σ. Νιλ και Ευγένιος Ντεμπς. Στο υστερόγραφο, ο Powell καταγγέλλει τους ανθρώπους της εξουσίας «που ποτέ δεν φτιάχνουν νόμους για τους εαυτούς τους», τους «παρανοϊκούς, μεγαλομανείς, σαδιστές, αμόρφωτους μπάτσους» που συνιστούν «κοινωνικό φαινόμενο» κανονικά, παραθέτει χρήσιμες νομικές συμβουλές για συλληφθέντες διαδηλωτές και καταλήγει με μια νετσαγεφική προτροπή: «Αφήστε τον φόβο, τη μοναξιά και το μίσος να φουντώσουν μέσα σας... Αφήστε το πάθος και την αγάπη σας να ξεπεράσει τις ψεύτικες αξίες που μας επέβαλαν... Η ελευθερία βασίζεται στον σεβασμό κι αυτός κερδίζεται μόνο αν χυθεί αίμα!». Αλλά το αίμα που χύνεται αψήφιστα συνήθως φέρνει απλά ακόμα περισσότερο αίμα, δίχως μάλιστα διακρίσεις σε «αθώο» και ένοχο». Ο Τσελεμεντές δέχτηκε επικρίσεις κι από τον ίδιο τον αναρχικό χώρο για «ιδεολογική αφέλεια» και «απροκάλυπτο μιλιταρισμό», ενώ αρκετές «συνταγές» του ελέγχονται τόσο για την πιστότητα (η αναφορά π.χ. στο «φτιάξιμο» από ψημένες μπανανόφλουδες θεωρείται μεγάλη μούφα) όσο και για την ασφάλεια του «πειραματιζόμενου σεφ» και των γύρω του – έχει μάλιστα κατηγορηθεί ότι προκάλεσε αρκετά ατυχήματα. Δεν παύει, όμως, να είναι μια έκδοση ιδιαίτερη, μεγάλης ιστορικής αξίας που αξίζει μια θέση αν όχι στο... οπλοστάσιο του σπιτιού, σίγουρα στην κουζίνα – συνταγές για space cake και γέμιση κοτόπουλου με σταφίδες, αμύγδαλα, σέλινο και φυσικά μπόλικο «χόρτο» δεν θα βρεις ούτε στη Βέφα, ούτε στον Σκαρμούτσο!

Πηγή: www.lifo.gr 17

Οκτώβριος 2014

Βιβλιοτρόπιο 31

Ο συγγραφέας και ο χώρος του της Λίλας Κονομάρα.

Ο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν στο γραφείο του

Ποια είναι η σχέση του συγγραφέα με το χώρο όπου δημιουργεί; Πώς συνδέονται αυτά τα δυο και σε ποιο βαθμό αλληλοεπηρεάζονται; Κρίνοντας από τη στάση που υιοθετούν διάφοροι συγγραφείς απέναντι στο χώρο όπου επιλέγουν να εργαστούν, θα έλεγε κανείς ότι η σχέση αυτή είναι πολύπλευρη και ιδιαίτερη. Ανάλογα με την ιδιοσυγκρασία τους, άλλοι επιλέγουν τη διαρκή κίνηση και την ποικιλία και άλλοι την ακινησία της μονιμότητας. Για τους δεύτερους, το σπίτι, δηλαδή ο οικείος, ιδιωτικός χώρος είναι κεφαλαιώδους σημασίας. Σπάνια ταξιδεύουν, η διαδικασία της συγγραφής είναι απόλυτα συνδεδεμένη με ένα συγκεκριμένο χώρο του σπιτιού τους που αποτελεί το ησυχαστήριό τους όπου απομονώνονται για να γράψουν. Η συγγραφή συνδέεται με μια ολόκληρη ιεροτελεστία την οποία τηρούν πιστά φροντίζοντας επιμελώς να μην διαταραχτεί από κανέναν εξωτερικό παράγοντα. «Και για ακούστε, τώρα ησυχία. Γράφω.» προειδοποιούσε τους δικούς του ο Καραγάτσης πριν καθίσει στο γραφείο του (Μαρίνα Καραγάτση Το ευχαριστημένο ή οι δικοί μου άνθρωποι, εκδ. Άγρα), ενώ ο Φλωμπέρ σήκωνε με τις φωνές του το σπίτι στο πόδι καθώς είχε τη συνήθεια να διαβάζει φωναχτά τα έργα του για να ακούει το ρυθμό της πρότασης γι’ αυτό και το γραφείο του το αποκαλούσε ‘ουρλιαχτήριο’. Γι’ αυτής της κατηγορίας τους συγγραφείς, η σταθερότητα και η επαναληπτικότητα αποτελούν αναγκαία συνθήκη για τη δημιουργία. Μέσα στην ησυχία του γραφείου τους, πολύ νωρίς το πρωί ή αργά τη νύχτα, περιστοιχισμένοι από τα γνώριμα αντικείμενα που είναι τοποθετημένα στις ακριβείς 18

Οκτώβριος 2014

Βιβλιοτρόπιο 31

τους θέσεις, άλλοι γράφουν με ένα μολύβι, άλλοι δεν μπορούν να αποχωριστούν την παρωχημένης τεχνολογίας γραφομηχανή τους, άλλοι θεωρούν απαραίτητη την παρουσία της γάτας τους. «Γράφω με κονδυλοφόρο και μαύρο μελάνι», λέει ο Γκράχαμ Σουίφτ κατά τη διάρκεια μιας συνέντευξης. «Οι κονδυλοφόροι είναι για μένα ανεκτίμητοι και δεν τους βγάζω ποτέ από το σπίτι. Με αυτόν που έχω τώρα έχω γράψει τρία μυθιστορήματα, ενώ τα υπόλοιπα γράφτηκαν με έναν άλλο, ο οποίος εξέπνευσε, αλλά τον έχω ακόμη…. Σπάνια βέβαια τα σκέφτομαι όλα αυτά τώρα πια, καθώς έχουν γίνει ρουτίνα… Μα ακόμη και οι ρουτίνες αρχίζουν με το δικό τους τελετουργικό κι ένα είδος μαγγανείας. Αν χάσω τη ρουτίνα μου, η αναστάτωση θα είναι μάλλον μεγάλη. Αν δεν είχα το δωμάτιό μου με τις τέσσερις γωνίες του, τον κονδυλοφόρο μου, το συνηθισμένο σημειωματάριο με τις γραμμές που χρησιμοποιώ, θα αισθανόμουν σαν χαμένος τουλάχιστον για ένα διάστημα. Ξέρω ότι υπάρχουν πολλοί συγγραφείς που μπορούν να γράψουν με οποιονδήποτε τρόπο, οπουδήποτε, ταξιδεύοντας ή χρησιμοποιώντας λάπτοπ – εγώ αυτό δεν το καταλαβαίνω, αλλά είμαστε όλοι τόσο διαφορετικοί.» (Φτιάχνοντας έναν ελάφαντα, μτφρ. Θ. Σκάσσης εκδ. βιβλιοπωλείον της Εστίας) Σε πολλούς γνωστούς συγγραφείς όπως ο Μονταίνιος, ο Προυστ, ο Κάφκα, η στάση αυτή συνοδεύτηκε από τη σταδιακή απομάκρυνσή τους από την κοινωνική ζωή και την απομόνωσή τους στο σπίτι. Με τα χρόνια, η Έμιλι Ντίκινσον έπαψε να βγαίνει από το σπίτι της και ακόμη και όταν την επισκεπτόταν κάποιος προτιμούσε να συνομιλεί μαζί του πίσω από την πόρτα της κάμαράς της.

Το γραφείο του Τζακ Λόντον

19

Οκτώβριος 2014

Βιβλιοτρόπιο 31

Στον αντίποδα αυτών των συγγραφέων βρίσκονται εκείνοι – οι περισσότεροι – οι οποίοι διακατέχονται συχνά από την επιθυμία αλλαγής περιβάλλοντος, εξερεύνησης και εγκατάστασης σε νέους τόπους, συνδέοντας αυτήν την αλλαγή χώρου με την έμπνευσή τους, θεωρώντας την δηλαδή πολύ αναζωογονητική. Οι συχνές αυτές αλλαγές που τροφοδοτούν το συγγραφέα με νέες ιδέες και εμπειρίες προϋποθέτουν βέβαια μια οικονομική άνεση. «Πρέπει να διαθέτει κανείς χρήματα κι ένα δικό του δωμάτιο εάν θέλει να γράψει μυθιστόρημα» έλεγε η Βιρτζίνια Γουλφ. Τέτοιες περιπτώσεις ήταν της Μαργκερίτ Γιουρσενάρ, μεγαλοαστικής καταγωγής η οποία απομονωνόταν για μεγάλα χρονικά διαστήματα στο σπίτι της στο Μάουντ Ντέζερτ αλλά συγχρόνως ταξίδευε πολύ σε Ευρώπη και Ασία, περνώντας μήνες στην Ελλάδα με το Δημαρά ή στο Λονδίνο μαζί με τη Βιρτζίνια Γουλφ μεταφράζοντας το βιβλίο της τελευταίας Τα κύματα (μτφρ. Άρης Μπερλής, εκδ. Ύψιλον). Μεγάλοι ταξιδευτές υπήρξαν ο Στίβενσον, ο Ντάρελ, ο Σκοτ Φιτζέραλντ, ο Χέμινγουαίη. Στην περίπτωση του τελευταίου αλλά και πολλών άλλων, η αλλαγή χώρου ήταν και η έκφραση μιας περιπετειώδους διάθεσης, μιας πληθωρικής προσωπικότητας, μιας επιθυμίας να γευτεί κάθε είδους απολαύσεις, να έρθει αντιμέτωπος με το άγνωστο και να περάσει από διάφορες αποκαλυπτικές δοκιμασίες. Το να διάγει ένας συγγραφέας βίο πλάνητα και τυχοδιωκτικό αποτελούσε στις αρχές του 20 αιώνα μια πρακτική ευρέως διαδεδομένη ανάμεσα στους αμερικανούς συγγραφείς οι οποίοι, αναγνωρίζοντας το Παρίσι ως κέντρο των γραμμάτων και των τεχνών, άρχισαν να συρρέουν, όπως και άλλοι καλλιτέχνες, στην πόλη του Φωτός και να περνούν εκεί μια περίοδο της ζωής τους. Στα έργα τους αποτυπώνεται σαφώς ο εκκεντρικός και ξέφρενος χαρακτήρας της περιόδου του μεσοπολέμου. Κοινωνικό χαρακτήρα προσλαμβάνει και στη δεκαετία του ’50 και του ’60 η περιπλάνηση των μπήτνικς οι οποίοι μάλιστα την χρησιμοποιούν, όπως ο Κέρουακ στο Στο δρόμο (μτφρ. Δήμητρα Νικολοπούλου, εκδ. Πλέθρον), ως υλικό για τα βιβλία τους. Ο δρόμος γίνεται το πλαίσιο της γραφής και ταυτόχρονα ο χώρος του μυθιστορήματος. Συγγραφείς αυτής της κατηγορίας μπορούν να γράφουν κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες: σ’ ένα δωμάτιο ξενοδοχείου, μέσα στην οχλαγωγία ενός καφέ, όπως η Τζ. Κ. Ρόουλινγκ, ανάσκελα στον καναπέ, πίνοντας ένα ποτό, όπως ο Τρούμαν Καπότε ή ακόμη και όρθιοι όπως ο Β. Ουγκώ και ο Χέμινγουαίη. Ο Παπαδιαμάντης έγραψε πολλά διηγήματά του στην μπακαλοταβέρνα του Καχριμάνη, στου Ψυρρή, εμπνεόμενος από το «κοινωνικό αυτό σπουδαστήριο», όπως την αποκαλούσε. Εντελώς διαφορετικό ήταν και είναι το πλαίσιο που κινήθηκαν πολλοί άλλοι συγγραφείς. Αναγκασμένοι να αντιμετωπίσουν μεγάλες οικονομικές δυσκολίες, έζησαν και έγραψαν μέσα σε μια φοβερή στενότητα χώρου. Ο Ρέιμοντ Κάρβερ, εργάτης με γυναίκα και δυο παιδιά στα είκοσί του χρόνια, ήταν υποχρεωμένος να γράφει τις νύχτες στη στενόχωρη κουζίνα του διαμερίσματός του. Ο περιβάλλων χώρος είναι επίσης μια άλλη σημαντική παράμετρος. Για πολλούς συγγραφείς η πόλη είναι το απαραίτητο πλαίσιο της ζωής και του έργου τους. Μοιάζουν να αποζητούν και να εμπνέονται από την πολυκοσμία, τους θορύβους των αυτοκινήτων και κάθε είδους μηχανών, τον υπόγειο παλμό της πόλης. Άλλοι αντίθετα, όπως ο Χέρμαν Μέλβιλ, αποφεύγουν την 20

Οκτώβριος 2014

Βιβλιοτρόπιο 31

πολυκοσμία και αναζητούν την απομόνωση της εξοχής, τους ήχους της φύσης, τη δυνατότητα να συνδυάσουν το γράψιμο μ’ έναν περίπατο στο κοντινό δάσος. Υπάρχει και μια άλλη κατηγορία η οποία επέλεξε ως μόνιμο σχεδόν πλαίσιο τη θάλασσα, όπως ο Κόνραντ ή ο Καββαδίας, επιλογή που σημάδεψε όλο τους το έργο. Αντίθετα με όλους εκείνους που είχαν τη δυνατότητα να επιλέξουν το χώρο διαμονής και εργασίας τους υπάρχει τέλος και μια κατηγορία συγγραφέων οι οποίοι, για πολιτικούς λόγους αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την χώρα και την οικογενειακή εστία. Ο Μπένγιαμιν, ο Ναμπόκοφ, ο Σολτζενίτσιν, ο Στέφαν Τσβάιχ, ο Τόμας Μαν, ο Κόχουτ, ο Κούντερα είναι κάποιοι απ’ αυτούς, στην περίπτωση μάλιστα του τελευταίου, αλλά και του Ναμπόκοφ, η εγκατάλειψη της χώρας θα οδηγήσει και στη σταδιακή εγκατάλειψη της μητρικής τους γλώσσας. Η ταυτότητα του εξόριστου θα σημαδέψει το έργο τους. «Εγώ κι ο εαυτός μου γίναμε δύο διαφορετικά πράγματα μέσα σε όλους τους παραλογισμούς που μας φορτώνει η εποχή μας. Νιώθω αποκομμένος από όλα όσα ήταν για μένα πατρίδα», γράφει ο Τσβάιχ λίγο πριν αυτοκτονήσει. Το σπίτι φέρει το αποτύπωμα του συγγραφέα; Το έργο φέρει το αποτύπωμα του σπιτιού; Σύμφωνα με τον Γκράχαμ Σουίφτ «γράφει κανείς μυθοπλασία γιατί δεν θέλει να γράψει για γεγονότα», οι χώροι δε όπου εκτυλίσσονται κάποια μυθιστορήματά του του ήταν παντελώς άγνωστοι, όπως ομολογεί. Τις περισσότερες φορές, ο συγγραφέας μεταπλάθει την πραγματικότητα, ψήγματα της οποίας εμφανίζονται εδώ κι εκεί στο έργο του. Ωστόσο, άμεσα ή έμμεσα ο χώρος δεν αφήνει τους περισσότερους συγγραφείς ανεπηρέαστους. Ο Αλαίν Φουρνιέ έζησε στο οίκημα το παρακείμενο στο σχολείο όπου δίδασκε ο πατέρας του και αυτό επέλεξε ως πλαίσιο για το μυθιστόρημά του Ο Μεγάλος Μωλν. Μερικές από τις ωραιότερες και διασημότερες σελίδες του Προυστ αφορούν το σπίτι της θείας Λεονί που συνδέεται με τα παιδικά του χρόνια. Από την άλλη, ο Ζολά επένδυε όλα τα χρήματα από τα συγγραφικά του δικαιώματα στην επισκευή του σπιτιού που είχε αγοράσει. Η Γεωργία Σάνδη, η οποία έφτιαχνε όλες της τις μαρμελάδες μόνη της θεωρώντας αυτή την ασχολία εξίσου σημαντική με το γράψιμο, ομολόγησε πως το σπίτι της στο Νοάν της ενέπνευσε το Ο βάλτος του διαβόλου (εκδ. Χατζηνικολή). Εξόριστος στο νησί του Γκέρνσεϊ, ο Ουγκώ αφιέρωνε μεγάλο μέρος του χρόνου του στη διακόσμηση του σπιτιού όπου διέμενε. Παρατηρώντας τα γραφεία των συγγραφέων, βλέπει κανείς πόσο διαφορετικά είναι μεταξύ τους: κομψά, ακατάστατα, λιτά ή πληθωρικά αντανακλούν την προσωπικότητα του κατόχου τους. Ο Αλέξανδρος Δουμάς έγραφε στον πύργο του, τον πύργο Μόντε Κρίστο, η Τζέιν Ώστεν στο διάδρομο του σπιτιού της, σ’ ένα μικρό τραπεζάκι, ο Φλωμπέρ δεν δούλεψε ποτέ, ο Μπαλζάκ ήταν μονίμως βουτηγμένος στα χρέη. Πολλές φορές ετέθη το ερώτημα σε ποιο βαθμό ο χώρος έπαιξε ρόλο αν όχι διαμόρφωσε το έργο ενός συγγραφέα. Σίγουρα η συγγραφή απαιτεί κάποια διαθεσιμότητα όσον αφορά το χρόνο, μια εξαντλητική καθημερινότητα λειτουργεί πάντα αποτρεπτικά. Ήταν όμως προνομιούχοι και γι’ αυτό καλύτεροι συγγραφείς εκείνοι οι οποίοι, έχοντας λύσει το βιοποριστικό, μπορούσαν να περιδιαβαίνουν τις ηπείρους, να επιλέγουν τους ωραιότερους χώρους και να επιδίδονται απερίσπαστοι στη γραφή; Ή μήπως αντίθετα, η οικονομική ένδεια, η πείνα, η έλλειψη θέρμανσης, η στενότητα του χώρου και εν γένει η 21

Οκτώβριος 2014

Βιβλιοτρόπιο 31

έλλειψη των ανέσεων ή των παραστάσεων όξυναν την ευαισθησία και την παρατηρητικότητα και ενέτειναν την επιθυμία; Mήπως οι κάθε λογής δοκιμασίες και η καθημερινή τριβή με τα ευτελή και τα γνώριμα, η επαφή με το μεγαλείο αλλά και την εξαθλίωση και την ποταπότητα δεν κατέστησαν τη ματιά πιο διεισδυτική και το έργο πιο πλούσιο; Θα ήταν ο Ντοστογιέφσκι αυτός που ήταν ούτως ή άλλως; Ακόμη και αν δεν είχε χρέη ή δεν έμενε άφραγκος από τη χαρτοπαιξία, θα έγραφε τα έργα του σε επιφυλλίδες ώστε να μπορεί να βιοπορίζεται; Ελεφάντινοι πύργοι, ταπεινά δωμάτια ξενοδοχείου, εξοχικές επαύλεις ή διαμερίσματα, τα σπίτια έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη ζωή πολλών συγγραφέων και επηρέασαν άμεσα το έργο τους τροφοδοτώντας τη φαντασία τους και μεταφέροντας ανά τους αιώνες ίχνη του πνεύματος και της ιδιοφυίας τους. Πηγή: http://www.oanagnostis.gr/

Μάργκαρετ Ατγουντ: Ο ταλαντούχος αναγνώστης ζει με το βιβλίο Ίσως η μεγαλύτερη εν ζωή συγγραφέας στην αγγλόφωνη λογοτεχνία. Για μένα, μια περίπτωση που στο μέλλον θα θεωρηθεί ατόπημα αν η Σουηδική Ακαδημία δεν την έχει βραβεύσει με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας.

22

Οκτώβριος 2014

Βιβλιοτρόπιο 31

Έχει βέβαια στη ζωή της σαρώσει όλα τα βραβεία και τις διακρίσεις που υπάρχουν ανά τον κόσμο για συγγραφείς και το έργο τους. Σαράντα βιβλία, απόδειξη της λογοτεχνικής ιδιοφυΐας της γυναίκας που γεννήθηκε και μεγάλωσε στην καρδιά ενός δάσους στον βορρά της γης του Καναδά, χωρίς τηλεόραση, συναντώντας σπάνια ανθρώπους και γεμίζοντας τον χρόνο της παιδικής της ηλικίας και της εφηβείας της με ιστορίες από βιβλία που της διάβαζε η μητέρα της, δυνατά, κάθε μέρα! Τη συνάντησα στο Παρίσι, μέσα στον εκκωφαντικό θόρυβο της καθημερινότητας της μεγαλούπολης. Παρ' όλα αυτά η φωνή της σκέψης της ήταν τόσο δυνατή που στεκόταν πάνω από όλους τους θορύβους, σαν μελωδία μοναδική! Απολαύστε την! Έχω πολλές ερωτήσεις που περιμένουν απάντηση από σας... Ας ξεκινήσουμε λοιπόν... Μη χάνουμε χρόνο! (χαμογελάει διακριτικά) Το ζήτημα πάντα είναι ποια ερώτηση θα ήταν η καλύτερη για αρχή... Διαλέξτε μια στην τύχη από το καλάθι της μνήμης σας. Ας αφεθούμε από την αρχή στην τύχη. Μπορεί όμως η πρώτη ερώτηση να υπογραμμίσει και τη συνέχεια της κουβέντας, ίσως και το τέλος της... Μπορεί... Αλλά έτσι συμβαίνει πάντα. Είναι πάντα ένα ρίσκο η αρχή... Αφού δεν μπορούμε να προβλέψουμε τη συνέχεια, ας πάρουμε το ρίσκο μιας αρχής. Ξεκινάτε να γράφετε ένα μυθιστόρημα όταν βρεθεί μια αρχή... Τι σας βασανίζει περισσότερο; Η αρχή ή το τέλος; Το πιο δύσκολο είναι πάντα η αρχή. Ξεκινώ αφού βρω μια αρχή... Πολλές φορές βέβαια νομίζεις ότι βρήκες την αρχή, αλλά στη συνέχεια, μπαίνοντας στην πλοκή και στους ήρωες, ψάχνοντας το ψαχνό της αφήγησης, συνειδητοποιείς πως δεν ήταν αυτή η σωστή αρχή. Οπότε «μετακινείσαι». Σε διάφορα σημεία της γραφής ενός μυθιστορήματος η αρχή αλλάζει και όσο φθάνεις προς το τέλος οι επιλογές της σωστής αρχής λιγοστεύουν, μέχρι που φτάνεις στο τέλος να έχεις μόνο μία αρχή που ταιριάζει στο μυθιστόρημα που μόλις τελείωσε... Με άλλα λόγια, στη γραφή του μυθιστορήματος γίνεται το αντίθετο από αυτό που γίνεται στη ζωή... Ναι... Στη ζωή παίρνεις μια απόφαση και ξεκινάς... Μετά αναγκάζεσαι τις περισσότερες φορές να υποστηρίξεις αυτή την απόφαση που πήρες, έστω κι αν νιώθεις ότι ήταν λάθος... Στο μυθιστόρημα, μέχρι να φτάσεις στη έκδοσή του, μπορείς να αλλάξεις ό,τι θέλεις. Μόνο μετά την έκδοσή του δεν μπορείς να επέμβεις πια. Ισως γι' αυτό λένε ότι ένα μυθιστόρημα αρχίζει τη ζωή του από τη στιγμή που θα βγει από το συρτάρι του συγγραφέα. Γιατί γράφετε; Κανείς δεν ξέρει την απάντηση σε αυτό το ερώτημα... Αλλά η πιο σύντομη απάντηση είναι γιατί είμαι συγγραφέας.

23

Οκτώβριος 2014

Βιβλιοτρόπιο 31

Τι σημαίνει είμαι συγγραφέας; Γεννήθηκα για να αφηγούμαι ιστορίες και να χαίρομαι έχοντας τον ρόλο του αφηγητή... Βέβαια, όλοι οι άνθρωποι έχουν ιστορίες να πουν και τις λένε τις περισσότερες φορές. Βαριούνται όμως να λένε και να ξαναλένε την ίδια ιστορία. Ισως αυτή να είναι η διαφορά του συγγραφέα από τους άλλους ανθρώπους γύρω... Εγώ κάθε φορά που αρχίζω να αφηγούμαι μια ιστορία νιώθω υπέροχα, ακόμα κι αν διηγούμαι μια ιστορία που την έχω πει πολλές φορές. Για μένα, ακόμα και αν η μόνη ιστορία που έχουμε να πούμε είναι η ιστορία της ζωής μας, στην πραγματικότητα ποτέ δεν λέμε την ίδια ιστορία. Κάθε φορά που ξεκινάμε τη διήγηση της ιστορίας της ζωής μας την ανανεώνουμε. Ενα κομμάτι της ιστορίας μας μπορεί να το διηγούμασταν σαν τραγωδία αν το λέγαμε στα 20 μας χρόνια, το ίδιο κομμάτι να το διηγούμασταν σαν κωμωδία αν το λέγαμε στα 40, στα 60 να το διηγούμαστε σαν κάτι αδιάφορο και στα 80 να μην το θυμόμαστε καν, να το παραλείπουμε από την αφήγησή μας. Μια ιστορία συνεχώς αλλάζει, όπως αλλάζει και ο αφηγητής με τα χρόνια. Αλήθεια, εσείς πότε αρχίσατε να γράφετε; Πρέπει να ήμουν 5 ή 6 χρόνων... Σοβαρά όμως άρχισα να γράφω στα 16 μου. Ο συγγραφέας γεννιέται; Δεν το ξέρουμε αυτό. Έχουμε όλοι γεννηθεί αφηγητές ιστοριών όμως. Από παιδιά λέμε ιστορίες... έχουμε αφηγηματικές ικανότητες. Όλοι μας ενδιαφερόμαστε για ιστορίες... Είναι πιο εύκολο να διδάσκεις χρησιμοποιώντας ιστορίες από ό,τι να διδάσκεις με διαγράμματα, αριθμούς και όλα τα παρεμφερή. Θυμόμαστε πιο εύκολα ιστορίες... Τελικά τι είναι λάθος και τι είναι σωστό; Όταν κάνουμε ένα λάθος το κάνουμε ως σωστό και αποδεικνύεται εκ των υστέρων λάθος; Υπάρχει στα αγγλικά μια φράση που ίσως απαντάει σε αυτό που ρωτάτε: «Η σωστή κρίση έρχεται από την εμπειρία και η εμπειρία έρχεται από την κακή κρίση». Επομένως θα μπορούσαμε να πούμε ότι τα ατυχήματα μπορεί να είναι και η τύχη μας; Μερικές φορές ναι, συμβαίνει αυτό. Ειδικά στα μυθιστορήματα, αυτό είναι παρόν συνέχεια. Τα ατυχήματα που οδηγούν στην τύχη μας είναι βασικό στοιχείο μιας ενδιαφέρουσας πλοκής μυθιστορηματικής... Βέβαια, αυτό δεν συμβαίνει πάντα στη ζωή. Πιστεύετε στο ταλέντο; Τι είναι το ταλέντο; Είναι ένα θεϊκό χάρισμα; Υπάρχει ταλέντο; Υπάρχει ταλέντο, αυτό είναι το μόνο σίγουρο... Αλλά εάν δεν δουλέψεις πλάι πλάι με το ταλέντο σου, εάν δεν μεγαλώσεις το ταλέντο σου, τότε θα παραμείνεις εκεί που ήσουν, δεν θα πας στο «αλλού». Αυτό ισχύει για όλους και για όλα και κυρίως για τους καλλιτέχνες. Εάν έχεις ένα μουσικό ταλέντο και δεν εξασκείσαι, τότε το ταλέντο σου θα παραμείνει σε ένα αρχικό επίπεδο και η δημιουργικότητά σου ανάπηρη. Θα παραμείνεις ένας άνθρωπος με ταλέντο 24

Οκτώβριος 2014

Βιβλιοτρόπιο 31

χωρίς έργο. Ναι, υπάρχουν ταλέντα γύρω μας έτοιμα να εκραγούν αλλά δεν δουλεύουν και μαραζώνουν. Το ταλέντο ως λέξη, σε πολλές γλώσσες, περιέχει τη έννοια του δώρου, είναι κάτι που σου δίνεται, δεν μπορείς να το αγοράσεις... Γι' αυτό κι αν έχεις ταλέντο σε κάτι -κατά τη γνώμη μου πάντα- έχεις και την υποχρέωση να το δουλέψεις και να το κάνεις όσο καλύτερο γίνεται και να το επιστρέψεις ως δώρο σε όλους γύρω σου. Αλλιώς είναι ύβρις. Το δώρο πρέπει να το μεταμορφώνεις σε δώρο για όλους. Η επιτυχία που σου επιφυλάσσει το ταλέντο μπορεί να σκοτώσει το ταλέντο; Συχνά... Συμβαίνει αυτό σε κάποιους ανθρώπους που μπερδεύουν το αποτέλεσμα με την ουσία. Έχω παρατηρήσει ότι υπάρχουν άνθρωποι που ύστερα από μια μεγάλη επιτυχία παύουν να κάνουν μεγάλα έργα... Δυστυχώς, αυτό που λέτε συνήθως είναι αληθινό, συμβαίνει. Υπάρχουν και οι περιπτώσεις ανθρώπων που η επιτυχία, η μεγάλη βράβευση, έρχεται όταν είναι πια πολύ γέροι και δεν έχουν άλλα περιθώρια να εξελιχθούν. Είναι περίεργο να σε βρίσκει η αναγνώριση λίγο πριν από την τελική αποχώρηση ή όταν δεν είσαι πια παρόν. Παίζει ρόλο η βράβευση του έργου του στη ζωή του συγγραφέα; Δεν πρέπει να ανησυχείς πολύ γι' αυτά τα πράγματα. Βέβαια αυτό είναι εύκολο για μένα να το λέω γιατί έχω πολλά βραβεία στο σπίτι μου. Κακά τα ψέματα... Είναι πολύ σημαντικό για τους νεότερους ανθρώπους ένα βραβείο, μια αναγνώριση κυκλοφοριακή. Έτσι τραβούν την προσοχή, χτίζουν, δημιουργούν ένα κοινό. Αυτό ενθαρρύνει τους νεότερους, τους δίνει κίνητρα. Αλλά στην ηλικία μου δεν είναι το πιο σημαντικό πράγμα. Καλοδεχούμενα τα βραβεία, αλλά μεγαλύτερη σημασία έχει για μένα να συνεχίζει να καίει η φωτιά που καίει τον χρόνο που μου απομένει και να ζεσταίνει την ψυχή μου. Υπήρξε μια στιγμή που είπατε: «Εγώ αυτό θα κάνω στο υπόλοιπο της ζωής μου... θα γράφω... θα είμαι συγγραφέας»; Ναι, υπήρξε μια στιγμή που το κατάλαβα, σε μικρή ηλικία. Προοριζόμουν να γίνω επιστήμονας, αυτό ήταν το μονοπάτι που ακολουθούσα, και όταν άρχισα να γράφω ένιωσα ότι αυτό ήταν πολύ πιο ελκυστικό για μένα. Τότε κάτι τέτοιο θεωρούνταν αδύνατο να το κάνεις στον Καναδά. Δεν υπήρχαν γνωστοί συγγραφείς εν ζωή να αποτελούν παραδείγματα προς μίμηση. Όλοι οι συγγραφείς που ξέραμε ήταν νεκροί και από άλλες χώρες μακρινές. Ήταν κάτι το ασυνήθιστο αυτό που αποφάσισα να κάνω, αλλά το έκανα ούτως ή άλλως, γιατί δεν είχα άλλη επιλογή αν ήθελα να ακολουθήσω αυτό που με γέμιζε. Δεν φοβήθηκα, γιατί αν νιώθεις άνετα με την επιλογή σου γίνεσαι πολύ πιο δυνατός και τολμηρός. Τι είναι αυτό που αντέχει στον χρόνο;

25

Οκτώβριος 2014

Βιβλιοτρόπιο 31

Βασικά, όλοι μιλάμε για τον Σαίξπηρ, αν θέλουμε να δώσουμε ένα παράδειγμα που κέρδισε ολοκληρωτικά τον χρόνο. Γι' αυτό υπάρχει μια συνεχής συζήτηση γύρω από αυτό το πρόσωπο. Πιθανώς γιατί ο Σαίξπηρ ήταν πολύ ακριβής με την ανθρώπινη φύση και όλες οι γενιές σε κάθε εποχή μπορούν να ταυτιστούν με αυτά που έγραψε. Αυτό είναι η αλήθεια; 'Η δεν έχει καμία σχέση αυτό με την αλήθεια; Είναι ένα είδος αλήθειας αυτό. Υπάρχει ένα βιβλίο που θα σε ενδιαφέρει πολύ και θα εκδοθεί πολύ σύντομα στα αγγλικά, το οποίο λέγεται «Γιατί ο Όμηρος είναι σημαντικός;». Μην ξεχνάμε ότι μιλάμε για τον Όμηρο όπως μιλάμε για τον Σαίξπηρ. Είναι κι αυτός ένας από τους κίλερ του χρόνου! Τέλος πάντων, το «Γιατί ο Όμηρος είναι σημαντικός;» είναι πάρα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο, γιατί εξηγεί γιατί αυτά που έγραψαν κάποτε κάποιοι συγγραφείς μπορούν να εφαρμοστούν σε εμάς τους ίδιους σήμερα. Το «Γιατί ο Όμηρος είναι σημαντικός;» μιλάει για τον πόλεμο με αντικειμενικό τρόπο. Πόλεμοι υπάρχουν και σήμερα και θα συνεχίσουν να υπάρχουν. Ο Όμηρος είναι πάρα πολύ αντικειμενικός. Δεν διαλέγει πλευρές. Κάθε πλευρά παρουσιάζεται με την αλήθεια της. Παρουσιάζει τις πλευρές με μη επικριτική ματιά. Αυτό βοηθάει ακόμα και σήμερα στην κατανόηση της ανθρώπινης φύσης. Ένα καλό βιβλίο δημιουργεί ερωτήματα ή δίνει απαντήσεις; Ένα καλό βιβλίο ανοίγει πόρτες.

Περί φαντασίας Ο άνθρωπος μαγειρεύει στο μυαλό του τα πιο απίθανα Σας έχει τύχει γράφοντας έναν ήρωα, ο ήρωας να αντιδρά και να διαμαρτύρεται ότι τον γράφετε λάθος; Ότι δεν είναι αυτός που περιγράφετε; Εάν αυτό δεν συμβεί όσο γράφεις ένα βιβλίο, το βιβλίο δεν θα είναι καλό στο τέλος. Γράφουμε με την επιτήρηση από τους ήρωες της αλήθειας τους. Αυτό σώζει το βιβλίο. Η αξία ενός βιβλίου έχει να κάνει κυρίως με την αλήθεια των ηρώων. Ο ήρωας δεν μπορεί να αλλάζει στην υπηρεσία της πλοκής του βιβλίου. Υπάρχει ταλαντούχος αναγνώστης; Και βέβαια, χωρίς αμφιβολία... Ο ταλαντούχος αναγνώστης πρώτα απ' όλα ξέρει ποιο είναι το είδος του βιβλίου που διαβάζει. Δεν κάνει ποτέ λάθος σε αυτό. Δεν νομίζει ότι διαβάζει κωμωδία ενώ διαβάζει τραγωδία. Δεν μπερδεύει ένα «επίσημο» ποίημα με κάτι που υπάρχει στην καθομιλουμένη ως απόφθεγμα. Ο ταλαντούχος αναγνώστης δεν κατηγορεί, εισβάλλει στις σελίδες του κάθε βιβλίου και αφήνεται... Εκτιμά τη δημιουργικότητα της γλώσσας, εκτιμά την εξέλιξη της ιστορίας, μένει με το βιβλίο μέχρι το τέλος έχοντας σε εγρήγορση όλες του τις

26

Οκτώβριος 2014

Βιβλιοτρόπιο 31

αισθήσεις. Ο ταλαντούχος αναγνώστης ζει με το βιβλίο, δεν έχει το βιβλίο μόνο ως παρέα... Δεν γεμίζει τα κενά του χρόνου του, πλουτίζει την εμπειρία του. Τι είναι αυτό που λέμε φαντασία; Είναι ένα χαρακτηριστικό του ανθρώπινου είδους. Ενα πράγμα που μας παροτρύνει να δημιουργούμε μελλοντικά σενάρια. Πολύπλοκα και μακρινά σενάρια, με τρόπο που τα σκυλιά δεν μπορούν να το κάνουν. Λόγω του τρόπου που δουλεύουν η ανθρώπινη φαντασία και το ανθρώπινο μυαλό, φανταζόμαστε όλα τα πιθανά σενάρια. Μέσω της φαντασίας έχουμε σπρώξει κατά πολύ τις ικανότητές μας σε ένα ακραίο σημείο! Η φαντασία είναι η δυνατότητα να μαγειρέψει ο άνθρωπος τα πιο απίθανα μέσα στο μυαλό του. Και το κάνουμε όλη την ώρα. Αυτό μας επιτρέπει να σχεδιάζουμε καλύτερα το μέλλον του είδους μας.

Το σκοτάδι και το γράψιμο Έχω φόβους και εμμονές Υπάρχει ένα σκοτάδι που μας ακολουθεί στη ζωή και κάποιοι μαθαίνουν να περπατούν μέσα σε αυτό και κάποιοι άλλοι φοβούνται και δεν περπατούν ποτέ στο σκοτάδι οπότε χάνουν ένα κομμάτι, αυτή την εμπειρία; Όλο αυτό που δεν ξέρουμε είναι το σκοτάδι μας; Κάποιοι άνθρωποι φοβούνται πολύ. Το σκέφτονται πολύ το σκοτάδι, αλλά φοβούνται να το περπατήσουν. Πιστεύουν ότι περπατώντας εκεί που δεν βλέπουν, θα χαθούν... Εγώ πιστεύω ότι χάνονται μόνο αυτοί που περπατούν εκεί που βλέπουν. Το σκοτάδι έχει μια ορατότητα που ξεπερνάει την ορατότητα του φωτός. Τι είναι αυτό το οποίο θα μπορούσατε να πείτε ότι αποτελεί εμμονή σας; Σε σχέση με το γράψιμο... Δεν υπάρχει μόνο μία. Δεν είναι η δουλειά του συγγραφέα να κάνει την κριτική της δουλειάς του. Μπορείς να κάνεις κριτική στη δουλειά κάποιου άλλου. Είναι σαν το σκι. Οταν κατεβαίνεις την πλαγιά δεν σκέφτεσαι «κάνω σκι». Εάν το σκεφτείς αυτό, θα πέσεις. Για εσάς ποιος είναι ο πιο μεγάλος φόβος; Υπάρχουν πολλά είδη φόβου. Φόβος για τον εαυτό σου, φόβος για τα κοντινά σου πρόσωπα, φόβος για την κοινωνία, για τον πλανήτη. Εγώ φοβάμαι τους τυφώνες. Δεν φοβάμαι τις αρκούδες, αλλά τις σέβομαι. Ο φόβος μου για το μέλλον, για την κοινωνία μου, αυτή του Καναδά, είναι ότι δυστυχώς δεν θα αλλάξουν τα πράγματα. Είμαστε πολύ δυσαρεστημένοι με την κυβέρνηση αυτή την περίοδο. Για τα κοντινά μου πρόσωπα φοβάμαι για την υγεία τους. ΣΥΝΟΜΙΛΙΑ ΜΕ ΤΟΝ ΘΑΝΑΣΗ ΛΑΛΑ Πηγή: http://www.ethnos.gr 27

Οκτώβριος 2014

Βιβλιοτρόπιο 31

Τα βιβλία που έρχονται…

Ζητούμενο η επινόηση μιας νέας πραγματικότητας Της Μικέλας Χαρτουλάρη

Πιο στρατευμένη, πιο υποψιασμένη, πιο καίρια, πιο αναστοχαστική από κάθε άλλη φορά στα χρόνια της κρίσης εμφανίζεται η καινούρια βιβλιοπαραγωγή για το κρίσιμο εξάμηνο που ξεκινά μεθαύριο. Ο κλάδος του βιβλίου, μολονότι βαρύτατα τραυματισμένος από τον φονταμενταλισμό των διαχειριστών της κρίσης επιδεικνύει ένα ισχυρό ένστικτο επιβίωσης και μια εντυπωσιακή εγρήγορση που μοιάζει να του ξαναδίνει τον, ξεχασμένο από τα πρώτα μεταπολιτευτικά χρόνια, κοινωνικό ρόλο του καθώς και μια νέα δυναμική. Μια δυναμική που ίσως μπορέσει να διαμορφώσει καινούριους αναγνώστες στη βάση όχι πια της απόδρασης από τη δύσκολη πραγματικότητα αλλά της καταπρόσωπο αντιμετώπισής της.

Έτσι, στα πρώτα ραντεβού με τις μεγάλες πένες του χειμώνα 2014-15 διασταυρώνονται: η μαρτυρία του Χόρχε Σεμπρούν για τα βασανιστήρια που έζησε εικοσάρης στα κρατητήρια της Γκεστάπο, και παράλληλα τα μυθιστορήματα του Κερ, του Ντι Πάολο και του Μπολάνιο για το ζήτημα της ναζιστικής διείσδυσης στις σύγχρονες κοινωνίες. Επίσης, η κριτική μελέτη του οικονομολόγου Πικετί με αφορμή την όξυνση των ανισοτήτων τον 21ο αιώνα και από κοντά τα αφηγήματα της κρίσης από τους συγγραφείς Τσίρμπες, Όστερ, Μοδινό και Οικονόμου. Κι 28

Οκτώβριος 2014

Βιβλιοτρόπιο 31

ακόμα, το μυθιστόρημα του Κόλουμ ΜακΚαν για την απελευθέρωση από τη δουλεία και η ανάλυση του Πιερ Ροζανβαλόν για το δημοκρατικό ιδεώδες της ισότητας. Ο αναστοχασμός του Κουμανταρέα για την απώλεια, του Μουρακάμι για τη φιλία και της Άλις Μονρό ή του Τζούνο Ντίαζ για την αγάπη. Οπωσδήποτε και τα έκκεντρα μυθιστορήματα του Πίντσον και της Μπουραζοπούλου, σίγουρα οι συλλογές με τα παραγνωρισμένα διηγήματα του Τσίρκα (μεταξύ τους και ανέκδοτα, Κέδρος), του Γκαρσία Μάρκες (όλα σε νέες μεταφράσεις, Νεφέλη) και του Ντον ΝτεΛίλλο (γραμμένα τα χρόνια 1979-2011, Εστία), καθώς και ο αναστοχασμός του Αντρέ Ζιντ (Οι κιβδηλοποιοί) αλλά και του Χρυσόπουλου για τα ζητούμενα του συγγραφέα.

Ερεθιστικά προμηνύονται και τα ανέκδοτα έργα των μεγάλων ποιητών: τα χαμένα ποιήματα του Ανδρέα Εμπειρίκου (που ανακαλύφθηκαν έτοιμα για έκδοση στο μπαούλο της μητέρας του), 1934 – Προϊστορία ή καταγωγή (επιμ. Γιώργης Γιατρομανωλάκης, Άγρα), τα αθησαύριστα του Νίκου Καρούζου Οιδίπους τυραννούμενος (επιμ. Μαρία Αλμύρα, Ίκαρος), και απ’ όλα πιο ξεχωριστό, το Λεξικό του Κ. Π. Καβάφη (επιμ. Μιχάλης Πιερής, Ίκαρος), από τα τελευταία ανέκδοτα γραπτά του Αρχείου του. Ένα βιβλίο-πυξίδα για τη μελέτη της καβαφικής ποίησης, με 561 λήμματα συνταγμένα από τον ίδιο τον Αλεξανδρινό!

Εάν πάντως υπάρχει ένα κεντρικό μήνυμα στη βιβλιοπαραγωγή του 2014-15, τότε αυτό είναι το «Εμείς». Η προοπτική δηλαδή μιας κοινής ιστορίας που συνεχίζεται, ξαναχτίζεται και επινοείται αδιάκοπα. Αυτό εκφράζει με τον πιο συγκλονιστικό τρόπο ο Χόρχε Σεμπρούν στο κύκνειο άσμα του Ασκήσεις επιβίωσης, που θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Πόλις (μτφρ. Έφη Κορομηλά, εισ. Ρεζίς Ντεμπρέ). Πρόκειται για ένα αφήγημα αντίστασης στα βασανιστήρια, στον ναζισμό και τον φρανκισμό, βιωματικό και ταυτόχρονα αναστοχαστικό. Μια αφορμή γι’ αυτόν τον αμετανόητο κομμουνιστή συγγραφέα, σεναριογράφο και για ένα φεγγάρι (1988-1991) υπουργό Πολιτισμού της Ισπανίας, να μιλήσει για την υπεράνθρωπη βούληση της υπέρβασης του πόνου, του μαρτυρίου, της καταστολής, της καταπίεσης, και ταυτόχρονα για τη συντροφικότητα, την ηθική ακεραιότητα και για τους όρους του ανθρωπισμού. Νά, ένα αλληγορικό σχόλιο στο σήμερα! Το παρακάτω απόσπασμα είναι χαρακτηριστικό: «Η προσωπική μου εμπειρία με δίδαξε ότι δεν είναι το θύμα αλλά ο δήμιος –αν γλιτώσει, αν επιζήσει και συνεχίσει τη ζωή του, έστω και ανώνυμη και φαινομενικά ήρεμη– εκείνος που δεν θα ξανανιώσει ποτέ οικείο τον κόσμο, ό,τι κι αν ισχυρίζεται ο ίδιος, ό,τι κι αν παριστάνει. Αντίθετα, το θύμα, και όχι μόνο αν επιζήσει μετά τα βασανιστήρια, αλλά ακόμη και κατά τη διάρκειά τους, κατά τη διάρκεια όλων των κενών τής αν και παροδικής ανάπαυλας, το θύμα, γαντζωμένο από τη σιωπή του, βλέπει τους δεσμούς του με τον κόσμο να πληθαίνουν, βλέπει να ριζώνουν, να διακλαδώνονται, να πολλαπλασιάζονται οι λόγοι του να αισθάνεται οικείο τον κόσμο».

29

Οκτώβριος 2014

Βιβλιοτρόπιο 31

Το παζλ του 21ου αιώνα

Σαν ένα παζλ όπου το παραμικρό κομμάτι είναι απαραίτητο για να ξεκαθαρίσει η γενική εικόνα του 21ου αιώνα. Έτσι μοιάζει η καινούρια σοδειά λογοτεχνικών και δοκιμιακών έργων, ελληνικών και μεταφρασμένων, όχι φυσικά επειδή έχουν συνεννοηθεί μεταξύ τους οι Έλληνες εκδότες –το αντίθετο συμβαίνει, ο ανταγωνισμός τους για τις μεγάλες υπογραφές είναι λυσσαλέος–, όχι λοιπόν γι’ αυτό, αλλά επειδή η παγκόσμια κρίση έχει δημιουργήσει προβλήματα κοινά ή παρόμοια σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης: προβλήματα που έχουν κινητοποιήσει την ευρύτερη συγγραφική κοινότητα. Σήμερα λοιπόν, με βάση τον προγραμματισμό δέκα από τους πιο σοβαρούς πολυσυλλεκτικούς εκδοτικούς οίκους, παρουσιάζουμε την πρώτη επισκόπηση των αξιολογότερων βιβλίων που θα πυροδοτήσουν συζητήσεις τον φετινό χειμώνα. Καλύπτουν τον ευρύτερο ευρωπαϊκό, αμερικανικό και λατινοαμερικανικό κόσμο (η πολυσυλλεκτικότητα της βιβλιοπαραγωγής έχει τα όριά της…) και συνομιλούν είτε άμεσα είτε έμμεσα με την επικαιρότητα αντλώντας τις αφορμές τους όχι από την ίδια την κρίση αλλά από το μετά-την-κρίση κοινωνικό, πολιτικό και ψυχικό τοπίο.

ΞΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ: η κρίση, η πολιτική και η απώλεια του Εγώ Αν οι πολιτικοί και οι οικονομολόγοι διάβαζαν τη μεταφρασμένη λογοτεχνία που θα διαβάσουμε τον χειμώνα είναι σίγουρο ότι θα καταλάβαιναν πολλές πτυχές της νέας πραγματικότητας που προσπαθούν να διαχειριστούν. Όλα τα μεγάλα θέματα του καιρού μας είναι εδώ, και συγκινούν επειδή οι συγγραφείς δεν τα προσεγγίζουν δημοσιογραφικά αλλά με τους όρους τής πιο καθαρόαιμης και πιο εμπνευσμένης τέχνης. Τα θύματα της κρίσης είναι ταυτόχρονα και οι υποκινητές της. Αυτή την ιδέα αναπτύσσει ο βραβευμένος 65χρονος Ισπανός Ραφαέλ Τσίρμπες στην Άκρη του γκρεμού (Κέδρος, μτφρ. Βασιλική Κνήτου) όπου ανατέμνει με ρεαλιστική γλώσσα την ηττημένη κοινωνία της πατρίδας του και τα νέα της αδιέξοδα. Σύμφωνα με τη διεθνή κριτική, αυτό είναι το πρώτο μεγάλο ευρωπαϊκό μυθιστόρημα για την κρίση. Για την κρίση έγραψε όχι ένα αλλά δύο βιβλία και ο διάσημος Νεοϋορκέζος συγγραφέας Πολ Όστερ, ο οποίος αναμένεται στην Αθήνα τον Νοέμβριο. Στο μυθιστόρημά του Σάνσετ Παρκ (Μεταίχμιο, μτφρ. Σπύρος Γιανναράς) μιλά για την καθημερινότητα του μέσου Αμερικανού ο οποίος γλιστρά στον κόσμο της αβεβαιότητας και της επισφάλειας. Στο αυτοβιογραφικό αφήγημά του Ημερολόγιο του Χειμώνα (Μεταίχμιο, μτφρ. Σταυρούλα Αργυροπούλου) μιλά για τη δική του υπαρξιακή κρίση, για τα γηρατειά και τα μοναδικά στηρίγματα της ζωής του/μας: τα συναισθηματικά.

30

Οκτώβριος 2014

Βιβλιοτρόπιο 31

Η τομή του 21ου αιώνα έχει όμως κι άλλες ανησυχητικές πλευρές πέρα από την κοινωνικοοικονομική κρίση. Στον δυστοπικό Κύκλο (Κέδρος, μτφρ. Ιλάειρα Διονυσοπούλου), ο Ντέιβ Έγκερς εξερευνά και σατιρίζει τις αμαρτίες του διαδικτυακού παραδείσου, την περιστολή της δημοκρατίας, την επέκταση της κουλτούρας της επιτήρησης, την εξάλειψη της ιδιωτικότητας, τον έλεγχο της μνήμης και το ξαναγράψιμο της Ιστορίας. Ο Ρίτσαρντ Πάουερς από την πλευρά του, στον Ποταμό της μνήμης, το έργο The echo maker που του χάρισε το 2006 το Εθνικό Βραβείο των ΗΠΑ (Εστία, μτφρ. Μιχάλης Μακρόπουλος) παίρνει ως αφορμή το τραύμα στον εγκέφαλο που υφίσταται ο πρωταγωνιστής του σε ένα δυστύχημα, για να εξερευνήσει το πολύ ευρύτερο θέμα της κατασκευής της πραγματικότητας και της ταυτότητας καθώς και της απώλειας του Εγώ. Η άρνηση υποταγής στην κοινωνική, πολιτισμική, ιδεολογική κυριαρχία των ισχυρών, και το ζητούμενο της ελευθερίας του Άλλου πυροδοτούν μια άλλη οικογένεια μυθιστορημάτων που είναι πολιτικά ανήσυχα και έχουν στοιχεία αστυνομικής πλοκής. Ο Ιρλανδός Κόλουμ ΜακΚαν με τον Υπερατλαντικό (Καστανιώτης, μτφρ. Κατερίνα Σχινά) ζωντανεύει τη μορφή του Φρέντερικ Ντάγκλας, του μαύρου σκλάβου που διακρίθηκε ως ρήτορας στην Ιρλανδία, εξαγόρασε την ελευθερία του και εκλέχτηκε βουλευτής στις Η.Π.Α. Η Αμερικανίδα γεννημένη στο Μάντσεστερ Μέλανι Γουάλας στο Περιμένοντας τους αγρίους μεταφέρει τον αναγνώστη στην επαύριον του αμερικανικού Εμφυλίου και της εξόντωσης των Ινδιάνων (Πόλις, μτφρ. Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη) προκειμένου να αναστοχαστεί τις περιπτώσεις όπου μια επιβεβλημένη απελευθέρωση οδηγεί σε μια νέα, διαφορετική αιχμαλωσία. Ο Αμερικανός Ντένις Λεχέιν στο Εκείνη τη μέρα (Κέδρος, μτφρ. Φίλιππος Χρυσόπουλος) καταγράφει τις πολιτικές και κοινωνικές αναταραχές στις Η.Π.Α. και το κυνήγι των ριζοσπαστών μετά το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου. Ο Κουβανός Λεονάρδο Παδούρα με τους Αιρετικούς (Καστανιώτης, μτφρ. Κώστας Αθανασίου) συνδέει τον 17ο αιώνα με το σήμερα, την αναζήτηση της ελευθερίας στην τέχνη με την πολιτική, και τους διωγμούς των Εβραίων στην Ευρώπη με ένα σκοτεινό μυστήριο στη σύγχρονη Κούβα. Και ο σύγχρονος κλασικός Γκράχαμ Γκριν στο έργο Η δύναμη και η δόξα (Πόλις, μτφρ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου) αναστοχάζεται τους όρους των κοινωνικών μεταρρυθμίσεων παρακολουθώντας τις ηθικές ανατροπές που έφερε η σφοδρή σύγκρουση της επαναστατικής κυβέρνησης του Μεξικού με τον καθολικό κλήρο την τρίτη δεκαετία του 20ού αιώνα. Η κοινωνική διείσδυση της ναζιστικής ιδεολογίας και η εξάπλωση των ακροδεξιών ιδεών και των φασιστικών πρακτικών μετά το ’90 απασχολούν μια μεγάλη μερίδα του λογοτεχνικού κόσμου. Στη χειμερινή βιβλιοπαραγωγή ξεχωρίζουν τα μυθιστορήματα που εστιάζουν στις εκδοχές του σύγχρονου ρατσισμού που είναι και οικονομικός, πολιτικός και πολιτισμικός. Χαρακτηριστικά, η Ναζί λογοτεχνία στη Λατινική Αμερική του Ρομπέρτο Μπολάνιο (Άγρα, μτφρ. Κρίτων Ηλιόπουλος), η Φλόγα που σιγοκαίει του Φίλιπ Κερ (Κέδρος, μτφρ. Ανδρέας Μιχαηλίδης), Αυτή η τόσο κοντινή μεγάλη απόσταση του Πάολο ντι Πάολο (Ίκαρος, μτφρ. Ανταίος Χρυσοστομίδης). Πρόδρομός τους ο Κρίστοφερ Ίσεργουντ με το κλασικό του Αντίο Βερολίνο (Μεταίχμιο, μτφρ. Ιωάννα Ηλιάδη).

31

Οκτώβριος 2014

Βιβλιοτρόπιο 31

Οι πληγές που κρύβουν οι σύγχρονες κοινωνίες κάτω από το λούστρο της προόδου διερευνώνται διεξοδικά και σε αρκετά σύγχρονα ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα. Ο Ισλανδός Αρναλντούρ Ιντρίντασον σκαλίζει τα κατάλοιπα του Ψυχρού Πολέμου (Μεταίχμιο), ο Νορβηγός Τζο Νέσμπο τους πολιτικούς εκβιασμούς (Μεταίχμιο), ο Σκωτσέζος Μάλκολμ Μακέι την επικράτεια του υποκόσμου της Γλασκώβης (Πόλις), ο Σκωτσέζος Ίαν Ράνκιν τον ρόλο της Αστυνομίας (Μεταίχμιο), ο Σουηδός Άρνε Νταλ τον χριστιανικό φονταμενταλισμό (Μεταίχμιο), ο Γιάννης Μαρής στην αθησαύριστη Τελευταία νύχτα (Άγρα), τις αμαρτίες της μεταπολεμικής ελίτ που ακόμα ταλανίζουν την ελληνική κοινωνία…

Απ’ τη μεριά του, ο απόλυτος καλτ συγγραφέας, ο 76χρονος πια Τόμας Πίντσον, ανατέμνει την κοινωνικοπολιτική και πολιτισμική κατάσταση πραγμάτων, αλλά και τη δύναμη της εντροπίας που αναδύθηκε μετά την 11/9, στο πληθωρικό, σουρεαλιστικό, ποπ αστυνομικό μυθιστόρημα Υπεραιχμή (Ψυχογιός, μτφρ. Γιώργος Κυριαζής) με πρωταγωνίστρια μια γυναίκα ντετέκτιβ. Στο στόχαστρό του η γενικευμένη μισαλλοδοξία, η απληστία, η εξαπάτηση, και η κοινωνική συνωμοσία με το ευρύτατο δίκτυο των κυρίαρχων μηχανισμών.

Το ψυχογράφημα της εποχής

Η υπαρξιακή κρίση της νέας εποχής δεν πέρασε απαρατήρητη από τους συγγραφείς. Ήρθε το τέλος της αθωότητας μας λένε, και με τα βιβλία τους που κοιτάζουν μέσα στην ανθρώπινη ψυχή αλλά δεν είναι εσωστρεφή, οικοδομούν την κατανόηση του Άλλου στα χρόνια του νεοδαρβινισμού.

Δεν είναι τυχαίο ότι η Αμερικανίδα νομπελίστα Άλις Μονρό (στην Απόδραση, Μεταίχμιο, μτφρ. Σοφία Σκουλικάρη) αλλά και ο βραβευμένος με Πούλιτζερ Πορτορικανός Τζούνο Ντίαζ (με τη συλλογή Νά πώς τη χάνεις, Πατάκης, μτφρ. Νίνα Μπούρη) γράφουν για την άπιαστη αγάπη και την προδοσία. Για την αγάπη, την εκδίκηση, τον πόλεμο και τις χαμένες αναμνήσεις γράφει και ο Βρετανός Καζούο Ισιγκούρο στον Θαμμένο γίγαντα (Ψυχογιός, μτφρ. Αργυρώ Μαντόγλου). Ενώ ο Ιάπωνας Χαρούκι Μουρακάμι στο Ο άχρωμος Τσουκούρο Ταζάκι και τα χρόνια του προσκυνήματός του (Ψυχογιός, μτφρ. Μαρία Αργυράκη) γράφει για τις φιλίες που διαλύονται υπό την πίεση των αλλαγών. Η αγάπη και οι δύσκολοι έρωτες, η εξαπάτηση και η βία, η αφοσίωση και η προδοσία, τα άλυτα αινίγματα και η αναπάντεχη εκδίκηση σε μια παρέα που άλλαξε δρόμο, απασχολεί και τον Ισπανό Χαβιέρ Θέρκας στους Νόμους των συνόρων (Πατάκης, μτφρ. Γεωργία Ζακοπούλου), ενώ ο συναισθηματικός κόσμος σε έκτακτες καταστάσεις είναι το θέμα του Τζορτζ Σόντερς στη Δεκάτη Σεπτεμβρίου (Ίκαρος, μτφρ. Γ.-Ι. Μπαμπασάκης). Ο Ρίτσαρντ Φορντ στον Καναδά (Πατάκης, μτφρ. Θωμάς Σκάσσης) 32

Οκτώβριος 2014

Βιβλιοτρόπιο 31

καταπιάνεται με την εύθραυστη ανθρωπιά και ο Χαβιέρ Μαρίας στις Ερωτοτροπίες (Πατάκης, μτφρ. Χριστίνα Θεοδωροπούλου) με τις αμφιταλαντεύσεις μας και τη φοβερή δύναμη που ασκούν πάνω μας τα γεγονότα. Και οι νεκροί.

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ: Η δύσκολη ενηλικίωση μιας χώρας

Οι Έλληνες συγγραφείς που καλλιεργούν έναν λοξό διάλογο με την ελληνική παθογένεια ξεχωρίζουν στην καινούρια βιβλιοπαραγωγή με μια λογοτεχνία που αποτυπώνει τη δύσκολη ενηλικίωση τούτης της χώρας. Τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά τους διαπνέονται από κριτική και αυτοκριτική διάθεση, από κοινωνικές και υπαρξιακές αγωνίες, και μονάχα σε ορισμένες περιπτώσεις έχουν έμμεση πολιτική διάσταση.

Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η Ιωάννα Μπουραζοπούλου με το μυθιστόρημά της Η κοιλάδα της λάσπης, πρώτο μέρος της τριλογίας Ο Δράκος της Πρέσπας (Καστανιώτης) όπου σχολιάζει με τόλμη τα ανοιχτά ζητήματα της καχεκτικής αυτογνωσίας και του συλλογικού φαντασιακού αλλά και της φαυλότητας του κόσμου της τέχνης, χρησιμοποιώντας τους τρόπους της λογοτεχνίας του φανταστικού… και της δρακολογίας.

Ο Χρήστος Οικονόμου που το 2010 είχε διαβλέψει την υπαρξιακή διάσταση της οικονομικής κρίσης στο Πειραϊκό Κάτι θα γίνει θα δεις (Πόλις), επιστρέφει με τέσσερα μεγάλα διηγήματα υπό τον τίτλο Το καλό θα ’ρθει από τη θάλασσα (Πόλις). Τώρα παίρνει ως αφετηρία την κλειστή κοινωνία ενός νησιού και πλέον αφουγκράζεται τους ανθρώπους που αγωνίζονται να φτιάξουν από την αρχή τον εαυτό τους, τη ζωή τους, μια νέα χώρα, έναν καινούριο κόσμο, όμως μπλέκονται διαρκώς σε μικρούς εμφυλίους.

Ο Μιχάλης Μοδινός με το Τελευταία έξοδος, Στυμφαλία (Εστία) και με πρωταγωνιστή έναν υποψήφιο αυτόχειρα χρησιμοποιεί το μαύρο χιούμορ και τον σαρκασμό προκειμένου να μιλήσει για την πολιτιστική, οικολογική και κοινωνική παρακμή. Έτσι προκύπτει ένα μυθιστόρημα που είναι ταυτόχρονα ένα χρονικό της κρίσης, ένα δοκίμιο για την αποσάθρωση των εθνικών μύθων και ένα σχόλιο για το αίτημα της ευτυχίας.

Το δηλητηριώδες χιούμορ ήταν ανέκαθεν το όπλο του Λένου Χρηστίδη που επίσης θα κυκλοφορήσει νέο μυθιστόρημα, την ιλαροτραγική Μελαμψή Παρθένο (Καστανιώτης), όπου

33

Οκτώβριος 2014

Βιβλιοτρόπιο 31

εισβάλλουν από νεορεμπέτες μέχρι και νεοναζί. Απ’ την πλευρά του, ο Σωτήρης Δημητρίου με το Κοντά στην κοιλιά θα καταθέσει τη δική του κοινωνική κωμωδία (Πατάκης).

Ο Μένης Κουμανταρέας, από τη μεριά του, με τον Θησαυρό του χρόνου (Πατάκης) συνδυάζει σε ένα μυθιστόρημα την οξύτατη κοινωνική παρατήρηση με τον αναστοχασμό στο ζήτημα της απώλειας. Αγάπη τιτλοφορεί το καινούριο του μυθιστόρημα ο Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης (Εστία), ενώ ο Χρήστος Βούπουρας τιτλοφορεί το δικό του 7 θυμοί (Εστία). Η εξερεύνηση των φόβων μας είναι το θέμα της Ευγενίας Μπογιάνου στο πρώτο της μυθιστόρημα με τίτλο Ακόμα φεύγει (Πόλις), όπου κυριαρχούν σκληρές σκηνές της καθημερινότητας στην πόλη.

Υπαρξιακά ζητήματα στη νέα πραγματικότητα της εποχής μας σκαλίζουν στα μυθιστορήματά τους ο Αύγουστος Κορτώ (Επειδή είναι η καρδιά μου, Πατάκης) και ο Παναγιώτης Χατζημωϋσιάδης (Ζώνη πυρός, Μεταίχμιο) καθώς και η Μαρία Μήτσορα στα διηγήματα Από τη μέση και κάτω (Πατάκης). Η πρωτοεμφανιζόμενη Βίκυ Τσελεπίδου, από την πλευρά της, παρακολουθεί στις αλλόκοτες ιστορίες του Κιχ (Νεφέλη) τον συνεχή αγώνα για ισορροπία μιας κοινωνίας που αυτοϋπονομεύεται.

Ένα πολύ διαφορετικό αφήγημα που συνδυάζει την περιπλάνηση με την ενδοσκόπηση προτείνει τέλος ο Χρήστος Χρυσόπουλος με το Σώμα του Τιρθανκάρα (Νεφέλη) το οποίο προέκυψε από το ταξίδι του το 2012 στη βόρεια Ινδία. Πρόκειται για ένα πολύσημο λεύκωμα συναντήσεων όπου ο συγγραφέας προκαλεί τον προβληματισμό του αναγνώστη ως μυθοπλάστης, βιογράφος και σιωπηλός μάρτυρας μιας τρομερής κοινωνικής πραγματικότητας, συχνά ανοίκειας αλλά και αναπάντεχα οικείας.

ΚΟΙΝΩΝΙΑ – ΙΣΤΟΡΙΑ – ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ: καπιταλισμός, σοσιαλισμός, δωσιλογισμός, εθνικισμός

Η αυστηρή επιστημοσύνη σε συνδυασμό με την απενοχοποιημένη πλέον πολιτική ματιά είναι το χαρακτηριστικό των υπό έκδοση δοκιμιακών έργων και των εξειδικευμένων μελετών ή αναλύσεων της καινούριας σοδειάς βιβλίων. Τα μεγάλα θέματα με τα οποία καταπιάνονται είναι: ο εκδημοκρατισμός της δημοκρατίας, ο εξανθρωπισμός του καπιταλισμού, το μέλλον της σοσιαλιστικής ιδέας, η επανεξέταση της ελληνικής κρίσης, ο πολιτικός ρόλος της δικαιοσύνης, η θεμελίωση της ιστορικής αλήθειας.

34

Οκτώβριος 2014

Βιβλιοτρόπιο 31

Ένας από τους σταρ του χειμώνα που έχει ήδη προκαλέσει διεθνώς μια έντονη δημόσια συζήτηση, θα είναι ο 43χρονος Γάλλος Τομά Πικετί (Thomas Piketty) με το Κεφάλαιο τον 21ο αιώνα (Πόλις, μτφρ. Ελίζα Παπαδάκη) και τις προτάσεις του για το πώς μπορούν να τεθούν υπό έλεγχο ο καπιταλισμός και τα ιδιωτικά συμφέροντα στο όνομα του δημόσιου συμφέροντος. Ο Πικετί δεν συγκινείται από τα σοσιαλιστικά ιδεώδη, αλλά είναι ένας οικονομολόγος νέας κοπής που αξιοποιεί τις κοινωνικές επιστήμες και ξεκινά την ανάλυσή του εξετάζοντας συγκριτικά στοιχεία από 20 χώρες για την κατανομή του πλούτου από τον 18ο αιώνα μέχρι σήμερα. Η ανάλυση του Πικετί θα «συνομιλήσει» με την έρευνα του Γουίλιαμ Βόλμαν (William T. Vollmann) Φτωχοί άνθρωποι (Κέδρος, μτφρ. Γιώργος Κυριαζής) που αποτυπώνει την απελπισία και την ωμότητα, την υπερηφάνεια και τον τρόμο, την άγρια δυστυχία και τη σιωπηρή παραίτηση των φτωχών ανθρώπων. Θα συνομιλήσει όμως –ή και θα κοντραριστεί– και με την Κοινωνία των ίσων (Πόλις, μτφρ. Αλέξανδρος Κιουπκιολής) ενός άλλου συγγραφέα-σταρ, του Πιερ Ροζανβαλόν (Pierre Rosanvallon), ο οποίος υποστηρίζει πως ήρθε η ώρα για μια «ολοκληρωμένη δημοκρατία» που θα πηγάζει από την εκ νέου διασύνδεση των ιδανικών του σοσιαλισμού και της δημοκρατίας. Στην ίδια αυτή πολιτική συζήτηση μπορούν να προστεθούν δύο ακόμα προσεχείς τίτλοι: το κλασικό έργο του Ιταλού φιλόσοφου της Αναγέννησης Τζοβάνι Πίκο Ντέλα Μιράντολα (Giovanni Pico della Mirandola) Περί της αξιοπρεπείας του ανθρώπου, … η οποία προϋποθέτει την ελευθερία της βούλησής του (Άγρα, μτφρ. Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου, εισ. Υβ Ερσάν). Επίσης η Προπαγάνδα του Έντουαρντ Μπερνέζ (Edward Bernays), ανιψιού του Φρόυντ και θεωρητικού της μαζικής χειραγώγησης, ο οποίος εξηγεί πώς με αυτό το εργαλείο οι ελίτ μπορούν να παρέμβουν στην πολιτική διαδικασία άσκησης συλλογικών συμφερόντων άρα να παρακάμψουν τη δημοκρατία (Νεφέλη, μτφρ. Δημήτρης Ταννής). Παράλληλα, έχει ενδιαφέρον η έρευνα Κλεμμένη άνοιξη: το χρονικό της κρίσης με τη ματιά μιας Σουηδής δημοσιογράφου της Κάσα Έκμαν (Kajsa Ekis Ekman) η οποία έζησε δύο χρόνια στην Ελλάδα και βάζει στο μικροσκόπιο την ελληνική κοινωνία, τις διεκδικήσεις της και τον πολιτικό της κόσμο διαλύοντας πολλά στερεότυπα για την ελληνική κρίση. Σε μια ευρύτερη πολιτική συζήτηση με αιρετικές αιχμές εντάσσονται το Εγκώμιο των συνόρων (Εστία, μτφρ.-σημ. Αντώνης Καραβασίλης), ένα δοκίμιο του 2010 από τον Γάλλο διανοούμενο Ρεζίς Ντεμπρέ (Regis Debray). Επίσης τα Ανέκδοτα του Ζίζεκ όπου ο Σλοβένος πολιτικός φιλόσοφος Σλάβοϊ Ζίζεκ ( Slavoj Žižek) και συγγραφέας του Υψηλού αντικειμένου της ιδεολογίας (Scripta, 2006) εξηγεί με παιγνιώδη και αιχμηρό τρόπο τις ριζοσπαστικές θέσεις του. Πολιτικό ενδιαφέρον που ξεπερνά τα ελληνικά σύνορα έχουν και οι κρίσιμες μελέτες δύο ιστορικών με συγκρουόμενες ιδεολογικές αναφορές: οι Δίκες των δωσιλόγων, 1944-49 (Πόλις, μτφρ. Αγγελική Τσέλιου) του καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Κρήτης Δημήτρη Κουσουρή, και τα Βιώματα του Μακεδονικού ζητήματος: Δοξάτο Δράμας 1912-1946 (Πατάκης) του καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Ευάνθη Χατζηβασιλείου. Ο 40χρονος Κουσουρής καταρτίζει τον πρώτο σφαιρικό απολογισμό της εκκαθάρισης των δωσιλόγων στην Ελλάδα την επομένη του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου και διερευνά πώς εκατέρωθεν του «σιδηρού παραπετάσματος» τα 35

Οκτώβριος 2014

Βιβλιοτρόπιο 31

δικαστήρια θεμελίωναν σιγά σιγά μια «ιστορική αλήθεια». Ο 48χρονος Χατζηβασιλείου, γεννημένος στο Δοξάτο που μεταξύ 1912-1944 γνώρισε τρεις βουλγαρικές κατοχές, παρακολουθεί τη διαδικασία ανάδυσης ενός ελληνικού εθνικού συμβόλου στον χώρο της Μακεδονίας. Στην κατηγορία των ιστορικών έργων θα πρέπει να συμπεριληφθεί και η Ιστορία των Ελλήνων. Από το 1400 έως το 1820 (Εστία) του καθηγητή στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο Πέτρου Θ. Πιζάνια. Παράλληλα, ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει ως πολιτικοκοινωνική μελέτη το υπό έκδοση έργο Νεωτερικότητα και θρησκευτικότητα. Εκκοσμίκευση, φονταμενταλισμός, ηθική (Πόλις) του καθηγητή Νίκου Μουζέλη.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ – ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ: οι (πολιτικές) ζωές των άλλων Η διασταύρωση εμβληματικών προσωπικοτήτων με τα πολιτικά κυρίως και κοινωνικά διακυβεύματα της εποχής τους δίνει το στίγμα στις βιογραφίες, στα αυτοβιογραφικά πορτρέτα και τις μαρτυρίες του χειμώνα 2014-2015. Πρόκειται για έργα περισσότερο ή λιγότερο επιστημονικά τεκμηριωμένα, όμως μέσα από τις ζωές των άλλων αντανακλώνται εντέλει επίκαιρα ερωτήματα. Ξεχωρίζουμε λοιπόν: το πολιτικό πορτρέτο του Ηλία Ηλιού από τον Βασίλη Μπρακατσούλα με επίμετρο του Ηλία Νικολακόπουλου (Κέδρος), την πολιτική βιογραφία του Λόρδου Βύρωνα από τον Βρετανό νεοελληνιστή Ρόντερικ Μπίτον (Πατάκης), την αποκατάσταση της παραγνωρισμένης Λατιφέ Χανούμ, συζύγου του Κεμάλ Ατατούρκ από τη δημοσιογράφο Ιπέκ Τσαλισλάρ (Πατάκης), την απόπειρα ερμηνείας της πολιτικής διαδρομής του Ούγο Τσάβες από τον Ιάσονα Πιπίνη (Το πείραμα της Λατινικής Αμερικής, Κέδρος), τη μαρτυρία του Κώστα Βάρναλη από τη δίμηνη εξορία του στον Αϊ-Στράτη (Καστανιώτης), το πορτρέτο του Νίκου Καζαντζάκη και των λογίων της Κρήτης κατά τον Μεσοπόλεμο από τον Λευτέρη Αλεξίου (Καστανιώτης), το πορτρέτο του περιθωριακού και ιδιόρρυθμου αλλά ταλαντούχου εγγονού του Άγγελου Σικελιανού από την, καταξιωμένη ως Αμερικανίδα ποιήτρια, κόρη του, Ελένη Σικελιανός (Πατάκης), και το αυτοβιογραφικό χρονικό του Σεραφείμ Φυντανίδη για τα 31 αξέχαστα χρόνια στο ξύλινο τιμόνι της Ελευθεροτυπίας (Πατάκης). Με την παραπάνω εκδοτική κατηγορία συνομιλούν και καθαρόαιμα λογοτεχνικά έργα που αναφέρονται σε ιστορικά πρόσωπα. Είναι το μυθιστόρημα Δέκα ζωές σε μια (Μεταίχμιο) της Τατιάνας Αβέρωφ για τον πατέρα της, τον πολιτικό Ευάγγελο Αβέρωφ, η συλλογή Η φάτνη της «Σεχραζάτ» (Άγρα) με διηγήματα του Θωμά Κοροβίνη ο οποίος μεταξύ άλλων εμπνέεται από υπαρκτές προσωπικότητες που τον σημάδεψαν, και τα μικροτεχνήματα του Αχιλλέα Κυριακίδη Μουσική και άλλα πεζά (Πατάκης). Πηγή: http://www.chronosmag.eu/

36

Οκτώβριος 2014

Βιβλιοτρόπιο 31

Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ/ΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ Μέλη του Δικτύου Λεσχών "Ανάγνωσις"

Τώρα διαβάζουμε Η ιστορία διαθέτει ναυτικό φυλλάδιο και ταξιδεύει επί μία εικοσαετία μεταφέροντας θαλασσοφαγωμένους άντρες και θαλασοφαγωμένες γυναίκες στους μεγάλους ή ασήμαντους πλόες της ζωής, απο τη Σουραμπάγια στα βυσσινοχώραφα της Άνδρου, απο τα τζενεραλάδικα και τα υπερωκεάνια στη χρυσαφένια αμμουδιά του Νειμποριού και στις ασκήσεις μελαγχολίας μιας παρέας κοριτσιών, απο ένα ντοματοπίλαφο στο Μπουένος Άιρες στις πιστές λαρδομούνες που κρέμονται απο το στόμα της Μούραινας κι απο τις συμμαχικές νηοπομπές κατά τη διάρκεια του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου στη Ρίβα και στο λευκό διώροφο των Σαλταφέρων με το τσιγκούνικο ταβάνι, που σαν απλωμένο τουλπάνι έσταζε τους ήχους του απάνω σπιτιού και μαζί τους ήχους του έρωτα στο πανομοιότυπο κάτω σπίτι, είκοσι τέσσερις λεπτές κυπαρισσοσανίδες που ρήμαξαν ζωές..

Ο τόμος "Τα χαϊμαλιά του έρωτα και των αρμάτων" του Ανδρέα Εμπειρίκου ανασυστήνεται μετά 50 χρόνια από την πρώτη ανακοίνωσή της και 67 χρόνια μετά τη συγγραφή της, η σπουδαία ερωτική τριλογία του ποιητή: 1) "Αργώ ή Πλους αεροστάτου" - α΄ έκδοση με περικοπές στο περιοδικό Πάλι, 1964-65, α΄ έκδοση σε βιβλίο 1980.

2) "Ζεμφύρα ή Το μυστικόν της Πασιφάης" - α΄ έκδοση 1998.

3) "Βεατρίκη ή Ο έρωτας του Buffalo Bill" - ανέκδοτο μέχρι σήμερα. Η έκδοση συνοδεύεται από αναλυτική εισαγωγή του επιμελητή των κειμένων Γιώργη Γιατρομανωλάκη. Η περίφημη "Αργώ" είναι γραμμένη στο ζοφερό κλίμα της εμφύλιας διαμάχης του Δεκεμβρίου 1944. Λίγο μετά επιφυλάσσεται στον συγγραφέα μια τραυματική εμπειρία: συλλαμβάνεται, χωρίς καμία συγκεκριμένη κατηγορία (αρκούσε προφανώς το επίθετό του), από την Πολιτοφυλακή του ΕΛΑΣ, την ΟΠΛΑ, και οδηγείται όμηρος, μαζί με πολλούς άλλους, στα Κρώρα της Βοιωτίας. Αντιμετωπίζει θανάσιμους κινδύνους και μεγάλες κακουχίες, έως ότου καταφέρνει να δραπετεύσει και επιστρέφει σε κακή κατάσταση στην Αθήνα. Στο "Αργώ ή Πλους αεροστάτου" πλέκονται δύο παράλληλες ιστορίες: αφενός η εορταστική ανύψωση, η απογείωση του αεροστάτου "Αργώ" στην πρωτεύουσα της Κολομβίας Σάντα Φε ντε Μπογκοτά το 1906, με τους τρεις φλογερούς αεροναύτες -τον Άγγλο Λόρδο Ώλμπερνον, τον Γάλλο εξερευνητή Ερνέστο Λαρύ Νανσύ και τον Ρώσο ναύαρχο Βλαδίμηρο Βιερχόυ (με τον οποίο ταυτίζεται ο ποιητής)-, και αφετέρου η δραματική ιστορία του ζηλότυπου καθηγητή ντον Πέντρο Ραμίρεθ, της κόρης του Καρλόττας και του ινδομιγή εραστή της.

37

ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

ΑΝ το διάβασμα είναι για σας μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησης… ΑΝ πιστεύετε ότι το διάβασμα δεν είναι κατ’ ανάγκη μια μοναχική υπόθεση… ΑΝ αυτό που νιώθετε διαβάζοντας θέλετε να το μοιραστείτε και με άλλους…

--------------------------Γίνετε μέλος σε μια από τις Λέσχες Ανάγνωσης που λειτουργούν στη Λεμεσό. ή Βρείτε κι άλλα άτομα που αγαπούν το διάβασμα και συγκροτείστε μια ομάδα, τα μέλη της οποίας θα συγκεντρώνονται μια φορά το μήνα και θα συζητούν γύρω από το βιβλίο που έχουν επιλέξει να διαβάσουν. Για περισσότερες πληροφορίες ως προς τον τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας μιας Λέσχης Ανάγνωσης μπορείτε να απευθυνθείτε στο Δίκτυο Λεσχών «Ανάγνωσις».

Παντελής Μάκη, τηλ: 99 667599 e-mail: pmakis@cytanet.com.cy www.bibliotropio.blogspot.com Αντώνης Κουντούρης, τηλ: 99 346424 e-mail: : a_c_kountouri@hotmail.com Κατερίνα Βοσκαρίδου, τηλ: 99 526772 e-mail: pyrion@primehome.com www.pyrion.blogspot.com

Με τη στήριξη