Δοκιμιακός και Κριτικός Λόγος - 2oς TOMOΣ (932 σελίδες Α4)., Κωνστ. Καλλίμαχος, Εκδόσεις Πάργα, 2012 by CONSTANTINOS KALLIMACHOS

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του 2ου Τόμου

913

ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΤΟΥ 2ου ΤΟΜΟΥ Ο βιαστικός αναγνώστης, αν θέλει, ας ρίξει μια ματιά στα κείμενα που του προτείνουμε με το βελάκι.

ΕΘΝΟΣ – ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ – ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ Περιεχόμενα της ενότητας στη σελ. 2

Χρειάζεται η εθνική μας συνείδηση; Πώς προέκυψε και τι την χαρακτηρίζει; 1-Α.1

1-Α.2 1-Α.3 1-Α.4

Χρειάζεται η εθνική (μας) συνείδηση; του Κωνσταντίνου Καλλίμαχου

Ο Ρενάν για το έθνος., [ Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου ]

Ο Φίχτε για το έθνος., [ Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου ]

Οι εθνικές αντιπαραθέσεις., [ Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου ]

Η ανάπτυξη της εθνικής ελληνικής ιδέας., Νίκος Σβορώνος (απόσπασμα)

Κλέφτικο τραγούδι του 1750 για την αντίθεση κλεφτών και αφεντάδων., [ Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου ]

Η αντιστασιακή υφή του ελληνισμού., Νίκος Σβορώνος (απόσπασμα)

Νίκος Σβορώνος – Βιογραφικό και εργογραφία., [ Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου ]

Ελληνισμός ή ελληνικό έθνος; του Αντώνη Λιάκου – Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

Για την ελληνικότητα του Βυζαντίου., [ Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου ]

Έθνος, εθνισμός και εθνικισμός – Εννοιολογικές αποσαφηνίσεις 1-Β.1 1-Β.2

1-Β.3 1-Β.4

Έθνος κατά την κοινωνιολογία., Βικιπαίδεια – Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

Εθνικισμός., [Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου]

Εθνισμός και εθνικισμός., Φ. Κ. Βώρος., Εφημερίδα ΑΥΓΗ

Εκδοχές του εθνικισμού., [ Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου ]

Έθνος., [ Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου ]

Η προοδευτική πλευρά του εθνικισμού., Βασίλη Ραφαηλίδη – Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

Η ιδιότητα του πολίτη., [ Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου ]

Το αίνιγμα του έθνους., Κωνσταντίνος Τσουκαλάς

Πώς δημιουργήθηκαν τα νεωτερικά έθνη και γιατί το έθνος είναι απαραίτητο σήμερα; 1-Γ.1

«Το έθνος του Διαφωτισμού»., Άγγ. Ελεφάντης – Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

Μάιν Καμπφ (Ο Αγών μου)., Βιβλίο του Χίτλερ., [Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου]

Τα πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών: το βιβλίο που έγινε εφιάλτης., Ουμπέρτο Έκο., [ Παράθεμα του Κ. Κ.]

1-Γ.2

Υπέρ του έθνους συνηγορία (1)., Άγγ. Ελεφάντης – Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

1-Γ.3

Υπέρ του Έθνους συνηγορία (2)., Άγγ. Ελεφάντης – Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

Διαφορά ανάμεσα στον πατριωτισμό και τον εθνικισμό – Είδη εθνικισμού 1-Δ.1

Πατριωτισμός και εθνικισμός – Είδη εθνικισμού στην Ελλάδα., θ. Βερέμης – Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

1-Δ.2

Σε τι διαφέρει ο πατριώτης από τον εθνικιστή;, του συγγραφέα Νίκου Δήμου

1-Δ.3

Οι μεταμορφώσεις της ταυτότητας: Έθνος, Νεωτερικότητα και Εθνικιστικός λόγος., Πέτρου Θεοδωρίδη – Βιβλιοπαρουσίαση., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

1-Δ.4

Από την εισαγωγή του θεατρικού ΒΑΒΥΛΩΝΙΑ του Δ. Βυζάντιου (1790-1853) [ Παράρτημα Κ. Καλλίμαχου ]

Πατριωτισμός ή κοσμοπολιτισμός; του Αντώνη Λιάκου – Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Επιμέλεια/συγγραφή: Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

914

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του 2ου Τόμου

Η εθνική μας ταυτότητα σήμερα – Κείμενα εθνικής αυτογνωσίας 1-Ε.1

Εθνική ιστορία και εθνική συνείδηση., του Κωνσταντίνου Καλλίμαχου

Α. Μυθολογία και Ονομάτων επίσκεψις, του Κ. Καλλίμαχου

Β. Απομυθοποίηση και Ιστορία, του Κ. Καλλίμαχου

Γ. Η έννοια του έθνους και η μετεξέλιξη της εθνικής συνείδησης στην Ελλάδα μετά το ΄74., του Κ. Καλλίμαχου

Η εθνική συνείδηση., [ Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου ]

1-Ε.2

Το ελληνικό ιδεώδες - Η αβύθιστη κιβωτός της Ρωμιοσύνης., Κ. Γεωργουσόπουλος

1-Ε.3

Η εθνική μας ταυτότητα., του καθηγητή Θάνου Βερέμη – Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

1-Ε.4

Εθνικόν και Αληθές., του συγγραφέα Νίκου Δήμου

Οργανικός εθνικισμός., [ Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου ]

1-Ε.5

Περί εθνικού φρονήματος., Νίκος Δήμου

1-Ε.6

Η Μπουμπουλίνα, η Δραγώνα, η Ρεπούση., του Νίκου Δήμου

1-Ε.7

Το ΄21 και η διαμόρφωση της εθνικής μας συνείδησης., Πέτρος Πιζάνιας – Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

Εθνογένεση και ο ρόλος της Ιστοριογραφίας ., [ Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου ]

Το θέατρο της εθνικής μας εφηβείας., Δημοσθένη Κούρτοβικ, Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

1-Ε.8

Εθνική ταυτότητα και κυπριακό 1-ΣΤ.1

Πότε οι «εθνότητες» διαλύουν τα «πολυεθνικά» κράτη; Του Κων. Καλλίμαχου

1-ΣΤ.2

Τα επιχειρήματα του «νικητή» και η ιδεολογία των «ηττημένων»., του Κ. Καλλίμαχου

«Υπάρχουν σε μια γωνιά της γης 400 ψυχές…»., Ο Σεφέρης για την εθνική συνείδηση των Ελληνοκυπρίων., [ Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου ]

Η «αρχή των εθνοτήτων»., [ Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου ]

Κυπριακό: Τα αδιέξοδα των εθνικισμών και η προοπτική της λύσης., Άρθρο του Χρυσόστομου Περικλέους – Επιμέλεια και αντίλογος: Κ. Καλλίμαχος

1-ΣΤ.3

Η μελέτη του Ν. Σβορώνου ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΘΝΟΣ και η διαμάχη Αν. Λιάκου - Ν. Βαγενά 1-Ζ.1

Θεωρητικές χρήσεις της ιστορίας., Νάσος Βαγενάς

1-Ζ.2

«Το ελληνικό έθνος, γένεση και διαμόρφωση του νέου ελληνισμού», βιβλίο του Νίκου Γ. Σβορώνου – Σύνοψη., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

1-Ζ.3

Από τις προϋποθέσεις στη συγκρότηση του εθνικού κράτους., Σπ. Ασδραχάς

1-Ζ.4

Οι περιπέτειες της ελληνικής συνείδησης., Νάσος Βαγενάς

Αρβανίτες [ Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου ]

1-Ζ.5

Πότε δημιουργήθηκε το ελληνικό έθνος., Νίκος Δεμερτζής

1-Ζ.6

Μυθολογίες και αγιογραφίες., Αντώνης Λιάκος – 6/02/2005

1-Z.7

H παραμόρφωση του Σβορώνου., Νάσος Βαγενάς, 20/02/2005

1-Ζ.8

H ανακαίνιση της εθνικής ταυτότητας., Αντ. Λιάκος., 6/03/2005

102

1-Ζ.9

Ένας φαντασιακός ορισμός., Νάσος Βαγενάς – 6/03/2005

105

1-Ζ.10

«Καιρός να φτιάξουμε τους Έλληνες;» Αντ. Λιάκος – 3/04/2005

107

109

1-Z.11

Αντώνης Λιάκος – Βιογραφικό και εργογραφία., [ Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου ]

Θεωριοκρατία και θεωριολαγνεία., Νάσος Βαγενάς. 3/03/2005

110

112

Νάσος Βαγενάς – Βιογραφικό και εργογραφία., [ Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου ]

1-Ζ.11

Ο Σβορώνος και η διαμάχη των ιστορικών., Νάσος Βαγενάς-19/06/2011

114

1-Ζ.12

«Σύγχρονες τάσεις ισοπεδωτικής εξίσωσης» – Οι ακαδημαϊκοί για το 1821

116

1-Ζ.13

Παράδοση και σοβινισμός., του συγγραφέα Νίκου Δήμου – Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

117

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Επιμέλεια/συγγραφή: Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του 2ου Τόμου

915

Θέματα και εκθέσεις για τις Πανελλήνιες και τις Παγκύπριες 1-Η.1

Υποδοχή και ομαλή ένταξη μεταναστών [Δύο ομιλίες και ένα άρθρο ]

121

1-Η.1α

Ομιλία για τη μετανάστευση στην Κύπρο., του Υπ. Εσωτερικών Κύπρου – Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

121

1-Η.1β

Ομιλία για τη μετανάστευση στην Αθήνα., της Υπ. Παιδείας Ελλάδας., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

125

1-Η.1γ

Άρθρο για τη μετανάστευση στην Ελλάδα., του Γιάννη Κολοβού., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

129

1-Η.2

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Από το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ

132

ΕΚΘΕΣΗ: Ο ρατσισμός σήμερα και η αντιμετώπισή του

133

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ: στις σελίδες 172-176 του 1 Τόμου ου

1-Η.3

1-Η.4

1-Η.5

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Παιδιά αλλοδαπών και σχολεία της ΕΕ

133

ΕΚΘΕΣΗ: Πώς πετυχαίνεται ο σεβασμός προς τον αλλοεθνή και αλλόγλωσσο;

134

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Η ενότητα του ευρωπαϊκού πολιτισμού

135

ΕΚΘΕΣΗ: Πώς η αρμονική συνύπαρξη ατόμων και λαών σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία

136

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

136

Πολιτισμός και σύγχρονη Ελλάδα: 1) Γιατί και 2) πώς μπορούμε να τον αξιοποιήσουμε. 3) Η σύνδεσή του με την παιδεία και το περιβάλλον. 4) Οι φορείς του και η χρηματοδότηση πολι-

1-Η.6

1-Η.7

1-Η.8

1-Η.9

τιστικών έργων., Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

137

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Για μία Ευρώπη διαπολιτισμική με σεβασμό στις πολιτισμικές ιδιαιτερότητες

144

Έκθεση: Διατήρηση πολιτιστικών ταυτοτήτων στην Ευρώπη και η συμβολή του σχολείου

145

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

145

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Πολιτιστικές εκδηλώσεις υπέρ πολιτιστικής παραγωγής ή ψυχαγωγίας

148

Έκθεση: Σχολικό πολιτιστικό πρόγραμμα και τοπική πολιτιστική ζωή [δες σελ. 140-141]

148

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Η ελληνική γλώσσα: παρελθόν-παρόν-μέλλον

149

Έκθεση: Γιατί κινδυνεύει η γλώσσα μας και πώς μπορούν να βοηθήσουν τα ΜΜΕ;

150

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

151

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Το παρελθόν και ο σύγχρονος κόσμος

153

Έκθεση: Επιπτώσεις από την εγκατάλειψη της παράδοσης και εισηγήσεις για τη συμφιλίωση των νέων με το παρελθόν και τις ρίζες τους [Δες τα κείμενα στις σελ. 304, 306 και 391]

154

1-Η.10 Παράδοση – Ελληνισμός και Δύση: Συνέντευξη του Στέλιου Ράμφου στον Γιώργο Καραμπελιά Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

155

1-Η.11 ΑΔΙΔΑΚΤΟ: «Η παράδοση δεν είναι περιττό βάρος που πρέπει να εξοβελιστεί»

170

Έκθεση: Απομάκρυνση των νέων από την παράδοση και πώς η επανασύνδεσή τους;

171

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

171

1-Η.11α Γιατί κινδυνεύει η παράδοση, τι πρέπει να γίνει, γιατί πρέπει να διασωθεί; [δες σελ. 304-306]

172

1-Η.11β Πού οφείλεται η αλλοίωση ή η εξαφάνιση των παραδοσιακών αξιών; Τι πρέπει να κάνει ο άνθρωπος, ώστε οι αξίες να γίνουν ξανά σύστημα αναφοράς στη ζωή του; [δες σελ. 306-308]

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Επιμέλεια/συγγραφή: Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

172

916

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του 2ου Τόμου

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Περιεχόμενα της ενότητας στη σελ. 174

Περί Ελληνισμού και ελληνικού έθνους 2-Α

Ελληνισμός και δυτικός πολιτισμός, ΑΡΘΡΟ, του Κ. Καλλίμαχου

176

2-A.α

Ελληνισμός και δυτικός πολιτισμός – Πύκνωση του κειμένου 2-Α., Κ. Καλλίμαχος

181

2-Α.1

Ελληνισμός/ελληνική παιδεία και σύγχρονος κόσμος, του Κ. Καλλίμαχου

183

2-Α.1α Αρχαιοελληνική σκέψη και Διαφωτισμός, Προγονολατρία και αρχαιοελληνικό «παράδειγμα»

187

2-Α.2

Ελληνισμός και προκλήσεις του μέλλοντος, ΕΚΘΕΣΗ του Κ. Καλλίμαχου

188

2-Α.3

Επιείκεια κατά μισαλλοδοξίας: επινόηση του ελληνισμού, ΖΑΚΛΙΝ ΝΤΕ ΡΟΜΙΓΥ

191

2-Α.4

Έλληνες κατά την ιδιότητα ή τον προσδιορισμό; Του Βασίλη Ραφαηλίδη., Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

192

2-Α.5

Σταθερός πυρήνας και εξελικτικές μεταλλαγές του ελληνικού πολιτισμού, Δ. Ν. ΜΑΡΩΝΙΤΗ

193

2-Α.6

Εντμουντ Κήλυ: «Παντρεύτηκα την Ελλάδα για τις καλές και τις κακές ημέρες», Συνέντευξη

195

2-Α.7

Ζακλίν Ντε Ρομιγύ: «Η Ελλάδα είναι η ικανοποίηση της ζωής μου», Συνέντευξη

200

2-Α.8

Το Βυζάντιο κι εμείς, Στήβεν Ράνσιμαν (Συνέντευξη – 1994)., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

205

2-Α.9

Το Φως των Ελλήνων, του Νίκου Δήμου

211

Η διαφορά πατριωτισμού και εθνικισμού 2-Β.1

Περί εθνικής πλειοδοσίας και μειοδοσίας, του Θάνου Βερέμη., Επιμέλεια: Καλλίμαχος

216

2-Β.2

Παράδοση και σοβινισμός ή τι σημαίνει καλός Έλληνας, Νίκος Δήμου – Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

218

2-Β.3

Νεοελληνικός Ανορθολογισμός, του συγγραφέα Νίκου Δήμου., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

222

2-Β.4

Η απολογία ενός ανθέλληνα, του συγγραφέα Νίκου Δήμου – 1996., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

226

2-Β.4α Συνέντευξη του Νίκου Δήμου στην Άννα Σταυράκη – (Μάρτιος 2004) 2-Β.5

234

- Το βιογραφικό του Νίκου Δήμου

239

Ζητείται θαύμα! – Από το Βορρά το φως., Νίκος Δήμου., 9 /12/2005

240

Συντηρητικός «εθνικός λόγος» και αντίλογος 2-Γ.1 2-Γ.2 2-Γ.3

Aνανεούμενη Ελληνικότητα., του καθηγητή Φιλοσοφίας Χρήστου Γιανναρά [με κριτικά σχόλια του Κ. Καλλίμαχου]

241

Εθνεγερσία: σύγκρουση δύο οραμάτων, Ομιλία του καθηγητού Φιλοσοφίας Χρ. Γιανναρά σε επετειακή εκδήλωση στις 24 Μαρτ. 2008 [ Αντίλογος από τον Κ. Καλλίμαχο ]

244

Ελληνισμός - ορθολογισμός - θρησκευτική πίστη., Με αφορμή το κείμενο/ομιλία (του Χρ. Γιανναρά) που προηγήθηκε, κριτικό άρθρο του Κ. Καλλίμαχου.,14/8/2009

256

Για την Ελλάδα όλα έδειχναν αισιόδοξα έως το 2008 2-Δ.1 2-Δ.2

Η Ελλάδα έως το 2008: Ιστορία - Πολική - Οικονομία – Δημογραφία., Βικιπαίδεια, Κ. Καλλίμαχος και άρθρο του καθ. Π. Κ. Ιωακειμίδη – Σεπτέμβριος του 2010

258

ΟΗΕ: η Ελλάδα του 2000 είναι χώρα αναπτυγμένη και δημοκρατική, Π. Κ. Ιωακειμίδης

261

Η ώρα της κρίσης για την Ελλάδα ήλθε το 2010 2-Ε.1

Η 13η ώρα σήμανε για την Ελλάδα, Kevin Featherstone, 02/5/2010., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

262

2-Ε.2

Το τέλος του «ελληνικού ονείρου», Αχ. Χεμίκογλου, 25/4/2010., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

264

2-Ε.3

Ένα προφητικό κείμενο του Νίκου Δήμου – δημοσιεύτηκε το 1990 στην «Καθημερινή»

265

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Επιμέλεια/συγγραφή: Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του 2ου Τόμου

917

Γιατί «χρεοκόπησε» η Ελλάδα; 2-ΣΤ.1

Επτά θανάσιμα αμαρτήματα, Στάθης N. Kαλύβας, 02-05-10., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

267

2-ΣΤ.2

Ποιος φταίει για την χρεοκοπία μας; του Γιάννη ΠΡΕΤΕΝΤΕΡΗ., 25/04/2010

269

2-ΣΤ.3

Το τίμημα της πελατειακής πολιτικής, Κων/νος Σημίτης., 02-05-10., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

270

2-ΣΤ.4

2 δις. Δολάρια το χρέος της Ελλάδας σε ξένες τράπεζες, Δημοσίευμα

271

2-ΣΤ.5

«Εσύ πού ήσουν;» (Η ευθύνη των πολιτών για το χάλι του κράτους) Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

272

Πώς θα σωθεί η Ελλάδα; 2-Ζ.1

Οι άλλοι θέλουν να μας βοηθήσουν. Εμείς θέλουμε; Αλέξης Παπαχελάς, 25/5/2010

274

2-Ζ.2

Πώς θα σωθεί η Ελλάδα – ΕΙΣΑΓΩΓΗ, Νίκος Δήμου, 26/4/2010

275

2-Ζ.3

Η πολιτική διαχείριση της οικονομίας, ΟΜΙΛΙΑ ΑΛΕΚΟΥ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ, 5/4/2010 Επιμέλεια/διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

275

2-Ζ.4

Η μεταμόρφωση της Ελλάδας είναι δυνατή, Στ. Καλύβας, καθηγητής του Yale

282

2-Z.5

Ντέιβις Χανσον: «Οι Έλληνες είναι ηρωικός λαός»., 12 Μαΐου 2010

284

Το «κούρεμα» της 26ης Οκτωβρίου 2011 και τι μέλει γενέσθαι Απόφαση για το Ελληνικό χρέος: Κούρεμα 50% του ελληνικού χρέους και αυξημένη επιτήρηση – Μείωσή του κατά 100 δις και νέο δάνειο 130 δις. ευρώ (Δημοσίευμα)

285

2-Η.2

Χρόνια θυσία φέρνει η συμφωνία των Βρυξελλών – ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑ

285

2-Η.3

Τι εννοούν ορισμένοι πολιτικοί μιλώντας για «εθνική κυριαρχία»; Δ. Κ. Ψυχογιός, 8/8/2010

286

2-Η.4

Διακεκριμένοι καθηγητές υπέρ του Προγράμματος λιτότητας

287

2-Η.5

Αν επιστρέψουμε στη δραχμή., Γιάννης Μαρίνος., 30-10-2011

289

2-Η.6

Μαρκ Μαζάουερ: «Η Ελλάδα χρειάζεται σεβασμό και σκληρή αγάπη»

290

2-Η.7

Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος: «Ατενίζουμε με σφίξιμο καρδιάς τα οικονομικά μέτρα»

291

2-Η.1

Απαισιόδοξα σενάρια… 2-Θ.1

Μνημόνιο: η ανώφελη θυσία, του ιστορικού Αντώνη Λιάκου., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

293

2-Θ.2

Αν ήμουν Έλληνας, 28-10-11., του Gabor Steingart, αρχισυντάκτη γερμανικής εφημερίδας

294

Θέματα και εκθέσεις για τις Πανελλήνιες και τις Παγκύπριες 2-I.1

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Ελληνική παιδεία και κλασικός ουμανισμός (ανθρωπισμός)

296

ΕΚΘΕΣΗ 2 : Μέσω της παιδείας και πώς η διάπλαση δημοκρατικού ενεργού πολίτη

297

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

297

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Ύβρις και Νέμεσις – Η σοφία των Αρχαίων

300

ΕΚΘΕΣΗ : Η αναγκαιότητα της διαφύλαξης και προαγωγής τής πολιτιστικής μας κληρονομιάς

301

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

302

Παραδοσιακές αξίες: γιατί αλλοιώνονται ή και εξαφανίζονται και πώς θα τις ξαναφέρουμε στη ζωή μας λιτότητα, το χρέος και το ΔΝΤ, ΔΙΕΞΟΔΙΚΟ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

304

Παράδοση: γιατί κινδυνεύει, ποια η αξία της και τι πρέπει να γίνει ώστε να διασωθεί – ΕΚΘΕΣΗ

306

2-I.2

2-I.3Α 2-I.3Β

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Επιμέλεια/συγγραφή: Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

918

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του 2ου Τόμου

3. ΚΟΣΜΟΣ, ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ, ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ και ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ: Περιεχόμενα της ενότητας στη σελ. 310

Προκλήσεις και προβλήματα στις αρχές του 21 αιώνα ου

3-Α

Ο κόσμος στις αρχές του 21ου αιώνα – Προκλήσεις και μεταρρυθμίσεις: Περιβάλλον, Υπερπληθυσμός, Επιστήμη και Τεχνολογία, Παγκοσμιοποίηση., Κ. Καλλίμαχος

314

Εισαγωγή: οι σημαντικότερες προκλήσεις του 21

314

ου

αιώνα, E.M.Burns – Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

3-Α.1

Το περιβάλλον πεθαίνει και εκλιπαρεί βοήθεια, Burns – Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

314

3-Α.2

Πληθυσμιακή αύξηση και περιορισμένοι φυσικοί πόροι, Burns – Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

317

3-Α.3

Επιστημονικά όρια: Γενετική, Ιατρική, Πηγές ενέργειας, PC

319

3-Α.4

Παγκοσμιοποίηση, ορισμός, αιτίες, αρνητικά, προκλήσεις και η πρόταση της Ορθοδοξίας, Κ. Καλλίμαχος

και Internet, Burns – Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

326

Τα προβλήματα της παγκοσμιοποίησης και η αναγκαιότητα του Εθελοντισμού 3-Β

Θετικές & αρνητικές όψεις της παγκοσμιοποίησης & πώς θα αρθούν τα αδιέξοδά της., Κ. Καλλίμαχος

329

3-Β.α

Παγκοσμιοποίηση: συν, πλην και εισηγήσεις – 4σέλιδη συνοπτική παρουσίαση του 3-Β., Κ. Καλλίμαχος

339

3-Β.β

Θετικά και αρνητικά της παγκοσμιοποίησης (σε μιάμιση σελίδα)., Κ. Καλλίμαχος

342

3-Γ.1

Σύγχρονες προκλήσεις (προβλήματα και αντιφάσεις) της παγκοσμιοποίησης και γιατί αυτές απαιτούν την κινητοποίηση τής κοινωνίας των πολιτών/εθελοντών; Κ. Καλλίμαχος

344

3-Γ.2

Εθελοντισμός: τι και πώς, Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

351

3-Γ.2α

Ατομική εθελοντική δράση: Τι μπορεί να κάνει ο καθένας μας, ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ., Κ. Καλλίμαχος

354

3-Γ.3

Η «κοινωνία των πολιτών»/εθελοντών και οι εχθροί της, Αντ. Μακρυδημήτρης

356

3-Γ.4

Το χρέος της ελληνικής διανόησης σήμερα, Σταμάτης Ν. Αλαχιώτης

358

Οι διαστάσεις της παγκοσμιοποίησης – Το ζήτημα της παγκόσμιας φτώχειας Οι Διαστάσεις της παγκοσμιοποίησης: οικονομική, πολιτική & πολιτισμική Ν. ΜΟΥΖΕΛΗΣ., 2000 – Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος., 2011

360

3-Δ.1

Φτώχεια: Μία πρώτη προσέγγιση, Κ. Βασιλάκου και Κ. Καλλίμαχος

363

3-Δ.2

Παγκόσμια φτώχεια: Μία ρεαλιστική πρόταση για την αντιμετώπισή της, Προφητικό κείμενο για την Ελλάδα., Του Νίκου Μουζέλη., 1999., Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος [ Δες και τα κείμενα στις σελ. 363 και 415 ]

3-Δ

[ Δες και τα κείμενα στις σελ. 369 και 415 ]

369

Οικονομική παγκοσμιοποίηση και σύγχρονη Ελλάδα 3-Ε

Δέκα μεγάλες αλήθειες για την παγκοσμιοποίηση, Του νομπελίστα Αmartya Sen

374

3-Ε.1

Το περιεχόμενο της οικονομικής παγκοσμιοποίησης, Γιάννης Βαρουφάκης, Βασίλης Κρεμμυδάς,: Κ. Καλλίμαχος

375

3-Ε.2

Ποιος φοβάται την παγκοσμιοποίηση; του καθηγητή φιλοσοφίας Δ. Δημητράκου, Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

376

3-Ε.3

Παγκοσμιοποίηση και αγοραφοβία, Άρθρο του Δ. Δημητράκου, Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

378

3-ΣΤ

Ελλάδα & οικονομική παγκοσμιοποίηση, 31/01/2010., Kevin Featherstone, London School of Economics

380

3-ΣΤ.1

Έλληνες: αν και οι πιο σκληρά εργαζόμενοι Ευρωπαίοι όμως υπολείπονται σε παραγωγικότητα λόγω τεχνολογικής ανεπάρκειας και ελλιπούς υποδομής., Wall Street Journal., Φεβρουάριος

382

3-ΣΤ.2

Η Ελλάδα, το λίκνο της δημοκρατίας, κλονίζει τον πλανήτη., του ιστορικού Μαρκ Μαζάουερ

383

3-ΣΤ.3

Τι σημαίνει η ελεγχόμενη χρεοκοπία – Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

385

3-ΣΤ.4 Η ευρωπαϊκή κρίση και τα ελληνικά ελλείμματα ., Tου Πασχου Mανδραβελη - 24/10/2011

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Επιμέλεια/συγγραφή: Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

387

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του 2ου Τόμου

919

Πολιτισμική παγκοσμιοποίηση και σύγχρονη Ελλάδα 3-Ζ

Πλανητικό χωριό και πολιτισμική παγκοσμιοποίηση, του Βαγγέλη Ραπτόπουλου

388

3-Ζ.1

Ελλάδα & πολιτισμική παγκοσμιοποίηση, Π. Κ. Ιωακειμίδης., Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

389

3-Ζ.2

Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΧΤΕΣ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ –για το Διαγωνισμό Δοκιμίου Ελληνικής Πρεσβείας

390

3-Ζ.2Α

Πολιτιστική κληρονομιά και παραδόσεις: γιατί τις χρειαζόμαστε και πώς θα τις διατηρήσουμε και θα τις αξιοποιήσουμε; Κ. Καλλίμαχος

391

1) Σεβασμός, 2) ευθύνη, 3) αλληλεγγύη και εθελοντισμός στις κοινωνίες της Ελλάδας και της Κύπρου., του Κ. Καλλίμαχου

393

Παγκύπριος διαγωνισμός δοκιμίου ελληνικής πρεσβείας στο τρίπτυχο «Σεβασμός, ευθύνη και αλληλεγγύη στις κοινωνίες της Ελλάδας και της Κύπρου» – Τα βραβευμένα κείμενα δύο μαθητριών μου: της Αρετής Γεωργίου και της Χριστίνας Καραγιάννη

396

 Ανακοίνωση Υπουργείο Παιδείας

396

3-Ζ.2

3-Ζ.3.

3-Ζ.3

3-Ζ.3Β

 Εισαγωγικό σχόλιο του Κ. Καλλίμαχου για τα κείμενα της Αρετής και της Χριστίνας

396

Σεβασμός, ευθύνη και αλληλεγγύη σε Ελλάδα, Κύπρο και όλον τον κόσμο – 1 Εκδοχή της Αρετής Γεωργίου – Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

397

Σεβασμός, ευθύνη και αλληλεγγύη σε Ελλάδα, Κύπρο και όλον τον κόσμο – 2η Εκδοχή της Χριστίνας Καραγιάννη – Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

400

Αλληλεγγύη – Ανθρωπιά – Αδελφοσύνη – ΠΕΙΝΑ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Οι αστείρευτες εσωτερικές πηγές του πνευματικού ανθρώπου

404

ΕΚΘΕΣΗ: Ομιλία συμπαράστασης για τα παιδιά των οποίων η χώρα χτυπήθηκε από το τσουνάμι ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

405 405

3-Η.2

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Να περάσουμε από την εξατομίκευση του ανθρώπου στον εξανθρωπισμό του ΕΚΘΕΣΗ: Εκδηλώσεις αλληλεγγύης και γιατί η ανθρωπιστική παιδεία στους νέους ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

407 408 408

3-Η.3

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Σύγχρονοι δουλέμποροι παιδιών ΕΚΘΕΣΗ: Δουλεμπόριο παιδιών: γιατί ο σύγχρονος άνθρωπος αδρανεί και πώς θα αντιδράσει; ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

410 411 411

3-Η.4

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Η Διατροφή του πλανήτη ΕΚΘΕΣΗ: Οι λαοί του Τρίτου Κόσμου πεινάνε. Πώς θα τους χορτάσουμε;

413 414

3-Η.1

3-Η.4α Η Πείνα στον κόσμο: Ορισμός, αιτίες, στόχοι και λύσεις., Κ. Καλλίμαχος [ Δες και τα κείμενα στις σελ. 363 και 369 ]

415

Ευτυχισμένη ή πολιτισμένη κοινωνία – Αλλοτρίωση ή αποξένωση 3-θ.1

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Το θεραπευτικό χιούμορ

421

ΕΚΘΕΣΗ: Γιατί οι άνθρωποι στις μέρες μας πλήττουν και δεν είναι ευτυχισμένοι;

422

3-θ.1α

Γιατί οι άνθρωποι σήμερα, αν και απολαμβάνουν τόσα αγαθά, εντούτοις δεν χαίρονται;

423

3-θ.2α

Σύχρονα κοινωνικά προβλήματα – Σχεδιάγραμμα

425

3-θ.2β

Τα γνωρίσματα μιας πολιτισμένης κοινωνίας., Λύδια Καρυπίδου και Κ. Καλλίμαχος

426

3-θ.3

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Η μοναξιά του σύγχρονου ανθρώπου, αιτίες της αλλοτρίωσης και αντιμετώπισή της

428

ΕΚΘΕΣΗ: Γιατί παρά τα τεχνολογικά επιτεύγματα ο σύγχρονος άνθρωπος βιώνει μοναξιά και αλλοτρίωση; Εισηγήσεις και διέξοδοι.

429

3-θ.3Α

Γιατί είμαστε αλλοτριωμένοι; Αρετή Γεωργίου και Κ. Καλλίμαχος (2011)

429

3-θ.3

Αλλοτρίωση: αίτια και διέξοδοι., Στάθια Ιωαννίδου και Κ. Καλλίμαχος

430

3-θ.3Γ

Επιστήμη και ευτυχία., Διεξοδικό σχεδιάγραμμα

432

3-θ.3

Κατά κεφαλήν πολιτισμός και ευτυχία μιας χώρας., Διεξοδικό σχεδιάγραμμα

433

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Επιμέλεια/συγγραφή: Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

920

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του 2ου Τόμου

Νεολαία: Ναρκωτικά – Παραβατικότητα – Φανατισμός – Βία – Μετοικεσία – Οικογένεια 3-Ι.1

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Ο ρόλος των διανοουμένων σήμερα ΕΚΘΕΣΗ: Πώς μπορούν οι διανοούμενοι να βοηθήσουν τη νεολαία; ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

434 435 435

3-Ι.1Α

Ο ρόλος των διανοουμένων και η νεολαία., Ράνια Λιανδράκη – 2010., Ανασύσταση: Κ. Καλλίμαχος

436

3-Ι.2

Η μάστιγα των ναρκωτικών: αιτίες, συνέπειες, τρόποι αντιμετώπισης – Μελέτη Κ. Καλλίμαχου

438

3-Ι.2α

Οι δυσχέρειες/προβλήματα που κατατρύχουν/ταλαιπωρούν τη νεολαία μας και η υπέρβασή τους

453

3-Ι.2β

Η μάστιγα των ναρκωτικών: αιτίες, επιπτώσεις και διέξοδοι., Σύμπτυξη του κειμένου 3-Ι.2., του Κ. Κ. 458

3-Ι.3α

Νεανική παραβατικότητα ή ανομία ή αποκλίνουσα συμπεριφορά: αιτίες, επιπτώσεις και διέξοδοι

460

3-Ι.3β

Νεανική παραβατικότητα- Σχεδιάγραμμα

462

3-Ι.3γ

Νεανική παραβατικότητα., Έκθεση., Καλυψώ Δαβίδ – Θεώρηση: Κ. Καλλίμαχος

463

3-Ι.4

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Ο καταστροφικός φανατισμός

465

ΕΚΘΕΣΗ: Επιπτώσεις του φανατισμού στην κοινωνική ζωή και εισηγήσεις για την αντιμετώπισή του 466 3-Ι.4α

Φανατισμός και βία: αιτίες και συνέπειές., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

467

3-Ι.5α

Πώς οι βασικοί φορείς κοινωνικοποίησης μπορούν να συμβάλουν στην εξάπλωση της παιδείας., Κ. Κ.

469

3-Ι.5β

Οι φορείς της παιδείας., του Κ. Καλλίμαχου

470

3-Ι.6

Σπουδές, εξωσπουδαστικός χρόνος και φιλίες., Ελένη Λεοντίδου, Ράνια Λιανδράκη και Κ. Καλλίμαχος

472

3-Ι.7

Ο θεσμός της οικογένειας στη σύγχρονη Κύπρο., άρθρο του Κ. Καλλίμαχου

473

3-Ι.8

Νέοι και ελεύθερος χρόνος., Έκθεση και το σχεδιάγραμμά της Έκθεσης

476

3-Ι.9

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Ο άνθρωπος και το φόρεμα

478

ΕΚΘΕΣΗ: Μαζοποίηση της νεολαίας: αίτια και επιπτώσεις

478

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

479

3-Ι.9Α

Μόδα: ορισμός, αιτίες, θετικές και αρνητικές όψεις και τι πρέπει να κάνουμε., Κ. Καλλίμαχος

480

3-Ι.9Β

Τι προσδοκούν οι νέοι από την κοινωνία και τι η κοινωνία από τους νέους; Βλ. Διπίδης & Κ. Καλλίμαχος

482

Ελευθερία ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Να περάσουμε από την εξατομίκευση του ανθρώπου στον εξανθρωπισμό του

484

ΕΚΘΕΣΗ: Ελευθερία: από τι απειλείται σήμερα και πώς θα την προστατεύουμε

484

3-Κ.2

Ελευθερίες και δεσμά τού σύγχρονου ανθρώπου., του Κων/νου Καλλίμαχου

486

3-Κ.2α

Ελευθερία: από τι απειλείται και πώς μπορούν να βοηθήσουν οι φορείς της παιδείας; Σύμπτυξη του 3-Κ.2

490

3-Κ.3

Ο Ελεύθερος άνθρωπος, οι εχθροί του και η παιδεία ως σύμμαχός του., Σχεδιάγραμμα

492

3-Κ.1

Δημοκρατία 3-ΚΑ.1

Υποχρεώσεις και δικαιώματα του πολίτη σε ένα σύγχρονο ευνομούμενο/ δημοκρατικό κράτος., Κ. Κ.

494

3-ΚΑ.1α

Δημοκρατία – δικαιώματα και υποχρεώσεις - Πηγή το 3-ΚΑ.1 ., Κ. Καλλίμαχος

496

3-ΚΑ.2

Η δημοκρατία προστατεύει την προσωπικότητα των πολιτών και προάγει τη συλλογική προκοπή., Κ. Κ.

497

3-ΚΑ.3

Κίνδυνοι για τη δημοκρατία και αντιμετώπισή τους., Σχεδιάγραμμα Κ. Καλλίμαχου

499

3-ΚΑ.4

Η πάταξη κάθε μορφής εγκληματικότητας είναι ευθύνη και των πολιτών, όχι μόνο της πολιτείας., Κ. Κ.

500

3-ΚΑ.4α

Ο δημοκρατικός πολίτης και η στάση του απέναντι στη διαφθορά, την εγκληματικότητα και την τρομοκρατία., Διασκευή του 3-ΚΑ.4 του Κ. Καλλίμαχου

503

Η συμβολή της παιδείας στη δημοκρατία – Σε δύο εκδοχές: μία διεξοδική και μία απλή., Κ. Καλλίμαχος

504

3-ΚΑ.5

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Επιμέλεια/συγγραφή: Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του 2ου Τόμου

921

Ειρήνη – Πόλεμος – Τρομοκρατία 3-ΚΒ.1

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Ο Μπέρτραντ Ράσελ εξηγεί γιατί η παγκόσμια ειρήνη είναι για όλους ύψιστο συμφέρον ΕΚΘΕΣΗ: Καλύτερος κόσμος με συνεργασία κι όχι με ανταγωνισμό. Προϋποθέσεις

506 507

3-ΚΒ.1Α

Η ειρήνη ωφελεί και ο πόλεμος βλάπτει; Β) Αιτίες πολέμου και Γ) Τι για την παγκόσμια ειρήνη; Κ. Καλλίμαχος

508

3-ΚΒ.2

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Ο Θουκυδίδης περιγράφει τα των εμφυλίων πολέμων στην Ελλάδα της εποχής του ΕΚΘΕΣΗ: Σημασία της ειρήνης και πώς αντιδρούμε εν όψει ενός επικείμενου πολέμου ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

513 515 515

3-ΚΒ.2α

Σημασία της ειρήνης σήμερα και πώς θα την εμπεδώσουμε στην οικουμένη., Κ. Καλλίμαχος

517

3-ΚΒ.3

Η παγκοσμιοποίηση της τρομοκρατίας., άρθρο του Κ. Καλλίμαχου

518

3-ΚΒ.3α

Η παγκοσμιοποίηση της τρομοκρατίας – Σύμπτυξη του κειμένου 3-ΚΒ.3., Κ. Καλλίμαχος

523

3-ΚΒ.4

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Η ενότητα του ευρωπαϊκού πολιτισμού ΕΚΘΕΣΗ: Πώς μπορούν οι λαοί να συνυπάρξουν αρμονικά στη σύγχρονη πολυπολιτισμική κοινωνία; ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

525 526 526

Οικολογική καταστροφή και προστασία του περιβάλλοντος 3-ΚΓ.1

Περιβαλλοντική καταστροφή: τι, γιατί και πώς., Άρθρο του Κ. Καλλίμαχου

528

3-ΚΓ.2

Οικολογική καταστροφή: Συμπτώματα, αιτίες και διέξοδοι., Εκτεταμένη ανάλυση., Κ. Καλλίμαχου

530

3-ΚΓ.2

Περιβάλλον: μας φροντίζει, το ζημιώνουμε, διέξοδοι., Διεξοδικό σχεδιάγραμμα

535

3-ΚΓ.2Β

Πώς η παιδεία θα βοηθήσει το περιβάλλον., Κ. Καλλίμαχος

536

3-ΚΓ.3

Τρεις όψεις της περιβαλλοντικής κρίσης και αντιμετώπισή τους., Αρετή Γεωργίου & Κ. Καλλίμαχος

537

3-ΚΓ.4

Περιβαλλοντική αγωγή: Τι, πώς και γιατί., Άρθρο του Κωνσταντίνου Καλλίμαχου

538

3-ΚΓ.5

Καθημερινή ζωή και προστασία του περιβάλλοντος: πρακτικές λύσεις., Έκθεση Κ. Καλλίμαχου

540

3-ΚΓ.5α

Πρακτικές συμβουλές για την προστασία του περιβάλλοντος στην καθημερινή μας ζωή

541

3-ΚΓ.6

Απορρίμματα, Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, Καυσαέρια, λιπάσματα κλπ: τι και πώς;

547

3-ΚΓ.7

Πώς η τεχνολογία θα περιθάλψει το περιβάλλον., Έκθεση Κ. Καλλίμαχου

548

3-ΚΓ.7α

Ήπιες μορφές ενέργειας ή Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ)., Εκτεταμένο δημοσίευμα

551

3-ΚΓ.8

Το τέλος του μικρού μας πλανήτη; Του Παντελή Μπουκάλα., Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

557

3-ΚΓ.9

Οικολογική καταστροφή: η απαισιόδοξη εκδοχή., Κ. Τσουκαλάς., Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

560

3-ΚΓ.10

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Να αλλάξουμε συμπεριφορά απέναντι στο περιβάλλον μέσω της περιβαλλοντικής αγωγής ΕΚΘΕΣΗ: Οι οικολογικές απειλές και πώς μπορεί να βοηθήσει η οικολογική αγωγή

565 566

3-ΚΓ.11

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Συμφωνίες για το Περιβάλλον το 2001 στο Γιοχάνεσμπουργκ ΕΚΘΕΣΗ: Εισηγήσεις για την προστασία των θαλασσών και των δασών ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

567 568

3-ΚΓ.12

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Οι αντιφάσεις της εποχής και νέα κουλτούρα με επίκεντρο τον άνθρωπο ΕΚΘΕΣΗ: Επιπτώσεις της κατανάλωσης στον άνθρωπο και στο περιβάλλον και αντιμετώπισή τους ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ – 1η εκδοχή (σελ. 570) και ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ – 2η εκδοχή (σελ. 572)

569 570

3-ΚΓ.13

Αιτίες Διαφήμισης., του Κωνσταντίνου Καλλίμαχου

574

3-ΚΓ.14Α Αίτια του Καταναλωτισμού., του Κ. Καλλίμαχου

576

3-ΚΓ.14

Θετικά τού Καταναλωτισμού., του Κ. Καλλίμαχου

578

3-ΚΓ.14

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Γιατί χάνεται η βιοποικιλότητα και πώς θα την προστατεύσουμε ΕΚΘΕΣΗ: Ευθύνες μας για τη μείωση της βιοποικιλότητας και πώς οι νέοι μπορούν να συμβάλουν στην αλλαγή γενικώς της ανθρώπινης νοοτροπίας απέναντι στο περιβάλλον ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

580

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Ο σύγχρονος πολιτισμένος άνθρωπος ερημώνει το περιβάλλον ΕΚΘΕΣΗ: Επιπτώσεις της αντι-οικολογικής συμπεριφοράς μας και διέξοδοι ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

584 585 585

3-ΚΓ.15

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Επιμέλεια/συγγραφή: Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

581 582

922

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του 2ου Τόμου

4. ΜΜΕ και ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ – ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ και ΤΥΠΟΣ Περιεχόμενα της ενότητας στη σελ. 587

Χρονογραφήματα με θέμα την αναισθησία και την πονηριά των ΜΜΕ 4-Α

Δύο ραδιοφωνικά «χρονογραφήματα» με θέμα τα ΜΜΕ., του Κ. Καλλίμαχου

590

4-Α.1

Αναίσθητη αδιακρισία και δημοσιογραφική ωμοφαγία., Κ. Καλλίμαχος

590

4-Α.2

Όταν οι ειδήσεις διαφημίζονται και διαφημίζουν., Κ. Καλλίμαχος

591

ΜΜΕ – Παραπληροφόρηση και δημοσιογραφική δεοντολογία 4-Β.1

ΜΜΕ: θετικά, αρνητικά και τρόποι αντιμετώπισης., ΕΚΘΕΣΗ., Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

592

4-Β.1α

ΜΜΕ: θετικά, αρνητικά και διέξοδοι (Σύμπτυξη του 4-Β.1)., Κ. Καλλίμαχος

601

4-Β.2

ΜΜΕ: Τι και Γιατί - Συν και Πλην και εισηγήσεις – Σχεδιάγραμμα διεξοδικό

603

4-Β.2α

ΜΜΕ: συν, πλην και πώς – Σχεδιάγραμμα συνοπτικό

605

4-Β.3

Παραπληροφόρηση: αιτίες, συνέπειες, αντιμετώπιση (5σέλιδο)., Κωνσταντίνος Καλλίμαχος (2011)

606

4-Β.3α

Δημοσιογραφική δεοντολογία: οι αρχές της και η εφαρμογή τους – ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

611

4-Β.4

Παραπληροφόρηση: αίτια, συνέπειες και εισηγήσεις (2σέλιδο)., Λαμπαδαρίου και Καλλίμαχος

613

4-Β.5

Τηλεόραση, Τύπος και Διαδίκτυο ως φορείς πληροφοριών: συν και πλην., Θ. ΣΠΙΝΟΥΛΑΣ

615

4-Β.6

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Νέα εποχή βαρβαρότητας ή αναγέννησης τών ΜΜΕ; ΕΚΘΕΣΗ: Όψεις τών ΜΜΕ και αντιμετώπιση των αρνητικών τους ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

616 616 617

4-Β.7

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: ΜΜΕ και αντικειμενικότητα ΕΚΘΕΣΗ: Γιατί η κριτική ικανότητα του εφήβου είναι απαραίτητη και πώς μπορεί να καλλιεργηθεί; ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ [στη σελίδα 643 του 1ου Τόμου]

620 621

4-Β.8

Επιπτώσεις από την εξάπλωση της πληροφόρησης και προαγωγή διαλόγου μεταξύ ατόμων και πολιτισμών

622

4-Β.8α

Διαπολιτισμική κοινωνία και προαγωγή του διαπολιτισμικού διαλόγου., ΕΚΘΕΣΗ

622

4-Β.9

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Σήμερα ο δάσκαλος πρέπει να κοπιάσει για να καταξιωθεί στα μάτια του μαθητή ΕΚΘΕΣΗ: Το σχολείο απέναντι στην καταιγιστική πληροφόρηση που δέχονται οι τελειόφοιτοι και στην κοινωνικοποίησή τους ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ [στη σελίδα 473 του 1ου Τόμου]

624

4-Β.10

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Η κυριαρχία της τηλεοπτικής εικόνας επηρεάζει την αναγνωστική λειτουργία του παιδιού ΕΚΘΕΣΗ: Μαθητές, αντί για τηλεόραση, διαβάστε εξωσχολικά λογοτεχνικά βιβλία ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ [στη σελίδα 458 του 1ου τόμου]

626 627

4-Β.11

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Το βιβλίο ως σύμμαχος του ανθρώπου και του κόσμου ΕΚΘΕΣΗ: Γιατί καίνε τα βιβλία οι μαθητές και πώς αυτά θα συνυπάρξουν με την τηλεόραση και το ραδιόφωνο; ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ [477 του 1ου Τόμου]

628 629

4-Β.12

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Διάφορες απόψεις για την επίδραση των ΜΜΕ στην κοινωνία ΕΚΘΕΣΗ: Επιπτώσεις του διαδικτύου στη νεολαία Για την Έκθεση, δείτε τα κείμενα που βρίσκονται στις σελ. 791 και 794

630 631

4-Β.13

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Το κινητό τηλέφωνο για τα παιδιά της ψηφιακής εποχής ΕΚΘΕΣΗ: Κινητά τηλέφωνα: επιπτώσεις στα νεαρά άτομα και αντιμετώπιση ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

632 633 633

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Επιμέλεια/συγγραφή: Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

625

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του 2ου Τόμου

923

Δελτία ειδήσεως και δημοσιογράφοι 4-Γ.1

Δελτία ειδήσεων: πώς συντάσσονται, πότε βλάπτουν και πότε όχι – ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

635

4-Γ.2

Τα τρωτά των δελτίων ειδήσεων και προτάσεις για την αναβάθμισή τους - ΕΠΙΣΤΟΛΗ στον Υπουργό Τύπου., Βλούχος, Μπαρμπούτης και Καλλίμαχος

637

4-Γ.3

Η δραματοποίηση βλάπτει τη σοβαρότητα των ειδήσεων., Π. Κ. Ιωακειμίδης

639

4-Γ.4

Δημοσιογράφοι: ανακριβείς ή και πλαστές ειδήσεις., Δημοσίευμα – ΤΑ ΝΕΑ

640

4-Γ.5

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Ο homo sapiens γίνεται homo vedens

641

ΕΚΘΕΣΗ: Θετικά της τηλεόρασης και αντιμετώπιση των παρενεργειών της

642

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

642

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Ένα παιδί κρίνει την τηλεόραση

644

ΕΚΘΕΣΗ: Δελτία ειδήσεων και διαφημίσεις

645

4-Γ.6

Για την έκθεση, δες τα κείμενα στις σελίδες: 591, 606, 612, 614, 635, 637 4-Γ.7

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Κίνδυνοι για τη γλώσσα μας και εισηγήσεις για την προστασία της

646

ΕΚΘΕΣΗ: Ο ρόλος των ΜΜΕ και κριτήρια για τη διαμόρφωση των τηλεοπτικών ειδήσεων και των ραδιοφωνικών προγραμμάτων

647

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

647

Τηλεόραση: όψεις, εισηγήσεις και η σχέση της με τη βία και τη διαφήμιση 4-Δ.1

Τηλεόραση και αγωγή του παιδιού: συν, πλην και διέξοδοι., Μ. Λαγουδάκης και Κ. Καλλίμαχος

649

4-Δ.2

Παιδί και τηλεόραση., ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΚΟΛΑΪΤΗΣ, επίκουρος καθηγητής Παιδοψυχιατρικής

652

4-Δ.3

Οι συνέπειες της TV στα παιδιά., Δημοσίευμα – ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ

654

4-Δ.4

Πώς μεταβολίζεται και αναπαράγεται η βία της TV: Ο εθισμός στην τηλεοπτική βία., Φ. Τσαλίκογλου

655

4-Δ.5

Τηλεοπτική βία στο φως των κεριών., Φωτεινή Τσαλίκογλου., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

657

4-Δ.6

Τα παιδιά όμηροι της τηλεόρασης – Η ΕΕ ανησυχεί., Έρευνα του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης για την προστασία των ανηλίκων από τους κινδύνους της TV., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

659

4-Δ.7 4-Δ.8

Κανόνες στο τηλεοπτικό «παιχνίδι» - Ρυθμίσεις για τη διαφήμιση και την προστασία του κοινού: Η εναρμόνιση με το κοινοτικό δίκαιο στον τομέα της ενημέρωσης και το νέο νομοθετικό πλαίσιο

662

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Ο ασυμβίβαστος καλλιτέχνης Πήτερ Ο΄ Τουλ

665

ΕΚΘΕΣΗ: Επιπτώσεις των τηλεοπτικών προτύπων/σταρ στους νέους και πώς οι νέοι μπορούν να τα αντιμετωπίσουν

666

Για την έκθεση, δες τα κείμενα στις σελίδες: 649, 652, 654, 655 και 656 4-Δ.8

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Τηλεόραση και διαφήμιση

667

ΕΚΘΕΣΗ: Κίνδυνοι για την ελευθερία του ατόμου από τη διαφήμιση – αξιοποίησή της για την άμβλυνση των κοινωνικών προβλημάτων ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ [δες σελ. 610 του 1ου Τόμου]

668

Ριάλιτι, Big Brothrer και προστασία του ιδιωτικού βίου 4-Ε.1

«Ριάλιτι σώου»: Το σκεπτικό και οι πρώτες επισημάνσεις μιας έρευνας., Φωτεινή Τσαλίκογλου

669

4-Ε.2

Κάνουν και οι... ψυχές στριπτίζ - Τηλεόραση: η σύγχρονη ρωμαϊκή αρένα! – Δημοσίευμα

672

4-Ε.3

Για τον Big Brother στην TV ., IGNACIO RAMONET – ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - LE-MONDE

677

4-Ε.4

Το δικαίωμα στο απόρρητο του ιδιωτικού βίου (Ο οίκος και ο δήμος) Γ. Κουμάντος., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

684

Επιπτώσεις των ΜΜΕ στην πολιτική ζωή 4-ΣΤ.1

Η επίδραση των ΜΜΕ στον εκδημοκρατισμό και την επικράτηση των ανθρωπιστικών αξιών., Κ. Καλλίμαχος

688

4-ΣΤ.2

Επιπτώσεις της TV, των ΜΜΕ και των νέων τεχνολογιών στη δημοκρατία και τον πολιτισμό., Αλ. Παπαχελάς

693

4-ΣΤ.3

Η ραδιοτηλεόραση και η ποιότητα της δημοκρατίας., Αντώνης Μακρυδημήτρης

695

4-ΣΤ.4

Πιέρ Μπουρντιέ και Καρλ Πόπερ: η ΤV υπονομεύει τη Δημοκρατία., Ιωάννα Λαμπίρη-Δημάκη

697

Έξοχη ανάλυση για τον Τύπο από τον Δημ. Μαρωνίτη 4-Ζ .1

Τύπος και ουσία (1)., Δ. Ν. ΜΑΡΩΝΙΤΗΣ., Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

701

4-Ζ.2

Τύπος και ουσία (2)., Δ. Ν. ΜΑΡΩΝΙΤΗΣ., Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

703

4-Ζ.3

Τύπος και ουσία (3)., Δ. Ν. ΜΑΡΩΝΙΤΗΣ., Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

705

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Επιμέλεια/συγγραφή: Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

924

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του 2ου Τόμου

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ Περιεχόμενα στη σελ. 707 Σύγχρονος κόσμος/πολιτισμός – Παγκοσμιοποίηση – Επιστήμη και Τεχνολογία: συν και πλην Σύγχρονος πολιτισμός – Πρόοδος – Παγκοσμιοποίηση – Επιστήμη και Τεχνολογία: συν, πλην και διέξοδοι., Του Κωνσταντίνου Καλλίμαχου

710

Σύγχρονος πολιτισμός – Πρόοδος – Παγκοσμιοποίηση – Επιστήμη και Τεχνολογία: συν, πλην και διέξοδοι ., Συνοπτική παρουσίαση του κειμένου 5-Α.1., του Κ. Καλλίμαχου

722

Είναι ευλογία ή κατάρα η τεχνολογία για την ανθρωπότητα και τι πρέπει να γίνει; Του Κωνσταντίνου Καλλίμαχου

725

Σύγχρονος πολιτισμός: απολογισμός (Κείμενο παρόμοιο με το 5-Α.2)., Κ. Καλλίμαχος

732

5-Α.2β Σύγχρονος κόσμος/πολιτισμός: θετικά και αρνητικά., του Κωνσταντίνου Καλλίμαχου

736

5-Α.1 5-Α.1

5-Α.2 5-Α.2

5-Α.3

Είναι μύθος ότι προοδεύσαμε; Του συγγραφέα Νίκου Δήμου

739

5-Α.4

Η τεχνολογία της ανθρωπιάς – Το Τσουνάμι της Ανθρωπιάς., του συγγραφέα Νίκου Δήμου

740

5-Α.5

Ευτυχία και χρήμα: «Αρκούν 1.000 ευρώ για την ευτυχία»., Συνέντευξη επιφανούς οικονομολόγου

741

5-Α.6

Προβλήματα εξαιτίας τής τεχνολογίας και προτάσεις για την αξιοποίησή της – ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ομιλίας ΠΑΓΚΥΠΡΙΩΝ 2006

743

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Νέες τεχνολογίες και εκπαίδευση

745

ΕΚΘΕΣΗ: Η συμβολή της τεχνολογίας στην εκπαίδευση, την υγεία και την οικονομία

747

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

747

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Η τεχνολογία ωφελεί όταν υπηρετεί τον άνθρωπο

751

ΕΚΘΕΣΗ: Σχέση των νέων με την τεχνολογία και πώς μπορούν να την αξιοποιήσουν επωφελώς

752

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

753

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Νέες τεχνολογίες και εκπαίδευση

755

ΕΚΘΕΣΗ: Η συμβολή των νέων τεχνολογιών στην εκπαίδευση, την οικονομία και την ιατρική

756

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

757

5-Α.7

5-Α.8

5-Α.9

Επιστήμη - Επιστήμονες – Βιοτεχνολογία – Κλωνοποίηση και υπευθυνότητα Τι λέει η Επιστήμη για τη δημιουργία και την εξέλιξη της ζωής στη Γη – 68 εθνικές Ακαδημίες υπέρ της διδασκαλίας της επιστήμης., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

761

5-Β.2

Επιστημονική έρευνα και κοινωνική ευθύνη., του Κ. Καλλίμαχου

763

5-Β.3

Η κοινωνική ευθύνη των φυσικών επιστημόνων., Άρθρο του Joseph Rotblat στο Physics World (1999)., Πηγή – http://astronomyforall.weebly.com/ Επιμέλεια/διασκευή: Κ. Καλλίμαχος (2010)

766

Επιστήμη και Τεχνολογία : Ορισμοί και διαίρεση επιστημών – Ιστορική αναδρομή και Ηθική αποτίμηση., Κων/νος Καλλίμαχος

771

5-Β.5

Ανήθικη επιστήμη - Στο φως τα σκοτεινά πειράματα από το παρελθόν των ΗΠΑ

774

5-Β.6

Η Βιοτεχνολογία και δικαίωμα στην άγνοια., Γ. Kουμάντος., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

776

5-Β.7

Κλωνοποίηση: Το μεγαλείο του ανθρώπου και η ευθύνη του., ΣΤ. Ν. Αλαχιώτης

779

5-Β.1

5-Β.4

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Επιμέλεια/συγγραφή: Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του 2ου Τόμου

925

5-Β.8

Κακοποίηση της επιστήμης - Αφελείς διασημότητες θύματα ιατρικών μύθων., Δημοσίευμα

782

5-Β.9

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Οι προκλήσεις από την «έκρηξη γνώσεων» στους τομείς της Μοριακής Βιολογίας και της Γενετικής

783

ΕΚΘΕΣΗ: Η επιστήμη στην υπηρεσία του ανθρώπου

784

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

785

5-Β.10 ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Η επιστήμη τρομάζει με την εξέλιξή της και απαιτεί υπευθυνότητα

789

ΕΚΘΕΣΗ: Κίνδυνοι από την αλόγιστη χρήση της τεχνολογίας και προϋποθέσεις για την επωφελή αξιοποίησή της

790

Διαδίκτυο 5-Γ.1

Διαδίκτυο: συν, πλην και τρόποι αντιμετώπισης., Του Κωνσταντίνου Καλλίμαχου

791

5-Γ.2

Διαδίκτυο: συν και πλην., ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

794

5-Γ.3

Τηλεόραση, Τύπος και Διαδίκτυο ως φορείς πληροφοριών: πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα., Θ. ΣΠΙΝΟΥΛΑΣ [δες σελ. 615]

5-Γ.4

Νέες τεχνολογίες και ποιοτική Παιδεία στην ελληνική εκπαίδευση., Γ. Μπαμπινιώτης

796

5-Γ.5

Διαστάσεις της νέας τεχνολογίας στην κυπριακή εκπαίδευση,. Του Αντώνη Ζαρίντα

797

5-Γ.6

Τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών: οφέλη για τους μαθητές και διδασκαλία της ασφάλειας στη χρήση τους., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

799

5-Γ.7α

Κίνδυνοι για τα παιδιά στο Διαδίκτυο – Tι λέει η έκθεση του ευρωπαϊκού Δικτύου

801

5-Γ.7β

Ιντερνέτ και Γονείς: τι λένε οι γονείς που το φοβούνται και τι όσοι ενθαρρύνουν τα παιδιά τους να το μάθουν., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

804

Το καλό, το κακό και το Internet., Θ. Δ. ΠΑΠΑΓΓΕΛΗΣ., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

808

Διαδίκτυο - συνωμοτική τακτική της διπλωματίας των ισχυρών και τα δικά μας άπλυτα…

810

5-Γ.8Α 5-Γ.8Β

5-Γ.10 Με TV, DVD, και PC περνούν το χρόνο τους οι νέοι – Έρευνα του 2011

812

5-Γ.10

Πόσο κινδυνεύουμε από το Διαδίκτυο., Κ. ΤΣΟΥΚΑΛΑΣ., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

814

5-Γ.11

Φοιτητής αυτοκτόνησε επειδή τον βιντεοσκόπησαν παράνομα., Δημοσίευμα

816

5-Γ.11β Φόνος για ένα «like» στο Facebook., Δημοσίευμα

817

5-Γ.12

Εγκληματικότητα στο internet., Βενετία Καραγιάννη., Επιμέλεια/διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

819

5-Γ.13

Διαδικτυακή ελευθερία και παραβατικότητα., Νίκος Δήμου., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

821

5-Γ.14

Διάλογος στο διαδίκτυο με θέμα το εάν η Γερμανία πλουτίζει σε βάρος της Ελλάδας; (Αφορμή ένα άρθρο του εκλεκτού δημοσιογράφου Μιχάλη Μητσού (από την εφημ. ΤΑ ΝΕΑ)

824

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Η ραγδαία επιστημονική πρόοδος, οι επιφυλάξεις της κοινωνίας και ο ρόλος των επιστημόνων ΕΚΘΕΣΗ: Τα πλεονεκτήματα του διαδικτύου ως μέσου επικοινωνίας και πληροφόρησης

830 831

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Το διαδίκτυο δεν απειλεί το βιβλίο ΕΚΘΕΣΗ: Τα πλεονεκτήματα του διαδικτύου ως μέσου επικοινωνίας και πληροφόρησης

832 833

5-Γ.15

5-Γ.16

Παρενέργειες της τεχνολογικής εξέλιξης 5-Δ.1

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Τα αδιέξοδα του τεχνικού πολιτισμού, η στασιμότητα του πνευματικού και τι πρέπει να γίνει

834

ΕΚΘΕΣΗ: Γιατί η τεχνολογική πρόοδος δεν συμβαδίζει πάντα με την ποιότητα ζωής και τι πρέπει να γίνει ούτως ώστε να αλλάξουν τα πράγματα

835

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

835

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Επιμέλεια/συγγραφή: Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

926 5-Δ.2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του 2ου Τόμου

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Εξειδικευμένη εκπαίδευση και καταναλωτισμός – Παιδεία και ανθρωπιστικός πολιτισμός ΕΚΘΕΣΗ: Η εξειδικευμένη εκπαίδευση οδηγεί στον στείρο καταναλωτισμό ενώ η ανθρωπιστική παιδεία στον αληθινό πολιτισμό ΑΠΑΝΤΗΣΗ

838 840 841

5-Δ.3

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Το φαινόμενο της αποξένωσης ΕΚΘΕΣΗ: Αιτίες της αποξένωσης και πώς μπορούμε να την αντιμετωπίσουμε

849 850

5-Δ.4

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Η αλλοτρίωση του σύγχρονου ανθρώπου ΕΚΘΕΣΗ: Αίτια της αλλοτρίωσης και διέξοδοι

850 851

5-Δ.4Α

Το φαινόμενο «αλλοτρίωση»: μια απόπειρα προσέγγισης., του Σαράντου Καργάκου και παράλληλα, Κριτική παρουσίαση των θέσεων του Σαράντου Καργάκου από τον Κ. Καλλίμαχο

852

5-Δ.5

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Η νέα χιλιετία κομίζει τρεις θανάσιμες αντιθέσεις ΕΚΘΕΣΗ: Η αλλοτρίωση του σύγχρονου ανθρώπου και εισηγήσεις για την αντιμετώπισή της

859 860

5-Δ.5Α

Τεχνολογία και αλλοτρίωση., του Αντρέα Κυπριανίδη (Παραδοσιακή, στερεότυπη μαθητική έκθεση)

860

5-Δ.6

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Τεχνολογία και διατροφή του πλανήτη ΕΚΘΕΣΗ: Γιατί πεινάει ο Τρίτος κόσμος και πώς μπορούμε να τον χορτάσουμε; [ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ] ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Κλιματικές αλλαγές: ένα καυτό πρόβλημα

862 863 865

ΕΚΘΕΣΗ: Αποδείξεις ότι καταστρέφουμε τον πλανήτη και πώς η τεχνολογία μπορεί να τον βοηθήσει ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

866 867

5-Δ.7

6. ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ

871

4-Α.1

Φυσιογνωμία, προοπτικές και αποστολή της Ε.Ε. στον κόσμο σήμερα., του Κ. Καλλίμαχου

4-Α.1α

Φυσιογνωμία, προοπτικές και αποστολή της Ε.Ε. στον κόσμο σήμερα – Το κείμενο 4-Α.1 συμπιεσμένο, από τον Κ. Καλλίμαχο, σε τρεις μικρότερες εκδοχές.

4-Α.2

872

883

Ελληνισμός/ελληνική παιδεία και Ευρώπη: Η προσφορά του Ελληνισμού στην Ευρώπη και τον κόσμο., Κωνσταντίνος Καλλίμαχος, συγγραφέας-εκπαιδευτικός

888

4-Α.2α

Ανθρωπιστική παιδεία/εκπαίδευση και Ευρώπη., του Κ. Καλλίμαχου

896

4-Α.3

Τι Ευρώπη θέλουμε – ή ποιοι οι στόχοι της Κυπριακή Προεδρίας – και με τι παιδεία μπορούμε να την υλοποιήσουμε; (4-Α.1/α + 4-Α.2α)., του Κ. Καλλίμαχου

4-Α.5

902

Ελληνισμός και προκλήσεις του μέλλοντος: Τι να κάνουμε για την κοινωνία, την οικονομία, την πολιτική, τους θεσμούς, για τον πολιτισμό και τα εθνικά ζητήματα., του Κ. Καλλίμαχου

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Επιμέλεια/συγγραφή: Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

907

Στο συνεργάτη, οικογενειακό φίλο και συμπαραστάτη Σάκη Φειδογιάννη

ΔΟΚΙΜΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος Γενικά Περιεχόμενα

Αντί Προλόγου …………………………………………...............................................

ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Γιατί υποστηρίζω τον ορθολογισμό και το Διαφωτισμό .....................

ΕΘΝΟΣ – ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ – ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ Αναλυτικά Περιεχόμενα της ενότητας αυτής στις σελίδες ……………….

2- 4

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Αναλυτικά Περιεχόμενα αυτής της ενότητας στις σελίδες …….……… 174-175

ΚΟΣΜΟΣ, ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ, ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ Αναλυτικά Περιεχόμενα τούτης της ενότητας στις σελίδες ……….…..

310-313

ΜΜΕ – ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ – ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ – ΤΥΠΟΣ Αναλυτικά Περιεχόμενα αυτής της ενότητας στις σελίδες ……….….

587-589

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ: Αναλυτικά Περιεχόμενα στις σελίδες …………......….

707-709

ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ …………………………………….….. 871-912

Όλα τα Περιεχόμενα του 2ου Τόμου ………………………………......….. 913-926

Συνοπτικά Περιεχόμενα και Αντί επιλόγου ……………………………… 927-928 Βιβλία του Κ. Καλλίμαχου & κριτικά σχόλια …………………..….……… 929-931

Αβλεψίες και διορθώσεις του 1ου Τόμου …………………………………. 932

Αντί προλόγου Αγαπητή φίλη Το γράμμα σου κακός Ερμής μαντατοφόρος. Χρεοκοπία σου μου αναγγέλλει. Να λυπηθώ έχω να σου δώσω. Αν όμως μου ζητάς δάνειο παρηγοριάς δε μου ‘χει μείνει λέξη. Με βρήκανε και μένα πολλών λαθών πτωχεύσεις. Ήτανε λάθος σου να ανοίξεις σε μία ξένη χώρα μπουτίκ με αληθινά κοσμήματα-αντίγραφα περίτεχνα αυθεντικής προγόνων ελληνικότητας. Ρίχνεις το φταίξιμο στα φο μπιζού. Δεν πρόκειται για μόδα. Είναι παλιά προτίμηση το ψεύτικο. Περίτεχνο αντίγραφο αυθεντικής πραγματικότητας. Τέλεια επεξεργασμένο από τη μεγάλη ζήτηση. Δεν αλλοιώνεται. Η αφθονία του αμετάβλητη. Η εύκολη τιμή του το κάνει προσιτό σε κάθε μικρομεσαία πλάνη. Και να το χάσεις, πάλι συμφέρει σου έρχεται φθηνότερα να κλαις για ένα ψέμα. Αγανακτείς να συνωστίζονται τόσοι θαυμαστές Απ' έξω μόνο στη βιτρίνα σου και μέσα ψυχή να μην μπαίνει. Έτσι γίνεται. Απ' έξω μόνο στη βιτρίνα θορυβούμε οι λάτρεις της αλήθειας. Ποια ψυχή διαθέτει το μη αναγραφόμενο κόστος της απόκτησης. Εξάλλου ας μην κρυβόμαστε. Κάθε αλήθεια δεν είναι όλη χρυσός μήτε όλο πολύτιμοι λίθοι. Δεν σ' αγαπώ. Χρυσή αλήθεια είναι αυτό ή ουράνιο που σου ασπρίζει το αίμα; Πολύτιμοι λίθοι είναι ή άγριος λιθοβολισμός; Ρίξου λοιπόν στα φο μπιζού. Τι λες, κουτός είναι ο θάνατος που προτιμά την ψεύτικη ζωή μας;» ΚΙΚΗ ΔΗΜΟΥΛΑ ΑΛΗΘΙΝΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Γιατί υποστηρίζω τον ορθολογισμό και το Διαφωτισμό Είμαι ορθολογιστής και υπέρ του Διαφωτισμού

Οι στρε-

φόμενοι προς εμένα χαρακτηρισμοί, και η

περισσότερες πλευρές γίνεται, ώστε να την κρίνουμε δίκαια.

ομολογία μου ότι είμαι ένας ορθολογιστής και

Α.4 Ο ορθολογιστής κρινόμενος αποκτάει αυτοκριτική

υποστηρικτής τού Διαφωτισμού, θα είχαν μικρή

εκτίμηση του κριτικού διαλόγου έχει επίσης και

σημασία αν δεν εξηγούσα τι εννοώ όταν

την ανθρώπινη πλευρά της. Προφανώς, ο

αναφέρομαι

ορθολογιστής

στον

ορθολογισμό

και

το

Διαφωτισμό.

γνωρίζει

πολύ

Αυτή η

καλά

ότι

οι

ανθρώπινες σχέσεις δεν εξαντλούνται σε έναν

Α.1 Ορθολογισμός ίσον μάθηση μέσω την κριτικής

Όταν

επικαλούμαι τον ορθολογισμό, δεν έχω προ οφθαλμών μια φιλοσοφική θεωρία, όπως για παράδειγμα εκείνη του Ντεκάρτ. Και πολύ περισσότερο δεν εμφορούμαι από την ιδιαίτερα παράλογη πίστη ότι ο άνθρωπος είναι ένα αποκλειστικά λογικό ον. Αυτό που εννοώ όταν μιλάω για λόγο και ορθολογισμό, δεν είναι τίποτε άλλο παρά η πεποίθηση ότι, μέσω της κριτικής, μαθαίνουμε τα λάθη και τα ατοπήματά μας και ιδιαιτέρως, μέσω της κριτικής που

κριτικό διάλογο. Αντίθετα, γνωρίζει ότι ένας ορθολογικός, κριτικός διάλογος ανήκει στις σπανιότητες της ζωής μας. Παρά ταύτα πιστεύει ότι η αντίληψη του δούναι και λαβείν, η στάση δηλαδή που υπόκειται στον κριτικό διάλογο, είναι από ανθρώπινη πλευρά μεγίστης σημασίας. Γιατί ο ορθολογιστής γνωρίζει ότι η έλλογη, η ορθολογική, η κριτική στάση μπορεί να είναι μόνο το αποτέλεσμα της κριτικής που ασκούν οι άλλοι και ότι μόνο μέσω της κριτικής των άλλων μπορεί να επιτευχθεί η αυτοκριτική.

ασκούν οι άλλοι σε μας και, εν τέλει, εμείς στον

Α.5 Μέσω του κριτικού διαλόγου προσεγγίζουμε την αλήθεια Θα

εαυτό μας.

μπορούσε,

Α.2 Ο ορθολογιστής μαθαίνει κρινόμενος και κρίνοντας

Ο ορ-

θολογιστής είναι απλά κάποιος που περισσότερο θέλει να μαθαίνει από τους άλλους. Όχι με την τακτική της απλής αποδοχής των αλλότριων γνωμών, αλλά αποδεχόμενος ευχαρίστως την κριτική στις ιδέες του από άλλους και κάνοντας κι ο ίδιος κριτική στις ιδέες των άλλων. Η έμφαση που δίνεται εδώ, είναι στην ιδέα της κριτικής –ή ακριβέστερα, στην ιδέα του κριτικού διαλόγου. Α.3 Ο πραγματικός ορθολογιστής πιστεύει στον κριτικό διάλογο

πραγματικός ορθολογιστής δεν πιστεύει ότι μόνος αυτός, και ουδείς άλλος, είναι ο κάτοχος της σοφίας. Δεν πιστεύει, επίσης, ότι η απλή

ίσως,

κανείς

να

εκφράσει

την

ορθολογική στάση ως εξής: Ίσως εγώ έχω άδικο κι εσύ έχεις δίκιο, σε κάθε περίπτωση, όμως, μπορούμε να ελπίζουμε ότι μετά τη συζήτησή μας θα αποκτήσουμε μια καθαρότερη οπτική από αυτήν που είχαμε πριν. Όπως επίσης, μπορούμε να μάθουμε ο ένας από τον άλλο, όσο όμως δεν ξεχνάμε πως το σημαντικό δεν είναι ποιος τελικά θα

έχει

δίκιο, αλλά το να

προσεγγίσουμε την αλήθεια. Μόνο έχοντας αυτόν το στόχο στο μυαλό, εντάσσουμε τον εαυτό μας σε ένα διάλογο όσο καλύτερα μπορούμε. Αυτά είναι, εν ολίγοις, όσα εννοώ μιλώντας για τον ορθολογισμό.

κριτική συντελεί αυτομάτως στην επινόηση νέων

Β.1 Μιλώντας για Διαφωτισμό, εννοώ αυτό-απελευθέρωση Αλ-

ιδεών. Αυτό που πιστεύει είναι ότι μόνο ο

λά όταν μιλάω για τον Διαφωτισμό, εννοώ κάτι

κριτικός διάλογος μας βοηθάει να ξεχωρίζουμε,

παραπάνω. Προπαντός, σκέπτομαι την ιδέα της

στο πεδίο των ιδεών, την ήρα από το σιτάρι.

αυτό-απελευθέρωσης μέσω της γνώσης – την

Γνωρίζει καλά ότι η αποδοχή ή η απόρριψη μιας

ιδέα εκείνη που ενέπνευσε τον Καντ. Και

ιδέας δεν είναι ποτέ μια καθαρά ορθολογική

σκέπτομαι, επιπροσθέτως, το καθήκον κάθε

υπόθεση, αλλά φρονεί πως μόνο ο κριτικός

διανοουμένου, να βοηθά τους άλλους να

διάλογος μπορεί να μας δώσει την απαιτούμενη

απελευθερωθούν

ωριμότητα

κατανοήσουν την κριτική στάση [και το σεβασμό

να

δούμε

μια

ιδέα

από

όσες

πνευματικά

και

να

στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια] ένα καθήκον που

ελευθερία συνείδησης, προαπαιτούν ωσαύτως

οι περισσότεροι εκ των διανοουμένων έχουν

το

ξεχάσει (…).

θεμελιώνουν

Β.2 Σεβασμός στο άλλον = ελεύθερη ανταλλαγή σκέψεων

Με

σεβασμό

της αυτή

γνώμης την

του

άλλου

προϋπόθεση

και στην

πολιτική ελευθερία.

την αναφορά στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια, ο

Γ.3 Γι΄ αυτό και δεν θέλω να προσηλυτίσω κανένα στον ορθολογισμό.

Καντ εννοούσε ότι κάθε ανθρώπινο πλάσμα και

Και όταν [τις προάλλες], ίσως λίγο ειρωνικά,

οι

γίνονται

προειδοποίησα για τον πεπαλαιωμένο ορθολο-

αντικείμενα σεβασμού. Ο Καντ συνδύασε αυτή

γισμό μου, θα ήθελα τώρα να επαναλάβω αυτή

την αντίληψη με την αρχή του Χιλέλ (Hillel), που

την προειδοποίηση με κάθε σοβαρότητα: Ακρι-

οι Άγγλοι ορθά ονομάζουν «χρυσό κανόνα», και

βώς επειδή είμαι ορθολογιστής, δεν θέλω να

που ηχεί κάπως κοινότοπα: «Μην κάνεις στους

προσηλυτίσω κανέναν. Δεν θέλω επίσης να

άλλους αυτό που δεν θέλεις να κάνουν οι άλλοι

καταχραστώ το όνομα της ελευθερίας για να

σε σένα!». Ο Καντ συνέδεσε πολύ στενά αυτή

μετατρέψω οποιονδήποτε σε ορθολογιστή.

πεποιθήσεις

του

πρέπει

να

την αρχή με την ιδέα της ελευθερίας, η οποία ταυτίζεται με την ελευθερία της σκέψης. (…) Γιατί χωρίς την ελεύθερη ανταλλαγή σκέψεων δεν μπορεί να υπάρξει καμιά πραγματική ελευθερία σκέψης.

Γ.4 Αυτό που θέλω είναι ο αντίλογος των άλλων

Αυτό που

θα ήθελα είναι να προκαλέσω τον αντίλογο των άλλων. Θα ήθελα, αν ήταν δυνατόν, να παρακινήσω τους άλλους να δουν τα πράγματα υπό ένα νέο φως, ώστε ο καθένας, με όσο

Β.3 Ο κριτικός διάλογος είναι η βάση της ελεύθερης σκέψης

Χρει-

αζόμαστε τους άλλους για να δοκιμάσουμε σε αυτούς τις σκέψεις μας, ώστε να εξακριβώσουμε αν είναι έγκυρες. Ο κριτικός διάλογος είναι η βάση της ελεύθερης σκέψης του ατόμου. Αυτό σημαίνει, όμως, ότι η ελευθερία σκέψης είναι αδύνατη χωρίς την πολιτική ελευθερία. Και σημαίνει, επιπλέον, ότι η πολιτική ελευθερία

περισσότερο ελεύθερα διαμορφωμένη γνώμη, να φτάσει στη δική του απόφαση. Άλλωστε, αυτό που μπορεί να διδαχθεί είναι το φιλοσοφείν, η κριτική στάση.

Κάθε ορθολογιστής πρέπει συνταυτιζόμενος με τον Καντ, να πει: Η Φιλοσοφία δεν μπορεί να διδαχθεί· το πολύ πολύ να μπορεί να διδαχθεί το φιλοσοφείν –δηλαδή, η κριτική στάση.

είναι μια προϋπόθεση της ελεύθερης χρήσης του ***

λόγου του κάθε ατόμου. Γ.1 Προσπάθησα να εξηγήσω τι θεωρώ ορθολογισμό & τι Διαφωτισμό.

Προσπάθησα να εξηγήσω, εν ολίγοις, τι θεωρώ ορθολογισμό και τι Διαφωτισμό. Ταυτόχρονα, προσπάθησα επίσης να περιγράψω αδρομερώς, γιατί ο ορθολογισμός, όπως εγώ τον αντιλαμβάνομαι, καθώς επίσης και ο Διαφωτισμός, επιζητούν

την

ελευθερία

σκέψης,

τη

θρησκευτική ελευθερία, το ειλικρινή σεβασμό της γνώμης του άλλου και τελικά την πολιτική

Σημείωση του Κ. Καλλίμαχου: Εννοείται, φίλες και φίλοι αναγνώστες, ότι τα παραπάνω σοφά λόγια, που επιμελήθηκα, δεν είναι δικά μου. Ανήκουν στον, κατά τη γνώμη μου, σημαντικότερο φιλόσοφο τού 20ου αιώνα, στον Καρλ Πόπερ, και πηγάζουν από το βιβλίο του «Η ζωή είναι επίλυση προβλημάτων», ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΜΕΛΑΝΙ., 2011.

ελευθερία. Γ.2 Ασφαλώς υπάρχουν κι άλλες αντιλήψεις που προωθούν την ελευθερία.

Αλλά δεν θα ήθελα σε καμία περίπτωση να ισχυριστώ πως μόνο ο ορθολογισμός αγαπάει

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος Συγγραφέας-εκπαιδευτικός

την ελευθερία ή ότι μόνο αυτός μπορεί να θεμελιώσει την απαίτηση για ελευθερία. Του-

Δεκέμβριος του 2011

ναντίον, είμαι πεπεισμένος πως υπάρχουν αντιλήψεις εντελώς διαφορετικές και, ιδιαιτέρως, θρησκευτικές αντιλήψεις, που προωθούν την

kallimachos@cytanet.com.cy

1. ΕΘΝΟΣ – ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ – ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

1. ΕΘΝΟΣ – ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ – ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1ης ενότητας 1.

ΕΘΝΟΣ – ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ – ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ Χρειάζεται η εθνική μας συνείδηση; Πώς προέκυψε και τι την χαρακτηρίζει;

1-Α.1

1-Α.2 1-Α.3 1-Α.4

Χρειάζεται η εθνική (μας) συνείδηση; του Κωνσταντίνου Καλλίμαχου

- Ο Ρενάν για το έθνος., [Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου]

- Ο Φίχτε για το έθνος., [Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου]

- Οι εθνικές αντιπαραθέσεις., [Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου]

Η ανάπτυξη της εθνικής ελληνικής ιδέας., Νίκος Σβορώνος (απόσπασμα)

Κλέφτικο τραγούδι του 1750 για την αντίθεση κλεφτών και αφεντάδων., [Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου]

Η αντιστασιακή υφή του ελληνισμού., Νίκος Σβορώνος (απόσπασμα)

- Νίκος Σβορώνος – Βιογραφικό και εργογραφία., [Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου]

Ελληνισμός ή ελληνικό έθνος; του Αντώνη Λιάκου – Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

- Για την ελληνικότητα του Βυζαντίου., [Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου]

Έθνος, εθνισμός και εθνικισμός – Εννοιολογικές αποσαφηνίσεις 1-Β.1 1-Β.2

1-Β.3 1-Β.4

Έθνος κατά την κοινωνιολογία., Βικιπαίδεια – Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

- Εθνικισμός., [Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου]

Εθνισμός και εθνικισμός., Φ. Κ. Βώρος., Εφημερίδα ΑΥΓΗ

- Εκδοχές του εθνικισμού., [Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου]

- Έθνος., [Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου]

Η προοδευτική πλευρά του εθνικισμού., Βασίλη Ραφαηλίδη – Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

- Η ιδιότητα του πολίτη., [Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου]

Το αίνιγμα του έθνους., Κωνσταντίνος Τσουκαλάς

Πώς δημιουργήθηκαν τα νεωτερικά έθνη και γιατί το έθνος είναι απαραίτητο σήμερα; «Το έθνος του Διαφωτισμού»., Άγγ. Ελεφάντης – Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

- Μάιν Καμπφ (Ο Αγών μου)., Βιβλίο του Χίτλερ., [Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου]

- Τα πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών: το βιβλίο που έγινε εφιάλτης., Ουμπέρτο Έκο., [ Παράθεμα του Κ. Κ.]

1-Γ.2

Υπέρ του έθνους συνηγορία (1)., Άγγ. Ελεφάντης – Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

1-Γ.3

Υπέρ του Έθνους συνηγορία (2)., Άγγ. Ελεφάντης – Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

1-Γ.1

Διαφορά ανάμεσα στον πατριωτισμό και τον εθνικισμό – Είδη εθνικισμού 1-Δ.1

Πατριωτισμός και εθνικισμός – Είδη εθνικισμού στην Ελλάδα., θ. Βερέμης – Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

1-Δ.2

Σε τι διαφέρει ο πατριώτης από τον εθνικιστή;, του συγγραφέα Νίκου Δήμου

1-Δ.3

- Από την εισαγωγή του θεατρικού ΒΑΒΥΛΩΝΙΑ του Δ. Βυζάντιου (1790-1853) [Παράρτημα Κ. Καλλίμαχου]

Πατριωτισμός ή κοσμοπολιτισμός; Του Αντώνη Λιάκου – Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

1-Δ.4

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

1. ΕΘΝΟΣ – ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ – ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ

Η εθνική μας ταυτότητα σήμερα – Κείμενα εθνικής αυτογνωσίας Εθνική ιστορία και εθνική συνείδηση., του Κωνσταντίνου Καλλίμαχου

Α. Μυθολογία και Ονομάτων επίσκεψις, του Κ. Καλλίμαχου

Β. Απομυθοποίηση και Ιστορία, του Κ. Καλλίμαχου

Γ. Η έννοια του έθνους και η μετεξέλιξη της εθνικής συνείδησης στην Ελλάδα μετά το ΄74., του Κ. Καλλίμαχου

- Η εθνική συνείδηση., [Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου]

1-Ε.2

Το ελληνικό ιδεώδες - Η αβύθιστη κιβωτός της Ρωμιοσύνης., Κ. Γεωργουσόπουλος

1-Ε.3

Η εθνική μας ταυτότητα., Του καθηγητή Θάνου Βερέμη – Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

1-Ε.4

Εθνικόν και Αληθές., του συγγραφέα Νίκου Δήμου

- Οργανικός εθνικισμός., [Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου]

1-Ε.5

Περί εθνικού φρονήματος., Νίκος Δήμου

1-Ε.6

Η Μπουμπουλίνα, η Δραγώνα, η Ρεπούση., του Νίκου Δήμου

1-Ε.7

Το ΄21 και η διαμόρφωση της εθνικής μας συνείδησης., Πέτρος Πιζάνιας – Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

- Εθνογένεση και ο ρόλος της Ιστοριογραφίας ., [Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου]

Το θέατρο της εθνικής μας εφηβείας., Δημοσθένη Κούρτοβικ, Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

1-Ε.1

1-Ε.8

Εθνική ταυτότητα και κυπριακό 1-ΣΤ.1

Πότε οι «εθνότητες» διαλύουν τα «πολυεθνικά» κράτη; Του Κων. Καλλίμαχου

1-ΣΤ.2

Τα επιχειρήματα του «νικητή» και η ιδεολογία των «ηττημένων»., του Κ. Καλλίμαχου

- «Υπάρχουν σε μια γωνιά της γης 400 ψυχές…»., Ο Σεφέρης για την εθνική συνείδηση των 72

Ελληνοκυπρίων., [Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου]

1-ΣΤ.3

- Η «αρχή των εθνοτήτων»., [Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου]

Η μελέτη του Ν. Σβορώνου ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΘΝΟΣ και η διαμάχη Αν. Λιάκου - Ν. Βαγενά 1-Ζ.1

Θεωρητικές χρήσεις της ιστορίας., Νάσος Βαγενάς

1-Ζ.2

1-Ζ.3

Από τις προϋποθέσεις στη συγκρότηση του εθνικού κράτους., Σπ. Ασδραχάς

1-Ζ.4

Οι περιπέτειες της ελληνικής συνείδησης., Νάσος Βαγενάς

- Αρβανίτες [Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου]

1-Ζ.5

Πότε δημιουργήθηκε το ελληνικό έθνος., Νίκος Δεμερτζής

1-Ζ.6

Μυθολογίες και αγιογραφίες., Αντώνης Λιάκος – 6/02/2005

1-Z.7

H παραμόρφωση του Σβορώνου., Νάσος Βαγενάς, 20/02/2005

1-Ζ.8

H ανακαίνιση της εθνικής ταυτότητας., Αντ. Λιάκος., 6/03/2005

102

1-Ζ.9

Ένας φαντασιακός ορισμός., Νάσος Βαγενάς – 6/03/2005

105

1-Ζ.10

«Καιρός να φτιάξουμε τους Έλληνες;» Αντ. Λιάκος – 3/04/2005

107

- Αντώνης Λιάκος – Βιογραφικό και εργογραφία., [Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου.]

109

1-Z.11α Θεωριοκρατία και θεωριολαγνεία., Νάσος Βαγενάς. 3/03/2005

110

- Νάσος Βαγενάς – Βιογραφικό και εργογραφία., [Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου.]

112

1-Ζ.11β

Ο Σβορώνος και η διαμάχη των ιστορικών., Νάσος Βαγενάς-19/06/2011

114

1-Ζ.12

«Σύγχρονες τάσεις ισοπεδωτικής εξίσωσης» – Οι ακαδημαϊκοί για το 1821

116

1-Ζ.13

Παράδοση και σοβινισμός., του συγγραφέα Νίκου Δήμου – Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

117

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

1. ΕΘΝΟΣ – ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ – ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ

Θέματα και εκθέσεις για τις Πανελλήνιες και τις Παγκύπριες 1-Η.1

Υποδοχή και ομαλή ένταξη μεταναστών [Δύο ομιλίες και ένα άρθρο ]

121

1.Η.1α

Ομιλία για τη μετανάστευση στην Κύπρο., του Υπ. Εσωτερικών Κύπρου – Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

121

1.Η.1β

Ομιλία για τη μετανάστευση στην Αθήνα., της Υπ. Παιδείας Ελλάδας., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

125

1.Η.1γ

Άρθρο για τη μετανάστευση στην Ελλάδα., του Γιάννη Κολοβού., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

129

1-Η.2

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Από το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ

132

ΕΚΘΕΣΗ: Ο ρατσισμός σήμερα και η αντιμετώπισή του

133

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ: στις σελίδες 172-176 του 1 Τόμου ου

1-Η.3

1-Η.4

1-Η.5

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Παιδιά αλλοδαπών και σχολεία της ΕΕ

133

ΕΚΘΕΣΗ: Πώς πετυχαίνεται ο σεβασμός προς τον αλλοεθνή και αλλόγλωσσο;

134

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Η ενότητα του ευρωπαϊκού πολιτισμού

135

ΕΚΘΕΣΗ: Πώς η αρμονική συνύπαρξη ατόμων και λαών σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία

136

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

136

1-Η.6

1-Η.7

1-Η.8

1-Η.9

τιστικών έργων., Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

137

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Για μία Ευρώπη διαπολιτισμική με σεβασμό στις πολιτισμικές ιδιαιτερότητες

144

Έκθεση: Διατήρηση πολιτιστικών ταυτοτήτων στην Ευρώπη και η συμβολή του σχολείου

145

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

145

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Πολιτιστικές εκδηλώσεις υπέρ πολιτιστικής παραγωγής ή ψυχαγωγίας

148

Έκθεση: Σχολικό πολιτιστικό πρόγραμμα και τοπική πολιτιστική ζωή [δες σελ. 140-141]

148

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Η ελληνική γλώσσα: παρελθόν-παρόν-μέλλον

149

Έκθεση: Γιατί κινδυνεύει η γλώσσα μας και πώς μπορούν να βοηθήσουν τα ΜΜΕ;

150

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

151

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Το παρελθόν και ο σύγχρονος κόσμος

153

Έκθεση: Επιπτώσεις από την εγκατάλειψη της παράδοσης και εισηγήσεις για τη συμφιλίωση των νέων με το παρελθόν και τις ρίζες τους [Δες τα κείμενα στις σελ. 304, 306 και 391] 1-Η.10

154

Παράδοση – Ελληνισμός και Δύση: Συνέντευξη του Στέλιου Ράμφου στον Γιώργο Καραμπελιά Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

155

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: «Η παράδοση δεν είναι περιττό βάρος που πρέπει να εξοβελιστεί»

170

Έκθεση: Απομάκρυνση των νέων από την παράδοση και πώς η επανασύνδεσή τους;

171

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

171

1.Η.11α

Γιατί κινδυνεύει η παράδοση, τι πρέπει να γίνει, γιατί πρέπει να διασωθεί; [δες σελ. 304-306]

172

1-Η.11β

Πού οφείλεται η αλλοίωση ή η εξαφάνιση των παραδοσιακών αξιών; Τι πρέπει να κάνει ο

1-Η.11

άνθρωπος, ώστε οι αξίες να γίνουν ξανά σύστημα αναφοράς στη ζωή του; [δες σελ. 306-308]

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

172

1. ΕΘΝΟΣ – ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ – ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ

Χρειάζεται η εθνική συνείδηση; Πώς προέκυψε και τι την χαρακτηρίζει; 1-Α.1 Χρειάζεται η εθνική συνείδηση; ΑΡΘΡΟ/ΕΚΘΕΣΗ., Κωνσταντίνος Καλλίμαχος, συγγραφέας-εκπαιδευτικός., Πρώτη δημοσίευση: Ιούνιος του 1998 - Αναθεώρηση: Φεβρουάριος του 2008

Θέμα: Ποια η σημασία της εθνικής συνείδησης –ακόμα και στην εποχή μας, με τα διάφορα κινήματα που την αντιστρατεύονται– για την επιβίωση και την πρόοδο των λαών. Ιδιαίτερα των μικρών και δοκιμαζομένων. [ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΑΕΙ 1992] Παραπλήσια θέματα 

Πώς μπορεί η παράδοση να βοηθήσει τον Ελληνισμό να αντεπεξέλθει στα προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα; Ποια στοιχεία της θεωρείτε προσφορότερα για το σκοπό αυτό κάτω από τις σημερινές περιστάσεις; [ΕΝΙΑΙΕΣ 1992]



Η αναγκαιότητα των ανθρωπιστικών αξιών.



Το δημοκρατικό πολίτευμα ως προϋπόθεση για την πρόοδο της κοινωνίας.



Η δικαιοσύνη, η ελευθερία και η αλληλεγγύη συντελούν στην αρμονική συνύπαρξη των πολιτών και στην ευημερία τους.



Η παιδεία ως προϋπόθεση για την κοινωνική προκοπή.



Ο διάλογος και η ανεκτικότητα οδηγούν αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο κάθε πολιτισμένης κοινωνίας.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Όπως θα δείτε, στο κείμενο που ακολουθεί, οι παράγραφοι 1., 2., 11., 12., και 13 σχετίζονται αποκλειστικώς με το ζήτημα της εθνικής συνείδησης. Οι υπόλοιπες όμως παράγραφοι, με την κατάλληλη διασκευή και λίγη υπομονή, μπορούν κάλλιστα να σας βοηθήσουν ώστε να προσεγγίσετε με άνεση τα «παραπλήσια θέματα».

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 1. Έθνος και εθνική συνείδηση

Η κοινότητα της οποίας τα μέλη έχουν συνείδηση κοινού πολιτισμού

και κοινής ιστορικής παράδοσης (και μερικές φορές) γλώσσας και εθίμων, αυτή η κοινότητα επικράτησε να ονομάζεται "έθνος". Το αίσθημα που μας λέει ότι ανήκουμε σε μια τέτοια πολιτισμική ομάδα, λέγεται "εθνική συνείδηση". Έτσι σήμερα μιλάμε για το γαλλικό έθνος, το ρωσικό, το ιρλανδικό, το αμερικανικό, το τουρκικό, το κινέζικο, το ελληνικό, το ισπανικό, το ιταλικό και ούτω καθεξής. 2. Αξιολόγηση του φαινομένου «εθνική συνείδηση»

Αυτή η εσωτερική φωνή, που μας διαφοροποιεί

πολιτισμικά από άλλη συναφή ανθρωποσύναξη, έχει κατασυκοφαντηθεί –ως έναν βαθμό δικαιολογημένα. Μερικοί στο άκουσμα τής φράσης "εθνική συνείδηση" προτιμούν να θυμούνται, λογουχάρη, τον ναζισμό τού Χίτλερ, ο οποίος εκμεταλλευόμενος το εθνικό φρόνημα τού γερμανικού λαού, τον φανάτισε, αιματοκυλίζοντας τελικά την οικουμένη. ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

1. ΕΘΝΟΣ – ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ – ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ

Λησμονούν ωστόσο πως αξίες σαν την δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα διαδόθηκαν στον κόσμο κυρίως χάρη στην Γαλλική Επανάσταση και το δημοκρατικό και φιλελεύθερο, εθνικό φρόνημα των Γάλλων που επιστρατεύτηκε εναντίον των καταπιεστών Ευρωπαίων βασιλιάδων και αποτυπώθηκε στην γνωστή Μασσαλιώτιδα (η οποία αργότερα θα καθιερωθεί ως ο εθνικός ύμνος της Γαλλίας). ΚΥΡΙΟ ΘΕΜΑ 3. Η εθνική συνείδηση ως παράγοντας προόδου – Προϋποθέσεις

Εάν και εφόσον ένα κράτος είναι

οργανωμένο δημοκρατικά τότε και μόνον τότε η εθνική συνείδηση μπορεί να λειτουργήσει ως παράγοντας προόδου. Στην αντίθετη περίπτωση, γίνεται συνώνυμο της αυθαιρεσίας και της καταστροφής. Αρκεί να φέρουμε στο μυαλό μας την χούντα τής εικοστής πρώτης Απριλίου τού εξήντα εφτά, για να θυμηθούμε πόσο πολύ κακόπαθαν ή και έγιναν αντικείμενο καπηλείας οι πολιτικές, κοινωνικές και εθνικές αξίες στα χέρια της (χαρακτηριστικό ήταν το σύνθημά της «Ελλάς-Ελλήνων-Χριστιανών») αλλά και πόσα δεινά (εξορίες, βασανιστήρια, προδοσία της Κύπρου) επισώρευσε στον Ελληνισμό, όπως αλλιώς λέμε το ελληνικό έθνος. 4. Εθνική συνείδηση και κοινωνική συσπείρωση

Συνεπώς, η καλώς εννοούμενη εθνική συνείδηση,

αυτή δηλαδή που θεωρεί τα ανθρώπινα δικαιώματα ως υπέρτατη αξία (όταν και εφόσον δεν μεταλλάσσεται σε φανατισμό και σοβινισμό, όπως προαναφέραμε) συντελεί στην τόνωση των κοινωνικών σχέσεων, επειδή προάγει την άμιλλα και όχι τον ανταγωνισμό, τον κοινωνικό διάλογο και όχι την αδιαλλαξία και την ανένδοτη, ταξική διαπάλη. Χάρη σε αυτόν τον ψυχικό δεσμό μπορούν να συσπειρωθούν τα μέλη μιας κοινωνίας γύρω από μια δημοκρατική πολιτική οργάνωση, ανεξάρτητα από το φύλο, την κοινωνική προέλευση, την καταγωγή, τη θρησκεία, τη γλώσσα και την ιδεολογία τους. Αυτή η συσπείρωση βοηθάει τις κοινωνικές ομάδες με τα αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα να μην έλθουν σε ρήξη μεταξύ τους αλλά να συνυπάρξουν αποδεχόμενες τις δημοκρατικές διαδικασίες και την αρχή τής πλειοψηφίας. 5. Εθνική συνείδηση και αρμονική συνύπαρξη

Αυτή η "απόφαση" για αρμονική συνύπαρξη δεν είναι

μια υπόθεση εύκολη. Αρκεί να ρίξουμε μια ματιά κυρίως στις πρώην κομμουνιστικές χώρες, κυρίως εκεί όπου δεν κατέστη δυνατόν να εμπεδωθεί μια ενιαία εθνική ή και κρατική συνείδηση και θα καταλάβουμε την αξία της. Στην Γεωργία φέρ' ειπείν, όπως στο Αζερμπαϊτζάν, στην Τσετσενία και τελευταία στην Γιουγκοσλαβία, είδαμε να ξεσπούν συρράξεις που έμοιαζαν εμφύλιες ενώ στην πραγματικότητα ήταν «διακοινοτικές», δηλαδή εθνοτικής φύσεως. Με άλλα λόγια, εκεί εξερράγησαν οι κεντρόφυγες δυνάμεις που οδηγούν στην αποσύνθεση μιας κοινωνίας· δυνάμεις «εγωιστικές» οι οποίες παντού και πάντα καιροφυλακτούν, γιατί ο άνθρωπος, μολονότι είναι ον κοινωνικό, ωστόσο την ίδια στιγμή είναι και εκ φύσεως ον έμφοβον, ανασφαλές, ανταγωνιστικό και ως εκ τούτου εγωιστικό. Δυστυχώς τα ίδια συναισθήματα διατρέχουν και τις πολιτισμικές/εθνοτικές/γλωσσικές ομάδες που ζουν σε μία κοινωνία, ιδιαίτερα όταν αυτή η κοινωνία αντιμετωπίζει πολιτικά, οικονομικά και άλλα προβλήματα. 6. Εθνική συνείδηση και οικονομική ανάπτυξη

Αυτός, όμως, ο λανθάνων, κεντρόφυγος,

αυτοκαταστροφικός και επιθετικός ατομικισμός μπορεί να χαλιναγωγηθεί μονάχα εάν τα άτομα "πιστέψουν" σε ένα συλλογικό ιδανικό το οποίο στην περίπτωσή μας δεν είναι άλλο από το ΕΘΝΟΣ. Αυτή η άυλη οντότητα, λέγει ένας σύγχρονος φιλόσοφος, έχει την δύναμη να συγκρατεί τις διασπαστικές τάσεις που αναδύονται σε μια κοινωνία όπου η προσοχή των ατόμων είναι κατά κύριον λόγο στραμμένη στα συμφέροντά των και μόνο. Κάτω από αυτήν την ψυχολογική επίδραση, το άτομο αποδέχεται ανεπιφύλακτα πως το ΕΘΝΙΚΟ ΣΥΜΦΕΡΟΝ είναι ανώτερο από το ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ. Έτσι, είναι δυνατόν να λειτουργήσει εποικοδομητικά ο ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

1. ΕΘΝΟΣ – ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ – ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ

συνδυασμός "ατομική προκοπή και συλλογική ευημερία". Επομένως, μπορούμε πλέον ανεπιφύλακτα να αποφανθούμε πως κάθε λαός δημοκρατικός που ευημερεί κάπως και που βιώνει την εθνική του συνείδηση, εξασφαλίζει την κοινωνική του συνοχή και μάλλον μπορεί να προοδεύσει περαιτέρω. Ο Διονύσιος Σολωμός μάς άφησε μια σπουδαία

7. Εθνική συνείδηση και εθνική ελευθερία

παρακαταθήκη: ένα υπέροχο ποίημα αφιερωμένο στην ελευθερία. Από αυτό ακριβώς το ποίημά του, που υμνεί την ελευθερία, εμείς πήραμε τις δυο πρώτες στροφές και φτιάξαμε τον εθνικό μας ύμνο. Αξίζει να υπογραμμίσουμε ότι ο εθνικός μας ύμνος δεν είναι αφιερωμένος ούτε σε "άρχοντες" ούτε σε "βασίλισσες". Είναι αφιερωμένος στην ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ του ανθρώπου και δευτερευόντως στους αγώνες τού ελληνικού έθνους για εθνική ελευθερία. Ο ποιητής, όντας κοινωνός των ιδεών του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, είχε συνειδητοποιήσει πως μόνο με την παιδεία και την εθνική αφύπνιση θα γιγαντωθεί και ο πόθος για εθνική ελευθερία. Αυτόν τον πόθο θα τον δούμε, επίσης, να θεριεύει σε όλους τους καταπιεσμένους λαούς ιδιαίτερα μετά τον τελευταίο παγκόσμιο πόλεμο. Τότε, σε ολόκληρη την οικουμένη ξέσπασαν εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα που με θυσίες και αίμα απαίτησαν την αποπομπή των αποικιοκρατών. Η Κύπρος, μάλιστα, πρωτοστάτησε στον αντιαποικιακό αγώνα του πενήντα πέντε – πενήντα εννιά, δίνοντας μια άνιση μάχη η οποία δυστυχώς θα καταλήξει σε μια κολοβή ανεξαρτησία με ένα θνησιγενές Σύνταγμα. 8. Εθνική συνείδηση και κοινωνική δικαιοσύνη

Η συνείδηση κάθε ειλικρινούς πατριώτη επαναστατεί

όταν αντικρίζει άλλους συμπολίτες του να ζουν στη χλιδή και άλλους στη μιζέρια. Οπότε και απαιτεί από την πολιτεία την κοινωνική δικαιοσύνη, δηλαδή την ανακατανομή του κοινωνικού εισοδήματος ούτως ώστε και ο πλούσιος να απολαμβάνει τα αγαθά του ανενόχλητος, και τα (από οικονομικής απόψεως) ασθενή κοινωνικά στρώματα να τυγχάνουν της στοργής αλλά και της γενναιοδωρίας του κράτους. Κοινωνική δικαιοσύνη σημαίνει δικαίωμα για όλους στην εργασία, στην δωρεάν παιδεία και υγεία, στις κοινωνικές υπηρεσίες και στον πολιτισμό. 9. Εθνική συνείδηση και ανθρώπινα δικαιώματα

Όποιος αγαπάει "σωστά", δηλαδή ανυπόκριτα και

ολόψυχα την οικογένειά του και τους φίλους του, δεν παραγράφει τα σφάλματα των ομοφωνούντων του χάριν τής ομογνωμίας, ούτε και υποβλέπει τους αντιφρονούντες εξαιτίας της "διαφωνίας". Είναι πολιτικά και ιδεολογικά ανεξίθρησκος και όχι μισαλλόδοξος. Γι΄ αυτό και δύναται να αγαπάει τόσο τους ομοεθνείς του όσο και τους συνανθρώπους του εν γένει, ανεξαρτήτου θρησκεύματος, χρώματος ή και φυλής. Μέσω αυτού του ψυχολογικού μηχανισμού, δεν είναι δύσκολο για κάποιον να περάσει από την αγάπη για την πατρίδα και το έθνος του, στην αγάπη για κάθε άνθρωπο και ολόκληρη την υφήλιο. Και όταν νοιαζόμαστε με όλη μας την ψυχή για κάθε ομοεθνή ή αλλοεθνή συνάνθρωπο, στην ουσία ενδιαφερόμαστε για τον σεβασμό της προσωπικότητάς του, για την προστασία των δικαιωμάτων του. Συνεπώς για να μάθουμε να πονάμε τον Άνθρωπο, θα πρέπει πρώτα να αγαπήσουμε τον συν-άνθρωπο και ιδιαίτερα τον "πλησίον" μας, δηλαδή τον αδελφό μας, τον φίλο μας, τον γείτονά μας, τον συμπολίτη μας. 10. Εθνική συνείδηση και Κυπριακός Ελληνισμός

Λέγεται πως ο εθνικιστικός φανατισμός έβλαψε

θανάσιμα τον Ελληνισμό στο σύνολό του, Ελλαδικό και Κυπριακό. Πράγματι, κάθε είδος φανατισμού αποδεδειγμένα έχει καταστεί επιζήμιο για τα εθνικά μας συμφέροντα. Ο εθνικός διχασμός (1915-1917) κατά τον οποίο οι Αντιβενιζελικοί μάχονταν ενάντια στους Βενιζελικούς με πάθος, θα οδηγήσει τελικώς στην Μικρασιατική καταστροφή. Ο Εμφύλιος (1946-1949) θα αποτελειώσει τον Ελλαδικό Ελληνισμό που μόλις είχε βγει από την λαίλαπα της Γερμανικής κατοχής. Η τουρκική κατοχή, πέρα από τα τόσα δεινά που προκάλεσε, επιπλέον θα διχοτομήσει ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

1. ΕΘΝΟΣ – ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ – ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ

"ντεφάκτο" την Νήσο ξεκληρίζοντας και εξανδραποδίζοντας πάνω από διακόσιες χιλιάδες Έλληνες Κυπρίους, και όλα αυτά θα επισυμβούν εξαιτίας του πραξικοπήματος, δηλαδή χάρη στην αφορμή που άδραξε το κεμαλο-φασιστικό καθεστώς της Άγκυρας. Αφορμή που δόθηκε από ανεύθυνους, ανεγκέφαλους, αδαείς, ανιστόρητους, αντιδημοκράτες και φανατισμένους ομοεθνείς μας. (Για να δικαιωθεί με τον τραγικότερο τρόπο η λαϊκή ρήση: "Γιατί είναι τόσο βαθιά βγαλμένο το μάτι σου; - Επειδή αδελφός μού το έβγαλε!!!") 11. Εθνική συνείδηση και παγκοσμιοποίηση

Ο Ελληνισμός, και ιδιαίτερα ο Κυπριακός Ελληνισμός,

στις μέρες μας αντιμετωπίζει την πρόκληση της παγκοσμιοποίησης. Μέσα σε έναν κόσμο που τείνει προς την οικουμενική ομοιομορφία, όπου τα μέσα ενημέρωσης και η κατανάλωση πρωτοστατούν, τίθεται εύλογα το ερώτημα κατά πόσον είναι δυνατόν να επιβιώσουν, και ακόμα περισσότερο να προκόψουν οικονομικά και πολιτιστικά, τα μικρά έθνη. Μέσα σε τέτοιες συνθήκες είναι πολύ εύκολο ένας μικρός λαός να ξεχάσει τις ρίζες του, να απολέσει την ταυτότητά του και τελικώς να χαθεί μέσα στην πλημμυρίδα της οικουμενίκευσης, σε αυτήν την απέραντη χοάνη όπου στροβιλίζονται και αλέθονται και συγκεράζονται πολίτες, πολιτείες και πολιτισμοί από ολόκληρο τον κόσμο. Εάν ο ακριτικός κυπριακός Ελληνισμός αφεθεί να παρασυρθεί από τον χείμαρρο του πολιτισμικού εξαμερικανισμού, στη ουσία θα έχει υπογράψει τον αυτομαρασμό του. Διότι όποιος διαγράφει το παρελθόν του, πριονίζει το παρόν του, επειδή άθελά του επαναλαμβάνει παλαιά ολισθήματα, καθιστώντας έτσι και το μέλλον του σκοτεινό και αβέβαιο. Αντίθετα, όσοι διδάσκονται από τα σφάλματα τού παρελθόντος και εμπνέονται από τα γόνιμα στοιχεία τών παραδόσεών τους, ούτε έρμαια γίνονται στα χέρια τυχάρπαστων δημαγωγών, και τις σκοπέλους της διεθνούς κονίστρας αποφεύγουν με επιδεξιότητα, προβάλλοντας και εξυπηρετώντας τα εθνικά τους δίκαια αποτελεσματικά. Επειδή το ζήτημα διαφύλαξης της εθνικής, πολιτιστικής ταυτότητας είναι πολύ σοβαρό, κάποιοι, πανικόβλητοι, κινδυνολογούν σε βάρος του Ευρωπαϊκού μας οράματος, και αντιδρούν ξενοφοβικά υιοθετώντας μια λογική περιχαράκωσης και απομονωτισμού. Κατά την γνώμη μου, αυτή η συμπεριφορά τους, ουδόλως μάς βοηθάει να αντιμετωπίσουμε την παγκοσμιοποιημένη, αγγλοσαξονική πολιτισμική κυριαρχία που εξαπλώνεται σε όλη την οικουμένη – και στην Ευρώπη βεβαίως. Καλό είναι να συνειδητοποιήσουμε ότι η διαφύλαξη τού πολιτισμού μας επιτυγχάνεται με την θετική, ενεργό δράση και συμμετοχή της χώρας στις «ιστορικές διαδικασίες», όπως είναι η ένταξή μας στην Ε. Ένωση. Επιτυγχάνεται με τη δημιουργία και την προβολή του πολιτισμού μας. Επιτυγχάνεται με την προσπάθεια για θεσμοποίηση μηχανισμών και κανόνων για τον έλεγχο των αρνητικών τάσεων που ξεπηδούν μέσα από την παγκοσμιοποίηση. 12. Όχι πανικός, ξενοφοβία και εσωστρέφεια

13. Η Ε.Ε. μεριμνά για την πολιτιστική μας ιδιαιτερότητα

Κι εδώ ακριβώς εντοπίζεται η μεγάλη προσφορά

της Ευρωπαϊκής Ένωσης η οποία, δικαίως, μπορεί να θεωρηθεί ως η «ευρωπαϊκή απάντηση» στη διαδικασία της παγκοσμιοποίησης. Αρκεί να θυμηθούμε ότι η Συνθήκη του Άμστερνταμ ρητά ορίζει ότι «η Ένωση σέβεται την εθνική ταυτότητα των κρατών-μελών της» και ότι «συμβάλλει στην ανάπτυξη των πολιτισμών των κρατών-μελών και σέβεται την εθνική και περιφερειακή πολυμορφία τους». Συνεπώς, η Ευρώπη δεν απειλεί την ταυτότητά μας. Η Ένωση προσφέρει ευκαιρίες για προβολή του πολιτισμού μας επειδή συγκροτεί ένα σύστημα κοινών αρχών και κανόνων. Μία από τις αρχές είναι αυτή της «μη διάκρισης» της καταπολέμησης των διακρίσεων «λόγω φυλετικής καταγωγής, φύλου, πεποίθησης, θρησκείας». Να γιατί η πλήρης και ενεργός συμμετοχή στην Ε. Ε. συνιστά προϋπόθεση και για τη διαφύλαξη της εθνικής και πολιτιστικής ταυτότητας και όχι διαδικασία που θα προκαλέσει τάχα τον μαρασμό του εθνισμού μας, τον αφελληνισμό μας. [Δες και το άρθρο του Ιωακειμίδη στη σελ. 389] ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

1. ΕΘΝΟΣ – ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ – ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Εν κατακλείδι, μονάχα από τον ενσυνείδητα άδολο πατριωτισμό μπορεί να βλαστήσει η υγιής εθνική συνείδηση. Η τελευταία μάς διδάσκει πως αν θέλουμε να έχουμε μέλλον σε τούτον τον τόπο, επιβάλλεται 1) να μην απαρνηθούμε ποτέ τους δημοκρατικούς μας θεσμούς, 2) να αγωνιζόμαστε πάντα για κοινωνική δικαιοσύνη, 3) να μάθουμε να είμαστε ανεκτικοί και να συνδιαλεγόμαστε με τους διαφωνούντες, 4) να μην επιτρέψουμε στο εξής να φανατιστεί ο λαός και να χωριστεί σε αντίπαλα στρατόπεδα, αλληλοκατηγορούμενα για εθνική μειοδοσία ή και προδοσία! 5) Θα πρέπει κάποτε αυτή η μάστιγα τής θλιβερής και επιζήμιας αλληλοϋποψίας, να λάβει τέλος, οριστικά και αμετάκλητα, "αν θέλομεν να φτιάξομε χωριόν", όπως θα έλεγε και ο Μακρυγιάννης. kallimachos@cytanet.com.cy Παραθέματα του Κ. Κ. Ο Ρενάν για το έθνος, 1882 Σε αντίθεση με τους Γερμανούς φιλοσόφους, που υποστήριζαν ότι το έθνος ορίζεται με βάση αντικειμενικά κριτήρια, όπως το αίμα (δηλαδή η εξ αίματος καταγωγή) ή η φυλή, ο Γάλλος Ερνέστ Ρενάν (1823-1892) θεωρούσε πως το κριτήριο για την ένταξη σε ένα έθνος είναι υποκειμενικό: είναι η επιθυμία των ανθρώπων να ζουν μαζί. Το 1882, στον περίφημο λόγο του έγραφε για το έθνος«Το έθνος είναι μία ψυχή, μια πνευματική αρχή. Συγκροτείται από δύο στοιχεία: Το ένα είναι η κοινή κληρονομιά της πλούσιας μνήμης του παρελθόντος. Το άλλο ανήκει στο παρόν και είναι η συναίνεση των μελών που το απαρτίζουν, η επιθυμία τους να παραμείνουν ενωμένα συγκροτώντας ένα ενιαίο σώμα πολιτών». "Ο ευρωπαϊκός πολιτισμός και οι ρίζες του", σ. 140-1. Ο Φίχτε για το έθνος, 1806-7 Το 1806, σε μια εποχή που η ναπολεόντια Γαλλία είχε καταλάβει το Βερολίνο, ο Γερμανός φιλόσοφος Φίχτε (Johann Gottlieb Fichte, 1762-1814) εκφώνησε μία σειρά «Λόγων προς το Γερμανικό Έθνος», οι οποίοι θεωρούνται ότι έθεσαν τα θεμέλια του λεγόμενου γερμανικού ρομαντικού εθνικισμού. Ο Φίχτε προέκρινε τον παράγοντα της γλώσσας ως το κυριότερο κριτήριο για την εθνική ένταξη. Υποστήριξε πως οι άνθρωποι που μιλούν την ίδια γλώσσα, συνδέονται μεταξύ τους με ένα πλήθος φυσικών και αόρατων δεσμών που βρίσκονται πέρα από κάθε ανθρώπινη επινόηση. Μπορούν να καταλαβαίνουν ο ένας τον άλλο, αποτελούν μία «εκ φύσεως» κοινότητα και μια αδιάσπαστη ολότητα. Αυτό σημαίνει ότι το έθνος για τον Φίχτε αποτελεί μια γλωσσική-πολιτισμική κοινότητα, αναλλοίωτη στο χρόνο και προερχόμενη από το θεό. Ο Φίχτε μίλησε ακόμα για την ανωτερότητα και την καθαρότητα του γερμανικού έθνους καθώς και για τα προβλήματα που δημιουργούσαν οι Εβραίοι, τους οποίους έβλεπε ως «κράτος εν κράτει» εντός του γερμανικού έθνους. Επηρέασε σημαντικά την ιδεολογία του Τρίτου Ράιχ και εξακολουθεί να εμπνέει τους σύγχρονους Νεοναζί. Οι εθνικές αντιπαραθέσεις «Στις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα υπήρχε η αισιοδοξία ότι η κατάργηση των βασιλιάδων και των αριστοκρατιών και η οργάνωση της Ευρώπης σε εθνικά κράτη θα έφερνε ένα ειρηνικό μέλλον. Ο καθένας θα είχε την πατρίδα του. Για τις περιοχές που τις διεκδικούσαν περισσότερα από ένα κράτη θα αποφάσιζαν με δημοψήφισμα. Αυτές τις αισιόδοξες απόψεις τις υποστήριζαν οι πατριώτεςδημοκράτες. Αποδείχτηκε όμως, μετά την αποτυχία των επαναστάσεων του 1848, ότι δεν έφταναν οι δυνάμεις τους για να μπορέσουν να ιδρύσουν εθνικά κράτη. Και η ιταλική και η γερμανική ενοποίηση έγιναν με τους βασιλιάδες και τους στρατούς τους. Ούτε όμως η συνεργασία ανάμεσα στα εθνικά κράτη ήταν εύκολη. Υπήρχαν ανάμεσά τους περιοχές αμφισβητούμενες που δημιουργούσαν αιτίες πολέμου. Η Γερμανία και η Γαλλία βρίσκονταν σε μόνιμη αντιπαράθεση για το ζήτημα της Αλσατίας-Λωρραίνης. Και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες οι αντιμαχόμενοι εθνικισμοί προκαλούσαν εντάσεις». [Πηγή: «Ο ευρωπαϊκός πολιτισμός και οι ρίζες του»] kallimachos@cytanet.com.cy

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

1. ΕΘΝΟΣ – ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ – ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ

1-Α.2 Η ανάπτυξη της εθνικής ελληνικής ιδέας

Νίκος Σβορώνος

Απόσπασμα από το βιβλίο του Νίκου Σβορώνου, Το Ελληνικό έθνος, γένεση και διαμόρφωση του νέου ελληνισμού που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις “Πόλις” με πρόλογο Σπύρου Ασδραχά. Στο Βυζάντιο του 11ου αι. ένας παλαιός λαός ανανεώνεται και συγκροτεί το Ελληνικό Έθνος

(…) Η νέα τούτη

πορεία του Ελληνισμού αρχίζει να διαγράφεται καθαρά από το τέλος του 11ου και τις αρχές του 12ου αιώνα, για να διαρκέσει, περνώντας από διάφορα στάδια, ως τις αρχές του 19ου αιώνα. Είναι η περίοδος που ένας παλαιός λαός, με την προοδευτική του διαμόρφωση σε ένα συντελεσμένο έθνος, ανανεώνεται και αποτελεί μια καινούργια ιστορική οντότητα, τον Νέο Ελληνισμό, δηλαδή το Ελληνικό έθνος. Την ίδια περίοδο οι μη ελληνικοί λαοί του Βυζαντίου συγκροτούν τους εθνικούς τους πυρήνες

Οι ιστορικοί

παράγοντες, εσωτερικοί και εξωτερικοί, που θα προκαλέσουν το αδυνάτισμα και την πτώση της συγκεντρωτικής Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, έχουν βαθιές τις ρίζες, εκδηλώνονται όμως με ιδιαίτερη δύναμη από το τέλος του 11ου αιώνα και προκαλούν την πρώτη βαθιά κρίση, που η Αυτοκρατορία δεν θα καταφέρει να ξεπεράσει τελικά. 

Η αριστοκρατία των μεγάλων γαιοκτημόνων στο τέλος του 11ου αιώνα έχει κερδίσει την οριστική της μάχη, και με τις συγκεντρωτικές της τάσεις απειλεί την ενότητα του κράτους. Οι εξωτερικοί εχθροί στα Βαλκάνια, την Ανατολή και στη Δύση, επωφελούμενοι από την εσωτερική κρίση, επιτίθενται από παντού. Ένα μεγάλο μέρος της Μικράς Ασίας χάνεται, ύστερα από την ήττα του Ματζικέρτ (1071), για την Αυτοκρατορία και πέφτει στα χέρια των Σελτζούκων Τούρκων, που ιδρύουν το μεγάλο τουρκικό κράτος στη Μικρά Ασία.



Η σύγκρουση με τον Δυτικό κόσμο, σύγκρουση οικονομική, ιδεολογική και πολιτική, οξύνεται και γίνεται οριστική. Η εχθρότητα που είχε προκαλέσει ήδη από τον 9ο αιώνα η ίδρυση μιας Φραγκικής Αυτοκρατορίας, που διεκδικεί την Ρωμαϊκή οικουμενικότητα, εντείνεται τώρα με τις διαμάχες ανάμεσα στην Αγία Έδρα και το πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως επί Φωτίου, για να καταλήξει στο οριστικό σχίσμα επί Κιρουλαρίου (1078). Η οικονομική διείσδυση των Ιταλικών πόλεων στην Ανατολή παίρνει μεγάλες διαστάσεις. Τέλος, η στρατιωτική σύγκρουση των δυο κόσμων αρχίζει με την επίθεση των Νορμανδών στην Ιταλία, που χάνεται για το Βυζάντιο ύστερα από την κατάληψη του Μπάρι (1071), και εντείνεται με τις επιθέσεις των ίδιων των Νορμανδών εναντίον των Βαλκανικών κτήσεων της αυτοκρατορίας, προοίμια των Σταυροφοριών που θα ακολουθήσουν και που θα λήξουν με την διάλυση της Αυτοκρατορίας (1204).



Στην ίδια αυτή περίοδο, ανάμεσα στα 1040 περίπου και 1200, οι διάφοροι μη ελληνικοί λαοί που ήταν υποταγμένοι στην Αυτοκρατορία (Αρμένιοι και Ίβηρες στην Ανατολή, Σέρβοι και Βούλγαροι στα Βαλκάνια), αρχίζουν να αποχωρίζονται ο ένας μετά τον άλλον, ιδρύουν ανεξάρτητους πολιτικούς σχηματισμούς με πυρήνες εθνικούς και τείνουν διαρκώς να συνενωθούν και να εξελιχθούν σε πραγματικά εθνικά κράτη.

Την ώρα που ανεξαρτητοποιούνται τα μη ελληνικά στοιχεία του Βυζαντίου, ο Βυζαντινοί λόγιοι αυτοαποκαλούνται Έλληνες

Το

βασικό χαρακτηριστικό της περιόδου αυτής, –που αν θέλουμε να της δώσουμε μια συμβατική χρονολογική αφετηρία, θα μπορούσαμε να διαλέξουμε το έτος 1071 (έτος των δυο μεγάλων ηττών στην Ανατολή και στη Δύση), ή, ακόμα, το 1081, έτος της ανόδου στο θρόνο του Αλεξίου Κομνηνού, του ιδρυτή της πρώτης καθαρά ελληνικής δυναστείας, και που διαρκεί ως την άλωση ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

1. ΕΘΝΟΣ – ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ – ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ

της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους (1204)– είναι η βαθμιαία ανεξαρτητοποίηση όλων των μη εξελληνισμένων στοιχείων. Το μόνο συστατικό στοιχείο της μένει ο Ελληνισμός που, απομονωμένος και περικυκλωμένος από εχθρικούς πλέον λαούς-εθνότητες, παίρνει βαθύτερη συνείδηση του εαυτού του ως ιδιαίτερης πολιτικής και πολιτισμικής οντότητας. Η ελληνική ιδέα, που είχε αρχίσει ν’ αποκαθίσταται από πριν, παρουσιάζεται στους σημαντικότερους συγγραφείς σαν δική τους κληρονομιά για την οποία είναι υπερήφανοι. Το όνομα Έλλην αρχίζει και ξαναπαίρνει το διπλό πολιτιστικό και εθνολογικό του περιεχόμενο. Έλλην είναι όποιος μετέχει ελληνικής παιδείας και έχει ελληνική καταγωγή. Για άλλη μια φορά οι Βυζαντινοί λόγιοι χωρίζουν τον κόσμο σε Έλληνες και βαρβάρους. Τότε ο Βυζαντινός ξαναβρίσκει τις χαμένες του ελληνικές ρίζες και η Εκκλησία στηρίζεται στον Ελληνισμό

Από το

τελευταίο, λοιπόν, τέταρτο του 11ου αιώνα ως το 1204, ο Βυζαντινός αρχίζει να συνδέεται με το ιστορικό του παρελθόν και να ξαναβρίσκει σιγά-σιγά τις λαϊκές ρίζες του πολιτισμού του. Αρχαία Ελληνική κληρονομιά και χριστιανική πίστη αρχίζουν να συμβιβάζονται στη συνείδησή του και να γίνονται τα συστατικά της στοιχεία. Η ίδια η επίσημη εκκλησία, παρ’ όλη την αντίδρασή της στους νέους αυτούς προσανατολισμούς, με τις διαμάχες της με την Παποσύνη και τον οριστικό της χωρισμό από την δυτική εκκλησία, αρχίζει να χάνει τον οικουμενικό της χαρακτήρα και να μεταβάλλεται σε ανατολική ορθόδοξη εκκλησία, που έχει για κύριο στήριγμα τον Ελληνισμό. Η νέα αυτή ιδεολογία εκφράζει το πρώτο στήριγμα ενός εθνικού αισθήματος στον Ελληνισμό, που έχει μείνει πλέον το μόνο στήριγμα του Βυζαντίου. Το παλαιό αυτοκρατορικό-πατριωτικό συναίσθημα των Βυζαντινών αποκτά ελληνικό-εθνικό περιεχόμενο Οι ιδεολογικές αυτές κατευθύνσεις θα ξεκαθαρίσουν περισσότερο στους αιώνες που ακολουθούν, με την ανάπτυξη ενός ισχυρού πατριωτικού αισθήματος μέσα στους πολύπλευρους αγώνες του Ελληνισμού. Το παλαιό αυτοκρατορικό-πατριωτικό αίσθημα που γνώρισε το Βυζάντιο σε παλαιότερους αιώνες κατά τους αγώνες του εναντίον των Αβάρων, των Σλάβων ή των Αράβων, παίρνει πράγματι τώρα για πρώτη φορά εθνικό-ελληνικό περιεχόμενο με την αντίθεση ολόκληρου του Ελληνισμού εναντίον της φραγκικής κατάκτησης, αντίσταση που ο εθνικός της χαρακτήρας τονίζεται περισσότερο από το γεγονός ότι ο Ελληνισμός δεν παλεύει μόνο εναντίον ξένων προς την Αυτοκρατορία στοιχείων (των Φράγκων ή των Τούρκων κατακτητών), αλλά και εναντίον λαών όπως οι Σέρβοι και οι Βούλγαροι που είχαν θεωρηθεί επί αιώνες αναπόσπαστα τμήματα της Αυτοκρατορίας. (…)

Κλέφτικο τραγούδι που ανάγεται στη δεκαετία 1750-1760 και δείχνει την αντίθεση των κλεφτών με τους αφεντάδες -«Βασίλη κάτσε φρόνιμα να γίνεις νοικοκύρης, για ν΄ αποχτήσεις πρόβατα, ζευγάρια κι αγελάδες χωριά κι αμπελοχώραφα, κοπέλια να δουλεύουν» -«Μάνα μου ΄γω δεν κάθομαι να γίνω νοικοκύρης, να καμ΄ αμπελοχώραφα, κοπέλια να δουλεύουν, και νάμαι σκλάβος των Τουρκών, κοπέλι των σκυλώνε. φέρε μου το βαριό σπαθί και τ΄ αλαφρό τουφέκι, να πεταχτώ σαν το πουλί ψηλά στα κορφοβούνια, να πάρω δίπλα τα βουνά, να περπατήσω λόγγους, να βρω λημέρια των Κλεφτών, γιατάκια καπετάνιων να πάω να βρω τον Μάνταλο, να σμίξω τον Μποστέκη, που πολεμούν με την Τουρκιά, και με τους Αρβανίτες να μπω με δαύτους σύντροφος στα Τούρκικα κεφάλια με μια σπαθιά να κόφτω τρεις, με το τουφέκι πέντε, και με το γιαταγάνι μου, σαράντα και πενήντα» Πουρνό φιλεί τη μάνα του, πουρνό ξεπροβοδιέται.

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

-«Γεια σας βουνά με τους γκρεμνούς λαγκάδια με τες πάχνες». -«Καλώς το τ΄ άξιο το παιδί και τ΄ άξιο παλληκάρι» Οι Τούρκοι τον αγνάντεψαν και παγανιά του στέλνουν πήγαν και τον καρτέρεσαν σ΄ εν΄ άγριο μονοπάτι κι εστοχαστήκαν τα σκυλιά πως ήταν σαν και δαύτους, σκοινιά ΄χαν να τον δέσουνε, σαν νάτανε κριάρι μα κείνο τ΄ άξιο το παιδί, τ΄ άξιο παλληκάρι σα βγάζει το βαριό σπαθί και τσώκαμε γιουρούσι σα θεριστής εφάνηκεν όταν θερίζει αστάχυα. Μ΄ αντίς αστάχυα θέριζε τα τούρκικα κεφάλια. Θερίζει Τούρκους δεκοχτώ, κ΄ ελάβωσε τριάντα. Τους πήρε και τα πλιάτσικα κ΄ εγίνη Καπετάνιος. [Παράθεμα του Κ. Κ.]

kallimachos@cytanet.com.cy Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

1. ΕΘΝΟΣ – ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ – ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ

1-Α.3 Η αντιστασιακή υφή του ελληνισμού

Νίκος Σβορώνος

Απόσπασμα από το βιβλίο του Νίκου Σβορώνου, Το Ελληνικό έθνος, γένεση και διαμόρφωση του νέου ελληνισμού που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις “Πόλις” με πρόλογο Σπύρου Ασδραχά. Η συνέχεια του ελληνισμού συνδέεται με την αντίστασή του στην απορρόφησή του από τους κατακτητές

Φυσικά

και αποδέχομαι την κάποια πολιτισμική συνέχεια του ελληνισμού. Αλλά όχι και ολόκληρη την παπαρρηγοπούλεια άποψη. Σε ορισμένα σημεία σαφώς και υπάρχει αυτή η συνέχεια (...) θεωρώ τη συνέχεια αυτή ως ένα δυναμικό φαινόμενο με διαφορετικές φάσεις (...) και αυτή είναι η αντίσταση. (…) δεν θεωρώ αντίσταση απλώς και μόνο να πάρεις τα όπλα να ανεβείς στα βουνά. Αυτό είναι εύκολο πράγμα, σχετικά εύκολο. Το πρόβλημα είναι να μένεις αυτό που είσαι, και αυτό βέβαια συνδυάζεται με την πολιτισμική συνέχεια του ελληνισμού. Με το γεγονός ότι, όταν κατακτήθηκε ο ελληνικός λαός, από τους Ρωμαίους αρχικά είτε αργότερα από τους Τούρκους, είχε εθνική ενότητα και συνείδηση της ενότητας αυτής. Υπήρχε μια λαϊκή ενότητα με τη γλώσσα, με τα ήθη και τα έθιμα, και είχε συνείδηση της ταυτότητας του αυτής, η οποία του επέτρεψε να αντισταθεί, να αντισταθεί στην απορρόφηση από άλλους λαούς οι οποίοι ήταν κατακτητές του. Με αυτή την έννοια, το φαινόμενο αυτό μπορεί να το δει κανείς και σ' άλλους λαούς. Δεν είναι ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ελληνικού λαού. Το ίδιο φαινόμενο μπορεί να το δει σε όλους τους λαούς της Κεντρικής Ευρώπης και στους άλλους βαλκανικούς λαούς, οι οποίοι, όχι βέβαια με τον ίδιο ρυθμό, ανέπτυξαν τα εθνικά τους κινήματα. Αυτή η μακρόχρονη αντίσταση στους κατακτητές γίνεται ιδιαίτερο γνώρισμα της ελληνικής ιστορίας

Πάντως η

αντίσταση αυτή γίνεται ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της ελληνικής ιστορίας, γιατί ο ελληνισμός είχε αυτή την πορεία για ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα. Δεν ξέρω αν γίνομαι σαφής και δεν θα ήθελα να παρεξηγηθώ, να θεωρηθεί ότι αντιμετωπίζω την ελληνική ιστορία σαν να είμαστε εμείς οι παλικαράδες του κόσμου, ο περιούσιος λαός της ιστορίας1. Ο ελληνισμός ανήκει στους μικρούς λαούς που συγκροτήθηκαν σε έθνη, αντιστεκόμενοι στις υπερεθνικές αυτοκρατορίες

Ο αντιστασιακός

χαρακτήρας... διέπει ολόκληρη τη νεο-ελληνική ιστορία: ο ελληνισμός ανήκει στην κατηγορία των μικρών λαών που κινούνται στην περιφέρεια του νεότερου κόσμου, και που η σταδιακή ανάπτυξη της εθνικής τους συνείδησης και η συγκρότησή τους σε καινούργια έθνη, που διεκδίκησαν και διεκδικούν την πολιτική τους ανεξαρτησία και την οικονομική και πολιτισμική τους αυτονόμηση, συντελείται μέσα στην πάλη εναντίον υπερεθνικών αυτοκρατοριών στην αρχή, εναντίον υπερεθνικών ιμπεριαλιστικών οικονομικοκοινωνικών συγκροτημάτων, στα νεότερα χρόνια. Αυτή η αντιστασιακή διαδικασία παίρνει διάφορες μορφές: προσαρμογή - διείσδυση και συμμετοχή στα δρώμενα

αντιστασιακή αυτή διαδικασία, με την πιο πλατιά σημασία του όρου, που περιέχει κάθε προσπάθεια διαφύλαξης της ιδιαίτερης προσωπικότητας ενός λαού, παίρνει διάφορες μορφές: από την απλή προσαρμογή στις εκάστοτε συνθήκες με προοπτική τη διείσδυση στους πολιτικοκοινωνικούς μηχανισμούς της κατάκτησης και τη μετατροπή τους σε όργανα εθνικής συντήρησης

(εκκλησία-Φαναριώτες-κοινότητες-αρματολοί,

στην

Τουρκοκρατία)

και

την

ολοένα και περισσότερο ενεργό συμμετοχή στους οικονομικούς μηχανισμούς των καΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

1. ΕΘΝΟΣ – ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ – ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ

τακτητών και ιδιαίτερα των δυτικών δυνάμεων στην Ανατολική Μεσόγειο και στην Εγγύς Ανατολή, που έδωσε ως το τέλος του ιθ' αι. τις πραγματικές διαστάσεις του Ελληνισμού, ως τη συνεχή παθητική ή ένοπλη αντίσταση (κλεφτουριά - αλλεπάλληλα, έστω και ξενοκίνητα, κινήματα) που κατέληξαν στην εθνικοαπελευθερωτική επανάσταση του ’21. (…) Αλλά και μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους, στοιχείο του ελληνισμού είναι η αντίσταση ενάντια στους ισχυρούς

Επίσης,

όταν από την ίδρυση του Ελληνικού Κράτους ως τις μέρες μας οι εξωελληνικές δυνάμεις παίζουν πρωτεύοντα ρόλο στη ρύθμιση της μοίρας του Ελληνισμού, όχι μόνο στην εθνική του ολοκλήρωση, αλλά και στην εσωτερική του πολιτική και κοινωνική εξέλιξη, σε σημείο που η επίσημη πολιτική της Ελλάδας να δίνει συχνά την εντύπωση ότι ανελίσσεται εν απουσία των Ελλήνων, η παρουσία του ελληνικού λαού εκδηλώνεται με συνεχή κινήματα διαμαρτυρίας, έστω και αν τα κινήματα αυτά δεν παίρνουν πάντα συγκεκριμένες πολιτικές μορφές, που κορυφώνονται με την εθνική και αντιφασιστική αντίσταση του 1940 -19452 Σημειώσεις: 1. Κ.Θ.Δημαράς, Νίκος Σβορώνος, Η μέθοδος της Ιστορίας, συνεντεύξεις με τους Στέφανο Πεσμαζόγλου και Νίκο Αλιβιζάτο, Άγρα, Αθήνα 1995, σελ. 104,161. 2. Νίκος Σβορώνος, Ιστορία της νεότερης Ελλάδας, θεμέλιο, Αθήνα 1976, σελ 12-13.

 Σβορώνος Νίκος (1911 - 1989)

Βιογραφικό

Ο Νίκος Σβορώνος γεννήθηκε στη Λευκάδα (1911). Σπούδασε στη Φιλοσοφική

Σχολή

του

Πανεπιστημίου

Αθηνών.

Εργάσθηκε

στο

Μεσαιωνικό Αρχείο της Ακαδημίας Αθηνών. Πήρε μέρος στην αντίσταση κατά της γερμανικής κατοχής μέσα από τις γραμμές του ΕΛΑΣ. Το 1945, χάρις τις ενέργειες του διευθυντή του Γαλλικού Ινστιτούτου Οκτάβ Μερλιέ και με υποτροφία της Γαλλικής Δημοκρατίας, κατέφυγε στη Γαλλία μαζί με άλλους αριστερούς διανοούμενους. Το 1955 του αφαιρέθηκε η ελληνική ιθαγένεια και το 1961 απέκτησε τη γαλλική. Το 1962 απέκτησε το doctorat τρίτου κύκλου και το 1975 ανακηρύχτηκε Docteur es Lettres της Σορβόννης. Εργάσθηκε στο CNRS και δίδαξε ως διευθυντής σπουδών στην Ecole Pratique des Hautes Etudes (IV Section) ιστορία των θεσμών της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Μετά την πτώση της δικτατορίας δίδαξε στα πανεπιστήμια Θεσσαλονίκης και Κρήτης, διετέλεσε μέλος της διοικούσας επιτροπής του Πανεπιστημίου Κρήτης και διευθυντής ερευνών

στο

Εθνικό

Ίδρυμα

Ερευνών,

και

ανακηρύχθηκε

επίτιμος

διδάκτωρ

των

Πανεπιστημίων Αθηνών και Θεσσαλονίκης. Εργογραφία  Η σημασία της ίδρυσης του Αγίου Όρους για την ανάπτυξη του ελλαδικού χώρου. Αθήνα, Πανσέληνος, 2008. Σελ.: 65.  Το Ελληνικό έθνος. Αθήνα, Πόλις, 2004. Σελ.: 120.  Ανάλεκτα νεοελληνικής ιστορίας και ιστοριογραφίας. Αθήνα, Θεμέλιο, 1999. Σελ.: 451.  Επισκόπηση της νεοελληνικής ιστορίας. Αθήνα, Θεμέλιο, 1999. Σελ.: 339.  The Aegean. Αθήνα, Μέλισσα, 1997. Σελ.: 455.  Το εμπόριο της Θεσσαλονίκης τον 18ο αιώνα. Αθήνα, Θεμέλιο, 1996. Σελ.: 430.  Η μέθοδος της ιστορίας. Αθήνα, Άγρα, 1995.  Les Novelles des empereurs macedoniens. Αθήνα, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 1994. Σελ.: 297.  Η Ελλάδα στη δεκαετία 1940-1950. Αθήνα, Θεμέλιο, 1984. Σελ.: 602. [Παράθεμα του Κ. Κ.]

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

1. ΕΘΝΟΣ – ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ – ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ

1-Α.4 Ελληνισμός ή ελληνικό έθνος;

Αντώνης Λιάκος, Ιστορικός

Επιμέλεια/διασκευή: Κωνσταντίνος Καλλίμαχος Θα εξετάσουμε τη διάκριση ανάμεσα στον πατριωτισμό και τον εθνικισμό στην Ελλάδα σελίδα 44 του ανά χείρας βιβλίου το κείμενο «Πατριωτισμός ή κοσμοπολιτισμός»]

Σε άλλο άρθρο [Δες στη

υποστήριζα ότι η διάκριση ανάμεσα

στον πατριωτισμό και στον εθνικισμό, παρά το γεγονός ότι φάνηκε να σβήνει αντίστοιχα τόσο στον πόλο του εθνικισμού (οι εθνικιστές ισχυρίζονται ότι είναι πατριώτες) όσο και στον πόλο του κοσμοπολιτισμού και των κινημάτων της Διαφοράς (που συχνά ταυτίζουν τις δύο στάσεις), τον τελευταίο καιρό κερδίζει σε σαφήνεια. Πώς έχει όμως το ζήτημα στην Ελλάδα;

Α. Δύο αντιλήψεις του έθνους Προτού προχωρήσουμε, μια προκαταρκτική παρατήρηση. Την εθνική ιστορία, δηλαδή την ιστορία που αφορά τη δημιουργία και την πορεία των εθνών, τη διασχίζουν δύο ρεύματα, τα οποία βασίζονται σε διαφορετικές αντιλήψεις του έθνους. Το ένα ρεύμα αφορά τις διαδικασίες που συγκροτούν το έθνος ως κοινότητα πολιτών. Η έμφαση εδώ πέφτει στη σύλληψη του έθνους ως πολιτικής κοινότητας η οποία κάνει δυνατή την ανάπτυξη των πολιτικών δικαιωμάτων και της δημοκρατίας. Το άλλο ρεύμα δίνει έμφαση στο έθνος ως κοινότητα πολιτισμικών χαρακτηριστικών, άλλοτε κληρονομημένων (με αποχρώσεις από το γένος ως τη φυλή) και άλλοτε μαθημένων («όσοι της ημετέρας παιδείας κλπ.»). Α-1. Την εθνική ιστορία τη διασχίζουν δύο ρεύματα: το έθνος ως κοινότητα πολιτών και το έθνος ως πολιτισμική κοινότητα

Και τα δύο ρεύματα συχνά συνυπάρχουν, με διαφορετική όμως ιεράρχηση και πυκνότητα σε κάθε κοινωνία. Έτσι, από την άποψη της ιστορικής καταγωγής, θα πρέπει να διακρίνουμε ανάμεσα στα κράτη - έθνη [όπου πρωταγωνιστεί η κοινότητα των πολιτών] και στα έθνη – κράτη [όπου δίνεται έμφαση στα πολιτισμικά χαρακτηριστικά]. Α-1.α

Συχνά τα ρεύματα αυτά συνυπάρχουν κι έτσι έχουμε τα κράτη/έθνη και τα έθνη-κράτη

Α-2. Λέγαμε ότι στην Ανατολή υπάρχουν έθνη-κράτη ή κάτι το ενδιάμεσο Κάποτε σε αυτόν τον διαχωρισμό αποδίδονταν γεωγραφικά όρια και, διά μέσου αυτών, χαρακτηριστικά κανόνα. Στη Δύση κράτη - έθνη (πρότυπα), στην Ανατολή έθνη - κράτη (κακέκτυπα). Ωστόσο, η Κίνα, η Ινδία, η Ρωσία κ.ά. χώρες της Ασίας και της Αφρικής αποτελούν κράτη/έθνη ή κάτι το ενδιάμεσο.

Σε αυτό το ενδιάμεσο ανήκει και η Ελλάδα. Συγκροτήθηκε σε κράτος μέσα από τη συναίρεση και τον διάλογο των δύο παραδόσεων: της πολιτικής με την πολιτισμική. Η πολιτική θέληση δηλαδή της δημιουργίας κράτους, όπου ο καθένας θα είχε δικαιώματα, στηρίχτηκε στην αίσθηση πολιτισμικής κοινότητας της ελληνικής. Και αντίστροφα: η ανάδειξη της πολιτισμικής κοινότητας δεν μπορούσε να γίνει παρά με μια Επανάσταση (του 1821) η οποία σκόπευε στη δημιουργία δημόσιου χώρου, πολιτών, πολιτικών διαδικασιών με τα στάνταρντ της εποχής. Α-2α Σε αυτό το ενδιάμεσο ανήκει και η Ελλάδα: ως κράτος προέκυψε από τη συναίρεση της πολιτικής με την πολιτιστική παράδοση

Β. Η αντιπαράθεση δύο διαδικασιών εθνογένεσης στην Ελλάδα και η κριτική σε βάρος του ελληνικού έθνους Τα τελευταία χρόνια όμως υπάρχει μια συζήτηση η οποία τείνει να διαχωρίσει και μάλιστα να αντιπαραθέσει τις δύο διαδικασίες. Τείνει δηλαδή να υποβαθμίσει την έννοια του ελληνικού έθνους ως αποκρυστάλλωσης συνεχούς πολιτικής διαδικασίας (Ρενάν: το έθνος ως καθημερινό δημοψήφισμα) προς όφελος μιας έννοιας ελληνισμού η οποία έχει είτε τη μορφή όσων μοιράζονται ελληνικά πολιτισμικά χαρακτηριστικά σε διαφορετικές διαβαθμίσεις ή Β-α Τελευταία στην Ελλάδα υποβαθμίζεται το ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΘΝΟΣ ως πολιτική οντότητα, υπέρ τού πολιτισμικού ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

1. ΕΘΝΟΣ – ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ – ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ

συνείδηση καταγωγής (η έννοια της ελληνικής διασποράς), ή μια έννοια ελληνισμού η οποία συναιρεί την έννοια της Διασποράς με τις πολλαπλές αναγνώσεις και τις κληρονομιές της κλασικής Ελλάδας στον σύγχρονο ευρωαμερικανικό πολιτισμό. Αυτή η αντιπαράθεση ελληνικού έθνους και ελληνισμού έχει αποκτήσει αξιολογικές διαστάσεις οι οποίες προβάλλονται και προς το παρελθόν. Έτσι ελεεινολογείται ο «ελλαδισμός» προς όφελος του «ελληνισμού», τώρα και αναδρομικά. Β-β

Έτσι ελεεινολογείται ο «ελλαδισμός» προς όφελος του… κληρονομικού «ελληνισμού»

Β-γ Η κριτική σε βάρος του Ελληνικού Έθνους και υπέρ του Ελληνισμού έχει δυο διαφορετικές πηγές Υπάρχουν δύο προελεύσεις, αρκετά διαφορετικές μεταξύ τους, οι οποίες αντιστοιχούν στους δύο φορείς αυτής της κριτικής.

Β-1. Πρώτη τάση που στρέφεται κατά του ελληνικού έθνους και υπέρ του ελληνισμού : η θρησκευτική άποψη Β-1.1 Μια μερίδα ιερωμένων ή νεορθοδόξων δεν αποδέχεται το ΄21 κι απαξιώνει τη νεοελληνική πολιτική εμπειρία Η πρώτη προέρχεται από τους κύκλους που σχετίζονται με τη θρησκεία και εκδηλώνεται στην αρθρογραφία ιερωμένων ή νεορθόδοξων. Υπάρχει ένα ρεύμα στη θρησκευτική σκέψη από τον περασμένο αιώνα, το οποίο δεν αποδέχτηκε ποτέ τελείως την Επανάσταση του 1821 και τη δημιουργία του ελληνικού κράτους, την οποία αντιμετώπισε ως διάσπαση του σώματος της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Εκφράστηκε ρητά σε κείμενα λαϊκά θρησκευτικά (π.χ. Κοσμάς Φλαμιάτος με πολλαπλές εκδόσεις από το 1849) και έμεινε περιθωριακή σε σχέση με την προσκόλληση της Εκκλησίας στο κράτος, ως την εποχή μας όπου αναδύεται με τη μορφή της απαξίωσης της νεοελληνικής πολιτικής εμπειρίας σε σχέση με την υποτιθέμενη «αριστοκρατικότητα» του προεπαναστατικού και εξωελλαδικού «ελληνισμού». Β-1.2. Αμφισβητούν την πολιτική δημοκρατία ως υποβαθμιστική της παράδοσης του ελληνισμού και της Ορθοδοξίας

Πρόκειται για μια

κριτική η οποία επωφελείται της αμφισβήτησης του εθνικού κράτους στους σημερινούς όρους της ευρωπαϊκής ενοποίησης και της παγκοσμιοποίησης, διπλά. Αφενός αποπειράται να εκφράσει μια αντίσταση στην ηγεμονία της Δύσης, δίνοντας έκφραση στις κοινωνικές και πολιτισμικές

δυσαρέσκειες

και

αφετέρου

αμφισβητεί

την

πολιτική

δημοκρατία

ως

δυτικόφερτη καινοδοξία, υποβαθμιστική της παράδοσης του ελληνισμού και του έθους της Ορθοδοξίας. Στον λόγο αυτόν περισσεύουν οι αναφορές στον όρο «ελληνισμός» αλλά λείπουν οι αναφορές στον όρο «ελληνικό έθνος», επειδή ακριβώς περιέχει την αντίληψη του έθνους ως πολιτικής διαδικασίας και οργάνωσης του δημόσιου χώρου. Β-1.3 Μιλάνε για «ελληνισμό» και όχι για «ελληνικό έθνος»

Β-1.4 Ιερωμένος έγραφε ότι η κρατική συγκρότηση του έθνους ευνοεί τους «αλλογενείς» σε βάρος των «ομογενών» Έτσι σε πρόσφατο άρθρο ιερωμένου κατηγορείται η κρατική συγκρότηση του έθνους επειδή παρέχει πολιτικά δικαιώματα σε «αλλογενείς» που κατοικούν εντός Ελλάδος και τα στερεί από «ομογενείς» που κατοικούν εκτός. Πέραν των θεωρητικών ανακολουθιών που υπονοεί μια παρόμοια άποψη, οι δυνητικές πολιτικές της συνέπειες είναι εξαιρετικά επικίνδυνες. Ο νοών νοείτω.

Β-2. Δεύτερη τάση που στρέφεται κατά του ελληνικού έθνους και υπέρ του Ελληνισμού : Το πρόβλημα της διασποράς Η δεύτερη τάση προέρχεται από μια κριτική στην έννοια του ελληνοκεντρισμού ο οποίος έτεινε (και συνεχίζει) να αντιλαμβάνεται το ελληνικό κέντρο να κυριαρχεί πάνω στα διάσπαρτα μέλη του έθνους. Χαρακτηριστικά ο Μεταξάς χρησιμοποιούσε τη μεταφορά του χταποδιού. Η Ελλάδα το κεφάλι, οι έλληνες απανταχού του κόσμου τα πλοκάμια. Η αντίληψη αυτή ισχυρά εδραιωμένη στο κράτος και στους πολιτικούς (και σε αυτόχθονα πανεπιστημιακά απολιθώματα) προκάλεσε την αντίδραση ελλήνων πανεπιστημιακών, κυρίως στις αγγλοσαξονικές χώρες. Η κριτική τους εκφράζει την ανάγκη αυτονόμησης των κοινοτήτων ελληνικής καταγωγής στις κοινωνίες αυτές Β-2/1

Εδώ ο «Ελληνισμός» εκτός από το μητροπολιτικό κέντρο, δίνει έμφαση και στα έργα της Διασποράς

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

1. ΕΘΝΟΣ – ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ – ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ

και οδήγησε στην επεξεργασία μιας έννοιας διαχρονικής διασποράς και πολυμορφίας του ελληνισμού μέσα από μια συναίρεση εθνοτικής καταγωγής και πολιτισμικών κληρονομιών του (αρχαίου) ελληνισμού στον σύγχρονο κόσμο. Έτσι τονίζονται οι περιφερειακές αναγνώσεις του ελληνισμού, τα εξωελλαδικά επιτεύγματα σε σχέση με την ελλαδική μιζέρια. Άκουσα κάποτε θεωρητικό της λογοτεχνίας να βάζει όσους λογοτέχνες του αρέσουν στην εξωελλαδική περιφέρεια, ακόμη και τον Θεοτοκά και τον Σεφέρη! Το πρόβλημα της Διασποράς και η σχέση της με το έθνος, στις θεωρητικές και συγκριτικές του διαστάσεις, είναι αρκετά δύσκολο και θα άξιζε μια αναλυτική διερεύνησή του. Β-2/2 Δύο λόγια για το συσχετισμό των εννοιών Διασπορά και έθνος

Β-2/2α Γίνεται αναφορά στον Ελληνισμό της Διασποράς κατ΄ αναλογίαν της Διασποράς των Εβραίων Πρώτα πρώτα αναφορικά με την ίδια την έννοια Διασπορά. Μια έννοια με καταγωγή θρησκευτική και με ιδιαίτερη αναφορά την εβραϊκή εμπειρία. Από την άποψη αυτής της εννοιολογικής προέλευσης η διασπορά είναι μια θεϊκή τιμωρία που επιβάλλεται σε έναν λαό καθορίζοντας τους όρους της ύπαρξής του. Οι Εβραίοι διεσπάρησαν μετά την καταστροφή του δεύτερου ναού της Ιερουσαλήμ από τους Ρωμαίους και κατ' αναλογία οι Έλληνες αντιλήφθηκαν τον εαυτό τους εν Διασπορά μετά την άλωση της Πόλης. Β-2/2.β Έτσι το μέλλον της Διασποράς είναι η απολύτρωση και ο μεσσιανισμός κι όχι η πολιτική διάσταση Με αυτή την έννοια, το μέλλον της Διασποράς είναι με θρησκευτικούς όρους η απολύτρωση και ο μεσσιανισμός, με πολιτικούς η ανασύσταση του χαμένου κέντρου και η επανένωση του διεσπαρμένου σώματος. Ευνόητο γιατί οι διασπορές, τόσο η εβραϊκή όσο και η ελληνική αλλά και πολλές άλλες, έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο στη δημιουργία των αντίστοιχων εθνικών κέντρων. Έμειναν όμως έξω από αυτά γιατί η έννοια του εθνικού κράτους συνδέεται με την έννοια της εδαφικότητας. Από την έννοια της Διασποράς επομένως λείπει η πολιτική διάσταση. Με ποια κριτήρια αντιπροσωπευτικότητας και ποιους μηχανισμούς δημόσιου ελέγχου μπορεί να συγκροτηθεί το πολιτικό κέντρο της Διασποράς; Η αδυναμία δημιουργίας πολιτικού δημόσιου χώρου στη διασπορά τείνει να καλυφθεί από την Εκκλησία, η οποία υποδύεται προ-εθνικές λειτουργίες με τις συνακόλουθες νοοτροπίες στη διαχείριση των κοινοτικών υποθέσεων.

Μέσα από αυτή την οπτική του συσχετισμού Διασποράς και εθνικού κέντρου παρατηρούμε δύο ζητήματα. Β-2/3 Δυο επισημάνσεις για το συσχετισμό Διασποράς και εθνικού κέντρου

Β-2/3α Πρώτον, η Διασπορά δεν μπορεί να αποκτήσει ενιαία ιστορία Πρώτο ότι η Διασπορά δεν μπορεί να αποκτήσει ενιαία ιστορία διαχρονικά. Μπορούμε να έχουμε ιστορίες των διασπορών (λ.χ. των μεταβυζαντινών λογίων, των εμπόρων στην Αυστροουγγαρία, των κοινοτήτων στην Ανατολική Μεσόγειο τον 19ο αι., της προπολεμικής μετανάστευσης στην Αμερική, της μεταπολεμικής στη Γερμανία και Αυστραλία, των Ποντίων στις παρευξείνιες χώρες), αλλά όχι μια ενιαία ιστορία. Αντίστοιχο είναι και το πρόβλημα της εβραϊκής διασποράς και η ενσωμάτωσή της σε μια ενιαία εβραϊκή ιστορία προβληματική και ζήτημα διχογνωμιών. Β-2/3β Δεύτερον: η Διασπορά, έτσι όπως την ορίζουν, εμπεριέχει την αναίρεσή της

Δεύτερο, η Διασπορά,

στα ιδεοτυπικά χαρακτηριστικά που της αποδίδονται, εμπεριέχει την αναίρεσή της. Την προσπάθεια δηλαδή της απολύτρωσης και την τιμωρία της ζωής εν διασπορά. Η εκκοσμίκευση της κοινωνίας θέτει τη διασπορά σε κρίση. Τη θέτει ως έννοια διασποράς. Επιβάλλει επομένως την ανάγκη διαφορετικής εννοιολόγησης του προβλήματος, η οποία δεν είναι αναγκαστικά ίδια σε όλες τις χώρες.

Γ. Να διαχωρίσουμε τις έννοιες του (πολιτισμικού) ελληνισμού από το (πολιτικό) ελληνικό εθνικό κράτος Η πρόταση που θα μπορούσαμε να συζητήσουμε είναι η αυτονόμηση των εννοιών ελληνισμός, ως πολιτισμικό κείμενο και διάσταση, από το ελληνικό έθνος ως πολιτική διαδικασία. Ο ελληνισμός είναι πράγματι πολύμορφος και πολύτροπος. Η ασάφεια των ορίων του προσφέρεται σε πολλαπλές Γ.1 Ο ελληνισμός ως πολιτισμική εμπειρία δεν είναι ενιαίος

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

1. ΕΘΝΟΣ – ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ – ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ

αναγνώσεις. Μια από αυτές αποτελεί και η νεοελληνική εμπειρία. Δεν αποτελεί τη μοναδική και αυτό δεν σημαίνει αδυναμία αλλά το αντίθετο: συμμετοχή σε ένα ευρύτερο πολιτισμικό μόρφωμα ενσωματωμένο στον σύγχρονο κόσμο. Γ.2 Αντίθετα, το ελληνικό έθνος δημιουργεί κοινότητα πολιτών και αλληλεγγύη Από την άλλη, όμως, το ελληνικό έθνος είναι μια εμπειρία πολιτική, θεωρητικά αυτόνομη, με τις κατακτήσεις της και τις αδυναμίες της. Αλλά μια εμπειρία η οποία δημιουργεί μια κοινότητα πολιτών, η οποία πασχίζει να διατηρηθεί ως κοινότητα δημιουργώντας αίσθημα αλληλεγγύης ανάμεσα στα μέλη της. Έθνος και ιδιότητα του πολίτη είναι έννοιες αλληλένδετες. Γ.3 Ο υπερτονισμός του ελληνισμού υποβαθμίζει την κοινότητα των πολιτών Ο υπερτονισμός της έννοιας του ελληνισμού σε βάρος της έννοιας του ελληνικού έθνους δεν προκαλεί μόνο ανακολουθίες στην ιστορική οπτική, αλλά έχει και πολιτικές συνέπειες στην υποβάθμιση της κοινότητας των πολιτών που αποτελούν και δημιουργούν καθημερινά το έθνος. Εξίσου αρνητικές συνέπειες, αυτή τη φορά σε βάρος των ελληνικών ή ελληνικής καταγωγής κοινοτήτων του εξωτερικού, έχει και ο ηγεμονισμός του εθνικού κέντρου και η χρησιμοποίησή τους ως οργάνων προώθησης της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Θεωρητική αυτονομία και πολιτική ισοτιμία μάς χρειάζεται. [ ΑΝΤ. ΛΙΑΚΟΣ - ΤΟ ΒΗΜΑ, 02-03-1997 ]

Για την ελληνικότητα του Βυζαντίου (…) Το πρόβλημα, αν στο σύνολό της η βυζαντινή ιστορία αποτελεί οργανικό μέρος της ιστορίας του ελληνικού έθνους, υπήρξε ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα ζητήματα, καθώς δεν μπορεί κάποιος να παραγνωρίσει το γεγονός ότι, εξίσου με τον σύγχρονο ελληνισμό, η ιταλική χερσόνησος, οι βαλκανικοί πληθυσμοί και οι σλαβικοί λαοί της βορειοανατολικής Ευρώπης, ο κόσμος της Μικράς Ασίας και του αρμενικού έθνους, αναζητούν την κατανόηση της ιστορικής τους πραγματικότητας στο Βυζάντιο. Άρα, δεν είναι εύκολο να ταυτίσουμε τη ζωή, την ιστορία και τον πολιτισμό ολόκληρης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, με την κληρονομιά που δέχθηκε από το Βυζάντιο ο Νέος Ελληνισμός. Είναι πολλοί οι λαοί και οι χώρες που έμειναν εκτός της νεοελληνικής επίδρασης, αν και απλώνουν τις ρίζες τους, όπως και η Ελλάδα, στην κοινή βυζαντινή πραγματικότητα. Βέβαια, εύλογα μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι, ο ορθόδοξος χριστιανισμός, η ελληνική γλώσσα και γενικά ο ελληνικός πολιτισμός, με την ταυτόχρονη παρουσία τους, ως φυσική κληρονομιά, στον ελληνικό χώρο, δίνουν το δικαίωμα στη νεώτερη και σύγχρονη Ελλάδα να θεωρούν ισχυρή τη συγγένειά τους με ολόκληρη τη βυζαντινή ιστορία. Πάντως, το γεγονός ότι η αφετηρία του νεώτερου Ελληνισμού βρίσκεται στο Βυζάντιο, αν και είναι για πολλούς ιστορικούς μια πραγματικότητα, δε θα πρέπει να παραβλέπουμε πως αυτή πηγάζει κυρίως από τους 2-3 τελευταίους βυζαντινούς αιώνες, εποχή σταδιακής συρρίκνωσης του Βυζαντίου, και αποχωρισμού των μη ελληνικών περιοχών και πληθυσμών. (…) Βιβλιογραφία:  Baynes, Norman H. και H. St. L. B. Moss. Βυζάντιο, εισαγωγή στο Βυζαντινό πολιτισμό. Μτφρ. Δημήτριος Ν. Σακκάς. Αθήνα: Παπαδήμας, 1986.  Βακαλόπουλος, Απόστολος Ε. Νέα Ελληνική Ιστορία (1204-1985). Θεσσαλονίκη: Βάνιας, 1993.  Γλύκατζη-Αρβελέρ, Ελένη. Η Πολιτική Ιδεολογία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Μτφρ. Τούλα Δρακοπούλου. Αθήνα: Ψυχογιός, 1992.  Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμοι Ζ', Θ'. Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών Α.Ε., 1978-1980.  Καραγιαννόπουλος, Ι. Το Βυζαντινό Κράτος. Θεσσαλονίκη: Βάνιας, 1996.  Κόλια-Δερμιτζάκη, Αθηνά . Συνάντηση Ανατολής και Δύσης στα Εδάφη της Αυτοκρατορίας - Οι Απόψεις των Βυζαντινών για τους Σταυροφόρους. Α' ανατύπωση. Αθήνα: Ίδρυμα Γουλανδρή-Χορν, 2000.



Ostrogorsky, Georg. Ιστορία του Βυζαντινού κράτους, 3 τόμοι. Μτφρ. Ιωάννης Παναγόπουλος. Αθήνα: Ιστορικές Εκδόσεις Στέφανος Δ. Βασιλόπουλος, 2002.

 

Runciman, Steven. Η Τελευταία Βυζαντινή Αναγέννηση. Μτφρ. Λάμπρος Καμπερίδης. Αθήνα: Δόμος, 1991. Γουναρίδης, Πάρις. Γένος Ρωμαίων, Βυζαντινές και Νεοελληνικές Ερμηνείες στο Βυζαντινή πραγματικότητα και νεοελληνικές ερμηνείες. Αθήνα: Ίδρυμα Γουλανδρή-Χορν, 1996.

[Παράθεμα του Κ. Κ.]

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

1. ΕΘΝΟΣ – ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ – ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ

Έθνος, εθνισμός και εθνικισμός – Εννοιολογικές αποσαφηνίσεις 1-Β.1 Έθνος κατά την κοινωνιολογία

Πηγή: Βικιπαίδεια

Επιμέλεια/διασκευή: Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

Α. Τι είναι έθνος, πότε εμφανίζεται στην Ευρώπη και πώς σχετίζεται με την πατρίδα; Τι είναι έθνος;

Έθνος ονομάζεται ένα σύνολο ανθρώπων που μοιράζονται κοινά γνωρίσματα

που διακρίνουν το σύνολο αυτό, σε παγκόσμια κλίμακα. Τα κυριότερα από τα γνωρίσματα αυτά μπορεί να είναι η φυλή, η γλώσσα, το θρήσκευμα, η κοινή ιστορία και πολιτισμός και η γεωγραφική καταγωγή. Ιστορικά όμως, βασικότερο στοιχείο για την ύπαρξη ενός έθνους είναι η ανάπτυξη της εθνικής του συνείδησης, δηλαδή ο ιδεολογικός παραγκωνισμός των υπόλοιπων στενότερων (π.χ. φατριασμός, τοπικισμός) ή και ευρύτερων (π.χ. φυλετισμός, «αυτοκρατορισμός», οικουμενισμός) ομαδοποιήσεων, χάριν του εθνικισμού. Πότε άρχισε στην Ευρώπη η ανάπτυξη της εθνικής συνείδησης;

Στην Ευρώπη, η ανάπτυξη της εθνικής

συνείδησης ξεκίνησε για τα περισσότερα έθνη (εξαιρουμένων Ελλάδας και Ιταλίας) κατά την Αναγέννηση, οπότε και τα πρώτα περιορισμένα κατ΄ έκταση βασίλεια που υπήρχαν μέχρι τότε μετατράπηκαν σταδιακά σε κράτη σημερινής μορφής. Κατά τη μαρξιστική θεώρηση, υποστηρίζεται ότι η άνοδος του εθνικισμού υπήρξε απαραίτητη για τη μετάβαση από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό και για την άνοδο της αστικής τάξης στη θέση που κατείχε η αριστοκρατία ως άρχουσα τάξη του κράτους. Τι σχέση έχει το έθνος με την πατρίδα;

Το έθνος καταλαμβάνει μια κοινή εδαφική έκταση

(γεωγραφική περιοχή), γι΄ αυτό και τα μέλη που το απαρτίζουν έχουν κοινά συμφέροντα χώρου και εδάφους με συνέπεια τη δημιουργία της έννοιας της πατρίδας. Έτσι, η ανάπτυξη της εθνικής συνείδησης οδήγησε συγχρόνως σε ταύτιση του χώρου κράτους με το έθνος και κατ΄ επέκταση η διοίκηση αυτού με τον Ηγεμόνα του. Από πού προέρχεται σήμερα η αποφασιστική δύναμη ενός έθνους;

Σήμερα θεωρείται ότι η αποφασιστική

συνδετική δύναμη ενός έθνους είναι εκείνη που προέρχεται, κατά ποικίλους τρόπους, από μια έντονη αίσθηση της δικής του ιστορίας, της ιδιαίτερης ακόμη και θρησκείας αλλά και της μοναδικότητας της ομιλούμενης γλώσσας, που αποτελούν και τα κύρια αντικείμενα της έρευνας των εθνολόγων.

Β. Το έθνος, ως ιστορικό φαινόμενο, και η εξέλιξή του Το φαινόμενο έθνος εξελίσσεται

Το έθνος όντας ιστορικό φαινόμενο εξελίσσεται. Για παράδειγμα,

το «όμοιο αίμα και όμοια γλώσσα έχουν οι Έλληνες και τους ίδιους ναούς θεών και θυσίες κάνουν κοινές και τα ήθη τους μοιάζουν» σύμφωνα με τον Ηρόδοτο αποτελεί έναν πρώτο ορισμό. Ο ορισμός του Ηρόδοτου, αν και παλαιός, δεν υστερεί των μεταγενέστερων. Άλλο τα έθνη στο παρελθόν κι άλλο στο παρόν

Θα νόμιζε μάλιστα κανείς ότι το ζήτημα έχει μελετηθεί

από παλιά και ότι ελάχιστα μένουν να ειπωθούν. Όμως υπάρχουν κεφαλαιώδεις διαφορές ανάμεσα στην αρχαία και τη σύγχρονη εποχή. Αυτό που διαπίστωνε ο Ηρόδοτος ήταν η πολιτιστική ταυτότητα (ή πολιτιστική ενότητα) των Ελλήνων και σε αυτήν αναφερόταν. Μάλιστα αυτή ήταν σαφέστατα διακριτή και συμβατή με τα κράτη τους. Είτε πόλεις-κράτη ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

1. ΕΘΝΟΣ – ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ – ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ

ήταν αυτά είτε αυτοκρατορίες και δεν έμπαινε ζήτημα καθορισμού του ενός από το άλλο, ταύτισης ή σύγχυσης. Αντίθετα στη σύγχρονη εποχή η σχέση έθνους-κράτους είναι στενή και καθοριστική. Σχεδόν δεν νοείται το ένα χωρίς το άλλο. Ακόμα η λέξη έθνος σήμαινε μάλλον τη φυλή, έτσι μέσα στους Έλληνες υπήρχαν πολλά έθνη, άρα και οι κοινωνικοί σχηματισμοί, οι δομήσεις, ήταν διαφορετικοί. Η γένεση της σύγχρονης ιδέας του έθνους και η συνέχεια του έθνους και της περί αυτού συζήτησης

Γενέθλιο

γεγονός της σύγχρονης περί έθνους ιδέας αποτελεί, κατά την επικρατούσα άποψη, η Γαλλική Επανάσταση, η οποία απετέλεσε ώριμο καρπό του Διαφωτισμού. Στη συνέχεια όχι μόνο το έθνος αλλά και αυτή ακόμα η περί έθνους συζήτηση πήρε το βάρος ιστορικού φαινομένου με διαστάσεις οικονομικές, πολιτικές, ταξικές, θρησκευτικές και άλλες. Πολλαπλασιάστηκε δηλ. η σημασία, η αξία, η βαρύτητα του έθνους, το οποίο (κατ’ αναλογία των «φυσικών δικαίων») θεωρήθηκε «φυσική» συλλογικότητα, ιδιότητα, κατάσταση.

Γ. Το μεταπολεμικό αφομοιωτικό πρότυπο του έθνους Το αφομοιωτικό

Το αφομοιωτικό πρότυπο του μεταπολεμικού έθνους: απορρόφηση των μεταναστών

πρότυπο (της ιδέας του έθνους) πρωτοεμφανίζεται τη δεκαετία του 1950 με βασική του θέση ότι το έθνος αποτελεί ένα ενιαίο σύνολο από εθνική και πολιτισμική άποψη. Επομένως, το πρότυπο αυτό στοχεύει στην απορρόφηση των μεταναστών από το γηγενή πληθυσμό και στη μη δυνατότητα συμμετοχής τους στην πρόοδο και την ανάπτυξη της κοινωνίας. Κατά το μεταπολεμικό αφομοιωτικό έθνος, οι μετανάστες οφείλουν να ενσωματωθούν στο έθνος όπου μετανάστευσαν

Απαραίτητη είναι

η εκμάθηση της επίσημης γλώσσας της χώρας υποδοχής και η εγκατάλειψη της μητρικής γλώσσας των μεταναστών, εφόσον δεν υπάρχει χρηστική ανάγκη. Αυτό σημαίνει ότι η μεταναστευτική ομάδα ερχόμενη σε επαφή με την επικρατούσα κοινωνική ομάδα χάνει τα δικά της πολιτισμικά στοιχεία και αναμιγνύεται σε τέτοιο βαθμό με την άλλη, ώστε να μην μπορεί πλέον να διακριθεί ως ξεχωριστή. Το αφομοιωτικό του έθνους επικρίθηκε ως εθνοκεντρικό και πολιτισμικά αυταρχικό

Το πρότυπο αυτό

κατακρίθηκε διότι κατέχεται από εθνοκεντρικές θέσεις καθώς προβλέπει την πλήρη εξάρτηση των μεταναστών με τον επικρατούντα πολιτισμό. Επίσης, ο μετανάστης καταδικάζεται σε μια συναινετική παρουσία στη ζωή και τον πολιτισμό του νέου χώρου εγκατάστασης, χωρίς δυνατότητα αντίδρασης ή παρέμβασης και είναι αναγκασμένος να εγκαταλείψει τον πολιτισμό της χώρας του και να αφομοιωθεί στα νέα δεδομένα. Εθνικισμός Εθνικισμός είναι η πολιτική πεποίθηση ότι μια ομάδα ανθρώπων αποτελεί μια φυσική κοινότητα που πρέπει να ζει σε ένα πολιτικό σύστημα, ανεξάρτητο από άλλους και, συχνά, ότι πρέπει να έχει ίσα δικαιώματα στην διεθνή κοινότητα (αναγνώριση ανεξαρτησίας, συμμετοχή σε διεθνείς οργανισμούς). Ο εθνικισμός αποτελεί γενικευμένο φαινόμενο με μεγάλη διάδοση στον Ευρωπαϊκό χώρο κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα όταν πολλά Έθνη επιδίωξαν δικαιώματα και, συχνά, την ανεξαρτησία τους μέσα από εξεγέρσεις και επαναστάσεις. Μπορούμε να θεωρήσουμε ότι ο Εθνικισμός αποτελεί μια γνήσια και αυθεντική πίστη, ειδικά σε συνθήκες ξένης κατάκτησης και κατοχής, αλλά μπορούμε να πούμε επίσης ότι μπορεί και να αποτελέσει ένα ιδεολογικό εργαλείο που χρησιμοποιείται από πολιτικούς ηγέτες που επικαλούνται πραγματικές ή ψεύτικες απειλές ώστε να ελέγξουν ένα πληθυσμό.

[Παράθεμα του Κ. Κ.] kallimachos@cytanet.com.cy

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

1. ΕΘΝΟΣ – ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ – ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ

1-Β.2 Εθνισμός και εθνικισμός

Φ. Κ. Βώρος - Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

Σε ένα

1. Το Συμβ. της Ευρώπης σήμερα και ο Δελμούζος παλαιότερα, διέκριναν την εθνική ταυτότητα από τον εθνικισμό

σχετικά πρόσφατο (1995) φυλλάδιο του Συμβουλίου της Ευρώπης (ΣτΕ) , όπου το κύριο θέμα 1

συζήτησης ήταν "History and Identity" ("Ιστορία και Εθνική Ταυτότητα") και η συναφής ιστορική παιδεία στα σχολεία, μπορεί κανείς να διαβάσει την ακόλουθη απόφανση: "National Identity is not intrisically 'bad' as long as it does not lead to a nationalist attitude". Είναι προφανές ότι ο συντάκτης του κειμένου –συνοψίζοντας τις απόψεις ενός συμποσίου ειδικών [δείτε τη διατύπωση της σημ. 1]– επιχειρεί μια διάκριση και έμμεση αντιδιαστολή ανάμεσα στις έννοιες «εθνική συνείδηση ή εθνική ταυτότητα»2 και «εθνικιστική στάση, εθνικιστικό προσανατολισμό». Είναι, επίσης, φανερό ότι η πρώτη έννοια αντιμετωπίζεται θετικά, ενώ η δεύτερη αποκρούεται. Αντίστοιχη διάκριση μπορεί να γίνει ανάμεσα στις ιδεολογίες εθνισμού και εθνικισμού. Τη διάκριση αυτή, μάλλον αντιδιαστολή, διατύπωσε με πολλή σαφήνεια –πριν από μισό αιώνα και πλέον– για μας ο Αλ. Δελμούζος.3 Αναλύοντας το νόημα του ανθρωπισμού έκρινε σκόπιμο να προσθέσει: «Ο ανθρωπισμός είναι αντίθετος με τον εθνικισμό και τις συνέπειές του, όχι όμως με τον εθνισμό. Ο πρώτος τυφλώνει και... τείνει να εξαφανίζει βασικές ανθρωπιστικές αξίες... Αντίθετα ο εθνισμός: κρατώντας την εσωτερική συνοχή των ατόμων και ομάδων που ανήκουν σ' ένα έθνος μπορεί... να οδηγεί σε γόνιμη συνεργασία, άμιλλα... χωρίς να καταπιέζει κανένα».4 2. Γιατί χρειάζεται να διευκρινίζονται οι όροι έθνος, εθνισμός και εθνικισμός, ποιες οι επιπτώσεις της εννοιολογικής σύγχυσης;

Οι λόγοι

που οδηγούν σε αυτές τις εννοιολογικές διευκρινίσεις πηγάζουν από την παρατηρούμενη – κατά την κρίση μου– σύγχυση των εννοιών: έθνος, εθνισμός, εθνικισμός, εθνικός, εθνικιστικός σε πρόσφατα δημοσιεύματα και σε τηλεοπτικές συζητήσεις. Το φαινόμενο μπορεί να έχει ποικίλες αρνητικές επιπτώσεις: i.

Να παρερμηνεύουμε εμείς πολλά περιστατικά της ιστορίας μας, όπου τα δρώντα

πρόσωπα ή οι αφηγητές εκφράζονται με τον όρο έθνος. (Εκδηλώνουν, άραγε, εθνικισμό ή εθνισμό;)5 ii.

Να παρερμηνεύουμε γενικότερα την ιστορία, όπου χρησιμοποιείται ο όρος έθνος και τα

παράγωγά του. (Οι "διεθνείς" ενώσεις των εργατών, η πρώτη Διεθνής, η δεύτερη, η τρίτη... καταδικάζουν την εθνική συνείδηση των λαών ή την υπερβαίνουν στο όνομα της διεθνούς συνεννόησης, κατανόησης, ειρήνης και συνεργασίας, εντάσσοντας και την εθνική συνείδηση στη συνείδηση του ανθρωπισμού και της αλληλεγγύης;) iii.

Το χειρότερο: να παρερμηνεύουμε φαινόμενα και συμπτώματα του καιρού μας και να

υστερούμε αντίστοιχα στις αξιολογήσεις και τις επιλογές μας για θέματα που μας αφορούν άμεσα. (Πώς να ερμηνεύσουμε το φαινόμενο του σύγχρονου εθνικισμού, που φαίνεται απρόσμενο στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης της οικονομίας, 6 αν δεν έχουμε διευκρινίσει ότι πρόκειται για συνειδησιακές διαδικασίες άλλου γένους και αν δεν έχουμε ιστορικά ερευνήσει το πότε, πώς και γιατί ο εθνισμός ολισθαίνει προς εθνικισμό;)7 ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

1. ΕΘΝΟΣ – ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ – ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ

3. Αν ξέρουμε περί τίνος πρόκειται θα κατανοήσουμε τις διαφορές ανάμεσα στα παλαιά «έθνη» και στα νεωτερικά έθνη

Μια

πρόχειρη ματιά στην ιστορία εμφάνισης της ιδέας του έθνους (και των μορφών εθνισμού και εθνικισμού) μπορεί να μας οδηγήσει σε ποικίλα επιμέρους πεδία έρευνας, όπως: i.

Η χρήση του όρου έθνος την εποχή του Ηροδότου (π.χ. Α' 56: πελασγικόν έθνος... ελληνικόν έθνος πολυπλάνητον κάρτα...)

ii.

Η διαμόρφωση διαφόρων εθνών στον ευρωπαϊκό χώρο (Γαλλία, Αγγλία) κατά τους τελευταίους αιώνες του Μεσαίωνα.

iii.

Οι ειδικές συνθήκες εμφάνισης του έθνους στους νεότερους χρόνους και οι περιστάσεις που οδήγησαν σε εκφυλισμό προς εθνικισμό.

iv.

Τα εθνικά ή εθνικιστικά (;) κινήματα στις πρώην κτήσεις των αποικιοκρατών της Ευρώπης.

Α4. [Δίχως προγενέστερη σπουδή], αν επιχειρήσουμε ερμηνεία και ανατομία του εθνικισμού στις σημερινές εκφάνσεις του, είναι σαν να επιχειρούμε εγχείρηση πάνω σε ζωντανό οργανισμό χωρίς να έχουμε σπουδάσει την ανατομία και τη φυσιολογία του, τον κατακρεουργούμε άσκοπα. Και ταυτόχρονα απομακρυνόμαστε από τη δυνατότητά μας να κατανοήσουμε συμπτώματα συναφή, όπως: εθνοκεντρισμός8 (είναι καλό σημάδι ή κακό; είναι συμπεριφορά των αδύνατων ή των ισχυρών;). Όταν, λ.χ., συναντιούνται οι υπουργοί ή οι πρωθυπουργοί των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η συμπεριφορά τους εκφράζει αισθήματα ευρωπαϊσμού ή εθνοκεντρισμού;9 1. Council of Europe, History and Identity, a Report from European Teachers' Seminar, Wienna 14-19 May, 1995 (σ. 16). 2. Με τον όρο εθνική ταυτότητα νοούνται τα γνωρίσματα που συνθέτουν την εθνική φυσιογνωμία του ατόμου (καταγωγή, γλώσσα, συνήθειες...). Με την εθνική συνείδηση νοείται η εκ μέρους του ατόμου συνειδητή ένταξή του στην εθνική οικογένεια, η αίσθηση ότι ανήκει σ' αυτήν και έχει υποχρεώσεις και προσδοκίες ανάλογες. 3. Μελέτες και πάρεργα, Α' 33. 4. Ευνόητο ότι με την κατάφασή του για τον όρο εθνισμός ο Δελμούζος (και όποιος αποδέχεται την άποψή του) δεν εννοεί το μεταπολεμικό άνθισμα της εθνικοφροσύνης και τη συναφή διάκριση σε εθνικόφρονες και "μιάσματα" της εθνικής οικογένειας. 5. Εθνικισμός ή Εθνισμός εκδηλώνεται με τη διακήρυξη της ανεξαρτησίας από την Α' Εθνοσυνέλευση (Επίδαυρος, 1.1.1822): "Το ελληνικόν έθνος... διακηρύσσει την πολιτικήν αυτού ύπαρξιν και ανεξαρτησίαν"; 6. Πρόσφατα είδα ένα άρθρο σε κυριακάτικη εφημερίδα, με φιλόδοξο τίτλο αλλά... βήματα επιφανείας. 7. Νομίζω ότι είναι ανάγκη να ερευνήσουμε τα βήματα της έννοιας του έθνους στην ιστορία των συνειδήσεων, κατά το παρελθόν, για να προσεγγίσουμε την ουσία του φαινομένου, τα αίτια γένεσής του (ίσως μέσα στις ανάγκες της ζωής), ώστε να μπορέσουμε να κατανοήσουμε και τις μορφές του τις σημερινές. 8. Την έννοια τούτη είδα σε δυο βιβλιοκρισίες που δημοσιεύτηκαν πρόσφατα σε περιοδικά (Εκπαιδευτικά, τεύχος 44-45, Νέα Παιδεία, τεύχος 83). 9. Χρησιμοποίησα πολλά ερωτηματικά ως έκφραση ειλικρινούς προβληματισμού, όχι ως ρητορικό σχήμα. Ο Φ.Κ. Βώρος, Ph.D., είναι επίτ. σύμβουλος του Παιδ. Ινστιτούτου.

Εκδοχές του εθνικισμού «Μπορούμε να διακρίνουμε δύο εκδοχές του εθνικισμού. Τον 'κρατικό εθνικισμό' ή 'εθνικισμό των πολιτών', ο οποίος χαρακτηρίζει τα κυρίαρχα και μακραίωνα κράτη. Τον 'λαϊκό ή εθνοτικό εθνικισμό', τον οποίο ανέπτυξαν εθνοτικές κοινότητες που ζούσαν στα σύνορα των ισχυρών κρατών. Από αυτήν την άποψη, πολλοί ιστορικοί αντιπαράθεσαν δυο διαδικασίες: από τη μια την «κρατική συγκρότηση» και από την άλλη την «εθνική συγκρότηση». Η βασική διαφορά αφορούσε την πηγή των ιδεών και της δράσης. Ο κρατικός εθνικισμός εκπορευόταν «από τα πάνω», από μια πολιτική ελίτ που επιδίωκε να προβάλλει τις αξίες της προς τα κάτω, στην κοινωνία. Ο λαϊκός εθνικισμός ξεκινούσε «από τα κάτω», επιχειρούσε πρώτα να κερδίσει λαϊκή υποστήριξη και στη συνέχεια να κατακτήσει την πολιτική εξουσία». Norman Davies, "Europe: A History", σελ. 812. Έθνος Το έθνος είναι μια ομάδα ανθρώπων που μοιράζεται μια αίσθηση κοινής ταυτότητας, με κοινή ιστορική παράδοση, με μείζονα χαρακτηριστικά ενός κοινού πολιτισμού (π.χ. γλώσσα, θρησκεία, έθιμα, παραδόσεις) και με ένα σημαντικό ποσοστό τους να κατοικούν σε μια συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή. Μπορεί να περιέχει αναφορές σε φυλετικά, ιστορικά και πολιτισμικά (γλωσσικά, θρησκευτικά κ.ά.) χαρακτηριστικά. [Παράθεμα του Κ. Κ.]

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

1. ΕΘΝΟΣ – ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ – ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ

1-Β.3 Η προοδευτική πλευρά του εθνικισμού του Βασίλη Ραφαηλίδη – Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος Ο εθνικισμός δεν είναι πάντα και σ' όλες τις περιπτώσεις αντιδραστικός, παρ' όλο που οι συνεπέστεροι εθνικιστές είναι πάντα οι φασίστες. Ο εθνικισμός είναι ιστορικό φαινόμενο και σαν τέτοιο είναι φυσικό να υφίσταται διαφοροποιήσεις και να εμφανίζεται με διαβαθμίσεις ως προς το εννοιολογικό του περιεχόμενο, που μπορεί να είναι και κομμουνιστικό, όπως έδειξε στην πράξη η σταλινική θεωρία για τον «σοσιαλισμό σε μία μόνο χώρα». Η νικηφόρα έκβαση του «μεγάλου πατριωτικού πολέμου», όπως ονόμαζαν τότε τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο οι Σοβιετικοί, οφείλεται εν πολλοίς στην εθνικιστική στροφή του Στάλιν. (Πείτε την και πατριωτική, το ίδιο κάνει, για να λέμε τα πράγματα χωρίς περιστροφές και δημαγωγικές πιρουέτες.) Σε συνθήκες περικύκλωσης, απομόνωσης και εγκλωβισμού του σοσιαλισμού σε μία μόνο χώρα, τόσο ο αγώνας κατά του κατ' εξοχήν εθνικισμού, που ήταν ο ναζισμός, όσο και οι συμμαχίες με τον παραδοσιακό φιλελεύθερο εθνικισμό της Δύσης θα ήταν αδύνατο να γίνουν στο όνομα του προλεταριάτου. 1. Είναι ο εθνικισμός αντιδραστικός παντού και πάντα;

Κανείς δεν θα μπορούσε να αμφισβητήσει την ύπαρξη του έθνους, μιας έννοιας που είναι γνωστή από τον Ηρόδοτο, που πρώτος θα της δώσει το πλήρες εννοιολογικό περιεχόμενο. Κατά τον Ηρόδοτο, λοιπόν, έθνος είναι ένα σύνολο ανθρώπων που έχουν κοινή καταγωγή, κοινή θρησκεία, κοινή γλώσσα, κοινά ήθη και έθιμα. Αυτός ο πολύ ευρύς ορισμός υιοθετείται ακόμα από τους ιστορικούς και τους εθνολόγους της λεγόμενης Γερμανικής σχολής, στους οποίους ανήκει και ο Κων. Παπαρρηγόπουλος. Ωστόσο, πρόκειται για ορισμό καταφάνερα πολιτιστικό και όχι αυστηρά ιστορικό. Ο λαός που συνιστά εθνότητα κατά την παραπάνω έννοια, μπορεί να έχει κοινό πολιτισμό, αλλά δεν έχει κατ' ανάγκην και κοινή Ιστορία με μια ευρεία έννοια, σχέση έχουσα με τις εξουσιαστικές δομές και τον έλεγχο της κοινωνίας. Αυτός ο λαός μπορεί να ζει διάσπαρτος εδώ κι εκεί σε μικρές ομάδες και η Ιστορία του να είναι κατ' ανάγκην μόνο πολιτιστική. 2. Η έννοια έθνος, ο Ηρόδοτος, η Γερμανική σχολή και ο Παπαρρηγόπουλος – πολιτιστικός ορισμός

3. Η Γαλλική σχολή δεν ορίζει τον εθνικισμό βάσει καταγωγής, αλλά ως δικαίωμα επιλογής Η λεγόμενη Γαλλική σχολή ξεπερνά τον μαύρο, και στις εθνολογικά μπερδεμένες μέρες μας φασίζοντα σκόπελο της κοινής καταγωγής, της κοινής θρησκείας κ.λπ., υιοθετώντας αυστηρά συνειδησιακά κριτήρια. Είναι κανείς κατά την εθνικότητα αυτό που αισθάνεται πως είναι. Έτσι, ο Αμερικάνος, ο κάτοικος των πολυεθνικών ΗΠΑ, αφού αισθάνεται Αμερικάνος, είναι Αμερικάνος κατά την εθνικότητα. Και ο Ελβετός της τριεθνικής και τρίγλωσσης Ελβετίας, αφού αισθάνεται Ελβετός, είναι Ελβετός κατά την εθνικότητα. 4. Η εθνοτικά κατακερματισμένη Γαλλία, αλλά σήμερα πολιτισμικά ομοιογενής, έδωσε και τον ρουσωϊκό εθνικισμό και τον σοβινισμό Όμως, το πολύ μεγάλο εθνολογικό ενδιαφέρον το έχει η Γαλλία, χώρα... γερμανική, τουλάχιστον κατά τα τρία τέταρτα. Οι Φράγκοι, που θα δώσουν το σημερινό όνομα στη χώρα είναι γερμανικός λαός. Το ίδιο και οι Βουργουνδοί. ( Οι θρύλοι των Bεγκνερικών Νιμπελούγκεν είναι δικοί τους). Οι κάτοικοι της Νότιας Γαλλίας, της Προβηγκίας, είναι Ιταλικής καταγωγής και προελεύσεως. Οι κάτοικοι της Βόρειας Γαλλίας, οι Νορμανδοί, είναι Νορβηγικής καταγωγής και προελεύσεως. Πού βρίσκονται λοιπόν οι Γάλλοι, δηλαδή οι Γαλάτες; Στα κόμικς του Αστερίξ! Κι όμως, η πολυεθνική Γαλλία είναι ένα από τα πιο ομοιογενή πολιτιστικά έθνη του κόσμου. Τόσο περήφανη για τον πολιτισμό της και την

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

1. ΕΘΝΟΣ – ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ – ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ

πολιτική της θα γίνει η Γαλλία, που αυτή η χώρα θα δημιουργήσει τελικά τη σύγχρονη εκδοχή του εθνικισμού διά του Ρουσώ, αλλά και τον σοβινισμό διά του σύγχρονου του Ναπολέοντα, Σιοβέν (ο διάδοχος του σήμερα ονομάζεται Λεπέν ). 4.1 Ο Ρουσώ, η αρχή των εθνοτήτων, η κατάρρευση των αυταρχικών πολυεθνικών αυτοκρατοριών και το 1821

Ρουσώ θεμελιώνει αυτό που αργότερα θα ονομαστεί «αρχή των εθνοτήτων», βάσει της οποίας κάθε έθνος δικαιούται να διεκδικήσει τη δημιουργία δικού του κράτους. Κι έτσι, στη θέση των αυτοκρατοριών που καταρρέουν η μια μετά την άλλη, εμφανίζονται τα εθνικά κράτη ή έθνη-κράτη. Βάσει αυτής της αρχής εμείς οι Έλληνες, επωφελούμενοι από

το

μαύρο

διαφαινόμενη

χαλί

της

κατάρρευση

Οθωμανικής όλων

των

αυτοκρατορίας, αυτοκρατοριών,

αλλά θα

και

από

διεκδικήσουμε

την και

ήδη θα

πετύχουμε τη δημιουργία εθνικού κράτους με την Επανάσταση του 1821. (Τα κράτη της Λατινικής Αμερικής θα εμφανιστούν τον ίδιο καιρό, ανάμεσα στο 1820 και το 1840, με την κατάρρευση της Ισπανικής αυτοκρατορίας, ενώ ο Σιμόν Μπολιβάρ θα γίνει και λιγάκι Έλληνας εθνικός ήρωας. Ορθότατα λοιπόν του στήσαμε τον ανδριάντα σ' ένα παρκάκι της λεωφόρου Αλεξάνδρας.) 4.2 Εκτός από την απελευθερωτική όψη, ο εθνικισμός έχει και άλλη μία: τον επιθετικό επεκτατισμό

ΝΑΙ, ΑΛΛΑ Ο

ΜΕΓΑΣ ΝΑΠΟΛΕΩΝ θα τα κάνει μαντάρα και θα γελοιοποιήσει τον Ρουσώ. Κατακτούσε λαούς για να τους χαρίσει την... εθνική ελευθερία και να τους απαλλάξει από τη τυραννία των αυτοκρατόρων! Φυσικά, για να τους υποτάξει στη δική του αυτοκρατορική τυραννία. Να τη λοιπόν η άλλη όψη του εθνικιστικού νομίσματος, η ναπολεόντεια, η επιθετική, η κατακτητική, η βλακώδης, η μεγαλοϊδεάτικη, η βυζαντινότροπη, η μουσολινική, η χιτλερική. Επειδή όμως η Παγκόσμια Αυτοκρατορία του Κεφαλαίου με επικεφαλής την πολυεθνική Αμερική θα μας σαρώσει στο τέλος όλους, προσωπικά δεν θα είχα ενδοιασμούς να συμμαχήσω και με τους εξ ηλιθίων ναπολεόντειους εθνικιστές, που έτσι κι αλλιώς είναι εκ των πραγμάτων αφοπλισμένοι. Κανείς σήμερα δεν μπορεί να πάρει την Πόλη και την ΑγιάΣοφιά χωρίς τη βοήθεια του ΝΑΤΟ! Εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, Αύγουστος του 2000

Η ιδιότητα του πολίτη Πολίτης είναι αυτός που συμμετέχει έμμεσα στη διακυβέρνηση ενός κράτους μέσα από το δικαίωμα ψήφου που κατέχει. Επομένως η ιδιότητα του πολίτη (citizenship) αποτελεί νομική και πολιτική ιδιότητα, σημαίνει ότι ένα άτομο έχει δικαιώματα (ψήφου, συμμετοχή σε ένα κράτος πρόνοιας…) αλλά και αντίστοιχες υποχρεώσεις (πληρωμή φόρων, στρατιωτική θητεία, νομιμότητα σε ένα συγκεκριμένο κράτος). Η έννοια του ευρωπαίου πολίτη χρωστάει πολλά στην κλασική παράδοση και την αρχαιοελληνική έννοια της δημοκρατίας. Ωστόσο αποτελεί κληρονομιά της Γαλλικής Επανάστασης και συνδέεται στενά με την εθνοποιητική διαδικασία του 19ου αιώνα και το κοινοβουλευτικό σύστημα. [Παράθεμα του Κ. Κ.]

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

1. ΕΘΝΟΣ – ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ – ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ

1-Β.4 Το αίνιγμα του έθνους

Κωνσταντίνος Τσουκαλάς., Καθ. Παν/μίου

Η ιστορία του πολιτισμού έχει χαρακτηρισθεί σειρά διαδοχικών «ασυλιακών δομών» που προστατεύουν τον άνθρωπο από την αγωνία του χάους, της μοναξιάς και του θανάτου. Η φαντασίωση ενός άμωμου, διιστορικού και αμετάλλακτου «δικού μας» εθνικού πολιτισμού είναι, ίσως, πάντα αναγκαία. «Το συλλογικό αποτυπώνει πρώτα από όλα τους όρους της ζωής του. Οι όροι αυτοί όμως εκφράζονται μέσα στο όνειρο και ερμηνεύονται κατά την αφύπνιση» λέει ο Walter Benjamin. 1. Αν και στην πράξη ισχύει μια υπερ-επικρατειακή λογική, εντούτοις οι συλλογικές ταυτότητες ενισχύονται Σε προηγούμενο σημείωμά μου, στο «Βήμα» της 3ης Δεκεμβρίου, υπογράμμιζα μια σειρά από νεόκοπες αντιφάσεις στον κυρίαρχο λόγο που αναφέρεται στην «κλειστή» αποκλειστικότητα των εθνικών πολιτισμών. Και έθετα το ερώτημα πώς συμβιβάζεται η διαδικασία της οικουμενικά συγκλίνουσας υβριδοποίησης των καθημερινών πρακτικών σε όλα τα επίπεδα με την εμμονή στις ιδεοποιημένες εθνοπολιτιστικές ιδιαιτερότητες. Πράγματι, σε όλες σχεδόν τις χώρες, η φαντασιακή κοινότητα που ονομάζουμε έθνος όχι μόνο δεν φαίνεται να αποδυναμώνεται αλλά αντίθετα ενισχύεται θεαματικά. Η υπερεπικρατειακή εξομοίωση των υλικών πρακτικών δεν έχει συνεπιφέρει την άμβλυνση των συλλογικών ταυτοτήτων. Συμβαίνει μάλιστα ακριβώς το αντίθετο. Ακόμη και σήμερα το ακέραιο εθνικοπολιτιστικό πρότυπο εμφανίζεται ως η κύρια πηγή παραγωγής συλλογικών σημασιών.

Ο «λόγος» της εξουσίας 2. Επόμενο είναι η ιδεολογική ισχύς των εθνικών υποστασιώσεων να προβληματίζουν και τους μη εθνικιστές Έτσι, για όλους εκείνους που δεν ασπάζονται αβασάνιστα την άποψη ότι το φαινόμενο του έθνους αποτελεί «φυσική», διιστορική και αναγκαία έκφραση των εν κοινωνία ζώντων ανθρώπων, η ιδεολογική ισχύς των εθνικών υποστασιώσεων δημιουργεί απορίες. 2.1 Η επιδίωξη των πολιτικών εξουσιών να επιβιώσουν, ενισχύει τις φαντασιακές εθνικές θεμελιώσεις Προσπάθησα λοιπόν να επισημάνω μια σειρά από παράγοντες που συμβάλλουν ίσως στην ερμηνεία ενός φαινομένου το οποίο εκ πρώτης τουλάχιστον όψεως δεν φαίνεται να αντιστοιχεί στις απομυθοποιητικές τάσεις της εποχής μας. Και ανάμεσα στους παράγοντες αυτούς υπογράμμιζα την ανάγκη του τρέχοντος λόγου των κατεστημένων πολιτικών εξουσιών να ενισχύουν όλες τις φαντασιακές θεμελιώσεις της κλυδωνιζόμενης νομιμοποίησής τους. Περισσότερο ίσως σήμερα από κάθε άλλη φορά η αναπαραγωγή της διεθνούς τάξης πραγμάτων επιτάσσει τη συντήρηση όλων των δυνάμεων που μπορούν να αντιπαρατίθενται στην ελλοχεύουσα εντροπία. Όλες οι εξουσίες διαμεσολαβούνται μέσα από εθνικά-κρατικά συγκροτημένες τάξεις που εγγυώνται την επιβολή του νόμου. 2.1α Πίσω από την εθνοτική θεμελίωση προβάλλονται βαθύτερες ανθρώπινες ιδιότητες και ανάγκες Η ερμηνεία όμως αυτή είναι μερική και με αυτήν την έννοια ανεπαρκής. Πίσω από τις καθαρά εξουσιαστικές θεμελιώσεις του εθνικοκρατικού λόγου, προβάλλονται και άλλες ουσιαστικότερες αιτίες. Οι κρατικά οργανωμένες εξουσίες δεν θα μπορούσαν ποτέ να πείθουν για την εθνοτική θεμελίωση της ακεραίας και ακεραιόφρονος συγκρότησής τους αν τα νοήματα που προβάλλονταν μέσα από το υποστασιοποιημένο έθνος δεν ανταποκρίνονταν σε βαθύτερες ανθρώπινες ιδιότητες και ανάγκες. Και αν ακόμη σε πρώτη φάση την «εφηύραν» και την κωδικοποίησαν, οι εξουσίες δεν μπορούν πλέον να αγνοήσουν ή να αντιπαρέλθουν έναν εθνικό λόγο ο οποίος έχει πλέον εγκατασταθεί στο επίκεντρο των συλλογικών συνειδήσεων. Και μη μπορώντας να τον αντιπαρέλθει, η εξουσία άγεται φυσικώ τω λόγω στο να τον υποθάλπει και να τον χρησιμοποιεί.

Η αποδιάρθρωση του ψυχισμού Το έλλογο πρόταγμα πείθει όταν σερβίρεται με μυθικά νοήματα που είναι άφθαρτα, έξω από την εμπειρία Εδώ ακριβώς αναδεικνύονται τα όρια και οι ανεπάρκειες οποιουδήποτε αυστηρά έλλογου συστήματος εκλογικευτικών νοημάτων. Το έλλογο πρόταγμα εγκαλεί και πείθει πάντα υπό όρους, που από τη στιγμή που εμφανίζονται ως διαψεύσιμοι απογοητεύουν και αποστρατεύουν. Τα μόνα άφθαρτα νοήματα είναι λοιπόν εκείνα που προκύπτουν από τον μύθο, το μη επιλαθεύσιμο όνειρο, τις σημασίες δηλαδή εκείνες που λειτουργούν και «πείθουν» επειδή ακριβώς παραπέμπουν στον μη λόγο, στη μη γνώση, στην παραμυθία ενός «άλλοτε» και «άλλου» το οποίο θα μπορεί να φαντασιώνεται ως ισχύον πριν και πέραν της έλλογα διαπραγματεύσιμης «πραγματικότητας».

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

173

2. ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Ο Κοραής και ο Ρήγας βοηθούν την Ελλάδα να εγερθεί. Ελαιογραφία του Θεόφιλου Χατζημιχαήλ, 1911 . Ο Θεόφιλος (18681934) πρέπει να εμπνεύσθηκε από παλαιότερο χαρακτικό και έχει αντιγράψει στο κάτω μέρος του Πίνακα ποίημα με τίτλο «Αναγεννηθείσα Ελλάς»

Σήμερα (Δεκέμβριος του 2011) η Ελλάδα βιώνει τις επιπτώσεις μιας πρωτοφανούς οικονομικής δυσπραγίας, για τα μεταπολεμικά της δεδομένα. Η ανασυγκρότησή της απαιτεί τον πολιτικό και οικονομικό μας εξορθολογισμό, το οποίο εισηγούνται οι Νίκος Δήμου και Αλέκος Παπαδόπουλος. Ίσως χρειάζεται κι ένας νέος Θεόφιλος να απαθανατίσει το εγχείρημά τους. [Κ. Καλλίμαχος]

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

174

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Περί Ελληνισμού και ελληνικού έθνους

2-Α.

Ελληνισμός και δυτικός πολιτισμός, ΑΡΘΡΟ, του Κ. Καλλίμαχου

176

2-A.α

Ελληνισμός και δυτικός πολιτισμός – Πύκνωση του κειμένου 2-Α., Κ. Καλλίμαχος

181

2-Α.1

Ελληνισμός/ελληνική παιδεία και σύγχρονος κόσμος, του Κ. Καλλίμαχου

183

2-Α.1α Αρχαιοελληνική σκέψη και Διαφωτισμός, Προγονολατρία και αρχαιοελληνικό «παράδειγμα»

187

Ελληνισμός και προκλήσεις του μέλλοντος, ΕΚΘΕΣΗ του Κ. Καλλίμαχου

188

2-Α.3 Επιείκεια κατά μισαλλοδοξίας: επινόηση του ελληνισμού, ΖΑΚΛΙΝ ΝΤΕ ΡΟΜΙΓΥ

191

2-Α.4 Έλληνες κατά την ιδιότητα ή τον προσδιορισμό; Του Βασίλη Ραφαηλίδη., Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

192

2-Α.5

Σταθερός πυρήνας και εξελικτικές μεταλλαγές του ελληνικού πολιτισμού, Δ. Ν. ΜΑΡΩΝΙΤΗ

193

2-Α.6

Εντμουντ Κήλυ: «Παντρεύτηκα την Ελλάδα για τις καλές και τις κακές ημέρες», Συνέντευξη

195

2-Α.7

Ζακλίν Ντε Ρομιγύ: «Η Ελλάδα είναι η ικανοποίηση της ζωής μου», Συνέντευξη

200

2-Α.8

Το Βυζάντιο κι εμείς, Στήβεν Ράνσιμαν (Συνέντευξη – 1994)., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

205

2-Α.9

Το Φως των Ελλήνων, του Νίκου Δήμου

211

2-Α.2

Η διαφορά πατριωτισμού και εθνικισμού 2-Β.1

Περί εθνικής πλειοδοσίας και μειοδοσίας, του Θάνου Βερέμη., Επιμέλεια: Καλλίμαχος

216

2-Β.2

Παράδοση και σοβινισμός ή τι σημαίνει καλός Έλληνας, Νίκος Δήμου – Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

218

2-Β.3

Νεοελληνικός Ανορθολογισμός, του συγγραφέα Νίκου Δήμου., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

222

2-Β.4

Η απολογία ενός ανθέλληνα, του συγγραφέα Νίκου Δήμου – 1996

226

2-Β.4α Συνέντευξη του Νίκου Δήμου στην Άννα Σταυράκη – (Μάρτιος 2004) 2-Β.5

234

- Το βιογραφικό του Νίκου Δήμου

239

Ζητείται θαύμα! – Από το Βορρά το φως., Νίκος Δήμου., 9 /12/2005

240

Συντηρητικός «εθνικός λόγος» και αντίλογος 2-Γ.1 2-Γ.2 2-Γ.3

Aνανεούμενη Ελληνικότητα., του καθηγητή Φιλοσοφίας Χρήστου Γιανναρά [με κριτικά σχόλια του Κ. Καλλίμαχου]

241

Εθνεγερσία: σύγκρουση δύο οραμάτων, Ομιλία του καθηγητού Φιλοσοφίας Χρ. Γιανναρά σε επετειακή εκδήλωση στις 24 Μαρτ. 2008 [Αντίλογος από τον Κ. Καλλίμαχο]

244

256

Για την Ελλάδα όλα έδειχναν αισιόδοξα έως το 2008 2-Δ.1 2-Δ.2

Η Ελλάδα έως το 2008: Ιστορία - Πολική - Οικονομία – Δημογραφία., Βικιπαίδεια, Κ. Καλλίμαχος και άρθρο του καθ. Ιωακειμίδη – Σεπτέμβριος του 2010

258

ΟΗΕ: η Ελλάδα του 2000 είναι χώρα αναπτυγμένη και δημοκρατική, Π. Κ. Ιωακειμίδης

261

Η ώρα της κρίσης για την Ελλάδα ήλθε το 2010 2-Ε.1

Η 13η ώρα σήμανε για την Ελλάδα, Kevin Featherstone, 02/5/2010., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος 262

2-Ε.2

Το τέλος του «ελληνικού ονείρου», Αχ. Χεμίκογλου, 25/4/2010., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

264

2-Ε.3

Ένα προφητικό κείμενο του Νίκου Δήμου – δημοσιεύτηκε το 1990 στην «Καθημερινή»

265

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

175

2. ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Γιατί «χρεοκόπησε» η Ελλάδα; 2-ΣΤ.1

Επτά θανάσιμα αμαρτήματα, Στάθης N. Kαλύβας, 02-05-10 ., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

267

2-ΣΤ.2

Ποιος φταίει για τη χρεοκοπία μας; του Γιάννη ΠΡΕΤΕΝΤΕΡΗ–25/04/2010

269

2-ΣΤ.3

Το τίμημα της πελατειακής πολιτικής, Κων/νος Σημίτης, 02-05-10., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

270

2-ΣΤ.4

297,2 δις. Δολάρια το χρέος της Ελλάδας σε ξένες τράπεζες, Δημοσίευμα

271

2-ΣΤ.5

«Εσύ πού ήσουν;» (Η ευθύνη των πολιτών για το χάλι του κράτους) Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

272

Πώς θα σωθεί η Ελλάδα; 2-Ζ.1

Οι άλλοι θέλουν να μας βοηθήσουν. Εμείς θέλουμε; Αλέξης Παπαχελάς, 25/5/2010

274

2-Ζ.2

Πώς θα σωθεί η Ελλάδα – ΕΙΣΑΓΩΓΗ, Νίκος Δήμου, 26/4/2010

275

2-Ζ.3

Η πολιτική διαχείριση της οικονομίας, ΟΜΙΛΙΑ ΑΛΕΚΟΥ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ, 5/4/2010 Επιμέλεια/διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

275

2-Ζ.4

Η μεταμόρφωση της Ελλάδας είναι δυνατή, Στ. Καλύβας, καθηγητής του Yale

282

2-Z.5

Ντέιβις Χανσον: «Οι Έλληνες είναι ηρωικός λαός»., 12 Μαΐου 2010

284

285

2-Η.2

Χρόνια θυσία φέρνει η συμφωνία των Βρυξελλών – ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑ

285

2-Η.3

Τι εννοούν ορισμένοι πολιτικοί μιλώντας για «εθνική κυριαρχία»; Δ. Κ. Ψυχογιός, 8/8/2010

286

2-Η.4

Διακεκριμένοι καθηγητές υπέρ του Προγράμματος λιτότητας

287

2-Η.5

Αν επιστρέψουμε στη δραχμή., Γιάννης Μαρίνος., 30-10-2011

289

2-Η.6

Μαρκ Μαζάουερ: «Η Ελλάδα χρειάζεται σεβασμό και σκληρή αγάπη»

290

2-Η.7

Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος: «Ατενίζουμε με σφίξιμο καρδιάς τα οικονομικά μέτρα»

291

2-Η.1

Απαισιόδοξα σενάρια… 2-Θ.1

Μνημόνιο: η ανώφελη θυσία, του ιστορικού Αντώνη Λιάκου., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

293

2-Θ.2

Αν ήμουν Έλληνας, 28-10-11 του Gabor Steingart, αρχισυντάκτη γερμανικής εφημερίδας

294

2-Ι.1

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Ελληνική παιδεία και κλασικός ουμανισμός (ανθρωπισμός)

296

ΕΚΘΕΣΗ 2 : Μέσω της παιδείας και πώς η διάπλαση δημοκρατικού ενεργού πολίτη

297

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

297

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Ύβρις και Νέμεσις – Η σοφία των Αρχαίων

300

ΕΚΘΕΣΗ : Η αναγκαιότητα της διαφύλαξης και προαγωγής τής πολιτιστικής μας κληρονομιάς

301

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

302

304

Παράδοση: γιατί κινδυνεύει, ποια η αξία της και τι πρέπει να γίνει ώστε να διασωθεί – ΕΚΘΕΣΗ

306

Θέματα και εκθέσεις για τις Πανελλήνιες και τις Παγκύπριες η

2-Ι.2

2-Ι.3Α 2-Ι.3Β

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

176

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Περί Ελληνισμού και ελληνικού έθνους 2-Α. Ελληνισμός και δυτικός πολιτισμός

ΑΡΘΡΟ, Κων. Καλλίμαχος

Δημοσιεύτηκε στην εφημ. ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΣ – 26, 27 & 28 Ιανουαρίου 1999. Συμπληρώθηκε και αναθεωρήθηκε στον Ιανουάριο του 2008

Ο ιδεότυπος του Ελληνισμού* Εισαγωγή: Το δοκίμιο/αναπτυγμένο θέμα, που ακολουθεί, συνιστά μια μεγάλη Θεματική ενότητα η οποία καλύπτει ποικίλα ζητήματα γύρω από τον Ελληνισμό ή Ελληνικό Πολιτισμό, τον Δυτικό Πολιτισμό (και τη σχέση του πρώτου με το δεύτερο), τον ανθρωπισμό και τα κυριότερα προβλήματα της εποχής μας (τις αντιφάσεις της εποχής μας). Σημειώστε, παρακαλώ, ότι εδώ ταυτίζουμε τον «Ελληνισμό» με τον «Ελληνικό Πολιτισμό», τον «Ολυμπισμό», τον «ανθρωπισμό» και γενικότερα με τον υγιή πολιτισμό. Με άλλα λόγια ελληνισμός= ελληνικός πολιτισμός = υγιής πολιτισμός = ανθρωπιστικός ορθολογισμός.

1. ΤΙ ΕΙΝΑΙ «ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ» ; 1.1 Τι είναι Ελληνισμός (το εύρος του όρου)

Συχνά γίνεται λόγος περί Ελληνισμού. Ακούσαμε λόγου

χάρη πως η ανάθεση της ολυμπιάδας του δύο χιλιάδες τέσσερα στην Αθήνα, αποτελεί τιμή για την Ελλάδα και την Κύπρο αλλά και για τον απανταχού Ελληνισμό. Στην προκειμένη περίπτωση η λέξη «Ελληνισμός» έχει κατά κάποιον τρόπο μια δημογραφική χροιά (σημασία) και μας παραπέμπει στο σύνολο τών όπου γης Ελλήνων. Αρκετοί όμως Νεοέλληνες διανοητές αλλά και πάρα πολλοί ξένοι επιστήμονες, λέγοντας «Ελληνισμός» αναφέρονται πρωτίστως στο Ελληνικό έθνος και την αδιάρρηκτη

συνεχή

ιστορική του πορεία, δηλαδή στον Ιστορικό

Ελληνισμό που έχει ως αφετηρία του τον Μυκηναϊκό πολιτισμό και που φτάνει ως τις μέρες μας εκπροσωπούμενος κυρίως από το σύγχρονο ελλαδικό κράτος, τον ακμάζοντα κυπριακό Ελληνισμό και τον ελληνισμό της Διασποράς. 1.2 Το βάθος του όρου «Ελληνισμός»

Εδώ, ο όρος συμπεριλαμβάνει όλα τα πνευματικά δημι-

ουργήματα και τις ηθικές αξίες των Ελλήνων όπως αυτές εκδηλώθηκαν στους κόλπους της Ομηρικής και Κλασικής εποχής και κατόπιν εξακτινώθηκαν και μεταλαμπαδεύτηκαν, χάρη στον Μεγαλέξανδρο, ως τα πέρατα της οικουμένης – με απότοκο την Ελληνιστική εποχή αρχικά και το μεγαλείο του υπερχιλιετούς Βυζαντίου αργότερα. Και δεν είναι από εθνική έπαρση που ορίσαμε, τάχα αυθαίρετα, έτσι τον Ελληνισμό. Εξάλλου πρώτοι (λίγο μετά την Αναγέννηση) οι Ευρωπαίοι επιστήμονες και καλλιτέχνες εντόπισαν την ενότητά του και μερικοί εξέχοντες *

ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ & ΑΥΤΟΚΡΙΤΙΚΗ: Το παρόν κείμενο πρωτοδημοσιεύθηκε με τον τίτλο "Ελληνισμός και Δυτικός

Πολιτισμός" στην εφημερίδα «Ο ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΣ» (26, 27 και 28/1/1999). Λίγους μήνες αργότερα δημοσιεύθηκε και στο περιοδικό που εκδίδεται από το ΓΡΑΦΕΙΟ ΤΥΠΟΥ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ (τεύχος 71, Ιανουάριος – Απρίλιος 1999). Εν συνεχεία τοποθετήθηκε αυτούσιο και στην επίσημη ιστοσελίδα της ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ και από εκεί, μάλλον, αναδημοσιεύτηκε και σε ορισμένες Αθηναϊκές εφημερίδες και σε φοιτητικά περιοδικά. Πάντως, δεν σας κρύβω πως, 12 χρόνια μετά, αισθάνομαι ότι το εν λόγω κείμενο για τον Ελληνισμό αδικεί αρκετά τον σύγχρονο Δυτικό πολιτισμό, του οποίου οι βασικοί πυλώνες είναι ο συνδυασμός ορθολογισμού και ανθρωπισμού. Ως σχολικό κείμενο, βέβαια, είναι αρκετά «βολικό». Μάλλον όμως θα έπρεπε να ξαναγραφεί από εντελώς διαφορετική σκοπιά, δηλ. μέσα από το πρίσμα του διαπολιτισμικού διαλόγου και της αντίστασης στον ενδόμυχο εθνικισμό μας. Σαν τα κείμενα, λόγου χάρη, των Β. Ραφαηλίδη [δες σελ. 192], Δ. Μαρωνίτη [δες σελ. 193] και Νίκου Δήμου [δες σελ. 234]. Στον Νίκο Δήμου, επίσης, ανήκει η πατρότητα του πιο συγκλονιστικού εγκωμίου του υγιούς Ελληνισμού. Διαβάστε το στη σελίδα 211 . ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

177

2. ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Νεοέλληνες ομότεχνοί των (όπως φερ' ειπείν ο ιστορικός Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος ) την υπογράμμισαν με τον διανοητικό τους μόχθο, μόλις στα τέλη τού δεκάτου ενάτου αιώνα.

2. ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΔΥΤΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ 2.1 Σχέση Ελληνισμού και δυτικού πολιτισμού Μέσα σ΄ έναν κόσμο που τείνει προς την οικουμενική ομοιομορφία η οποία είναι βασισμένη στη βιομηχανοποίηση των αγαθών (καταναλωτισμός) και την τυραννία των μαζικών μέσων επικοινωνίας [δες σελ. 595-597] αναρωτιέται κανείς τι θα μπορούσε να πράξει ο Ελληνισμός σήμερα ώστε να δώσει ένα άλλο πρόσωπο στον σύγχρονο δυτικό πολιτισμό. Γιατί αν και ο τελευταίος εδράζεται στις κατακτήσεις του Ελληνικού πνεύματος [δες σελ. 183-186 και 187] εντούτοις παραμένει χωλός. Και τούτο επειδή απ΄ όλο το πολιτιστικό οικοδόμημα των προγόνων μας, κράτησε μονάχα την λογοκρατική μέθοδο σκέψης λησμονώντας πως απώτερος σκοπός της φιλοσοφίας του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, της διδασκαλίας των Πατέρων της Εκκλησίας αλλά και των απομνημονευμάτων του αγνού Μακρυγιάννη, δεν ήταν άλλος από τον ίδιο τον άνθρωπο. Στα δικά μας χώματα προβλήθηκε το ανθρώπινο πρόσωπο ως υπέρτατη αξία [δες και σελ. 204] και όχι το χρήμα. 2.2 Ο Ελληνισμός και η στάση του έναντι της αδιέξοδης δυτικότροπης οικονομικής πρακτικής Σήμερα ο Ελληνισμός καλείται να αναλάβει μια τιτάνια αποστολή: να αποκαταστήσει την στρέβλωση που υπέστησαν τα ελληνικά ιδεώδη από τη δυτικότροπη λογική σκέψη, η οποία είναι εξ ολοκλήρου υποταγμένη στο λεγόμενο παραγωγικό μοντέλο, στο αναπτυξιακό παράδειγμα συγκρότησης των κοινωνιών, δηλαδή στη λογική του κέρδους και μόνον αυτού. Σήμερα ο Ελληνισμός καλείται να προτάξει ένα καινούργιο υπόδειγμα πολιτισμού, δηλαδή μια κοσμοθεωρία εμπνευσμένη από την ανθρωποκεντρική λογική και μια βιοθεωρία που καταφάσκει με το σεβασμό στις ελευθερίες, τα δικαιώματα και την αξιοπρέπεια του ατόμου. Να πείσει ότι το αδυσώπητο κυνήγι του κέρδους και η επενδυτική μονομανία δεν είναι σε θέση να προσφέρουν στους πολίτες την ευδαιμονία, στις κοινωνίες τη δικαιοσύνη, στους λαούς την αρμονική συνύπαρξη και στο περιβάλλον τον πρέποντα σεβασμό. Μονάχα τους κοινωνικούς, πολιτικούς, ιδεολογικούς και εθνικούς ανταγωνισμούς υποδαυλίζουν σε τέτοιο σημείο μάλιστα ώστε να υπονομεύουν θανάσιμα την παγκόσμια ειρήνη καθώς υποθάλπουν τις τοπικές και περιφερειακές συρράξεις. 2.3 Ελληνισμός και δημοκρατικό πολίτευμα Οι Νεοέλληνες, Ελλαδίτες και Κύπριοι, μολονότι μέσα στον εικοστό αιώνα ζήσαμε δυο απανωτούς διχασμούς και εμφύλιους, δυο τραγωδίες, τη Μικρασιατική και την Κυπριακή, και δυο στυγνές δικτατορίες ωστόσο καταφέραμε επιτέλους να οικοδομήσουμε μια πρότυπη Δημοκρατία, (και στην Κύπρο και την Ελλάδα) να περιθάλψουμε τις πληγές του παρελθόντος και να συνειδητοποιήσουμε πως ακόμα και η χειρότερη μορφή δημοκρατικής διακυβέρνησης είναι το καλύτερο πολίτευμα κι ότι σε τελική εξέταση στην Δημοκρατία δεν υπάρχουν αδιέξοδα. Έχουμε λοιπόν ιερό χρέος να καταδείξουμε πως τα κάθε λογής αυταρχικά πολιτεύματα ενέχουν μια βαναυσότητα πέρα για πέρα απαράδεκτη και πως αν κάποτε δυσανασχετούμε με τα τρωτά [δες σελ. 714-718 και 344-348] των συγχρόνων

«Φυσικά και αποδέχομαι την κάποια πολιτισμική συνέχεια του ελληνισμού. Αλλά όχι και ολόκληρη την παπαρρηγοπούλεια άποψη. Σε ορισμένα σημεία σαφώς και υπάρχει αυτή η συνέχεια (...). Θεωρώ τη συνέχεια αυτή ως ένα δυναμικό φαινόμενο με διαφορετικές φάσεις. (..). Το πρόβλημα είναι να μένεις αυτό που είσαι, και αυτό βέβαια συνδυάζεται με την πολιτισμική συνέχεια του ελληνισμού. Με το γεγονός ότι, όταν κατακτήθηκε ο ελληνικός λαός, από τους Ρωμαίους αρχικά είτε αργότερα από τους Τούρκους, είχε εθνική ενότητα και συνείδηση της ενότητας αυτής. Υπήρχε μια λαϊκή ενότητα με τη γλώσσα, με τα ήθη και τα έθιμα, και είχε συνείδηση της ταυτότητάς του αυτής, η οποία του επέτρεψε να αντισταθεί, να αντισταθεί στην απορρόφηση από άλλους λαούς οι οποίοι ήταν κατακτητές του. (...) Η αντίσταση αυτή γίνεται ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της ελληνικής ιστορίας, γιατί ο ελληνισμός είχε αυτή την πορεία για ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα. Δεν ξέρω αν γίνομαι σαφής και δεν θα ήθελα να παρεξηγηθώ, να θεωρηθεί ότι αντιμετωπίζω την ελληνική ιστορία σαν να είμαστε εμείς οι παλικαράδες του κόσμου, ο περιούσιος λαός της ιστορίας. (…) Αυτή η τοποθέτηση κατατείνει στην αποκατάσταση της ενότητας της ελληνικής ιστορικής σκέψης, από τον Παπαρρηγόπουλο μέχρι τη σύγχρονη εποχή, από τη σκέψη του ελληνικού διαφωτισμού και ρομαντισμού μέχρι την αριστερά. Και θα τοποθετηθεί πάνω στην ελληνική ιδιοπροσωπία: «Ο αντιστασιακός χαρακτήρας» διέπει ολόκληρη τη νεοελληνική ιστορία. (...)» ΠΗΓΗ: Απόσπασμα από την προ δεκαετιών συνέντευξη του ιστορικού Νίκου Σβορώνου στο περιοδικό ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΘΕΜΑΤΑ. ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

178

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

κοινοβουλευτικών πολιτευμάτων δεν πρέπει να μεμφόμαστε (κατακρίνουμε) τη Δημοκρατία αλλά διαρκώς να αγωνιζόμαστε για τη βελτίωση των δημοκρατικών θεσμών, δηλαδή για τον συνεχή «εκδημοκρατισμό της Δημοκρατίας» όπως σοφά ελέχθη από έγκριτους πολιτειολόγους [δες σελ.494-495 και 500-502]. 2.4 Ο Ελληνισμός και το κοινωνικό του όραμα Η κοινωνική αλληλεγγύη, δηλαδή ο δεσμός που ενώνει τα άτομα ενός συνόλου αλλά και ευρύτερα η αλληλεγγύη μεταξύ των εθνών, όπως η πολύπλευρη συμπαράσταση των οικονομικά ισχυρών προς τα πτωχά κράτη, είναι άλλη μια σημαντική υπόθεση για την οποία ο Ελληνισμός επιβάλλεται να παλέψει. Είναι ο τομέας στον οποίον αποδεδειγμένα έχει αποτύχει παταγωδώς η κυρίαρχη Δυτική κουλτούρα. Απόδειξη, τα εκατομμύρια των ανθρώπων που λιμοκτονούν στη Λατινική Αμερική, την Αφρική και την Ασία αλλά και τόσα ακόμα που δεινοπαθούν στις πρώην «ανατολικές» χώρες της Ευρώπης. Και απέτυχε επειδή έθεσε ως προτεραιότητα την ευμάρεια του ατόμου και όχι την πνευματική υπόσταση του ανθρώπου. Όμως το δόγμα της ατομικής, και μόνο, οικονομικής ευρωστίας [δες σελ 333-334], σύμφωνα με το οποίο το «έχειν» συνιστά αυτοσκοπό, οδηγεί αναπόφευκτα στην απληστία και τη χλιδή συμπαρασύροντας προς αυτήν την κατεύθυνση και τις κυβερνήσεις οι οποίες λεηλατούν ασύστολα και κατατραυματίζουν ανηλεώς τη γη μας, στο όνομα της «ανάπτυξης» [δες σελ. 530-532, 557-559 και 560-564].

Αντίθετα, η Ορθόδοξη παράδοση ενδιαφέρεται για το ανθρώπινο πρόσωπο και την ψυχική του συγκρότηση. Δεν κατατάσσει τα άτομα σε επιτυχημένους και αποτυχημένους με κριτήριο την εισοδηματική τους κατάσταση, ούτε τα αποξενώνει. Νοιάζεται για την ψυχοπνευματική τους υπόσταση, για τις αρετές του χαρακτήρα τους κοντολογίς για την ανθρωπιά τους όπως αυτή εκδηλώνεται μέσα από τη συμπεριφορά τους προς τον πλησίον. Αν ρίξουμε μια ματιά στις μητροπόλεις των κατά τ΄ άλλα ευνομούμενων και πλουσίων χωρών θα δούμε χιλιάδες αστέγους να κοιμούνται στα πεζοδρόμια μέσα σε χαρτοκούτια, κάτω από ρυπαρά γιοφύρια και μέσα σε εγκαταλειμμένα βρόμικα κτήρια κάτω από άθλιες συνθήκες. Απόκληροι της ζωής, άνεργοι, τοξικομανείς, πόρνες και παιδιά διαλυμένων οικογενειών βρίσκονται κυριολεκτικά πεταμένοι στους πέντε δρόμους και αποτελούν για τους περαστικούς «φυσιολογικό» φαινόμενο. Για τα μέτρα όμως του Ελληνικού πολιτισμού, αυτό το φαινόμενο συνιστά όνειδος. [Δες σελ. 201-202] 2.5 Το ανθρώπινο πρόσωπο του Ελληνισμού

Στην επιστήμη των Διεθνών Σχέσεων συχνά γίνεται λόγος για το χάσμα Βορρά-Νότου [δες σελ. 363-369 και 345-347]. Έχουμε δηλαδή από τη μια μεριά τις πλούσιες βόρειες χώρες κι από την άλλη τις φτωχές και εξαθλιωμένες του Νότου. Και δεν φτάνει που οι τριτοκοσμικές χώρες ταλανίζονται από τη μιζέρια, τον αναλφαβητισμό και τον φανατισμό κάτω από τα αδιάφορα μάτια των ισχυρών της Γης, επιπλέον κατασπαταλούν και το υστέρημα των προϋπολογισμών τους για αγορά πολεμικών εξοπλισμών. Το Πακιστάν για παράδειγμα έχει κατ΄ επανάληψιν καταγγελθεί διεθνώς επειδή ανέχεται τη μαζική καταναγκαστική εργασία των παιδιών σε εξαγωγικές βιοτεχνίες ταπήτων. Την ίδια ώρα ξοδεύει δισεκατομμύρια δολάρια για εξοπλιστικά προγράμματα. Κι ενώ δεν υπάρχει ούτε ένας νουνεχής πολίτης στον κόσμο που να αποδέχεται τις ελεεινές συνθήκες μέσα στις οποίες ζουν τα παιδιά του Τρίτου Κόσμου και να μην κατακρίνει την υποκρισία των ισχυρών, μονάχα η Γιούνισεφ αντιδρά και κανείς δεν την λογαριάζει. Αν όμως αυτός ο μη κυβερνητικός διεθνής οργανισμός –αντί να βασίζεται σε συναισθηματικής χροιάς εκστρατείες διαφώτισης– ενστερνιζόταν την κοσμοθεωρία του Ελληνισμού και τις ηθικές του αξίες και καταδίκαζε την ηθική ακαμψία της Δύσης, αν δηλαδή προσπαθούσε να παιδαγωγήσει την οικουμένη πρώτα κι ύστερα να υποδείξει το σεβασμό στην παιδική ψυχή, τότε αναμφίβολα θα γινόταν περισσότερο αποτελεσματικός. 2.6 Ο Ελληνισμός και το χάσμα Βορρά-Νότου

Θα ήταν ασύγγνωστος ασυγχώρητος αφορισμός, αυθαίρετο συμπέρασμα, να υποθέσουμε πως ο σημερινός δυτικός Πολιτισμός δεν είναι αξιόλογος ή ότι δήθεν είναι συνώνυμο της παρακμής και θέλει γκρέμισμα. Όπως θα ήταν επίσης αφέλεια να υποστηρίξουμε πως ο κόσμος μας είναι ο καλύτερος δυνατός κόσμος. Γι΄ αυτόν ακριβώς το λόγο προτείνουμε τις ανθρωπιστικές αρετές του Ελληνισμού ως το αναγκαίο βάθρο και συμπλήρωμα αλλά ταυτόχρονα και τη μαγιά που θα μεταμορφώσει το δυτικό πολιτιστικό οικοδόμημα σε πόλο έλξης των ανθρωπίνων χαρισμάτων. Τα ιδανικά όμως από μόνα τους δεν 2.7

Οι δυνητικοί φορείς του Ελληνισμού

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

179

2. ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

αρκούν. Απαιτείται και η παρουσία των φορέων που θα τα πιστέψουν και θα τα διακηρύξουν. Με αυτήν την έννοια οι απανταχού σύγχρονοι Έλληνες, δυνητικά είναι και οι προσφορότεροι αγγελιοφόροι του διαχρονικού ελληνικού πνεύματος. Μπορούμε να παίξουμε ρόλο πρωταγωνιστικό σε μια προσπάθεια παγκόσμιας εμβέλειας ενώνοντας τις φωνές μας με τη φωνή όλων των ανθρώπων –από κάθε γωνιά του πλανήτη μας– που οραματίζονται μια εξανθρωπισμένη οικουμένη κι όχι ένα εμπορευματοποιημένο παγκόσμιο χωριό. Σε μια περίοδο όπου οι υψηλοί πνευματικοί σκοποί –όπως η δικαιοσύνη, η αγάπη, και η ευγενής άμιλλα που συναντάμε στο πνεύμα του ολυμπισμού– φαντάζουν σχεδόν ειδυλλιακές προσδοκίες ουτοπιστικού χαρακτήρα, η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή ανέθεσε, προ ετών, τη διοργάνωση της Ολυμπιάδας του 2004 στην Αθήνα. Οι ιθύνοντες γνώριζαν καλά πως αν ήθελαν να περισώσουν κάτι από την αίγλη αυτού του κορυφαίου αθλητικού θεσμού, όφειλαν, έστω προσωρινά, να τον αποεμπορευματοποιήσουν δίνοντας έτσι μιαν άλλη διάσταση σ΄ αυτήν την παγκόσμια εκδήλωση, μια διάσταση πνευματική, βγαλμένη από την παράδοση του Ελληνισμού. Γι΄ αυτό και σύσσωμη η παγκόσμια κοινή γνώμη αγκάλιασε την απόφασή τους εγκωμιάζοντας παράλληλα και την υποδειγματική προετοιμασία της ελληνικής επιτροπής. Επομένως είναι διπλή η νίκη για τον Ελληνισμό: αφενός, δικαιώνονται των προγόνων μας οι αξίες αφετέρου, οι μέχρι εχθές παρεξηγημένοι Νεοέλληνες επωμιζόμαστε την ευθύνη να αποδειχθούμε αυθεντικοί συνεχιστές των ευκλεών προπατόρων μας. 2.8

Οι σημερινοί Έλληνες ως δυνητικοί απόστολοι του Ολυμπισμού

3. Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ Δεν είναι συνεπώς ο Ελληνισμός και τα ιδανικά του

3. Η οικουμενική διάσταση του Ελληνισμού

που θέλουμε να επιβληθούν στον κόσμο για να ικανοποιηθεί τάχατες η εθνική μας ματαιοδοξία ή και η δήθεν σοβινιστική μας λαιμαργία. Είναι η σύγχρονη παγκόσμια κοινωνία που έχει ανάγκη την ιδεολογική παρακαταθήκη του Ελληνισμού για να βοηθήσει κάθε άτομο και κοινωνική ομάδα, κάθε ιδεολογική και θρησκευτική κοινότητα, κάθε κρατική οντότητα και έθνος να ζήσουν με αγαστή σύμπνοια πέρα από την αμάθεια και την καταπίεση, μακριά από το μίσος, τους πολέμους και την "Ύβριν", κοντά στη θαλπωρή της δικαιοσύνης και της άδολης επικοινωνίας, του πραγματικού Πολιτισμού με άλλα λόγια. [Δες σελ. 300-301]

4. ΟΙ ΑΡΝΗΤΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ Αυτή η αποστολή του Ελληνισμού σήμερα κινδυνεύει να μείνει κενός λόγος εξαιτίας κυρίως της περιρρέουσας σχετικοποίησης των πάντων και των διαχρονικών ιδεωδών μαζί. Ισχυρίζονται μερικοί επιφανείς Αγγλοσάξονες διανοητές πως, λίγο πολύ, όλοι οι πολιτισμοί, ανεξάρτητα από τα πρότυπα που προβάλλουν, είναι ισότιμοι και πως ο Ελληνισμός δεν διαθέτει κάποια ιδιαίτερη φυσιογνωμία που να τον καθιστά μοναδικό. Οι παραδόσεις των Ινδιάνων της Αμερικής, των Ζουλού της Αφρικής και των Μαόρι δεν υπολείπονται σε αξία, δεν είναι δηλαδή κατώτερες των παραδόσεων του Ελληνισμού και πως αν σήμερα οι πρώτες θεωρούνται παρακατιανές αυτό οφείλεται στο ότι τα πνευματικά κατορθώματα των Ελλήνων ενσωματώθηκαν στην κυρίαρχη Δυτική κουλτούρα η οποία και τα επέβαλε παντού ετσιθελικά. Είναι συμπτωματική, ισχυρίζονται, η ακτινοβολία του Ελληνισμού και γέννημα της κεφαλαιοκρατικής κοινωνίας. Τώρα που εισήλθαμε αισίως στη μεταβιομηχανική κοινωνία, επισημαίνουν, καιρός να στρέψουμε την προσοχή μας και σε άλλες τοπικές κουλτούρες καθώς οι πιο μεγάλες πολιτείες είναι πια πολυ-πολιτισμικές. Όλο και κάτι θα έχουν να μας δώσουν, καταλήγουν, μόνο που δεν διευκρινίζουν αυτό το «κάτι». 4.1. Οι αμφισβητίες του Ελληνικού πολιτισμού

4.2. Το μεγαλείο του ελληνικού πολιτισμού είναι η αφοσίωσή του στον Άνθρωπο Από ανθρωπολογική σκοπιά, πράγματι, ουδείς δικαιούται να κατατάξει τους εκάστοτε και παντοειδείς πολιτισμούς σε ανώτερους και κατώτερους. Εξάλλου προς την ίδια κατεύθυνση κινείται και η γλωσσολογία η οποία αποφαίνεται κατηγορηματικά πως δεν υπάρχουν πρωτόγονες/ταπεινές και εξελιγμένες/ανώτερες γλώσσες. Κι εμείς με τη σειρά μας αποδεχόμαστε πως δεν υπάρχουν άνθρωποι ανώτεροι και κατώτεροι. Υπάρχουν όμως προσωπικότητες αξιομίμητες και άτομα αξιοκατάκριτα. Ο Σωκράτης, ο Μέγας Βασίλειος, ο Άγιος Αυγουστίνος αλλά και μυριάδες

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

180

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

αφανείς συνοδοιπόροι των, παραμένουν «ες αεί» πρότυπα καθώς με τις πράξεις τους άγγιξαν το ανθρωπιστικό ιδεώδες. Αντίθετα, ο εμπρηστής Ηρόστρατος –που χάριν της υστεροφημίας κατέστρεψε το ναό της Αρτέμιδος– ο Εφιάλτης, ο Ιούδας και τόσοι άλλοι παραδόπιστοι και ματαιόδοξοι επίγονοί των, αντιμετωπίζονται ως παραδείγματα προς αποφυγήν και στιγματίστηκαν για πάντα. Το αυτό ισχύει και για τους πολιτισμούς. Είτε το θέλουμε είτε όχι, απ΄ όλους τους ιστορικούς πολιτισμούς, ο Ελληνικός ήταν ο πρώτος που «έμαθε την οικουμένη να συλλαβίζει το αλφαβητάρι του ανθρωπισμού». Με αυτήν την έννοια υπερέχει των άλλων, επειδή είναι αξιομίμητος και καταφάσκει στην αξία «άνθρωπος». *

Υπάρχουν και εκείνοι που ενώ αποδέχονται συλλήβδην το Ελληνικό Πνεύμα ωστόσο απορρίπτουν τον Ελληνισμό! Αυτού του είδους οι αρνητές του Ελληνισμού, ελλείψει επιχειρημάτων και αποδεικτικών στοιχείων, καταφεύγουν κάποτε και σε φαιδρά τεχνάσματα. Μάλλον αποσκοπούν στο να ικανοποιήσουν τους λεγόμενους αφροκεντριστές –όπως αποκαλούνται οι διανοούμενοι που υπερασπίζονται τα δικαιώματα των μαύρων της Αμερικής με τυφλό πάθος. Γνωρίζουν ότι δεν είναι σε θέση να παραγκωνίσουν το Ελληνικό Υπόδειγμα σε όφελος των πολιτιστικών μορφωμάτων την Αφρικής, και αφού το υιοθέτησαν αποφάσισαν να το βαφτίσουν αφροασιατικό! Αποφαίνονται πως οτιδήποτε παρουσιάζεται σήμερα ως ελληνικό, είναι στην ουσία γέννημα/θρέμμα της Μαύρης ηπείρου. Διατείνονται πως ο Αριστοτέλης και η παρέα του δεν επινόησαν απολύτως τίποτε. Απλώς κατέκλεψαν τις παραδόσεις των λαών της Αφρικής και της Ασίας! Οπότε: η φιλοσοφία και οι επιστήμες γενικότερα, η Δημοκρατία, ο Παρθενώνας και η ελληνική μυθολογία, στα καλά καθούμενα απο-ελληνοποιούνται (αφελληνίζονται) και αυθαίρετα πολιτογραφούνται στην πνευματική παράδοση των Αφρικανικών λαών κι ας διαμαρτύρονται έντονα άπαντες οι έγκριτοι αλλοεθνείς και δικοί μας ελληνιστές, δηλαδή οι μελετητές του Ελληνισμού. Όμως Ελληνισμός χωρίς Έλληνες είναι σα να λέμε Χριστιανισμός δίχως Χριστό. Ας είμαστε όμως συγκαταβατικοί. Εξάλλου στην προκειμένη περίπτωση μάς αρκεί που αναγνωρίζεται το υψηλό ήθος του πολιτισμού μας και η αναγκαιότητά του κι ας προσπαθούν να τον σφετεριστούν ορισμένοι επιτήδειοι χάριν πολιτικών ή άλλων σκοπιμοτήτων. 4.3 Ο Ελληνικός πολιτισμός κατάγεται από την ... Αφρική;

5. ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ 5.1 ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ: Η σημασία της κοσμοθεωρίας του Ελληνισμού σήμερα Βλέπουμε λοιπόν πως ο Ελληνισμός σήμερα μπορεί να συμβάλει στην ανανέωση του Δυτικού τρόπου ζωής εξανθρωπίζοντάς τον περισσότερο. Είναι μια πρόταση ζωής ο Ελληνισμός επειδή με το ρωμαλέο πνεύμα του αγκαλιάζει κάθε πτυχή των ανθρωπίνων κοινωνικών σχέσεων. Στην οικονομία προτείνει την σεισάχθεια και όχι τη βουλιμία. Στην πολιτική υποδεικνύει την πραγματική και όχι την ψευδεπίγραφη Δημοκρατία. Στις διεθνείς σχέσεις εισηγείται τον διάλογο και την εκεχειρία κι όχι τους εξοπλιστικούς ανταγωνισμούς. Στον αθλητισμό προτάσσει την άμιλλα και το πνεύμα του Ολυμπισμού. Στις προσωπικές σχέσεις αναγνωρίζει την σπουδαιότητα της ευπροσηγορίας και την ειλικρίνεια καταδικάζοντας την υποκρισία. Στον καθένα μας χωριστά υποβάλλει το "μηδέν άγαν", δηλαδή την αίσθηση του μέτρου. Την Τέχνη δεν την αντιμετωπίζει ως αποκλειστική υπόθεση των λειτουργών της όπου μεσουρανεί το εγωκεντρικό θέσφατο «η Τέχνη για την Τέχνη» αλλά την θέτει στην υπηρεσία κυριολεκτικά της ψυχαγωγίας των λαών. Εκεί δε, που επιφυλάσσει ξεχωριστή θέση, είναι στην παιδεία καθώς διατρανώνει την αξία της με το σωκρατικό «η αρετή είναι διδακτή». 5.2 ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΑ: Το δίλημμα «Ελληνισμός ή βαρβαρότητα» Συνεπώς ο Ελληνισμός είναι η πυξίδα για όλους τους λαούς, μια κατευθυντήρια ιδέα, ένας κόσμος με όλη τη σημασία της λέξης, δηλαδή στολίδι, έπαινος και τιμή για κάθε άνθρωπο μια και είναι ταυτόσημος με τις πανανθρώπινες αξίες στο σύνολό τους. Είναι συνάμα ο δρόμος προς την αρετή. Μια αισιόδοξη πρόκληση για ολάκερη την οικουμένη που θέτει σε καθημερινή βάση το εξής δίλημμα: πολιτισμός ή βαρβαρότητα; kallimachos@cytanet.com.cy *

Η λατρεία της Μαύρης Ελλάδας – Αφροκεντρική θεωρία: ιδεολογικός μύθος και επιστημονικός λόγος, Θ. Δ. ΠΑΠΑΓΓΕΛΗ, ΤΟ ΒΗΜΑ, 14-06-1998 ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

181

2. ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Η δομή του προηγούμενου κειμένου 2-Α. Ελληνισμός και Δυτικός Πολιτισμός ΠΡΟΛΟΓΟΣ 1.1

Τι είναι "Ελληνισμός";

1.2

Το εύρος του όρου. (Ελληνισμός = Ελληνικός πολιτισμός)

ΚΥΡΙΩΣ ΘΕΜΑ 2.1 Τα τρωτά του δυτικού πολιτισμού και η σχέση του με τον Ελληνισμό (=Ελληνικό Πολιτισμό). [ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΚΑΙ ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ]

2.2 Ο Ελληνισμός και η θέση του απέναντι στην σημερινή αδιέξοδη Δυτική οικονομική πρακτική. [ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ]

2.3 Ο Ελληνισμός και η προσπάθειά του για εξευγενισμό της σημερινής Δημοκρατίας Δυτικού Τύπου. [ΠΟΛΙΤΙΚΗ]

2.4 Το κοινωνικό όραμα του Ελληνισμού σήμερα είναι βασισμένο στην κοινωνική και εθνική αλληλεγγύη. [ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ] 2.5 Το ανθρώπινο πρόσωπο του Ελληνισμού σε αντιδιαστολή με την απρόσωπη αλλοτριωτική μορφή των σημερινών Δυτικών κοινωνιών. [ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ] 2.6 Ο Ελληνισμός και θέση του στο επίκαιρο πρόβλημα του χάσματος μεταξύ του πλούσιου Βορρά και του πτωχού Νότου. [ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ] 2.7 Οι σημερινοί Έλληνες ως αγγελιοφόροι του Ελληνισμού.

[ΦΟΡΕΙΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ]

2.8 Οι σημερινοί Έλληνες ως δυνητικοί απόστολοι του Ολυμπισμού. [ΟΛΥΜΠΙΣΜΟΣ] 3.

Η αξία του Ελληνισμού δεν είναι αποκύημα δήθεν της νοσηρής φαντασίας των Νεοελλήνων. [Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ]

4.1 Οι απόψεις και τα επιχειρήματα εκείνων που αμφισβητούν τα πρωτεία του Ελληνισμού 4.2 Αντίλογος στους αρνητές του Ελληνισμού 4.3. Ελληνισμός κατάγεται από την ... Αφρική, υποστηρίζουν κάποιοι άλλοι... ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ 5.1 ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ: Η σημασία της κοσμοθεωρίας του Ελληνισμού σήμερα. 5.2 ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΑ: Το δίλημμα «Ελληνισμός ή βαρβαρότητα».

2-Α.α Ελληνισμός και δυτικός πολιτισμός – Πύκνωση τού κειμένου 2-Α Σήμερα, στις αρχές 21ου αιώνα, είμαστε μάρτυρες της διαμόρφωσης ενός πολιτισμού κοινού για όλα τα ανεπτυγμένα κράτη τού κόσμου. Το μέγεθος τής προσφοράς και τής σπουδαιότητάς του είναι αναμφισβήτητο καθώς, στα πλαίσια τής ζωής που προσφέρει, εκατομμύρια άνθρωποι έχουν την ευκαιρία να ευτυχήσουν, να ευημερήσουν, να ζήσουν ελεύθερα. Παρ όλα αυτά, όμως, υπάρχουν η ασφυκτική τεχνολογική εξάρτηση, το οικονομικό χάσμα Βορρά/Νότου, η οικολογική ανισορροπία – παραδείγματα τής σκοτεινής όψης τού δυτικού πολιτισμού. Και τι άλλο μπορεί να βελτιώσει αυτήν την κατάσταση, εκτός από την επιστροφή στις αξίες τού ελληνισμού που υπήρξαν πρώτη ύλη για την οικοδόμηση τού δυτικού πολιτισμού, οι ρίζες τού σύγχρονου τρόπου σκέψης; Α.1 Καλός ο σύγχρονος πολιτισμός. Χρειάζεται όμως τον ελληνισμό

Α.2 Τι είναι ελληνισμός και γιατί τον χρειάζεται ο δυτικός πολιτισμός; Πάντως, αναφερόμενοι στον ελληνισμό εννοούμε όχι μόνο το έθνος μας, αλλά κυρίως την πνευματική δημιουργία, τη φιλοσοφική σκέψη, τα ιδεώδη, την ενιαία ιστορία μας από την ομηρική εποχή μέχρι και σήμερα. Ειδικότερα, το πνεύμα τής κλασικής Ελλάδας επηρέασε βαθύτατα την Ευρώπη τής Αναγέννησης και του Διαφωτισμού και μεταλαμπαδεύτηκε σε όλες τις πολιτισμένες και ανεπτυγμένες χώρες τού κόσμου. Σήμερα, μια επιστροφή στα ιδεώδη που διέπουν το

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

182

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

αρχαιοελληνικό πνεύμα, με πρωτεργάτες φυσικά –γιατί όχι, και εμάς τους Έλληνες– θα συντελέσει στον εξανθρωπισμό τού δυτικού πολιτισμού σε όλους τούς τομείς τής ζωής. Β.1 Η πρόταση του ελληνισμού στον τομέα της πολιτικής Κατ' αρχάς, στον πολιτικό τομέα, οφείλουμε να εργαστούμε για να επιτύχουμε τον περαιτέρω «εκδημοκρατισμό τής δημοκρατίας». Να επιδιώξουμε, δηλαδή, την ενίσχυση τών δημοκρατικών θεσμών με βάση την ιδεαλιστική μορφή τής δημοκρατίας, όπως αυτή περιγράφεται με γλαφυρότητα από τον Περικλή στον «Επιτάφιο» του Θουκυδίδη: ύπαρξη κράτους δικαίου με ισότητα όλων απέναντι στον νόμο, αξιοκρατία, κοινωνική δικαιοσύνη, νομιμοφροσύνη αλλά και συμμετοχή, επίσης, όλων μας στα κοινά. Μόνο έτσι θα μπορέσει να υπάρξει δημοκρατία γνήσια και όχι ψευδεπίγραφη. Β.2 Η πρόταση του ελληνισμού στον κοινωνικό τομέα Το πνεύμα τού ελληνισμού έχει πολλά να προσφέρει και στον κοινωνικό τομέα. Συγκεκριμένα, διδάσκει τη σημασία τής αλληλοβοήθειας, της αλληλεγγύης, της ανιδιοτελούς προσφοράς κυρίως μέσα από την παράδοση τής ορθοδοξίας. Διδάσκει ακόμη το σεβασμό προς τον διαφορετικό, την ανοχή, και καταφέρεται ενάντια στην αδιαλλαξία, στο φανατισμό, στις προκαταλήψεις και στις διακρίσεις. Τέλος, ένας άνθρωπος που διαπνέεται από το υγιές πνεύμα τού ορθόδοξου χριστιανισμού (και από παρόμοια φιλάνθρωπα δόγματα) και διακατέχεται από αγάπη προς τον πλησίον, είναι ειλικρινής και έντιμος στις διαπροσωπικές του σχέσεις. Αυτή η στάση ζωής στα πλαίσια τής σύγχρονης κοινωνίας, αν υιοθετηθεί από μια μεγάλη μερίδα τού πληθυσμού, θα μετριάσει, αναμφίβολα, το αίσθημα ηθικής παρακμής και εμπορευματοποίησης τών πάντων που κυριαρχεί σήμερα στα αστικά κέντρα τών πλούσιων εκβιομηχανισμένων χωρών του κόσμου. Β.3 Η πρόταση του ελληνισμού στην οικονομία Επιπλέον, όσο παράδοξο και αν ακούγεται, οι αξίες του ελληνισμού θα μπορούσαν να διαποτίσουν ευεργετικά και την οικονομική ζωή. Σήμερα, δυστυχώς, σε όλους τους τομείς τής οικονομίας επικρατεί η κερδοσκοπία που αποβλέπει, αποκλειστικά και μόνο στην αύξηση τής παραγωγικότητας με οποιοδήποτε κόστος. Εμφανείς είναι οι οδυνηρές επιπτώσεις αυτής της βουλιμίας στο περιβάλλον. Μπορεί όμως να αποφευχθεί μια ενδεχόμενη καταστροφή, εάν εργαστούμε στα πλαίσια του ανθρωπιστικού ελληνισμού που επιτάσσει μια οικονομική ανάπτυξη με ανθρώπινο πρόσωπο, δηλαδή ένα νέο υπόδειγμα οικονομικού πολιτισμού, ο οποίος θέτει ως προτεραιότητα και επίκεντρο τον ίδιο τον άνθρωπο, άρα και το σεβασμό προς στη φύση. Στην αντίθετη περίπτωση, αν δηλαδή, η οικονομία ξεφύγει από αυτό το ανθρωποκεντρικό πλαίσιο και τελικά παραδοθούμε στο έλεος της παγκοσμιοποιημένης κερδοσκοπίας, μόνο δεινά και δυστυχία θα γνωρίσουμε. Β.4 Η πρόταση του ελληνισμού στις διεθνείς σχέσεις Τέλος, το ελληνικό πνεύμα μπορεί να προσφέρει βοήθεια και στο χώρο των διεθνών σχέσεων μέσω των ιδανικών που αναβλύζουν από την παράδοση τού ευ αγωνίζεσθαι, σύμφωνα με την οποία οφείλουμε να ενδιαφερόμαστε για το πώς θα γίνουμε ο ένας καλύτερος από τον άλλον, με αφοσίωση στα ύψιστα ιδανικά τής ειρήνης και της ελευθερίας. Πράγματι, η πίστη στον άνθρωπο και η ανοχή συμβάλλουν ώστε η προσέγγιση και η επικοινωνία των λαών να μην οδηγήσει ούτε σε έξαρση φαινομένων εθνικισμού, ούτε σε ισοπεδωτική αφομοίωση των πολιτισμών, αλλά αντίθετα στη συγκρότηση παγκόσμιας συνείδησης παράλληλης με την εθνική, στη διαμόρφωση, δηλαδή, πνεύματος υγιούς κοσμοπολιτισμού. Παράλληλα, το ελληνογέννητο πνεύμα τού ολυμπισμού προάγει το πνεύμα της εκεχειρίας, κηρύττει τη συναδέλφωση των λαών, ευνοεί το διαπολιτισμικό διάλογο και τη συνεργασία όλων των εθνών υπέρ της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της επίλυσης των διεθνών διενέξεων και της άμβλυνσης της άνισης κατανομής του παγκόσμιου πλούτου.

Εάν, λοιπόν, ο σύγχρονος πολιτισμός τής ανεπτυγμένης Δύσης εμπνευστεί από τις διαχρονικές και οικουμενικές αξίες του αρχαιοελληνικού Διαφωτισμού, τότε οπωσδήποτε θα ζήσουμε σε έναν κόσμο ανθρωπινότερο και δικαιότερο, στα πλαίσια μιας κοινωνίας που θα αγκαλιάζει όλους τούς πολίτες και θα εγγυάται την ευτυχία και ευημερία τους σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής. Μπορεί αυτό, για την ώρα, να φαίνεται όραμα απραγματοποίητο. Είναι όμως ένα απαραίτητο και ελπιδοφόρο ιδανικό, του οποίου, ασφαλώς, η υλοποίηση εναπόκειται στην πίστη, τη θέληση, την επιμονή και την αρετή μας. ΕΠΙΛΟΓΟΣ

kallimachos@cytanet.com.cy ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

183

2. ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

2-Α.1 Ελληνισμός/ελληνική παιδεία και σύγχρονος κόσμος Από το Βιβλίο του Κ. Καλλίμαχου ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΥ, έκδοση 2004-2005 - Αναθεώρηση: Ιανουάριος 2011 Άραγε τι είναι ελληνισμός; Από δημογραφική σκοπιά, ελληνισμός είναι οι όπου γης Έλληνες. Μιλώντας όμως ιστορικά, Ελληνισμός είναι το ελληνικό έθνος και η συνεχής ιστορική του πορεία, το οποίο εκπροσωπείται από το σύγχρονο ελλαδικό κράτος, τον ακμάζοντα κυπριακό Ελληνισμό και τον Ελληνισμό της Διασποράς. Ο όρος, πρωτίστως, συμπεριλαμβάνει όλα τα πνευματικά δημιουργήματα και τις ηθικές αξίες των Ελλήνων, όπως αυτές σφυρηλατήθηκαν σε διάφορες φάσεις της ιστορίας τους και έφτασαν στο σύγχρονο κόσμο, κυρίως μέσω τής φωτισμένης Ευρώπης, κατά την Αναγέννηση και το Διαφωτισμό. Α.1

Τι είναι ελληνισμός;

Ο κόσμος μας σήμερα τείνει στην παγκοσμιοποίηση η οποία κατατρύχεται (κυριαρχείται) από τον ακόρεστο καταναλωτισμό, τη ματαιόδοξη διαφήμιση και την αυθαιρεσία των ΜΜΕ. Τι μπορεί, ωστόσο, να πράξει ο ελληνισμός απέναντι σε αυτόν τον κυρίαρχο δυτικό πολιτισμό; Ο τελευταίος (δηλαδή ο κυρίαρχος δυτικός πολιτισμός) αν και έχει τις βάσεις του στην καρδιά τού ελληνικού πολιτισμού (η οποία είναι ο ανθρωπιστικός ορθολογισμός), ωστόσο (ο δυτικός πολιτισμός) καταγγέλλεται ότι έδωσε περισσότερη έμφαση στον οικονομικό ορθολογισμό και λιγότερο στον ανθρωπισμό. Γι’ αυτό η ανθρωπότητα καλείται σήμερα να αποκαταστήσει την αλλοίωση που υπέστησαν τα ελληνικά ιδεώδη από τη δυτικότροπη λογική σκέψη, η οποία είναι υποταγμένη στο «παραγωγικό μοντέλο», δηλαδή στο αναπτυξιακό παράδειγμα συγκρότησης των κοινωνιών που έχει ως προτεραιότητά του τη λογική του κέρδους και μόνον αυτού. Καλείται (η ανθρωπότητα) να συνδυάσει την οικονομική ανάπτυξη με την ανθρωποκεντρική λογική, το σεβασμό στις ελευθερίες, τα δικαιώματα και την αξιοπρέπεια του ατόμου. Μόνον έτσι θα επιτευχθούν η αρμονική συνύπαρξη των λαών και ο σεβασμός προς στο περιβάλλον. Α.2

Σχέση ελληνισμού και σύγχρονου πολιτισμού – Το καθήκον της ανθρωπότητας

Σήμερα, στις αρχές 21ου αιώνα, είμαστε μάρτυρες της διαμόρφωσης ενός πολιτισμού κοινού για όλα τα ανεπτυγμένα κράτη τού κόσμου. Εννοείται, πως το μέγεθος τής προσφοράς και τής σπουδαιότητάς του είναι αναμφισβήτητο καθώς, στα πλαίσια τής ζωής που προσφέρει, εκατομμύρια άνθρωποι έχουν την ευκαιρία να ευτυχήσουν, να ευημερήσουν, να ζήσουν ελεύθερα. Παρ όλα αυτά, υπάρχουν η ασφυκτική τεχνολογική εξάρτηση, το οικονομικό χάσμα Βορρά/Νότου, η οικολογική ανισορροπία – παραδείγματα τής σκοτεινής όψης τού δυτικού πολιτισμού. Και τι άλλο μπορεί να βελτιώσει αυτήν την κατάσταση, εκτός από την επιστροφή στις αξίες τού ελληνισμού οι οποίες υπήρξαν η πρώτη ύλη για την οικοδόμηση τού δυτικού πολιτισμού, οι ρίζες τού σύγχρονου τρόπου σκέψης; Α.3 (Α1+Α2) Καλός ο σύγχρονος πολιτισμός. Χρειάζεται όμως τον ελληνισμό

Β.1/α Η πολιτική οικονομία του Ελληνισμού: το χρήμα μέσον και όχι αυτοσκοπός Όραμα του Ελληνισμού δεν είναι ούτε φτώχεια ούτε η απάρνηση του πλούτου και των ανέσεων. Άλλωστε, η πενία (φτώχεια) είναι καταστροφική αφού, ως γνωστόν, «όταν μπαίνει από την πόρτα, η ευτυχία φεύγει από το παράθυρο». Σωστά, λοιπόν, ο Ελληνισμός θεωρεί την οικονομική ανάπτυξη ως απαραίτητο θεμέλιο και μέσον (όχι αυτοσκοπό), επειδή μας προσφέρει απλόχερα ευκαιρίες για πολιτισμική ανάπτυξη, γνήσια ψυχαγωγία και κατ’ επέκταση ευτυχία. Γνήσιο παράδειγμα ευημερούσης συνασπισμένης ενότητας κρατών είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση, της οποίας οι χώρες ευημερούν, διότι απολαμβάνουν ποιοτικές συγκοινωνίες, επικοινωνίες, κοινωνικές υπηρεσίες, ασφάλεια, υγεία και εκπαίδευση. Γι΄ αυτό και ο ελληνισμός προτείνει, σε συνδυασμό με την οικονομική ανάπτυξη τού κόσμου μας, να μαχόμαστε και για την πνευματική του ανάπτυξη, δηλαδή για την καλλιέργεια του σώματος και του πνεύματος, των Τεχνών, των Γραμμάτων και των Επιστημών, μιας και ο άνθρωπος αποτελεί ψυχοσωματική οντότητα.

Όσο, λοιπόν, παράδοξο και αν ακούγεται, οι αξίες του ελληνισμού θα μπορούσαν να διαποτίσουν ευεργετικά και την οικονομική ζωή. Σήμερα, εξάλλου, σε όλους τους τομείς τής οικονομίας επικρατεί η κερδοσκοπία που αποβλέπει, αποκλειστικά και μόνο στην αύξηση τής παραγωγικότητας με οποιοδήποτε κόστος. Εμφανείς είναι οι οδυνηρές επιπτώσεις αυτής της βουλιμίας στο περιβάλλον. Μπορεί όμως να αποφευχθεί μια ενδεχόμενη καταστροφή, εάν εργαστούμε στα πλαίσια του ανθρωπιστικού ελληνισμού που επιτάσσει μια οικονομική ανάπτυξη με ανθρώπινο πρόσωπο, δηλαδή ένα νέο υπόδειγμα οικονομικού πολιτισμού, ο οποίος θέτει ως προτεραιότητα και επίκεντρο τον ίδιο τον άνθρωπο, άρα και το σεβασμό προς στη φύση. Στην αντίθετη περίπτωση, αν δηλαδή, η οικονομία ξεφύγει από αυτό το ανθρωποκεντρικό πλαίσιο και τελικά παραδοθούμε στο έλεος της παγκοσμιοποιημένης κερδοσκοπίας, μόνο δεινά και δυστυχία θα γνωρίσουμε. Β.1/β Η πρόταση του ελληνισμού στην οικονομία

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

184

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Β.2 Το πολιτισμικό όραμα του Ελληνισμού: εκδημοκρατισμός, εκσυγχρονισμός και εξανθρωπισμός Σύμφωνα με την ορθολογική παράδοση του Ελληνισμού, κάθε σύγχρονη κοινωνία που θέλει να σέβεται τον εαυτό της, οφείλει να βασίζεται σε τρεις πυλώνες/αρχές: στις αξίες του εκδημοκρατισμού, του εκσυγχρονισμού και του ανθρωπισμού.

Η πρώτη αρχή, ο διαρκής εκδημοκρατισμός όλων των κοινωνικών θεσμών, αποβλέπει σε μια δίκαιη κοινωνία, σε μια κοινωνία όσο περισσότερο γίνεται «αταξική», δηλαδή ένα σύστημα που ούτε τους οικονομικά προνομιούχους πολίτες ευνοεί, ούτε τους οικονομικά ασθενέστερους παραμελεί. Αυτό βέβαια προϋποθέτει την υλοποίηση των «Ίσων Ευκαιριών» (στην εργασία, στην εκπαίδευση, παντού) η οποία πρέπει να συνοδεύεται και από έναν αντίστοιχο φιλελευθερισμό στα ήθη, στους κοινωνικούς θεσμούς, στην εξουσία και τα όργανά της, με στόχο την πάταξη του κοινωνικού αποκλεισμού και την αλληλεγγύη προς τις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες κι εκείνες που βιώνουν τον ρατσιστικό κοινωνικό στιγματισμό (π.χ. φτωχοί, μετανάστες και ομοφυλόφιλοι). Β.2α Η αρχή του εκδημοκρατισμού

Ο δεύτερος πυλώνας, ο εκσυγχρονισμός, βοηθάει τις κοινωνίες να αντιλαμβάνονται ότι ο χρόνος τρέχει και μαζί του τα γεγονότα, οι εξελίξεις και τα δεδομένα. Οπότε πρέπει να υπάρχει ανάλογη προσαρμογή σε όλους τους τομείς (οικονομία, κοινωνία, διοίκηση, παιδεία, πολιτική, ιδεολογίες και κόμματα) έτσι ώστε να μπορούμε να ανταποκρινόμαστε αποτελεσματικά στις απαιτήσεις των νέων συνθηκών ζωής, όσο πιο παραγωγικά και ανθρωπιστικά μπορούμε. [Περισσότερα, στη σελ. 188] Β.2β Η αρχή του εκσυγχρονισμού

Η αρχή του περαιτέρω εξανθρωπισμού μας Τέλος, κατά το πνεύμα του Ελληνισμού, ο πυλώνας του ανθρωπισμού είναι συνυφασμένος με την αποστολή των πνευματικών ανθρώπων, η οποία παραμένει ίδια κι απαράλλακτη από την εποχή του διαφωτιστή, μαχητικού φιλοσόφου και έντιμου πολίτη, Σωκράτη. Καθήκον τους ήταν, είναι και θα είναι να ενσταλάζουν στη νεολαία τις δυσεύρετες διαχρονικές, ηθικές και εθνικές αξίες, όπως είναι η αγάπη, η ανιδιοτέλεια και ο πατριωτισμός και η συμπαράσταση προς τους αδύναμους πάσης φύσεως και κοινωνικής ομάδας, όχι μόνο με λόγια (Τέχνες, Γράμματα και Επιστήμες) αλλά και με έργα, δηλαδή με το παράδειγμά τους. Άλλωστε, αυτού του είδους οι διανοούμενοι και οι καλλιτέχνες συνιστούν τα γνήσια πρότυπα που χρειάζεται ο σύγχρονος κόσμος, τα οποία δυστυχώς όλο και λιγότερο επιτρέπουμε να φωλιάζουν στο τεχνοκρατικό μυαλό και τη φειδωλή καρδιά μας. Β.2γ

Β.3/α Το πολιτικό όραμα του Ελληνισμού: δημοκρατία και ανθρώπινα δικαιώματα Ο Ελληνισμός έχει, επίσης, συγκεκριμένο όραμα και για την ομαλή και συναινετική πολιτική ζωή. Το σύγχρονο αντιπροσωπευτικό δημοκρατικό πολίτευμα, που έχει τις ρίζες του στην αρχαιοελληνική άμεση δημοκρατία, εγγυάται την ομαλή εναλλαγή των κομμάτων στην εξουσία. Η αρχή της διάκρισης των εξουσιών εξουδετερώνει τις απόπειρες για κατάχρηση εξουσίας και έτσι υπό την σκέπη ενός κράτους δικαίου, οι πολίτες μπορούν να απολαμβάνουν ανεμπόδιστα τα δικαιώματα της ζωής, της ελευθερίας, της περιουσίας, του «εκλέγειν και εκλέγεσθαι», της ελεύθερης έκφρασης, διακίνησης και ασφάλειας, κάτι που δεν υπάρχει σε αυταρχικά πολιτεύματα, αφού αυτά εμπλέκονται σε κάθε είδος θηριωδίας σε βάρος των πολιτών (φυλακίσεις, βασανιστήρια, εξαφανίσεις και κατατρομοκράτηση). Β.3/β Η πρόταση του ελληνισμού στον τομέα της πολιτικής Με άλλα λόγια, στον πολιτικό τομέα, οφείλουμε να εργαστούμε για να επιτύχουμε τον περαιτέρω «εκδημοκρατισμό τής δημοκρατίας». Να επιδιώξουμε, δηλαδή, την ενίσχυση τών δημοκρατικών θεσμών με βάση την ιδεαλιστική μορφή τής δημοκρατίας, όπως αυτή περιγράφεται με γλαφυρότητα από τον Περικλή στον «Επιτάφιο» του Θουκυδίδη: ύπαρξη κράτους δικαίου με ισότητα όλων απέναντι στον νόμο, αξιοκρατία, κοινωνική δικαιοσύνη, νομιμοφροσύνη αλλά και συμμετοχή, επίσης, όλων μας στα κοινά. Μόνο έτσι θα μπορέσει να υπάρξει δημοκρατία γνήσια και όχι ψευδεπίγραφη. Β.4/α Η πρόταση του ελληνισμού στις διεθνείς σχέσεις Παράλληλα, το ελληνικό πνεύμα μπορεί να προσφέρει βοήθεια και στο χώρο των διεθνών σχέσεων μέσω των ιδανικών που αναβλύζουν από την παράδοση τού ευ αγωνίζεσθαι, σύμφωνα με την οποία οφείλουμε να ενδιαφερόμαστε για το πώς θα γίνουμε ο ένας καλύτερος από τον άλλον, με αφοσίωση στα ύψιστα ιδανικά τής ειρήνης και της ελευθερίας. Πράγματι, η πίστη στον άνθρωπο και η ανοχή συμβάλλουν ώστε η προσέγγιση και η επικοινωνία των λαών να μην οδηγήσει ούτε σε έξαρση φαινομένων εθνικισμού, ούτε σε ισοπεδωτική αφομοίωση των πολιτισμών, αλλά αντίθετα στη συγκρότηση παγκόσμιας συνείδησης παράλληλης με την εθνική, στη διαμόρφωση, δηλαδή, πνεύματος υγιούς κοσμοπολιτισμού. Παράλληλα, το ελληνογέννητο πνεύμα τού ολυμπισμού προάγει το πνεύμα της εκεχειρίας, κηρύττει τη συναδέλφωση των λαών, ευνοεί το διαπολιτισμικό διάλογο και τη συνεργασία όλων των εθνών υπέρ της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της επίλυσης των διεθνών διενέξεων και της άμβλυνσης της άνισης κατανομής του παγκόσμιου πλούτου.

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

185

2. ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Η κυρίαρχη δυτική κουλτούρα έχει αποτύχει παταγωδώς στο ζήτημα της πολύπλευρης συμπαράστασης των οικονομικά ισχυρών προς τα φτωχά κράτη, εξού και το χάσμα Βορρά-Νότου, της διάστασης (απόστασης) δηλαδή, που υπάρχει ανάμεσα στις πλούσιες χώρες του βορείου ημισφαιρίου και στις φτωχές του νοτίου. Για να συνειδητοποιήσουμε την έκταση του προβλήματος, αρκεί να θυμηθούμε ότι δύο δισεκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο δεν έχουν πρόσβαση σε τρεχούμενο νερό. Το πνεύμα του Ελληνισμού εξεγείρεται μπροστά σε μια τέτοια γενικευμένη αναισθησία και πιέζει τη φιλάνθρωπη οικουμένη να παλέψει για την κοινωνική αλληλεγγύη, αλλά και ευρύτερα για την αλληλεγγύη μεταξύ των εθνών. Βοηθάει τις αληθινά καλλιεργημένες κοινωνίες να θυμούνται ότι ο άκρατος ατομικισμός είναι απαράδεκτος, καθώς συνιστά πηγή κοινωνικής δυστυχίας, εγκληματικότητας, τρομοκρατίας, εχθρότητας και πολέμων. Παράλληλα, το πνεύμα τού Ολυμπισμού και της ευγενούς άμιλλας, της εκεχειρίας και του φιλειρηνισμού συνιστά την ασφαλή οδό για την ύφεση στους εξοπλισμούς και τη διάδοση της ειρήνης στα πέρατα της οικουμένης. Β.4/β Ο Ελληνισμός και το χάσμα Βορρά-Νότου

Β.5 Το ιδεώδες του Ολυμπισμού Ειδικότερα, οι Ολυμπιακοί Αγώνες γεννήθηκαν στην Ελλάδα πριν είκοσι έξι αιώνες και αναβίωσαν στην Αθήνα το 1896. Σήμερα, οι Ολυμπιακοί ανήκουν στην ανθρωπότητα –κάθε διοργανώτρια πόλη και χώρα δίνει τη δική της πολιτισμική χροιά και χαρακτήρα στους σύγχρονους Αγώνες. Η παγκοσμιότητα των Αγώνων εκφράζεται μέσα από τα Ολυμπιακά Ιδεώδη, που είναι κατανοητά σε όλες τις χώρες του κόσμου. Τα Ιδεώδη αυτά γεννήθηκαν στην Ελλάδα και διατηρούνται ζωντανά μέσα από τα ελληνικά, αλλά και παγκόσμια σύμβολά τους: την Αρχαία Ολυμπία, την Ολυμπιακή Φλόγα και τον Μαραθώνιο, που διατρανώνουν από τα βάθη των αιώνων το ιδεώδες του «ευ αγωνίζεσθαι», την ισόρροπη άσκηση σώματος και πνεύματος (νους υγιής εν σώματι υγιεί), την πίστη στην ειρήνη, την ισότητα και την αδελφοσύνη.

Ο ελληνικός πολιτισμός μας δίδαξε ότι μέσα από την αρμονική άθληση χαιρόμαστε την αρμονική συμβίωση σώματος και ψυχής. Απολαμβάνουμε το αισθητικό αποτέλεσμα ενός αρμονικού σώματος που υπακούει με ακρίβεια στις επιταγές του νου. Η επίτευξη του αποτελέσματος, δηλαδή η νίκη επί του αντιπάλου, είναι, βέβαια, γεγονός σημαντικό. Προέχει όμως η συνύπαρξη παιδείας και αθλητισμού. Αυτά, ήταν τα ζητούμενα της αρχαίας εποχής, σε θεωρητικό επίπεδο. Έτσι θα έπρεπε να είναι και σήμερα. Όμως έναν αιώνα μετά την αναβίωση των Ολυμπιακών αγώνων, τα πράγματα έχουν οδηγηθεί πια σε άλλους δρόμους. Η εμπορευματοποίηση των Αγώνων, η χρήση αναβολικών και η εμπλοκή μεγάλων εταιριών ως χορηγοί των αθλητών, έχουν αλλάξει το γράμμα και το πνεύμα των Αγώνων και θα ήταν κρίμα εάν αποδεχόμασταν αυτήν την εξέλιξη αδιαμαρτύρητα. Γ. Κορυφαία αποστολή του Ελληνισμού η Ελληνική παιδεία, ο ανθρωπιστικός ορθολογισμός Αναμφίβολα, κορυφαία αποστολή του Ελληνισμού είναι να προικίσει όλον τον κόσμο με το αγαθό της παιδείας, δηλαδή της ορθολογικής και ανθρωπιστικής καλλιέργειας του πολίτη/ανθρώπου. Αυτή είναι η γνήσια «ελληνική παιδεία».

Αυτού του είδους η ελληνική παιδεία (και όχι η στενόκαρδη και εθνικιστική νοοτροπία) προσφέρει κριτική σκέψη, προσόν απαραίτητο για να μπορέσει κανείς να επιβιώσει στην κοινωνία της καταιγιστικής πληροφορίας, της ακαριαίας επικοινωνίας και της συνακόλουθης «εικονικής» πραγματικότητας. Καθιστά το άτομο ικανό να ξεχωρίζει την πληροφόρηση από την παραπληροφόρηση, το ουσιώδες από το επουσιώδες, τη χρήση από την κατάχρηση και το βλαβερό από το ωφέλιμο. Πρόκειται για την ικανότητα του ανθρώπου να κρίνει σωστά και να στοχάζεται σοφά, να αντιστέκεται στην ιδιοτέλεια, την προσποίηση, την ψευτιά, την εγωπάθεια, τον φανατισμό και την απανθρωπιά γενικώς. Συμβάλλει, βεβαίως και στην επαγγελματική και κοινωνική καταξίωσή μας, όπως και στην άμβλυνση της κοινωνικής παθογένειας (εγκληματικότητα, ρατσισμός, ναρκωτικά κλπ), η οποία (άμβλυνση), σε συνδυασμό με υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις, συνιστούν την κατάλληλη βάση για να εδραιωθεί η προσωπική αλλά και η κοινωνική ευδαιμονία. Γ.1 Η Ελληνική παιδεία ως κριτική σκέψη

Η γνήσια Ελληνική παιδεία αποτελεί το καταλληλότερο αντίδοτο απέναντι στη διαδεδομένη αυθαιρεσία των ΜΜΕ. Βοηθάει τον υποψιασμένο δέκτη των ΜΜΕ, δηλαδή τον κριτικά σκεπτόμενο πολίτη, να μην ξεγελιέται εύκολα, αφού του παρέχει την ευχέρεια να διυλίζει όσα βλέπει, ακούει, διαβάζει και παρακολουθεί. Συνεπώς δεν είναι εύκολο να υποκύψει στις σειρήνες της διαφήμισης και να μεταμορφωθεί σε ένα τυφλό και άβουλο καταναλωτή. Ούτε πέφτει θύμα της ύπουλης διαφήμισης, της προπαγάνδας και της παραπληροφόρησης, μιας και μπορεί να ξεχωρίσει τις γνήσιες ανάγκες από τις πλαστές, την είδηση από το σχόλιο και το αληθοφανές από το πραγματικό γεγονός. Γ.2 Η Ελληνική παιδεία εναντιώνεται στην αυθαιρεσία των ΜΜΕ

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

186

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Γ.3 Ο Ελληνισμός ενάντια σε κάθε μορφή φανατισμού Σε μια περίοδο όπου η αλλοτρίωση και η μαζοποίηση κυριαρχούν, ο ελληνισμός καλείται να συμβάλει μέσα από τις παραδόσεις του στην εξάπλωση του διαπολιτισμικού διαλόγου, με στόχο την απαλλαγή από τον όποιο φανατισμένο ανορθολογισμό. Μέριμνά του είναι η αφοσίωση στον φωτισμό των ανθρωπίνων ψυχών και ο πόλεμος ενάντια στα μικρόβια του ρατσισμού, του φανατισμού και της ξενοφοβίας, ώστε να μάθουμε να συνδιαλεγόμαστε με τους αλλόδοξους και όχι να τους αποστρεφόμαστε. Διδάσκει ότι η απάνθρωπη θεωρία που υποστηρίζει πως υπάρχουν άνθρωποι ανώτεροι και κατώτεροι είναι απολύτως εσφαλμένη και εγκληματική. Επιδίωξη του Ελληνισμού είναι η αναγνώριση της διαφορετικότητας των αλλοδαπών, αλλοεθνών και αλλοθρήσκων, δηλαδή η εμπέδωση του πολιτισμικού πλουραλισμού (του πολυπολιτισμού). Ο τελευταίος διατρανώνει (διακηρύσσει) ότι ο καθένας έχει το δικαίωμα να αναδεικνύει την ιδιαιτερότητά του, να γνωρίζει τον εαυτό του και τις ρίζες του, να προσδιορίζει και να επιλέξει την ταυτότητά του μέσα στα πλαίσια των δημοκρατικών κανόνων. Υπογραμμίζεται, έτσι, η σημαντική προσφορά όλων των διαφορετικών λαών στον εμπλουτισμό, στην ανανέωση του πολιτισμού, των γνώσεων και των παραδόσεων. Προωθώντας, λοιπόν, ο Ελληνισμός τον διαπολιτισμικό διάλογο, μπορούμε να αισιοδοξούμε για το μέλλον της ειρηνικής συνύπαρξης ομάδων και λαών και τη βαθύτερη κατανόηση των κοινών στόχων και ονείρων που έχουν οι άνθρωποι αυτού του πλανήτη για δημιουργία, πολιτισμό και αλληλογνωριμία. Γ.4 Ελληνισμός και περιβαλλοντική αγωγή Το περιβάλλον έχει αναδειχθεί σε μείζον θέμα προβληματισμού τις τελευταίες δεκαετίες. Επόμενο ήταν να κληθεί κι εδώ ο ελληνισμός να διαδραματίσει το διαφωτιστικό του ρόλο, κάτι που αφορά κυρίως την επέκταση της ανθρωπιστικής μας ευαισθησίας προς το περιβάλλον και το ζωικό βασίλειο, μέσω της περιβαλλοντικής αγωγής. Αυτή αποσκοπεί στη σωτηρία του πλανήτη μας, αφού διδάσκει πως για να αποδώσει η περιβαλλοντική συνείδηση, δεν πρέπει να εξαντλείται σε μια εργαστηριακή παρακολούθηση, αποκομμένη από την πραγματικότητα. Αντίθετα, επιβάλλεται να οδηγεί μικρούς και μεγάλους σε δράση με οργανωμένες επισκέψεις ακόμα και με ενεργή συμμετοχή σε δενδροφυτεύσεις και στην προστασία απειλούμενων ζώων. Η περιβαλλοντική εκπαίδευση συνδέεται με τη διεπιστημονική μελέτη των περιβαλλοντικών ζητημάτων και προβλέπει την εκπόνηση εργασιών, τη διοργάνωση συνεδρίων και τη συμμετοχή σε δημόσιες συζητήσεις και πρωτοβουλίες των πολιτών, με την αρωγή πάσης φύσεως ραδιοφωνικών, τηλεοπτικών και διαδικτυακών παραγωγών.

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες ήταν εκδήλωση πραγματικού πολιτισμού, αφού οι αθλητές δεν αγωνίζονταν για χρήμα και αμοιβές, αλλά μοναδικό έπαθλο κάθε αγώνα ήταν ένας κότινος, ένα κλαδί αγριελιάς. Και αυτό ακριβώς, αποτελούσε την ειδοποιό διαφορά ανάμεσα στους Έλληνες της εποχής και στους γείτονές τους. Διαφορά, που ανακάλυψε έκπληκτος ο Πέρσης στρατηγός Τριτανχαίμης, όταν ύστερα από την ελληνική νίκη στο Αρτεμίσιο (480 π.Χ) άκουσε πως οι Έλληνες αγωνίζονται στην Ολυμπία μόνο για ένα δάφνινο στεφάνι. Λέγεται πως τότε ένας στρατηγός είπε στον αρχιστράτηγό του Μαρδόνιο: «Αλίμονο, Μαρδόνιε, με ποιους ανθρώπους μας έφερες να πολεμήσουμε, που δεν αγωνίζονται για χρήματα αλλά για την αρετή!». Και όπως σημειώνει ο Πλωρίτης, αυτή η αρετή η αριστεία, όχι μόνο η σωματική, αλλά προπάντων η ηθική και πνευματική και πολιτική ήταν το μέγα «δέον» των Ελλήνων. Γ.5 Αγώνας για υπερίσχυση των ανθρωπιστικών ιδεωδών μέσω της ολυμπιακής παιδείας/αρετής

Επίλογος/ανακεφαλαίωση: αδιαμφισβήτητη η συνεισφορά του Ελληνισμού στον σύγχρονο κόσμο Εν κατακλείδι, ο Ελληνισμός μπορεί να συμβάλει στην ανανέωση του Δυτικού τρόπου ζωής εξανθρωπίζοντάς τον περισσότερο. Είναι μια πρόταση ζωής ο Ελληνισμός επειδή με το ρωμαλέο πνεύμα του αγκαλιάζει κάθε πτυχή των ανθρωπίνων κοινωνικών σχέσεων. Στην οικονομία προτείνει την σεισάχθεια, δηλαδή την κοινωνική δικαιοσύνη και όχι τη βουλιμία, την αρπακτικότητα και την εκμετάλλευση. Στην πολιτική υποδεικνύει την πραγματική δημοκρατία και όχι την ψευδεπίγραφη. Στις διεθνείς σχέσεις εισηγείται τον διάλογο και την εκεχειρία και όχι τους εξοπλιστικούς ανταγωνισμούς. Στον αθλητισμό προτάσσει την άμιλλα και το πνεύμα του Ολυμπισμού. Στις διαπροσωπικές σχέσεις αναγνωρίζει τη σπουδαιότητα της ευπροσηγορίας (της καταδεκτικότητας και όχι της υπεροψίας) και την ειλικρίνεια, καταδικάζοντας την υποκρισία. Στον καθένα μας χωριστά υποβάλλει την αίσθηση του μέτρου γι΄ αυτό και την Τέχνη δεν την αντιμετωπίζει ως αποκλειστική υπόθεση των λειτουργών της («η Τέχνη για την Τέχνη»), αλλά τη θέτει στην υπηρεσία κυριολεκτικά της ψυχαγωγίας των λαών. Εκεί δε, που επιφυλάσσει ξεχωριστή θέση είναι στην παιδεία, καθώς διατρανώνει την αξία της εμμένοντας με πάθος στην αρχή πως «η αρετή είναι διδακτή».

kallimachos@cytanet.com.cy

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

187

2. ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

2-Α.1.α Αρχαιοελληνική σκέψη και Διαφωτισμός, Προγονολατρία και αρχαιοελληνικό “παράδειγμα” Ι. Ν. Μαρκόπουλος – Ανασύσταση: Κ. Καλλίμαχος 1. Αρχαιοελληνική σκέψη και Διαφωτισμός: δύο καθοριστικές περίοδοι στην ιστορία των ιδεών Στην ιστορία των ιδεών και στην ανάπτυξη της επιστημονικής γνώσης εύκολα μπορεί να διακρίνει κανείς, πέρα από τους διάφορους μηχανισμούς εξέλιξης και τις αναπτυξιακές δομές της επιστήμης, δύο καθοριστικές περιόδους: την περίοδο της αρχαίας ελληνικής σκέψης, που αρχίζει τον 6ο αιώνα π.Χ., και την περίοδο του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, τον 18ο αιώνα. Οι δύο αυτές περίοδοι, παρά τις μεταξύ τους διαφορές, εμφανίζουν συγχρόνως και ορισμένες πολύ χαρακτηριστικές ομοιότητες. 1.1 Κοινό τους γνώρισμα: η ρήξη με το παρελθόν μέσω μιας ελεύθερης ορθολογικής σκέψης Πράγματι, τόσο η αρχαιοελληνική φιλοσοφία και επιστήμη με τις κοσμολογικές και ανθρωπολογικές συνιστώσες της όσο και ο Διαφωτισμός εμφανίζουν κοινά χαρακτηριστικά γνωρίσματα, που έδωσαν και στις δύο περιπτώσεις ισχυρή ώθηση στην ανθρώπινη σκέψη. Κοινό ουσιαστικό γνώρισμα και των δύο περιόδων είναι οπωσδήποτε η ρήξη με το παρελθόν, που εκδηλώνεται μέσα από μια ελεύθερη ορθολογική σκέψη πάνω στη φύση του κόσμου, μέσα από μια σκέψη που επιθυμεί να απελευθερωθεί από προηγούμενες μυθικές κοσμοεικόνες και θρησκευτικά κοσμοείδωλα, από προλήψεις και ανορθόλογες προκαταλήψεις. 1.2 Πρακτικά αυτό σήμαινε: απόρριψη κάθε αυθεντίας και διάθεση για ατομική αυτονομία Κατά την «ανθρωπολογική» (ή ανθρωπογνωστική) άλλωστε περίοδο της αρχαιοελληνικής φιλοσοφίας (περίπου από το 450 ως το 400 π.Χ.) η επιστημονική γνώση περνάει, έστω και δειλά, στον χώρο της δημόσιας ζωής και αρχίζει να αποκτά πρακτικό επίσης ενδιαφέρον, πράγμα βέβαια που παρατηρείται σε πολύ πιο έντονο βαθμό κατά την εποχή του Διαφωτισμού. Η απόρριψη κάθε αυθεντίας αλλά και η ανάδυση ενός προτάγματος ατομικής αυτονομίας είναι δύο ακόμη κοινά χαρακτηριστικά των δύο αυτών περιόδων, 2. Ο προγονολάτρης εξιδανικεύει μία εθνικιστική φαντασίωση και τίποτε άλλο Σημασιολογικά, η λέξη προγονολατρία είναι αρνητικά φορτισμένη, με μειωτικές συχνά συνδηλώσεις. Το άτομο που διακατέχεται από το θρησκευτικό, στην ουσία του, συναίσθημα της προγονολατρίας, αναζητά τη φυσιογνωμία του ταυτίζοντας το «εγώ» του με ένα προγονικό, εξιδανικευμένο, πολιτισμικό και κοινωνικό φαντασιακό. Συγχρόνως, αυτό το άτομο δηλώνει, έστω έμμεσα, και συχνότατα ασύνειδα, την ιστορική του συνέχεια, τη φυλετική του ενδεχομένως καθαρότητα και ενίοτε κάποιες συναφείς ιδεολογικές και θρησκευτικές του πεποιθήσεις. 2.1 Παράγωγα της προγονολατρίας: ο φυλετικός ελιτισμός, η ξενοφοβία και ο ρατσισμός Αυτές οι κοινωνικοιστορικές, πολιτισμικές, εθνιστικές και θρησκευτικές συνδηλώσεις καθορίζουν ένα στρεβλό πλαίσιο αναζήτησης ταυτότητας και προβάλλουν ένα φυλετικό ελιτισμό, που είναι σύμφυτος με τάσεις ξενοφοβίας και ρατσισμού, και γενικότερα με ενέργειες και πρακτικές που θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν από αντιδημοκρατικές έως και φασιστικές. Υπό το πρίσμα αυτό είναι προφανές ότι η προγονολατρία δεν μπορεί να αποτελέσει μια θετική, παραγωγική βάση για την κοινωνικο-ιστορική μελέτη του παρελθόντος, τη βίωση του παρόντος και τον οραματισμό τού μέλλοντος. 3. Ζητούμενο είναι η επιστημονικά τεκμηριωμένη αξία του αρχαιοελληνικού πολιτισμού, μέσω της παιδείας Από την άλλη υπάρχει ο τεκμηριωμένος, εδραίος θαυμασμός για τον αρχαίο ελληνικό λόγο και πολιτισμό που συμπυκνώνεται στην ορθολογική σκέψη, την αυτονομία του ατόμου και τη ρήξη με κάθε αυθεντία και προκατάληψη. Αυτά, ασφαλώς, έχουν να κάνουν με την παιδεία.

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

188

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

2-Α.2 Ελληνισμός και προκλήσεις του μέλλοντος Κωνσταντίνος Καλλίμαχος, συγγραφέας/εκπαιδευτικός

ΕΚΘΕΣΗ

Πρώτη δημοσίευση το 2000 – Αναθεώρηση: Ιανουάριος του 2011

Θέμα: Ο Ελληνισμός στο κατώφλι της νέας χιλιετίας Ο Ελληνισμός σήμερα οφείλει να ανταποκριθεί στην πρόκληση του εκσυγχρονισμού. Συγχρόνως, όμως, επιβάλλεται να διαφυλάξει τα δόκιμα στοιχεία του πνευματικού του πολιτισμού. [ΑΕΙ 2001, Εξέταση για ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΗ της ΑΡΙΣΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ της ελληνικής 11/4/2000]

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Π.1 Τι είναι Ελληνισμός Συχνά γίνεται λόγος περί Ελληνισμού. Ακούσαμε λόγου χάρη, προ ετών, πως η ανάθεση της ολυμπιάδας του δύο χιλιάδες τέσσερα στην Αθήνα, αποτελεί τιμή για την Ελλάδα και την Κύπρο αλλά και για τον απανταχού Ελληνισμό. Στην προκειμένη περίπτωση η λέξη Ελληνισμός έχει κατά κάποιον τρόπο μια δημογραφική χροιά (=σημασία) και μας παραπέμπει στο σύνολο τών όπου γης Ελλήνων. Αρκετοί όμως Νεοέλληνες διανοητές αλλά και πάρα πολλοί ξένοι επιστήμονες, λέγοντας Ελληνισμός αναφέρονται πρωτίστως στο Ελληνικό έθνος και την αδιάρρηκτη (=συνεχή) ιστορική του πορεία, δηλαδή στον Ιστορικό Ελληνισμό που έχει ως αφετηρία του τον Μυκηναϊκό πολιτισμό και που φτάνει ως τις μέρες μας. Βέβαια, ο Ελληνισμός, που εκτός από θαυμαστό παρελθόν του έχει και παρόν, σήμερα εκπροσωπείται κυρίως από το σύγχρονο ελλαδικό κράτος, τον ακμάζοντα κυπριακό Ελληνισμό και τον Ελληνισμό της Διασποράς. Π.2 Ελληνισμός και προκλήσεις της νέας χιλιετίας Λέγεται ότι η νέα χιλιετία είναι γεμάτη προκλήσεις για ολόκληρο τον κόσμο. Οι προκλήσεις αυτές έχουν ως σημείο αναφοράς τον εκσυγχρονισμό, την τεχνολογική πρόοδο, την ευρωπαϊκή ενοποίηση, το άνοιγμα της παγκόσμιας αγοράς, την υποχρέωση όλων των χωρών να πειθαρχούν στους διεθνείς κανόνες και την προϊούσα παγκοσμιοποίηση. Μολονότι αυτές οι εξελίξεις συνοδεύονται και με αρνητικά συμπτώματα, εντούτοις φαίνεται πως ο Ελληνισμός έχει μονάχα να ωφεληθεί από αυτές. Ας τις εξετάσουμε όμως μία προς μία για να δούμε αν τελικά η αισιοδοξία είναι βάσιμη ή όχι.

ΚΥΡΙΟ ΘΕΜΑ Α.1 Η πρόκληση των νέων τεχνολογιών Η πρώτη πρόκληση την οποία καλείται να εκμεταλλευθεί ο Ελληνισμός είναι η τεχνολογική και ιδιαίτερα αυτή που αφορά στις νέες τεχνολογίες. Με την κατάλληλη προεργασία και υποδομή μπορούμε να αξιοποιήσουμε τα επιτεύγματά τους για να αποκτήσουμε (Ελλάδα και Κύπρος) καλύτερα νοσοκομεία, μεγάλους δρόμους, άνετους χώρους αναψυχής και πιο αποτελεσματικά και οργανωμένα ξενοδοχεία και υπηρεσίες. Οι νέες τεχνολογίες θα μάς βοηθήσουν πάρα πολύ να τελειοποιήσουμε το επικοινωνιακό μας δίκτυο, ωθώντας έτσι περισσότερο την ανάπτυξη τής οικονομίας μας. Εννοείται πως το εκπαιδευτικό μας σύστημα θα ευεργετηθεί πολλαπλώς από μια γενικευμένη χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών και του Διαδικτύου (Internet). Κάτω, λοιπόν, απ' αυτές τις συνθήκες κι εφόσον αγωνιστούμε συστηματικά και σε βάθος χρόνου, δε χωράει αμφιβολία ότι ίσως μπορέσουμε να ευημερήσουμε, ως Ελληνισμός, και να αποκτήσουμε ποιότητα ζωής. Α.2 Η πρόκληση της εξάπλωσης των κανόνων του διεθνούς δικαίου Πάντως, το πιο σημαντικό όφελος που θα έχουμε ως Ελληνισμός, σχετίζεται με την εξάπλωση του διεθνούς δικαίου και την εμπέδωση της διεθνούς νομιμότητας. Στον αιώνα που εισήλθαμε, ολοένα και περισσότερο η Ε.Ε. θα πιέζει την Τουρκία να αναπτυχθεί οικονομικά και προπάντων να εκδημοκρατιστεί. Από μια τέτοια εξέλιξη μπορούμε να αναμένουμε ότι η Τουρκία στο μέλλον θα γίνεται όλο και ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

189

2. ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

λιγότερο επιθετική, όλο και περισσότερο διαλλακτική. Ενδεχομένως να ελαττώσει τις συστηματικές παραβιάσεις του εναέριου χώρου μας και των χωρικών μας υδάτων. Έτσι, δεν θα κινδυνεύουμε να χάσουμε και την υπόλοιπη Κύπρο που μας έμεινε, και το πιο σημαντικό είναι ότι από τη στιγμή που η Τουρκία αρχίζει να σέβεται τους διεθνείς κανόνες, θα υποχρεωθούν και οι Τουρκοκύπριοι να συμβιώσουν μαζί μας ειρηνικά κι όχι να προσβλέπουν στην οριστική διχοτόμηση της Μεγαλονήσου. Το ενδεχόμενο να αποτελέσει κάποτε ολόκληρη η Ευρώπη μια ενιαία συνομόσπονδη κρατική οντότητα, αναμφίβολα, θα πρέπει να μας ενθουσιάζει. Η Ελλάδα είναι από χρόνια μέλος την Ευρωπαϊκής Ένωσης και η Κύπρος μας από το δύο χιλιάδες τέσσερα. Αυτή η εξέλιξη, που σταδιακά εισάγει τον Ελληνισμό στους κόλπους μιας ισχυρής διακρατικής οντότητας (πολιτικής, οικονομικής, διπλωματικής και στρατιωτικής) νομίζω ότι θα πρέπει να μας χαροποιεί ιδιαίτερα. Γιατί, όπως και να το κάνουμε, Ελλάδα και Κύπρος, ευημερούσες και μοναχικές θα είναι πολύ δύσκολο να επιβιώσουν απέναντι σε μια Τουρκία τής οποίας ο πληθυσμός υπολογίζεται να φτάσει τα εκατό εκατομμύρια σε είκοσι χρόνια, ενώ το ΑΕΠ της ήδη ξεπερνάει το ένα τρις δολάρια. Πόσω μάλλον τώρα που η Ελλάδα δοκιμάζεται από την οικονομική κρίση και η Κύπρος από τις καταστροφικές για την οικονομία της επιπτώσεις που είχε η τραγωδία στο Μαρί την 11 η Ιουλίου. Σε κάθε περίπτωση, άλλο πράγμα, είναι να έχουμε δίπλα μας, στο πλευρό μας, τις ισχυρές και πολιτισμένες χώρες της Ευρώπης και άλλο να έχουμε ως μοναδικό σύντροφο στις δύσκολες στιγμές, αποκλειστικά και μόνο την οικονομική μας ανάπτυξη που υποφέρει και την εθνική μας μοναξιά και εσωστρέφεια. Α.3 Η πρόκληση της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης

Τώρα πια είμαστε σε θέση να αντιληφθούμε πως, όντας ο Ελληνισμός στην αγκαλιά της Ευρώπης, δεν κινδυνεύει να χαθεί εξαιτίας τού ανοίγματος στην παγκόσμια αγορά, εντός της οποίας ισχύει ο νόμος της προσφοράς και της ζήτησης και επιβιώνει μονάχα όποιος μπορεί να προσφέρει αγαθά και υψηλής ποιότητας και χαμηλού κόστους. Πολλοί, λαμβάνοντας υπόψη τους το φαινόμενο τού αυξανόμενου ανταγωνισμού που παρατηρείται στις μέρες μας, ισχυρίζονται ότι η Ελλαδική και η Κυπριακή οικονομία θα δυσκολευτούν να τα βγάλουν πέρα στο μέλλον, επειδή αρκετές από τις μεγάλες επιχειρήσεις τους είναι δημόσιες και πως σ' αυτές εργάζονται πολλά άτομα εντελώς αντιπαραγωγικά. Ακόμα και αν οι ισχυρισμοί τους έχουν μια δόση πικρής αλήθειας (που τη ζούμε όλοι μας), αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να παραιτηθούμε από κάθε προσπάθεια βελτίωσης των δημοσίων υπηρεσιών μας. Ο Ελληνισμός, αν θέλει να βγει με θάρρος στην ελεύθερη αγορά, έχει και τις δυνατότητες και τα χρονικά περιθώρια να βελτιώσει τα δημοσιονομικά του, την παραγωγικότητα τών δημοσίων υπαλλήλων και των διοικητικών του μηχανισμών εν γένει. Αρκεί να πάψει τη μεμψιμοιρία και να κάνει τα λόγια έργα. Α.4 Η πρόκληση του ανοίγματος στην παγκόσμια αγορά

Β.1 Η πρόκληση της παγκοσμιοποίησης Λέγεται πως ένας μικρός λαός, σαν τον δικό μας, με το να ενσωματωθεί σε μια αμφικτιονία ένωση κρατών όπως η Ε. Ε., κινδυνεύει να αφομοιωθεί, να απολέσει να χάσει την ιστορική του κληρονομιά, την εθνική του ταυτότητα, τη γλώσσα του, τις ρίζες του, την ιδιοπροσωπία του. Η προοπτική γίνεται ακόμα πιο ζοφερή μελαγχολική, απαισιόδοξη αν λάβουμε υπόψη μας ότι ζούμε σε έναν κόσμο που τείνει σε μια οικουμενική ομοιομορφία η οποία βασίζεται στη μαζική κατανάλωση και στην τυραννία των μαζικών μέσων επικοινωνίας. Κάτω από αυτές τις αντίξοες συνθήκες, αναρωτιέται κανείς πως θα μπορούσε να σωθεί η φυσιογνωμία τού ακριτικού κυπριακού ελληνισμού όπως και τού έθνους γενικότερα. Αναρωτιέται κανείς πως θα μπορούσαν να διατηρηθούν οι νόμιμες εθνικές μας διεκδικήσεις, τα έθιμα και οι παραδόσεις μας, η αρχαϊκή τοπική διάλεκτός μας όπως και η καθιερωμένη γλώσσα του Ελληνισμού.

Το ενδεχόμενο της πολιτισμικής αλλοτρίωσης των μικρών λαών, έχει τεθεί κατ΄ επανάληψιν από αρκετούς έγκυρους μελετητές οι οποίοι, κάθε άλλο παρά ξενοφοβικοί είναι. Το γεγονός όμως ότι οι ισχυρισμοί των απαισιόδοξων μελλοντολόγων είναι εμπεριστατωμένοι, δεν σημαίνει ότι εμείς θα πρέπει να μείνουμε απαθείς, παρατηρώντας τις εν λόγω εξελίξεις με τα χέρια σταυρωμένα, αφήνοντας τον πολιτισμό μας στο έλεος ενός τυφλού και παθητικού εξευρωπαϊσμού μας! Άλλωστε οι καταβολές μας συνιστούν το «είναι» μας, την ύπαρξή μας, την «ψυχή» μας. Μπορούμε να είμαστε καλοί «εταίροι», δίχως να απεμπολήσουμε τα γόνιμα ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

190

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

στοιχεία της κουλτούρας μας και αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την καλλιέργεια της γλώσσας μας, τη βελτίωση του εκπαιδευτικού μας συστήματος και της μόρφωσής μας. Επειδή το ζήτημα διαφύλαξης της εθνικής, πολιτιστικής ταυτότητας είναι πολύ σοβαρό κάποιοι, πανικόβλητοι κινδυνολογούν σε βάρος τού Ευρωπαϊκού μας οράματος, και αντιδρούν ξενοφοβικά υιοθετώντας μια λογική περιχαράκωσης και απομονωτισμού. Κατά τη γνώμη μου, αυτή η συμπεριφορά τους, ουδόλως μάς βοηθάει να αντιμετωπίσουμε την παγκοσμιοποιημένη αγγλοσαξονική πολιτισμική κυριαρχία που εξαπλώνεται σε όλη την οικουμένη –και στην Ευρώπη βεβαίως. Καλό είναι να συνειδητοποιήσουμε ότι η διαφύλαξη τού πολιτισμού μας επιτυγχάνεται με τη θετική, ενεργό δράση και συμμετοχή τής χώρας στις «ιστορικές διαδικασίες», όπως είναι η ένταξή μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Επιτυγχάνεται με τη δημιουργία και την προβολή του πολιτισμού μας και με την προσπάθεια για θεσμοποίηση μηχανισμών και κανόνων για τον έλεγχο των αρνητικών τάσεων που ξεπηδούν μέσα από την παγκοσμιοποίηση. Β.2 Όχι πανικός, ξενοφοβία και εσωστρέφεια

Κι εδώ ακριβώς εντοπίζεται η μεγάλη προσφορά της Ευρωπαϊκής Ένωσης η οποία, δικαίως, μπορεί να θεωρηθεί ως η «ευρωπαϊκή απάντηση» στη διαδικασία της παγκοσμιοποίησης. Αρκεί να θυμηθούμε ότι η Συνθήκη του Άμστερνταμ ρητά ορίζει ότι «η Ένωση σέβεται την εθνική ταυτότητα των κρατών-μελών της» και ότι «συμβάλλει στην ανάπτυξη των πολιτισμών των κρατών-μελών και σέβεται την εθνική και περιφερειακή πολυμορφία τους». Συνεπώς, η Ευρώπη δεν απειλεί την ταυτότητά μας. Η Ένωση προσφέρει ευκαιρίες για προβολή του πολιτισμού μας. Η Ένωση συγκροτεί ένα σύστημα κοινών αρχών και κανόνων. Μία από τις αρχές, που θεσπίζεται στη νέα Συνθήκη τού Άμστερνταμ, είναι αυτή τής «μη διάκρισης», της καταπολέμησης των διακρίσεων «λόγω φυλετικής καταγωγής, φύλου, πεποίθησης, θρησκείας». Να γιατί η πλήρης και ενεργός συμμετοχή στην Ε. Ε. συνιστά προϋπόθεση και για τη διαφύλαξη της εθνικής και πολιτιστικής ταυτότητας και όχι διαδικασία που θα προκαλέσει τάχα τον μαρασμό του εθνισμού μας, τον αφελληνισμό μας. Ιωακειμίδης Β.3 Η Ε.Ε. μεριμνά για την πολιτιστική μας ιδιαιτερότητα

Β.4 Εθνική ταυτότητα και ιστορική μνήμη Προφανώς, η αναγκαιότητα της διαφύλαξης της εθνικής μας ταυτότητας δεν απορρέει από μια ρομαντική στροφή στο παρελθόν. Ιδιαίτερα για τον Κυπριακό Ελληνισμό, η απόφαση για την προστασία της ιστορίας, της γλώσσας και του πολιτισμού μας είναι επιβεβλημένη από τη στιγμή που για αυτούς τους Ακρίτες της Ευρώπης, πέρα από την απειλή τής ομοιομορφίας, λόγω της παγκοσμιοποίησης, παραμονεύει και η απειλή τής εξόντωσης, ένεκα τής τουρκικής βουλιμίας (=επιθετικότητας). Ο βίαιος ξεριζωμός τόσων Ελληνοκυπρίων από τις αιώνιες πατρογονικές του εστίες, είναι πληγή οδυνηρή. Ο βάρβαρος εισβολέας δεν ακρωτηρίασε τη Μεγαλόνησο μόνο γεωγραφικά. Επιπλέον κατακρεούργησε την ανθρώπινη φυσιογνωμία τού τόπου στην ιστορική του συνέχεια και μνήμη, καθώς λέγει κι ο Κώστας Μιχαηλίδης. Δεν πρόκειται, λοιπόν, απλώς για οικονομικό πλήγμα, αλλά πρώτιστα για ανεπούλωτο ψυχικό τραύμα τής ελληνικής του φυσιογνωμίας. Διαφυλάσσοντας όμως και ενδυναμώνοντας την εθνική και γλωσσική μας μνήμη, διαφυλάσσουμε και ενδυναμώνουμε την ιστορική μας μνήμη, υποσχόμενοι «δεν ξεχνώ και αγωνίζομαι».

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Κλείνοντας την ανάλυση μας έχω να παρατηρήσω ότι, το να είναι κανείς αισιόδοξος και αυτή του η αισιοδοξία να στηρίζεται σε απλά ευχολόγια, δεν μάς προσφέρει απολύτως τίποτε. Εμείς όμως είμαστε αισιόδοξοι, επειδή τα επιχειρήματά μας στηρίζονται στην πραγματικότητα, στην απόφασή μας να μοχθήσουμε για να μετασχηματίσουμε τις επικείμενες προκλήσεις του μέλλοντος, σε ευλογία. Πιστεύω ότι είναι στο χέρι μας να αξιοποιήσουμε και τις τεχνολογικές, οικονομικές και τις άλλες προκλήσεις που απορρέουν από μια μελλοντική ενωμένη Ευρώπη και να πορευθούμε, δημιουργικά εκσυγχρονισμένοι, στον νέο αυτόν αιώνα και τη νέα αυτή χιλιετία γονιμοποιώντας τις παραδόσεις που κληρονομήσαμε από τούς προγόνους μας, καλλιεργώντας τη γλώσσα και τον πολιτισμό μας και διαλαλώντας παντού και πάντα τις αρχές της δικαιοσύνης και του ανθρωπισμού. ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ

kallimachos@cytanet.com.cy

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

191

2. ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

2-Α.3 Επιείκεια κατά μισαλλοδοξίας: επινόηση του ελληνισμού ΖΑΚΛΙΝ ΝΤΕ ΡΟΜΙΓΥ – Μικέλα Χαρτουλάρη – ΤΟ ΒΗΜΑ Από τη μισαλλοδοξία στη διδασκαλία της ανοχής

Η Ελλάδα είναι γνωστή για μια διαβόητη πράξη

μισαλλοδοξίας: την καταδίκη και τον θάνατο του Σωκράτη. Ωστόσο εδώ έχουμε να κάνουμε μ' ένα σημείο εκκίνησης που μας επιτρέπει να δείξουμε ως ποιο βαθμό έσπειραν οι Έλληνες τον σπόρο εκείνου που έμελλε να γίνει η διδασκαλία της ανοχής. Το παράδειγμα είναι ενδιαφέρον επειδή δίνει το όριο της συνηγορίας των Ελλήνων υπέρ της ανοχής: το όριο αυτό είναι η Πόλις, το αγαθό της Πόλεως. Εκείνο όμως που μετρά περισσότερο απ' όλα είναι οι διαμαρτυρίες που προκάλεσε ευθύς αμέσως η καταδίκη του Σωκράτη στην ίδια την Αθήνα, με κείμενα τόσο φλογερά, τόσο ευγενή, που διέσχισαν τους αιώνες και έφτασαν ως εμάς. Αυτό που μένει δεν είναι μια πράξη μισαλλοδοξίας αλλά μια συγκινητική διαμαρτυρία εναντίον αυτής της πράξης μισαλλοδοξίας (...). Οι Έλληνες ανακαλύπτουν την ανοχή και καταδικάζουν ως άγριο καθετί που της αντιτίθεται

μπροστά

Βρισκόμαστε

ξεκινώντας από τον 5ο αιώνα σε μια εντυπωσιακότατη ανάπτυξη λέξεων που

σημαίνουν την ηπιότητα, την επιείκεια, τη συγχώρεση. Η λέξη επιείκεια ιδίως, που σημαίνει εκείνο το αίσθημα δικαίου το οποίο δεν εφαρμόζει η δικαιοσύνη με την υπερβολικά αυστηρή και σοβαρή έννοια, είναι η λέξη που δίνουν τα λεξικά για να μεταφράσουν την ιδέα της ανοχής. Καταγράφοντας τις εμφανίσεις της λέξης αυτής κατά χρονολογική σειρά, διαπιστώνουμε ότι εμφανίζεται τέσσερις φορές στον Ηρόδοτο, τέσσερις φορές στους τρεις τραγικούς ποιητές, εννιά φορές στον Θουκυδίδη, και ύστερα, πενήντα χρόνια αργότερα, σαράντα δύο φορές στον Ισοκράτη, τριάντα τρεις φορές στον Δημοσθένη, εβδομήντα δύο φορές στον Πλάτωνα, ενενήντα δύο φορές στον Αριστοτέλη. Οι Έλληνες ανακαλύπτουν την ανοχή και καταδικάζουν ως άγριο, ως μη δίκαιο, ως βάναυσο, καθετί που της αντιτίθεται. Η πρόοδος είναι σαφής. Ξαναβρίσκουμε αυτή την παρουσία στην ίδια τη ρίζα των λέξεων. Έτσι, το «συγχωρώ» οι Λατίνοι θα το πουν ignosco, «δεν θέλω να το ξέρω», και οι Έλληνες συγγιγνώσκω, «σκέφτομαι, αισθάνομαι μαζί με τον άλλο». Υπάρχει και μια άλλη λέξη, ακόμη πιο ωραία: η λέξη "ξένος". Τα ελληνικά είναι μια από τις πολύ σπάνιες γλώσσες όπου η ίδια λέξη σημαίνει τον ξένο και τον άλλο, τον «πλησίον». Στην Ιλιάδα δεν υπάρχει διαφορά ανθρώπινης ποιότητας ανάμεσα στους Ελληνες και τους Τρώες

Πρέπει τέλος

να θυμηθούμε την Ιλιάδα, όπου δεν υπάρχει καμιά διαφορά ανάμεσα στα δύο στρατόπεδα, όπου όλα τελειώνουν μ' έναν κατευνασμό, που επιτυγχάνεται από το συναίσθημα ότι η ανθρώπινη ιδιότητα είναι κάτι κοινό ανάμεσα στους δύο αντίπαλους. Το τέλος της Ιλιάδας θα είναι η μεγάλη ανακάλυψη της ελληνικής σκέψης στους αιώνες που ακολουθούν και θα καταλήξει στην ακόλουθη σκέψη του Μένανδρου: «Τίποτε ανθρώπινο δεν μου είναι ξένο». Την αποδοχή του άλλου την οφείλουμε στους Έλληνες

Όλο αυτό το μεγάλο «άνοιγμα στους άλλους»,

εισχώρησε, ξεκινώντας από τα ελληνικά, σε όλη την ευρωπαϊκή μας παράδοση, στη σκέψη μας και στις συνήθειές μας. Κι εδώ βρίσκεται ένα από τα μεγαλύτερα οφέλη που μπορεί να έχει για μας το να ανατρέχουμε, όσο πιο συχνά μπορούμε, στην παράδοση αυτή. Απόσπασμα από το τόμο με τίτλο «Μισαλλοδοξία» (μετάφραση: Ζήσης Σαρίκας), εκδόσεις Εξάντας. Εδώ σαράντα πέντε κορυφαίες διεθνώς προσωπικότητες του πνεύματος και της τέχνης, μέλη της Παγκόσμιας Ακαδημίας των Πολιτισμών (από τον Ουμπέρτο Έκο, τον Μπρόντισλαβ Γκέρεμεκ και τον Χόρχε Σεμπρούν μέχρι τη Ζακλίν ντε Ρομιγύ, τον Βολέ Σογίνκα, τον Γεχούντι Μενουχίν, τον Τάπιες ή τον Βάλτερ Βελτρόνι) συζητούν για το μέγα δεινό της μισαλλοδοξίας.

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

192

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

2-Α.4 Έλληνες κατά την ιδιότητα ή τον προσδιορισμό; Βασίλης Ραφαηλίδης – Διασκευή/επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος Μία σημείωση με τη μορφή υστερόγραφου σε ένα σύντομο κείμενο με τον τίτλο «Ο δικός μας Νίτσε» του επιμελητή της Εθνικής Πινακοθήκης Μάνου Στεφανίδη, δημοσιευμένο στην «Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία» της 20ής Αυγούστου, λέει για τους Έλληνες και την ταυτότητά τους τόσα, όσα δεν μπόρεσαν να πουν όλοι μαζί οι ερευνητές της «ελληνικότητας». Προσέξτε το: «Σκέφτομαι παρεμπιπτόντως πόσοι από μας τους ψοφοδεείς και έγκλειστους στον πιο χυδαίο καταναλωτισμό νεοέλληνες, τους μυγιάγγιχτους για την ταυτότητά τους, αλλά αθώα αδαείς κάθε ελληνικού ή ευρωπαϊκού παρελθόντος, πόσοι, λέω φέρουν επαξίως την ιδιότητα –και όχι τον προσδιορισμό– του Έλληνα». «Πόσοι από εμάς τους σημερινούς Έλληνες φέρουμε επαξίως την ιδιότητα του Έλληνα;»

Πρόκειται για μια ευφυέστατη αντιδιαστολή. Άλλο Έλληνας κατά τον προσδιορισμό, που μπορεί να επιβληθεί με τρόπο εξωτερικό προς τη συνείδηση, και άλλο Έλληνας κατά την ιδιότητα, κατά την «ποιότητα», από μια ανάγκη δηλαδή που προκύπτει απ' τον τρόπο που ζεις και σκέφτεσαι και όχι από επιβολή έξωθεν ή άνωθεν. Κανείς νομοθέτης, παπάς, χωροφύλακας ή ληξίαρχος δεν σε υποχρεώνει να είσαι Έλληνας κατ' ουσίαν, κατά την ιδιότητα. Έτυχε να γεννηθούμε Έλληνες κι αυτό είναι μια καλή τύχη. Ωστόσο, κάτι τέτοιο δεν σημαίνει τίποτα όσον αφορά την ποιότητα που σε κάνει να είσαι Έλληνας κατ' ουσίαν, είτε είσαι υπήκοος του ελληνικού κράτους είτε όχι, είτε είσαι χριστιανός ορθόδοξος είτε όχι. Άλλο Έλληνας κατά τον προσδιορισμό και άλλο Έλληνας κατά την ιδιότητα ή το ήθος

Οποιοσδήποτε άνθρωπος μπορεί να είναι Έλληνας, φτάνει να έχει ένα συγκεκριμένο ήθος

Αν υπάρχει κάτι το

σταθερό και διαχρονικό στο χαρακτηρισμό «Έλληνας», αυτό δεν μπορεί να έχει σχέση με καμιά θρησκεία, με καμιά νομοθεσία, με κανένα αίμα. Είμαι Έλληνας σημαίνει αντιλαμβάνομαι

τον

εαυτό

μου,

τους

άλλους

και

τον

κόσμο

με

έναν

πολύ

συγκεκριμένο τρόπο. Μ' άλλα λόγια, για να είμαι Έλληνας δεν χρειάζεται να έχω γεννηθεί Έλληνας εντελώς τυχαία, ή να είμαι υπήκοος του ελληνικού κράτους εντελώς τυχαία, ή να είμαι χριστιανός ορθόδοξος εντελώς τυχαία. Έλληνας κατά το ήθος μπορεί να είναι π.χ και ένας Άγγλος και ένας Γερμανός. Ο κατασυκοφαντημένος Γερμανός Νίτσε, αν και Πολωνός στην καταγωγή, ήταν Έλληνας ως προς το ήθος Ο Γερμανός Νίτσε ήταν Έλληνας κατ' εξοχήν –και γι' αυτό ίσως συκοφαντήθηκε τόσο βάναυσα από τους κατ' ουσίαν «ανθέλληνες». Το κακό άρχισε με την αδερφή του, που ήταν παντρεμένη με στέλεχος του ναζιστικού κόμματος. Η εν λόγω αφιλοσόφητη κυρία έκανε μία ανήκουστη αθλιότητα μόλις πέθανε ο μεγάλος φιλόσοφος το 1900. Ανθολόγησε παραγράφους από ένα ανέκδοτο έργο του, τις έβαλε στη σειρά που τη βόλευε και εξέδωσε ένα βιβλίο με τον τίτλο «Θέληση και Δύναμη». Έτσι, ένας φανατικά αντιεθνικιστής, ένας υποδειγματικά αντιρατσιστής, ένας φίλος των Εβραίων έγινε από τους ναζί, εξαιτίας μιας απίστευτης λαθροχειρίας, ο δημιουργός του Γερμανού Υπεράνθρωπου (ή Κτηνάνθρωπου). Ενδιαφέρουσα σημείωση: Ο Νίτσε ήταν Πολωνός κι όχι Γερμανός κατά την καταγωγή.

Τούτη η συκοφαντία βόλεψε όλους τους «ανθέλληνες» εχθρούς του Νίτσε, όχι μόνο τους ναζιστές. Ακόμα και κάποιους χριστιανίζοντες ηθικολόγους μαρξιστές βόλεψε. Χρειάστηκε η επέμβαση Έχει πλέον καταδειχθεί η ουσιαστική προοδευτικότητα της σκέψης του Νίτσε

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

193

2. ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ενός εχέφρονος μαρξιστή, του Χάϊνριχ Μαν, αδελφού του Τόμας Μαν («Ο Νίτσε», εκδοτικός οίκος Γ. Παπαδημητρίου, 1953) για να φανεί η ναζιστική απάτη και να δειχθεί η βαθιά και ουσιαστική προοδευτικότητα της σκέψης του Νίτσε. Τι ενοχλεί, λοιπόν, σ' αυτόν τον πολύ μεγάλο φιλόσοφο και ελληνιστή; Τους αφελείς και τους αδαείς τους ενοχλεί, γενικώς και ακρίτως, ο Υπεράνθρωπος. Που, βέβαια, ουδεμία σχέση έχει με τον Σούπερμαν, ούτε με τους αθλητές. «Ο Θεός πέθανε», λεει ο Νίτσε. Και εννοεί, ευτυχώς που πέθανε, γιατί τα τρομοκρατικά ηθικά συστήματα που στηρίζονται στην αρχή της ανταμοιβής και της τιμωρίας είναι εντελώς απάνθρωπα. Λοιπόν, «γίνε Θεός του εαυτού σου» τώρα που πέθανε ο Θεός. Που σημαίνει, καθόρισε με προσωπική ευθύνη την ηθική σου. Και, όπως λέει ευφυέστατα ο Στεφανίδης «ζήσε την υγεία του πάθους χωρίς να γίνεσαι υποτελής των παθών, εξάντλησε την επιθυμία για ύπαρξη ως την τελευταία ρανίδα και της ύπαρξης και της επιθυμίας». Και προπαντός μην ελπίζεις στη σωτηρία, δεν υπάρχουν σωτήρες Θεοί, όπως λέει στην «Ασκητική» ο δεύτερος μετά τον Νίτσε στο νιτσεϊσμό, ο Νίκος Καζαντζάκης. [Περισσότερα για το ζήτημα αυτό, στις σελίδες 211-215] Ενοχλεί τους συκοφάντες του Νίτσε η προτροπή του να γίνουμε οι ίδιοι θεοί, δηλαδή να ορίσουμε με ευθύνη την ηθική μας

(…) Να, λοιπόν, γιατί μισούν τον Νίτσε οι «ανθέλληνες». Διότι απορρίπτει έναν Θεό εγγυητή του καλού και αφήνει τους ανθρώπους να τα βγάλουν πέρα μόνοι τους με το κακό, όπως ο Αλέξης Ζορμπάς, για παράδειγμα, ή όπως ο Οιδίποδας, που βγάζει μόνος τα μάτια του και δεν τον τιμωρεί κανένας Θεός. Έτσι σκέφτονταν και φέρονταν όλοι οι Έλληνες, με τη βαθιά ανθρώπινη ηθική τους, που είναι και ηθική των Θεών τους. Εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 26-6-2000

2-Α.5 Σταθερός πυρήνας και εξελικτικές μεταλλαγές του ελληνικού πολιτισμού Δ. Ν. ΜΑΡΩΝΙΤΗΣ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΧΟΛΙΟ του Κ. Καλλίμαχου Συνηθίσαμε να εστιάζουμε την προσοχή μας σε ένα δομικό γνώρισμα του ελληνικού πολιτισμού: τον ανθρωποκεντρισμό. Αυτόν ο –oμότιμος πια καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας και κορυφαίος δοκιμιογράφος– Δ. Μαρωνίτης, ακολούθως, θα τον διαιρέσει σε ανθρωπομετρία (Πρωταγόρας) και ανθρωπογνωσία (Σωκράτης). Επιπλέον, θα μας αποκαλύπτει μιαν εξίσου γοητευτική και χρήσιμη διάσταση της ελληνικής αρχαιότητας: την πολυφωνία και τις εσωτερικές της αντιθέσεις πάνω στις οποίες οικοδόμησε τον ανθρωποκεντρικό του πολιτισμό. 1. Χρησιμότερος ο σταθερός πυρήνας του Ελληνισμού ή οι εξελικτικές μεταλλαγές τους;

Μιλώντας για

διάδοση του ελληνικού πολιτισμού στον εικοστό αιώνα, τι έχουμε στον νου μας; την αρχαία Ελλάδα μόνο ή και τον νέο ελληνισμό; Και ένα δεύτερο, κρισιμότερο ίσως, ερώτημα: αν με τον όρο «ελληνισμός» (ομολογημένα ή ανομολόγητα) αναφερόμαστε κυρίως στον αρχαίο κόσμο και στα κατορθώματά του σε πολλά και πολλαπλά επίπεδα (θεσμικό, πολιτικό, κοινωνικό, γραμματειακό, καλλιτεχνικό), τότε τι περισσότερο μας ενδιαφέρει; ο σταθερός πυρήνας της ελληνικής αρχαιότητας ή οι εξελικτικές μεταλλαγές της, οι διαδοχικές δηλαδή μεταμορφώσεις της από τα μυκηναϊκά έως τα όψιμα ελληνορωμαϊκά χρόνια; ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

194

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

2. Σταθερός πυρήνας της ελληνικής αρχαιότητας: η ανθρωπομετρία και η ανθρωπογνωσία

Μίλησα για

σταθερό πυρήνα του ελληνικού πολιτισμού (...) Αν, για λόγους αναγκαστικής συντομίας, θα έπρεπε να εντοπίσω έναν ουσιαστικό χαρακτήρα σταθερότητας στην ελληνική αρχαιότητα, θα έμενα στην ανθρωπομετρία της: ο άνθρωπος μέτρο του εαυτού του, των έργων του και του κόσμου που τον περιβάλλει. Τούτο, εφόσον ευστοχεί η πρότασή μου, σημαίνει ότι: ο ελληνισμός της αρχαιότητας αποστρέφεται κατά κανόνα τα υπεράνθρωπα μεγέθη, η επιδίωξη των οποίων συνιστά ύβριν. Η ανθρωπομετρική, αντίθετα, μέθοδος ορίζει, σε όλα τα επίπεδα, μέτρα και σταθμά που αναλογούν στο πραγματικό μέγεθος του ανθρώπου. Η ανθρωπομετρία εξάλλου προϋποθέτει, αλλά και συνεπάγεται ως αναγκαίο της παραπλήρωμα, την ανθρωπογνωσία. Και ασφαλώς είναι αξιοπρόσεκτο το γεγονός ότι εισηγητής της ανθρωπομετρίας υπήρξε ο σοφιστής Πρωταγόρας, της ανθρωπογνωσίας ο σοφός Σωκράτης. 3. Ίσως όμως είναι ωφελιμότερες οι διαδοχικές μεταλλαγές της ελληνισμού

Αν η ανθρωπομετρική και

ανθρωπογνωστική σταθερότητα της ελληνικής αρχαιότητας μπορεί να αποδειχτεί μέτρο ελέγχου, και αυτοελέγχου, στους δικούς μας καιρούς, που συχνά πυκνά γίνονται άμετροι και όχι σπάνια απάνθρωποι, οι διαδοχικές μεταλλαγές της, για τις οποίες μίλησα προηγουμένως (στην πολιτική και στον πολιτισμό, στα γράμματα και στις τέχνες, στη φιλοσοφία και στην επιστήμη) είναι ίσως ωφελιμότερες, εφόσον ζητούμενο παραμένει ακόμη η ισόρροπη ανάπτυξη παράδοσης και νεοτερικότητας, σταθερών και εναλλασσόμενων σημείων στήριξης της σύγχρονης κοινωνίας, ούτως ώστε να μην αγκυλώνεται σε ένα στείρο και εντέλει μισαλλόδοξο συντηρητισμό. 3.α

Παραδείγματα των μεταλλαγών του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού σε όλες τις εκφάνσεις του

Σε μικρή

χρονική απόσταση η Οδύσσεια από την Ιλιάδα, εμφανίζει ορατές διαφορές σε θέματα και διλήμματα θεοδικίας και ανθρωποδικίας, αλλά και Ποιητικής. Σε απόσταση αναπνοής από την επική ποίηση ο ιαμβογράφος Αρχίλοχος προκλητικά υπερασπίζεται ένα μοντέλο μισθοφόρου πολεμιστή, που ανατρέπει το ομηρικό ηρωικό παράδειγμα. Η Σαπφώ αντιπροτείνει στο κλέος του αρρενωπού πολέμου την απόλαυση του θηλυκού κάλλους και του έρωτα. Γενικότερα, με την αρχαϊκή λυρική ποίηση, το ενδιαφέρον μεταφέρεται από το ηρωικό παρελθόν και τον απόμακρο χώρο του στο παθολογικό εδώ και τώρα. Καθώς εξάλλου υποχωρεί ο μύθος στον λόγο, προφαίνεται η διαμάχη ποίησης και φιλοσοφίας, την οποία ο Πλάτων θα οδηγήσει στα άκρα, εξορίζοντας από την Πολιτεία του, στεφανωμένο έστω, τον Όμηρο. Στο δράμα του πέμπτου αιώνα οι μορφολογικές και ιδεολογικές διαφορές ανάμεσα στους τρεις μεγάλους τραγικούς είναι ευανάγνωστες. Στην πρόδρομη λογογραφία ο Εκαταίος θεωρεί τις προηγούμενές του δοξασίες αυτόχρημα γελοίες. Πατέρας της ιστορίας ο Ηρόδοτος ελέγχει γεωγραφικές γνώμες του Εκαταίου. Ο Θουκυδίδης, με την ορθολογική του αυστηρότητα, αντιπαρατίθεται στην αφηγηματική γοητεία του Ηροδότου. Στη φιλοσοφία, τους φυσικούς φιλοσόφους διαδέχονται οι ανθρωπολόγοι σοφιστές, στους σοφιστές και στα ρητορικά τους τεχνήματα αντιδρούν ο Σωκράτης και ο μαθητής του Πλάτων, στον πλατωνικό ιδεαλισμό αντιστέκεται ο εμπειρικότερος Αριστοτέλης και πάει λέγοντας. Αλλά και στα αλεξανδρινά χρόνια οι γραμματολογικές διαφορές και διαμάχες συνεχίζονται: παράδειγμα η ποιητολογική αντιδικία του Καλλιμάχου με τον Απολλώνιο τον Ρόδιο. 4. Πάνω από τα ριζώματα του ελληνικού πολιτισμού φύτρωσε ο γόνιμος αντίλογος των φορέων του

Αβίαστο,

πιστεύω, συμπέρασμα: μιλώντας για τον ελληνικό πολιτισμό της αρχαιότητας θα πρέπει να παραιτηθούμε

από

την

ευκολία

της

αναλλοίωτης

συνέχειας·

αντ'

αυτής

είμαστε

υποχρεωμένοι να αναγνωρίσουμε μετατροπές διαλόγων σε αντιλόγους, τομές και ρήξεις, όσο και αν στο υπόστρωμα αυτής της αέναης αλλαγής παραμένουν σταθερά κάποια ριζώματα. ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

241

2. ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Συντηρητικός «εθνικός λόγος» και αντίλογος 2-Γ.1 Aνανεούμενη Ελληνικότητα του καθηγητή Φιλοσοφίας Χρήστου Γιανναρά Το δυσεπίλυτο πρόβλημα ορισμού της ελληνικότητας διαιωνίζεται στο νεοελληνικό κρατίδιο ως σήμερα. Υπάρχουν πάντα κάποιοι «προοδευτικοί» διανοούμενοι, πού θεωρούν υποτιμητική κάθε επιμειξία του Ελληνισμού με τον Χριστιανισμό και αμφισβητούν πεισματικά την ελληνικότητα της «Βυζαντινής» Αυτοκρατορίας. Όπως υπάρχουν και κάποιοι χριστιανοί διανοούμενοι, με ιδεολογικά επεξεργασμένη πίστη, που προτιμάνε το όνομα του «Ρωμιού» και της Ρωμιοσύνης στη θέση του Έλληνα και της ελληνικότητας. Υπήρξε και νεοέλληνας Πρωθυπουργός και Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας, πού δεν δίσταζε να μιλάει για τις πολλαπλές υποδουλώσεις που γνώρισαν οι Έλληνες: πρώτα στους Ρωμαίους, ύστερα στους Βυζαντινούς και μετά στους Τούρκους!... Δεν είναι δυνατό να προσεγγίσουμε τη σχέση του Ελληνισμού με τη Δύση στα νεώτερα χρόνια, χωρίς να διατυπώσουμε καταρχήν μια πρόταση εξόδου από την πελώρια αυτή σύγχυση πρόταση κάποιου ορισμού της ελληνικότητας. Η πρόταση είναι να δούμε την Ελλάδα όχι καταρχήν ως ΤΟΠΟ, αλλά καταρχήν ως ΤΡΟΠΟ του βίου. Δεν μπορεί να αμφισβητήσει κανείς το γεγονός ότι ο Ελληνισμός απέκτησε γεωγραφικά σύνορα για πρώτη φορά στον 19° αιώνα μόλις πριν από εκατόν εξήντα χρόνια. Και ότι αυτά τα σύνορα του συμβατικού ελλαδικού κρατιδίου που προέκυψε από την επανάσταση ενάντια στους Τούρκους άφηναν απέξω τα τρία τέταρτα των ελληνόφωνων πληθυσμών της τότε Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η αρχαία Ελλάδα δεν είχε ενιαία κρατική υπόσταση, ούτε και σύνορα. Ήταν το σύνολο των «ελληνίδων πόλεων», ανεξάρτητες πόλεις κράτη, πού απλωνόταν από την Μακεδονία ως την Κρήτη και από την Ιωνία ως την Σικελία, την κάτω και κεντρική Ιταλία. Οι πόλεις αυτές αναγνωρίζονταν ως «ελληνίδες» όχι μόνο για την κοινή τους ελληνική γλώσσα, αλλά και για τον κοινό τρόπο του βίου, δηλαδή τον κοινό πολιτισμό τους [Η κοινή ελληνική συνείδηση γίνεται χαρακτηριστικά έκδηλη στις περιπτώσεις των κοινών εορτών και αγώνων (στην Ολυμπία, στην Νεμέα, στον Ισθμό της Κορίνθου και στους Δελφούς), όπου μόνο Έλληνες μπορούσαν να συμμετάσχουν, ανεξάρτητα από την πόλη καταγωγής τους] θα απαιτούσε μια εκτενή ανάπτυξη το περιεχόμενο της λέξης ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ, αλλά και μόνο η ταύτιση με τον ΤΡΟΠΟ του βίου μπορεί να είναι ένας καταρχήν ορισμός.

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κριτικά σχόλια του Κ. Καλλίμαχου

Το ζήτημα της ελληνικότητας, όπως το θέτει ο κος Γιανναράς, δεν είναι πολύπλοκο, αλλά απλό: πρόκειται, κατά τη γνώμη μου, για ιδεολόγημα που προσπαθεί με το στανιό να συμβιβάσει την αρχαιοελληνική κληρονομιά με τον εκκλησιαστικό ανορθολογισμό του Βυζαντίου. Τι σχέση έχει ο τρόπος που προσεγγίζει τα ανθρώπινα πράγματα ο Θουκυδίδης, με τους Βίους των Αγίων; Απολύτως καμία. Ο μεν βασίζεται στον ορθό λόγο, οι δε στη μεταφυσική πίστη, η οποία αν και απολύτως σεβαστή, ωστόσο οφείλει να παραμένει εντελώς προσωπική και συναισθηματική υπόθεση. Η προϋπόθεση που θέτει ο αρθρογράφος για την προσέγγιση της σχέσης του «Ελληνισμού με τη Δύση» είναι εκτός πραγματικότητας. Γιατί η Δύση είναι υπαρκτή (και βασίζεται στην παράδοση του ορθολογικού ανθρωπισμού του Διαφωτισμού και της «ανοιχτής» κοινωνίας) ενώ ο Ελληνισμός, έτσι όπως τον εννοεί ο αρθρογράφος (δηλαδή ως τρόπος ζωής, τάχα), δεν είναι ενιαίος ούτε και συνολικά ανθρωπιστικός. Από μια άποψη, πράγματι, στην αρχαία Ελλάδα οι «ελληνίδες πόλεις» είχαν κοινό πολιτισμό. Ο αρθρογράφος, ωστόσο, παραβλέπει ότι εκτός από την κοινή γλώσσα, τα ήθη και τους θεσμούς, βασικό γνώρισμά τους ήταν επίσης ο αλληλοσκοτωμός, η περιθωριοποίηση των γυναικών, η παιδοφιλία και η δουλεία. Αλλού είναι λοιπόν η αξία του Ελληνικού πολιτισμού: στην κατάκτηση του ορθολογισμού και στο αίτημα του σωκρατικού ανθρωπισμού κι όχι γενικώς και αορίστως στον μεταφυσικό «ελληνισμό», ως γενικό τρόπο, τάχα, πολιτισμού.

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

242

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Στον 4° π.Χ. αιώνα ο Μέγας Αλέξανδρος ενώνει κάτω από τη στρατιωτική του ισχύ τις περισσότερες ελληνίδες πόλεις, προκειμένου να επιχειρηθεί μια μεγαλεπίβολη εκστρατεία εναντίον των Περσών. Κατατροπώνει τους Πέρσες, αλλά συνεχίζει την εκστρατεία του ως την Βακτριανή και τις Ινδίες. Ο τρόπος με τον οποίο ο Αλέξανδρος αντιλαμβάνεται την κατάκτηση αυτών των απέραντων περιοχών από τις νότιες ακτές της Κασπίας ως την Παλαιστίνη, Βαβυλώνα, Αίγυπτο και ως τον Ινδικό ωκεανό είναι να ιδρύει παντού καινούργιες ελληνίδες πόλεις, που μεταφέρουν τον ελληνικό ΤΡΟΠΟ του βίου σε κάθε γωνιά τού τότε γνωστού κόσμου. Έτσι γεννιέται ο «μέγας κόσμος» της ελληνικής οικουμένης ένα εκπληκτικό φαινόμενο πολιτισμικής έκρηξης πού δεν έχει το όμοιο στην Ιστορία. Όταν αργότερα η Ρώμη, ακολουθώντας το όραμα του Αλεξάνδρου, θα ενοποιήσει με τις δικές της κατακτήσεις και κάτω από το δικό της διοικητικό σύστημα ένα μεγάλο μέρος των εξελληνισμένων από τον Αλέξανδρο περιοχών, το κοινό και συνεκτικό στοιχείο της αυτοκρατορίας της θα παραμείνει ο ελληνικός πολιτισμός. Συνειδητοποιούμε όχι μόνο την έκταση, αλλά και το βάθος ή την ποιότητα εξελληνισμού της ρωμαϊκής «οικουμένης», όταν διαβάζουμε τα ελληνικά κείμενα ενός φανατικά συντηρητικού Εβραίου: τις επιστολές του Αποστόλου Παύλου. Οι Εβραίοι ήταν λαός πού αντιστάθηκε σθεναρά και με αιματηρό τίμημα στον εξελληνισμό του, και ο Παύλος ανήκε στην πιο συντηρητική κοινωνική ομάδα των Εβραίων, στους Φαρισαίους. Κι όμως ο εθνοφυλετικός συντηρητισμός του δεν τον εμποδίζει να χειρίζεται την ελληνική γλώσσα, τις ελληνικές φιλοσοφικές έννοιες, αλλά και κάποιους Έλληνες συγγραφείς, με μια ευχέρεια πού δύσκολα θα την συναγωνιζόταν οποιοσδήποτε Αλεξανδρινός ή και Αθηναίος της εποχής του. Από τον 2° κιόλας π.Χ. αιώνα, η ίδια λατινική αριστοκρατία της Ρώμης προτιμάει στις κοινωνικές αναστροφές τη χρήση της ελληνικής γλώσσας, και όταν τον 1° μ.Χ. αιώνα ο Παύλος και πάλι γράφει την επιστολή του προς Ρωμαίους, δεν διανοείται να χρησιμοποιήσει τα Λατινικά. Δυόμιση αιώνες αργότερα, η πολιτική και στρατιωτική ιδιοφυΐα του Διοκλητιανού θα διακρίνει ότι το κέντρο των ιστορικών εξελίξεων έχει οριστικά μετατεθεί στην ελληνική Ανατολή, γι' αυτό και θα περάσει το μεγαλύτερο μέρος της βασιλείας του στην Νικομήδεια. Έτσι έχει προετοιμασθεί και το τολμηρό εγχείρημα του Μεγάλου Κωνσταντίνου να μεταθέσει το κέντρο της αυτοκρατορίας σε μια καινούργια ελληνική πρωτεύουσα, τη Νέα Ρώμη, πού ο λαός θα την αποκαλέσει Κωνσταντινούπολη. Με κέντρο πια την Νέα Ρώμη η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία θα διανύσει μια θαυμαστή σε κάθε φάση της ιστορική διαδρομή ολόκληρης χιλιετίας. Σίγουρα, η πολιτισμική της ταυτότητα δεν είναι ούτε αμιγώς ρωμαϊκή, ούτε αμιγώς ελληνική. Είναι το χριστιανικό στοιχείο πού πρωτεύει, και μάλιστα η εμμονή και πιστότητα στην ορθόδοξη πρωτοχριστιανική παράδοση. Με άξονα βίου την ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ νοηματοδότηση της ανθρώπινης ύπαρξης, του κόσμου και της Ιστορίας, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία θα αναχωνεύσει οργανικά και δημιουργικά τη ρωμαϊκή παράδοση του δικαίου και της διοίκησης, και παράλληλα την ελληνική φιλοσοφία και τέχνη. Μετά τον 6° αιώνα θα είναι και επίσημα μια ελληνόφωνη αυτοκρατορία, και μετά τον 10° αιώνα θα υιοθετήσει και τους όρους Έλληνας και ελληνικός, φορτισμένους πια με αξιολογικό περιεχόμενο, για να αντιπαρατάξει τη δική της πολιτισμική ταυτότητα στον καινούργιο πολιτισμό που γεννιέται στην κατακτημένη από βάρβαρα φύλα και φυλές Δύση. Αυτοί οι καινούργιοι κάτοικοι της δυτικής και κεντρικής Ευρώπης, παρ' όλο που έχουν υποτάξει και εξουθενώσει τους λατινόφωνους Ρωμαίους, φιλοδοξούν να σφετερισθούν, με την λογική της γεωγραφικής οριοθέτησης, τον τίτλο και την ιστορική συνέχεια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Γι' αυτό και αρνούνται το όνομα του Ρωμαίου στους πολίτες της ανατολικής και εξελληνισμένης αυτοκρατορίας. Τους αποκαλούν χλευαστικά «Γραικούς», και από τον 17° αιώνα η ιστοριογραφία τους θα επινοήσει το πρωτοφανές όνομα Βυζάντιο και «Βυζαντινός». Βέβαια το Βυζάντιο υπήρξε ιστορικά: ήταν η πολίχνη στις ακτές του Βοσπόρου αρχαία ελληνική ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

243

2. ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

αποικία που στην θέση της ο Κωνσταντίνος έχτισε τη Νέα Ρώμη. Αλλά είναι φανερό ότι η ανάκληση του παλαιού τοπωνυμίου ενδιέφερε τους Δυτικούς μόνο για να υποκατασταθεί το όνομα της Νέας Ρώμης. Για τους ελληνόφωνους Ρωμαίους, ακόμα ως την περίοδο της Τουρκοκρατίας, το όνομα «Βυζαντινός» θα ήταν μάλλον ακατανόητο θα ηχούσε τόσο παράλογα, ως αν αποκαλούσε κάποιος τον σημερινό κάτοικο της Ελλάδας «Πλακιώτη» (από το όνομα της παλιάς συνοικίας που γύρω χτίστηκε η καινούργια πόλη των Αθηνών). Και όμως το αυθαίρετο επινόημα των Δυτικών κυριάρχησε τελικά, και είναι σήμερα καθιερωμένο στην κοινή συνείδηση και στην ιστορική επιστήμη. Στο μεταξύ, στον 2° π.Χ. αιώνα ως τον 19°, η γεωγραφική περιοχή όπου άνθισαν οι αρχαίες ελληνίδες πόλεις, γνωρίστε διαδοχικά περίπου δεκαεπτά επιδρομές βάρβαρων φύλων και φυλών. Από τις παραδουνάβιες περιοχές ως την Κρήτη, και από την νότια Ιταλία ως τα βάθη της Μ. Ασίας και τον Πόντο, οι ελληνόφωνοι πληθυσμοί δοκιμάστηκαν σκληρά επί αιώνες από αυτά τα αλλεπάλληλα κύματα των κατακτήσεων, πού σήμαιναν, κάθε φορά, κάποιες επιμειξίες με τους γηγενείς Έλληνες. Έτσι, οποιοσδήποτε ισχυρισμός διά φυλετική ομοιογένεια και «καθαρότητα αίματος» των νεώτερων Ελλήνων θα είχε ερείσματα μάλλον περιορισμένα ή συγκεχυμένα, και σε μεγάλο ποσοστό θα ήταν μόνο ρομαντική αυθαιρεσία. Αλλά το ιστορικό παράδοξο είναι αυτό πού με την ποιητική του γλώσσα διαπίστωνε ο στρατηγός Μακρυγιάννης τον 19° αιώνα: «ότι αρχή και τέλος, παλαιόθεν και ως τώρα, όλα τα θεριά πολεμούν να μας φάνε τους Έλληνες και δεν μπορούνε, τρώνε από μάς και μένει και μαγιά». Αυτή η «μαγιά» των ελληνίδων πόλεων και αργότερα των κοινοτήτων, μέσα από τις κατακτήσεις και επιμιξίες, έσωζε τελικά την ελληνική ιδιαιτερότητα: τη γλώσσα, τη νοοτροπία, την ελληνική νοηματοδότηση του κόσμου και της ζωής από κάποια εποχή και μετά αναχωνευμένα όλα στην εκκλησιαστική ορθοδοξία. Βέβαια μια τέτοια «μαγιά» δυναμικής και αδιάκοπα ανανεούμενης ελληνικότητας δεν ανιχνεύεται με αναφορά σε γενεολογικά δέντρα στη συνεχή ιστορική διαδοχή οικογενειών και ονομάτων. Ανιχνεύεται στη λαϊκή ποίηση, στο λαϊκό ήθος, στον τρόπο που έχτιζαν και εικονογραφούσαν τις εκκλησίες ως την πιο απομακρυσμένη ελληνική κοινότητα, ανιχνεύεται στη μουσική, στις λαϊκές φορεσιές, στα προικοσύμφωνα και στα συνεταιρικά συμβόλαια. Κυρίως στους αιώνες της Τουρκοκρατίας, ήταν η ΠΡΑΞΗ της ζωής, έκφραση της κοινής εκκλησιαστικής πίστης (όχι ιδεολογικά ή φυλετικά κριτήρια), που ξεχώριζαν τον ορθόδοξο Έλληνα από τον αλλόθρησκο Τούρκο ή τον ετερόδοξο «Φράγκο»: Ήταν η νηστεία, η γιορτή, ο χορός στο πανηγύρι, το αναμμένο καντήλι στο οικογενειακό εικονοστάσι, το ζύμωμα του πρόσφορου, ο αγιασμός κάθε μήνα. Έτσι, όταν τον δεύτερο χρόνο της εξέγερσής τους ενάντια στην τουρκική τυραννία (1822) οι Έλληνες συγκροτούν την πρώτη και ιδρυτική του νεοελληνικού κράτους Εθνική Συνέλευση της Επιδαύρου, δεν έχουν άλλο τρόπο να ορίσουν την ιδιότητα του Έλληνα, παρά μόνο καταφεύγοντας στην θρησκευτική του πίστη. Στο τμήμα Β' παρ. β' του Συντάγματος της Επιδαύρου διαβάζουμε: «Όσοι αυτόχθονες κάτοικοι της Επικρατείας της Ελλάδος πιστεύουσιν εις Χριστόν, εισίν Έλληνες». Επιλογικό σχόλιο του Κ. Καλλίμαχου: Ο κος Γιανναράς δεν επιθυμεί να ξεχωρίσει την επιστήμη από την «πίστη», ούτε την πραγματικότητα από την ιδεολογία. Όσα λέει παραπάνω μοιάζουν περισσότερο με λαϊκή αφήγηση και λαογραφική έρευνα, παρά με ιστορική επιστημονική προσέγγιση. Η Ιστορία δεν βασίζεται σε ερμηνείες του τύπου «όλα τα θεριά πολεμούν να μας φάνε τους Έλληνες και δεν μπορούνε. Τρώνε και μένει και μαγιά». Η Ιστορία, ως επιστήμη, οφείλει να υπακούει στο διώνυμο «λογική και παρατήρηση» και να έχει ως παρονομαστή τον ανθρωπισμό. Οτιδήποτε ξεφεύγει από αυτές τις συντεταγμένες, μπορεί να ονομάζεται όπως θέλει. Πάντως Ιστορία δεν είναι, έτσι όπως μας την έμαθε ο Θουκυδίδης και διδάσκεται σε όλα τα καλά πανεπιστήμια στον κόσμο.

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

244

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

2-Γ.2 Εθνεγερσία: σύγκρουση δύο οραμάτων του Χρήστου Γιανναρά – 24 Μαρτίου 2008

Ομιλία του καθηγητού Φιλοσοφίας Χρ. Γιανναρά σε επετειακή εκδήλωση του Αρσακείου Πατρών Γιατί κάποτε τις ομιλίες τις ονομάζαμε «πανηγυρικός της ημέρας»; Κάποτε τις ομιλίες που γίνονταν στις επετείους τις εθνικές, τις ονομάζαμε «πανηγυρικός της ημέρας». Η έκφραση δήλωνε, νομίζω, ακριβώς τη σύνοψη του νοήματος της πανηγύρεως. Ήταν μια πανήγυρις η εθνική εορτή. Κάτι γιορτάζαμε. Και το να γιορτάζει κάτι ένας λαός είναι φανερό. Εκφράζει πραγματικά τη χαρά του για κάτι που συνέβη και που έχει σημαδέψει το συλλογικό βίο και δεν θέλει να ξεχαστεί. Όχι πανηγυρικοί αλλά προβληματισμός Δεν ξέρω, ένα από τα προβλήματα που πρέπει νομίζω να μας απασχολούν στο ποσοστό που γρηγορεί η συνείδηση που ανήκει σ’ ένα λαό όπως ο ελληνικός, δεν ξέρω εάν σήμερα, και μόνο η λέξη «πανήγυρις» και «πανηγυρικός», εάν έχει ρεαλιστικό αντίκρισμα. Πάντως, έτσι κι αλλιώς, νομίζω ότι η περιγραφή ή οι αναφορές οι επαινετικές για το γεγονός που γιορτάζουμε, ίσως έχουν κορεσθεί πια, έχουμε κορεσθεί από τέτοιες αναφορές, και πιθανόν ο γονιμότερος εορτασμός είναι να προβληματιζόμαστε σε κάθε τέτοια ευκαιρία και περίπτωση. Ένας λαός γράφει την ιστορία για να δηλώσει αυτό που θέλει για το μέλλον

Αυτό θα τολμήσω σήμερα, περισσότερο να θέσω ένα πρόβλημα, που να γίνει αφορμή να σκεφθούμε, να ψάξουμε, να μελετήσουμε και να αποκτήσουμε, κατά το δυνατό, μια προσωπική αντίληψη, με αφορμή το πρόβλημα που θα τεθεί, παρά να σας πλουτίσω ίσως με πληροφορίες ή με γνώσεις για το γεγονός το οποίο γιορτάζουμε. Θα ξεκινήσω με τη φράση ενός αμερικανού φιλοσόφου, παράγει πότε πότε και φιλοσόφους η Αμερική, του Ρίτσαρντ Ρώρτυ, ο οποίος λέει ότι «ένας λαός γράφει την ιστορία του όχι για να αφηγηθεί το παρελθόν του, αλλά για να δηλώσει αυτό που θέλει να είναι στο μέλλον». Νομίζω έχει μια βαρύτητα αυτή η φράση. Είναι μια επικίνδυνη φράση. Έχει μια βαρύτητα και επικινδυνότητα. Βαρύτητα, διότι πραγματικά τότε έχει νόημα η ιστορία όταν γίνεται το έδαφος στο οποίο πατάμε για να κοιτάξουμε μπροστά, για να δηλώσουμε αυτό που θέλουμε να είμαστε. Έχει επικινδυνότητα διότι στις ημέρες μας με μεγάλη ευκολία η ιστορία πλαστογραφείται. Κι έχουμε πολύ κοντά μας, πολύ έντονες τις εμπειρίες και τις παραστάσεις λαών οι οποίοι καπηλεύονται την ιστορία, πλαστογραφούν την ιστορία, για να αποκτήσουν συλλογική ταυτότητα. ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κριτικά σχόλια του Κ. Καλλίμαχου

Ο κος Γιανναράς προγραμματικά δεσμεύει την ομιλία του με δύο αμφισημίες: αφενός ότι ο τρόπος που αφηγούμαστε το παρελθόν χαράσσει το μέλλον μας και αφετέρου ότι στις μέρες μας η Ιστορία πλαστογραφείται. Όντας πιστός σε μια ανορθόλογη, αντιδυτική και μεταφυσική εκδοχή του «ελληνισμού», οραματίζεται για το μέλλον της Ελλάδας μια αντίστοιχη ιδεολογία. Ως εκ τούτου, ποσώς τον ενδιαφέρει τι λέει η επιστήμη τής Ιστορίας και οι θεράποντές της. Εκείνο που τον νοιάζει είναι εάν η Ιστορία τα λέει έτσι ώστε τα λεγόμενά της να ταιριάζουν στις επιταγές των ιδεολογημάτων του. Αυτός ο ισχυρισμός μου επιβεβαιώνεται από τη δεύτερη αμφισημία πάνω στην οποία εδράζεται η ομιλία του, ότι δηλαδή σήμερα «η ιστορία πλαστογραφείται». Από πού κι ως πού η Ιστορία θα πρέπει να λογίζεται ως σεπτόν κείμενο που το γράψανε διά αποκαλύψεως κάποτε ορισμένοι τάχα πάνσοφοι και οι μεταγενέστεροι οφείλουν να το… προσκυνούν; Τι σημαίνει όμως η φράση «η ιστορία πλαστογραφείται»; Ποιος είναι αρμόδιος να κρίνει τους υποτιθέμενους πλαστογράφους της Ιστορίας και να εντοπίσει τις πλαστογραφίες τους; Είναι ο ομιλητής; ή μήπως οι συνάδελφοί του επαγγελματίες ιστορικοί; Γιατί ένα είναι βέβαιο: ότι εδώ και χρόνια οι ιστορικοί τής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης αποκαθηλώνουν συνεχώς τα μυθεύματα πάνω στα οποία υφάνθηκε η ιστοριογραφία που θαυμάζει ο ομιλητής και η οποία είναι διάχυτη στα σχολικά εγχειρίδια της δεκαετίας του εξήντα και του εβδομήντα.

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

245

2. ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Ας μείνουμε στο πρώτο, στο σκέλος της γονιμότητας της πρότασης που εξέφερε ο Ρώρτυ. Θα ήθελα λοιπόν να πω ότι το γεγονός της 25ης Μαρτίου, η Εθνεγερσία, όπως λέμε, των Ελλήνων, κόμιζε από την πρώτη στιγμή ένα προβληματισμό, που προσωπικά θα τον όριζα σαν μια σύγκρουση δυο οραμάτων. Αυτή η σύγκρουση δεν ήταν των ημερών ή απλώς του έτους εκείνου, του 1821. Είχε αρχίσει πολύ πιο νωρίς, από τα τέλη του 18ου αιώνα. Υπήρχαν, θα ‘λεγε κανείς, δύο οράματα, δύο τρόποι να κοιτάξει το μέλλον του ο Ελληνισμός. Κοιτώντας την ιστορία του να προδιαγράψει το μέλλον και τις προοπτικές του. Η εθνεγερσία κόμισε μια σύγκρουση δυο οραμάτων

Το πρώτο όραμα δεν είχε εθνοφυλετική βάση, αλλά πολιτισμική Το πρώτο όραμα, νομίζω, θα έλεγα επιγραμματικά ότι συγκεφαλαιωνόταν στην τήρηση, στην εμμονή, στην επιλογή ότι ο Ελληνισμός δεν είναι απλώς μια εθνοφυλετική παρουσία μέσα στην ιστορία. Είναι πριν από αυτό μια πρόταση πολιτισμού. Σίγουρα έχει μια συγκεκριμένη εθνοφυλετική ιστορική βάση και αφετηρία. Αλλά μέσα στη διαδρομή της ιστορίας ο Ελληνισμός αποτελούσε περισσότερο μια πρόταση πολιτισμού που ενδιέφερε πανανθρώπινα, παρά ένα κλειστό, το ιδίωμα μιας κλειστής εθνικής ενότητας. Επομένως, εάν είναι πρόταση πολιτισμού, τότε δεν είναι κάτι που ανήκει μόνο σ’ ένα λαό. Ένας λαός διαχειρίζεται κυρίως, ο λαός που οι πρόγονοί του γέννησαν και συνέχισαν αυτόν τον πολιτισμό, τον διαχειρίζεται και τον προωθεί αλλά, επαναλαμβάνω, ο πολιτισμός ενδιαφέρει πανανθρώπινα. Πολιτισμός είναι ο βίος μιας συλλογικότητας πχ της αρχαίας Αθήνας Όταν λέμε πολιτισμός, επιτρέψτε μου μια μικρή παρένθεση, σήμερα μιλώντας για πολιτισμό νομίζω ότι ο νους μας πηγαίνει περισσότερο σε κάτι σαν ψυχαγωγία ή σαν πολιτιστικές εκδηλώσεις. Έχουμε και Υπουργείο Πολιτισμού, άκουσον άκουσον! Αν είναι ποτέ νοητό να παράγει πολιτισμό ένα Υπουργείο. Ο πολιτισμός θα έλεγα, θα συμφωνήσω με μια πρόταση είναι κι αυτή, ότι θα μπορούσε να οριστεί ως ο τρόπος του βίου μιας συλλογικότητας, μιας κοινωνίας. Πολύ συγκεκριμένα, ο τρόπος που ντυνόμαστε, ο τρόπος που χτίζουμε τα σπίτια μας, ο τρόπος που διακοσμούμε τα σπίτια μας, ο τρόπος που μαγειρεύουμε, που κάνουμε την κουζίνα μας, ο τρόπος που ερωτευόμαστε, ο τρόπος που φτιάχνουμε θεσμούς κοινής συμβίωσης κ.λ.π. Θα μου πείτε εάν είναι τόσο γενικός ο ορισμός του πολιτισμού τότε γιατί διαφοροποιούνται οι πολιτισμοί. Διότι δεν είναι πάντοτε και παντού ίδιος ο τρόπος του βίου. Το κάθε κοινωνικό σύνολο διαμορφώνει ένα τρόπο του βίου επί τη βάσει μιας ιεράρχησης των αναγκών του. Ποια ανάγκη είναι πρώτη και ποια είναι δεύτερη. Πχ ο πολιτισμός της αρχαίας Αθήνας, του δημόσιου χώρου Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα, θα το έχετε ακουστά, οι αρχαίοι Αθηναίοι, ας πούμε, ξέρουμε ότι οι ιδιωτικές τους κατοικίες ήταν πενιχρές. Δεν έχουμε τεκμήρια [εννοεί στην Αθήνα] ούτε για μινωικά ανάκτορα ούτε για ρωμαϊκές επαύλεις. Γιατί; Γιατί ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κριτικά σχόλια του Κ. Κ. Ο ομιλητής ισχυρίζεται ότι η επανάσταση του ΄21 κόμισε τη σύγκρουση δύο οραμάτων που είχαν αρχίσει πιο νωρίς κι ότι επρόκειτο για δύο τρόπους να κοιτάξει ο Ελληνισμός το μέλλον του και ότι ένας από αυτούς δεν είχε εθνοφυλετική βάση, αλλά βασιζόταν, υποτίθεται, στον τρόπο ζωής του Ελληνισμού, στον πολιτισμό του. Κατόπιν, απροειδοποίητα, ο ομιλητής, μεταβαίνει αλματωδώς στο παρελθόν. Μιλάει γενικώς για τον πολιτισμό του Ελληνισμού κι ότι αυτός ανέκαθεν ήταν πρόταση ζωής η οποία κληροδοτούνταν από τους προγόνους. Ακολούθως προσγειώνεται σε έναν γενικό και αόριστο ορισμό του πολιτισμού: ότι αποτελεί τον τρόπο ζωής μιας συλλογικότητας. Κι αμέσως μας αιφνιδιάζει ξανά, αυτήν τη φορά πετώντας στην αρχαία Αθήνα όπου πράγματι ο λιτός βίος ήταν ο κανόνας και ότι απουσίαζαν τα ανάκτορα και οι επαύλεις, αφού οι τότε Αθηναίοι είχαν ως ζητούμενο το δημόσιο χώρο, την αγορά, την Εκκλησία του Δήμου. Εν τω μεταξύ, τα περί «τρόπου ζωής και πολιτισμού» παραμένουν μετέωρα. Γιατί όλοι οι λαοί έχουν έναν τρόπο ζωής, άρα έχουν πολιτισμό. Αυτό όμως δεν σημαίνει απολύτως τίποτε, εάν αυτός ο τρόπος ζωής δεν έχει να εισφέρει κάτι χρήσιμο στην ανθρωπότητα, εάν εμείς δεν εντοπίσουμε (εφόσον υπάρχουν) τα οικουμενικά του στοιχεία. Διαφορετικά, προς τι η κουβέντα; Ναι, ο Ελληνισμός έχει δώσει στην ανθρωπότητα κάτι ανεπανάληπτο και χρήσιμο. Αυτό όμως το κάτι δεν είναι η Ορθοδοξία, είναι ο Ορθολογισμός. Η Ορθοδοξία είναι θρησκευτική επιλογή που αφορά ορισμένους πιστούς (εμάς και αρκετούς ανατολικοευρωπαίους), ενώ ο ορθολογισμός αποτελεί παγκόσμια κληρονομικά και ελπίδα για το μέλλον της ανθρωπότητας.

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

246

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

αυτό που τους ενδιέφερε, αυτοί που έκτισαν αυτά τα αριστουργήματα που έκτισαν στο κέντρο της πόλης τους, τους ενδιέφερε αυτό: ο δημόσιος χώρος. Η πρώτη τους έγνοια ήταν να είναι πολίτες. Να βγουν στην αγορά. Να μετάσχουν κρίσεως και αρχής. Πίσω λοιπόν απ’ αυτή την ιεράρχηση των προτεραιοτήτων, με άλλα λόγια, να το πω ακόμα πιο συγκεκριμένα. Εάν εμάς εδώ σήμερα μας δημιουργηθεί πρώτη ανάγκη να μετέχουμε στα κοινά, ανάγκη πριν και από την ανάγκη να έχουμε ηλεκτρικό ψυγείο, τότε αλλάζει ο πολιτισμός. Λέω το ηλεκτρικό ψυγείο για να δώσω ένα σημάδι για πόσο ρεαλιστικές ανάγκες μιλάμε. Βέβαια, πίσω απ’ αυτή την ιεράρχηση των αναγκών υπάρχει πάντα μια νοηματοδότηση, δηλαδή ένα νόημα που δίνουμε στην ύπαρξη, στον κόσμο, στην ιστορία. Αυτό το νόημα ιεραρχεί τις ανάγκες μας. Κι αυτό το νόημα μπορεί να μην είναι συνειδητό σε όλο το κοινωνικό σύνολο. Το εκφράζουν κατ’ εξοχήν οι καλλιτέχνες, με το αισθητήριο που έχουν να διαβλέπουν και να προηγούνται στην έκφραση της κοινής εμπειρίας, οι φιλόσοφοι με τη σκέψη τους κ.λ.π. γι’ αυτό κι έχει φθάσει να ταυτίζουμε τον πολιτισμό με την τέχνη ή με την θεωρητική σκέψη. Πολιτισμός, λοιπόν, ο τρόπος του βίου κι ο Ελληνισμός μια πρόταση τέτοιου πολιτισμού. Μιλάμε όμως για μια εποχή στην οποία ο Ελληνισμός είναι υπόδουλος, είναι ραγιάς, είναι κάτω από την τουρκική κατοχή. Είναι φτωχός. Είναι στερημένος σε πολλές περιοχές της Ελλάδος από στοιχειώδεις υλικές ανέσεις και αγαθά. Είναι, κατά περιόδους, σε πολύ μεγάλη πτώση εκπαίδευσης, παιδείας, καλλιέργειας. Κι όμως αυτός ο λαός παράγει πολιτισμό. Σήμερα πρέπει να έχεις δεν ξέρω πόσα διδακτορικά ή δεν ξέρω ποια καλλιέργεια για να αντιληφθείς τι πολιτισμό αντιπροσώπευε η λαϊκή αρχιτεκτονική της Τουρκοκρατίας ή το δημοτικό τραγούδι ή οι φορεσιές που ήταν λαϊκό ένδυμα ή οι θεσμοί οργάνωσης της συλλογικότητας, οι κοινότητες, οι συντεχνίες, τα συνάφια κ.λ.π. Παρήγε λοιπόν πολιτισμό. Γι’ αυτό και είχε περισσότερη την αίσθηση ότι δεν αποτελεί ο Ελληνισμός μια φυλή ή ένας έθνος, όπως ήταν η λέξη που μπήκε μέσα στη γλώσσα κυρίως με διαφορετικό περιεχόμενο απ’ τα τέλη του 18ου αιώνα, αλλά ήταν ένα Γένος. Γένος σημαίνει, αν το ερμηνεύω σωστά, ότι όποιος μετέχει σ’ αυτό το Γένος γεννιέται, μεγαλώνει, αυξάνει, μέσα σε μια πραγματικότητα τρόπου του βίου, μέσα σε μια πραγματικότητα πολιτισμού. Βέβαια ενώ είπα ότι ήταν ραγιάς ο Έλληνας την εποχή εκείνη, δεν μπορεί να αγνοήσει κανείς το γεγονός ότι υπάρχουν φαινόμενα που δηλώνουν και μια οικονομική ευρωστία που μας εκπλήσσει. Ας πούμε, οι καραβοκυραίοι, οι οποίοι οργώνουν την Μεσόγειο, είναι κυρίαρχοι των ναυτικών οδών και του εμπορίου στη Μεσόγειο. Οι έμποροι οι οποίοι ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κριτικά σχόλια του Κ. Κ.

Ο ομιλητής, ακολούθως, επισημαίνει ότι πολιτισμός είναι η ιεράρχηση αναγκών, η οποία όμως προκύπτει μέσα από μια νοηματοδότηση, δηλαδή από το νόημα που δίνουμε στην ύπαρξη, στον κόσμο και την ιστορία, ένα νόημα που ιεραρχεί τις ανάγκες. Πάνω, λοιπόν, που μιλούσαμε για την αρχαία Αθήνα απογειωνόμαστε πάλι προς τον Ελληνισμό γενικώς, και ειδικώς στην Τουρκοκρατία, όπου ο Ελληνισμός είχε έναν «τρόπο ζωής», άρα έναν «πολιτισμό»… Εδώ, πια, έχουμε μπλέξει άσχημα: στην αρχή μιλούσαμε για Ελληνισμό, μετά για πολιτισμό, ύστερα κάναμε βόλτα στο δημόσιο χώρο της αρχαίας Αθήνας και τέλος διαπιστώσαμε ότι υπάρχει συνέχεια στον ελληνικό πολιτισμό και αυτή η συνέχεια βρίσκεται τον τρόπο που ντύνεται, που χορεύει, που τραγουδά και οργανώνεται ο Ελληνισμός, όχι ως έθνος, αλλά ως πολιτισμός, δηλαδή ως γένος που αποτελείται όμως από ραγιάδες Έλληνες… Κι όμως, όλα όσα αναφέρει εδώ ο ομιλητής για τον ελληνισμό του, θα μπορούσε να τα πει κι ένας Τούρκος για τον τουρκισμό του, ένας σύγχρονος Ιρανός για τον ιρανισμό του και τον Αγιατολάχ Χομεϊνί, κι ένας Ταλιμπάν για τον ταλιμπανισμό του, αφού όλοι αυτοί έχουν τον τρόπο ζωής τους, άρα τον πολιτισμό τους... Ο ομιλητής, δυστυχώς περνάει από έννοια σε έννοια κατά τρόπο αμέθοδο (αντιεπιστημονικό) καθώς δεν λαμβάνει υπόψη του τα πορίσματα της ιστορικής έρευνας. Αντί γι΄ αυτό, συσχετίζει έννοιες (πολιτισμός – ελληνισμός – γένος – Έλληνας) με αόριστο και επιφανειακό περιεχόμενο, γιατί απλούστατα θέλει να στριμώξει την Αρχαία Ελλάδα και το Βυζάντιο στο ίδιο καλάθι. Πράγμα παράλογο.

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

247

2. ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

οργώνουν τις αγορές της Ευρώπης. Και εδώ θέλω να κάνω μια παρατήρηση. Αξίζει να μελετήσει κανείς πώς μετανάστευαν οι Έλληνες στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Και πώς μεταναστεύουν από τη στιγμή που ιδρύεται το Ελλαδικό κράτος. Θα έλεγα ότι στους αιώνες της Τουρκοκρατίας οι Έλληνες μεταναστεύουν από θέσεως ισχύος. Κι αυτό μπορεί να το πιστοποιήσει κανείς αν επισκεφθεί, ας πούμε, το τι άφησαν πίσω τους ως κτήρια και ως επιτεύγματα στην Τεργέστη, στην Βιέννη, στο Μόναχο, στο Παρίσι. Τα κτίσματα που άφησαν οι ελληνικές κοινότητες εκείνων των αιώνων είναι πραγματικά μια έκπληξη. Ένα άλλο στοιχείο, λέω τώρα το τι βάσεις τι ερείσματα είχε το όραμα ότι οι Έλληνες αντιπροσωπεύουν κυρίως ένα πολιτισμό, ένα άλλο στοιχείο είναι ότι ήδη από την άλωση της Κωνσταντινούπολης, κατά κανόνα, οι μεγάλοι δραγουμάνοι της Υψηλής Πύλης, δηλ. οι υπουργοί των εξωτερικών της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, ήταν Έλληνες. Κι αυτό για λόγους ανάγκης. Ήταν οι πιο καλλιεργημένοι, οι μόνοι που μπορούσαν να διαχειριστούν τις διεθνείς σχέσεις της αυτοκρατορίας. Οι ηγεμόνες της Μολδοβλαχίας. Ακόμα ευρύτερα, ήδη στον 18ο αιώνα, και κυρίως βέβαια μετά τον 19ο, ήδη στα μεγάλα αστικά κέντρα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας το ελληνικό στοιχείο ήταν το υπέρτερο, το κυριαρχικό. Οι τουρκικοί πληθυσμοί, παρ’ όλο που ήταν οι κατακτητές, απωθούνταν λίγο στο περιθώριο του κοινωνικού βίου. Μιλώ για περιπτώσεις πόλεων όπως η Σμύρνη, η Τραπεζούντα, η Οδησσός κ.λ.π. Αυτά τα δεδομένα όλα, ενίσχυαν το όραμα το οποίο να πω τώρα και ποιοι κυρίως το εκπροσώπησαν. Ήταν το όραμα των Φαναριωτών και το όραμα του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην Κωνσταντινούπολη. Το όραμα ότι ενδέχεται, εάν συνεχίσουν με αυτή την δυναμική, να υπάρξει μια ένδοθεν άλωση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Από μέσα να αλωθεί. Κάτι το οποίο είχε ως προηγούμενο αυτό το οποίο συνέβη με την Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Ο εξελληνισμός της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, κυρίως βέβαια από την εποχή του Κωνσταντίνου και μετά, και κυρίως την εποχή του Ιουστινιανού, ήταν ένα προηγούμενο το οποίο έδινε λαβή για να αρθρωθεί, να συλληφθεί αυτό το όραμα. Μάλιστα είχε εμφανιστεί και η άποψη ότι μπορούν να εκληφθούν οι Οθωμανοί ως μια από τις δυναστείες που γνώρισαν στο λεγόμενο Βυζάντιο οι Έλληνες, ως να ηγεμονεύουν οι αυτοκράτορες στη Nova Roma, στη Νέα Ρώμη στην Κωνσταντινούπολη. Να μιλάμε δηλαδή για τη δυναστεία των Οσμανιδών, όπως μιλάγαμε για τη δυναστεία των Ισαύρων, των Παλαιολόγων και άλλων. Κυρίως όμως από πλευράς πολιτικής, αυτό το όραμα είχε μέσα του την προτεραιότητα της έγνοιας για την διάσωση του Ελληνισμού στην έκταση και την εξάπλωσή του στον τότε κόσμο, των Βαλκανίων, της Μικράς Ασίας, της Μέσης Ανατολής. ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κριτικά σχόλια του Κ. Κ.

Και τώρα ερχόμαστε στο όραμα που είχε πρωτοαναφέρει ο ομιλητής. Ένα όραμα του οποίου φορείς ήταν οι εντολοδόχοι του Σουλτάνου: Φαναριώτες και Οικουμενικό Πατριαρχείο· ένα όραμα που θυμίζει το «πάλι με χρόνια με καιρούς», ότι δηλαδή ο Ελληνισμός θα κατάφερνε, αργά η γρήγορα να αλώσει την Οθωμανική Αυτοκρατορία εν των ένδον. Στην πραγματικότητα όμως αυτό ήταν το ιδεολόγημα τής τότε ελληνόφωνης, χριστιανικής, φιλοσουλτανικής ελίτ της εποχής, η οποία απλώς χρύσωνε το χάπι της συνεργασίας της με τον αυθαίρετο εξουσιαστή Σουλτάνο, οραματιζόμενη πλούτη, δόξα και παλάτια για τα εγγόνια της. Αυτό το υποθετικό «θα», τής τότε φιλοσουλτανικής ελίτ, αυτό το ανιστόρητο «θα», το παίρνει σήμερα ο ομιλητής, το κάνει παντιέρα και το προβάλλει ως μορφή πολιτισμού του Ελληνισμού της εποχής, ο οποίος υποτίθεται, αν δεν συνέβαινε η επανάσταση, «θα» κατάφερνε να επαναφέρει στην εξουσία της Νέας Ρώμης (δηλαδή του Βυζαντίου) τους Έλληνες!!! Κατά τα άλλα, ο ομιλητής δεν μιλάει για έθνος, ούτε αυτό το όραμά του είναι διαποτισμένο με εθνοφυλετισμό… Αλλά ακόμη κι αν δεν μιλάει για έθνος κλπ κλπ, αυτό το «θα» είναι παντελώς αντιεπιστημονικό, επειδή η επιστήμη της Ιστορίας δεν ασχολείται με αυτά που θα γινόντουσαν αν δεν είχε συμβεί αυτό και είχε γίνει το άλλο· η επιστήμη της Ιστορίας εξετάζει τη ζωή στο παρελθόν, κι όχι υποθετικά ερωτήματα για το παρελθόν. Αληθεύει, πάντως, ότι η φιλοσουλτανική ελληνόφωνη ελίτ είχε κάνει της μόδας τα ελληνικά για όλους τους φιλόδοξους βαλκάνιους προ του ΄21 και πώς αυτή η μόδα εξαφανίστηκε αμέσως μετά το ΄21.

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

248

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Όταν στα τέλη του 18ου αιώνα, με τη Γαλλική επανάσταση, με τη φιλοσοφία του Διαφωτισμού, πρωτοεμφανίζεται θεωρητικά η έννοια του έθνους – κράτους, δηλ. μιας οργάνωσης κρατικής, η οποία βασίζεται πλέον σε αντικειμενικά στοιχεία ενότητας και συνοχής μιας κοινωνικής ομάδας, όπως είναι η γλώσσα, όπως είναι η κάποια κοινή ιστορία, όπως είναι η θρησκεία κ.λ.π. Όταν εμφανίζονται αυτές οι ιδέες και τις εγκολπώνονται κάποιοι Έλληνες διανοούμενοι, κυρίως στο χώρο της Δύσης, η αντίδραση των Φαναριωτών και του Πατριαρχείου είναι πάρα πολύ σαφής. Οι ιδέες τότε του έθνους – κράτους, όπως θα δούμε αμέσως μετά αναλυτικότερα, συνδέονται, ειδικά όσον αφορά την Ελλάδα, με το ενδεχόμενο να αναστηθεί ένα έθνος – κράτος στα όρια της Αρχαίας Ελλάδας. Ένα έθνος – κράτος το οποίο να επαναστατήσει την πραγματικότητα εκείνου του Ελληνισμού, που οι Ευρωπαίοι εκτιμούσαν, θαύμαζαν και ήθελαν να είναι οι συνεχιστές του από τους προηγούμενους αιώνες, ήδη από τον Ευρωπαϊκό Μεσαίωνα. Αλλά εάν πραγματοποιείτο ένα τέτοιο όραμα, τότε όλοι οι χριστιανικοί, ελληνικοί και ορθόδοξοι πληθυσμοί της Μικράς Ασίας, του Πόντου, της Ανατολικής Ρωμυλίας, της Δυτικής Μακεδονίας, θα ήσαν έκθετοι στην τουρκική βία, στο μαχαίρι του Τούρκου, όπως θα λέγαμε πολύ απλά. Με άλλα λόγια η έγνοια των Φαναριωτών και του Πατριαρχείου, που στους τέσσερις αιώνες της Τουρκοκρατίας έπαιξαν ένα ρόλο ηγετικό για τη διάσωση

του

Ελληνισμού,

ήταν

ακριβώς

να

περισωθεί

ολόκληρος ο Ελληνισμός κι όχι μόνο το όραμα των κλασικιστών της Ευρώπης, το όραμα της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού για την επανίδρυση, κατά κάποιο τρόπο, της Αρχαίας Ελλάδας. Βέβαια, αυτό το όραμα να σωθεί η αυτοκρατορία και όχι να γεννηθεί ένα έθνος – κράτος, κατασυκοφαντήθηκε, ήδη μέχρι τις μέρες μας, πάρα πολύ, χαρακτηρίστηκε ως φιλοτουρκισμός, ως ενδοτισμός απέναντι στους Τούρκους κ.λ.π. Υπάρχουν κάποια στοιχεία τα οποία επιτρέπουν αυτή την διαστροφή, νομίζω, της ιστορικής πραγματικότητας, και ήτανε κάποια κείμενα τα οποία έφτασαν να πουν, όχι αβάσιμα, ότι ήτανε μια δωρεά του Θεού το ότι υποτάχθηκε ο Ελληνισμός στους Τούρκους, δηλαδή σ’ ένα γένος, σ’ ένα λαό χαμηλότερης πολιτιστικής στάθμης και γι’ αυτό δεν απορροφήθηκαν οι Έλληνες σ’ ένα άλλο πολιτισμό, ώστε να χάσουν την ιδιαιτερότητά

τους.

Υπήρξε

ένα

κείμενο

Πατρική

Διδασκαλία του Αθανάσιου του Πάριου, το οποίο εκφράζει ακριβώς αυτή την άποψη, ότι να ευχαριστούμε τον Θεό που είμαστε σκλάβοι στους Τούρκους και όχι στους Φράγκους, που εκεί ήταν εμφανέστερος ο κίνδυνος με την ανάπτυξη που γνώρισε η Ευρώπη από τον 17ο κυρίως αιώνα και μετά να υπάρξει μια απορρόφηση, μια αφομοίωση του Ελληνισμού.

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κριτικά σχόλια του Κ. Κ.

Τώρα ο ομιλητής προσπαθεί να εξηγήσει τους λόγους για τους οποίους το Πατριαρχείο καταδίκασε την Ελληνική Επανάσταση και αντέδρασε στην ιδέα του έθνους/κράτους. Ισχυρίζεται ότι έγνοια του Πατριαρχείου ήταν η διάσωση όλων των Ελλήνων και ότι μια επανάσταση θα έθετε σε κίνδυνο τους διάσπαρτους ελληνικούς πληθυσμούς της εκτεταμένης σουλτανικής επικράτειας. Ο πραγματικός όμως λόγος δεν ήταν αυτός. Το Πατριαρχείο απεχθανόταν τη Γαλλική Επανάσταση για τους ίδιους λόγους που την απεχθανόταν και ο Μέττερνιχ και οι Ελέω Θεού Βασιλιάδες της εποχής. Το Πατριαρχείο μισούσε τον Δυτικό Ορθολογισμό και τα παράγωγά του, δηλαδή τον φιλελευθερισμό και το ριζοσπαστισμό, γιατί ήθελε τυφλούς πιστούς, ένιωθε ότι η εθνική αυτοδιάθεση και η πολιτική ελευθερία θα απειλούσαν την εξουσία του, ότι αν πετύχαινε η επανάσταση, τότε το Πατριαρχείο θα έχανε τους «υπηκόους» του και φυσικά θα έχανε τα προνόμια που απόλάμβανε από τον εργοδότη του το Σουλτάνο, στον οποίο λογοδοτούσε. Αυτή είναι η αλήθεια. Κι γι΄ αυτό ο Πατριάρχης καταδίκασε τον Υψηλάντη και τους Φιλικούς, χωρίς όμως αποτέλεσμα και γι΄ αυτό ο Σουλτάνος τον απόκεφάλισε. Μόνο που η άγρια αντίδρασή του Σουλτάνου (σφαγές) έφερε εντελώς αντίθετα αποτελέσματα: δυνάμωσε το κίνημα του Φιλελληνισμού στην Ευρώπη και συσπείρωσε του επαναστάτες, ενισχύοντάς τους μάλιστα με τον ακέφαλο τώρα Κλήρο και τους Κοτσαμπάσηδες που τρομοκρατήθηκαν από τη βαρβαρότητα του Σουλτάνου.

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

249

2. ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Έτσι, αυτό το όραμα της αυτοκρατορίας κατόρθωσε να διασώσει την ευρύτητα της πραγματικότητας του Ελληνισμού ήδη εκείνη την εποχή, μέσα στη γεωγραφική περιοχή της νοτιοανατολικής Ευρώπης. Μια πραγματικότητα, η οποία διασώθηκε για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα. Ο Οδυσσέας Ελύτης λέει χαρακτηριστικά ότι μέχρι τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο, με την ελληνική γλώσσα, αν μιλούσες ελληνικά, είχες αμέσως ένα γλωσσικό διαβατήριο, με το οποίο κυκλοφορούσες άνετα από τα βάθη της Μικράς Ασίας μέχρι τη Νότια Ιταλία κι απ’ τις παραδουνάβιες ηγεονιές μέχρι την Αίγυπτο. Πράγματι όλη αυτή η έκταση ήτανε, νομίζω η έκφραση είναι πολύ πολύ προσεγμένη και χαρακτηριστική, σ’ όλη αυτή την έκταση είχες τα ελληνικά ως γλωσσικό διαβατήριο. Υπήρχε μια συνείδηση μετοχής σ’ ένα κοινό πολιτισμό, πέρα από φυλετικές και εθνοτικές διακρίσεις. Εδώ να προσθέσω μια λεπτομέρεια. Ξέρετε στους ιστορικούς λαούς είναι ολίγον αντιφατικό να ζητάει κανείς – και λέω ιστορικούς λαούς που επέζησαν - είναι αντιφατικό η φυλετική ομοιογένεια. Ο αείμνηστος Νίκος Σβορώνος, ένας ιστορικός που δεν υπέταξε ποτέ την ιστορική έρευνα στις ιδεολογικές του προτιμήσεις, έλεγε: «Μη μου ζητάτε φυλετική ομοιογένεια. Εγώ κάνω ιστορία δεν κάνω ζωολογία». Εκείνο το οποίο είναι η έκπληξη στην περίπτωση του Ελληνισμού είναι ότι επί τρεισίμισι χιλιάδες χρόνια διασώζεται μια γλωσσική παράδοση, η ίδια γλωσσική παράδοση, με τις εξελίξεις τις φυσιολογικές που έχει η γλώσσα και μια κοινή συνείδηση μετοχής σ’ αυτήν την παράδοση. Αυτό είναι το βασικό στοιχείο και επίσης θα προσέθετα, δεν το λέει ο Σβορώνος αλλά είναι νομίζω αρκετά τεκμηριωμένο, τη δυνατότητα που είχε αυτός ο λαός να αφομοιώνει προσλήματα, τα οποία ερχόντουσαν σαν σφήνες μέσα στην ζωή του και την ιστορία του. Απ’ τη Ρωμαϊκή κατάκτηση μέχρι το 1821 στον κυρίως ελλαδικό χώρο, πραγματοποιήθηκαν δεκαεπτά διαδοχικές εισβολές και εγκαταστάσεις διάφορων φύλων και φυλών. Μέχρι σήμερα νομίζω ακόμα εδώ στην Πελοπόννησο σώζονται, σαν δεύτερη ονομασία, τοπωνύμια και ονομασίες οικισμών και χωριών με σλαβικά ονόματα. Ποιος μπορεί να αποδώσει διαφορετική, να πει δεν είναι αμιγώς ελληνικός ο πληθυσμός της Πελοποννήσου. Γι’ αυτό, νομίζω, ότι η θέα των Φαναριωτών είχε αυτή την ευρύτητα και δυναμική: Να βλέπει ότι αυτό που συνιστά την ταυτότητα ενός λαού δεν μπορεί να είναι αντικειμενικό κριτήριο που το προσδίδουμε εκ των υστέρων, αλλά είναι η ταυτότητα βιούμενη και πραγματοποιούμενη ως τρόπος της ζωής του ανθρώπου. Ένας απόηχος αυτού του οράματος της αυτοκρατορίας σώθηκε, νομίζω, μέχρι την Μικρασιατική καταστροφή περίπου, σ’ αυτό που ονομάζουμε Μεγάλη Ιδέα και που απέβλεπε πραγματικά στην διάσωση, κατά το δυνατό, του Ελληνισμού πέρα και έξω από στενά φυλετικά και εθνικά όρια. ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κριτικά σχόλια του Κ. Κ.

Στην τελευταία παράγραφο της προηγουμένης σελίδας ο ομιλητής υπερασπίζεται την «Πατρική Διδασκαλία» του Αθανασίου Παρίου, σύμφωνα με τον οποίο έπρεπε να ευχαριστούμε το Θεό που είμαστε σκλάβοι στους Τούρκους και όχι στους Ευρωπαίους, με την έννοια, λέει ο κος Γιανναράς, ότι οι Τούρκοι ήταν λαός «χαμηλόερης πολιτιστικής στάθμης» και δεν μας αφομοίωσαν… Κανονικά, μετά από αυτό το εθνικιστικό, ασύστατο και ρατσιστικό επιχείρημα του ομιλητή, θα έπρεπε να διακόψω τα κριτικά σχόλια. Τα συνεχίζω όμως μόνον για χάρη της συζήτησης και λέω ότι ο ομιλητής ξεχνάει πως ο Αθανάσιος Πάριος δεν ήταν απλώς πολέμιος της Ελληνικής Επανάστασης. Επιπλέον κήρυττε πως η επανάσταση ήταν έργο του διαβόλου και πως «ο Θεός έφερε τη βασιλεία των Οθωμανών και σε αυτή πρέπει να υποταχτούμε». Αυτά και άλλα παρόμοια λέει η «Πατρική διδασκαλία» που εκδόθηκε από το πατριαρχικό τυπογραφείο το 1798. [παραθέτω απόσπασμά της στη μεθεπόμενη σελίδα, όπως και μέρος απάντησης του Κοραή]

Εκεί, δε, που πραγματικά τα χάνει κανείς, είναι στη συνέχεια, όταν ο ομιλητής, παραπέμπει, για άλλον λόγο βέβαια, στον εξέχοντα ιστορικό Νίκο Σβορώνο, σύμφωνα με τον οποίο, όμως, ο Ελληνισμός μπορεί να ορισθεί ως η διαρκής αντίσταση στους κατά καιρούς κατακτητές του ελληνικού χώρου. Από τη μια λοιπόν έχουμε τη θρησκόληπτη και φιλοσουλτανική Πατριαρχική Διδασκαλία που προπαγανδίζει το σφάξε με αγά μου ν΄ αγιάσω, και από την άλλη έχουμε τον Σβορώνο, τον κατεξοχήν πολέμιο της… μεταφυσικής Ιστορίας την οποία επινοεί ο κος Γιανναράς. Πλήρης σύγχυση...

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

250

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Το αντίπαλο όραμα, το υπαινίχθηκα προηγουμένως, ήταν το όραμα μιας ομάδας διανοουμένων οι οποίοι κυρίως ζούσαν και δρούσαν στην Δυτική Ευρώπη. Το αντιπροσωπευτικό, συμβολικό θα έλεγα όνομα, που συνοψίζει τη στάση αυτών των διανοουμένων είναι ο Αδαμάντιος Κοραής. Οι διανοούμενοι αυτοί ζούσαν στην Δυτική Ευρώπη και ήταν εντελώς φυσικό να μετέχουν, να ζουν, να βιώνουν, την έκπληξη και τον θαυμασμό γι’ αυτό που συντελείτο στην Δυτική Ευρώπη, επαναλαμβάνω από τον 17ο αιώνα και μετά. Η Βιομηχανική επανάσταση, ο καινούριος πλούτος που εισέρεε στην Ευρώπη, μετά την ανακάλυψη της Αμερικής, μετά των Ινδιών κ.λ.π. αποικίες που συνεισέφεραν στον πλούτο και στην ανάπτυξη των ευρωπαϊκών κρατών και ταυτόχρονα η ανάπτυξη των επιστημών, η ανάπτυξη της σκέψης, κυρίως δε με την εμφάνιση της φιλοσοφίας του Διαφωτισμού, όταν αυτές οι κοινωνίες πια ένιωσαν ότι μπορούν να είναι αυτόνομες και να αποτινάξουν έναν άλλου τύπου ζυγό που είχαν πράγματι ζήσει στους μέσους αιώνες, τους πραγματικά σκοτεινούς, δηλαδή μια απόλυτη κυριαρχία πάνω στην κοινωνική πραγματικότητα θρησκευτικών κυρίως θεσμών και παραγόντων, τελείως διαφορετικών και παραλλαγμένων απ’ ό,τι γνώριζε και γνώρισε στην πορεία της η Ελληνική ανατολή. Λοιπόν, αυτό το θαύμα της ανάπτυξης της Ευρώπης, οι Έλληνες διανοούμενοι, οι οποίοι ερχόντουσαν από μια χώρα με όλα τα υστερήματα που περιέγραψα προηγουμένως, και με πρώτη εικόνα αυτά τα υστερήματα και όχι μια εποπτεία και των θετικών δυναμικών στοιχείων που επίσης ανέφερα, ήταν σχεδόν φυσικό να εκστασιάζονται. Να θαυμάζουν «τα πεφωτισμένα και λελαμπρυσμένα της Εσπερίας γένη». Και να πιστεύουν ότι, να, κάτι τέτοιο θέλουμε να ξαναγίνει η Ελλάδα. Αυτό το «κάτι τέτοιο» έβρισκε ανταπόκριση στους Φιλέλληνες της Ευρώπης, οι οποίοι σπουδάζουν τα κείμενα των αρχαίων ελλήνων – άλλο ερώτημα πώς και με ποια οπτική και με ποια ερμηνευτική στάση τα προσέλαβαν ήδη από τον 10ο αιώνα με τον Σχολαστικισμό – πάντως καλλιεργούσαν ένα θαυμασμό για την Αρχαία Ελλάδα και αυτός ο θαυμασμός ήταν το έρεισμα, όπως είπα και πριν, για να τροφοδοτείται ένα δεύτερο όραμα, να απαλλαγεί από τον τουρκικό ζυγό, αυτό το ένδοξο κομμάτι των νότιων Βαλκανίων, το κομμάτι στο οποίο άνθησαν η Αθήνα, η Θήβα, η Σπάρτη, όλα αυτά τα ένδοξα ονόματα του αρχαίου παρελθόντος. Επομένως, ο ευρωπαϊκός πολιτισμός ήταν έτοιμος να βοηθήσει σε μια εξανάσταση ενός έθνους – κράτους, με τη νεωτερική πια έννοια του όρου, που θα ανάσταινε ακριβώς την Αρχαία Ελλάδα. Κι αυτό πήγαινε πάρα πολύ στους Έλληνες

διανοουμένους.

Αδιαφορούσαν

για

την

τότε

πραγματικότητα του Ελληνισμού, όπως την περιέγραψα, για τα πολιτιστικά του επιτεύγματα εκείνης της εποχής

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κριτικά σχόλια του Κ. Καλλίμαχου

Αφού ο ομιλητής εξωράισε το πρώτο, κατά φαντασίαν του, όραμα τού Ελληνισμού (άλωση εκ των ένδον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας), της τότε φιλοσουλτανικής υφιστάμενης διοίκησης του Σουλτάνου, εκθέτει τώρα (διαστρεβλωμένα) το άλλο όραμα του ελληνισμού: εκείνο μιας «ομάδας διανοουμένων οι οποίοι κυρίως ζούσαν και δρούσαν στη Δυτική Ευρώπη. Και πάλι, όμως, ο ομιλητής βλέπει και λέει μισές αλήθειες. Ενώ όσα αναφέρει για τον ρομαντικό, ευρωπαϊκό Φιλελληνισμό και τις προϊδεάσεις του είναι ορθά, ωστόσο παραβλέπει το ουσιώδες, δηλαδή την καρδιά του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού που ήταν, είναι και θα είναι ο ανθρωπιστικός ορθολογισμός. Και εξηγούμαι με τα λόγια του Θανάση Γιαλκετση: Το Δεκέμβριο του 1784 ο μεγάλος γερμανός φιλόσοφος Ιμάνουελ Καντ συνόψιζε το νόημα του κινήματος των γάλλων philosophes του 18ου αιώνα με αυτά τα λόγια: «Διαφωτισμός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητά του, για την οποία ο ίδιος είναι υπεύθυνος. Ανωριμότητα είναι η αδυναμία να μεταχειρίζεσαι το νου σου χωρίς την καθοδήγηση ενός άλλου (...). Sapere aude! Έχε θάρρος να μεταχειρίζεσαι το δικό σου νου! Αυτό είναι το έμβλημα του Διαφωτισμού». Εδώ βρίσκεται το βαθύτερο νόημα της ρήξης που προκάλεσε ο Διαφωτισμός: η απεριόριστη εμπιστοσύνη στην απελευθέρωση του ανθρώπου από τα σκοτάδια της άγνοιας και της προκατάληψης, στην υπεροχή του λόγου απέναντι στο ανορθολογικό, στη δυνατότητα του ανθρώπου να προοδεύει, να βελτιώνει την κατάστασή του, να προχωράει πέρα από την παράδοση, τις κληρονομημένες ιδέες, τις εδραιωμένες ιεραρχίες και τις συνθήκες που θεωρούνται αμετάβλητες. Ο λόγος συναδελφώνει τους ανθρώπους, τους καθιστά ίσους. Ακριβώς επειδή είναι προικισμένοι με αυτή την ιδιότητα, όλοι οι άνθρωποι έχουν γεννηθεί ίσοι. Ορθολογισμός και εξισωτισμός συνδέονται με ένα σφιχτό εναγκαλισμό. Δεν είναι όμως ένας εναγκαλισμός που αποκλείει, επειδή αντίθετα «αγκαλιάζει» ολόκληρη την ανθρωπότητα. Με αυτόν τον τρόπο η τριάδα της σκέψης του Διαφωτισμού (ορθολογισμός, εξισωτισμός και οικουμενισμός) είναι πλήρης.

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

251

2. ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Αδαμάντιου Κοραή: «Αδελφική Διδασκαλία» (απόσπασμα) «Aρκεί μόνον να αναγνώση τις με προσοχήν την προ μικρού διά του τύπου εκδοθείσαν «Πατρικήν Διδασκαλίαν» (*) διά να πληροφορηθή, ότι τοιαύτη μωρά και αντίθεος διδασκαλία είναι αδύνατον να εγεννήθη από τον εγκέφαλον του ευσεβούς και συνετού Πατριάρχου των Iεροσολύμων, του οποίου το όνομα ψευδώς επιφέρει. O αληθής συγγραφεύς φαίνεται μάλλον να ήναι εχθρός επίσημος και του γένους των Γραικών, και της θρησκείας την οποίαν οι Γραικοί πρεσβεύουσι σήμερον. Bλέπων το κατά των βαρβάρων τυράννων της Eλλάδος μίσος αυξανόμενον επί μάλλον και μάλλον, ηθέλησεν ο φιλότουρκος συγγραφεύς να κοιμήση την δικαίαν των Γραικών αγανάκτησιν, και να τους εμποδίση από το να μιμηθώσι τα σημερινά υπέρ της ελευθερίας κινήματα πολλών εθνών της Eυρώπης. ( ...) O ψευδώνυμος συγγραφεύς της πατρικής διδασκαλίας, διά να δικαιώση τους φίλους του Ωθωμανούς, ζητεί να μας πείσει, ότι την «ισχυράν και υψηλήν βασιλείαν αυτών» καθώς αυτός δεν αισχύνεται να την ονομάζη, με όλον ό,τι την σήμερον αυτή είναι η ταπεινοτέρα, αγκαλά η πλέον απάνθρωπος, και απ' αυτάς τας ελαχίστας της Eυρώπης τυραννίας, ότι, λέγω, αυτήν την βασιλείαν την ήγειρεν οικονομικώς η θεία πρόνοια, δια να στηρίξη τους Γραικούς, κλονουμένους και χωλαίνοντας ήδη εις τα της θρησκείας. Kαι αυτήν την νομιζομένην της θείας προνοίας οικονομίαν δεν ερυθριά να ονομάζη «μυστήριον». Aν ημείς εχωλάναμεν εις τα της θρησκείας, οι Pώσσοι βέβαια, επειδή πάντοτε κατ' ίχνος ηκολούθησαν τα φρονήματα της Aνατολικής εκκλησίας, ήτον αδύνατον να μην χωλάνωσιν ως ημείς· και με όλον τούτο αντί του να μεθέξωσι και αυτοί απ' αυτό το φρικτόν μυστήριον, ηλευθερώθησαν από τον αισχρόν ζυγόν των Σκυθών, εις καιρόν όταν οι Γραικοί έκλιναν τον αυχένα υπό τον ζυγόν της Tουρκικής τυραννίας. Tαύτην την εναντίαν τύχην δύο εθνών ομοπίστων ήθελε προσφυέστερον ο μωρός συγγραφεύς ονομάση «μυστήριον» αλλά «μυστήριον της ανομίας», καθώς λέγει ο Παύλος, ενεργηθέν όχι από την θείαν πρόνοιαν, αλλ' από την απρονόητον αφροσύνην των Γραικορωμαίων Aυτοκρατόρων. (...) Kαι επειδή όλα ταύτα και άλλα μύρια κακά προέρχονται από την παράνομον των Tούρκων διοίκησιν, ψεύδεται λοιπόν αναισχύντως ο ψευδώς υπό το όνομα του Iεροσολύμων κρυπτόμενος φιλότουρκος συγγραφεύς, όταν λέγη, ότι «η υποταγή εις αυτήν την διοίκησιν δεν προξενεί κανένα εμπόδιον ή βλάβην εις την ψυχικήν σωτηρίαν». Eλησμόνησεν άρα τους αποστατήσαντας Γραικούς από την θρησκείαν των ιδίων προγόνων, δια την τυραννίαν των Tούρκων· τας καταδυναστείας όσας υποφέρουσι καθ' εκάστην οι αδύνατοι Γραικοί από τους ομογενείς των πλουσίους, από τους ιδίους αυτών ποιμένας· την δεινήν αμαθίαν των πολλών, και τας απ' αυτήν γεννηθείσας δεισιδαιμονίας; ή νομίζει τάχα όλα ταύτα ωφέλιμα εις ψυχικήν σωτηρίαν; Ψεύδεται προς τούτοις όταν ονομάζη την ελευθερίαν «επινόησιν του πονηρού διαβόλου, εναντίαν εις την θείαν γραφήν και αποστολικήν διδασκαλίαν». Ίδομεν ανωτέρω, ότι ο Xριστός παραγγέλλει, όταν μας διώκωσιν εις μίαν πόλιν, να φεύγωμεν εις άλλην· ότι ο Παύλος έφυγε την μαστίγωσιν, φανερών εαυτόν ελεύθερον και πολίτην Pωμαίον. Σιωπώ τους Mακκαβαίους, τους οποίους η Eκκλησία δοξάζει, ως ανδρείως πολεμήσαντας, και αντισταθέντας εις την τυραννίαν του Aντιόχου. (...) » Από το Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού, (*) Το 1798, σχεδόν μια δεκαετία μετά την έκρηξη της Γαλλικής Επανάστασης και όταν σε όλες τις χώρες της Ευρώπης δυνάμωναν οι τάσεις αποτίναξης των εσωτερικών και εξωτερικών δυναστών, κυκλοφόρησε από το πατριαρχείο Ιεροσολύμων ποιμαντική εγκύκλιος του πατριάρχη Άνθιμου με τίτλο «Πατρική διδασκαλία για τους πιστούς και εκλεκτούς ορθοδόξους χριστιανούς», η οποία λέγεται ότι αποτελεί σύγγραμμα του Αθανάσιου Πάριου, άγιου της ορθόδοξης εκκλησίας. Σ' αυτό το άθλιο φιλότουρκο κείμενο, μνημείο της διαχρονικής εθελοδουλείας του εκκλησιαστικού μηχανισμού, απαντάει ο Αδαμάντιος Κοραής. Σε μια μόνο από τις παραγράφους αυτής της «Πατρικής διδασκαλίας» περιέχονται οι ακόλουθες υποδείξεις υποτέλειας προς τους υποδουλωμένους Έλληνες: «Αδελφοί... κλείσατε τα αυτία σας και μη δώσετε καμμίαν ακρόασιν εις ταύτας νεοφανείς ελπίδας της ελευθερίας... που είναι εναντίαι εις τα ρητά της θείας γραφής και των αγίων αποστόλων, οπού μας προστάζουν να υποτασσόμεθα εις τας υπερεχούσας αρχάς, όχι μόνον εις τα επιεικείς αλλά και τας σκολιάς, δια να έχωμεν θλίψιν εις αυτόν τον κόσμον και να παραστήσωμεν καθαράς τω Χριστώ τας αισθήσεις ημών... Παντού το φαντασιώδες αυτό της ελευθερίας σύστημα του πονηρού επροξένησε πτωχείαν, φόνους, ζημίας, αρπαγάς, ασέβειαν τελείαν και ανωφελή μεταμέλειαν ... Φυλάξατε στερεάν την πατροπαράδοτόν σας πίστιν και, ως οπαδοί του Χριστού, απαρασάλευτον την υποταγήν εις την πολιτικήν διοίκησιν» - εννοεί φυσικά την οθωμανική διοίκηση, με στόχο την μακροημέρευσή της. Ο συγκεκριμένος πατριάρχης Άνθιμος είχε εκδώσει και διέθετε σε κάθε ενδιαφερόμενο ορθόδοξα (δηλαδή καλά) συγχωροχάρτια, ήδη από το έτος 1789, τη χρονιά που ξέσπασε η Γαλλική Επανάσταση (Φίλιππος Ηλιού)

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

252

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

και μ’ ένα άλμα, με μια αερογέφυρα, πήγαιναν πίσω 25 αιώνες, για να θαυμάσουν την Αθήνα του Περικλή, τους μεγάλους φιλοσόφους της αρχαιότητας, και κατά το δυνατό να αναχθούν και να αναστήσουν εκείνο το παρελθόν, ωσάν η ιστορία πράγματι να μπορεί να λειτουργήσει με άλματα και με υπερπήδηση τόσων γενεών. Μάλιστα, το ενδιαφέρον των Ευρωπαίων για την Αρχαία Ελλάδα, είχε δημιουργήσει και την τεχνητή ή αυθόρμητη πεποίθηση ότι η αρχαιοελληνική παράδοση δε συνεχίζεται πια στη σκλαβωμένη περιοχή αυτή που κατοικούν κάποιοι ελληνόφωνοι λαϊκοί και η παράδοση συνεχίζεται στην Δύση. Το σχήμα ότι η Αρχαία Ελλάδα τελειώνει με τον Ιουστινιανό και το κλείσιμο, συμβολικά, το 527 των τελευταίων φιλοσοφικών σχολών της Αθήνας και μεταλαμπαδεύεται η αρχαιοελληνική παράδοση πού και πότε; Μα στη Δύση, από το 12ο – 13ο αιώνα και μετά, κυρίως με το ρεύμα του Σχολαστικισμού, που αντιπροσωπεύει και την πρώτη αξιοποίηση της αριστοτελικής παράδοσης. Μην ξεχνάτε, ο Αριστοτέλης μεταφράστηκε για πρώτη φορά στα λατινικά στα μέσα του 12ου αιώνα. Η μετάφραση γίνεται από τα αραβικά στα λατινικά και τότε οι καινούριοι κάτοικοι της Ευρώπης, αυτοί οι οποίοι είχαν κατακλύσει τα ευρωπαϊκά εδάφη από τον 4ο, 5ο, 6ο μέχρι και τον 7ο αιώνα μ.Χ. τα καινούρια φύλα, τα βαρβαρικά φύλα, όπως μέχρι σήμερα αυτοαποκαλούνται, στην ιστορική τους διαπραγμάτευση αυτά τα φύλα. Αυτό το σχήμα κυριάρχησε και επεβλήθη. Ο Κοραής το προσέλαβε με τέτοια συνέπεια, ώστε έφτιαξε την περίφημη θεωρία της Μετακένωσης. Δηλαδή, οι Έλληνες που ζουν σήμερα στην κυρίως Ελλάδα δεν έχουν καμία σχέση με ελληνικότητα. Είναι, όπως είπα πριν, παρεφθαρμένοι γραικοί. Εάν θέλουμε να ξαναγίνουν Έλληνες, πρέπει να εκδυτικιστούν πρώτα, ώστε να παραλάβουν και να προσλάβουν από την Δύση την ελληνικότητα που εκεί στη Δύση διασώθηκε, έτσι ώστε να ξανακερδίσουν την ελληνικότητά τους, μέσω της Δύσεως. Αυτή είναι η θεωρία της Μετακένωσης. Ο ίδιος ο Κοραής θέλησε να συμβάλλει σ’ αυτή την μετακένωση δημιουργώντας και μια γλώσσα γι’ αυτούς τους γραικούς που έπρεπε να εξελληνιστούν. Μια καθαρεύουσα γλώσσα, που να καθαρεύει δηλαδή, από προσμίξεις μεταγενέστερες και βαρβαρικές. Από το γραφείο του στο Παρίσι μια τεχνητή γλώσσα έπρεπε να επιβληθεί και να ομιλείται από τους νεοέλληνες, μόνο για να δηλώνεται η συνέχειά τους, η απευθείας συνέχειά τους από την Αρχαία Ελλάδα. Κοντολογίς αυτό ήταν το δεύτερο όραμα. Η σύγκρουση των δύο οραμάτων, εκεί, όπως είπα, στα τέλη 18ου αρχές 19ου αιώνα, πήρε κάποιες στιγμές και οξεία διάσταση. Κυρίως ανάμεσα στον Κοραή προσωπικά και στην ομάδα των Κολλυβάδων. Μια ομάδα λόγιων μοναχών αγιορειτών, και όχι μόνο, οι οποίοι είχαν αναλάβει ένα πελώριο έργο για τη

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κριτικά σχόλια του Κ. Κ.

Ο ομιλητής δικαίως επικρίνει τους ευρωπαίους φιλέλληνες ότι έκαναν άλμα, με μια αερογέφυρα και πήγαν 25 αιώνες πίσω, κι ύστερα ήλθαν στην Ελλάδα του ΄21 ψάχνοντας για τους απογόνους του Θεμιστοκλή και του Ιπποκράτη. Τα ίδια όμως κάνει κι ο ομιλητής μας, από τη στιγμή που εντελώς αυθαίρετα φτιάχνει μια διαδρομή που ενώνει υποτίθεται την αρχαία Ελλάδα με το Βυζαντινό κόσμο πίσω από το τη λέξη «πολιτισμός». Μας θυμίζει τη «λαϊκή ψυχή» ή το «πνεύμα του λαού» (Volksgeist) που επινόησε ο γερμανός φιλόσοφος Χέρντερ στο έργο του Ιδέες για τη φιλοσοφία της ιστορίας κaι της ανθρωπότητας (1784). Οι Γερμανοί, βασιζόμενοι σε αυτές τις σκέψεις και πληγωμένοι από τη ναπολεόντεια κατοχή, αμφισβήτησαν στον ορθολογισμό του Διαφωτισμού και ενέδωσαν στον ρομαντισμό ο οποίος μυθοποίησε τον απλό λαό, τα έργα και τον πολιτισμό του. Μην μπορώντας, ο ομιλητής, θα αναγνωρίσει τη σπουδαιότητα του Δυτικού Ορθολογισμού, ο οποίος συνιστά την καρδιά του Διαφωτισμού, ψέγει την Μετακένωση του Κοραή! Τον κατηγορεί που ήθελε να φέρει τους έλληνες της εποχής, σε επαφή με το αρχαιοελληνικό πνεύμα και τη γλώσσα, εξ ου και η εμμονή του με την καθαρεύουσα (παρά το γεγονός ότι η καθαρεύουσα του Κοραή ήταν εξαιρετικά πιο προσιτή, συγκριτικά με την αρχαϊζουσα του Πατριαρχείου). Ο στόχος του Κοραή, όμως, δεν ήταν αυτός. Στόχος του Κοραή ήταν η Μετακένωση του Δυτικού Ορθολογισμού στους επαναστατημένους και αυτό δεν του το συγχωρεί ο κος Γιανναράς που δοξάζει τους… Κολλυβάδες.

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

253

2. ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

μόρφωση και την καλλιέργεια αυτού του υπόδουλου λαού, μεταφράζοντας σε δημώδη γλώσσα ζωντανή, κείμενα τόσο της αρχαιότητας, όσο κυρίως της βυζαντινής λεγόμενης παράδοσης. Επιτρέψτε μου μια δεύτερη παρένθεση. Νομίζω ότι αγνοούμε – ενώ τόση συζήτηση κάνουμε τα τελευταία χρόνια με άλλη αφορμή για διπλές ονομασίες, για πλαστογραφήσεις της ιστορίας – νομίζω ότι αγνοούμε οι περισσότεροι Έλληνες, ότι η λέξη «Βυζάντιο», «βυζαντινός» και «Βυζαντινή αυτοκρατορία» είναι μια από τις πιο χαρακτηριστικές πλαστογραφίες που πέτυχε η Δυτική ιστοριογραφία. Εάν λέγατε σ’ ένα κάτοικο της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, της Αυτοκρατορίας της Νέας Ρώμης Κωνσταντινουπόλεως, ότι είναι βυζαντινός ή ότι ανήκει στη βυζαντινή αυτοκρατορία, δεν θα καταλάβαινε τι του λέτε. Βέβαια η λέξη «Βυζάντιο» υπήρχε. Ήταν το όνομα της πολίχνης που ίδρυσαν οι Μεγαρείς τον 7ο αιώνα π.Χ., ο Βύζας ο Μεγαρεύς, στον Κεράτιο κόλπο. Ο Ξέρξης κατέστρεψε αυτή την αποικία και στα ερείπια αυτής της αποικίας ο Κωνσταντίνος ο Μέγας έκτισε τη Nova Roma, τη Νέα Ρώμη, την καινούρια πρωτεύουσα της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Κανείς δεν διανοήθηκε να ονομάσει ην αυτοκρατορία ή τους πολίτες της «Βυζάντιο» ή «Βυζαντινούς». Στο 17ο αιώνα ένας δεύτερης κατηγορίας ιστορικός στην Δύση, ο Ιερώνυμος Βολφ, μίλησε για πρώτη φορά για «Βυζάντιο» και «Βυζαντινή αυτοκρατορία». Γιατί; Διότι όλη η ιστοριογραφία στη Δύση διεκδικούσε την ονομασία για την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του Γερμανικού Έθνους. Ήδη από τον Καρλομάγνο και μετά, αυτή φιλοδοξία υπήρχε. Ότι εμείς είμαστε οι συνεχιστές της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και όχι η Νέα Ρώμη – Κωνσταντινούπολη. Λοιπόν, επεβλήθη τόσο καθολικά αυτή η πλαστογραφία που σήμερα δεν μπορούμε να συνεννοηθούμε, εάν δεν μιλήσουμε για «βυζαντινή τέχνη» για «βυζαντινή αυτοκρατορία» για «βυζαντινή ιστορία». Δεν θα μας καταλάβουν τι λέμε. Παρ’ όλα αυτά δεν παύει να υπάρχει η εκκρεμότητα της πλαστογράφησης αυτής. Τα δύο οράματα ήρθαν σε σύγκρουση, συγκρούστηκαν σε επίπεδο διανόησης και συγγραφών, αλλά η κρίσιμη στιγμή ήταν όταν εξερράγη η επανάσταση. Δεν είναι τυχαίο, μέχρι την τελευταία στιγμή, τα δύο οράματα, θα έλεγε κανείς, εντοπίζονται στο γεγονός ότι η επανάσταση εκρήγνυται αρχικά στις Παραδουνάβιες ηγεμονίες, στη Μολδοβλαχία, και εν

συνεχεία

στην

Πελοπόννησο.

Στην

ιστορία

δεν

επιτρέπονται ερωτήματα «τι θα γινότανε αν». Αποκλείονται. Παρ’ όλα αυτά, θα ήθελα να σκεφθείτε καμιά φορά, έτσι για τη χαρά του προβληματισμού, τι θα είχε συμβεί εάν η επανάσταση είχε πετύχει στη Μολδοβλαχία και είχε αποτύχει στον Μοριά. Ποια θα ήταν η πραγματικότητα του Ελληνισμού

Κριτικά σχόλια του Κ. Κ.

Τι πρέσβευαν όμως οι Κολλυβάδες; Μεταφέρω την επίσημη θέση της Εκκλησίας μας για τους Κολλυβάδες: Άγιοι Κολλυβάδες Πατέρες: Άγιος Νικόδημος Αγιορείτης - Άγιος Αθανάσιος Πάριος. Το Σάββατο της Διακαινησίμου εβδομάδος η Εκκλησία μας τιμά άπαντες τούς Αγίους Κολλυβάδες Πατέρες. Πρόκειται για οσιακές μορφές κυρίως του 18ου και του 19ου αιώνος, αν και δεν είναι άτοπο να συγκαταριθμήσουμε μαζί τους και άλλους Πατέρες του 20ου, οι οποίοι αγωνίστηκαν να επαναφέρουν στο προσκήνιο την γνήσια ορθόδοξη πνευματική ζωή. Η αρχή έγινε με οξείες διαφωνίες με άλλους αγιορείτες που υποστήριζαν την κατά την Κυριακή τέλεση των μνημοσύνων αλλά και την σπάνια συμμετοχή στην θεία Κοινωνία. Οι «Κολλυβάδες»- όνομα που τους επιδόθηκε σκωπτικά- αγωνίστηκαν να συνδέσουν τους ορθοδόξους της εποχής τους με την λοιπή ιερή ασκητική Παράδοση της Εκκλησίας μας, όχι μόνον διότι το ορθό ήταν να τελούνται τα μνημόσυνα το Σάββατο και οι Χριστιανοί να κοινωνούν συχνά, αλλά επειδή γενικότερα η ησυχαστική ζωή της Εκκλησίας είχε παραγκωνισθεί. Αυτός είναι και ο λόγος που οι Κολλυβάδες προτείνουν διαρκώς θέσεις του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά. Βέβαια, όπως τότε ο μεγάλος αυτός Πατήρ παρεξηγήθηκε έτσι και αυτοί παρεξηγήθηκαν, πολεμήθηκαν και διώχθηκαν προς χάρη της Αλήθειας. Το Φιλοκαλλικό Πνευματικό κίνημα αυτών των Οσίων οφείλουμε να το βιώνουμε διαρκώς εντός της Εκκλησίας, εάν θέλουμε να είμαστε συνδεδεμένοι με ολόκληρη την αγιοπνευματική Παράδοση Αυτής. Το φοβερότερο είναι πως ακόμη και σήμερα, ενώ πλέον έχουν ανακηρυχθεί Άγιοι της Εκκλησίας και εμείς είμαστε σε θέση να παρατηρήσουμε πως όσα δίδαξαν είναι απολύτως σύμφωνα προς την Ιερά Παράδοση της Εκκλησίας μας, κατηγορούνται και συκοφαντούνται από κάποιους που θεώρησαν εαυτούς ανωτέρους των Αγίων.

Ειλικρινά, αγαπητέ αναγνώστη, δεν μπορώ να καταλάβω από πού και ως πού μια πνευματική ή και θεολογική αναζήτηση, σαν και αυτήν των Κολλυβάδων, αποτελεί αντίλογο στον… Ορθολογισμό του Καντ και στα πολιτικά αιτήματα του Διαφωτισμού για Ελευθερία-Ισότητα και Αδελφότητα! Από πού κι ως πού ο εις εξ αυτών, ο Αθανάσιος ο Πάριος, ο συγγραφέας της Πατρικής Διδασκαλίας, έκρινε εαυτόν αρμόδιο να διακηρύξει ή καλύτερα να πείσει τους πιστούς ότι η σουλτανική εξουσία ήταν θεόσταλτη και πως η επανάσταση ήταν δουλειά του… διαβόλου!!! Αντί ο ομιλητής να προβληματιστεί με όλα αυτά, επιλέγει να θέτει κουτά ερωτήματα περί του τι θα γινόταν εάν και εφόσον είχε γίνει κάτι άλλο…, κινδυνολογώντας για το… παρελθόν!

σήμερα. ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

254

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Πέτυχε πάντως στο Μοριά, ελευθερώθηκε ένα κομμάτι, μικρό, ελάχιστο, του Ελληνισμού, ιδρύθηκε το πρώτο ελληνικό κράτος, το οποίο άφηνε έξω από τα σύνορά του τα τρία τέταρτα των ελληνόφωνων πληθυσμών της εποχής εκείνης. Το δεύτερο μεγάλο γεγονός που σημαδεύει την εξέλιξη έστω αυτού του μικρού ελεύθερου τμήματος, που συνιστά Ελλαδικό κράτος, είναι η δολοφονία του Καποδίστρια. Ο Καποδίστριας ήτανε στο αντίπαλο απ’ τον Κοραή στρατόπεδο, και δεν μπορούμε να ξέρουμε πού θα πήγαινε, προς τα πού θα βάδιζε αυτό το μικρό κρατίδιο, έστω να διατηρούσε τη συνείδηση ότι διαχειρίζεται ένα πολιτισμό και δεν ορίζει και εξαντλεί την ελληνική παρουσία μες στην ιστορία. Όμως με τη Βαυαροκρατία, εκείνο το οποίο επικρατεί ως όραμα, ως ιδεολογία, ως επίσημη θέση – επίσημη κρατική ιδεολογία – είναι ο Κοραϊσμός. Δεν θα επιμείνω παραπάνω σ΄ αυτό. Νομίζω από κει και πέρα οι εμπειρίες και οι γνώσεις όλων μας είναι πολύ σαφείς. Θα θυμίσω απλώς, έτσι λίγο χτυπητά, ότι με την ίδρυση του Ελλαδικού κράτους, με την Βαυαροκρατία κ.λ.π., ο Ελληνισμός παύει να παράγει πολιτισμό. Μέχρι τότε, τέσσερις αιώνες, θα το ξαναπώ, μες στη φτώχεια, την σκλαβιά, την υποτέλεια, την αγραμματοσύνη πολλές φορές, αυτός ο λαός κατορθώνει να παράγει πολιτισμό. Και μ’ αρέσει πολύ, πάρα πολύ, η φράση του Ελύτη πάλι, που λέει ότι τότε «το παραμικρό κεντητό πουκάμισο, το πιο ταπεινό βαρκάκι, το χράμι, το κιούπι, αναδίνανε μιαν αρχοντιά κατά τι ανώτερη των Λουδοβίκων». Αυτό σταματάει με το μαχαίρι. Από την Βαυαροκρατία και μετά ο Ελληνισμός παράγει μόνο μίμηση. Μόνο μεταπρατισμό. Θέλει να μιμείται «τα πεφωτισμένα και λελμπρυσμένα» έθνη της Δύσης. Κάθε πτυχή του βίου, από την οργάνωση του δικαίου, της παιδείας, της Εκκλησίας, της πολιτικής, των θεσμών, όλα είναι αντιγραφή του Ευρωπαϊκού προτύπου. Τα πρώτα χρόνια της Βαυαροκρατίας το εθνικό τυπογραφείο στο Ναύπλιο, λειτουργούσε περίπου ως μεταφραστικό τμήμα. Μετέφραζε από τα γερμανικά κυρίως αστικό κώδικα, ποινικό κώδικα, νομολογίες, όλα, τα πάντα. Η ζωγραφική, δύο σχολές: η σχολή του Μονάχου, η σχολή του Παρισιού. Η μουσική, κάθε πτυχή του βίου δεν έχει πια κανένα ίχνος παραγωγής ελληνικής ταυτότητας. Σ’ αυτή την απομίμηση, βέβαια, οι Έλληνες πετυχαίνουν κάποια πολύ σημαντικά επιτεύγματα. Η Μαρία Κάλλας, ο Δημήτρης Μητρόπουλος, ο Ιάνης Ξενάκης, ο γιατρός Παπανικολάου, ο Κορνήλιος Καστοριάδης. Πολύ μεγάλες φυσιογνωμίες του 20ου αιώνα. Αλλά ποιού; Του δυτικού πολιτισμού. Συμπωματικά, έτυχε να γεννηθούν στην Ελλάδα. Η σημασία τους και η συμβολή τους δεν έχει τίποτα να κάνει με την ελληνική συνέχεια και την ελληνική ιδιοπροσωπία. Πρόβλημα τίθεται, με σαφήνεια, αυτής της αλλοτρίωσης, νομίζω για πρώτη φορά, με τη λεγόμενη γενιά του ’30. Τότε, μέσα από το έργο και τη δημιουργία αυτής της ομάδας (Πικιώνης, Τσαρούχης, Αγγελική Χατζημιχάλη, Παπαλουκάς,

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κριτικά σχόλια του Κ. Κ.

Ο ομιλητής αποδίδει την κακοδαιμονία του νεοσύστατου ελληνικού κράτους στον «κοραϊσμό» (τον οποίο υποτίθεται υιοθέτησαν ο Βαυαροί του Όθωνα) και λέει ότι εκείνη την περίοδο ο Ελληνισμός δεν παρήγαγε πολιτισμό, αλλά προσπαθούσε να μιμηθεί της Δύση. Κι εδώ ο κος Γ. πέφτει έξω. Μιλάει για τη μοναρχική Βαυαροκρατία (που επεβλήθη στους επαναστατημένους από τις μεγάλες δυνάμεις της εποχής) λες και αυτή εκπροσωπούσε τη Δύση και μάλιστα εκείνη του δημοκρατικού Διαφωτισμού! Δεν την εκπροσωπούσε, επειδή οι Γερμανοί γενικότερα και πολύ περισσότερο ο συντηρητικότατοι Βαυαροί, όπως ήδη έχω πει, ένιωθαν αποστροφή για τον Ορθολογισμό του Διαφωτισμού και αφοσιώθηκαν ολοκληρωτικά στον εθνικιστικό ρομαντισμό και ιδίως στον συναισθηματικό και «μεταφυσικό λαϊκό πολιτισμό» (του οποίου ο ανορθολογισμός θα παραγάγει, έναν αιώνα αργότερα, το Ναζισμό). Ο κος Γιανναρά σήμερα και οι Βαυαροί τότε, είχαν τα ίδια συναισθήματα για τον Ορθολογισμό του Διαφωτισμού και τα πολιτικά αιτήματα της Γαλλικής επανάστασης. Ούτε ελευθερία, ούτε ισότητα, ούτε αδελφότητα ονειρεύονταν οι Γερμανοί της εποχής που μας κουβαλήθηκαν στην Ελλάδα. Ιδεολογία τους ήταν η αποθέωση ενός κηδευομενόμενου «λαού», από τις πνευματικές, οικονομικές και πολιτικές ελίτ που κατέχουν τάχα την «αλήθεια» και τα πεπρωμένα των λαών... Αυτές τις αρχές υιοθετούσε και η βαυαροκρατία του Όθωνα, η οποία για να βρει λαϊκά ερείσματα στράφηκε προς τον ανορθόλογο και αυτοκαταστροφικό «αλυτρωτισμό», παρατείνοντας έτσι τη ζωή της έως το 1864, χρονιά κατά την οποία θα εκδιωχθεί κακήν κακώς, υπέρ της πιο ευέλικτης αρχικά δυναστείας των Γλύξμπουρκ: ο Γεώργιος θα ανεχθεί δύο εκσυγχρονιστές που αντανακλούσαν τα υγιή ιδεώδη της Δύσης και του Διαφωτισμού: τους ορθολογιστές δημοκράτες Τρικούπη και Βενιζέλο.

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

255

2. ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Κόντογλου), για πρώτη φορά κάποιοι έλληνες αντιλαμβάνονται ότι, πράγματι αυτό που υπήρχε πριν, στην Τουρκοκρατία, ήταν ένα επίτευγμα πολιτισμού για το οποίο όχι απλώς μπορούν να μην ντρέπονται, αλλά μπορούν πραγματικά να το θαυμάζουν. Βέβαια από πολλές πλευρές ήταν ήδη αργά. Ίσως πια ο διαποτισμός

των

Ελλήνων

από

τη

δυτικότροπη,

τη

μεταπρατική αντίληψη είχε προχωρήσει πολύ βαθιά, ίσως είχε συμβεί εν πολλοίς κι αυτό το οποίο απεύχοντο και φοβάντουσαν

οι

Φαναριώτες,

δηλ.

όλοι

οι

ελληνικοί

πληθυσμοί, της Μικράς Ασίας, του Πόντου, της Ανατολικής Ρωμυλίας κ.λ.π. είχαν ήδη εξαφανιστεί από το ιστορικό προσκήνιο. Ο Ελληνισμός είχε συρρικνωθεί σ΄ αυτό το κρατίδιο, το οποίο συρρικνώνεται και σήμερα. Αλλά η γενιά του ’30 έμεινε χωρίς συνέχεια ουσιαστικά. Μπορεί να επηρέαζε

και

να

επηρεάζει

ακόμα

κάποιες

πτυχές

καλλιτεχνικής δημιουργίας, δεν πέρασε ποτέ στα επίπεδα ύψους αποφάσεων, που λέμε. Δεν πέρασε ποτέ στην πολιτική και ποτέ στην επίσημη εκπαίδευση. Έτσι παραμένουμε ακόμα σήμερα να γιορτάζουμε την Εθνεγερσία μη έχοντας διευκρινίσει το τι αντιπροσώπευε η σύγκρουση των δύο οραμάτων και πού μπορούσε να οδηγήσει. Πού μπορεί σήμερα να οδηγήσει. Τελειώνω απλώς υπογραμμίζοντας ότι σήμερα η πρόκληση είναι κάτι περισσότερο από επείγουσα. Είναι επιτακτική. Γιατί η Ελλάδα πλέον ως κράτος, ως έθνος – κράτος, μετέχει σ’ ένα εταιρισμό

εθνών,

εταιρισμό

ευρωπαϊκών

κρατών

στην

Ευρωπαϊκή Ένωση, κι όταν μετέχει κανείς σ’ έναν εταιρισμό πρέπει να κομίζει μια ιδιαιτερότητα, η οποία να ενδιαφέρει και τους άλλους εταίρους. Όταν μετέχεις σ΄ έναν εταιρισμό και απλώς πιθηκίζεις τους άλλους, δεν σου δίνει κανείς σημασία. Είσαι της καρπαζιάς, όπως λέμε. Μόνο όταν κομίζεις πρόταση δική σου, η οποία να ενδιαφέρει και τους άλλους, τότε μπορείς να

μετέχεις ενεργά

στη

διαμόρφωση

του

ευρωπαϊκού

μέλλοντος. Ο Ελληνισμός δεν ήταν ποτέ ένα γκέτο. Ήταν πάντα ένα σταυροδρόμι, που δεχόταν όλα τα στοιχεία που μπορούσε να δεχθεί ιστορικά και τα αφομοίωνε σε μια δική του πρόταση πολιτισμού. Εάν αυτό χαθεί, νομίζω ότι θα έχει χαθεί και ο Ελληνισμός. Επομένως η σύγκρουση των δύο οραμάτων παραμένει ένα εξαιρετικά επίκαιρο για όλους μας πρόβλημα σήμερα.

Απομαγνητοφώνηση ομιλίας Π.Α. (Πηγή: "Ιδιωτική Οδός") Το ίδιον προβληματισμό, ο κ. Γιανναράς είχε καταθέσει στην ραδιοφωνική του εκπομπή "Ασκήσεις κριτικής σκέψης", στον ΣΚΑΙ στις 25-3-2007

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κριτικά σχόλια του Κ. Κ.

Για άλλη μια φορά, ο ομιλητής κάνει άλματα, πετώντας από τη Βαυαροκρατία στους… μιμητές της Δύσης: Μαρία Κάλλας, Δημήτρη Μητρόπουλο, Ιάνη Ξενάκη, γιατρό Παπανικολάου και Κορνήλιο Καστοριάδη! Ισχυρίζεται ότι αυτοί οι Έλληνες πετυχαίνουν σημαντικά επιτεύγματα, όχι όμως του δικού τους πολιτισμού (το βιολί του αυτός) αλλά του δυτικού πολιτισμού!!! Δεν ήξερα ότι ο γιατρός Παπανικολάου ήταν υπηρέτης του… δυτικού πολιτισμού και πως, αντί να ξενιτευθεί, εάν έμενε στην Ελλάδα θα παρήγαγε ιατρική ορίτζιναλ και αντί για το «τεστ Παπανικολάου» (το παγκοσμίως γνωστό Pap test) που… ανήκει στον… δυτικό πολιτισμό, θα μας είχε κάνει γνωστούς, επινοώντας κάποιο άλλο τεστ, εμπευσμένο από τους… Κολλυβάδες… Αυτό και μόνο το παράδειγμα είναι αρκετό για να καταλάβει κανείς το αδιέξοδο της μεταφυσικής σκέψης του ομιλητή, ο οποίος εκθειάζει τα προτερήματα τού (κατά φαντασίαν του) «λαϊκού πολιτισμού» μας. Ο ομιλητής δεν ενδιαφέρεται για τη μόνη και ουσιαστική αλήθεια: ότι ο πολιτισμός σήμερα έχει νόημα εφόσον είναι πανανθρώπινος και δημοκρατικός, εφόσον αγκαλιάζει, μέσω του ανθρωπιστικού, φιλελεύθερου ορθολογισμού, κάθε εκδήλωση της πολιτικής και κοι-νωνικής οργάνωσης. Ο κος Γιανναράς δεν επιθυμεί και δεν μπορεί να συνειδητοποιήσει ότι η αξιόλογη θρησκευτική μας παράδοση, η Ορθοδοξία, δεν είναι σε θέση να υποκαταστήσει, σε πολιτικό, διοικητικό και οικονομικό επίπεδο, τις βασικές αρχές του δυτικού ανθρωπιστικού ορθολογισμού, ο οποίος παράγει καθημερινά το αίτημα για συνεχή «εκδημοκρατισμό» των δημοκρατιών, το σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την αποδοχή κάθε ιδιαιτερότητας, το διαπολιτισμικό διάλογο και την ειρήνη στον κόσμο.

Κων/νος Καλλίμαχος - 2010

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

256

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

2-Γ.3 Ελληνισμός - ορθολογισμός - θρησκευτική πίστη Κριτικό άρθρο του Κωνσταντίνου Καλλίμαχου., συγγραφέα/εκπαιδευτικού., 14/8/2009

Με αφορμή το κείμενο/ομιλία (του Χρήστου Γιανναρά) που προηγήθηκε Άλλο είναι ο επιστημονικός ανθρωπιστικός ορθολογισμός και άλλο η μεταφυσική σκέψη

Ο κος Γιανναράς, κατά

τη γνώμη μου, αποτελεί μια συναρπαστική προσωπικότητα, όταν δεν εξέρχεται από τα… ύδατα της ποιητικής του θεολογίας (συγγνώμη για τον νεολογισμό) ή της μεταφυσικής του φιλοσοφίας και Ηθικής. Από τη στιγμή όμως που μεταβαίνει στους χώρους της πολιτικής σκέψης και της Ιστορίας, δίχως να αποχωριστεί τις αποσκευές των μεταφυσικών του αναζητήσεων, διαπράττει σοβαρότατο ολίσθημα, γιατί η επιστήμη και η επιστημονική σκέψη, όταν υποτάσσονται σε ιδεοληψίες και μεταφυσικές δοξασίες, ή έστω σε ιδεολογικές κατασκευές και θρησκευτικές εμμονές, τότε, θέλοντας και μη, πρέπει να αντιμετωπίζονται ως ανυπόληπτα ιδεολογήματα. Αποδεκτή (δικαίωμά του) η ποιητική, θεολογική φιλοσοφία του Χρ. Γιανναρά – απαράδεκτος ο αντι-ορθολογισμός του

Όσο, λοιπόν, κι αν

θαυμάζω τον κο Γιανναρά, για το ύφος και το ύψος της φιλόσοφης ποιητικής και δογματικής του θεολογίας, η οποία έδωσε, ομολογουμένως, νέα πνοή στις αναζητήσεις των σύγχρονων Ορθοδόξων Ευρωπαίων, από την άλλη, θεωρώ ότι ο αντι-δυτικισμός του, ο αντι-διαφωτισμός του, ο αντι-ορθολογισμός του και η αντι-επιστημοσύνη του εν γένει, δεν έχουν καμία απολύτως σχέση με την επιστημονική και ορθολογική παράδοση των αρχαίων Ελλήνων, συνεχιστές των οποίων ήταν οι σκαπανείς της Αναγέννησης, οι Ευρωπαίοι διαφωτιστές του 17ου και 18ου αιώνα και (κατά τις τελευταίες δεκαετίες) οι εισηγητές της «ανοιχτής κοινωνίας» και του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (Πόπερ και επίγονοι). Ως εκ τούτου, κακώς η μεταφυσική βυζαντινο-λαγνεία του κου Γιανναρά επικαλείται τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό, τη στιγμή που αρνείται την κορυφαία του προσφορά στην ανθρωπότητα και την οποία δεν θα κουραστώ να επαναλαμβάνω: τον συνδυασμό ανθρωπισμού και ορθολογισμού. Κακώς ο κος Γιανναράς διαπλέκει τη θεολογία του με την πολιτική

Ο κος Γιανναράς γνωρίζει (και το έχει

παραδεχθεί γραπτώς) ότι ο θεοσεβούμενος μεν, αλλά ορθολογιστής Καντ (ο οποίος όμως δεν νόθευσε τον ορθό λόγο του με τη θρησκευτική πίστη) απέδειξε πως η παρουσία του Θεού δεν τίθεται υπό επιστημονική διερεύνηση, (μέσω επαλήθευσης ή διάψευσης) καθώς η επιστημονική μέθοδος (λογική και παρατήρηση) αρνείται να αποφανθεί για πράγματα πέραν του επιστητού που ούτως ή άλλως δεν εμπίπτουν στους προβληματισμούς και τις μεθόδους της. Από την άλλη, λέει ο Καντ, η ύπαρξη του Θεού αποτελεί λογική αναγκαιότητα η οποία δύναται, κάλλιστα, να κωδικοποιηθεί φιλοσοφικά στα πλαίσια της Ηθικής, η οποία με τη σειρά της μπορεί να επηρεάσει την κοινωνία προς το φιλανθρωπότερον. Πουθενά όμως ο Καντ δεν διανοείται να επιχειρήσει μία συγχώνευση της θρησκευτικής/θεολογικής σκέψης με την πολιτική συγκρότηση μια κοινωνίας (θεοκρατία) σαν κι αυτή που επιχειρεί ο κος Γιανναράς. Απεναντίας, πρότεινε την κατηγορική προσταγή: πράξε έτσι ώστε η συμπεριφορά σου να μπορεί να υιοθετηθεί ως κανόνας για όλη την ανθρωπότητα (το οποίο μάλλον συνιστά την προέκταση τού «Ο συ μισείς, ετέρου μη ποιήσεις»). Εδώ, ακριβώς, εντοπίζεται η χρησιμότητα της ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

257

2. ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

εφαρμογής του ορθολογικού ανθρωπισμού στην κοινωνία και την πολιτική, ο οποίος, εν τέλει, ούτε αντικαθίσταται από κάτι άλλο ούτε υποκαθίσταται με κάτι άλλο, και μάλιστα ανορθόλογο. Να μην τα πολυλογούμε, η θρησκευτική πίστη είναι δικαίωμα κάθε ανθρώπου, και του σύγχρονου Έλληνα ασφαλώς, ο οποίος μπορεί να επιλέξει όποιο δόγμα επιθυμεί και να υπαχθεί σε όποια συλλογικότητα του ταιριάζει. Κανένα όμως δόγμα και καμία απολύτως κοινωνική ομάδα (θρησκευτική, εθνοτική, ιδεολογική, παραδοσιακή ή άλλη) δεν έχει δικαίωμα να επιβάλει στη θέλησή της στους πολίτες. Μπορώ, δηλαδή, εγώ να είμαι Ορθόδοξος χριστιανός, ωστόσο η Εκκλησία, τόσο σε επίπεδο ενορίας, όσο και ευρύτερο (Επισκοπής) δεν έχει δικαίωμα να μου επιβάλει με το στανιό των σύνολο των δογμάτων της και τις πρακτικές της. Τα αφήνει στην κρίση και τη συνείδησή μου. Όποιος θέλει, τα ακολουθεί όσο θέλει και εννοείται ότι επουδενί λόγω δεν μπορεί η ενορία ή η επισκοπή να υποκαταστήσουν τις συνταγματικές πρόνοιες ή το Κράτος Δικαίου ή να υποσχεθεί ότι μπορεί να πράξει κάτι τέτοιο στα πλαίσια μιας υποσχόμενης ορθόδοξης θεοκρατίας που ευαγγελίζεται ο κος Γιανναράς. Σκοπός των «ποιμένων» είναι η παροχή πνευματικής αρωγής σε εκείνους που την αποζητούν, ή και φιλανθρωπικό έργο υπέρ των αναξιοπαθούντων. Η θρησκευτική μας παράδοση θα πρέπει να μένει μακριά από τα πολιτικά πράγματα

Δεν έχει δουλειά η επίσημη Εκκλησία να ανακατεύεται με την πολιτική, ούτε οι θεολόγοι να φαντάζονται «πολιτείες» τάχα «του Θεού». Ένα κόμμα, φυσικά, μπορεί να επικαλεσθεί την χριστιανική παράδοση, όπως κάνουν τα Χριστιανοδημοκρατικά κόμματα της Ευρώπης. Άλλο όμως η επίκληση στις τόσο απαραίτητες αρχές της αγάπης και της αδελφοσύνης, που συνοδεύεται με την απόλυτη συμμόρφωση προς τους νόμους και τα φιλελεύθερα ήθη, κι άλλο η απέχθεια προς την ορθολογική διαχείριση των πολιτικών υποθέσεων μιας κοινωνίας και η απαίτηση της αντικατάστασης των πολιτικών με τους θεολογούντες, και των πολιτών με τους πιστούς, όπως κάνουν οι απανταχού Ταλιμπάν. Η μεταφυσική εκκλησιαστική σκέψη δεν έχει λόγο στην ορθολογική διαχείριση των κοινωνικών υποθέσεων

Το έθνος, τώρα, ιδωμένο από την ορθολογική/ανθρωποκεντρική σκοπιά, που είπαμε, δεν θα πρέπει να αντιμετωπισθεί ως μια συλλογικότητα με περιχαρακωμένη πολιτισμική, γλωσσική, θρησκευτική, κοινωνική, εθνοτική ταυτότητα, δηλαδή ως ένα κλειστό σύστημα. Το έθνος, υπό το πρίσμα του ανθρωπιστικού ορθολογισμού, δεν θα πρέπει καν να θεωρείται ως μια οντότητα της οποίας τα μέλη οφείλουν υποταγή, ενώ αποκλείονται όλοι οι «διαφορετικοί». Ένα σύγχρονο έθνος έχει υποχρέωση να συνιστά μια συλλογικότητα ανοιχτή, μια κοινωνία με αποδοχή της διαφορετικότητας, μια πολιτική συσσωμάτωση που συγκροτείται με συναινετικές μεθόδους και έμπρακτο σεβασμό προς την ετερότητα και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ένα σύγχρονο έθνος θα πρέπει να έχει ως έμβλημά του τον απόλυτο σεβασμό προς την προσωπικότητας κάθε ανθρώπινης οντότητας. Υπ΄ αυτήν την έννοια, κάθε εθνότητα «ανοίγεται» προς την παγκοσμιότητα και καταφάσκει, δίχως ανταλλάγματα, με την «ανθρωπινότητα». Πότε το «έθνος» ωφελεί την κοινωνία και πότε την βλάπτει – Το νόημα της υγιούς εθνικότητας

Κάθε έθνος θα πρέπει πρωτίστως να διακηρύσσει ειλικρινώς την αφοσίωση του στον ανθρωπισμό Κανένα έθνος, λοιπόν, δεν πρέπει να λογαριάζεται ως πολιτισμένο, εάν εξαναγκάζει τα μέλη του ή και άλλους συμπολίτες και συνανθρώπους να υφίστανται ταλαιπωρίες και καταπιέσεις, επειδή η μοίρα τούς έλαχε να γεννηθούν στην επικράτειά του, όντας «διαφορετικοί». Κανένα έθνος δεν πρέπει να προσβάλλει ή να στερεί ευκαιρίες και δυνατότητες σε ανθρώπους διαφορετικής εθνικότητας, γλώσσας ή παράδοσης. Το γεγονός ότι σε κάποια σχολεία της Ελλάδας οι σύλλογοι καθηγητών και γονέων αρνήθηκαν το δικαίωμα σε παιδάκια αλβανικής καταγωγής να κρατήσουν τη σημαία στις εθνικές εορτές, είναι από μόνο του καταδικαστέο, όχι μόνο επειδή δεν επιτρέπει στο σύγχρονο ελληνικό έθνος να συμπεριφερθεί ως κοινωνία ανθρωπιστική και οντότητα πολιτική, αλλά διότι το αναγκάζει να πολιτεύεται βάναυσα, ως κλειστή κάστα που αναπαράγει το παμπάλαιο και ανορθόλογο στερεότυπο «πας μη Έλλην, βάρβαρος».

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος – 14/8/2009

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

kallimachos@cytanet.com.cy

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

258

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Για την Ελλάδα, όλα έδειχναν αισιόδοξα έως το 2008 2-Δ.1 Η Ελλάδα έως το 2008: Ιστορία - Πολιτική & Δημογραφία Βικιπαίδεια – Κ. Καλλίμαχος – Π. Ιωακειμίδης (Σεπτέμβριος του 2010) Ελληνικό κράτος: τα σύνορα, η ιστορία και η θέση του στο σύγχρονο κόσμο Η Ελλάδα (παλαιότερα: Ελλάς, επίσημα: Ελληνική Δημοκρατία), είναι χώρα στην νοτιοανατολική Ευρώπη, στο νοτιότερο άκρο της Βαλκανικής χερσονήσου, στην Ανατολική Μεσόγειο. Συνορεύει στην ξηρά, βόρεια με την Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας (Π.Γ.Δ.Μ.) και την Βουλγαρία, στα βορειοδυτικά με την Αλβανία και στα βορειοανατολικά με την Τουρκία. Βρέχεται ανατολικά από το Αιγαίο Πέλαγος, στα δυτικά από το Ιόνιο και νότια από την Μεσόγειο Θάλασσα. Έχει μακρά και πλούσια ιστορία κατά την οποία άσκησε μεγάλη πολιτισμική επίδραση σε τρεις ηπείρους. Η Ελλάδα θεωρούνταν μέχρι το 2008 ως μία ανεπτυγμένη χώρα με υψηλό κατά κεφαλήν εισόδημα και δείκτη ανθρώπινης ανάπτυξης. Παρά τις οικονομικές δυσκολίες, το 2010 κατέλαβε την 34η θέση, παγκοσμίως, στους δείχτες «ευτυχίας των πολιτών».

1. Ελληνική ιστορία 1.1 Η γένεση του ελληνικού πολιτισμού και η επίδρασή του στην Ευρώπη Στην περιοχή του Αιγαίου Πελάγους εμφανίστηκαν οι πρώτοι πολιτισμοί της Ευρώπης, ο Κυκλαδικός και ο Μινωικός, ενώ αργότερα εμφανίστηκε ο αναγνωρισμένος ως ο πρώτος ελληνικός πολιτισμός, ο Μυκηναϊκός. Την εποχή των πολιτισμών αυτών, ακολούθησε μία σκοτεινή περίοδος περίπου μέχρι το 800 π.Χ., οπότε εμφανίζεται ένας καινούριος ελληνικός πολιτισμός, βασισμένος στο μοντέλο της πόλης-κράτους. Είναι ο πολιτισμός που θα διαδοθεί με τον αποικισμό των ακτών της Μεσογείου, θα αντισταθεί στην Περσική εισβολή με τους δύο επιφανέστερους εκπροσώπους του, την κοσμοπολίτικη και δημοκρατική Αθήνα και την μιλιταριστική και ολιγαρχική Σπάρτη, θα αποτελέσει τη βάση του Ελληνιστικού πολιτισμού που δημιούργησαν οι κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου, θα επηρεάσει την πολιτισμική φυσιογνωμία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και αργότερα θα πυροδοτήσει την Αναγέννηση στην Ευρώπη. 1.2 Από τη Ρωμαϊκή κατάκτηση μέχρι την Άλωση της Κωνσταντινούπολης Κατακτήθηκε από τους Ρωμαίους το 146 π.Χ., αν και ο Ελληνικός πολιτισμός σύμφωνα με τον Οράτιο τελικά κατέκτησε τον Ρωμαϊκό τρόπο ζωής. Οι Ρωμαίοι αναγνώρισαν και θαύμασαν τον πλούτο του Ελληνικού πολιτισμού, τον μελέτησαν βαθιά και έγιναν συνειδητά συνεχιστές του. Διέσωσαν επίσης και μεγάλο μέρος της αρχαιοελληνικής γραμματείας. Αν και ήταν μόνο ένα μέρος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ο ελληνικός πολιτισμός θα συνέχιζε να δεσπόζει στην Ανατολική Μεσόγειο, και όταν τελικά η Αυτοκρατορία χωρίστηκε στα δύο, η ανατολική ή Βυζαντινή Αυτοκρατορία, με πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολη, θα είχε κυρίως λόγω γλώσσας έντονο τον ελληνικό χαρακτήρα. Από τον 4ο μέχρι τον 15ο αιώνα, η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία επέζησε επιθέσεις έντεκα αιώνων από δυτικά και ανατολικά, μέχρι που η Κωνσταντινούπολη έπεσε στις 29 Μαΐου του 1453 στα χέρια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Σταδιακά το Βυζάντιο κατακτήθηκε ολόκληρο μέσα στον 15ο αιώνα. 1.3 Από την επανάσταση του ΄21 μέχρι την ενσωμάτωση των Δωδεκανήσων το 1947 Η Οθωμανική κυριαρχία συνεχίστηκε μέχρι το 1821 που οι Έλληνες κήρυξαν την ανεξαρτησία τους. Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 έληξε το 1828. Το 1830 αναγνωρίζεται η ανεξαρτησία του νέου ελληνικού κράτους. Εγκαθιδρύθηκε μοναρχία το 1833. Μέσα στον 19ο και τον πρώιμο 20ό αιώνα, η Ελλάδα προσπάθησε να προσαρτήσει στα εδάφη της όλες τις περιοχές που ακόμη ανήκαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και είχαν ελληνόφωνο πληθυσμό, πράγμα που κατάφερε εν μέρει, επεκτείνοντας σταδιακά την έκτασή της, μέχρι να φτάσει το σημερινό της μέγεθος το 1947.

Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο στην Ελλάδα ξέσπασε εμφύλιος πόλεμος μέχρι το 1949. Αργότερα, το 1952, η Ελλάδα έγινε μέλος του ΝΑΤΟ. Στις 21 Απριλίου του 1967 ο στρατός, υποβοηθούμενος από την κυβέρνηση των ΗΠΑ, πήρε την εξουσία με πραξικόπημα. Οι δικτάτορες στη συνέχεια διαχωρίστηκαν και από τον Βασιλιά, τον εξεδίωξαν από την χώρα και κατήργησαν τη μοναρχία. Η στρατιωτική Χούντα υπήρξε η αιτία δημιουργίας, μετά από λανθασμένους χειρισμούς που εκμεταλλεύτηκε η Τουρκική πλευρά, του Κυπριακού ζητήματος, το οποίο οδήγησε στην κατάρρευσή της το 1974. Έπειτα από το δημοψήφισμα στις 8 Δεκεμβρίου 1974, το πολίτευμα της Ελλάδας μετατράπηκε ξανά σε αβασίλευτη Δημοκρατία και συντάχθηκε νέο σύνταγμα από την Ε’ Αναθεωρητική Βουλή που τέθηκε σε ισχύ στις 11 Ιουνίου 1975, το οποίο ισχύει μέχρι σήμερα, αναθεωρημένο το 1986 και το 2001. Η Ελλάδα έγινε 1.4 Από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο έως το 2001

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

259

2. ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 1981 και μέλος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης (ΟΝΕ) το 2001 – κάτι για το οποίο θα μετάνιωνε φριχτά, δέκα χρόνια αργότερα...

2. Διακυβέρνηση Το Σύνταγμα του 1975 περιέχει εκτενείς εγγυήσεις των ελευθεριών και των δικαιωμάτων του πολίτη, ελευθερίες και δικαιώματα που ενισχύθηκαν περαιτέρω με την αναθεώρηση του 2001. Είναι χαρακτηριστικό ότι κατά την αναθεώρηση αυτή κατοχυρώθηκαν, για πρώτη φορά συνταγματικά, πέντε ανεξάρτητες αρχές, οι τρεις εκ των οποίων (Συνήγορος του Πολίτη, Αρχή Διασφάλισης Απορρήτου Επικοινωνιών, Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων) είναι ταγμένες στην προστασία και διασφάλιση των ατομικών δικαιωμάτων. Η Ελλάδα είναι επίσης μέλος της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. Στις 27 Μαΐου του 2008 η Ολομέλεια της Βουλής ενέκρινε την αναθεώρηση του Συντάγματος, που οδήγησε στην υιοθέτηση τριών προτάσεων αλλαγών εκ μέρους της μεγάλης πλειοψηφίας των βουλευτών (…). Οι προτάσεις αυτές είναι η κατάργηση του απόλυτου επαγγελματικού ασυμβιβάστου των βουλευτών, η απολαβή εκ μέρους της Βουλής, του δικαιώματος να τροποποιεί επιμέρους κονδύλια του τακτικού Προϋπολογισμού και να παρακολουθεί την εκτέλεσή του και η επιφόρτιση του νομοθέτη, να μεριμνά ειδικά για τις νησιωτικές και ορεινές περιοχές σε κάθε νόμο που συντάσσει.

Σε πολιτειακό και οργανωτικό επίπεδο, το Σύνταγμα διακρίνει τρεις εξουσίες: τη νομοθετική, την εκτελεστική και την δικαστική. Στη νομοθετική μετέχουν ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας και η Βουλή· στην εκτελεστική ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας και η Κυβέρνηση, ενώ η δικαστική εξουσία ασκείται από τα δικαστήρια στο όνομα του ελληνικού λαού. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ιεραρχικά, βρίσκεται στην κορυφή της εκτελεστικής εξουσίας, μετέχει στη νομοθετική με τη δημοσίευση των νόμων και τη δυνατότητα αναπομπής ψηφισμένου νομοσχεδίου, ενώ ορίζεται από το Σύνταγμα ως ρυθμιστής του πολιτεύματος. Εκλέγεται, έμμεσα, από την Βουλή με διαδοχικές ψηφοφορίες των μελών της, στις οποίες επιδιώκεται η εξασφάλιση πλειοψηφίας 2/3, σε πρώτη φάση, και 3/5, σε δεύτερη, του συνόλου των μελών της. Σε περίπτωση αποτυχίας συγκέντρωσης των ανωτέρω πλειοψηφιών, διαλύεται η Βουλή, προκηρύσσονται εκλογές και η νέα Βουλή εκλέγει τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας με την απόλυτη

Οι εξουσίες του Προέδρου είναι περιορισμένες καθώς ασκεί, κυρίως, τελετουργικά καθήκοντα. Όλες, σχεδόν, οι πράξεις του, χρήζουν προσυπογραφής από τον Πρωθυπουργό ή άλλο μέλος της Κυβέρνησης (Υπουργό), όπως για παράδειγμα τα πλειοψηφία των μελών της, ή και με σχετική αν δεν συγκεντρωθεί η απόλυτη πλειοψηφία.

προεδρικά διατάγματα. Από την υποχρέωση προσυπογραφής εξαιρούνται ρητά ελάχιστες πράξεις του Προέδρου που προβλέπονται από το Σύνταγμα, όπως ο διορισμός των υπαλλήλων της Προεδρίας της Δημοκρατίας .

Η θητεία του είναι πενταετής με δικαίωμα

επανεκλογής για μία ακόμη φορά. Η νομοθετική εξουσία ασκείται από την Βουλή των Ελλήνων, τα μέλη της οποίας εκλέγονται με καθολική μυστική ψηφοφορία για τετραετή θητεία. Εκλογές μπορεί να κηρυχθούν νωρίτερα για έκτακτους λόγους, όπως αυτοί ορίζονται στο Σύνταγμα. Μετά, πάντως, το 1975 η προκήρυξη πρόωρων εκλογών αποτελεί τον κανόνα, με την επίκληση, συνήθως,

Η Ελληνική Δημοκρατία χρησιμοποιεί για την ανάδειξη των βουλευτών ένα σύνθετο ενδυναμωμένο εκλογικό σύστημα αναλογικής εκπροσώπησης (ενισχυμένη αναλογική), που αποθαρρύνει τη δημιουργία πολυκομματικών κυβερνήσεων συνεργασίας και επιτρέπει ισχυρή κυβέρνηση πλειοψηφίας, ακόμα και αν το πρώτο κόμμα υστερεί της πλειοψηφίας των ψήφων. Για να μπορεί να καταλάβει μία από τις 300 βουλευτικές έδρες ένα κόμμα, πρέπει να έχει λάβει τουλάχιστον το 3% του από τις απερχόμενες κυβερνήσεις ιδιαζούσης σημασίας εθνικού θέματος.

συνόλου των ψήφων, ενώ με τον εκλογικό νόμο, που εφαρμόστηκε για πρώτη φορά στις Βουλευτικές εκλογές του 2007, το πρώτο κόμμα είναι δυνατό να εξασφαλίζει απόλυτη πλειοψηφία στη Βουλή με ποσοστό περίπου 42%.

Μέχρι το 1877 η νόμιμη ηλικία ψήφου ήταν τα 25 χρόνια. Στη συνέχεια μειώθηκε στα 21 χρόνια και από το 1981 είναι τα 18 χρόνια. Η εκτελεστική εξουσία ασκείται από την Κυβέρνηση, κεφαλή της οποίας είναι ο Πρωθυπουργός, το ισχυρότερο πρόσωπο του ελληνικού πολιτικού συστήματος. Η Κυβέρνηση καθορίζει και κατευθύνει τη γενική πολιτική της Χώρας, εφαρμόζει την πολιτική που εγκρίνει μέσω των νομοθετικών πράξεων η Βουλή, αλλά ταυτόχρονα μετέχει στη νομοπαρασκευαστική διαδικασία, μέσω της σύνταξης και της προώθησης προς ψήφιση των νομοσχεδίων. Η Κυβέρνηση με βάση την αρχή της δεδηλωμένης οφείλει να απολαύει της εμπιστοσύνης της Βουλής, να έχει λάβει δηλαδή ψήφο εμπιστοσύνης από την πλειοψηφία των Βουλευτών. Στα πλαίσια δε της σύγχρονης κομματικής δημοκρατίας, η Κυβέρνηση κυριαρχεί και στη νομοθετική λειτουργία, καθώς προέρχεται από το Κόμμα που ελέγχει την πλειοψηφία του Κοινοβουλίου, καθιστώντας, έτσι, την ψήφιση των νόμων μια τυπική, κατά κανόνα, διαδικασία. Λόγω δε της συχνής έως καταχρηστικής επίκλησης της κομματικής πειθαρχίας, η δυνατότητα διαφωνίας κυβερνητικού βουλευτή με την Κυβέρνηση που στηρίζει θεωρείται σπάνιο φαινόμενο. Σε έκτακτες περιπτώσεις μπορεί η Κυβέρνηση να εκδίδει Πράξεις Νομοθετικού Περιεχομένου, οι οποίες έχουν ισχύ νόμου και οφείλουν να εγκριθούν εντός 40 ημερών από τη Βουλή.

Ο Πρωθυπουργός αποτελεί την κεφαλή της κυβέρνησης και, με βάση το Σύνταγμα, είναι, συνήθως (αν και όχι απαραίτητα), ο αρχηγός του έχοντος την απόλυτη πλειοψηφία στη Βουλή κυβερνώντος κόμματος. Βάσει του άρθρου 82 του Συντάγματος, «ο Πρωθυπουργός εξασφαλίζει την ενότητα της Κυβέρνησης και κατευθύνει τις ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

260

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ενέργειές της, καθώς και των δημοσίων γενικά υπηρεσιών για την εφαρμογή της κυβερνητικής πολιτικής μέσα στο πλαίσιο των νόμων». Οι βασικότερες εξουσίες του είναι οι εξής:

 

Προεδρεύει του Υπουργικού Συμβουλίου, στο οποίο μετέχει μαζί με τους Υπουργούς.

 

Καθορίζει με τον οικείο Υπουργό τις αρμοδιότητες των Υφυπουργών.



Δίνει άδεια για τη δημοσίευση στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης οποιουδήποτε κειμένου πρέπει, κατά το νόμο, να καταχωρισθεί σε αυτήν.

Με δέσμια πρότασή του διορίζονται και παύονται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας οι Υπουργοί και οι Υφυπουργοί της Κυβέρνησης. Προΐσταται τεσσάρων αυτοτελών υπηρεσιών και γραμματειών: του Πολιτικού Γραφείου του Πρωθυπουργού, της Γραμματείας της Κυβερνήσεως, της Κεντρικής Νομοπαρασκευαστικής Επιτροπής και της Γενικής Γραμματείας Τύπου.

5. Ναυτική βιομηχανία Η ναυτική βιομηχανία αποτέλεσε ένα σημαντικό στοιχείο της Ελληνικής οικονομικής δραστηριότητας από τα αρχαία χρόνια. Σήμερα το ναυτικό αποτελεί μία από τις σημαντικότερες βιομηχανίες της χώρας. Κατά το 1960, το μέγεθος του ελληνικού ναυτικού στόλου σχεδόν διπλασιάστηκε, κυρίως από τις επενδύσεις που έγιναν από τους επιχειρηματίες μεγιστάνες Αριστοτέλη Ωνάση και Σταύρο Νίαρχο. Η βάση της μοντέρνας Ελληνικής ναυτικής βιομηχανίας δημιουργήθηκε μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο όπου αρκετοί Έλληνες επιχειρηματίες μπόρεσαν να συσσωρεύσουν περίσσευμα πλοίων που πουλήθηκαν σε αυτούς από την κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών μέσω της πράξης πούλησης πλοίων του εποχής του 1940. Σύμφωνα με το BTS ο ελληνικός στόλος είναι σήμερα ο μεγαλύτερος στον κόσμο, με 3.079 πλοία να υπολογίζεται για το 18% της ικανότητας του παγκόσμιου στόλου με σύνολο dwt από 141,931 χιλιάδες (142 εκατομμύρια dwt). Στις κατηγορίες πλοίων σύμφωνα με τα στατιστικά του 2001, η Ελλάδα κατατάσσεται πρώτη στα τάνκερ και στα μεταφορικά πλοία φορτίου (bulk carriers), τέταρτη στους αριθμούς κοντέινερ, και επίσης τέταρτη στα υπόλοιπα είδη πλοίων.

6. Τουρισμός Ένας σημαντικός παράγοντας της Ελληνικής οικονομίας είναι ο τουρισμός. Το 2004 η Ελλάδα καλωσόρισε 16,4 εκατομμύρια τουρίστες. Σύμφωνα με δημοσκόπηση που έγινε στην Κίνα το 2005 η Ελλάδα ψηφίστηκε ως ο πρώτος καλύτερος τουριστικός προορισμός, ενώ 6.088.287 τουρίστες επισκέφτηκαν μόνο την Αθήνα. Το Νοέμβρη του 2006 η Αυστρία ανακοίνωσε ότι η Ελλάδα ήταν ο αγαπημένος προορισμός. Το 2007, η Ελλάδα καλωσόρισε περισσότερους από 19 εκατομμύρια τουρίστες και ανέβηκε στους δέκα πρώτους καλύτερους τουριστικούς προορισμούς. Διάσημες τουριστικές περιοχές της Ελλάδας ακόμα και σήμερα είναι τα Ιόνια νησιά όπως η Κέρκυρα καθώς και η Μύκονος, η Σαντορίνη, η Ρόδος, η Πάρος και η Κρήτη.

7. Δημογραφία

Σύμφωνα με την τελευταία απογραφή (2001) ο μόνιμος πληθυσμός της χώρας είναι 10.934.097 κ. Την ημέρα της απογραφής, στη χώρα βρέθηκαν και απογράφηκαν (πραγματικός πληθυσμός) 10.164.020 κ. Σύμφωνα με εκτιμήσεις για το 2009, η χώρα αριθμεί 11.262.500 κατοίκους. Η Έκθεση για τις Διεθνείς Θρησκευτικές Ελευθερίες που συντάσσει κάθε έτος το Υπουργείο Εξωτερικών των Ηνωμένων Πολιτειών, αναφέρει για την Ελλάδα (2007): «Η κυβέρνηση δεν τηρεί στατιστικά στοιχεία για τις θρησκευτικές ομάδες. Περίπου 97% των πολιτών αυτοπροσδιορίζονται ως Ελληνορθόδοξοι. Το υπόλοιπο 3% του πληθυσμού αποτελείται από Ορθόδοξους Παλαιοημερολογίτες, Μουσουλμάνους, Μάρτυρες του Ιεχωβά, Ρωμαιοκαθολικούς, Προτεστάντες, οπαδούς της Εκκλησίας του Ιησού Χριστού των Αγίων των Τελευταίων Ημερών (Μορμόνοι), Σαϊεντολόγους, Εβραίους, Μπαχάι, μέλη του Χάρε Κρίσνα, και οπαδούς αρχαίων ελληνικών πολυθεϊστικών θρησκειών. Δεν υπάρχει επίσημη ή ανεπίσημη εκτίμηση ως προς τον αριθμό των άθεων. Η πλειονότητα των κατοίκων μη ελληνικής υπηκοότητας και των μεταναστών δεν είναι Ορθόδοξοι. Οι μεγαλύτερες ομάδες περιλαμβάνουν μη θρησκευόμενους, μουσουλμάνους και ρωμαιοκαθολικούς, και διαμένουν κυρίως στην Αθήνα. Στη χώρα δραστηριοποιούνται ξένες ιεραποστολικές ομάδες». Μια καταγραφή των θρησκευμάτων που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα βρίσκεται στο κύριο άρθρο «Θρησκεύματα στην Ελλάδα». Τις τελευταίες δεκαετίες η Ελλάδα έχει δεχτεί ένα μεγάλο κύμα μετανάστευσης. Ο συνολικός αριθμός των μεταναστών υπολογίζεται περίπου στο 10% του συνολικού πληθυσμού ή στις 1.200.000 ανθρώπους. Νόμιμοι κάτοικοι της χώρας είναι περίπου οι μισοί αν και οι αριθμοί έχουν μεγάλη διακύμανση λόγω της έλλειψης επίσημης μεταναστευτικής πολιτικής και της αστάθειας στις γειτονικές χώρες πηγές μεταναστών. Οι μεγαλύτερες πληθυσμιακές ομάδες σύμφωνα με την απογραφή του 2001 φαίνεται να είναι οι προερχόμενοι από Αλβανία, Ρουμανία, Βουλγαρία, Πακιστάν, Ουκρανία, Πολωνία, Αίγυπτο. Πέρα από τους αλλοδαπούς μετανάστες έχουν έρθει μετά την πτώση του Τείχους και αρκετοί ομογενείς από περιοχές της πρώην Ε.Σ.Σ.Δ. και από τα Βαλκάνια. Οι μεγαλύτερες ομάδες παλιννοστούντων είναι από την Ρωσία και την Γεωργία.

kallimachos@cytanet.com.cy

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

261

2. ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

2-Δ.2 Σύμφωνα με τον ΟΗΕ: η Ελλάδα του 2000 ήταν χώρα αναπτυγμένη και δημοκρατική – Δέκα χρόνια αργότερα, η Ελλάδα θα καταρρεύσει οικονομικά Π. Κ. Ιωακειμίδης – Ο καθηγητής Π. Κ. Ιωακειμίδης είναι πρόεδρος του Ελληνικού Κέντρου Ευρ. Μελετών (ΕΚΕΜ) και μέλος της Ευρ. Συνέλευσης

1. Κυκλοφόρησε τις τελευταίες ημέρες η ετήσια έκθεση του ΟΗΕ για την «Ανθρώπινη Ανάπτυξη» (Ηuman Development Report 2000 - «Deepening Democracy in a Fragmented World») η οποία πέρασε όμως σχεδόν απαρατήρητη λόγω της αποκλειστικής σχεδόν ενασχόλησης με την τρομοκρατία. 2. Η έκθεση έχει πολλαπλό ενδιαφέρον για την Ελλάδα καθώς επιβεβαιώνει με συγκεκριμένους δείκτες ότι η χώρα βρίσκεται ανάμεσα στις πιο αναπτυγμένες της υφηλίου, τόσο από οικονομική όσο και από πολιτική άποψη. Πρόκειται για μια πραγματικότητα που πολλοί Έλληνες δεν θέλουν να αποδεχθούν, γαλουχημένοι από τα ποικίλα σύνδρομα υπανάπτυξης του παρελθόντος. 3. Η Ελλάδα καταλαμβάνει την 24η θέση σε επίπεδο «ανθρώπινης ανάπτυξης» ανάμεσα σε 173 χώρες της υφηλίου. Την πρώτη θέση καταλαμβάνει η Νορβηγία και την τελευταία (173η) η Σιέρα Λεόνε. Η Τουρκία καταλαμβάνει την 85η θέση. Το κατά κεφαλήν εισόδημα της Ελλάδας φθάνει τα 16.501 δολάρια (2000 σε ισοτιμίες αγοραστικής δύναμης) ενώ της Τουρκίας τα 6.974 δολάρια. Όταν το 1952 Ελλάδα και Τουρκία προσχώρησαν μαζί στην Ατλαντική Συμμαχία (ΝΑΤΟ) είχαν το ίδιο κατά κεφαλήν εισόδημα περίπου (150 δολάρια). Αυτή τη στιγμή η Ελλάδα έχει υπερδιπλάσιο εισόδημα και προηγείται κατά 60 θέσεις από τη γείτονα. 4. Σχετικά τώρα με το επίπεδο πολιτικής ανάπτυξης, το επίπεδο δηλαδή της δημοκρατικότητας, η Ελλάδα λαμβάνει άριστα (10). Κατατάσσεται στην ομάδα των πλέον δημοκρατικά οργανωμένων χωρών. Το να βρίσκεται η Ελλάδα ανάμεσα στις είκοσι πέντε περισσότερο οικονομικά ανεπτυγμένες χώρες παγκοσμίως και να καταλαμβάνει την πρώτη θέση (μαζί με άλλες χώρες) από πλευράς επιπέδου δημοκρατίας είναι σημαντικά γεγονότα. Αποτελούν κατακτήσεις που καμιά άλλη χώρα τού άμεσου περίγυρου δεν έχει καταφέρει. Και βεβαίως αυτό που δεν αναφέρει η έκθεση είναι ότι η Ελλάδα είναι «ενσωματωμένη» πλήρως στο διεθνές σύστημα και τους θεσμούς και κυρίως στην Ευρωπαϊκή Ένωση. 5. Όλα αυτά δεν σημαίνουν φυσικά ότι η Ελλάδα δεν έχει προβλήματα. Έχει. Η έκθεση αναφέρει λ.χ. ότι η Ελλάδα καταγράφει εξαιρετικά χαμηλή βαθμολογία (4,2/10) σε ό,τι αφορά τη διαφθορά (corruption perception index).

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

262

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Η ώρα της κρίσης για την Ελλάδα ήλθε για τα καλά το 2010 2-Ε.1 Η 13η ώρα σήμανε για την Ελλάδα

Kevin Featherstone* 02/5/2010

* Ο Kevin Featherstone είναι καθηγητής στο London School of Economics, όπου διευθύνει το Ελληνικό Παρατηρητήριο. Η οικονομία της Ελλάδας βρίσκεται πλέον το χείλος του γκρεμού

Την εβδομάδα που πέρασε, σήμανε για

την Ελλάδα η 13η ώρα, η ενδεκάτη έχει προ πολλού περάσει. Είναι η ώρα της αβεβαιότητας και της ομολογίας της αποτυχίας. Λίγα γνωρίζουμε για το τι πρόκειται να επακολουθήσει τα επόμενα χρόνια. Δεν γνωρίζουμε καν αν η Ελλάδα θα αναγκαστεί να κηρύξει στάση πληρωμών και να βγει από την Ευρωζώνη. Οι διεθνείς αγορές έχουν -φαίνεται- πειστεί ότι κάτι τέτοιο θα συμβεί, είτε εντός των επόμενων μηνών, είτε, το πολύ, μέχρι του χρόνου. Οι αναλυτές στο City του Λονδίνου εκτιμούν ότι η Αθήνα θα χρειαστεί 70 δισεκατομμύρια ευρώ σε βοήθεια φέτος, 60 δισ. του χρόνου και 56 δισ. το 2012. Με αυτό το δεδομένο, στα γραφεία των «hedge fund» δεν διερωτώνται πλέον αν η Ελλάδα θα χρεοκοπήσει, αλλά πότε θα το κάνει. Η Ελλάδα, υπό μία έννοια έχει χρεοκοπήσει, αφού τα ομόλογά της θεωρούνται αναξιόπιστα

Υπό μία έννοια

μάλιστα, η Ελλάδα έχει ήδη χρεοκοπήσει. Μετά την υποβάθμιση των ομολόγων της στην κατηγορία των «σκουπιδιών», η χώρα έχει επί της ουσίας αποκλειστεί από τις αγορές. Το επταετές ομόλογο των πέντε δισεκατομμυρίων που εξέδωσε πριν από λίγες μόλις εβδομάδες, ήδη έχει προκαλέσει ζημιές 22% στους αγοραστές του. Επομένως, όλοι μιλάνε πια για το διαβόητο «κούρεμα», με το οποίο οι ζημιές ίσως να περιοριστούν. Το κακό όμως επιδεινώθηκε εξαιτίας της συμπεριφοράς της Γερμανίας

Η κρίση ρίζωσε στην Αθήνα, αλλά

θέριεψε λόγω της συμπεριφοράς του Βερολίνου. Η συμπεριφορά της καγκελαρίου Μέρκελ υπήρξε ακατανόητη. Φαίνεται ότι σκοπός της ήταν να πείσει τις αγορές ότι η Ελλάδα είναι «αποτυχημένο κράτος», το οποίο πρέπει να διαλυθεί εις τα εξ ων συνετέθη και να ξαναχτιστεί από την αρχή - και μάλιστα εν μια νυκτί, εάν αυτό είναι δυνατόν. Ωστόσο, ποτέ δεν ξεκαθάρισε μέχρι ποιου σημείου είναι διατεθειμένη να πιέσει τους Έλληνες. Μολονότι αποδέχθηκε τελικά να δώσει χείρα βοηθείας, η κυβέρνησή της φαίνεται να αγνόησε τις αντοχές των Ελλήνων - το όριο δηλαδή μετά το οποίο θα σημειωθεί κοινωνική έκρηξη. Περιττό να αναφερθεί ότι δεν είναι προς το συμφέρον κανενός να ξεπεραστεί αυτό το όριο. Οι παλινωδίες της Γερμανίας φαίνεται να οδηγούν στο συμπέρασμα ότι θα προτιμούσε στο εξής μία πολύ μικρότερη Ευρωζώνη. Δεν αποκλείεται μάλιστα να αναλογίζεται και το ενδεχόμενο να αποχωρήσει από το κοινό νόμισμα. Με άλλα λόγια, ουδέποτε, τα τελευταία εξήντα χρόνια, δεν ήταν πιο ασαφής και πιο στενόμυαλος ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός της Γερμανίας. Αν και η Ελλάδα πήρε δάνειο, το πρόβλημα δεν λύθηκε αφού εισέρχεται πλέον σε βαθιά οικονομική κρίση

Σε ό,τι

αφορά την Ελλάδα, το δάνειο που της παρασχέθηκε αντιμετωπίζει επί του παρόντος το θέμα του αποκλεισμού της από τις αγορές, αλλά δεν λύνει το γενικότερο πρόβλημα. Η χώρα εισέρχεται σε περίοδο βαθιάς ύφεσης και οικονομικής δυσχέρειας. Το γεγονός αποδεικνύει πόσο καταιγιστικές μπορεί να είναι οι εξελίξεις στην οικονομία. Μόλις τον περασμένο Φεβρουάριο, οι αναλυτές της Wall Street υποστήριζαν ότι τα «θεμέλια» της ελληνικής οικονομίας είναι στιβαρά και οι προοπτικές ανάπτυξης ευοίωνες, σε σχέση με τα άλλα κράτη της Ευρωζώνης. Η ελληνική οικονομική δυσπραγία θα έχει επιπτώσεις και στην ελληνική πολιτική ζωή

Στο εσωτερικό μέτωπο,

η κρίση θα έχει επιπτώσεις και στο ελληνικό πολιτικό σύστημα. Πολλοί στρέφουν τα πυρά ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

263

2. ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

τους εναντίον των υπουργών που διαχειρίστηκαν την ελληνική οικονομία. Πρόκειται φυσικά για αναμενόμενη ψυχολογική αντίδραση όσων θέλουν να αποποιηθούν τις ευθύνες τους. Όπως έγινε σαφές και από τη συζήτηση της περασμένης Δευτέρας στους «Νέους Φακέλους» της τηλεόρασης του ΣΚΑΪ, με τους κ. Μάνο, Παπαντωνίου και Αλογοσκούφη, ο εκάστοτε υπουργός Οικονομίας στην Ελλάδα οδηγεί ένα όχημα με χαλασμένα όλα του τα βασικά συστήματα, διαβρωμένο από τη μικροδιαφθορά, τις ανελαστικές εργασιακές πρακτικές, τις πελατειακές νοοτροπίες και την πολιτική του ρουσφετιού. Είναι πλέον καιρός

Απαιτούνται νέες ιδέες, όπως π.χ. μία ανεξάρτητη Ελεγκτική Επιτροπή του Προϋπολογισμού

για νέες ιδέες. Μία από αυτές θα ήταν η δημιουργία ενός ανεξάρτητου οργανισμού, όπως το Ινστιτούτο Δημοσιονομικών Μελετών (Institute for Fiscal Studies) στο Λονδίνο, το οποίο θα ελέγχει και θα αξιολογεί τους προϋπολογισμούς και τον σχεδιασμό της εκάστοτε κυβέρνησης. Είναι χαρακτηριστικό ότι το Institute for Fiscal Studies άσκησε την περασμένη εβδομάδα δριμεία κριτική και στα τρία μεγάλα κόμματα της Βρετανίας, διότι αποφεύγουν να ξεκαθαρίσουν προεκλογικά ποιες και πόσες περικοπές θα κάνουν στον προϋπολογισμό τα επόμενα χρόνια. Ένα άλλο σωστό μέτρο θα ήταν η ίδρυση πραγματικά ανεξάρτητης Ελεγκτικής

Επιτροπής

του

Προϋπολογισμού,

οποία

θα

μελετά

αν

Έλληνας

φορολογούμενος παίρνει πίσω σε παροχές όσα δίνει για φόρους και η οποία θα υποδεικνύει τομείς όπου γίνεται σπατάλη πόρων. Συμφέρει την Ευρωζώνη να επιβάλει στους Έλληνες μέτρα που όμως μπορούν να τα αντέξουν

Αυτό που

πραγματικά συμφέρει την Ευρωζώνη είναι να δώσει τα μέσα και τον χρόνο στην ελληνική κυβέρνηση για να αναλάβει δράση προς την κατεύθυνση των μεταρρυθμίσεων. Η πρόκληση πολιτικής και κοινωνικής κρίσης στην Αθήνα μέσω εξουθενωτικών μέτρων δεν συμβάλλει προς αυτή την κατεύθυνση. Παρά τη διαφαινόμενη συμφωνία για την παροχή δανείου, ο κίνδυνος είναι ότι τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. θα αποδειχθούν τόσο αναποτελεσματικά τους επόμενους μήνες, όσο αποδείχθηκαν και τους προηγούμενους. Με άλλα λόγια, προκειμένου να ξεπεράσουμε το καθεστώς αβεβαιότητας, οι Ευρωπαίοι πρέπει επιτέλους να αποκτήσουν αίσθηση του πόσο ρεαλιστικοί είναι πραγματικά οι στόχοι που θέτουν και πόση πίεση μπορούν να αντέξουν οι Έλληνες πριν εκραγούν. ΓΕΛΟΙΟΓΡΑΦΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΤΥΠΟ

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

264

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

2-Ε.2 Το τέλος του «ελληνικού ονείρου» Το 2002 η ελληνική κοινωνία ζει στον παροξυσμό του easy leaving

Αχ. Χεμίκογλου

25/4/2010

Η εικόνα είναι γνώριμη και

χιλιοπαιγμένη. Ένα νέο ζευγάρι, ντυμένο με τα καλύτερά του ρούχα, ζει τον δικό του «μύθο» σε κάποιο κοσμικό νησί των Κυκλάδων. Αν και μισθοσυντήρητοι, δεν δίστασαν να συνάψουν δάνειο για να αγοράσουν εκείνο το πολυτελές αυτοκίνητο που έβλεπαν στις διαφημίσεις, δεν φοβήθηκαν να πάρουν «διακοποδάνειο» για το θερινό τους ταξίδι, ούτε και λυπήθηκαν τις πιστωτικές τους κάρτες για τα ακριβά τους ενδύματα. Βλέπετε, είναι ακόμη 2002, το κόστος του δανεισμού είναι χαμηλό και ουδείς φοβάται να ανοιχτεί οικονομικά. Η ελληνική κοινωνία ζει τον παροξυσμό του ευρώ, η χώρα επιταχύνει τους δεσμούς της με τον δανεισμό και η κατανάλωση βαφτίζεται... ανάπτυξη! Ήταν η αρχή του ελληνικού easy leaving, που φαίνεται να κλείνει τον κύκλο του. Η ψεύτικη ευημερία ξεκίνησε στα μέσα της δεκαετίας του ΄90 Όλα αυτά δεν έγιναν ξαφνικά. Στα μέσα της δεκαετίας του 1990, η Ελλάδα έδωσε κερδοφόρες μάχες για τη μείωση του χρέους και συμμάζεψε κάπως το «ξεχειλωμένο» ταμείο της. Η φρενίτιδα του Χρηματιστηρίου και οι άντληση δισεκατομμυρίων από επενδυτές και μετόχους δημιούργησαν εντυπωσιακή συγκέντρωση πλούτου σε διάφορες ζώνες της οικονομίας. Καλλιεργήθηκε η εντύπωση ότι μπορούμε να ζούμε ως Ευρωπαίοι κι ας μην παράγουμε σαν αυτούς Περιοδικά και κανάλια επιδόθηκαν σε έναν αγώνα προώθησης συγκεκριμένου lifestyle, επιδοτώντας ουσιαστικά το θυμικό μιας κοινωνίας που άλλαζε κατηγορία και ταχύτητα. Από τους νοικοκυραίους που γέμισαν τις μεγάλες πόλεις από την επαρχία και έχτισαν το «ελληνικό θαύμα», προέκυψε μια νέα γενιά ανθρώπων που πίστεψε ότι η σύγκλιση με την Ευρώπη είχε φτάσει. Ότι, δηλαδή, ακόμη και αν δεν παράγουμε ούτε εξάγουμε όπως οι Γερμανοί ή οι Γάλλοι, μπορούμε να ζήσουμε όπως αυτοί ή και καλύτερα. Η άλλοτε φτωχή Ελλάδα νόμιζε ότι έκανε την υπέρβαση της σε… ποιότητα ζωής Οι Ολυμπιακοί Αγώνες, τα γκουρμέ εστιατόρια, τα πανάκριβα κοκτέιλ, τα νέα γυάλινα αρχιτεκτονικά θηρία των Αθηνών, οι σπουδές και τα ταξίδια στο εξωτερικό δημιούργησαν μια ψευδαίσθηση ευμάρειας και οικονομικής μεγέθυνσης στο μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού. Η άλλοτε φτωχή Ελλάδα πίστεψε πραγματικά για μια στιγμή ότι έκανε την υπέρβασή της. Πρωταγωνιστές πάνω σε αυτό το οικονομικό κρεσέντο δεν ήταν άλλοι από τους μετέχοντες της καθ΄ ημάς μεσαίας τάξης, η οποία συγκροτήθηκε όπως όπως στα χρόνια της μεταπολεμικής ανασυγκρότησης και κατέστη η αιχμή του δόρατος στα πρώτα χρόνια της παγκοσμιοποίησης. Η συνέχεια μόνο ρόδινη δεν ήταν καθώς η ευημερία αποδείχτηκε χάρτινος πύργος Η πορεία όμως στη συνέχεια δεν ήταν παρόμοια. Με την πτώση του ολυμπιακού και ποδοσφαιρικού πυρετού του 2004, οι πρώτες αδυναμίες αυτού του μοντέλου άρχισαν να αναδύονται. Επιχειρήσεις κατέρρευσαν ως χάρτινοι πύργοι. Εκλεκτά μέλη άλλοτε πανίσχυρων κλάδων –οι οποίοι στην πιάτσα αναγνωρίζονται με το συνθηματικό «παλιά λεφτά»– ξεκίνησαν να πνέουν τα λοίσθια. Επιφανείς επιχειρηματίες και λογιστές εξαφανίστηκαν νύχτα, κρυπτόμενοι ακόμη στο εξωτερικό, τρώγοντας τα λεφτά που αβγάτιζαν. Η ανεργία επανήλθε δριμύτερη και χτυπά την πόρτα στο 30% των ελληνικών σπιτιών, με ιδιαίτερη προτίμηση κυρίως σε αυτούς που δεν φταίνε: τους νέους. Τα οικονομικά στοιχεία εξηγούν με μια ματιά όλα όσα το πολιτικό σύστημα χρειάστηκε πολλές τετραετίες να παραδεχθεί. Ο δανεισμός των νοικοκυριών εξαπλασιάστηκε την τρέχουσα δεκαετία, ενώ το ίδιο συνέβη με το άνοιγμα των ελληνικών επιχειρήσεων. Χαρακτηριστικό δείγμα του αδιεξόδου αποτελεί η πορεία των ακάλυπτων επιταγών. Μέσα σε επτά οικονομικά έτη πενταπλασιάστηκαν! Κράτος, νοικοκυριά και επιχειρήσεις ζούσαν όλοι με τα δανεικά.

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

265

2. ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

2-Ε.3 Ένα προφητικό κείμενο του Νίκου Δήμου που δημοσιεύτηκε πριν 20 χρόνια στην «Καθημερινή» Του συγγραφέα Νίκου Δήμου (1990)

Πλους «ΠΡΟΣΟΧΗ! ΠΡΟΣΟΧΗ! Οι επιβάτες παρακαλούνται να κατευθυνθούν ήρεμα προς τους ναυαγοσωστικούς σταθμούς και να φορέσουν τα σωσίβιά τους. Ψυχραιμία. Ουδείς λόγος πανικού. ΠΡΟΣΟΧΗ! Δεν πρόκειται για άσκηση! Επαναλαμβάνω...» «Άκουσες το μεγάφωνο;» «Λες να φτηνύνει η Μία Mercedes; Αλήθεια, η 200E πόσο θα πάει;» «Καπετάνιε, είμαστε το πλήρωμα της δεξιάς αντλίας. Το αμπάρι έχει ένα μέτρο νερά! Η σύμβασή μας δεν προβλέπει τέτοιες συνθήκες εργασίας. Θέλουμε ειδικό επίδομα για να μπούμε μέσα!» «Ρε συ – τρέχα! Έχουν κάνει κατάληψη στο μπαρ και πίνουνε τζάμπα. Πάμε να γίνουμε φέσι;» «Της άλλαξαν την πίστη της Τράπεζας Πίστεως. Γάτες οι συνδικαλιστές! Σε ένα μήνα θα την έχουν κάνει προβληματική.» «Προχθές στην παραλιακή έγινε χαμός. Είχανε κατέβει κάτι μωρά, να τα πιείς στο ποτήρι. Η λουλουδού ξέμεινε από γαρδένιες!» «Άκου λέει ‘πόθεν έσχες’; Λογαριασμό θα σου δώσω; Δεν υπάρχει προστασία του ιδιωτικού βίου;» «ΠΡΟΣΟΧΗ ΠΡΟΣΟΧΗ! Οι επιβάτες να μην ακούνε την παραπληροφόρηση από τα μεγάφωνα. Σας μιλάει τώρα η απεργιακή επιτροπή του πληρώματος. Αυτή τη στιγμή ξεκινάμε στάση εργασίας διεκδικώντας δίκαια αιτήματα. Ζητάμε συμπαράσταση!» «Λοιπόν, αυτό που συμφέρει είναι ένα diesel turbo. Είναι το πιο οικονομικό κάτω στα δύο λίτρα!» ΠΡΟΣ ΠΛΟΙΟΚΤΗΤΡΙΑΝ ΕΤΑΙΡΙΑΝ ΣΤΟΠ. ΠΛΗΡΩΜΑ ΑΠΕΡΓΕΙ ΣΤΟΠ. ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΙ ΣΥΣΚΕΠΤΟΝΤΑΙ ΣΥΝΕΧΩΣ ΣΤΟΠ. ΕΠΙΒΑΤΑΙ ΕΧΟΥΝ ΚΑΤΑΛΑΒΕΙ ΜΠΑΡ ΤΡΑΠΕΖΑΡΙΑ ΚΑΙ ΒΙΝΤΕΟΚΛΑΜΠ ΣΤΟΠ. ΡΗΓΜΑ ΕΙΣ ΔΕΞΙΑΝ ΠΛΕΥΡΑΝ ΕΠΕΚΤΕΙΝΕΤΑΙ ΣΤΟΠ. ΑΔΥΝΑΤΟΥΜΕ ΕΚΠΕΜΨΟΥΜΕ SOS ΛΟΓΩ ΑΠΟΧΗΣ ΑΣΥΡΜΑΤΙΣΤΩΝ ΣΤΟΠ. ΤΗΛΕΓΡΑΦΩ ΙΔΙΟΧΕΙΡΩΣ Ο ΠΛΟΙΑΡΧΟΣ ΟΒΕΡ. «Ρε, κοίτα πως γέρνει το καράβι; Είσαι για τσουλήθρες;» «Πλοίαρχε, τελειώσαμε τη σύσκεψή μας. Να σας διαβάσουμε τις απόψεις των τριών πολιτικών παρατάξεων που στηρίζουν τον κυβερνήτη;» «Το πλοίο, ποιος θα το στηρίξει; Οι ναύτες, τι κάνουν;» «Έρχονται να διατυπώσουν τα αιτήματά τους.» «Κούλα! Κούλα! Πού είναι ο μικρός;» ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

266

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

«Κώστα, θα μου πάρεις εκείνο το άρωμα από το duty free;» «Γιατί να το πληρώσω; Πάμε να κάνουμε κατάληψη κι εκεί. Θα γίνει Πολυτεχνείο!» «Αιτήματα: Οι λιπαντές θέλουν επίδομα λεκέδων και οι θερμαστές επίδομα θέρμανσης. Ο μάγειρας διεκδικεί επίδομα διαίτης. Οι καμαρότοι επίδομα καμακιού – το καλοκαίρι, με τις τουρίστριες διπλό. Α, και επίδομα ανθυγιεινής εργασίας, λόγω του κινδύνου του Aids. Όλοι οι ναύτες ζητούν επίδομα ναυτίας και προσαύξηση μποφόρ. Οι ασυρματιστές απαιτούν επίδομα ακουστικών...» «Βρε σεις – βουλιάζουμε!» «Το εργατικό κίνημα δεν πτοείται από κινδυνολογίες και παραπληροφόρηση. Θα προχωρήσει ενωμένο – με την υποστήριξη των επιβατών. Α, ναι – παραλίγο να το ξεχάσω. Έχουν κι αυτοί ένα αίτημα. Να ταξιδεύουν τζάμπα.» «ΠΡΟΣΟΧΗ! ΠΡΟΣΟΧΗ! ΣΑΣ ΟΜΙΛΕΙ Ο ΠΛΟΙΑΡΧΟΣ: ΑΡΧΙΖΕΙ Η ΕΠΙΒΙΒΑΣΗ ΣΤΙΣ ΒΑΡΚΕΣ! ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΑ ΕΧΟΥΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑ» «Τι φωνάζει ο μ.... ! Πήγαμε στις βάρκες και δεν είχε ψυχή!» «Σιγά μην πάει ο κόσμος στις βάρκες, επειδή το είπε το μεγάφωνο! «Ξέρει ο κόσμος – οι βάρκες είναι έτσι κι αλλιώς άχρηστες. Για τα μάτια.» «Τόσα χρόνια λαδώνανε τους ελεγκτές – όχι τους μακαράδες...» «Εγώ, πάντως, λέω να πάρω ένα BMW 520i – μ’ αρέσει η γραμμή.» «Φίλτατε, το μόνον φλέγον θέμα είναι τα εθνικά δίκαια. Πρέπει να αναβιώσει ο Μακεδονικός Αγών. Να εκδιωχθούν οι αλλόθρησκοι εκ της Θράκης και να απελευθερωθούν οι στενάζοντες αδελφοί της Βορείου Ηπείρου!» «Ορίστε! Δύο Τζόννυ Γουώκερ μπλακ λαίημπελ – δωδεκάρια! Και μία κούτα Κεντ!» «Ξέρεις αν θα ξαναβγάλει ομόλογα με δώδεκα τα εκατό; Λέω να φέρω το συνάλλαγμα από την Ελβετία – εκεί μου δίνουν ψίχουλα!» «Πέτρο, πήγα κάτω στην καμπίνα – ο διάδρομος είναι ποτάμι από τα νερά!» «Να φωνάξουμε τον υδραυλικό!» «Αμάν! Τώρα έσβησαν και τα φώτα!» «Άλλη ΔΕΗ εδώ!» «Δεν βλέπω τη μύτη μου! Που πέφτει η σκάλα; Θα σκάσουμε σαν τα ποντίκια!» «Γιαννάκη! Μαρία! Τα παιδιά – τι έγιναν τα παιδιά;» «Μαμά, φοβάμαι!» ΠΡΟΣ ΠΛΟΙΑΡΧΟΝ ΣΤΟΠ. ΝΑΥΑΓΟΣΩΣΤΙΚΑ ΑΝΥΠΑΡΚΤΑ ΣΤΟΠ. ΛΙΜΑΝΙΑ ΚΛΕΙΣΤΑ ΣΤΟΠ. ΔΝΤ ΜΑΣ ΒΑΡΕΘΗΚΕ ΣΤΟΠ. ΕΕ ΜΑΣ ΣΙΧΑΘΗΚΕ ΣΤΟΠ. ΗΠΑ ΜΑΣ ΑΓΝΟΟΥΝ ΣΤΟΠ. Η ΕΣΣΔ ΕΧΕΙ ΔΙΚΟ ΤΗΣ ΧΑΟΣ ΣΤΟΠ. ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΨΑΤΕ ΠΛΟΙΟΝ OBEP. «Η απεργιακή επιτροπή ανακοινώνει: Ο τιτάνιος αγώνας μας συνεχίζεται!» Νίκος Δήμου – «Καθημερινή» 11. 2. 1990 Πηγή: http://doncat.blogspot.com/2010/08/blog-post_23.html

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

309

3. ΚΟΣΜΟΣ, ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ, ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ: ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ: ΥΠΕΡΠΛΗΘΥΣΜΟΣ, ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΟΡΙΑ, ΦΤΩΧΕΙΑ, ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΑΔΑ και ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ & ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΠΟΛΙΤΩΝ – ΠΕΙΝΑ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ – ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ – ΣΕΒΑΣΜΟΣ, ΕΥΘΥΝΗ, ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ – ΕΥΤΥΧΙΑ, ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ, ΝΕΟΛΑΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΝΕΩΝ, ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ, ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑ, ΒΙΑ – ΦΑΝΑΤΙΣΜΟΣ – ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ – ΠΟΛΕΜΟΣ & ΕΙΡΗΝΗ, ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ – ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ και ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

310

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Προκλήσεις και προβλήματα στις αρχές του 21ου αιώνα Ο κόσμος στις αρχές του 21ου αιώνα – Προκλήσεις και μεταρρυθμίσεις: Περιβάλλον, Υπερπληθυσμός, Επιστήμη και Τεχνολογία, Παγκοσμιοποίηση., Κ. Καλλίμαχος

314

Εισαγωγή: οι σημαντικότερες προκλήσεις του 21ου αιώνα, E.M.Burns – Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

314

3-Α.1

Το περιβάλλον πεθαίνει και εκλιπαρεί βοήθεια, Burns – Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

314

3-Α.2

Πληθυσμιακή αύξηση και περιορισμένοι φυσικοί πόροι, Burns – Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

317

3-Α.3

Επιστημονικά όρια: Γενετική, Ιατρική, Πηγές ενέργειας, PC

319

3-Α.4

Παγκοσμιοποίηση, ορισμός, αιτίες, αρνητικά, προκλήσεις και η πρόταση της Ορθοδοξίας, Κ. Καλλίμαχος

3-Α.

και Internet, Burns – Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

326

Τα προβλήματα της παγκοσμιοποίησης και η αναγκαιότητα του Εθελοντισμού 3-Β

Θετικές & αρνητικές όψεις της παγκοσμιοποίησης & πώς θα αρθούν τα αδιέξοδά της., Κ. Καλλίμαχος

329

3-Β.α

Παγκοσμιοποίηση: συν, πλην και εισηγήσεις – 4σέλιδη συνοπτική παρουσίαση του 3-Β., Κ. Καλλίμαχος

339

3-Β.β

Θετικά και αρνητικά της παγκοσμιοποίησης (σε μιάμιση σελίδα)., Κ. Καλλίμαχος

342

3-Γ.1

344

3-Γ.2

Εθελοντισμός: τι και πώς, Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

351

3-Γ.2α

Ατομική εθελοντική δράση: Τι μπορεί να κάνει ο καθένας μας, ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ., Κ. Καλλίμαχος

354

3-Γ.3

Η «κοινωνία των πολιτών»/εθελοντών και οι εχθροί της, Αντ. Μακρυδημήτρης

356

3-Γ.4

Το χρέος της ελληνικής διανόησης σήμερα, Σταμάτης Ν. Αλαχιώτης

358

360

3-Δ.1

Φτώχεια: Μία πρώτη προσέγγιση, Κ. Βασιλάκου και Κ. Καλλίμαχος

363

3-Δ.2

3-Δ.

[ Δες και τα κείμενα στις σελ. 369 και 415 ]

369

Οικονομική παγκοσμιοποίηση και σύγχρονη Ελλάδα 3-Ε.

Δέκα μεγάλες αλήθειες για την παγκοσμιοποίηση, Του νομπελίστα Αmartya Sen

374

3-Ε.1

Το περιεχόμενο της οικονομικής παγκοσμιοποίησης, Γιάννης Βαρουφάκης, Βασίλης Κρεμμυδάς,: Κ. Καλλίμαχος

375

3-Ε.2

Ποιος φοβάται την παγκοσμιοποίηση; του καθηγητή φιλοσοφίας Δ. Δημητράκου, Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

376

3-Ε.3

Παγκοσμιοποίηση και αγοραφοβία, Άρθρο του Δ. Δημητράκου, Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

378

3-ΣΤ

Ελλάδα & οικονομική παγκοσμιοποίηση, 31/01/2010., Kevin Featherstone, London School of Economics

380

3-ΣΤ.1

Έλληνες: αν και οι πιο σκληρά εργαζόμενοι Ευρωπαίοι όμως υπολείπονται σε παραγωγικότητα λόγω τεχνολογικής ανεπάρκειας και ελλιπούς υποδομής., Wall Street Journal – Φεβρουάριος

382

3-ΣΤ.2

Η Ελλάδα, το λίκνο της δημοκρατίας, κλονίζει τον πλανήτη., του ιστορικού Μαρκ Μαζάουερ

383

3-ΣΤ.3

Τι σημαίνει η ελεγχόμενη χρεοκοπία – Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

385

3-ΣΤ.4 Η ευρωπαϊκή κρίση και τα ελληνικά ελλείμματα ., Tου Πασχου Mανδραβελη

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

24/10/2011

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

387

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

311

Πολιτισμική παγκοσμιοποίηση και σύγχρονη Ελλάδα 3.Ζ

Πλανητικό χωριό και πολιτισμική παγκοσμιοποίηση, του Βαγγέλη Ραπτόπουλου

388

3-Ζ.1

Ελλάδα & πολιτισμική παγκοσμιοποίηση, Π. Κ. Ιωακειμίδης., Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

389

3-Ζ.2

Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΧΤΕΣ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ –για το Διαγωνισμό Δοκιμίου Ελληνικής Πρεσβείας

390

3-Ζ.2Α

391

1) Σεβασμός, 2) ευθύνη, 3) αλληλεγγύη και εθελοντισμός στις κοινωνίες της Ελλάδας και της Κύπρου., Του Κ. Καλλίμαχου

393

396

 Ανακοίνωση Υπουργείο Παιδείας

396

3-Ζ.2

3-Ζ.3

3-Ζ.3Β

 Εισαγωγικό σχόλιο του Κ. Καλλίμαχου για τα κείμενα της Αρετής και της Χριστίνας

396

397

400

404

ΕΚΘΕΣΗ: Ομιλία συμπαράστασης για τα παιδιά των οποίων η χώρα χτυπήθηκε από το τσουνάμι ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

405 405

3-Η.2

407 408 408

3-Η.3

410 411 411

3-Η.4

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Η Διατροφή του πλανήτη ΕΚΘΕΣΗ: Οι λαοί του Τρίτου Κόσμου πεινάνε. Πώς θα τους χορτάσουμε;

413 414

3-Η.1

415

Ευτυχισμένη ή πολιτισμένη κοινωνία – Αλλοτρίωση ή αποξένωση 3-θ.1

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Το θεραπευτικό χιούμορ

421

ΕΚΘΕΣΗ: Γιατί οι άνθρωποι στις μέρες μας πλήττουν και δεν είναι ευτυχισμένοι;

422

3-θ.1α

Γιατί οι άνθρωποι σήμερα, αν και απολαμβάνουν τόσα αγαθά, εντούτοις δεν χαίρονται;

423

3-θ.2α

Σύχρονα κοινωνικά προβλήματα – Σχεδιάγραμμα

425

3-θ.2β

Τα γνωρίσματα μιας πολιτισμένης κοινωνίας., Λύδια Καρυπίδου και Κ. Καλλίμαχος

426

3-θ.3

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Η μοναξιά του σύγχρονου ανθρώπου, αιτίες της αλλοτρίωσης και αντιμετώπισή της

428

429

3-θ.3

Γιατί είμαστε αλλοτριωμένοι; Αρετή Γεωργίου και Κ. Καλλίμαχος (2011)

429

3-θ.3Β

Αλλοτρίωση: αίτια και διέξοδοι., Στάθια Ιωαννίδου και Κ. Καλλίμαχος

430

3-θ.3

Επιστήμη και ευτυχία., Διεξοδικό σχεδιάγραμμα

432

3-θ.3

Κατά κεφαλήν πολιτισμός και ευτυχία μιας χώρας., Διεξοδικό σχεδιάγραμμα

433

Γ Δ

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

312

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

Νεολαία: Ναρκωτικά – Παραβατικότητα – Φανατισμός – Βία – Μετοικεσία – Οικογένεια 3-Ι.1

434 435 435

3-Ι.1Α

Ο ρόλος των διανοουμένων και η νεολαία., Ράνια Λιανδράκη – 2010., Ανασύσταση: Κ. Καλλίμαχος

436

3-Ι.2

Η μάστιγα των ναρκωτικών: αιτίες, συνέπειες, τρόποι αντιμετώπισης – Μελέτη Κ. Καλλίμαχου

438

3-Ι.2α

Οι δυσχέρειες/προβλήματα που κατατρύχουν/ταλαιπωρούν τη νεολαία μας και η υπέρβασή τους

453

3-Ι.2β

Η μάστιγα των ναρκωτικών: αιτίες, επιπτώσεις και διέξοδοι., Σύμπτυξη του κειμένου 3-Ι.2., του Κ. Κ.

458

3-Ι.3α

Νεανική παραβατικότητα ή ανομία ή αποκλίνουσα συμπεριφορά: αιτίες, επιπτώσεις και διέξοδοι

460

3-Ι.3β

Νεανική παραβατικότητα- Σχεδιάγραμμα

462

3-Ι.3γ

Νεανική παραβατικότητα., Έκθεση., Καλυψώ Δαβίδ – Θεώρηση: Κ. Καλλίμαχος

463

3-Ι.4

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Ο καταστροφικός φανατισμός

465

ΕΚΘΕΣΗ: Επιπτώσεις του φανατισμού στην κοινωνική ζωή και εισηγήσεις για την αντιμετώπισή του

466

3-Ι.4α

Φανατισμός και βία: αιτίες και συνέπειες., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

467

3-Ι.5α

Πώς οι βασικοί φορείς κοινωνικοποίησης μπορούν να συμβάλουν στην εξάπλωση της παιδείας., Κ. Κ.

469

3-Ι.5β

Οι φορείς της παιδείας., του Κ. Καλλίμαχου

470

3-Ι.6

Σπουδές, εξωσπουδαστικός χρόνος και φιλίες., Ελένη Λεοντίδου, Ράνια Λιανδράκη και Κ. Καλλίμαχος

472

3-Ι.7

Ο θεσμός της οικογένειας στη σύγχρονη Κύπρο., άρθρο του Κ. Καλλίμαχου

473

3-Ι.8

Νέοι και ελεύθερος χρόνος., Έκθεση και το σχεδιάγραμμά της Έκθεσης

476

3-Ι.9

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Ο άνθρωπος και το φόρεμα

478

ΕΚΘΕΣΗ: Μαζοποίηση της νεολαίας: αίτια και επιπτώσεις

478

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

479

3-Ι.9Α

Μόδα: ορισμός, αιτίες, θετικές και αρνητικές όψεις και τι πρέπει να κάνουμε., Κ. Καλλίμαχος

480

3-Ι.9Β

Τι προσδοκούν οι νέοι από την κοινωνία και τι η κοινωνία από τους νέους; Βλ. Διπίδης & Κ. Καλλίμαχος

482

Ελευθερία 3-Κ.1 3-Κ.2

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Να περάσουμε από την εξατομίκευση του ανθρώπου στον εξανθρωπισμό του

484

ΕΚΘΕΣΗ: Ελευθερία: από τι απειλείται σήμερα και πώς θα την προστατεύουμε

484

Ελευθερίες και δεσμά τού σύγχρονου ανθρώπου., του Κων/νου Καλλίμαχου

486

3-Κ.2α Ελευθερία: από τι απειλείται και πώς μπορούν να βοηθήσουν οι φορείς της παιδείας; Σύμπτυξη του 3-Κ.2 3-Κ.3

Ο Ελεύθερος άνθρωπος, οι εχθροί του και η παιδεία ως σύμμαχός του., Σχεδιάγραμμα

490 492

Δημοκρατία 3-ΚΑ.1 Υποχρεώσεις και δικαιώματα του πολίτη σε ένα σύγχρονο ευνομούμενο/ δημοκρατικό κράτος., Κ. Κ.

494

3-ΚΑ.1α Δημοκρατία – δικαιώματα και υποχρεώσεις - Πηγή το 3-ΚΑ.1 ., Κ. Καλλίμαχος

496

3-ΚΑ.2 Η δημοκρατία προστατεύει την προσωπικότητα των πολιτών και προάγει τη συλλογική προκοπή., Κ. Κ. 497 3-ΚΑ.3 Κίνδυνοι για τη δημοκρατία και αντιμετώπισή τους., Σχεδιάγραμμα Κ. Καλλίμαχου

499

3-ΚΑ.4 Η πάταξη κάθε μορφής εγκληματικότητας είναι ευθύνη και των πολιτών, όχι μόνο της πολιτείας., Κ. Κ.

500

3-ΚΑ.4α Ο δημοκρατικός πολίτης και η στάση του απέναντι στη διαφθορά, την εγκληματικότητα και την τρομοκρατία., Διασκευή του 3-ΚΑ.4 του Κ. Καλλίμαχου

503

3-ΚΑ.5 Η συμβολή της παιδείας στη δημοκρατία – Σε δύο εκδοχές: μία διεξοδική και μία απλή., Κ. Καλλίμαχος

504

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

313

Ειρήνη – Πόλεμος – Τρομοκρατία 3-ΚΒ.1 ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Ο Μπέρτραντ Ράσελ εξηγεί γιατί η παγκόσμια ειρήνη είναι για όλους ύψιστο συμφέρον ΕΚΘΕΣΗ: Καλύτερος κόσμος με συνεργασία κι όχι με ανταγωνισμό. Προϋποθέσεις

506 507

3-ΚΒ.1Α Η ειρήνη ωφελεί και ο πόλεμος βλάπτει; Β) Αιτίες πολέμου και Γ) Τι για την παγκόσμια ειρήνη; Κ. Καλλίμαχος

508

3-ΚΒ.2 ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Ο Θουκυδίδης περιγράφει τα των εμφυλίων πολέμων στην Ελλάδα της εποχής του ΕΚΘΕΣΗ: Σημασία της ειρήνης και πώς αντιδρούμε εν όψει ενός επικείμενου πολέμου ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

513 515 515

3-ΚΒ.2α Σημασία της ειρήνης σήμερα και πώς θα την εμπεδώσουμε στην οικουμένη., Κ. Καλλίμαχος

517

3-ΚΒ.3 Η παγκοσμιοποίηση της τρομοκρατίας., άρθρο του Κ. Καλλίμαχου

518

3-ΚΒ.3α Η παγκοσμιοποίηση της τρομοκρατίας – Σύμπτυξη του κειμένου 3-ΚΒ.3., Κ. Καλλίμαχος

523

3-ΚΒ.4 ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Η ενότητα του ευρωπαϊκού πολιτισμού ΕΚΘΕΣΗ: Πώς μπορούν οι λαοί να συνυπάρξουν αρμονικά στη σύγχρονη πολυπολιτισμική κοινωνία; ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

525 526 526

Οικολογική καταστροφή και προστασία του περιβάλλοντος 3-ΚΓ.1

Περιβαλλοντική καταστροφή: τι, γιατί και πώς., Άρθρο του Κ. Καλλίμαχου

528

3-ΚΓ.2

Οικολογική καταστροφή: Συμπτώματα, αιτίες και διέξοδοι., Εκτεταμένη ανάλυση., Κ. Καλλίμαχου

530

3-ΚΓ.2

Περιβάλλον: μας φροντίζει, το ζημιώνουμε, διέξοδοι., Διεξοδικό σχεδιάγραμμα

535

3-ΚΓ.2 Πώς η παιδεία θα βοηθήσει το περιβάλλον., Κ. Καλλίμαχος

536

3-ΚΓ.3

Τρεις όψεις της περιβαλλοντικής κρίσης και αντιμετώπισή τους., Αρετή Γεωργίου & Κ. Καλλίμαχος

537

3-ΚΓ.4

Περιβαλλοντική αγωγή: Τι, πώς και γιατί., Άρθρο του Κωνσταντίνου Καλλίμαχου

538

3-ΚΓ.5

Καθημερινή ζωή και προστασία του περιβάλλοντος: πρακτικές λύσεις., Έκθεση Κ. Καλλίμαχου

540

3-ΚΓ.5α Πρακτικές συμβουλές για την προστασία του περιβάλλοντος στην καθημερινή μας ζωή

541

3-ΚΓ.6

Απορρίμματα, Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, Καυσαέρια, λιπάσματα κλπ: τι και πώς;

547

3-ΚΓ.7

Πώς η τεχνολογία θα περιθάλψει το περιβάλλον., Έκθεση Κ. Καλλίμαχου

548

3-ΚΓ.7α Ήπιες μορφές ενέργειας ή Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ)., Εκτεταμένο δημοσίευμα

551

3-ΚΓ.8

Το τέλος του μικρού μας πλανήτη; Του Παντελή Μπουκάλα., Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

557

3-ΚΓ.9

Οικολογική καταστροφή: η απαισιόδοξη εκδοχή., Κ. Τσουκαλάς., Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

560

3-ΚΓ.10 ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Να αλλάξουμε συμπεριφορά απέναντι στο περιβάλλον μέσω της περιβαλλοντικής αγωγής ΕΚΘΕΣΗ: Οι οικολογικές απειλές και πώς μπορεί να βοηθήσει η οικολογική αγωγή

565 566

3-ΚΓ.11 ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Συμφωνίες για το Περιβάλλον το 2001 στο Γιοχάνεσμπουργκ ΕΚΘΕΣΗ: Εισηγήσεις για την προστασία των θαλασσών και των δασών ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

567 568

3-ΚΓ.12 ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Οι αντιφάσεις της εποχής και νέα κουλτούρα με επίκεντρο τον άνθρωπο ΕΚΘΕΣΗ: Επιπτώσεις της κατανάλωσης στον άνθρωπο και στο περιβάλλον και αντιμετώπισή τους ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ – 1η εκδοχή (σελ. 570) και ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ – 2η εκδοχή (σελ. 572)

569 570

3-ΚΓ.13 Αιτίες Διαφήμισης., του Κωνσταντίνου Καλλίμαχου

574

3-ΚΓ.14 α) Αίτια του Καταναλωτισμού., του Κ. Καλλίμαχου

576

β) Θετικά του Καταναλωτισμού., του Κ. Καλλίμαχου

578

3-ΚΓ.14 ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Γιατί χάνεται η βιοποικιλότητα και πώς θα την προστατεύσουμε ΕΚΘΕΣΗ: Ευθύνες μας για τη μείωση της βιοποικιλότητας και πώς οι νέοι μπορούν να συμβάλουν στην αλλαγή γενικώς της ανθρώπινης νοοτροπίας απέναντι στο περιβάλλον ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

580

3-ΚΓ.15 ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Ο σύγχρονος πολιτισμένος άνθρωπος ερημώνει το περιβάλλον ΕΚΘΕΣΗ: Επιπτώσεις της αντι-οικολογικής συμπεριφοράς μας και διέξοδοι ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

584 585 585

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

581 582

314

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

Προκλήσεις και προβλήματα στιας αρχές του 21ου Αιώνα 3-Α. Ο κόσμος στις αρχές του 21ου αιώνα – Προκλήσεις και μεταρρυθμίσεις: Περιβάλλον, Υπερπληθυσμός, Επιστήμη και Τεχνολογία, Παγκοσμιοποίηση Βιβλιογραφία: α) ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ., E.M.BURNS., εκδόσεις ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ 2006 β) ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΥ, Κων. Καλλίμαχος (Εκδόσεις Πάργα – 2002, 2003, 2004, 2005) και γ) ΙΣΤΟΡΙΑ ΝΕΟΤΕΡΗ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ., Κ. Καλλίμαχος., ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ 2009

Εισαγωγή: Οι σημαντικότερες προκλήσεις του 21ου αιώνα Τα σημαντικότερα θέματα στην αυγή του 21ου αιώνα - επιγραμματικά

Οι ιστορικοί είναι απρόθυμοι να

απομονώσουν στιγμές ή τάσεις του παρόντος, ακόμα περισσότερο να τις θεωρήσουν σημαντικές για το μέλλον. Ωστόσο, ένας αριθμός σημαντικών θεμάτων όπως το παγκόσμιο περιβάλλον, οι συνέπειες της αύξησης του πληθυσμού, επιστήμη, τεχνολογία, γενετική, και τα νέα δεδομένα για το εμπόριο. Όλα αυτά μπορούν να θεωρηθούν σημαντικά για τη συγκεκριμένη περίοδο. Αν τα σκεφτούμε συνολικά, ίσως μας οδηγήσουν σε κάποιο λογικό συμπέρασμα, σχετικά με το πώς προέκυψε ο κόσμος του 21ου αιώνα, αν όχι για το πού κατευθύνεται. Αυτές οι εξελίξεις προκύπτουν από τις ιστορικές τάσεις της εποχής μας: τη βιομηχανοποίηση, τον ιμπεριαλισμό, την αστικοποίηση και την παγκοσμιοποίηση.

3-Α.1 Το περιβάλλον πεθαίνει και εκλιπαρεί βοήθεια [Περισσότερα για την οικολογική καταστροφή θα βρείτε στις σελίδες: 528-529, 530-534, 537 και 557-559]

1. Το βιβλίο «Η Σιωπηλή Άνοιξη» για το περιβάλλον (1962) 1. Το 1962, η Ρέιτσελ Κάρσον απέδειξε πρώτη ότι η πρόοδος σκοτώνει το περιβάλλον

«Μιλάμε ακόμα με όρους

κατάκτησης», είπε η πρωτοπόρα συγγραφέας Ρέϊτσελ Κάρσον το 1962 για τη σχέση των Αμερικανών με τη φύση. «Ακόμη δεν έχουμε ωριμάσει αρκετά για να θεωρήσουμε τους εαυτούς μας ένα μικροσκοπικό μόνο κομμάτι αυτού του τεράστιου και απίστευτου σύμπαντος». Η Σιωπηλή Άνοιξη της Κάρσον (1962) αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά βιβλία του μεταπολεμικού κόσμου. Η ίδια η Κάρσον ήταν μία ασυνήθιστη γυναίκα. Μεγάλωσε με φτώχεια στην αγροτική περιοχή της Πενσυλβάνια, στήριξε τους γονείς της κατά τη διάρκεια της μεγάλης οικονομικής ύφεσης, σπούδασε σε ένα κολέγιο για γυναίκες και μετά στο πανεπιστήμιο Τζονς Χόπκινς, χάρη μόνο στις προσπάθειες της μητέρας της να πάρει κάποιες υποτροφίες. Η

Ρέιτσελ Κάρσον ήταν όχι μόνο μία χαρισματική επιστήμονας αλλά και μία

γλαφυρή συγγραφέας. Συγκέντρωσε το μεγαλύτερο μέρος του υλικού της δουλεύοντας στην Κρατική Υπηρεσία για τα Ψάρια και την Άγρια Ζωή, και μαζί με άλλους περιβαλλοντολόγους μελέτησε τις συνέπειες του DDT και των άλλων παρασιτοκτόνων στα πουλιά και στα άλλα είδη άγριας ζωής. Ο τίτλος Σιωπηλή Άνοιξη προειδοποιούσε για μία φύση στην οποία το κελάηδισμα ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

315

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

των πουλιών δεν θα ακουγόταν. Η Κάρσον δεν δραματοποίησε μόνο τα θέματα αυτά, επέμενε επίσης και πώς η κοινή γνώμη έπρεπε να μορφωθεί, έτσι ώστε τα περιβαλλοντικά ζητήματα να μετατραπούν σε δημόσια πολιτικά θέματα. Δανείστηκε μία φράση ενός Γάλλου βιολόγου: «Η υποχρέωση να ανεχόμαστε μας δίνει το δικαίωμα να γνωρίζουμε». Η αίσθηση της Κάρσον και του διεθνούς περιβαλλοντικού κινήματος, για το πόσο επείγον ήταν το ζήτημα, είναι εφάμιλλη με τις αποδείξεις που εκόμισε για την οικολογική καταστροφή που προκαλούν η βιομηχανία και η ανάπτυξη. Αυτή η καταστροφή περιλαμβάνει 1) τη μόλυνση της ατμόσφαιρας και των ωκεανών, των ποταμών, και των λιμνών με τοξικά απόβλητα –τα οποία όλα υποβαθμίζουν τη γη και τη θάλασσα. 2) Η εκτεταμένη κατασκευή φραγμάτων προκαλεί την απόφραξη με λάσπη των ποταμών και την απορρόφηση νιτρικών οξέων με ταχύτερο ρυθμό από αυτόν που τα γύρω εδάφη μπορούν να απορροφήσουν. 3) Η σύγχρονη τεχνολογία έχει παρουσιάσει επίσης μία τεράστια ποικιλία αποβλήτων: μονοξείδιο του άνθρακα, διοξείδιο του θείου και οξείδιο του αζώτου. 4) Επιπρόσθετα με τα παρασιτοκτόνα, στον προβληματισμό της Κάρσον, υπάρχει και το ζήτημα των δοκιμών των πυρηνικών όπλων. Καθώς η φύση και η βαρύτητα αυτών των ζητημάτων έχει γίνει πλέον τόσο προφανής, οι κυβερνήσεις έχουν αναγκαστεί να αναλάβουν αποτρεπτική και διορθωτική δράση.

2. Η οικολογική καταστροφή από το 1990 και μετά 2. Ζημιές που έχει υποστεί το περιβάλλον κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες

Άλλα περιβαλλοντικά θέματα που

απαιτούν την προσοχή μας στη δεκαετία του 1990 περιλαμβάνουν 1) τη συνεχομένη καταστροφή των τροπικών δασών σε ολόκληρο τον κόσμο, 2) την απειλή εξαφάνισης φυτικών και ζωικών ειδών και 3) το πρόβλημα της αύξησης της παγκόσμιας θερμοκρασίας εξαιτίας της καταστροφής του στρώματος του όζοντος στην ατμόσφαιρα. 4) Τον Μάιο του 1990 ένα συνέδριο με συμμετοχές από τριάντα εννέα χώρες κατέληξε στο συμπέρασμα πως αν δεν ελεγχθεί η τάση για την αύξηση της θερμοκρασίας, το επίπεδο της θάλασσας θα ανέβει και θα βυθίσει το Μπαγκλαντές, την Ολλανδία και πολυάριθμες άλλες παραθαλάσσιες χώρες και νησιά. 5) Αυτή η αργή, ορατή όμως κλιματική αλλαγή συνδέεται άμεσα με την απορρόφηση αερίου του διοξειδίου του άνθρακα. Περίπου 5,6 δισεκατομμύρια τόνοι διοξειδίου του άνθρακα αποβάλλονται κάθε χρόνο στην ατμόσφαιρα ως αποτέλεσμα της καύσης φυσικών καυσίμων και της ετήσιας καταστροφής περισσότερων από σαράντα εκατομμυρίων εκταρίων τροπικών δασών. 6) Μία παράλληλη ζημιογόνα επίπτωση υπάρχει και στην καταστροφή του στρώματος του όζοντος από τη χημική αντίδραση των CFC που χρησιμοποιούνται στα σπρέι και στις μηχανές ψύξης. Η καταστροφή του στρώματος του όζοντος θα εκθέσει όλα τα έμβια όντα στην καταστροφική ακτινοβολία των υπεριωδών ακτινών του ήλιου. 7) Οι περιβαλλοντικές αλλαγές και στη μορφή των ανέμων έχουν προκαλέσει επίσης καταστροφικές συνέπειες. Νέα ατλαντικά ρεύματα της στρατόσφαιρας μεταφέρουν κάθε χρόνο τόνους πλούσιου και γόνιμου χώματος από τη δυτική Αφρική στη Βραζιλία. Αυτό το ανεξέλεγκτο φαινόμενο μεγεθύνει την περιοχή της ερήμου στη δυτική Αφρική. Παρά τη διεθνή διάσκεψη για αυτά τα θέματα τον Ιούνιο του 1992 στο Ρίο Ντε Τζανέιρο, η διεθνής αντίδραση σε αυτά τα προβλήματα συνεχίζει να είναι προσωρινή και συντηρητική.

3. Οι διασκέψεις για το περιβάλλον 3. Η οικολογική καταστροφή των τελευταίων ετών έφερε τις διεθνείς διασκέψεις για το περιβάλλον

ανάπτυξη

μετά

τον

Β'

Παγκόσμιο

Πόλεμο

ενίσχυσε

τις

επιπτώσεις

της

«Η οικονομική ανθρώπινης

δραστηριότητας στο περιβάλλον. 1) Τα εργοστάσια παρήγαν ρύπους που έβλαπταν την ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

316

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

ατμόσφαιρα και προκαλούσαν όξινη βροχή, η οποία δηλητηριάζει δάση, ποταμούς και λίμνες. 2) Η καταστροφή του περιβάλλοντος από τη βιομηχανία ήταν ιδιαίτερα σοβαρή στην Ανατολική Ευρώπη, ενώ αρκετές φορές δυτικές εταιρείες μετέφεραν την παραγωγή τους σε χώρες όπου η νομοθεσία για την προστασία του περιβάλλοντος ήταν λιγότερο αυστηρή. 3) Τα ιδιωτικά αυτοκίνητα αποτέλεσαν τη δεύτερη μεγάλη αιτία περιβαλλοντικής καταστροφής. Η χρήση τους αυξήθηκε υπερβολικά, ιδιαίτερα στη Β. Αμερική. Τα αυτοκίνητα προκάλεσαν άμεση καταστροφή (λόγω των ρύπων των εξατμίσεών τους) και απαίτησαν τη διάθεση όλο και μεγαλύτερων περιοχών της χώρας για την κατασκευή νέων δρόμων 4) Μεγάλη περιβαλλοντική καταστροφή προκάλεσε και η πρόοδος της γεωργίας και της δασοπονίας. Δάση σε ολόκληρο τον κόσμο κόπηκαν για την προμήθεια ξυλείας. 5) Η χρήση εντομοκτόνων και λιπασμάτων για την αύξηση της γεωργικής παραγωγής σήμαινε ότι όλο και μεγαλύτερες

ποσότητες επιβλαβών νιτρούχων ουσιών

εισχωρούσαν στο έδαφος και στους ποταμούς [...]. Το περιβάλλον απέκτησε ιδιαίτερη σημασία στα τέλη του 20ού αιώνα [...]. Από τη δεκαετία του '80 δρομολογήθηκε, επιτέλους, μια συντονισμένη διεθνής προσπάθεια για να τεθούν υπό έλεγχο οι χειρότερες επιπτώσεις της περιβαλλοντικής ρύπανσης. Στη "Διάσκεψη Κορυφής για τη Γη", που διεξήχθη στο Ρίο ντε Τζανέιρο (1992), επιτεύχθηκαν οι πρώτες συμφωνίες για τον περιορισμό των επιβλαβών ρύπων και το 1997 υπογράφηκε στο Κιότο της Ιαπωνίας συνθήκη για την αποτροπή της αύξησης της θερμοκρασίας. Η ρύπανση παραμένει κεντρικό σημείο του αγώνα για την ανατροπή των οικολογικών καταστροφών που προκάλεσε η σύγχρονη βιομηχανία».

4. Τι πρέπει να γίνει

Richard Overy (επιμ.), «Ιστορικός Άτλας του 20ού αιώνα», εφημερίδα Η Καθημερινή, Αθήνα 1999, σ. 200-201.

Δες και τις σελίδες: 529, 532-534, 536, 538-539, 540-541, 547-548, 548-550

4/α Η αντιμετώπιση των παγκοσμίων προβλημάτων είναι υπόθεση οικουμενική

«Η προσπάθεια να βελτιωθεί η

ζωή του ανθρώπου δεν είναι υπόθεση των λίγων. Είναι υπόθεση όλων των εθνών - όταν ενεργούμε μόνοι, όταν συνεργαζόμαστε σε ομάδες, όταν λειτουργούμε στα Ηνωμένα Έθνη, καθώς η αρρώστια και η επιδημία, η λεηλασία και η μόλυνση, οι κίνδυνοι της φύσης και η πείνα των παιδιών είναι εχθροί του κάθε έθνους. Η γη, η θάλασσα και ο αέρας ενδιαφέρουν κάθε έθνος. Και η επιστήμη, η τεχνολογία και η παιδεία μπορούν να αποτελέσουν τους συμμάχους κάθε έθνους. Ποτέ πριν δεν είχε ο άνθρωπος τέτοια δυνατότητα να ελέγξει το περιβάλλον του, να δώσει ένα τέλος στη δίψα και στην πείνα, να νικήσει τη φτώχεια και την αρρώστια, να εξαλείψει τον αναλφαβητισμό και τη μαζική ανθρώπινη αθλιότητα. Έχουμε τη δύναμη να φτιάξουμε την καλύτερη γενιά στην ιστορία του κόσμου - ή να τη μετατρέψουμε στην τελευταία που θα ζήσει». 4/β

Για να προστατευτεί η Γη θα πρέπει να αμφισβητήσουμε τον πολιτισμό μας

«Για να απαλλαγεί η Γη από

τους εφιάλτες της, χρειάζεται ίσως κάτι ριζικότερο από τις βραδύτατες κινήσεις σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο. Η περιβαλλοντική κρίση είναι, σε πρωτογενές επίπεδο, κρίση του σύγχρονου πολιτισμού και των αξιών του. Αυτό που χρειάζεται, συνεπώς, είναι να αμφισβητηθεί η ίδια η έννοια της προόδου και η μονομέρεια της πρακτικής της. Διότι η πρόοδος, μέχρι τώρα, περίπου ταυτίζεται με τα τεχνολογικά αγαθά και τη βελτίωση των οικονομικών παραμέτρων. Ελάχιστα αναφέρεται σε ποιοτικές παραμέτρους, στην αρμονική ισορροπία του ανθρώπου με το περιβάλλον του, σ' αυτόν καθ' εαυτόν τον εσωτερικό άνθρωπο και στην ανάγκη του να υπάρξει με τους άλλους. Η τυφλή επιδίωξη της ανόδου του ατομικού ή εθνικού εισοδήματος δεν οδηγεί πάντοτε στην άνοδο του βιοτικού -με την έννοια του βίου, της ζωής- επιπέδου. Οδηγεί, συνήθως, σε έναν άνθρωπο χωρίς σοφία και ευθύνη, στερημένο από την παρηγοριά της τέχνης και την ανάσα του διπλανού, έρμαιο δυνάμεων που στηρίζουν την εξουσία τους στην ισοπέδωση τη δική τους και της φύσεως.

Γιώργος Γραμματικάκης, Η Κόμη της Βερενίκης

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

317

3-Α.2 Πληθυσμιακή αύξηση & περιορισμένοι φυσικοί πόροι 1. Πλησιάζουμε τα επτά δισεκατομμύρια Σύμφωνα με μετρήσεις του Γερμανικού Ιδρύματος για τον Παγκόσμιο Πληθυσμό (DSW), ο συνολικός πληθυσμός του πλανήτη την 1η Ιανουαρίου 2011 θα είναι 6.934.196.000 ενώ θα φτάσει τα 7 δισεκατομμύρια τα μέσα του 2011. Ο πληθυσμός αυξήθηκε κατά 80 εκατομμύρια σε μόλις ένα χρόνο. Ο ρυθμός αύξησης του πληθυσμού είναι σήμερα 2,6 ανθρώπων ανά δευτερόλεπτο ήτοι 81.938.000 το χρόνο. Τα παραπάνω στοιχεία υπολογίζονται με βάση τον αριθμό των γεννήσεων και των θανάτων. Η αύξηση του πληθυσμού είναι πολύ μεγαλύτερη στις αναπτυσσόμενες από τις αναπτυγμένες χώρες. Με την προϋπόθεση σταθερότητας του σημερινού ρυθμού αύξησης, ο πληθυσμός της γης θα φτάσει το έτος 2067 τα 13 δισεκατομμύρια κατοίκους, κάτι που δημιουργεί σοβαρό προβληματισμό για την επάρκεια πόρων του πλανήτη. Οι περισσότερες δυτικές χώρες έχουν πολύ χαμηλό ρυθμό αύξησης του πληθυσμού, ενώ αντιθέτως αυτός είναι μεγάλος σε χώρες της Ασίας και της Αφρικής. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο ετήσιος ρυθμός αύξησης στη Γαλλία είναι 0,4% στη Βρετανία 0,2% και στη Γερμανία 0% . Αντίθετα στο Αφγανιστάν είναι 4,8% που σημαίνει ότι σε 14,5 χρόνια ο πληθυσμός του Αφγανιστάν θα διπλασιαστεί. Οι δέκα χώρες με τον μεγαλύτερο σήμερα πληθυσμό κατά σειρά είναι: Κίνα, Ινδία, ΗΠΑ, Ινδονησία, Βραζιλία, Πακιστάν, Μπαγκλαντές, Νιγηρία, Ρωσία και Ιαπωνία. Δημοσίευμα: Υπερπληθυσμός στον πλανήτη μας - 30/12/2010 – ΤΟ ΒΗΜΑ 1. Σήμερα φτάνουμε τα 7 δισεκατομμύρια και το 2067 θα φτάσουμε τα 13 δισεκατομμύρια

2. Η υπερ-γεννητικότητα θα εντείνει το χάσμα Βορρά-Νότου Υπάρχει μια στενή σχέση ανάμεσα στα περιβαλλοντικά προβλήματα και στην πληθυσμιακή έκρηξη που συμβαίνει σε ολόκληρο τον κόσμο. Συνοδεύτηκε από μία ευρεία και ραγδαία αστικοποίηση στη Λατινική Αμερική, στην Ινδία, την Κίνα, και τη νοτιοανατολική Ασία, αλλά και σε άλλες περιοχές. Όντως, αν ο πληθυσμός και η ανάπτυξη των αστικών κέντρων δεν έχει αυξηθεί ανησυχητικά τα 2. Η ραγδαία αστικοποίηση και η υπερ-γεννητικότητα των φτωχών λαών θα εντείνει τις ανισότητες

τελευταία χρόνια, τα περιβαλλοντικά προβλήματα ίσως και να είχαν περάσει απαρατήρητα. Η Καλκούτα σήμερα έχει πληθυσμό 12,9 εκατομμυρίων ανθρώπων, αντί για τα 3 εκατομμύρια που είχε το 1961. Το Τόκιο έχει μεγαλώσει από 5 εκατομμύρια σε 28,5 εκατομμύριο σε λίγο περισσότερο από τριάντα χρόνια. Ο συνολικός πληθυσμός της γης πριν από δύο χιλιάδες χρόνια μόλις που έφτανε τα 250 εκατομμύρια. Πέρασαν περισσότεροι από 16 αιώνες προτού προστεθούν ακόμη ένα τέταρτο του δισεκατομμυρίου στον συνολικό πληθυσμό. Ο ανθρώπινος πληθυσμός της υφηλίου δεν άγγιζε το ένα δισεκατομμύριο μέχρι το 1860. Από τότε και μετά η αύξηση ήταν επικίνδυνα ραγδαία. Μέχρι το 2001 ο πληθυσμός της Γης είχε περάσει τα 6 δισεκατομμύρια. Οι συνέπειες της δημογραφικής έκρηξης φαίνονται ξεκάθαρα στα υπανάπτυκτα κράτη της Κεντρικής και Νότιας Αμερικής, της Αφρικής και της Ασίας. Ενώ ο πληθυσμός σε ολόκληρο τον κόσμο στο σύνολο του θα διπλασιαστεί, με τους σημερινούς ρυθμούς ανάπτυξης, σε τριάντα πέντε χρόνια, ο πληθυσμός στην Κεντρική και Νότια Αμερική θα διπλασιαστεί μόλις σε είκοσι έξι χρόνια. Ο πληθυσμός της Ασίας (με εξαίρεση την ΕΣΣΔ) αυξήθηκε από 813 εκατομμύρια το 1900 σε περίπου 2,9 δισεκατομμύρια το 1986, περίπου 60% του παγκόσμιου πληθυσμού. Αυτό δημιουργεί μία κατάσταση στην οποία τα πιο φτωχά κράτη είναι επίσης και αυτά με τον περισσότερο πληθυσμό, γεγονός που προκαλεί ανισότητες στην κατανομή του πλούτου και των πόρων.

3. Ο Υπερπληθυσμός & το περιορισμένο των πόρων της γης 3/α Μάλθος, Δαρβίνος, μοντέρνοι μαλθουσιανοί και σημερινοί θρησκ. ηγέτες για τον υπερπληθυσμό Οι απόψεις για τις συνέπειες της αύξησης του πληθυσμού διέφεραν και διαφέρουν ακόμη. Ο Μάλθος πίστευε ότι

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

318

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

η χωρίς περιορισμούς αύξηση του πληθυσμού θα είναι καταστροφική, ενώ ο Δαρβίνος πίστευε ότι είναι πηγή προόδου. Οι μοντέρνοι μαλθουσιανοί όπως ο Paul Elrlich πιστεύουν ότι όλα τα κακά της ανθρωπότητας οφείλονται στον υπερπληθυσμό. Αντίθετα, οι σημερινοί θρησκευτικοί ηγέτες φαίνεται όχι μόνο να μην ανησυχούν αλλά να ευνοούν τις πολλές γεννήσεις. Η ουσία του προβλήματος βρίσκεται όχι στο απόλυτο μέγεθος του πληθυσμού αλλά στη σχέση του με τους πόρους που διαθέτει ο μικρός πλανήτης μας για την ικανοποίηση των αναγκών των ανθρώπων. Η επιφάνεια της Γης και οι πλουτοπαραγωγικοί πόροι είναι από τη φύση δεδομένοι. Μπορεί να μην είναι γνωστό το ακριβές μέγεθος αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι πόροι της Γης είναι περιορισμένοι. Είναι πιθανόν νέα εδάφη ως σήμερα ακαλλιέργητα, όπως π.χ. οι έρημοι, να τεθούν στη διάθεση των παραγωγών ή να ανακαλυφθούν νέα κοιτάσματα πετρελαίου ή ακόμη να βρεθεί τρόπος να χρησιμοποιηθεί η ηλιακή ενέργεια, έτσι ώστε να υπάρχει αφθονία ενέργειας. Εν τούτοις, η ανάγκη των ανθρώπων για τροφή και για χώρο θέτει απαραβίαστα όρια στην αύξηση του πληθυσμού. 3/β Το πρόβλημα δεν είναι ο υπερπληθυσμός αλλά τα όρια που θέτουν οι περιορισμένοι φυσικοί πόροι



Υπάρχουν επιστήμονες που πιστεύουν ότι ο παγκόσμιος πληθυσμός έχει φθάσει σε αυτό το όριο και ότι οι συνέπειες είναι φανερές. Η φτώχεια σε όλο τον κόσμο, οι συνεχείς τοπικοί πόλεμοι, η καταστροφή του περιβάλλοντος, οι ασθένειες, οι μεταναστεύσεις μεγάλων ομάδων πληθυσμού κτλ., ακόμη και η κυκλοφοριακή συμφόρηση στις πόλεις αποδίδονται στη μεγάλη αύξηση του πληθυσμού. Η δυσαναλογία του πληθυσμού προς τα μέσα παραγωγής είναι τόσο μεγάλη που τα κοινωνικά κακά εμφανίζονται ως φυσιολογικά και αναγκαία. Κάποιοι πιστεύουν ότι ο παγκόσμιος πληθυσμός έχει ήδη υπερβεί τα όρια

Άλλοι ισχυρίζονται ότι σημερινός παγκόσμιος πληθυσμός δεν απειλεί το βιοτικό μας επίπεδο

Από την άλλη

πλευρά, μπορεί κανείς να αντιτείνει ότι όλα τα κοινωνικά κακά που αναφέρονται πιο πάνω υπήρχαν και μάλιστα σε εντονότερο βαθμό και σε προηγούμενες εποχές, όταν ο πληθυσμός της Γης ήταν πολύ μικρότερος. Ακόμη ότι ο πλούτος που βρίσκεται στη διάθεση των ανθρώπων και γενικά η ποιότητα της ζωής έχουν βελτιωθεί και συνεπώς η αύξηση του πληθυσμού, τουλάχιστον σε αυτή τη χρονική στιγμή, δεν αποτελεί απειλή για το επίπεδο ζωής των ανθρώπων. 3/γ Κατά τη γνώμη μου, από ένα σημείο και μετά ο υπερπληθυσμός θα καταστεί επώδυνος Αυτά και άλλα παρόμοια επιχειρήματα προβάλλονται από τις δύο πλευρές. Οι συζητήσεις αυτές είναι ενδιαφέρουσες, ατέρμονες και γενικά χωρίς πρακτικό αποτέλεσμα. Αυτό όμως δεν εμποδίζει τον κάθε πολίτη να έχει τη δική του άποψη. Σε μένα φαίνεται λογικό ότι, ανεξαρτήτως αν ο πληθυσμός έχει πλησιάσει ή υπερβεί το μέγεθος που οι πόροι της Γης μπορούν να υποστηρίξουν, η αύξηση του πληθυσμού δεν έχει κανένα ευεργετικό αποτέλεσμα στις συνθήκες διαβίωσής μας. Αντίθετα, πιστεύω ότι υπό ορισμένες προϋποθέσεις, η μείωση του πληθυσμού θα είχε θετικά αποτελέσματα. Αυτό ισχύει ακόμη περισσότερο στις χώρες εκείνες στις οποίες ο πληθυσμός έχει υπερβεί (Κίνα) ή πλησιάζει το δισεκατομμύριο (Ινδία). Σε αυτές τις χώρες αλλά και σε πολλές άλλες η αύξηση του πληθυσμού ασκεί μεγάλη πίεση στα μέσα διατροφής και διαβίωσης. Ασφαλώς υπάρχουν μεγάλα περιθώρια βελτίωσης της ποιότητας ζωής των ανθρώπων που μπορεί να προέλθει από θεσμικές και οικονομικές αλλαγές. Εχω όμως την εντύπωση ότι οι τεράστιες δημογραφικές πιέσεις δυσχεραίνουν και ίσως αναιρούν αυτές τις αλλαγές.

Είναι πολύ πιθανόν στο μέλλον, όταν οι πληθυσμιακές πιέσεις γίνουν ακόμη πιο έντονες, να εμφανισθούν αυθόρμητα ή να δημιουργηθούν βάσει σχεδίου μηχανισμοί σταθεροποίησης ή μείωσης του πληθυσμού. Πάντως, αν εμείς δεν κάνουμε αυτό που πρέπει με τρόπο συστηματικό και ανώδυνο, θα το κάνει η φύση με τρόπο βίαιο και επώδυνο. ΘΕΟΔΩΡΟΣ Π. ΛΙΑΝΟΣ 3/δ Αν δεν θέσουμε εμείς όρια στις πληθυσμιακές πιέσεις, τότε αυτές θα μετασχηματιστούν σε συμφορές

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

319

3-Α.3 Επιστημονικά όρια: Γενετική, Ιατρική, Πηγές ενέργειας, PC και Internet Για μια πιο… μαθητική προσέγγιση, δες τις σελ. 710-721

1. Βιολογία και DNA Ίσως η πιο σημαντική ανακάλυψη σχετικά με την ανθρώπινη βιολογία έγινε το 1953, όταν ο Άγγλος Φ. Χ. Κρικ και ο Αμερικανός Τζέιμς Ν. Γουάτσον έλυσαν ακόμη περισσότερο τα μυστήρια της γενετικής κληρονομικότητας, την οποία είχε ερευνήσει για πρώτη φορά ο Γκρέγκορ Μέντελ στα τέλη του 19ου αιώνα. Ο Κρικ και ο Γουάτσον ανέλυσαν με επιτυχία το δεσοξυριβονουκλεϊκό οξύ, ή αλλιώς DNA, τη χημική μοριακή δομή που υπάρχει στου πυρήνες των κυττάρων. Η θέση αυτών των μορίων σε κάθε κύτταρο σχηματίζει ένα διακριτό χημικό μήνυμα που καθορίζει τον χαρακτήρα των γονιδίων και επομένως τον ανθρώπινο οργανισμό του οποίου αποτελούν μέρος. Η γνώση που αποκτήθηκε μέσα από την ανάλυση του DNA έχει διευκολύνει τους επιστήμονες και τους γιατρούς να κατανοήσουν τι προκαλεί τις κληρονομικές ασθένειες και επίσης, αλλάζοντας τη χημεία του σώματος ενός ασθενή, να την εμποδίσουν. 1/α Τεράστιας σημασίας η γνώση που αποκτήθηκε, μέσω της Βιολογίας, από την ανάλυση του DNA

1/β Η γενετική έρευνα, όμως, ενέχει και τεράστιους κινδύνους Παρά τα σπουδαία οφέλη που έχουν προκύψει από αυτήν την πρόσφατη ανακάλυψη, οι επιστήμονες και άλλοι έχουν προειδοποιήσει πως η κατανόηση της λειτουργίας του DNA θα μπορούσε να οδηγήσει σε επικίνδυνους πειραματισμούς με τις γενετικές διαδικασίες, όπως για παράδειγμα, σε προσπάθειες τεχνητής αναπαραγωγής ακόμα πιο «τέλειων» ανθρώπων. Όντως, το 1997, επιστήμονες στη Σκωτία αποκάλυψαν την επιτυχημένη κλωνοποίηση ενός προβάτου. Από τότε, διάφορες ανταγωνιστικές ομάδες επιστημόνων έχουν ολοκληρώσει τα πρώτα σημαντικά βήματα στη χαρτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώματος, ολόκληρη την αλυσίδα της γενετικής χημείας που βρίσκεται μέσα στο ανθρώπινο DNA. Η κλωνοποίηση του προβάτου και η χαρτογράφηση της ανθρώπινης γενετικής, είναι προσωρινά πρώτα βήματα, το ξεκίνημα μιας βαθύτερης αλλαγής στην κατανόηση και τον έλεγχο του ανθρώπινου σώματος. Η γενετική έρευνα ίσως επιφέρει ανάπτυξη, επαναστάσεις, καταστροφές και μεταλλάξεις, που απλά εμείς δεν μπορούμε να προβλέψουμε. Ωστόσο, είναι πιθανό, να επιφέρει και αργή, αλλά σταθερή αλλαγή στην ανθρώπινη πολιτική, τον πολιτισμό και την κοινωνία, που παρόμοιά της δεν έχουμε συναντήσει από τη Βιομηχανική Επανάσταση και μετά. Όντως, ο επανακαθορισμός της χημείας του σώματος των ανθρώπων και άλλων έμβιων όντων ίσως ξεπεράσει κατά πολύ τα μηχανήματα επεξεργασίας του ατσαλιού και την ατμομηχανή.

2. Ιατρική & αντιμετώπιση ασθενειών από ιούς 2/α Εκπληκτική πρόοδο έχει σημειώσει η Ιατρική στην αντιμετώπιση των ασθενειών, με την ανακάλυψη των ιών Η ιατρική έχει σημειώσει εκπληκτική πρόοδο από την αρχή του 20ού αιώνα. Πολλές ανακαλύψεις μεγάλης σπουδαιότητας έχουν διευκολύνει τους επιστήμονες να κατανοήσουν ακόμη πιο ξεκάθαρα τους τρόπους με τους οποίους το ανθρώπινο σώμα λαμβάνει και μεταδίδει τις ασθένειες. Η ανακάλυψη των ιών ήταν το αποτέλεσμα πειραμάτων που διεξήχθηκαν κατά κύριο λόγο από τον Αμερικανό βιοχημικό Γουέντελ Στάνλεϊ κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1930. Οι ιοί, μικροσκοπικοί οργανισμοί που ζουν μόνο όταν βρίσκονται σε ζωντανά κύτταρα, προκαλούν πολλές από τις ανθρώπινες ασθένειες, συμπεριλαμβανομένων της ιλαράς, της πολιομυελίτιδας (βρεφική παράλυση) και της λύσσας. Οι επιστήμονες δεν μπορούσαν μέχρι να κατανοήσουν τη φύση των ιών να αρχίσουν να αναπτύσσουν τρόπου θεραπείας και πρόληψής τους στους ανθρώπους.

Επίσης, στη δεκαετία του 1930, ο Άγγλος Σερ Αλεξάντερ Φλέμινγκ ανακάλυψε το πρώτο αντιβιοτικό, την πενικιλίνη. Η πενικιλίνη αποδείχτηκε ένα φάρμακο που μπορούσε να παρουσιάσει θεαματικά αποτελέσματα στη θεραπεία της πνευμονίας, της σύφιλης, της περιτονίτιδας, του τέτανου, και ατελείωτων άλλων θανατηφόρων ασθενειών. Ωστόσο μία νέα γενιά βακτηρίων έχει αποδειχτεί πιο ανθεκτική στην θεραπεία. Η φυματίωση έχει επανεμφανιστεί ως μία από τις σπουδαιότερες 2/β Με την πενικιλίνη νικήθηκαν πολλές ασθένειες. Όμως μια νέα γενιά βακτηριών δείχνουν άτρωτα

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

320

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

παγκόσμιες απειλές για την υγεία και ο ιός Έμπολα μέχρι στιγμής έχει αποδειχτεί άτρωτος σε οποιαδήποτε μορφή θεραπείας. 2/γ Με τα εμβόλια προστατευόμαστε από πολλές ασθένειες. Υπάρχουν όμως και άλλες, ανίατες Τα εμβόλια, ένας τρόπος πρόληψης των ασθενειών, είναι διαθέσιμα εδώ και αιώνες –όντως ο Γάλλος φιλόσοφος Βολταίρος θεωρούσε το εμβόλιο της ευλογιάς μία από τις πιο «φωτισμένες» πλευρές της καθημερινής ζωής. Ο Έντουαρντ Τζένερ (1749-1823) έκανε σημαντική δουλειά για τη βελτίωση αυτού του εμβολίου. Μέχρι όμως τη δεκαετία του 1950 δεν είχαν βρεθεί αποτελεσματικά εμβόλια, τα οποία να μπορούν να προστατέψουν τους ανθρώπους από ασθένειες όπως η παρωτίτιδα, η ιλαρά και η χολέρα. Μία από τις πιο συναρπαστικές ανακαλύψεις ήταν η ανάπτυξη εμβολιασμού ενάντια στην πολιομυελίτιδα από τον Αμερικανό γιατρό Τζόνας Σαλκ το 1955. Πρέπει ακόμα να ανακαλυφθούν αποτελεσματικά φάρμακα για την επιτυχή θεραπεία δύο από τις πιο θανατηφόρες ασθένειες, τις καρδιακές παθήσεις και τον καρκίνο και για μία πιο πρόσφατη και κατά πάσα πιθανότητα πιο επικίνδυνη παγκόσμια επιδημία, το Σύνδρομο Επίκτητης Ανοσοποιητικής Ανεπάρκειας (AIDS). Ο ιός τους AIDS επιτίθεται στο ανοσοποιητικό σύστημα του ανθρώπινου σώματος, κάνοντάς το έτσι ευάλωτη λεία σε ένα μεγάλο αριθμό θανατηφόρων ασθενειών και μολύνσεων. Σε αντίθεση με τα θύματα των καρδιακών ασθενειών και του καρκίνου, κανένας ασθενής του AIDS δεν έχει θεραπευθεί ποτέ.

3. Ατομική ενέργεια & αναζήτηση εναλλακτικών πηγών ενέργειας 3/α Η επιστήμη αναζητά εναλλακτικές πηγές ενέργειας, πέραν της αμφιλεγόμενης ατομικής Η επιστήμη έχει δημιουργήσει εναλλακτικές πηγές ενέργειας και μαζί με αυτές ελπίδα, όσο και ανησυχία. Έχει σημειωθεί κάποια πρόοδος στην ανάπτυξη της ατομικής ενέργειας και μαζί με αυτές ελπίδα, όσο και ανησυχία. Έχει σημειωθεί κάποια πρόοδος στην ανάπτυξη της ατομικής ενέργειας ως εναλλακτική πηγή οικιακού και βιομηχανικού καυσίμου. Ο κίνδυνοι όμως της ακτινοβολίας και των πυρηνικών αποβλήτων, ως υποπροϊόντα, υποδηλώνει πως αυτό το σχέδιο μπορεί να αποδειχτεί περιορισμένης αξίας. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1970, όταν τα αποθέματα της Δύσης σε πετρέλαιο βρέθηκαν να απειλούνται, ξεκίνησε μία έντονη διαμάχη ανάμεσα στους υποστηρικτές της πυρηνικής ενέργειας και σε αυτούς που υποστήριζαν άλλες μορφές ενέργειας -ανάμεσά τους και η ηλιακή- ως πιο ασφαλείς και πιο οικονομικές εναλλακτικές λύσεις. Η πυρηνική ενέργεια έχει αποδειχθεί ακριβή και ορισμένες φορές επικίνδυνη στην εφαρμογή της. Το 1986, ένας πολύ κακά συντηρημένος αντιδραστήρας στο Τσερνομπίλ στην πρώην Σοβιετική Ένωση, δημιούργησε το χειρότερο πυρηνικό ατύχημα που έχει καταγραφεί ποτέ στην ιστορία του κόσμου, δηλητηριάζοντας ζώα μέχρι και στη Νορβηγία με ραδιενεργά απόβλητα που μεταφέρθηκαν από τα ρεύματα του αέρα. Άλλες εναλλακτικές λύσεις, όπως η πιο εκτεταμένη χρήση της ηλιακής ενέργειας και του υγρού φυσικού αερίου, δεν έχουν αναπτυχθεί επαρκώς. Η τεχνολογία των υβριδικών καυσίμων που συνδυάζει τη βενζίνη με την ηλεκτρική ενέργεια ή την ενέργεια του νερού είναι ακόμα σε βρεφικό στάδιο.

3/β-1 Το Τσερόνμπιλ και η Φουκοσίμα Σε έναν πυρηνικό αντιδραστήρα δεν γίνεται πυρηνική έκρηξη και αν γίνει είναι πολύ μικρή. Αλλά... υπάρχει το αλλά. Υπάρχει δηλαδή ο κίνδυνος να εκλυθούν μεγάλες ποσότητες ραδιενέργειες από την καρδιά του αντιδραστήρα όπου είναι το ουράνιο, στο οποίο γίνονται οι σχάσεις και παράγεται ενέργεια. Η καρδιά αυτή πρέπει να ψήχεται συνεχώς με αντλίες που λειτουργούν με ηλεκτρισμό. Στην προκειμένη περίπτωση, στο εργοστάσιο της Φουκοσίμα, από τον σεισμό έγινε διακοπή ρεύματος, οπότε σταμάτησε να ψήχεται η καρδιά του αντιδραστήρα. Ο αντιδραστήρας βέβαια με τη σειρά του σταμάτησε να λειτουργεί αλλά και μετά το σβήσιμό του εξακολουθούν να παράγονται ραδιενεργά υλικά και θερμότητα στην καρδιά του. 3/β-1 Το Τσερόνμπιλ και η Φουκοσίμα

Αν δεν διορθωθούν τα συστήματα ψύξης άμεσα, θα έχουμε ως αποτέλεσμα την υπερθέρμανση της καρδιάς τους αντιδραστήρα και των αερίων στο κτίριο του αντιδραστήρια, τα οποία βέβαια είναι ραδιενεργά υλικά. Μεταξύ των αερίων που βγαίνουν είναι και το υδρογόνο, κατ' εξοχήν ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

321

εκρηκτικό αέριο. Έτσι αν δεν αποκατασταθεί η βλάβη, η πίεση των αερίων μέσα στον αντιδραστήρα θα αυξηθεί πολύ, με αποτέλεσμα να γίνει έκρηξή του, όπως στο Τσερνόμπιλ. Στο Τσερνόμπιλ έκαναν το λάθος και έκλιναν τις σχισμές στο κτίριο από όπου διέφευγαν τα αέρια με αποτέλεσμα όλη αυτή η ενέργεια να συσσωρευτεί και να φέρει την έκρηξη. Ελπίζω οι Ιάπωνες την πείρα αυτή να τη χρησιμοποιήσουν ώστε να αφήσουν να εκλυθούν αέρια και να αποφευχθεί έτσι η έκρηξη. Όσο για τα αέρια τα οποία διαφεύγουν και έχουν ραδιενεργά υλικά, αν η διαφυγή είναι ελεγχόμενη και περιοριστεί τοπικά, μπορούν να ληφθούν μέτρα ώστε να μην υπάρχουν βλαβερές επιπτώσεις στο περιβάλλον και στους κατοίκους. Βέβαια είναι υπαρκτός και ο κίνδυνος, αν στην ατμόσφαιρα έχει υγρασία και σύννεφα, τα αέρια να «εγκλωβιστούν» στα σταγονίδια του νέφους και να ταξιδέψουν μαζί του σε άλλες περιοχές. Ελπίζουμε όμως, λόγω της πείρας που έχει αποκτηθεί, ότι η κατάσταση θα ελεγχθεί και θα μείνει μόνο στην Ιαπωνία. Του Αντρέα Θεοφίλου., Ο Α. Θεοφίλου είναι Πυρηνικός Φυσικός, τ. διευθυντής ερευνών στο ΕΚΦΕ Δημόκριτος – 12/03/2011

3/β-2 Η οργή της φύσης εξουδετέρωσε τη δύναμη της τεχνολογίας

του Hiroki Azuma*

3/β-2 Η οργή της φύσης εξουδετέρωσε τη δύναμη της τεχνολογίας Καθώς περπατούσα προς το σπίτι, προσπαθώντας να αντισταθώ στις δονήσεις που έσπρωχναν την καρδιά στον λαιμό μου, σκεφτόμουν πώς θα μπορέσω να μιλήσω με τη γυναίκα μου. Είχαν συμπληρωθεί τρεις ώρες που δεν κατάφερνα να έρθω σε επαφή μαζί της, τρεις ώρες από την πρώτη δόνηση που με βρήκε στο γραφείο. Η δεύτερη ήταν στις σκάλες που έμοιαζαν πλέον με κινούμενη άμμο. Αυτός δεν είναι σεισμός, ήταν η πρώτη μου σκέψη. Είναι πόλεμος. Ασφαλώς, εμείς οι Ιάπωνες είμαστε συνηθισμένοι στους σεισμούς. Προετοιμαζόμαστε από μικροί, κάνουμε ασκήσεις, προσομοιώσεις και πραγματικές δοκιμές γιατί καθένας από εμάς, κάποια στιγμή στη ζωή του, θα ζήσει τουλάχιστον έναν μεγάλο σεισμό. Ξέρεις ότι αργά ή γρήγορα θα έρθει η σειρά σου. Ξέρουμε ακόμη ότι υπάρχουν τα τσουνάμι, γονείς και παππούδες διηγούνται παραμύθια με την «οργισμένη» θάλασσα, τα παιδιά ζωγραφίζουν συχνά ανθρώπους να περπατάνε πάνω στα κύματα: είναι η υπερδύναμη που όλοι ονειρεύονται να έχουν. Κι όμως, κανένας από εμάς δεν είχε φανταστεί αυτόν τον σεισμό και αυτό το τσουνάμι.

Στον δρόμο μετά τα πρώτα λεπτά ελεγχόμενου πανικού, αυτήν την παράξενη ηρεμία που εμείς οι Ιάπωνες διατηρούμε σε αυτές τις μεγάλες δοκιμασίες, φώλιασε μέσα μου ένας νέος φόβος. Το κινητό μου τηλέφωνο ήταν εκτός λειτουργίας, το ∆ιαδίκτυο είχε γονατίσει. Εκείνη τη στιγμή η μοναδική μου ανησυχία ήταν να μπορέσω να επικοινωνήσω. Εργάζομαι στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας του Τόκιο και σαν γνήσιος εκπρόσωπος της γενιάς μου είμαι κι εγώ ένας «οτάκου»: μεγάλωσα ανάμεσα σε κόμικς, κινούμενα σχέδια και βιντεοπαιχνίδια, με εκπαίδευσαν με τον μύθο της δύναμης της τεχνολογίας και η κουλτούρα µου είναι να «μένω σπίτι», όπως είναι η κυριολεκτική σημασία της λέξης «οτάκου». Η έλλειψη επικοινωνίας μού έγινε έμμονη ιδέα. Ήταν μια αίσθηση πρωτόγνωρη για κάποιον σαν εμένα που είναι συνηθισμένος να είναι αιωνίως συνδεδεμένος. Από το γραφείο μου υποχρεώθηκα να περπατήσω περίπου πέντε χιλιόμετρα για να φτάσω σπίτι μου. Δεν υπήρχαν λεωφορεία ούτε Μετρό. Ήμουν σε δημόσιο χώρο, μαζί με άλλους ανθρώπους. Αλλά ξαφνικά ένιωσα μόνος. Σαν το μπλακάουτ στις επικοινωνίες να ήταν η αρχή του θανάτου. Στο τέλος σταμάτησα σε έναν τηλεφωνικό θάλαμο. Υπάρχουν ακόμη μερικοί στο Τόκιο. Την τελευταία φορά που είχα χρησιμοποιήσει δημόσιο τηλέφωνο πρέπει να ήμουν μικρό παιδί. Αλλά να που ο παλιός τηλεφωνικός θάλαμος λειτουργούσε. Χάρη σε αυτό το επινόημα του παρελθόντος κατάφερα επιτέλους να μιλήσω με τη γυναίκα μου που στο μεταξύ είχε επιστρέψει στο σπίτι, αφού πήρε την κόρη μου από το σχολείο. Και οι δυο τους ήταν καλά. Κι εκείνες περίμεναν να μου μιλήσουν. «Μπαμπά, τι συνέβη;», ήταν η πρώτη ερώτηση της κόρης μου αμέσως μόλις έφτασα στο σπίτι. Αγκαλιαστήκαμε και η γυναίκα μου ξέσπασε σε λυγμούς. Της είπαμε την αλήθεια. Ένα παιδί πέντε χρονών είναι αρκετά μεγάλο για να καταλάβει. Ελπίζω τουλάχιστον. Αύριο θα επιστρέψει στο σχολείο όπως και οι συμμαθητές της. Εγώ θα πάω στο γραφείο. Πρέπει να βρούμε έναν τρόπο να ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

322

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

επιστρέψουμε στην κανονική ζωή γιατί μόνο έτσι θα ξεπεράσουμε το σοκ. Γιατί αυτό που συμβαίνει ξεπερνάει τους χειρότερους εφιάλτες μας. Είμαι συγγραφέας αλλά από την Παρασκευή δεν έχω καταφέρει να περιγράψω με λέξεις αυτό που συνέβη. Ίσως ο πιο κατάλληλος τρόπος για να περιγράψω αυτό που βιώνουμε είναι να πω ότι είναι πόλεμος ή τουλάχιστον κάτι που μοιάζει σε αυτό που φαντάζομαι ότι είναι πόλεμος, αφού είμαι σαράντα χρονών και δεν έχω ζήσει μια πραγματική σύγκρουση. Οι συνέπειες αυτού του σεισμού δεν μπορούν ακόμη να προβλεφθούν. Ο αριθμός των θυμάτων είναι τόσο υψηλός, που θα χρειαστούν χρόνια για να ξεπεράσουμε το πένθος. Η ανασυγκρότηση θα είναι εργώδης. Η νέα πυρηνική απειλή θα μας κάνει σε κάθε περίπτωση πιο εύθραυστους και θα μας υποχρεώσει να αλλάξουμε τις πεποιθήσεις μας, πιθανώς ακόμη και τις καθημερινές μας συνήθειες. Για εμάς τους Ιάπωνες τίποτα δεν θα είναι όπως πριν. Και η γενιά της κόρης μου θα είναι για πάντα αυτή που έζησε την 11η Μαρτίου του 2011. *Του HIROKI AZUMA – Ο Χιρόκι Αζούµα είναι συγγραφέας και καθηγητής στο ∆ιεθνές Πανεπιστήµιο του Τόκιο, ενώ από το 2006 εργάζεται στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της ιαπωνικής πρωτεύουσας. Εχει γράψει επτά βιβλία. Το πιο γνωστό από αυτά είναι η «Γενιά Οτάκου». 16/3/2011

3/β-3

«γινόμαστε μάρτυρες μιας από τις μεγαλύτερες καταστροφές της σύγχρονης ιστορίας» Τόκιο– 4/4/2011

Το πιθανότερο είναι ότι θα περάσουν μήνες ή και χρόνια μέχρι να μπουν κάμερες στα κτήρια των αντιδραστήρων της Φουκουσίμα για να καταγράψουν τη ζημιά. Ακόμα και τα ελικόπτερα αδυνατούν να πετάξουν πάνω από το εργοστάσιο, λόγω της εκπομπής ακτίνων γάμμα στην ατμόσφαιρα. 3/β-3 «γινόμαστε μάρτυρες μιας από τις μεγαλύτερες καταστροφές της σύγχρονης ιστορίας»

Η ιαπωνική κυβέρνηση ανακοίνωσε την Κυριακή ότι θα περάσουν «αρκετοί μήνες» μέχρι να σταματήσει η διαρροή ραδιενέργειας και αρκετά χρόνια πριν ολοκληρωθούν οι εργασίες στο εργοστάσιο. Στο μεταξύ, οι μόνες αξιόπιστες εκτιμήσεις για την τραγωδία προέρχονται από τα μαθηματικά μοντέλα της πυρηνικής βιομηχανίας, καθώς και από τα αμερικανικά και ιαπωνικά μη επανδρωμένα αεροπλάνα. Στις τελευταίες αεροφωτογραφίες της ιαπωνικής Air Photo Service Co., το τεράστιο συγκρότημα της Φουκουσίμα μοιάζει περισσότερο με εργοτάξιο κατεδάφισης. Τα κτήρια τριών αντιδραστήρων έχουν γίνει άμορφες μάζες από συντρίμμια και η μόνη ένδειξη ανθρώπινης παρουσίας είναι μερικά πυροσβεστικά οχήματα και μια αντλία τσιμέντου που ψεκάζει νερό τον αντιδραστήρα 4. H μονάδα 3 του εργοστασίου μοιάζει να έχει χτυπηθεί από βόμβα. Ραδιενεργός ατμός διακρίνεται να εκλύεται από τους δύο μεσαίους αντιδραστήρες, τον 2 και τον 3. Ο αντιδραστήρας 3 ήταν ο μόνος που χρησιμοποιούσε μείγμα πλουτωνίου-ουρανίου ως καύσιμο. Στον αντιδραστήρα 4, μια γιγάντια αντλία τσιμέντου διακρίνεται να ψεκάζει νερό. Σε μια ανησυχητική εξέλιξη το Σάββατο, η ιδιοκτήτρια εταιρεία Tepco εντόπισε ένα ρήγμα 20 εκατοστών στο χαντάκι όπου συγκεντρώνονται τα ραδιενεργά νερά από τα κατεστραμμένα συστήματα ψύξης, καθώς και το νερό που ψεκάζεται με μάνικες εδώ και τρεις εβδομάδες. Το ραδιενεργό νερό χύνεται κατευθείαν στον ωκεανό και είναι πιθανότατα η αιτία για τις υψηλές τιμές ραδιενεργού ιωδίου και καισίου στα ανοιχτά των ακτών. Η ρίψη τσιμέντου απέτυχε να σταματήσει τη διαρροή και οι τεχνικοί χρησιμοποιούν τώρα πριονίδι, σχισμένες εφημερίδες και απορροφητικά πολυμερή υλικά, όμοια με αυτά που χρησιμοποιούνται στις βρεφικές πάνες. Για να μπορέσουν να συλλέξουν τουλάχιστον ένα μέρος του ραδιενεργού νερού που διαρρέει, οι ιαπωνικές αρχές σκέφτονται τώρα να μεταφέρουν στην περιοχή μια τεράστια φορτηγίδα, μήκους 136 μέτρων και πλάτους 46, η οποία χρησιμοποιείται σήμερα ως πλωτό πάρκο στην πόλη Σιμίζου, νότια του Τόκιο. Μέχρι στιγμής πάντως δεν υπάρχει χρονοδιάγραμμα για το ταξίδι των 600 χιλιομέτρων. Στο μεταξύ, το αμερικανικό υπουργείο Ενέργειας στέλνει στην Ιαπωνία μια αντλία τσιμέντου των 86 τόνων, κατασκευασμένη από τη γερμανική εταιρεία Putzmeister. Έντεκα τέτοιες αντλίες, οι μεγαλύτερες του κόσμου, είχαν χρησιμοποιηθεί για να καλυφθεί με τσιμέντο ο αντιδραστήρας του Τσερνόμπιλ το 1986. ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

323

Δυσοίωνες προσομοιώσεις Όπως αναφέρουν οι New York Times, οι πιο αξιόπιστες εκτιμήσεις για την κατάσταση στη Φουκουσίμα προέρχονται από εργαλεία λογισμικού που προσομοιώνουν τη λειτουργία και τις ενδεχόμενες ζημιές σε πυρηνικούς σταθμούς. Τα προγράμματα αυτά, γνωστά στη βιομηχανία ως «κώδικες ασφάλειας», αναπτύχθηκαν από αμερικανικά εργαστήρια και ιδιωτικές εταιρείες μετά τα ατυχήματα στο Θρι Μάιλ Άιλαντ της Πενσιλβάνια το 1979 και την τραγωδία του Τσερνόμπιλ το 1986. Στην περίπτωση του Θρι Μάιλ Άιλαντ, πέρασαν τρία χρόνια μέχρι να μπορέσουν οι τεχνικοί να κατεβάσουν μια κάμερα έξω από την καρδιά του αντιδραστήρα, που είχε υποστεί μερική τήξη.

Επικαλούμενος αποτελέσματα προσομοιώσεων, ο Αμερικανός υπουργός Ενέργειας Στίβεν Τσαν δήλωσε ότι η καρδιά ενός αντιδραστήρα στη Φουκουσίμα έχει καταστραφεί κατά 70% ενώ ένας δεύτερος υπέστη μερική τήξη σε ποσοστό 33%. Σε πολλές όμως περιπτώσεις, τα αποτελέσματα των προσομοιώσεων δεν δημοσιοποιούνται από τις εταιρείες πυρηνικής ενέργειας –όπως η General Electric, η Westinghouse και η γαλλική Areva. Ένας από τους «κώδικες ασφάλειας» που χρησιμοποιεί η βιομηχανία πυρηνικής ενέργειας είναι το Modular Analysis Program της αμερικανικής Fauske & Associated. Προγραμματιστής που συμμετείχε στην ανάπτυξή του είπε στους New York Times ότι η απελευθέρωσε εύφλεκτου υδρογόνου από τη Φουκουσίμα δείχνει ότι οι ράβδοι καυσίμου εκτέθηκαν στον αέρα. Καθώς οι ράβδοι θερμαίνονται, απελευθερώνουν αρχικά τα ελαφρύτερα παραπροϊόντα της πυρηνικής σχάσης, ιώδιο-131 και καίσιο-137. Αν η θερμοκρασία αυξηθεί περαιτέρω και λιώσει τις ράβδους, απελευθερώνονται ακόμα βαρύτερα και πιο επικίνδυνα υλικά όπως το στρόντιο-90 και το πλουτώνιο-239. Όπως υποδεικνύει το λογισμικό μιας άλλης εταιρείας, της Micro-Simulation Technology, η θερμοκρασία στις καρδιές των αντιδραστήρων της Φουκουσίμα αυξήθηκε μέχρι τους 2.250 βαθμούς –αυτό είναι αρκετό για να λιώσει το περίβλημα ζιρκόνιου που περιβάλλει τις ράβδους καυσίμου. Σύμφωνα με τους New York Times, στις 21 Μαρτίου πραγματοποιήθηκε παρουσίαση στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ, κεκλεισμένων των θυρών, παρουσία του Άλαν Χάνσεν, εκτελεστικού αντιπρόεδρου της Areva, η οποία προμήθευε τη Φουκουσίμα με πυρηνικά καύσιμα. «Είναι πλέον σαφές ότι γινόμαστε μάρτυρες μιας από τις μεγαλύτερες καταστροφές της σύγχρονης ιστορίας» φέρεται να δήλωσε ο Χάνσεν. Όπως ανέφερε, οι προσομοιώσεις της εταιρείας του έδειξαν ότι η θερμοκρασία στους αντιδραστήρες έφτασε τους 2.700 βαθμούς Κελσίου, ήταν δηλαδή αρκετή για να λιώσει τα πυρηνικά καύσιμα.

3/β-4 Να αλλάξουμε ζωή;

του Ριχάρδου Σωμερίτη

3/β-4 Να αλλάξουμε ζωή; Όσοι αμφισβητούν την υποταγή των πάντων στην ανάπτυξη μπορεί να μην έχουν πάντα άδικο. Η Ιαπωνία είναι η χώρα της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι, μια χώρα που γνώρισε τον πυρηνικό όλεθρο με εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς. Είναι επίσης μια χώρα που έχει γνωρίσει τεράστιους σεισμούς και φονικά τσουνάμι με άλλες εκατοντάδες χιλιάδες θύματα. Και τώρα, μετά τον νέο φονικό σεισμό και το κατά πολύ φονικότερο νέο τσουνάμι, κινδυνεύει _ και μαζί της πολλοί άλλοι _ από τα πυρηνικά της εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας.

Η Ιαπωνία δεν έχει πετρέλαιο μήτε κάρβουνο. Είναι όμως βιομηχανική χώρα και πυκνοκατοικημένη. Η ενέργεια είναι γι' αυτήν πολύτιμη όσο ο αέρας που αναπνέουμε. Δεν δίστασε έτσι να προσφύγει στην πυρηνική τεχνική. Το μείγμα όμως _ σεισμοί, τσουνάμι και πυρηνικά εργοστάσια _ είναι ό,τι πιο επικίνδυνο. Οι Αμερικανοί είχαν εγκαταστήσει πυρηνικό εργοστάσιο στο Σαν Φρανσίσκο, μία από τις πιο επικίνδυνες για μεγάλους σεισμούς περιοχές. Υπολόγισαν, λένε, την αντοχή των εγκαταστάσεων ακόμη στις πιο ισχυρές δονήσεις. Είχαν υπολογίσει οι Ιάπωνες τα τόσο σπάνια 8,9 ρίχτερ του πρόσφατου σεισμού; Ίσως. Αν ναι (δεν είμαι ειδικός και δεν το γνωρίζω), αυτό θα σήμαινε ότι η ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

324

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

αντισεισμική θωράκιση δεν ήταν η πρέπουσα και ότι, κυρίως, δεν ήταν πρέπουσα η προστασία των εγκαταστάσεων από ένα πολύ ισχυρό τσουνάμι. Έχει γίνει λόγος για εγκατάσταση πυρηνικών σταθμών και στη χώρα μας. Η αλήθεια είναι ότι η πολύ μεγάλη (αλλά όχι και απόλυτη) ασφάλεια του γαλλικού δικτύου πυρηνικών σταθμών που εξασφάλισε στη χώρα αυτή την ενεργειακή της επάρκεια, όπως και η ασφάλεια άλλων μεγάλων εγκαταστάσεων σε άλλες χώρες, επιτρέπει τη μελέτη μερικών σχεδίων. Η Ελλάδα όμως είναι σεισμογενής... Αυτό που συμβαίνει στην Ιαπωνία δεν έχει φυσικά καμία σχέση με το Τσερνόμπιλ, θύμα και πρωτόγονης τεχνικής (όπως και το πλαϊνό μας Κοζλοντούι στη Βουλγαρία) και δραματικής διοικητικής ανεπάρκειας. Το Τσερνόμπιλ και ο πρόσφατος τότε φονικός και αδιέξοδος σοβιετικός πόλεμος στο Αφγανιστάν αποκάλυψαν στους πάντες ότι τα Σοβιέτ «είχαν φάει τα ψωμιά τους». Όπως και με το Τσερνόμπολ, όμως, η απειλή στην Ιαπωνία ανανεώνει τη μεγάλη συζήτηση για τους πυρηνικούς αντιδραστήρες. Και φαίνεται να δικαιώνει τους ανά τη Γη «πράσινους» που μάχονται για το Οχι. Υπάρχει «μέση λύση»; Μόνες οι «καθαρές» πηγές ενέργειας δεν μπορούν να λύσουν το ενεργειακό πρόβλημα εδώ και αλλού. Οι άλλες πηγές (πετρέλαιο, λιγνίτες, κάρβουνο) προκαλούν με τους ρύπους «υπαρξιακό πρόβλημα» για όλο τον πλανήτη. Κανείς όμως δεν έχει ως τώρα προσφέρει ικανοποιητικές απαντήσεις για το πώς πρέπει να διαχειριζόμαστε τα (φονικά για αιώνες) πυρηνικά απόβλητα των σταθμών και τις συνέπειες των «ατυχημάτων». Όσοι, συνεπώς, αμφισβητούν την υποταγή των πάντων στην ανάπτυξη μπορεί να μην έχουν πάντα άδικο.

4. Ο επαναστατικός συνδυασμός PC και Ίντερνετ Εν τω μεταξύ, οι επιστήμονες που δουλεύουν στην ιδιωτική βιομηχανία έχουν εκμεταλλευτεί τις ανακαλύψεις στην ατομική φυσική για να πρωτοστατήσουν στο περίοδο των ηλεκτρονικών. Η ηλεκτρονική προκύπτει από τον τομέα της φυσικής που ασχολείται με τη συμπεριφορά και τις επιδράσεις των ηλεκτρονίων ή των αρνητικά φορτισμένων στοιχείων του ατόμου. Οι ηλεκτρονικές συσκευές έχουν πολλαπλασιαστεί με αυξανόμενο ρυθμό από το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία πως η πιο σημαντική ηλεκτρονική εφεύρεση που έχει επιφέρει τη μεγαλύτερη αλλαγή στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων σε ολόκληρο τον κόσμο ήταν ο συνδυασμός του προσωπικού υπολογιστή και του Ίντερνετ, ο οποίος έχει, χωρίς καμία υπερβολή, φέρει επανάσταση στις επικοινωνίες και στις κοινωνικές σχέσεις, δίνοντας νέο νόημα στον όρο «παγκόσμιο χωριό». Όταν οι Κινέζοι διαδηλωτές διαμαρτύρονταν ενάντια στο καταπιεστικό Κινεζικό καθεστώς στην πλατεία Τιεν αν Μεν το 1989, ενημερώθηκαν για τη στάση της διεθνούς κοινότητας στη διαμαρτυρία τους μέσω φαξ. Τα παγκόσμια συστήματα επικοινωνιών και οι αποθηκευτικοί χώροι της γνώσης, έχουν μεταλλαχθεί από συνδέσμους ανάμεσα σε προσωπικά, εταιρικά, και δημόσια κέντρα πληροφοριών που αποθηκεύονται ηλεκτρονικά και διατηρούνται συνεχώς σε κίνηση μέσω των τηλεφωνικών γραμμών. Έχουν γίνει πολλές υποθέσεις για το πώς το Ίντερνετ θα αλλάξει τη δομή τον οικονομικών συναλλαγών, ενώ έχουν χαθεί, αλλά και αποκτηθεί πολλές περιουσίες. 4. Η σημαντικότερη εφεύρεση στα ηλεκτρονικά: ο συνδυασμός PC και Ιντερνέτ

5. Η τεχνολογική ανεργία 5/α Η αυτοματοποίηση δημιουργεί ελάχιστες θέσεις εργασίας και μόνο για ειδικευμένους Οι νέες τεχνολογίες και οι επιστημονικές ανακαλύψεις είχαν συνήθως ποικίλες και αντιφατικές επιδράσεις. Η τεχνολογική ανεργία έχει γίνει ένα σημαντικό πρόβλημα του σύγχρονου κόσμου. Αν και οι νέες βιομηχανίες έχουν απορροφήσει πολλούς εργαζόμενους, άλλοι έχουν αντικατασταθεί από την αυτοματοποίηση. Η απαίτηση για εξειδικευμένη εργασία παρέμεινε υψηλή, όμως οι λεγόμενες δουλειές για αρχάριους που αναλάμβαναν οι μη εξειδικευμένοι άρχισαν να εξαφανίζονται γρήγορα. Η μηχανοποίηση της γεωργίας περιόρισε επίσης χιλιάδες δουλειές για μη εξειδικευμένους και χωρίς εκπαίδευση εργάτες. ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

325

5/β Όπου χρειάζονται εργάτες, οι βιομηχανίες μεταφέρονται σε αναπτυσσόμενες χώρες με φτηνά εργατικά Σε αυτές τις βιομηχανίες στις οποίες οι άνθρωποι είναι ακόμη απαραίτητοι –ρουχισμού, επίπλων, συναρμολόγησης και συσκευασίας μηχανημάτων για παράδειγμα– οι πολυεθνικές εταιρείες συνεχίζουν να μεταφέρουν τις επιχειρήσεις τους σε χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου, όπου τα εργατικά παραμένουν ακόμα φθηνά. Αυτό δημιουργεί ανεργία και συνεπώς τη δυσαρέσκεια των εργατών στα παραδοσιακά κέντρα της δυτικής Ευρώπης και της βορείου Αμερικής. Ταυτόχρονα, οι εταιρείες διοχετεύουν τα κέρδη τους σε περισσότερες τεχνολογικές και οικονομικές επενδύσεις, αντί να αυξήσουν τους μισθούς των εργαζομένων τους.

6. Αμφιλεγόμενη η εκβιομηχάνιση στις αναπτυσσόμενες χώρες 6/α Έτσι προοδεύουν και οι αναπτυσσόμενες χώρες, όμως συχνά με κάποιο κόστος Ταυτόχρονα, οι κυβερνήσεις των περισσότερων αναπτυσσόμενων χωρών, έχουν αποπειραθεί, με βιομηχανικά ποικίλα ποσοστά επιτυχίας, να επιδιώξουν το διπλό στόχο της βιομηχανοποίησης και του εκσυγχρονισμού. Τις έχουν ενθαρρύνει σε αυτό οι κυβερνήσεις της Δύσης. Οι πολυεθνικές εταιρείες με τα κεντρικά τους γραφεία στη δυτική Ευρώπη ή στις Ηνωμένες Πολιτείες έχουν γίνει επίσης περισσότερο πρόθυμες να επενδύσουν κεφάλαια σε μέρη του κόσμου όπου το κατασκευαστικό κόστος μπορεί να διατηρηθεί στο χαμηλότερο επίπεδο, επειδή το κόστος εργασίας είναι φθηνό ή όπου μπορεί να αντληθούν πολύτιμοι φυσικοί πόροι και να επεξεργαστούν επικερδώς για τους ίδιους ακριβώς λόγους. Τέτοιες τακτικές έχουν φέρει ευημερία σε μία αυξανόμενη μεσαία τάξη σε χώρες όπως η Ινδονησία, η Νότια Κορέα και η Βενεζουέλα, με κάποιο κόστος όμως πάντοτε. Το 1984, για παράδειγμα, ένα εργοστάσιο φυσικού αερίου της Αμερικανικής χημικής Βιομηχανίας Union Carbide στο Μποπάλ στην Ινδία, παρουσίασε διαρροή ενός τοξικού υλικού που προκάλεσε τον θάνατο σε περισσότερους από ογδόντα χιλιάδες ανθρώπους και τραυμάτισε ακόμη εκατόν πενήντα χιλιάδες.

Ως συνέπεια της Συμφωνίας Ελεύθερου Εμπορίου της Βόρειας Αμερικής (NAFTA), που υπογράφηκε το 1993 από τον Καναδά, τις Ηνωμένες Πολιτείες και το Μεξικό, βιομηχανίες που χρηματοδοτούνταν από πολυεθνικές εταιρείες δημιουργήθηκαν στο Μεξικό, όπου η ανάγκη για δουλειά εγγυόταν χαμηλή μισθολογική κλίμακα. Η ραγδαία κατασκευή των βιομηχανιών αυτών δεν ήταν σύμφωνη με τις προδιαγραφές επαρκών περιβαλλοντικών μέτρων ασφαλείας ή αξιοπρεπούς στέγασης, υγείας και εκπαιδευτικών υπηρεσιών για τους εργάτες και τις οικογένειές τους. Οι διεθνείς εταιρείες πετρελαίου και εξόρυξης και οι γίγαντες της βιομηχανίας φαστ φουντ δεν δίστασαν να καταστρέψουν τεράστιες περιοχές τροπικών δασών ή να απειλήσουν την ίδια την ύπαρξη πολιτισμών αρχαίων φυλών, καθώς κινούνταν σε μέρη του κόσμου που μέχρι τότε δεν τα είχε αγγίξει ο πολιτισμός της Δύσης. 6/β Οι πολυεθνικές αδιαφορούν για την ποιότητα ζωής των εργαζομένων και την περιβαλλοντική ρύπανση

Ο αναπτυσσόμενος κόσμος «πέτυχε» αλλού: παράγει… ναρκωτικά 6/γ Από την άλλη, ο αναπτυσσόμενος κόσμος κερδίζει πουλώντας ναρκωτικά στη Δύση Ωστόσο, σε έναν τομέα, ο αναπτυσσόμενος κόσμος συνέχισε να ανταποκρίνεται απέναντι σε μία σταθερή και ιδιαίτερα επικερδή αγορά της Δύσης: η παραγωγή οπίου, ηρωίνης, και κοκαΐνης αποτελεί μία ακμάζουσα βιομηχανία σε χώρες όπως η Κολομβία, το Μυανμάρ (πρώην Βιρμανία) και η Μαλαισία. Αν και το εμπόριο ναρκωτικών είναι παράνομο, οι εύθραυστες οικονομίες αυτών των χωρών όπου παράγονται, έκαναν τις κυβερνήσεις να προσποιούνται πως δεν βλέπουν την καταστροφή που αφήνει στο πέρασμά της αυτή η διακίνηση πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων. Καθώς τα κράτη προσπαθούσαν να οργανώσουν και να διαμορφώσουν τους όρους του πραγματικού παγκόσμιου εμπορίου μέσα από οργανισμούς όπως ο Οργανισμός Παγκόσμιου Εμπορίου, δέχονται επικρίσεις από όλες τις πλευρές: περιβαλλοντολόγους συνδικαλιστές του εμπορικού κλάδου, οικονομολόγους, εθνικιστές και ακτιβιστές, σε σχέση με τον παραγκωνισμό των ντόπιων. Το να συμφωνήσουν για τους αποδεκτούς κανονισμούς μιας παγκόσμιας οικονομίας, αντί να φροντίσουν για τη δημιουργία ενός πλαισίου εργασίας για την καθημερινή λειτουργία του, είναι ένα ρευστό και περίπλοκο ζήτημα. ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

326

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

3-Α.4 Παγκοσμιοποίηση: ορισμός, αιτίες, αρνητικά, προκλήσεις και η πρόταση της Ορθοδοξίας Περισσότερα για την παγκοσμιοποίηση, στις σελίδες: 329-338 ή 339-342 ή 342-343 και προπαντός στις σελ. 360-362

1. Ορισμός και παράγοντες που ενισχύουν την παγκοσμιοποίηση 1.1α Το 1989 τελείωσε ο Ψυχρός Πόλεμος και ο διχασμός του πλανήτη Μέχρι πριν λίγα χρόνια η οικουμένη ήταν χωρισμένη σε δύο στρατόπεδα: από τη μια μεριά είχαμε τις "δυτικές" καπιταλιστικές χώρες που είχαν καθιερώσει την ελεύθερη αγορά και την πολυκομματική φιλελεύθερη δημοκρατία ενώ από την άλλη μεριά υπήρχαν οι "ανατολικές" κομμουνιστικές χώρες στις οποίες δεν ίσχυαν ούτε οι κανόνες της ελεύθερης αγοράς ούτε το δικαίωμα των πολιτών να διαλέγουν τις κυβερνήσεις τους με ελεύθερες εκλογές. 1.1β Παγκοσμιοποίηση: σύγκλιση θεσμών ανά την οικουμένη (ορισμός) Στις μέρες μας, σχεδόν όλες οι χώρες του κόσμου επιθυμούν να υιοθετήσουν φιλελεύθερους πολιτικούς και οικονομικούς θεσμούς. Σήμερα, τα πιο πολλά κράτη στην υφήλιο επιδιώκουν να πάρουν μια θέση στην ελεύθερη παγκόσμια αγορά καταργώντας τον συγκεντρωτικό σχεδιασμό της οικονομίας. Ακόμα και τα πρώην κομμουνιστικά κράτη έχουν αρχίσει, να θεσπίζουν συμπαγείς δημοκρατικούς θεσμούς. Έτσι ολόκληρος ο κόσμος δίνει την εντύπωση ότι πορεύεται προς μιαν κοινή κατεύθυνση, προς κοινούς οικονομικο-πολιτικούς στόχους σαν και αυτούς που προαναφέραμε. Αυτός ο κοινός προσανατολισμός που χαρακτηρίζει την εξέλιξη όλων των κρατών του κόσμου, αυτή δηλαδή η σύγκλιση των θεσμών (αλλά και πολιτισμών) ανά την οικουμένη, ονομάστηκε από τους κοινωνικούς επιστήμονες παγκοσμιοποίηση. 1.2α Η τεχνολογία είναι το βασικό συστατικό της παγκοσμιοποίησης Το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης, όπως αλλιώς καλείται η τάση για σύγκλιση των πολιτικών και οικονομικών θεσμών σε όλον τον κόσμο, συνδέεται άμεσα με την ανάπτυξη της τεχνολογίας. Σχεδόν πριν πέντε αιώνες οι Ευρωπαίοι αγνοούσαν την ύπαρξη την αμερικανικής Ηπείρου την οποίαν τελικά θα ανακαλύψουν χάρη στην εξέλιξη της ναυπηγικής και της Αστρονομίας. Μόλις πριν λίγες δεκαετίες έπρεπε κανείς να ταξιδέψει με το πλοίο μέρες και μέρες για να φτάσει στην απομακρυσμένη Αμερική ενώ ακόμα και τότε η Ιαπωνία και η Κίνα φάνταζαν χώρες εξωτικές. Σήμερα όμως με την επανάσταση που έχει συντελεστεί στις συγκοινωνίες και στις επικοινωνίες οι χώρες αυτές δείχνουν να βρίσκονται πιο κοντά από το Μαρόκο και την Τυνησία! 1.2β Δεύτερος βασικός παράγοντας είναι η διεθνοποίηση των συναλλαγών Η Παγκοσμιοποίηση είναι αποτέλεσμα και της οικονομικής αλληλεξάρτησης που υπάρχει ανάμεσα σε όλες τις χώρες, αναπτυγμένες και μη. Σήμερα μιλάμε για την παγκόσμια οικονομία και θα πρέπει να πούμε πως αυτό το φαινόμενο είναι δημιούργημα των τελευταίων δύο αιώνων. Στο Νησί μας λογουχάρη έρχονται τουρίστες από όλον τον κόσμο φέρνοντας μαζί τους και το πολύτιμο συνάλλαγμα που πλουτίζει την οικονομία μας. Κι εμείς με τη σειρά μας εισάγουμε εμπορεύματα από όλον τον κόσμο εξάγοντας συνάλλαγμα συμβάλλοντας έτσι στον πλουτισμό των βιομηχανιών που μας προμηθεύουν καταναλωτικά αγαθά! Το ότι πριν σαράντα χρόνια το νησί μας ήταν φτωχικό ενώ σήμερα δεν είναι, σχετίζεται με την παγκοσμιοποίηση των συναλλαγών 1.2γ Και η διάδοση της εμπορευματοποιημένης πολιτιστικής παραγωγής συντείνει στην παγκοσμιοποίηση 'Ένας ιδιαίτερα ισχυρός παράγοντας ενίσχυσης της παγκοσμιοποίησης είναι και η διάδοση της εμπορευματοποιημένης πολιτιστικής παραγωγής, είναι και ο πολιτισμός. Βέβαια, ο πολιτισμός παγκοσμίως δεν αναπτύσσεται μόνο από τις διεθνοποιημένες μορφές του, αλλά και με τις τοπικές εκφάνσεις του [.]. Είναι γνωστό ότι ο πολιτισμός αποτελεί κεντρικό σημείο αναφοράς στη θεωρητική συζήτηση για την παγκοσμιοποίηση, για τον προσδιορισμό της ταύτισης και της διαφορετικότητας. Στον βαθμό που ο κόσμος, πιο σωστά ορισμένες πλευρές της ζωής των ατόμων και των κοινωνιών, ενοποιείται πολιτισμικά ή ορισμένες δυνάμεις επιδιώκουν να επιβάλουν αυτή την ενοποίηση, δημιουργούνται και αντίρροπες δυνάμεις, επιβεβαιώνοντας και σε αυτόν τον τομέα τη διαλεκτική παγκοσμιοποίησης και κατακερματισμού. Η διάδοση συγκεκριμένου τύπου μουσικής, χορευτικών κινήσεων, είδους ντυσίματος και φαγητού και οι αντιστάσεις που υπάρχουν σε αυτή τη διάδοση (αντίσταση η οποία εξαρτάται ευθέως ανάλογα με την ποιότητα της εθνικής-τοπικής πολιτισμικής εξέλιξης στον κάθε τομέα, καθώς και από τη δημιουργική αφομοίωση των σύγχρονων τεχνικών-τεχνολογιών από τον τοπικό-εθνικό πολιτισμό) αποτελούν την καθημερινή επιβεβαίωση της διαλεκτικής ανάμεσα στην τάση παγκοσμιοποίησης και κατακερματισμού.

Βλέπουμε, λοιπόν, ότι οι αναγκαίοι όροι για την ύπαρξή της παγκοσμιοποίησης είναι τουλάχιστον τρεις: α) Το πέρασμα από τις βιομηχανικές κοινωνίες σ' αυτές της υψηλής τεχνολογίας. β) Ο πρωταγωνιστικός ρόλος του διεθνούς χρηματιστηριακού κεφαλαίου. Β) Η εξάπλωση της μαζικής ποπ κουλτούρας σε Δύση και Ανατολή. Αναγκαίοι όροι για την ύπαρξη της παγκοσμιοποίησης

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

327

2. Εφιάλτης και όραμα η αυτάρεσκη πληροφορική και πλανητική εποχή μας Ένα διαλογικό κείμενο, («Το μεταφρασμένο από τον «Monde», αποκαλύπτει (σε οικονομικό, πολιτικό και πολιτισμικό επίπεδο) το ανθρωπολογικό κενό όπου αιωρείται αυτάρεσκα η πληροφορική και πλανητική εποχή μας εν όψει του 21ου αιώνα. Σε οργανωμένη από την UNESCO συνάντηση, που πρόσφατα 2. Ένα διαλογικό κείμενο αποκαλύπτει το ανθρωπολογικό έλλειμμα της εποχής μας

Βήμα της Κυριακής»., 1998),

έγινε στο Παρίσι, ο Ζερόμ Μπεντέ (διευθυντής του τομέα ανάλυσης και πρόβλεψης) προσκάλεσε σε διάλογο τους: Ζακ Αταλί (πρώην ειδικό σύμβουλο του Μιτεράν, ο οποίος μόλις δημοσίευσε ένα «Λεξικό του 21ου αιώνα» με 440 περίπου λήμματα, λέξεις κλειδιά του μέλλοντος)· και Μπούτρος Μπούτρος-Γκάλι (που μετά τη μακρά θητεία του ως γενικού γραμματέα του ΟΗΕ, παραμένει ακόμη γενικός γραμματέας του Γαλλόφωνου Κόσμου).

Ο διάλογος περιστρέφεται

γύρω από τρεις προκλήσεις, που ο φθίνων αιώνας μας [εννοεί τον 20 αιώνα – το άρθρο δημοσιεύτηκε το 1998] κληροδοτεί στον επερχόμενο: αύξουσα ανισότητα· σταθερή ανάπτυξη· έλλειψη συλλογικού οράματος. Ας δούμε τις τέσσερις από τις δέκα περίπου θέσεις του εν λόγω διαλογικού κειμένου. ο

«Οι τεχνοκράτες υποθέτουν ότι βασιλεύει σήμερα στον κόσμο ειρήνη και τα σχέδιά τους βασίζονται σ' αυτό το δεδομένο, το οποίο στην πραγματικότητα δεν ισχύει. Γιατί από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου γνωρίσαμε καμιά πενηνταριά πολέμους· σήμερα διεξάγονται σαράντα περίπου πόλεμοι, που δημιουργούν νέα κατηγορία κρατών, τα οποία δεν είναι ούτε ανεπτυγμένα ούτε αναπτυσσόμενα». 2/α 1η θέση: Περί ειρήνης και πολέμου:

«Έχουμε την ψευδαίσθηση ότι η αγορά και η ισχύουσα δημοκρατία θα εξασφαλίσουν τάξη σταθερή και μη αναστρέψιμη στον 21ο αιώνα. Ωστόσο όχι μόνον η αγορά και η δημοκρατία δεν είναι αρκετές να ιδρύσουν σήμερα έναν πολιτισμό αλλά μάλλον πρόκειται για αλληλοσυγκρουόμενες και αυτοκαταστροφικές αξίες· και οι δύο βασίζονται στον ατομικισμό, που βρίσκεται στην καρδιά του δυτικού κόσμου». 2/β

2η θέση: Περί αγοράς και δημοκρατίας:

«Τελικώς η παγκοσμιοποίηση θα είναι παράθεση από διασυνδεδεμένες μοναξιές. Οσο για την τεχνολογία, θα επιφέρει τη γέννηση τριών κοινωνικών ομάδων τόσο στο εσωτερικό κάθε χώρας όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Πρώτον: η σούπερ-τάξη, που αποτελείται από μερικές δεκάδες εκατομμύρια άτομα τα οποία διαθέτουν όλα τα μέσα διασύνδεσης, δημιουργούν και χειρίζονται τις πληροφορίες, είναι εθελοντές νομάδες και ζουν σε κατάσταση οξυμένου ατομικισμού. Δεύτερον: οι νομάδες της μιζέριας, στο χαμηλότερο τώρα σκαλί, που υφίστανται την τεχνολογία και είναι αναγκασμένοι συνεχώς να μετακινούνται για να βρουν δουλειά ή να επιζήσουν μια ομάδα ενός δισεκατομμυρίου περίπου. Τρίτον: όλοι οι υπόλοιποι, η γιγαντιαία μεσαία τάξη, η οποία ζει με την πλασματική ελπίδα ότι θα ανέβει στη σούπερ-τάξη και με τον πραγματικό φόβο πως θα κατρακυλήσει στον πλανητικό νομαδισμό». 2/γ 3η θέση: Περί παγκοσμιοποίησης και τεχνολογίας:

«Οι διεθνείς οργανισμοί οδεύουν προς την οικονομική και πνευματική χρεοκοπία. Δεν είναι υπερεθνικοί αλλά πολυμερείς οργανισμοί εθνικών συμφερόντων. Στο κεφάλαιο τούτο έχουμε να επιλέξουμε ανάμεσα σε κάποια σενάρια: την οικονομική χρεοκοπία και τη σταδιακή εξαφάνιση των Διεθνών Οργανισμών· τη διατήρησή τους ως παρωδιών· την ιδιωτικοποίησή τους ή την ιδιοποίησή τους από τον Βορρά». 2/δ

4η θέση: Περί των Διεθνών Οργανισμών

2/ε Αυτές οι θέσεις δεν είναι εσχατολογικού τύπου προβλέψεις αλλά πικρές αλήθειες Δεν πρόκειται για εσχατολογικού τύπου προβλέψεις αλλά για πικρές και νηφάλιες εκτιμήσεις και περιγραφές, όπως προκύπτει και από τα παραλειπόμενα εδώ επιχειρήματα καθεμιάς θέσης. Μία μόνον, ρητορικού τύπου, αντίρρηση: η λέξη «όραμα» στην τρίτη πρόκληση μοιάζει να μεταφέρει το πρόβλημα στο επίπεδο της ανθρωπιστικής φαντασίας· ενώ το ζητούμενο είναι να γεφυρωθεί η απόσταση ανάμεσα στον παθολογικό εφιάλτη και σε μια ρεαλιστική οικουμενική θεωρία, ανθρωπολογική και ανθρωπογνωστική, που μας λείπει. Δ. Ν. Μαρωνίτης - ΤΟ ΒΗΜΑ, 24-05-1998

3. Στον πρωτεϊκό μας κόσμο

αντιμετωπίζουμε καταστάσεις ρίσκου

Είναι ο κόσμος στον οποίο ζούμε τώρα διαφορετικός απ' ό,τι παλιότερα; Πιστεύω ότι είναι. Θεωρώ ότι βιώνουμε μια σημαντική περίοδο ιστορικού μετασχηματισμού και υπάρχουν βάσιμοι και αντικειμενικοί λόγοι που στηρίζουν αυτή μου την πίστη. Επιπλέον, οι αλλαγές που μας επηρεάζουν δεν περιορίζονται σε μία μόνο περιοχή του πλανήτη, αλλά εξαπλώνονται σχεδόν παντού. Οι βασικές δυνάμεις που 3/α Οι ορθολογιστές του Διαφωτισμού πίστευαν ότι μπορούμε να διαμορφώσουμε τον κόσμο μας

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

328

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

καθόρισαν την εξέλιξη της εποχής μας είναι η επιστήμη, η τεχνολογία και η ορθολογική σκέψη, που έχουν τις απαρχές τους στην Ευρώπη του 17ου και 18 ου αιώνα. Η δυτική βιομηχανική κουλτούρα διαμορφώθηκε απ' τον Διαφωτισμό [ . ] . Οι φιλόσοφοι του Διαφωτισμού ενεργούσαν με βάση μια απλή αλλά προφανώς πολύ ισχυρή ηθική αρχή. Πίστευαν ότι όσο περισσότερο είμαστε ικανοί να κατανοήσουμε λογικά τον κόσμο και τον εαυτό μας, τόσο περισσότερο έχουμε τη δυνατότητα να διαμορφώσουμε την ιστορία έτσι, ώστε να εκπληρώνονται οι στόχοι μας [...]. 3/β Όμως ο σύγχρονος κόσμος ξεφεύγει από τον έλεγχό μας: είναι ένας πρωτεϊκός κόσμος Ωστόσο, ο κόσμος μέσα στον οποίο ζούμε σήμερα ούτε μοιάζει ούτε δίνει την αίσθηση της κοινωνίας την οποία είχαν προβλέψει. Αντί να τείνει να βρίσκεται κάτω από τον απόλυτο έλεγχό μας, φαίνεται να μας ξεφεύγει –είναι ένας πρωτεϊκός κόσμος. Επιπλέον, κάποιοι από τους παράγοντες που υποτίθεται ότι θα καθιστούσαν τη ζωή μας περισσότερο σίγουρη και προβλέψιμη, όπως η πρόοδος της επιστήμης και της τεχνολογίας, έχουν συχνά τα αντίθετα ακριβώς αποτελέσματα 'Έτσι, οι παγκόσμιες κλιματικές αλλαγές και οι κίνδυνοι που συνεπιφέρουν οφείλονται μάλλον στις παρεμβάσεις μας στο περιβάλλον. Δε συνιστούν φυσικό φαινόμενο [...]. Αντιμετωπίζουμε καταστάσεις ρίσκου που κανένας μέχρι σήμερα στην ανθρώπινη ιστορία δεν υποχρεώθηκε να αντιμετωπίσει - το φαινόμενο του θερμοκηπίου είναι απλώς μία από αυτές. Πολλά από τα καινούργια ρίσκα και τις καινούργιες αβεβαιότητες επιδρούν πάνω μας χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τους τον τρόπο που ζούμε ή το εάν είμαστε προνομιούχοι ή στερημένοι. Είναι συνδεδεμένα με την παγκοσμιοποίηση [...]. 'Αντονι Γκίντενς, Ο κόσμος των ραγδαίων αλλαγών Πώς επιδρά η παγκοσμιοποίηση στη ζωή μας, μτφρ. Κ Α Γεώρμας, Μεταίχμιο, Αθήνα 2001, σ. 33-34.

4. Η οικουμενικότητα της Ορθοδοξίας και η παγκοσμιοποίηση 4/α Η αμφιλεγόμενη παγκοσμιοποίηση βρίσκεται σε εξέλιξη και δεν αναστέλλεται Η παγκοσμιοποίηση είναι πλέον μια διαδικασία σε εξέλιξη και καμιά δύναμη δε φαίνεται ότι μπορεί να την αναστείλει. Ανοίγει για την ανθρωπότητα υπέροχες δυνατότητες και απροσδόκητες προοπτικές. Αλλά και συνεπιφέρει αλυσιδωτές αναταραχές και ανακατατάξεις. Ανεξάρτητα όμως από τις θετικές ή αρνητικές επιπτώσεις, αυτή συντελείται χωρίς να την εμποδίζουν τυχόν αναστεναγμοί ή εξορκισμοί των μη οικονομολόγων. Από διάφορες πλευρές ακούγονται διαμαρτυρίες ότι η παγκοσμιοποίηση κινείται προς κατευθύνσεις που δεν εξασφαλίζουν τις βασικές ανθρώπινες αξίες, τη δικαιοσύνη, τον σεβασμό της ταυτότητος των ανθρώπων, την πολυμορφία των ανθρώπινων πολιτισμών. Ότι η νέα παγκόσμια τάξη, που διευθύνεται από τις πολυεθνικές, είναι εργαλείο πιέσεων για νέες μορφές αποικιοκρατίας.

Ο πιστός δεν αιφνιδιάζεται από αυτό το φαινόμενο. Η παγκοσμιότητα και οικουμενικότητα αποτελούν βασικό στοιχείο της πίστεως και της προσδοκίας του. Είναι πεπεισμένος ότι το γνήσιο θρησκευτικό βίωμα έχει τη δύναμη να συμβάλει αποφασιστικά σε δημιουργικές επεμβάσεις, βασιζόμενο στις αιώνιες αρχές σεβασμού του κάθε ανθρώπινου προσώπου, της ελευθερίας, της ειρήνης, της δικαιοσύνης και αλληλεγγύης. Να προσφέρει νόημα στη ζωή του ανθρώπου και υπέρβαση της αγωνίας του θανάτου. Η οικουμενικότητα είναι μέσα στο αίμα των ορθοδόξων [ . ] . Στη θέση μιας παγκοσμιοποιήσεως που μετατρέπει λαούς και ανθρώπους σε πολτό χρήσιμο για τους οικονομικούς σκοπούς μιας ανώνυμης ολιγαρχίας, το ορθόδοξο βίωμα και όραμα προτείνει και καλεί σε προσπάθεια για κοινωνία αγάπης. Το αυθεντικά χριστιανικό είναι: Να πιστεύει κανείς εκεί όπου όλα φαίνονται χωρίς ελπίδα, διότι στηρίζεται στη βεβαιότητα ότι τελικά κάποιος Άλλος ρυθμίζει την εξέλιξη του σύμπαντος [...]. Να ζει με τη βεβαιότητα ότι η παγκόσμια κοινωνία αγάπης ελευθέρων προσώπων είναι ιδανικό για το οποίο αξίζει να αγωνίζεται. Να δρα δημιουργικά στο τοπικό με προοπτική το παγκόσμιο, να ανταποκρίνεται υπεύθυνα στο συγκεκριμένο χρέος με προσανατολισμό και σκοπό ζωής το 'Απειρο - τον Θεό της Αγάπης. Αναστάσιος, Αρχιεπίσκοπος Τιράνων και πάσης Αλβανίας, Παγκοσμιότητα και Ορθοδοξία, 4/β Για την Ορθοδοξία ζητούμενο είναι η μια παγκοσμιοποιημένη κοινωνία αγάπης

Ακρίτας, Αθήνα 2004, σ. 267-268.

Βιβλιογραφία: α) ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ., E.M.BURNS., εκδόσεις ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ 2006 β) ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΥ, Κων. Καλλίμαχος (Εκδόσεις Πάργα – 2002,2003, 2004, 2005) και γ) ΙΣΤΟΡΙΑ ΝΕΟΤΕΡΗ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ., Κ. Καλλίμαχος., ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ 2009

kallimachos@cytanet.com.cy πρωτεϊκός -ή -ό: για να χαρακτηρίσουμε κπ. ή κτ. που αλλάζει συνεχώς μορφές, όπως ο μυθολογικός Πρωτέας: H πολύμορφη, πρωτεϊκή φύση του ανθρώπου. πρωτεϊκά EΠIPP. 

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

329

Τα προβλήματα της παγκοσμιοποίησης και η αναγκαιότητα του εθελοντισμού

3-Β. Θετικές & αρνητικές όψεις της παγκοσμιοποίησης και πώς θα αρθούν τα αδιέξοδά της – Δεκασέλιδο κείμενο Του Κων/νου Καλλίμαχου – Διασκευή του κειμένου 5-Α.1 (σελ. 710-721)., Σεπτέμβριος του 2010 ΘΕΜΑ: Να συζητήσετε σε άρθρο σας τις επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης σε ποικίλους τομείς της ζωής. Με ποιους τρόπους θα μπορούσε ο άνθρωπος να αντιμετωπίσει τις αρνητικές συνέπειες του φαινομένου αυτού;

Εισαγωγή στο αμφιλεγόμενο φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης Κατά τις τελευταίες δεκαετίες ο κόσμος συγκλονίστηκε από τη ραγδαία τεχνολογική πρόοδο και τα πρωτόγνωρα θαύματα της παγκοσμιοποιημένης προόδου. Κι ενώ όλα έδειχναν πως η ευτυχία τού ανθρώπου δεν είναι στόχος ανέφικτος, τελικά τα πράγματα δεν κύλησαν όπως τα περιμέναμε. Ο σύγχρονος άνθρωπος παραμένει, εν πολλοίς σε μεγάλο βαθμό, δυστυχής ενώ ο παγκοσμιοποιημένος πολιτισμός μας εγκαλείται κατηγορείται για την οικολογική καταστροφή, την ενεργειακή κρίση και την ηθική μας εξαχρείωση. Εν πάση περιπτώσει, όπως θα αποδείξουμε παρακάτω, η παγκοσμιοποίηση αποδείχτηκε άγγελος και διάβολος συνάμα. Πάντως, οι ευθύνες βαραίνουν αποκλειστικά εμάς. Ως εκ τούτου οφείλουμε να αναλάβουμε τις ευθύνες μας.

Α. Τα ευεργετήματα τής παγκοσμιοποιημένης προόδου Τα επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα, αναντίρρητα, συμβάλλουν στην παγκοσμιοποίηση τόσο τού πνευματικού όσο και τού ηθικού μας πολιτισμού. Ο άνθρωπος, μέσω τής ηλεκτρονικής τεχνολογίας και των συναφών εφαρμογών της στην παραγωγή, την οικονομία και την κοινωνία, και καθοδηγούμενος και από την επιστήμη, μπορεί σήμερα να οργανώσει αποτελεσματικά τη γνώση, να διευρύνει τούς πνευματικούς του ορίζοντες, να απαλλαγεί από προλήψεις, δεισιδαιμονίες και αναχρονιστικές αντιλήψεις και να δώσει έμφαση στην ορθολογική σκέψη του και την αμφισβήτηση παρωχημένων νοοτροπιών και αγκυλωμένων ιδεολογιών. Επιπλέον, παράλληλα με τον πνευματικό του πολιτισμό, δύναται μπορεί να αναπτύξει περαιτέρω και τον ηθικό: η διάδοση τής γνώσης, με την αρωγή των τεχνολογικών μέσων (Πληροφορική, Διαδίκτυο, ΜΜΕ), προσφέρεται για την καλλιέργεια της αγάπης και τη μεταλαμπάδευση ουμανιστικών (ανθρωπιστικών) αξιών και όλων εκείνων τών πνευματικών εφοδίων και αρετών που εγγυώνται μια κοινωνία με ειρήνη, αλληλεγγύη και δικαιοσύνη. Α.1α

Παγκοσμιοποίηση του πνευματικού και του ηθικού μας πολιτισμού

Πρωτεργάτες, ασφαλώς, της ηθικής και μορφωτικής ανέλιξης του κόσμου είναι οι ανθρωπιστικές επιστήμες, δηλαδή, αυτές που μελετούν τον άνθρωπο και τα προϊόντα του ανθρωπίνου πνεύματος, καθώς έχουν ως στόχο τους το διαρκή εξανθρωπισμό μας. Η ψυχολογία, η κοινωνιολογία, η κοινωνική ανθρωπολογία και η φιλοσοφία, λόγου χάρη, συχνά αποκαλύπτουν το μεγαλείο του ανθρωπίνου λόγου, όπως και τα δεινά που παράγει ο ανορθολογισμός στις κοινωνικές υποθέσεις (πχ ξενοφοβία και ρατσισμός). Μας διαφωτίζουν σε πλείστα όσα ζητήματα, πολιτικά, κοινωνικά, ιδεολογικά, οικονομικά, νομικά και διεθνών σχέσεων ενώ, παράλληλα, φιλοδοξούν να δώσουν απαντήσεις σε πολλά βασανιστικά διλήμματα του σύγχρονου ανθρώπου, ηθικά και Α.1β Οι επιστήμονες είναι πρωτεργάτες τής, ανά το παγκόσμιο, ηθικής μας βελτίωσης

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

330

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

υπαρξιακά –όπως πχ το εάν αξίζει να αυξάνουμε συνεχώς την παραγωγή καταναλωτικών αγαθών σε βάρος της ποιότητας της ζωής μας και του περιβάλλοντος. Υπ΄ αυτήν την έννοια η υψηλή υπόληψη της επιστήμης δεν εξαντλείται μόνο στην καθημερινή ζωή και στα λαϊκά μέσα ενημέρωσης. Είναι φανερή στον εκπαιδευτικό και ακαδημαϊκό κόσμο και σε όλους τους κλάδους της «βιομηχανίας γνώσεων». Πολλές περιοχές αντίστοιχων μελετών θεωρούνται, από τους λειτουργούς των, δικαίως, ως επιστήμες, υπονοώντας ότι οι μέθοδοι που χρησιμοποιούν είναι τόσο γόνιμες και στέρεα θεμελιωμένες όσο είναι και σε μια παραδοσιακή επιστήμη όπως η φυσική. Γι΄ αυτό, άλλωστε, τόσο οι πολιτικές όσο και οι κοινωνικές επιστήμες βρίσκονται σήμερα παντού. Α.2 Παγκοσμιοποίηση της ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ μέσω των νέων τεχνολογιών Ειδικότερα, στον τομέα της εκπαίδευσης, χάρη στην πληροφορική, σε ολόκληρο τον κόσμο καθημερινά πολλαπλασιάζονται οι δυνατότητες και ευκαιρίες για μάθηση. Μέσω της ταυτόχρονης χρήσης λόγου, ήχου και εικόνας, οι ψηφιακές επινοήσεις καθιστούν ποιοτικότερη και αποτελεσματικότερη τη διδασκαλία, επειδή «μεταφέρουν» το παιδαγωγικό λειτούργημα σε ένα ελκυστικό περιβάλλον που προκαλεί το ενδιαφέρον και την αυτενέργεια του μαθητή (ο οποίος ως γνωστόν θέλγεται από τη χρήση του ηλεκτρονικού υπολογιστή). Εδώ ο μαθητής «μαθαίνει πώς να μαθαίνει» με καθοδηγητή και εμπνευστή το δάσκαλο, εφόσον ο τελευταίος είναι εξοικειωμένος με τις νέες μεθόδους διδασκαλίας. Αυτές, βασιζόμενες στη διασύνδεση με γνωστικές πηγές που προέρχονται από κάθε σημείο τού πλανήτη, εξασφαλίζουν το πλεονέκτημα της ταχύτερης και ευκολότερης πρόσβασης στη γνώση. Για το σκοπό αυτό έχουν στη διάθεσή τους επαναστατικά εργαλεία απίστευτης εμβέλειας, ταχύτητας, ποικιλίας και εύρους, όπως λόγου χάρη τα ηλεκτρονικά αρχεία, οι ψηφιακές βιβλιοθήκες, οι ιστοσελίδες και οι «μηχανές» αναζήτησης. Εάν, μάλιστα, τα κράτη προνοήσουν ώστε όλοι οι μη προνομιούχοι μαθητές να έχουν δωρεάν πρόσβαση στην ηλεκτρονική τεχνογνωσία, τεχνολογία και το Διαδίκτυο, δηλαδή ίσες ευκαιρίες, τότε είναι βέβαιο ότι θα περιοριστούν δραστικά οι ανισότητες στην εκπαίδευση και στον κόσμο γενικότερα.

Κάτι άλλο, που είναι αξιοσημείωτο και δείχνει την ευεργετική επίδραση της παγκοσμιοποίησης σχετίζεται με την καθιέρωση και εξάπλωση φιλελεύθερων πολιτικών θεσμών, σε εθνικό και σε διεθνές επίπεδο. Σήμερα, υπάρχουν δεκάδες Κράτη Δικαίου σε ολόκληρη την οικουμένη, τα οποία συνδυάζουν την ενίσχυση των δημοκρατικών θεσμών με το σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα. Παράλληλα, σε οικουμενικό επίπεδο, η διάχυση της επιστημονικής προόδου διευκόλυνε την επίτευξη αξιόλογων πολιτικών θεσμών παγκοσμίου εμβέλειας και κύρους. Τέτοιοι θεσμοί είναι τα Ηνωμένα Έθνη, η Οικουμενική Διακήρυξη Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το Διεθνές Δίκαιο και το Δικαστήριο της Χάγης, η Ευρωπαϊκή Ένωση, η UΝESCO (United Nations Educational Scientific and Cultural Organization) και οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) όπως οι Γιατροί Δίχως Σύνορα, η Διεθνής Αμνηστία, η Greenpeace και φυσικά ο Διεθνής Ερυθρός Σταυρός. Πρόκειται τόσο για διακυβερνητικούς όσο και μη κυβερνητικούς οργανισμούς, που έχουν επωμισθεί την ευθύνη να αγωνίζονται για τον περαιτέρω εξανθρωπισμό του κόσμου, την εξάπλωση των δημοκρατικών θεσμών, την προστασία του περιβάλλοντος, τον αφοπλισμό, την πρόοδο, την ειρήνη και την ασφάλεια των λαών. Α.3 Παγκοσμιοποίηση των φιλελεύθερων πολιτικών θεσμών

Α.4 Διάχυτης της ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΖΩΗΣ σε όλον τον κόσμο Αναμφίλεκτα, η παγκοσμιοποίηση της προόδου μάς έχει απαλλάξει, σε μεγάλο βαθμό, από τη φτώχεια, την πείνα, την εξαθλίωση, τον αναλφαβητισμό και τη δυστυχία. Η ενεργός παρουσία της στην ζωή μας, μας εξασφαλίζει διαρκώς ευφυείς και πρακτικές λύσεις στα ζητήματα της πολεοδομίας και των συγκοινωνιών. Επιπλέον, μεταφράζεται σε πλούτο, ανέσεις, ευδαιμονία, εκλεπτυσμένη κουλτούρα και πολύτιμα κοινωνικά αγαθά (δωρεάν παιδεία, δημόσια υγεία και κοινωνική δικαιοσύνη, δηλαδή, βοήθεια προς τους αναξιοπαθούντες όπως πχ τα άτομα με ειδικές ανάγκες/ΑμΕΑ). Εγγυάται, ακόμη, και τις προϋποθέσεις για την εξεύρεση ελεύθερου χρόνου, μιας και μειώνεται συνεχώς η ανάγκη για πολύωρη και κοπιαστική, χειρωνακτική εργασία. Ιδίως στις προηγμένες χώρες οι

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

331

εργαζόμενοι διαθέτουν αξιοπρεπή ζωή με διαλείμματα ξεκούρασης και ψυχαγωγίας, ενώ θεσμοί όπως το σχολείο, το πανεπιστήμιο, οι βιβλιοθήκες και τα ερευνητικά κέντρα συμβάλλουν στην προαγωγή των Τεχνών, των Γραμμάτων και των επιστημών. Εκεί, δε, που η παγκοσμοποιημένη επιστήμη κάνει θαύματα, είναι στον τομέα τής υγείας. Με τη συνδρομή της αυξήθηκε ο μέσος όρος ζωής, εξοβελίστηκε ο κίνδυνος θανάτου από ανίατες και λοιμώδεις ασθένειες και συνεχίζονται εντατικά οι έρευνες για την ανεύρεση νέων φαρμάκων και εμβολίων, ώστε να αντιμετωπιστούν με επιτυχία και άλλες μάστιγες όπως το «έιτζ» και ο καρκίνος. Χάρη στην αρωγή της, επιδημίες και πανδημίες, που κάποτε ταλάνιζαν βασάνιζαν την ανθρωπότητα, δεν υφίστανται πια στις αναπτυγμένες χώρες. Η διεπιστημονική συνεργασία ιατρικής, βιολογίας, φαρμακολογίας και πληροφορικής υπόσχεται θαύματα στον άνθρωπο του εικοστού πρώτου αιώνα: τεχνητά μέλη και όργανα θα ανταγωνίζονται τα φυσικά, επεμβάσεις στον εγκέφαλο (με τη χρήση μικρο-τεχνολογίας) θα θεραπεύουν χρόνιες νευρολογικές και εκφυλιστικές ασθένειες (πάρκινσον, σχιζοφρένεια, επιληψία κλπ), ενώ επαναστατικές διαγνωστικές μέθοδοι (τηλε-ιατρική και εξετάσεις DNA) θα εξασφαλίσουν και στους πλέον απομακρυσμένους ασθενείς αξιόπιστες, γρήγορες και φτηνές ιατρικές εξετάσεις. Α.5 Τεχνολογικά επιτεύγματα και ΥΓΕΙΑ

Ειδικότερα, με την τηλεϊατρική, τον συνδυασμό δηλαδή πληροφορικής, τηλεπικοινωνιών και ιατρικής, είναι δυνατή η εξ αποστάσεως υποστήριξη ασθενών πέρα από γεωγραφικούς και άλλου είδους περιορισμούς. Επιπλέον, οι νέες τεχνολογίες μπορούν να εξοικονομήσουν πολύτιμο χρόνο στα επείγοντα περιστατικά (τηλεϊατρική σε ασθενοφόρα), κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε έγκαιρη και άμεση διάγνωση και θεραπευτική αντιμετώπιση των δυνητικά θανατηφόρων συμβάντων (π.χ. έμφραγμα μυοκαρδίου). Η κατ' οίκον νοσηλεία και η τηλεπαρακολούθηση ασθενών με χρόνια νοσήματα και πολλαπλές επανεισαγωγές, αναμένεται να περιορίσουν δραστικά το κόστος, με παράλληλη βελτίωση στην προσβασιμότητα στις υπηρεσίες υγείας και στην ποιότητα ζωής των ασθενών αυτών. Προβλέπεται, λοιπόν, σημαντική η συνεισφορά της τεχνολογίας στη μετεξέλιξη των υπηρεσιών υγείας. Α.6 Παγκοσμιοποίηση και ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σε όλες τις χώρες του κόσμου αυξάνονται οι θέσεις εργασίας, καθώς δημιουργούνται νέα επαγγέλματα, τα σχετικά, φερ΄ ειπείν, με υπολογιστές, δημόσιες σχέσεις και επικοινωνία, ιατρική, φαρμακευτική και διατροφολογία, την προστασία του περιβάλλοντος κοκ. Επιπλέον, συνεχώς πολλαπλασιάζεται η μαζική παραγωγή βιομηχανικών, αγροτικών και κτηνοτροφικών προϊόντων και η ποιοτική τους αναβάθμιση, κάτι που δημιουργεί προϋποθέσεις για την τόνωση του εμπορίου και επομένως την ανανέωση των επιχειρήσεων και τη βελτίωση της παραγωγικότητάς και της οργάνωσής των σε όλους τους τομείς της παραγωγής: τόσο στον πρωτογενή (γεωργία και κτηνοτροφία) και το δευτερογενή (μεταποίηση), όσο και στο τριτογενή τομέα παραγωγής, δηλαδή στις υπηρεσίες (εμπόριο, μεταφορές, τράπεζες, χρηματιστήριο). Τέλος, το ηλεκτρονικό/πλαστικό χρήμα και οι αγορές υπηρεσιών και εμπορευμάτων μέσω ηλεκτρονικών υπολογιστών, προσφέρουν μοναδικές ευκαιρίες στους καταναλωτές (μειωμένες τιμές σε εισιτήρια και οικοσκευές) και στους παραγωγούς (αυξημένες πωλήσεις λόγω χαμηλού κόστους, ελλείψει διαμεσολαβητών). Αναμφίβολα, λοιπόν, η επιστημονική πρόοδος εγγυάται την ποιότητα ζωής, αφού συμβάλλει στην οικονομική μεγέθυνση και τη συνακόλουθη ευημερία. Α.7 Παγκοσμιοποίηση και οικουμενικά οράματα Στις μέρες μας, οι παγκόσμιες εξελίξεις ενθαρρύνουν τη συστηματική και δημιουργική επικοινωνία μεταξύ των ανά τον κόσμο ευσυνείδητων πολιτών και των διακεκριμένων ερευνητών. Η ανταλλαγή της τεχνογνωσίας, η συνεργασία τους στο χώρο της έρευνας σε διάφορους κλάδους (ιατρική, χημεία, πληροφορική, τηλεματική, ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες) φέρνουν την ανθρωπότητα πιο κοντά στη λύση των προβλημάτων. Τα ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης και επικοινωνίας πληροφορούν, διασκεδάζουν και δημιουργούν διαύλους αλληλεγγύης, διαπολιτισμικής κουλτούρας και συναντίληψης μεταξύ αλλοεθνών και αλλοθρήσκων, κάτι που είναι εκ των ων ουκ άνευ (πάρα

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

332

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

πολύ σημαντικό) για το σημερινό πολυπολιτισμικό κόσμος μας, αν θέλει στ΄ αλήθεια να οικοδομήσει το όραμα της παγκόσμιας ειρήνης. Παράλληλα, καθιστούν υλοποιήσιμο τον κοινό στόχο της προαγωγής της γνώσης, της παγκόσμιας ευημερίας κι ενός ευοίωνου μέλλοντος με «πράσινη τεχνολογία» η οποία υπόσχεται την αναγέννηση του περιβάλλοντος, μέσω της ανακύκλωσης (ανακύκλησης) και των νέων, εναλλακτικών και ήπιων πηγών ενέργειας, σαν την αιολική, την ηλιακή και τη θερμική υδροηλεκτρική ενέργεια. Α.8 Σύγχρονος κόσμος και ΑΝΘΡΩΠΟΓΝΩΣΙΑ Τέλος, αξίζει να αναφερθούμε και στον ηθοπλαστικό και ανθρωπογνωστικό ρόλο του σύγχρονου παγκοσμιοποιημένου πολιτισμού ο οποίος, εκτός του ότι αγωνίζεται να μας απαλλάξει από την κακοδαιμονία των ανορθολογισμών μας, φαίνεται πως μας κατέστησε και πιο σοφούς. Δεν εννοώ ότι γίναμε σοφότεροι ένεκα (εξαιτίας) της πολυμάθειάς του, αλλά διότι μας βοήθησε να αντιληφθούμε πως οι ανθρώπινες δυνατότητες είναι τελικά περιορισμένες (και τα ελαττώματα μας, κάποτε θανάσιμα). Οι επιστημονικές έρευνες μάς διαβεβαιώνουν ότι ο ανθρώπινος νους, όσο και αν προσπαθήσει, δεν θα μπορέσει ποτέ να συλλάβει επαρκώς το μυστήριο τής Δημιουργίας. Εάν αυτό το χωνέψουμε, ίσως αχθούμε οδηγηθούμε στην ηθική μας ωρίμανση. Ενδέχεται, δηλαδή, να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν έχει νόημα η απεριόριστη και άνευ ηθικών περιορισμών προσκόλλησή μας στην τεχνολογία και πως είμαστε πλάσματα αδύναμα και ανήμπορα μπροστά στη σοφία της φύσης, οπότε και θα πρέπει να τής συμπεριφερόμαστε με σεβασμό και σωφροσύνη.

Β. Οι παρενέργειες των παγκοσμιοποιημένων εξελίξεων Β.

Αναπόφευκτες

οι

παρενέργειες

της

παγκοσμιοποίησης

Οι

«παράπλευροι

κίνδυνοι»

της

παγκοσμιοποίησης είναι το κατ' εξοχήν δείγμα της ασυγκράτητης κοινωνικής δυναμικής. Γεννώντας νέα πρότυπα συμπεριφορών και κατ' επέκτασιν και νέες μορφές παραβατικότητας, όλες οι κοινωνικές, επιστημονικές, τεχνολογικές και οικονομικές επαναστάσεις δημιουργούν απρόβλεπτα προβλήματα κοινωνικής «προσαρμογής». Όσο δε πιο γοργές, γενικευμένες και αναπάντεχες είναι οι παγκόσμιες εξελίξεις τόσο και λιγότερο προφανείς είναι οι κοινωνικές «λύσεις» οι οποίες θα δοθούν στα πρωτόγνωρα κανονιστικά ζητήματα που εκ των πραγμάτων τίθενται. 1) Η επανάσταση στις παραγωγικές διαδικασίες συνεπέφερε, ανάμεσα στα άλλα, το οικουμενικό και άλυτο ακόμη πρόβλημα των επιπτώσεών τους στο περιβάλλον, 2) η επανάσταση στις μεταφορές οδήγησε στην ανάγκη αυστηρής ρύθμισης των συγκοινωνιών και των συνεπειών της ταχύτητας, 3) η επανάσταση στη μοριακή βιολογία και στη βιοτεχνολογία ήγειρε το τεράστιο ζήτημα του δημοκρατικού ελέγχου και των ηθικών ορίων του επιστημονικού πειραματισμού. Ως εκ τούτου, δεν πρέπει να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι αρκετοί σοβαροί διανοητές θέτουν την παγκοσμιοποιημένη πρόοδο στο εδώλιο του κατηγορουμένου. Πρώτα-πρώτα, η ανεξέλεγκτη παγκοσμιοποίηση παραβιάζει διακηρυγμένες αρχές, αξίες και ηθικούς νόμους, αφού υποδαυλίζει την απανθρωπιά, την μοναξιά και την αλλοτρίωση. Εξαιτίας της ο άνθρωπος αποξενώθηκε από τις ηθικές του αρετές, τον συνάνθρωπό του και την ικανότητά να σκέφτεται νηφάλια, να αγαπά τον πλησίον του, να επικοινωνεί καλόπιστα μαζί του και γι΄ αυτό δεν διστάζει να εγκληματήσει, να γίνει παίγνιο των ενστίκτων του, θλιβερό άτομο χωρίς προσωπικότητα και αυτογνωσία. Ο παγκοσμιοποιημένος μονοδιάστατος και τεχνοκρατούμενος άνθρωπος, ακόμη, προσκολλάται στην ειδίκευση η οποία τον ωθεί στην πνευματική του μονομέρεια, δηλαδή στο να ξέρει «τα πάντα για το τίποτα και τίποτε για τον κόσμο». Β.1 Η ανεξέλεγκτη παγκοσμιοποίηση υποσκάπτει τον ηθικό πολιτισμό

Ως εκ τούτου, υπονομεύεται ο αγώνας του ατόμου για σφαιρική καλλιέργεια και εντείνεται η τάση εξάρτησής του από τα τεχνολογικά επιτεύγματα. Εύκολα, λοιπόν, μπορεί να ξεγελαστεί από τη διαφήμιση και τις διάφορες τηλεοπτικές σάχλες οι οποίες τον εξαθλιώνουν πνευματικά και τον καθιστούν «πρόθυμο» θύμα του υπερ-καταναλωτισμού, της προπαγάνδας και του φανατισμού. Υπό αυτές τις συνθήκες, η παγκοσμιοποίηση καθίσταται (γίνεται, είναι) αυτοσκοπός (και ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

333

πηγή δεινών) για τον άνθρωπο και όχι μέσον για τη βελτίωση τής ζωής και της ηθικής του ποιότητας. Β.2 Η παγκοσμιοποίηση της αυθαιρεσίας των ΜΜΕ Τα σύγχρονα μέσα ενημέρωσης, εκμεταλλευόμενα τις νέες τεχνολογίες, απέκτησαν τρομακτική οικονομική, πολιτική και πολιτισμική ισχύ: ανεβοκατεβάζουν κυβερνήσεις, προπαγανδίζουν επιθετικά δόγματα και πρωταγωνιστούν στην προβολή καταναλωτικών προτύπων, ανομικών κοινωνικών συμπεριφορών και στην παραγωγή ιδεολογιών, αντιλήψεων και γενικότερα νοοτροπιών που, κάποτε, κάθε άλλο παρά φιλάνθρωπες είναι. Η σύγχρονη κοινωνία τής ακαριαίας επικοινωνίας και της συνακόλουθης «εικονικής» πραγματικότητας την ίδια ώρα που προάγει τον πολυπολιτισμό, ενθαρρύνει και το ηλεκτρονικό έγκλημα (παιδοφιλία και οικονομικές απάτες) όπως και την πολιτική μας απάθεια.

Θύματά τους είναι, κυρίως, τα πλατιά λαϊκά στρώματα κάθε ηλικίας, ιδίως εκείνα που δεν ευτύχησαν να λάβουν μορφωτικά αντισώματα ώστε να θωρακιστούν απέναντι στον αλλοπρόσαλλο και επικίνδυνο καταιγισμό πληροφοριών και ερεθισμάτων πάσης φύσεως. Πρόκειται για άτομα τα οποία αποκλείστηκαν από μαθησιακές ευκαιρίες και γνωστικά εφόδια, με αποτέλεσμα να μην αποκτήσουν ωριμότητα, κριτική σκέψη και ανθρωπιστική ευαισθησία. Οπότε υπολείπονται τόσο σε δεξιότητες και προοπτικές για επαγγελματική και κοινωνική καταξίωση, όσο και σε διάθεση να αμφισβητήσουν τα κακώς κείμενα (που τους προβάλλουν τα κατευθυνόμενα ΜΜΕ) και να οραματιστούν ένα κόσμο δίχως ανισότητες, απανθρωπιά, έγκλημα κι εκμετάλλευση. Β.3 Επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης στην απασχόληση – Ανεργία και αλλοτρίωση

Η παγκοσμιοποίηση,

δυστυχώς οξύνει τις κοινωνικές ανισότητες. Τα εξελιγμένα και προηγμένα μηχανήματα, που είναι γεννήτριες κέρδους για τους «κατέχοντες», αντικαθιστούν, με τον καιρό, όλο και περισσότερα εργατικά χέρια με αποτέλεσμα πολλοί άνθρωποι που δεν έχουν την κατάλληλη εξειδίκευση να ωθούνται στην ανεργία. Δεν είναι παράξενο, λοιπόν, που σήμερα αρκετοί πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι, σε αντίθεση με πάμπολλους φτωχούς που γίνονται φτωχότεροι. Το ίδιο ισχύει και για τα κράτη. Ειδικότερα, η κατάργηση ορισμένων επαγγελμάτων, εξαιτίας της εκβιομηχάνισης, αποτελεί ένα πρόσθετο πρόβλημα, καθώς η αντικατάσταση του ανθρώπινου παράγοντα με τη μηχανή οδήγησε στην αύξηση των δεικτών ανεργίας. Παράλληλα, ο αυτοματισμός στο χώρο εργασίας υποβάθμισε το ρόλο της ανθρώπινης δραστηριότητας. Η τυποποίηση των κινήσεων μπροστά σε ένα μηχάνημα, η επανάληψη του πατήματος των πλήκτρων μπροστά στην οθόνη του Η/Υ αύξησαν την παθητικότητα του εργαζόμενου στερώντας του την ικανοποίηση από την προσωπική δημιουργία. Τέλος, στον ασφυκτικό χώρο εργασίας δεν υπάρχουν πολλά περιθώρια ανθρώπινης επικοινωνίας και συνεργασίας του εργαζόμενου με άλλους συναδέλφους, γεγονός που θα αναζωογονούσε τις πνευματικές του δυνάμεις, θα ενδυνάμωνε τις επαγγελματικές σχέσεις, θα ελάττωνε τη μίζερη διάθεσή του που δημιουργείται από τις τυποποιημένες γραφειοκρατικές απαιτήσεις της εργασίας του, που την νιώθει πια ως δουλεία. [Πηγή: www.arnos.gr – Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος] Β.3α Αντιφάσεις της παγκοσμιοποιημένης οικονομικής κρίσης Δυστυχώς, οι αρχικές αισιόδοξες προβλέψεις για την κατάργηση των φραγμών ή των περιοριστικών ρυθμίσεων στην παγκόσμια διακίνηση προϊόντων, κεφαλαίων ή υπηρεσιών (δηλαδή για την * «παγκοσμιοποίηση» ) δεν έχουν επαληθευτεί. Βέβαια, η πρόοδος των συγκοινωνιακών και επικοινωνιακών μέσων έχει συμβάλει καθοριστικά στην εξέλιξη αυτή και όλοι μας βιώνουμε πλέον ** έναν πολιτισμικό συγκρητισμό . Παρά ταύτα, δυσβάστακτες είναι ορισμένες από τις *

Τι είναι η παγκοσμιοποίηση; Ως εισαγωγή, δες το κείμενο στη σελίδα 326

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

334

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

επιπτώσεις του φαινομένου της οικονομικής παγκοσμιοποίησης, το οποίο, ως γνωστόν, γιγαντώθηκε εξαιτίας των εφαρμογών της επιστήμης στις επικοινωνίες και την οικονομία. Σήμερα, πολίτες και εργαζόμενοι αρχίζουν να δυσφορούν ή και να εξεγείρονται, νιώθοντας «στο πετσί τους» μια πρωτοφανή παγκόσμια οικονομική κρίση (που ξεκίνησε από την προβληματική αμερικανική αγορά ακινήτων) και η οποία απειλεί όχι μόνο τις αναπτυσσόμενες χώρες, αλλά και τις εύρωστες. Παράλληλα, το ανεξέλεγκτο μεταναστευτικό ρεύμα οξύνει την ξενοφοβία, ο κοινωνικός πλούτος περιέρχεται σταδιακά στα χέρια ολίγων και πανίσχυρων χρηματοπιστωτικών οργανισμών, ενώ οι δραστικές περικοπές σε μισθούς, συντάξεις και κονδύλια για παιδεία και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, ορθώνονται ως απειλή για μέλλον του κοινωνικού κράτους. Β.3β Ζήσαμε την πλημμυρίδα της παγκοσμιοποίησης και τώρα ζούμε την άμπωτη Ας έχουμε συνείδηση ότι η παγκόσμια κρίση που έπληξε, όχι μόνο την Ελλάδα, αλλά και την Ευρώπη, βρίσκεται σε μια πορεία χωρίς επιστροφή στην προηγούμενη κατάσταση. Η Ελλάδα, ασφαλώς, είναι μια από τις πρώτες χώρες που υπέκυψαν στην μεγάλη οικονομική κρίση που ήρθε μετά από είκοσι χρόνια παγκοσμιοποίησης. Ζήσαμε την πλημμυρίδα της, ζούμε την άμπωτη. Βιώσαμε την ευημερία, τώρα εισήλθαμε στη λιτότητα. Στην πλημμυρίδα η Δύση είδε την επέκταση των αγορών της, τώρα βλέπει την Ανατολή και τις αναδυόμενες χώρες να αναδεικνύονται δεινοί ανταγωνιστές στις δικές της αγορές. Στην πλημμυρίδα είδαμε τη μεγάλη επανάσταση της πληροφορίας. Τώρα αντιλαμβανόμαστε ότι παράγει πλούτο αλλά όχι απασχόληση. Τα μεγάλα δημογραφικά πλεονάσματα του πλανήτη δεν βρίσκουν τρόπο να εισέλθουν στην παραγωγή, και όταν μικρό σχετικά τους μέρος μετακινείται μέσα από τα κανάλια της παράνομης μετανάστευσης αποδεικνύεται μεγάλο πρόβλημα (όπως συμβαίνει στην Ελλάδα). Η ευημερία στηρίχτηκε στο δανεισμό και στη μεγέθυνση του χρηματοπιστωτικού συστήματος, και τα δυο έγιναν βρόγχος (παγίδα) σήμερα. Οι συνθήκες ανταγωνισμού κατέληξαν σε κοινωνικό dumping (σε μείωση των δαπανών για την υγεία, την παιδεία κοκ) και το αποτέλεσμα είναι η καθημερινή κατεδάφιση του ευρωπαϊκού μεταπολεμικού κοινωνικού συμβολαίου. [Διασκευασμένες πληροφορίες από άρθρο του ιστορικού Αντώνη Λιάκου]

Όλες οι κρίσεις χρέους και οι συνακόλουθες ρυθμίσεις στην Ευρώπη, δείχνουν τα ασφυκτικά στενά περιθώρια της οικονομίας της. Έχει πληθυσμό γερασμένο, εξαρτημένο από συντάξεις και περίθαλψη. Οι αμοιβές εργασίας, οι κοινωνικές κατακτήσεις και το βιοτικό επίπεδο ζωής των Ευρωπαίων θα αναγκαστούν να χαμηλώσουν δραματικά προκειμένου να συναντηθούν με το βιοτικό επίπεδο των ηλικιακά νεότερων πληθυσμών των αναδυομένων οικονομιών, όπου δεν υπάρχει δημοκρατία, κοινωνικό κράτος και το ελάχιστο όριο της διαβίωσης είναι πολύ χαμηλό. Αυτό είναι το μεγάλο κάδρο, μέσα στο οποίο πρέπει να τοποθετήσουμε το ελληνικό πρόβλημα με τα υπαρκτά, αναμφίβολα, διαρθρωτικά του προβλήματα. Δυστυχώς οι πολιτικές ηγεσίες έχουν πολύ στενή οπτική και λίγη αυτοπεποίθηση για να δουν ευρύτερα και με προοπτική χρόνου. Τελικά, οι παρενέργειες της οικονομικής παγκοσμιοποίησης βλάπτουν τώρα και τους προνομιούχους εμπνευστές της. Β.3γ Οι κρίσεις χρέους που προέκυψαν στην Ευρώπη, δείχνουν τα στενά περιθώρια της οικονομίας της

Β.4 Παγκοσμιοποίηση της οικολογικής καταστροφής – ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Ανατριχιαστικά καταστροφική είναι η επίδραση της προόδου στο περιβάλλον. Οι χημικές βιομηχανίες, τα πυρηνικά απόβλητα και η κατασπατάληση των φυσικών πόρων διατάραξαν την οικολογική ισορροπία ενώ ταυτόχρονα προδιαγράφουν ένα μέλλον εφιαλτικό για τις επερχόμενες γενεές. Αυτό αποδεικνύεται χωρίς πολλή φαντασία: το γνωστό «φαινόμενο του θερμοκηπίου», η τρύπα του όζοντος, η μείωση της βιοποικιλότητας, η εντεινόμενη λειψυδρία, τα ακραία καιρικά φαινόμενα και τόσες άλλες «ασθένειες» της φύσης, είναι δυστυχώς παρεπόμενα (συνέπειες) της άπληστης τεχνολογικής εξέλιξης, που υποσκάπτουν το μέλλον της μάνας/γης, άρα και της ανθρωπότητας. (Εκτός εάν υιοθετήσουμε την αειφόρο ανάπτυξη.) Μέσα σε λίγες δεκαετίες εξανεμίστηκε ό,τι αυτά που η φύση μπερδεύεται με τον Βάαλ: συγκρητισμός του λυκόφωτος (Γ. Σεφέρης) | (φιλοσ.) ο συνδυασμός σχετικά ομοιογενών στοιχείων διαφόρων φιλοσοφικών συστημάτων | (εθνολ.) συγκερασμός, συνδυασμός διαφορετικών ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

335

τεχνούργησε δημιούργησε με απέραντη υπομονή και ατελείωτο μόχθο. Δυστυχώς, ο τεχνολογικός μας πολιτισμός παρέλαβε ζωογόνο ατμόσφαιρα, πυκνά δάση, εύφορα εδάφη, πεντακάθαρες θάλασσες και αμύθητα αποθέματα ενέργειας. Και τι κληροδοτεί στις επερχόμενες γενεές; Σκουπίδια και αποκαΐδια! Διέπραξε, λοιπόν, ΥΒΡΗ σε βάρος της μητέρας φύσης και τώρα εισπράττουμε τα επίχειρα συνέπειες της εγκληματικής απρονοησίας και αγνωμοσύνης αχαριστία μας. Β.5α Ο παγκοσμιοποιημένος πολιτικός αμοραλισμός τών ανά τον κόσμο επιστημόνων

Σε όλα τα μήκη και πλάτη

της γης, η στράτευση της τεχνολογίας σε πολεμικούς σκοπούς δηλώνει το μη αγαθοεργό ρόλο της απανταχού επιστημονικής κοινότητας.

www.arnos.gr

Η κατασκευή πυραύλων και πυρηνικών όπλων

αποτελούν επιστημονικές κατακτήσεις για τις οποίες οι ειδικοί δεν πρέπει να περηφανεύονται. Δυστυχώς, ο πολεμικός εξοπλισμός, ως πηγή κέρδους για ένα κράτος, προϋποθέτει την υποταγή των επιστημόνων στον πολιτικό αμοραλισμό των ιθυνόντων (των εξουσιαστών). Καθημερινά, στο βωμό του χρήματος και των εθνικών συμφερόντων, η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα καταπατά κάθε ηθική αρχή, παρεκκλίνει από τα ανθρωπιστικά ιδανικά και μπορεί να κριθεί ως ο ηθικός αυτουργός σε μία ενδεχόμενη ολική καταστροφή του πλανήτη, στο βαθμό που

εφόσον

υπηρετεί τα εργοστάσια του ολέθρου, όπως πολύ εύστοχα αποκαλούνται οι βιομηχανίες όπλων. Αυτές οι μονάδες παραγωγής του θανάτου, ούτως η άλλως απειλούν τον πλανήτη μας, αφού αρκεί μια σπίθα (ακόμη και από διπλωματική παρεξήγηση) για να γίνει το παγκόσμιο ολοκαύτωμα. Εξαιτίας τους, διαρκώς συσσωρεύονται οπλικά συστήματα σε ολόκληρο τον κόσμο, καθιστώντας έτσι την ειρήνη επισφαλή (αβέβαιη). Απόδειξη ότι στις μέρες μας (σύμφωνα με εκτιμήσεις και στοιχεία τού ΟΗΕ) διεξάγονται γύρω στους σαράντα πολέμους. Κι εμείς εναποθέτουμε τις ελπίδες μας στους Διεθνείς Οργανισμούς που όλο και περισσότερο χάνουν το κύρος τους, αφού εξυπηρετούν τα συμφέροντα των ισχυρών. Αυτή είναι η πικρή αλήθεια μπροστά στην οποία ηθελημένα κλείνουμε τα μάτια για να μη δούμε τα «θεσπέσια» τερατουργήματα που μας κληροδοτεί η παράνοια της παγκοσμιοποιημένης αρπακτικότητάς μας. Β.5β

Οι πολεμικές βιομηχανίες ή εργοστάσια του ολέθρου απειλούν την παγκόσμια ειρήνη

Πρωταγωνιστές του δράματος είναι οι πλούσιες χώρες με τις υπερσύγχρονες πολεμικές βιομηχανίες, όπου κατασκευάζεται ακατάπαυστα ό,τι πιο «έξυπνο» και πιο «τέλειο» μπορεί να... εξολοθρεύσει την οικουμένη. Το χειρότερο δε, είναι ότι οι τεχνολογικά προηγμένες χώρες της Δύσης, έχουν μετατρέψει τα όπλα σε εμπόρευμα! Διάσημοι επιστήμονες και ερευνητές στην Αμερική, τη Γαλλία, τη Μεγάλη Βρετανία και τη Γερμανία εργάζονται πυρετωδώς προκειμένου να κατασκευάσουν το τάδε πολεμικό αεροπλάνο ή το δείνα άρμα μάχης, έχοντας ως… διαφημιστές και πράκτορες τους υπουργούς εξωτερικών, οι οποίοι συμπεριφέρονται απροκάλυπτα ως επίσημοι έμποροι όπλων, για λογαριασμό των κυβερνήσεών των. Η κατάσταση περιπλέκεται ακόμα περισσότερο αν σκεφτεί κανείς ότι πελάτες συνήθως είναι χώρες φτωχές και λαοί εξαθλιωμένοι. Β.5γ Για το κακό αυτό ευθύνονται εξ ολοκλήρου οι ισχυρές τεχνολογικά χώρες

Πολλά αδύναμα κράτη απειλούνται εξαιτίας της οικονομικής, πολιτικής, στρατιωτικής και πολιτιστικής ηγεμονίας των ισχυρών του κόσμου, οι οποίοι, μονοπωλώντας την πρόοδο, συχνά συμπεριφέρονται αυθαίρετα. Τυφλώνονται από τα συμφέροντά τους, ξεσπούν σε βάρος των αδύναμων της γης (πχ Παλαιστινίων, Ιρακινών και Λιβανέζων αμάχων) διαιωνίζουν την πολιτική τού «διαίρει και βασίλευε» (εμφύλιοι) και παγιδεύουν το μεγαλύτερο μέρος της πτωχής ανθρωπότητας (δηλαδή, τον Τρίτο Κόσμο) στον «φαύλο κύκλο τής υπανάπτυξης»: δεν τον βοηθούν να αναπτυχθεί οικονομικά, ως εκ τούτου δεν έχει χρήματα για σχολεία και έργα υποδομής, έτσι δεν μπορεί να αποκτήσει ειδικευμένο εργατικό και επιστημονικό δυναμικό που θα έφτιαχνε και θα συντηρούσε την απαιτούμενη υλικοτεχνική υποδομή, άρα, μονίμως θα στερείται πόρους και τεχνογνωσία, ανάπτυξη και ευημερία. Β.6 Η παγκοσμιοποίηση του δικαίου της πυγμής – ΔΙΕΘΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

Είναι τραγικό, αν το καλοσκεφτεί κανείς, σε ένα κόσμο που φαινομενικά διαθέτει τεράστιες επιστημονικές και τεχνολογικές Β.7 Παγκόσμια φτώχεια, κοινωνικός αποκλεισμός και τα παρεπόμενά τους

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

336

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

δυνατότητες, το μεγαλύτερο κομμάτι της ανθρωπότητας να βιώνει πρωτοφανείς ανισότητες και συνθήκες ακραίας φτώχεια. Πράγματι, στις μέρες μας, το 77% του παγκόσμιου πληθυσμού ζει περίπου με το 25% του παγκόσμιου πλούτου, ενώ μία χούφτα που δεν ξεπερνά το 23% του Παγκόσμιου πληθυσμού, με το 75% του παγκόσμιου πλούτου. Περίπου 1,3 εκατομμύρια άνθρωποι πλήττονται από τη φτώχεια παγκοσμίως. Το πρόβλημα εντείνεται ακόμη και στις αναπτυγμένες χώρες, με τον αποκλεισμό από τις διαδικασίες απορρόφησης κοινωνικών και δημόσιων αγαθών (εκπαίδευση, υγειονομική περίθαλψη, κοινωνική ασφάλιση), σημαντικού μέρους του κοινωνικού σώματος. Καθώς, όμως, η πενία και η εξαθλίωση κυριαρχεί στο μεγαλύτερο μέρος της υφηλίου, τα κοινωνικά φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας, όπως η βία, η εγκληματικότητα, η πορνεία και τα ναρκωτικά, ξεφεύγουν από κάθε έλεγχο. Εδώ θα πρέπει να λογαριάσουμε και τις κατά καιρούς δυναμικές διαμαρτυρίες και εξεγέρσεις που ξέσπασαν και ξεσπούν σε διάφορες χώρες, όπως συνέβη στην Ελλάδα (2008, 2010 και 2011), στις περισσότερες αραβικές χώρες (με πρωταγωνίστριες την Τυνησία, τη Λιβύη, την Αίγυπτο και τη Συρία) την άνοιξη του 2011, και στην Βρετανία τον καλοκαίρι του 2011. Πρόκειται για γεγονότα με απρόβλεπτες επιπτώσεις, τόσο στις εσωτερικές εξελίξεις και την κοινωνική συνοχή αυτών των κοινωνιών, όσο και στους ευρύτερους γεωπολιτικούς ανταγωνισμούς, την ισορροπία δυνάμεων, άρα και στην ειρήνη.

Γ. ΑΠΕΙΛΕΙ Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑ; Γ. Απειλεί η παγκοσμιοποίηση την ανθρωπότητα;

Πολλοί φοβούνται ότι οι παρενέργειες της

παγκοσμιοποίησης έχουν διαστάσεις και μορφές που απειλούν την οικουμένη. Ισχυρίζονται ότι ειδικά η σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη οικονομική, πολιτική, ιδεολογική και πολιτισμική κρίση δημιουργεί ερωτηματικά για το μέλλον της ανθρωπότητας και του πολιτισμού. Παρά ταύτα, νομίζω ότι είναι λάθος η εύλογη αυτή ανησυχία να διατυπώνεται ως κριτική και επιχείρημα κατά της παγκοσμιοποίησης. Είναι λάθος για τον απλούστατο λόγο ότι οι παγκοσμιοποιημένες εξελίξεις δεν έχουν βούληση. Τα παράγωγά τους δημιουργούνται από τους ανθρώπους και χρησιμοποιούνται, επίσης, από ανθρώπους· αυτοί έχουν βούληση και συνεπώς ευθύνη για το τι παράγουν και πώς το χρησιμοποιούν. Αν κάτι πρέπει να μας φοβίζει, αυτό είναι η φύση και η βούληση των ανθρώπων.

Δ. Που οφείλονται οι παρενέργειες τής παγκοσμιοποίησης και πώς μπορούν να αντιμετωπιστούν; Δ.1

Ο άνθρωπος οφείλει να αναλάβει τις ευθύνες του

Είναι αδιαμφισβήτητο το γεγονός ότι το

φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης μάς έχει ευεργετήσει και καθημερινά μάς υπηρετεί. Όμως, εξαιτίας του ο σύγχρονος κόσμος αντιμετωπίζει και πολλά προβλήματα, καθώς χρησιμοποιεί αλόγιστα (απερίσκεπτα) τα επιτεύγματά της, με αποτέλεσμα από κύριός τους να έχει καταστεί δούλος των. Ασφαλώς, ηθικός αλλά και φυσικός αυτουργός όλων αυτών των παρενεργειών είναι ο άνθρωπος και αυτός οφείλει, το συντομότερο δυνατόν, να βρει λύσεις. Δ.2α

Καλλιέργεια και του ανθρωπισμού με την ίδια ένταση που μας περιβάλλει η τεχνολογία

Αυτό θα το

κατορθώσει όταν αποκτήσει τη θέληση και τη δύναμη να δει κατάματα τις οδυνηρές πλευρές τής παγκοσμιοποίησης και να συνειδητοποιήσει ότι το άνοιγμα της ψαλίδας ανάμεσα στον τεχνικό και τον πνευματικό πολιτισμό έχει διευρυνθεί πολύ και συνεχώς διευρύνεται περισσότερο: ο τεχνικός πολιτισμός τρέχει ασταμάτητος προς τα εμπρός, ο πνευματικός μένει στάσιμος, αν δεν υποχωρεί κιόλας. Απόδειξη η ηθική κρίση που μαστίζει τις συνειδήσεις αλλά και τις κοινωνίες του καιρού μας. Δυστυχώς, οι πνευματικές αξίες του γνήσιου φιλελευθερισμού και του ανθρωπιστικού ορθολογισμού, δηλαδή του συνδυασμού καλοσύνης και Λόγου, δεν καλλιεργούνται με την ένταση που επιβάλλει η τόσο προχωρημένη τεχνολογία μας, ώστε να επέλθει κάποια εξισορρόπηση. ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

Δ.2β

Τον πρώτο λόγο έχει η ανθρωπιστική παιδεία

337

Σε κάθε περίπτωση, τον πρώτο λόγο έχει η

ανθρωπιστική παιδεία. Πρόκειται για την ικανότητα τού ανθρώπου να κρίνει και να στοχάζεται. Αυτή μας καθιστά ικανούς να ξεχωρίζουμε τον ατομικισμό από την κοινωνική αλληλεγγύη, συμβάλλει στην επαγγελματική και κοινωνική καταξίωση των ατόμων και στην προκοπή των κοινωνιών, συνιστά αποτελεσματικό αντίδοτο στην αυθαιρεσία των μέσων ενημέρωσης και, τέλος, εγγυάται την απαλλαγή μας από κάθε είδος φανατισμού και ρατσισμού, την εμπέδωση του διαπολιτισμικού διαλόγου και την προστασία του περιβάλλοντος. Εν κατακλείδι, έχουμε ανάγκη από μία παγκόσμια ανθρωπιστική κουλτούρα που να ταυτίζεται με την ευγένεια ψυχής, τη γνώση, την παραγωγική σκέψη, την πνευματική και ψυχική ελευθερία. Μόνο με τη βοήθειά της θα καταφέρει να απελευθερωθεί η τεχνοκρατούμενη ανθρωπότητα από την αλαζονεία της, δηλαδή καλλιεργώντας τον ορθό λόγο, ο οποίος μας είναι άκρως απαραίτητος για να ξεχωρίζουμε το σωστό από το λάθος και το μέσον (την τεχνολογία) από το σκοπό (την ποιότητα ζωής). Τοιουτοτρόπως θα μπορέσουμε να εξημερώσουμε πλήρως και την παγκοσμιοποίηση. Παράλληλα, καλό θα ήταν να αναλάβει ο κάθε επιστήμονας την εθνική και πολιτική ευθύνη για τα δημιουργήματά του. Ασφαλώς, «η διασφάλιση της συνετής χρήσης της ανά τον κόσο επιστημονικοτεχνικής ισχύος είναι μια πρόκληση των καιρών μας. Η ριζική λύση προϋποθέτει εξάλειψη των βαθύτερων αιτιών της κακής ή και εγκληματικής χρήσης της επιστημονικοτεχνικής ισχύος, που δεν έχει τόσο και σχέση με την κακότητα κάποιων επιστημόνων όσο με τις βαθύτερες αντιθέσεις και τους ανταγωνισμούς που διαπερνούν τις κοινωνίες και την ανθρωπότητα ολόκληρη.» Γ. Βάβουλα- Π. Βάσση Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι οι επιστήμονες θα πρέπει να αδρανούν. Στο βαθμό που τους αναλογεί, υποχρεούνται να αναδέχονται την κοινωνική ευθύνη και να υπηρετούν με την ερευνητική εργασία τους ό,τι ανεβάζει το πνευματικό και βιοτικό επίπεδο της οικουμένης. Έτσι θα εξασφαλιστεί και ο σεβασμός της ανθρωπότητας προς την επιστήμη, αφού και η επιστήμη θα υπηρετεί την κοινωνία και όχι την ματαιοδοξία και την απληστία της εποχής μας. Δ.3α

Χρειαζόμαστε επιστήμονες με ηθικές και πολιτικές ευαισθησίες

Για να καταστούν, όμως, οι επιστήμονες ικανοί να ανταποκριθούν σε αυτήν την κοινωνικής τους αποστολή, θα πρέπει να συντρέχει μία βασική προϋπόθεση: να συνειδητοποιήσουν ότι πρέπει πρώτα να είναι άνθρωποι και ύστερα επαγγελματίες ερευνητές. Προέχει, δηλαδή, να διαθέτουν διαμορφωμένη ηθική συνείδηση και να γνωρίζουν πως καθήκον τους είναι να υπηρετούν με το έργο τους το καθολικό και πανανθρώπινο συμφέρον, ενθυμούμενοι τον Πλάτωνα που διακήρυττε ότι «πασα τε επιστήμη, χωριζομένη δικαιοσύνης και της άλλης αρετής, πανουργία, ου σοφία φαίνεται», ότι δηλαδή κάθε επιστήμη αν ξεφύγει από τα πλαίσια της δικαιοσύνης και της ηθικής, τότε αντί για σοφία συνιστά μάλλον κακουργία. Δ.3β Προϋποθέσεις για την ηθική αφύπνιση της κοινότητας των επιστημόνων

Δ.4 Επιβεβλημένη η συστράτευση ηγετών, διανοουμένων και πολιτών Στον αγώνα για εξανθρωπισμό τής οικουμένης, παράγοντας καθοριστικής σημασίας είναι και η διεθνής συνεργασία, αλλά και η επικοινωνία μεταξύ των διανοουμένων και των πολιτικών ηγετών. Οι ηγέτες έχουν υποχρέωση να παρακολουθούν τον διανοητικό μόχθο τών πνευματικών ανθρώπων, οι οποίοι, κατά κανόνα, συνιστούν τη ραχοκοκαλιά της ηθικής συνείδησης της ανθρωπότητας. Μπορούν, τότε, όλοι τους και όλοι μας να πρωτοστατήσουμε σε μια σταυροφορία που θα αποκαθηλώσει την παντοδύναμη θεότητα του χρήματος και θα παραδώσει στα χέρια της ανθρωπότητας τις παγκοσμιοποιημένες επιτεύξεις, αμόλυντες από τα μικρόβια της ιδιοτέλειας και του άφρονος πλουτισμού. Ο ρόλος των απανταχού δημοκρατικών κρατών Οι απανταχού ευνομούμενες πολιτείες (δημοκρατικά κράτη) καλούνται από κοινού να περιορίσουν δραστικά τις επιζήμιες όψεις του φαινομένου της παγκοσμιοποίησης. Οφείλουν να πατάξουν την εμπορευματοποίηση της επιστημονικής γνώσης και να στηρίξουν έρευνες για την ίαση ασθενειών (όπως ο καρκίνος) και την αντιμετώπιση της περιβαλλοντικής υποβάθμισης. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω μιας Δ.5α

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

338

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

διεθνούς νομοθεσίας που θα καθορίζει επακριβώς το είδος των επιστημονικών προγραμμάτων που πρέπει να διεξάγονται και θα αποκλείει τις πιθανότητες εκμετάλλευσης της επιστημονικής έρευνας υπέρ των ισχυρών και ενάντια στα συμφέρονται της ανθρωπότητας. Από την άλλη, παρά τα ποικίλα προβλήματα που αναφύονται, πολλοί επιστήμονες, φιλόσοφοι και μελετητές, έρχονται να υποστηρίξουν, πως αν και η διαμόρφωση πολιτικής για την αντιμετώπισή των αντιξοοτήτων καθίσταται πρώτα από όλα υπόθεση της κρατικής μέριμνας, εντούτοις οι παραδοσιακοί κρατικοί μηχανισμοί, όπως ιστορικά έχει διαμορφωθεί, αδυνατούν να τις μετριάσουν. Αντίθετα, ως γενεσιουργός παράγοντας, σε πολλές περιπτώσεις τα διαιωνίζουν. Οι επιπτώσεις της παντοκρατορίας την παγκοσμιοποιημένων εξελίξεων, όπως η οικονομική εκμετάλλευση, η οικολογική ανισορροπία και η αλλοτρίωση, είναι πρωτίστως ζητήματα ηθικής τάξης, υποστηρίζουν, γι’ αυτό και τα μέτρα επίλυσής τους θα πρέπει να ανατεθούν σε χέρια ευαίσθητα, αποτελεσματικά και υπεύθυνα. Δ.5β Γιατί τα κράτη αδυνατούν πλέον να ανταποκριθούν στις προκλήσεις της εποχής;

Μόνο η ενεργοποίηση του καθενός ξεχωριστά και όλων μαζί την ίδια στιγμή, μπορεί να συμβάλει στην εδραίωση μιας πιο ανθρώπινης και δημοκρατικής κοινωνίας. Προς αυτήν την κατεύθυνση, ένας νέος θεσμός αναδύεται και σχετίζεται με την προσφορά, τον ανθρωπισμό και την κοινωνική συνοχή: πρόκειται για τον θεσμό του εθελοντισμού. Σωστά ειπώθηκε ότι η έξοδος από την κρίση της κοινωνίας, πρέπει να αναζητηθεί συγχρόνως σε λιγότερο κράτος, λιγότερη αγορά και περισσότερες ανταλλαγές που δε βασίζονται στο χρήμα, αλλά σε ολοκληρωμένα δίκτυα εθελοντικής συνεργασίας και αυτοοργανωμένης αλληλεγγύης. Εδώ, οι κινήσεις των πολιτών μπορούν να διαδραματίσουν –και ήδη διαδραματίζουν– έναν ενεργότερο ρόλο. Οικολογικά κινήματα, μη κυβερνητικοί οργανισμοί, καθώς και πρωτοβουλίες της κοινωνίας των πολιτών, που εκδηλώνονται σε τοπικό και διεθνές πεδίο, προσπαθούν να προστατεύσουν το ανακουφίσουν το περιβάλλον, να βοηθήσουν τους πάσχοντες, να μειώσουν τη διεθνή ένταση σε επικίνδυνες διεθνείς διαμάχες. Δ.6 Η μοίρα του πλανήτη πρέπει να περάσει στα χέρια των πολιτών – Εθελοντικά κινήματα

Σε κάθε περίπτωση, η ενεργοποίηση του πολίτη, κυρίως των χωρών που ευημερούν, αποτελεί ένα εντελώς νέο στοιχείο στις διεθνείς υποθέσεις (στις οποίες παλαιότερα μόνος δρων ήταν το κράτος) και μπορεί να αναδειχτεί σε βασικό παράγοντα, ικανό να επηρεάσει την πορεία του πλανήτη. Άλλωστε στη σύγχρονη εποχή, όπου οι προκλήσεις και τα προβλήματα λαμβάνουν παγκόσμιες διαστάσεις, η ασφάλεια και η ευημερία ενός λαού δεν τον απαλλάσσουν από την ανάγκη να ενδιαφέρεται για την ευημερία ολόκληρης της ανθρωπότητας. Για τούτο, ασφαλώς, γίνεται ακόμη πιο αντιληπτή η ανάγκη της διαμόρφωσης σωστά ενημερωμένων, ενεργών πολιτών.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Στη λήψη ορθών αποφάσεων θα μπορούσε, ενδεχομένως, να συμβάλει και η σωστή ιεράρχηση στις διάφορες πολιτισμικές αξίες. Ο πνευματικός πολιτισμός πρέπει να αποτελέσει το θεμέλιο του τεχνικού πολιτισμού και η επιστήμη να ξαναβρεί τον αρχικό και κύριο σκοπό της, που είναι η ανεύρεση λύσεων στις καθημερινές δυσκολίες, αλλά και η χάραξη λεωφόρων ανθρωπιάς και αλληλεγγύης. Έτσι Θα ξανανθίσει η εμπιστοσύνη στον άνθρωπο και η πρώτη ρίζα της, η αφοσίωση στον συνάνθρωπο. Με αυτόν τον τρόπο θα ξεπεραστούν οι φοβίες, το άγχος και η ανασφάλεια της σύγχρονης ανθρωπότητας. Αναμφίβολα, δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις. Ο πνευματικός πολιτισμός, ο οποίος στην ουσία του είναι ένα ζωντανό αμάλγαμα (κράμα) από βιώματα και ορθολογική επιστημοσύνη, δεν καλλιεργείται εύκολα κι ούτε πρόκειται να επικρατήσει ανεμπόδιστα. Απαιτείται αγώνας. Στο σημείο, όμως, που έχουμε φτάσει, αξίζει να γίνει ένα τέτοιο αγώνισμα: Είναι ζήτημα ζωής ή θανάτου. http://copernikos.tripod.com Δ.7 Καιρός να φανταστούμε ένα νέο πανανθρώπινο πολιτισμό, γνήσια φιλελεύθερο και ειλικρινά φιλάνθρωπο

kallimachos@cytanet.com.cy

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

339

3-Β.α Παγκοσμιοποίηση: συν, πλην και εισηγήσεις – Τετρασέλιδη συνοπτική παρουσίαση του κειμένου 3-Β Κωνσταντίνος Καλλίμαχος (2011) ΘΕΜΑ Να συζητήσετε σε άρθρο σας τις επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης σε ποικίλους τομείς της ζωής. Με ποιους τρόπους θα μπορούσε ο άνθρωπος να αντιμετωπίσει τις αρνητικές συνέπειες του φαινομένου αυτού;

ΠΡΟΛΟΓΟΣ: αμφίσημη η παγκοσμιοποίηση Κατά τις τελευταίες δεκαετίες ο κόσμος συγκλονίστηκε από τη ραγδαία τεχνολογική πρόοδο και τα πρωτόγνωρα θαύματα της παγκοσμιοποιημένης προόδου. Κι ενώ όλα έδειχναν πως η ευτυχία τού ανθρώπου δεν είναι στόχος ανέφικτος, τελικά τα πράγματα δεν κύλησαν όπως τα περιμέναμε. Ο σύγχρονος άνθρωπος παραμένει, εν πολλοίς σε μεγάλο βαθμό, δυστυχής ενώ ο παγκοσμιοποιημένος πολιτισμός μας εγκαλείται κατηγορείται για την οικολογική καταστροφή, την ενεργειακή κρίση και την ηθική μας εξαχρείωση. Εν πάση περιπτώσει, όπως θα αποδείξουμε παρακάτω, η παγκοσμιοποίηση αποδείχτηκε άγγελος και διάβολος συνάμα. Πάντως, οι ευθύνες βαραίνουν αποκλειστικά εμάς. Ως εκ τούτου οφείλουμε να αναλάβουμε τις ευθύνες μας.

Α. Τα ευεργετήματα τής παγκοσμιοποιημένης προόδου Α.1 Η παγκοσμιοποίηση του πνευματικού και του ηθικού πολιτισμού Στις μέρες μας παρατηρούμε την ανάπτυξη τόσο τού πνευματικού όσο και τού ηθικού μας πολιτισμού σε όλη την οικουμένη. Ο άνθρωπος, μέσω τής ηλεκτρονικής τεχνολογίας και των συναφών εφαρμογών της στην παραγωγή, την οικονομία και την κοινωνία, και καθοδηγούμενος και από την επιστήμη, οργανώνει πλέον αποτελεσματικά τη γνώση, διευρύνει τούς πνευματικούς του ορίζοντες και απαλλάσσεται από προλήψεις, δεισιδαιμονίες και αναχρονιστικές αντιλήψεις.

Επιπλέον, παράλληλα με τον πνευματικό του πολιτισμό, αναπτύσσει περαιτέρω και τον ηθικό. Η διάδοση τής γνώσης με την αρωγή των τεχνολογικών μέσων (Πληροφορική, Διαδίκτυο, ΜΜΕ), προσφέρεται για την καλλιέργεια της αγάπης και τη μεταλαμπάδευση πολιτικών αξιών (δημοκρατία) και όλων εκείνων τών πνευματικών εφοδίων και αρετών που εγγυώνται μια κοινωνία με ανθρωπιστικά ιδεώδη (ειρήνη και αλληλεγγύη) και αυτογνωσία. Τέλος, η εφαρμογή των νέων τεχνολογιών στην εκπαίδευση (πληροφορική), πολλαπλασιάζει τις δυνατότητες και τις ευκαιρίες για μάθηση. Εάν, μάλιστα, τα κράτη προνοούν ώστε όλοι οι μη προνομιούχοι μαθητές να έχουν δωρεάν πρόσβαση στην ψηφιακή τεχνογνωσία, τεχνολογία και το διαδίκτυο, δηλαδή ίσες ευκαιρίες, τότε είναι βέβαιο ότι θα περιοριστούν δραστικά οι ανισότητες στην εκπαίδευση και στην κόσμο ευρύτερα. Α.2 Αντιμετώπιση των φυσικών (αρρώστιες και επιδημίες) και κοινωνικών καταναγκασμών Αξιοσημείωτη είναι, επίσης, η προσφορά τής, ανά τον κόσμο, διάχυσης τών θετικών επιστημών στον τομέα τής υγείας. Με τη συνδρομή τους, στις περισσότερες χώρες του κόσμου, αυξήθηκε ο μέσος όρος ζωής, εξοβελίστηκε ο κίνδυνος θανάτου από ανίατες και λοιμώδεις ασθένειες ενώ συνεχίζονται οι έρευνες για την ανεύρεση νέων φαρμάκων και εμβολίων ώστε να αντιμετωπιστούν με επιτυχία και άλλες μάστιγες, όπως το έιτζ και ο καρκίνος.

Η διεπιστημονική συνεργασία Ιατρικής, Βιολογίας, Φαρμακολογίας και Πληροφορικής υπόσχεται στον άνθρωπο του εικοστού πρώτου αιώνα θαύματα: Τεχνητά μέλη και όργανα θα ανταγωνίζονται τα φυσικά· επεμβάσεις στον εγκέφαλο (με τη χρήση μικρο-τεχνολογίας) θα θεραπεύουν χρόνιες νευρολογικές, εκφυλιστικές ασθένειες (πάρκινσον, σχιζοφρένεια, επιληψία κλπ)· ενώ επαναστατικές ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

340

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

διαγνωστικές μέθοδοι (τηλε-ιατρική και εξετάσεις DNA) θα εξασφαλίσουν και στους πλέον απομακρυσμένους ασθενείς αξιόπιστες, γρήγορες και φτηνές ιατρικές εξετάσεις. Πέραν τού τομέα της υγείας, ο παγκοσμιοποιημένος μας πολιτισμός απαλλάσσει όλο και πιο πολλούς ανθρώπους από τις κοινωνικές μάστιγες (φτώχεια, πείνα, αναλφαβητισμός και δυστυχία). Ειδικά στις τεχνολογικά αναπτυγμένες χώρες, όχι μόνον δεν υπάρχει εξαθλίωση, επιπλέον οι λαοί απολαμβάνουν πολύτιμα κοινωνικά αγαθά και παροχές όπως η δωρεάν παιδεία, η δημόσια υγεία, η προστασία των καταναλωτών και του πολίτη γενικότερα. Α.3 Παγκοσμιοποίηση της ποιότητας ζωής (κοινωνία, οικονομία, ανέσεις, περιβάλλον) Σήμερα όλο και περισσότεροι άνθρωποι στον κόσμο αποκτούν ποιότητα ζωής. Τους βοηθάει η απανταχού επιδιωκόμενη οικονομική μεγέθυνση, η αύξηση της ποσότητας τών παραγομένων αγαθών και η βελτίωση τής ποιότητας των. Οπότε ευνοούνται οι προϋποθέσεις για την εξεύρεση ελεύθερου χρόνου, μιας και μειώνεται συνεχώς η ανάγκη για πολύωρη και κοπιαστική, χειρωνακτική εργασία. Παράλληλα, εξασφαλίζονται διαρκώς ευφυείς και πρακτικές λύσεις στα ζητήματα της πολεοδομίας και των συγκοινωνιών. Τα ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης και επικοινωνίας πληροφορούν, διασκεδάζουν και διευκολύνουν την επαφή μεταξύ προσώπων, ομάδων και λαών, την οποία τόσο πολύ έχει ανάγκη ο κόσμος μας σήμερα προκειμένου να οικοδομήσει το όραμα της παγκόσμιας ειρήνης. Τέλος, η παγκοσμιοποίηση του αιτήματος για έναν πλανήτη καθαρό, υπόσχεται την προστασία του περιβάλλοντος, μέσω τής ανακύκλωσης (ανακύκλησης) και τη χρήση των νέων, εναλλακτικών, ήπιων πηγών ενέργειας, σαν την αιολική, την ηλιακή και την θερμική υδροηλεκτρική ενέργεια. Μεταβατική παράγραφος

Δυστυχώς, όμως, η παγκοσμιοποίηση έχει και επικίνδυνες παρενέργειες.

Β. Οι παρενέργειες του φαινομένου τής παγκοσμιοποίησης Πρώτα-πρώτα, η ανεξέλεγκτη παγκοσμιοποίηση παραβιάζει διακηρυγμένες αρχές, αξίες και ηθικούς νόμους, αφού υποδαυλίζει την απανθρωπιά, τη μοναξιά και την αλλοτρίωση. Εξαιτίας της ο άνθρωπος αποξενώθηκε από τις ηθικές του αρετές, τον συνάνθρωπό του και την ικανότητά να σκέφτεται νηφάλια, να αγαπά τον πλησίον του, να επικοινωνεί καλόπιστα μαζί του και γι΄ αυτό δεν διστάζει να εγκληματήσει, να γίνει παίγνιο των ενστίκτων του, θλιβερό άτομο χωρίς προσωπικότητα και αυτογνωσία. Ο παγκοσμιοποιημένος, μονοδιάστατος και τεχνοκρατούμενος άνθρωπος, ακόμη, προσκολλάται στην ειδίκευση η οποία τον ωθεί στην πνευματική του μονομέρεια, δηλαδή στο να ξέρει «τα πάντα για το τίποτα και τίποτε για τον κόσμο». Εύκολα λοιπόν μπορεί να ξεγελαστεί από τη διαφήμιση και τις διάφορες τηλεοπτικές «σάχλες» οι οποίες τον εξαθλιώνουν πνευματικά και τον καθιστούν «πρόθυμο» θύμα του ευρέως διαδεδομένου υπερ-καταναλωτισμού, της προπαγάνδας και του φανατισμού. Υπό αυτές τις συνθήκες, η παγκοσμιοποίηση καθίσταται πηγή δεινών για τον άνθρωπο και όχι μέσο για την βελτίωση τής ζωής και της ηθικής του ποιότητας. Β.1

ανεξέλεγκτη

παγκοσμιοποίηση

υποσκάπτει

τον

ηθικό

πολιτισμό

Δυστυχώς, οι αρχικές αισιόδοξες προβλέψεις για την κατάργηση των φραγμών ή των περιοριστικών ρυθμίσεων στην παγκόσμια διακίνηση * προϊόντων, κεφαλαίων ή υπηρεσιών (δηλαδή για την «παγκοσμιοποίηση» ) δεν έχουν επαληθευτεί. Βέβαια, η πρόοδος των συγκοινωνιακών και επικοινωνιακών μέσων έχει συμβάλει καθοριστικά στην ** εξέλιξη αυτή και όλοι μας βιώνουμε πλέον έναν πολιτισμικό συγκρητισμό . Παρά ταύτα, δυσβάστακτες είναι ορισμένες από τις επιπτώσεις του φαινομένου της οικονομικής παγκοσμιοποίησης, το οποίο, ως γνωστόν, γιγαντώθηκε εξαιτίας των εφαρμογών της επιστήμης στις επικοινωνίες και την οικονομία. Σήμερα, πολίτες και εργαζόμενοι αρχίζουν να δυσφορούν ή και να εξεγείρονται, νιώθοντας «στο πετσί τους» μια πρωτοφανή παγκόσμια οικονομική κρίση (που ξεκίνησε από την προβληματική αμερικανική αγορά ακινήτων) και η οποία απειλεί όχι μόνο τις Β.2α Αντιφάσεις της παγκοσμιοποιημένης οικονομικής κρίσης

Τι είναι η παγκοσμιοποίηση; Ως εισαγωγή, δες το κείμενο στη σελίδα 326

συγκρητισμός: η ανάμειξη και συγχώνευση διαφόρων θρησκειών | (ειδ.) η ανάμειξη θρησκευτικών αντιλήψεων και λατρευτικών τύπων των ανατολικών θρησκειών με τη θρησκεία των αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων: ο Δίας μπερδεύεται με τον Βάαλ: συγκρητισμός του λυκόφωτος (Γ. Σεφέρης) | (φιλοσ.) ο συνδυασμός σχετικά ομοιογενών στοιχείων διαφόρων φιλοσοφικών συστημάτων | (εθνολ.) συγκερασμός, συνδυασμός διαφορετικών ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

341

αναπτυσσόμενες χώρες, αλλά και τις εύρωστες. Παράλληλα, το ανεξέλεγκτο μεταναστευτικό ρεύμα οξύνει την ξενοφοβία, ο κοινωνικός πλούτος περιέρχεται σταδιακά στα χέρια ολίγων και πανίσχυρων χρηματοπιστωτικών οργανισμών, ενώ οι δραστικές περικοπές σε μισθούς, συντάξεις και κονδύλια για παιδεία και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, ορθώνονται ως απειλή για μέλλον του κοινωνικού κράτους. Ας έχουμε συνείδηση ότι η παγκοσμιοποιημένη οικονομική κρίση έβαλε, όχι μόνο την Ελλάδα, αλλά και την Ευρώπη, σε μια πορεία χωρίς επιστροφή στην προηγούμενη κατάσταση. Η Ελλάδα, είναι μια από τις πρώτες χώρες που υπέκυψαν στην μεγάλη οικονομική κρίση που ήρθε μετά από είκοσι χρόνια παγκοσμιοποίησης. Ζήσαμε την πλημμυρίδα της, ζούμε την άμπωτη. Βιώσαμε την ευημερία, τώρα εισήλθαμε στη λιτότητα. Στην πλημμυρίδα η Δύση είδε την επέκταση των αγορών της, τώρα βλέπει την Ανατολή και τις αναδυόμενες χώρες να αναδεικνύονται δεινοί ανταγωνιστές στις δικές της αγορές. Στην πλημμυρίδα είδαμε τη μεγάλη επανάσταση της πληροφορίας. Τώρα αντιλαμβανόμαστε ότι παράγει πλούτο αλλά όχι απασχόληση. Τα μεγάλα δημογραφικά πλεονάσματα του πλανήτη δεν βρίσκουν τρόπο να εισέλθουν στην παραγωγή, και όταν μικρό σχετικά τους μέρος μετακινείται μέσα από τα κανάλια της παράνομης μετανάστευσης αποδεικνύεται μεγάλο πρόβλημα, όπως στην Ελλάδα. Η ευημερία στηρίχτηκε στο δανεισμό και στη μεγέθυνση του χρηματοπιστωτικού συστήματος, και τα δυο έγιναν βρόγχος σήμερα. Οι συνθήκες ανταγωνισμού κατέληξαν σε κοινωνικό dumping (μείωση των δαπανών υπέρ του κράτους πρόνοιας) και το αποτέλεσμα είναι η καθημερινή κατεδάφιση του ευρωπαϊκού μεταπολεμικού κοινωνικού συμβολαίου. Αντώνης Λιάκος Β.2β Ζήσαμε την πλημμυρίδα τής οικονομική παγκοσμιοποίησης και τώρα ζούμε την άμπωτη

Επιπρόσθετα, σε ολόκληρη την οικουμένη εντείνονται τόσο οι κοινωνικές ανισότητες όσο και η αυθαιρεσία των ισχυρών τής γης. Τα εξελιγμένα και προηγμένα μηχανήματα, που είναι πολλαπλασιαστές κέρδους για τους «κατέχοντες», αντικαθιστούν, με τον καιρό, όλο και περισσότερα εργατικά χέρια, με αποτέλεσμα πολλοί άνθρωποι που δεν έχουν την κατάλληλη εξειδίκευση να ωθούνται στην ανεργία – τίποτε χειρότερο από έναν μεσήλικα οικογενειάρχη με παιδιά που ξαφνικά πέφτει στην ανεργία. Δεν είναι παράξενο, λοιπόν, που σήμερα αρκετοί πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι, σε αντίθεση με πάμπολλους φτωχούς που γίνονται φτωχότεροι. Β.3 Η παγκοσμιοποίηση των κοινωνικών ανισοτήτων και των διενέξεων (συγκρούσεων)

Στο επίπεδο μάλιστα των χωρών, βλέπουμε πολλά αδύναμα κράτη να απειλούνται εξαιτίας τής οικονομικής, πολιτικής και πολιτιστικής ηγεμονίας τών ισχυρών τού κόσμου, οι οποίοι συχνά τυφλώνονται από τα συμφέροντά τους και ξεσπούν σε βάρος των αδύναμων τής γης (πχ Παλαιστινίων, Ιρακινών και Λιβανέζων αμάχων). Έτσι διαιωνίζεται η πολιτική τού «διαίρει και βασίλευε» (εμφύλιοι), ενώ το μεγαλύτερο μέρος της ανθρωπότητας, ο Τρίτος Κόσμος, βρίσκεται παγιδευμένος στον «φαύλο κύκλο τής υπανάπτυξης»: δεν έχει χρήματα για σχολεία και έργα υποδομής, έτσι δεν μπορεί να αναπτυχθεί οικονομικά, οπότε δεν θα βρει πόρους για έργα υποδομής και πανεπιστήμια, άρα δεν θα αναπτυχθεί ποτέ – εκτός εάν τον βοηθήσουμε εμείς. Β.4 Παγκοσμιοποίηση της περιβαλλοντικής κρίσης Πέραν τών αρνητικών επιπτώσεων τής παγκοσμιοποίησης στον άνθρωπο και στην κοινωνία γενικότερα, καταστροφική είναι και η επίδρασή της στο περιβάλλον. Οι χημικές βιομηχανίες, τα πυρηνικά απόβλητα και η κατασπατάληση των φυσικών πόρων διατάραξαν την οικολογική ισορροπία, ενώ ταυτόχρονα προδιαγράφουν ένα μέλλον εφιαλτικό για τις επερχόμενες γενεές. Αυτό αποδεικνύεται χωρίς πολλή φαντασία: το γνωστό «φαινόμενο του θερμοκηπίου», η τρύπα του όζοντος, η μείωση της βιοποικιλότητας, η εντεινόμενη λειψυδρία, τα ακραία καιρικά φαινόμενα και τόσες άλλες πρόσφατες «ασθένειες» της φύσης, είναι δυστυχώς παρεπόμενα (συνέπειες) τής άπληστης τεχνολογικής εξέλιξης και προδιαγράφουν για την ανθρωπότητα και τη μητέρα-γη ένα μέλλον εφιαλτικά ζοφερό. Εκτός εάν υιοθετήσουμε την αειφόρο ανάπτυξη.

Γ. Ιδέες για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων τής παγκοσμιοποίησης Γ.1 Ο άνθρωπος οφείλει να αναλάβει τις ευθύνες του Είναι αδιαμφισβήτητο το γεγονός ότι η παγκοσμιοποίηση προσφέρει αρκετά ευεργετήματα στην ανθρωπότητα. Όμως ο σύγχρονος κόσμος έχει να αντιμετωπίσει και πολλά προβλήματα εξαιτίας της. Όμως, ηθικός αλλά και φυσικός αυτουργός όλων

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

438

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

4-Ι.2 Η μάστιγα των ναρκωτικών: αιτίες, συνέπειες, τρόποι αντιμετώπισης και το ζήτημα της αποποινικοποίησης Πηγή: ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΥ., Κ. Καλλίμαχος., Εκδόσεις Πάργα 2002

Θέμα (ΤΕΙ 1997) Ποιοι παράγοντες ωθούν τους νέους στα ναρκωτικά, ποιες οι επιπτώσεις τού φαινομένου και τι προτείνετε για την αντιμετώπισή του; ΤΕΙ 1989, ΤΕΙ 1990, ΤΕΙ 1992, ΤΕΙ 1993, ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΕΣ 22/12/1993, ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ 13/4/1994, ΕΝΙΑΙΕΣ 3/6/1994, ΑΕΙ 1995, ΠΙΣΤ/ΣΗ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ 5/5/1996, ΤΕΙ 1996, ΑΕΙ 1997, ΤΕΙ 1997, ΚΥΒ/ΙΚΕΣ 25/4/1998, ΠΙΣΤ/ΣΗ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ 6/7/1999, ΚΥΒ/ΚΕΣ 30/10/1999, ΚΥΒ/ΚΕΣ 20/4/2000, ΤΕΙ 2000, ΤΕΙ 2004

Παρόμοια θέματα: 

ΤΕΙ 2000: Το πρόβλημα των ναρκωτικών (χρήση-διακίνηση) γίνεται ολοένα και πιο απειλητικό, κυρίως για τη νεολαία μας. Πώς μπορούν οι νέοι, κατά την άποψή σας, να συμβάλουν στην πρόληψη και την καταπολέμηση της μάστιγας αυτής, προστατεύοντας έτσι τον εαυτό τους και την κοινωνία γενικότερα;



ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΕΣ 30/10/1999:



ΑΕΙ 1999:

Η βία και η εγκληματικότητα χαρακτηρίζουν στις μέρες μας τόσο την κυπριακή κοινωνία όσο και τις σύγχρονες κοινωνίες σ΄ ολόκληρο τον κόσμο. Ποια τα αίτια της βίας και της εγκληματικότητας και ποιους τρόπους προτείνετε για την αντιμετώπισή τους. Η βία και η εγκληματικότητα, απότοκο και θλιβερή συνέπεια του ευδαιμονισμού, του εξαστισμού και της γενικότερης κρίσης της εποχής μας, υποτροπιάζουν και απλώνονται εξαιτίας και της άκριτης και συνεχούς προβολής τους από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης.



ΤΕΙ 1989, ΚΥΒ/ΚΕΣ 22/12/1993 και 25/4/1998: Που οφείλεται η αντικοινωνική συμπεριφορά μερικών νέων στην Κύπρο σήμερα και τι προτείνετε για την πρόληψή της;



ΤΕΙ 1997: Τι προτείνετε για την αντιμετώπιση της μάστιγας των ναρκωτικών»;



ΑΕΙ 1992, 1996 & 1997, ΚΥΒ/ΚΕΣ 30/10/1999: Η σύγχρονη κοινωνία έχει καταστήσει τους νέους μας περισσότερο ελεύθερους και ταυτόχρονα περισσότερο δούλους. Να αναπτύξετε και να τεκμηριώσετε την πιο πάνω θέση.



ΚΥΒ/ΚΕΣ 23/12/1993 & ΑΕΙ 1995: Η βία, υπό διάφορες μορφές, παρουσιάζει έξαρση στον τόπο μας τα τελευταία χρόνια. Σε ποιες αιτίες αποδίδετε το φαινόμενο και ποια μέτρα εισηγείστε για την πρόληψη και θεραπεία του;



ΕΝΙΑΙΕΣ 1994: Που αποδίδετε τον ολοένα αυξανόμενο αριθμό νέων που καταφεύγουν στα ναρκωτικά και ποια μέτρα εισηγείστε για την αντιμετώπιση τής ανεπιθύμητης κατάστασης στον τόπο μας;

1. ΓΕΝΙΚΩΣ ΠΕΡΙ... ΔΗΛΗΤΗΡΙΩΝ 1.1 Τι είναι τα ναρκωτικά;

Tι είναι και ποια είναι τα ναρκωτικά

Οι τοξικές ουσίες, των οποίων η μακροχρόνια λήψη δημιουργεί εξάρτηση και

εθισμό επιδρώντας καταστροφικά στο πνεύμα και το σώμα τού χρήστη, επικράτησε να αποκαλούνται ναρκωτικά - αν και κατά τη γνώμη μου θα έπρεπε να ονομάζονται δηλητήρια. Τέτοια είναι το αλκοόλ, τα παράγωγα ινδικής κάνναβης (όπως το χασίς και η μαριχουάνα), η κοκαΐνη, το L.S.D., το όπιο και τα παράγωγά του (όπως η μορφίνη), η ηρωίνη και το κρακ. Φημολογείται ψευδώς ότι αυτά τα δηλητήρια προκαλούν ευφορία. Ότι τάχα μετατρέπουν το δυσάρεστο περιβάλλον σε ευχάριστο. Στην πραγματικότητα όμως, για τον χρήστη τα πάντα αλλάζουν προς το χειρότερο.

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

439

1.2 Εθισμός και εξάρτηση Σύντομα ο οργανισμός εθίζεται σε αυτές τις ουσίες. Εξαρτάται από αυτές και δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς την δράση τους. Πρόκειται για το φαινόμενο τής εξάρτησης –σωματικής και ψυχικής– η οποία προκαλεί το στερητικό σύνδρομο. Πιο αναλυτικά, ο εξαρτημένος/αρρωστημένος οργανισμός ζητάει επιτακτικά τη «δόση» του σε δηλητήριο, κι όσο τη στερείται, υποφέρει αφάνταστα και τιμωρεί τον χρήστη προκαλώντας του εφίδρωση, πυρετό, ρίγη, σπασμούς, εμετούς, αϋπνία, αβάσταχτους πόνους σε όλα τα μέλη τού σώματος, φοβίες, πανικούς και ανατριχιαστικές παραισθήσεις –π.χ. βλέπει να περπατούν στο δέρμα του έντομα ή νομίζει ότι μέσα στις φλέβες του αναδεύονται σκουλήκια! Για να καταπραΰνει προσωρινά τις παρενέργειες τού στερητικού συνδρόμου, ενδίδει στην επόμενη «δόση». Σε λίγη ώρα όμως αρχίζει πάλι το μαρτύριο...

2. ΓΙΑΤΙ ΟΙ ΝΕΟΙ ΩΘΟΥΝΤΑΙ ΣΤΑ ΔΗΛΗΤΗΡΙΑ – ΑΙΤΙΕΣ/ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ 2. ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Κοινωνικές είναι οι αιτίες που προκαλούν την εξάπλωση της δηλητηριο-μανίας Αρκετοί άνθρωποι αρέσκονται να πιστεύουν πως υπαίτιοι για τη μάστιγα των ναρκωτικών είναι κατά κύριον λόγο οι νεαροί χρήστες/δηλητηριο-λήπτες. Υπονοούν πως θα πρέπει να αφήσουμε «τα κακομαθημένα παιδιά με τις αρρωστημένες συνήθειες» στο έλεος του Θεού. Νομίζουν ότι το ζήτημα θα επιλυθεί μόνο του, άρα η κοινωνία μπορεί να κοιμάται ήσυχη! Μια τέτοια άποψη είναι, κατά τη γνώμη μου, και εσφαλμένη και επικίνδυνη. Είναι εσφαλμένη διότι αγνοεί τις πραγματικές αιτίες που σπρώχνουν τα παιδιά στα ναρκωτικά και επικίνδυνη επειδή εξωθεί τους πολίτες στην απραξία και τη μοιρολατρική αντιμετώπιση των κοινωνικών συμφορών. Γι΄ αυτό και η στοιχειώδης ωριμότητα επιβάλλει να μην εθελοτυφλούμε αλλά να διερευνήσουμε τους παράγοντες και τις παραμέτρους που προκαλούν την επιδημία τής δηλητηριο-ληψίας. Άλλωστε, είναι πασίγνωστοι οι λόγοι για τους οποίους πολλοί νέοι καθίστανται υποχείρια των δηλητηρίων.

Οι σημερινοί νέοι, εκ πρώτης όψεως, ζουν σε μια εποχή που τους προσφέρει ανέσεις, ελευθερία, ευκαιρίες μόρφωσης, επικοινωνίας και ψυχαγωγίας. Όλα αυτά ήταν αδιανόητα πριν λίγες δεκαετίες. Τότε η νεολαία υπέφερε από πάρα πολλές απαγορεύσεις, προλήψεις, καταπιέσεις και προκαταλήψεις. Για παράδειγμα τα κορίτσια ζούσαν περιορισμένα στο σπίτι, παντρεύονταν άντρες τής αρεσκείας των γονιών κι ούτε καν διανοούνταν να σπουδάσουν ή και να αναπτύξουν ελεύθερα την προσωπικότητά τους. Οι γυναίκες δεν είχαν δικαίωμα ψήφου, ήταν μονίμως υπόλογες στους άντρες καθώς θεωρούνταν όντα κατώτερα!!! Ευτυχώς σήμερα τα τωρινά αγόρια και κορίτσια γνωρίζουν ότι έχουν εν πολλοίς το δικαίωμα αλλά και τη δυνατότητα να διαχειριστούν το παρόν και το μέλλον τους σύμφωνα με τα προσόντα και τις κλίσεις τους. Φρονούν ότι ο κόσμος τούς ανήκει και δεν έχουν παρά να αγωνιστούν για να τον αποκτήσουν. 2.1

Πρώτη αιτία που σπρώχνει τους νέους στα δηλητήρια είναι οι αντιφάσεις που βασανίζουν τη σημερινή νεολαία

Να όμως που και στις μέρες μας τα πράγματα δεν είναι και τόσο εύκολα για τους νέους. Πολλοί πέφτουν θύματα της μαζικής καταναλωτικής μας υστερίας. Όταν συνειδητοποιήσουν ότι το επάγγελμα που ονειρεύονται και το αυτοκίνητο που επιθυμούν και πολύ περισσότερο η ζωή που σχεδίασαν, δεν θα πραγματοποιηθούν ποτέ, τότε θυμώνουν άσχημα. Τα βάζουν με την κοινωνία. Την βρίζουν. Θέλουν να την εκδικηθούν που τους γέλασε. Που τους έδωσε τόσες και τόσες ψεύτικες υποσχέσεις και δεν κράτησε καμία. Που τους χάρισε δήθεν ελευθερίες οι οποίες τίναξαν στον αέρα τις οικογένειές τους αφού πρώτα δίχασαν τους γονείς τους και σκόρπισαν συγγενείς και φίλους σε μεγαλουπόλεις αφιλόξενες και ψυχρές όπου φωλιάζουν ο ανελέητος ανταγωνισμός και η μοχθηρή ζήλια. Αυτή η φοβερή αντινομία, με τις υποσχέσεις από τη μια μεριά και τις θανάσιμες διαψεύσεις από την άλλη, είναι που κάνει τον βίο, τόσων και τόσων νέων παιδιών, κυριολεκτικά αβίωτο, παρακινώντας τους σε ακραίες και επιλήψιμες ενέργειες όπως λόγου χάρη η τοξικομανία. Σήμερα, τα νέα παιδιά, δεν προλαβαίνουν καν να ζήσουν την ηλικία τους, να παίξουν ανέμελα. Μεγαλώνουν πρόωρα. Βιαστικά. Οπότε φτάνουν στα δεκαεφτά κουβαλώντας μέσα τους μια ελλειμματική παιδική ψυχή που διψάει για ξεγνοιασιά, ανεξαρτησία αλλά και έντονη ζωή. Το παιγνίδι που στερήθηκαν ζητά την... εκδίκησή του. Τα παιδιά όμως «ψήλωσαν» και δεν συγκινούνται πια από τα μολυβένια στρατιωτάκια, ούτε από κούκλες και πρίγκιπες παραμυθένιους. Δεν ξεγελιούνται! Δεν αρκούνται σε μυθοπλασίες και φαντασιώσεις. Απαιτούν να ζήσουν ριψοκίνδυνα, ελεύθερα, πέρα από ηθικούς φραγμούς και προπαντός «φανταστικά»! Ρίχνονται με τα μούτρα στην κραιπάλη. Αδυνατούν να ξεχωρίσουν τη διαφορά ανάμεσα σε 2.2 Δεύτερος παράγοντας που ευθύνεται για την εξάπλωση των ναρκωτικών είναι η ελευθεριάζουσα1 ζωή αρκετών νέων

ελευθεριάζουσα ζωή = ζωή έκλυτη, ανήθικη, πέρα από τα επιτρεπτά όρια. (ελευθεριάζω = ζω βίο έκλυτο, ακόλαστο., ακόλαστος # εγκρατής ) ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

440

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

μια ειλικρινή ερωτική σχέση και στις στιγμιαίες ανούσιες σαρκικές επαφές. Τα Σαββατόβραδα βγαίνουν αποφασισμένα να «φτιαχτούν» με κάθε τρόπο. Χορεύουν δαιμονιωδώς στους ρυθμούς τού «ecstasis» αδιαφορώντας για το εάν μπορεί να πεθάνουν από αφυδάτωση. Μαστουρώνουν για να φανούν σπουδαίοι. Ρουφάνε δηλητήρια για να αποδείξουν πως είναι «μεγάλοι»! Αυτή ακριβώς η ασύδοτη ελευθερία κίνησης και ψυχαγωγίας – όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Πλωρίτης – αργά ή γρήγορα τα κάνει έρμαια των εμπόρων που ευαγγελίζονται υπόσχονται δήθεν «τεχνητούς παραδείσους». Πολλοί μικροί και μεγάλοι έφηβοι αποτελούν τα μαύρα πρόβατα για τα σχολεία τους αφού και αδιάφοροι είναι και φασαρίες προκαλούν. Βαθμολογούνται κάτω από τη βάση, τιμωρούνται με αποβολές, γίνονται οι αποδιοπομπαίοι2 τράγοι τής μικρής σχολικής κοινότητας, ίσως και της γειτονιάς τους. Συγχρωτίζονται3 με «εξωσχολικούς», ξενυχτούν και γυρίζουν σπίτι τα χαράματα. Από την άλλη μεριά, κάποιοι «πειθαρχημένοι και καλοί» μαθητές είναι αιχμάλωτοι των υψηλών επιδόσεων και του Διαδικτύου. Ζώντας λοιπόν, οι νέοι μέσα σε τέτοιες αφύσικες συνθήκες, δυσκολεύονται αφάνταστα να οικοδομήσουν παρέες, να έλθουν σε επαφή με συνομηλίκους τους και να δημιουργήσουν φιλικές σχέσεις που να στηρίζονται στην ειλικρινή επικοινωνία και το ηθικόν όφελος. Το πνεύμα τους δεν οξυγονώνεται. Δεν αναπνέει αφού δεν ανταλλάσσει ιδέες και συναισθήματα. Δεν διδάσκεται. Άρα παραμένει στάσιμο και καθίσταται ευάλωτο στα μικρόβια που πάνε κι έρχονται. Ο χαρακτήρας αυτών των παιδιών είναι αποψιλωμένος από αντιστάσεις. Άγεται και φέρεται. Αυτοί οι νέοι είναι που, σε μεγάλο ποσοστό, πέφτουν θύματα ζημιογόνων συναναστροφών οι οποίες σχεδόν πάντα ρέπουν προς τα ναρκωτικά. 2.3

Η περιθωριοποίηση πολλών νέων είναι η τρίτη αιτία που ευθύνεται για το κακό

2.4 Άλλη αιτία είναι ο ξενομανής πιθηκισμός

Η ξενομανία και ο συνακόλουθος πιθηκισμός είναι μια ακόμα

αιτία που ωθεί την νεολαία στη δηλητηριο-μανία.

Πολλά από τα παιδιά μας δεν γνώρισαν τις

παραδόσεις και την αξία του πολιτισμού μας. Δεν διδάχτηκαν από το σχολείο την Ιστορία μας με τρόπο αγαπητικό και γι΄ αυτό αγνοούν τις ρίζες τους, περιφρονούν την σοφία των ποιητάρηδων παππούδων, τις παροιμίες της γιαγιάς, την αρχοντιά της δημοτικής μας μούσας και το μεγαλείο της εκκλησιαστικής φιλοσοφικής ταπεινοσύνης.

Πολλοί σημερινοί νέοι πάσχουν από το σύνδρομο του συμπλεγματικού

επαρχιώτη ο οποίος οικτίρει τον τόπο του επειδή δεν παράγει κοσμικούς «αστέρες» σαν την Μαντόνα, τον Μάικλ Τζάκσον, τη Λαίδη Ντι και τα δημοσίας χρήσεως πανύψηλα, λυγερά, φωτομοντέλα με τα θελκτικά κορμιά, το λειψό πετσί, τα μετρημένα κόκαλα και την αμέτρητη κοκαΐνη. Αυτά είναι τα παιδιά που προσπαθούν να δώσουν νόημα στη ζωή τους αγοράζοντας φανταχτερά επώνυμα ρούχα, προσκυνώντας δουλικά ξενόφερτες συνήθειες και «in» νυχτερινά μαγαζιά. Δυστυχώς πολλά από αυτά τα παιδιά καταλήγουν άνεργα μέσα σε συνθήκες αφάνταστης μοναξιάς η οποία ως γνωστόν αποτελεί και τον προθάλαμο της δηλητηριο-μανίας. 2.5 Τα αδιέξοδα του σύγχρονου πολιτισμού αναγκάζουν πολλά παιδιά να στραφούν σε δηλητηριώδεις έξεις συνήθειες Τα αδιέξοδα τού σύγχρονου κόσμου, είναι ο πέμπτος παράγοντας που ευθύνεται για την επιδημία της νεανικής δηλητηριο-μανίας. Τα νέα παιδιά έχουν ανάγκη από το παράδειγμα των μεγάλων κι όχι από ανέξοδες, συμβουλευτικές ηθικολογίες. Ζητάνε να βρούνε στον κόσμο των μεγάλων άξιους ανθρώπους με ηθικό ανάστημα. Οι νέοι έχουν ανάγκη από ανθρώπους-πρότυπα και όχι από ψευδεπίγραφους ιδεολόγους που ενώ μέμφονται φωναχτά τον διάχυτο καταναλωτισμό, τη μισαλλοδοξία, την ιδιοτέλεια και την μικροψυχία, εντούτοις στην καθημερινή τους ζωή πράττουν τα αντίθετα: καταναλώνουν ό,τι βρεθεί μπροστά τους, αποστρέφονται τους αντιφρονούντες, ενεργούν πάντα μικρόψυχα και ιδιοτελώς. Τελικά όμως τι κόσμο προσφέρουν οι μεγάλοι στους μικρούς; Δυστυχώς τούς παραδίδουν έναν κόσμο όπου δεσπόζει η ζούγκλα της αποκτησιο-μανίας, η με κάθε μέσον επίτευξη της «επιτυχίας», η απανθρωπιά της κερδοσκοπίας και η αλόγιστη καταστροφή του περιβάλλοντος. Η νέα γενιά παραλαμβάνει έναν πολιτισμό ηθικά αποστεωμένο4 όπου η καλοσύνη αντιμετωπίζεται ως μωρία, η ευγένεια ως εκκεντρικότητα και η ανεξικακία ως αδυναμία! Όλα αυτά βαραίνουν τις ψυχές των νέων παιδιών τα οποία δεν αντέχουν στη

αποδιοπομπαίος -αία, -αίο επίθ. (Κ -αία, -αίον) εύχρ. στη φρ. αποδιοπομπαίος τράγος, για άνθρωπο που διώχνεται από παντού ή του επιρρίπτουν τις ευθύνες των άλλων: μας χρησιμεύει ακόμη και σαν αποδιοπομπαίος τράγος, φορτωμένος τα σφάλματά μας (Χατζηκυριάκος-Γκίκας) [από το αρχ. ρ. αποδιοπομπουμαι (= αποτρέπω επικείμενα κακά με παρακλητικές θυσίες στο Δία) < 'από + Διός (Ζεύς) + πομπή] 3 συγχρωτίζομαι = συγχρωτίζομαι < σύν + χρώς (=επιδερμίδα) ρ. (συγχρωτ-ίστηκα, -ισμένος) έρχομαι σε στενή επαφή με κάποιον, συναναστρέφομαι 4

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

441

θέα τόσης αποσύνθεσης και καταρρέουν για να γίνουν τελικά βορά ανθρωποφάγων εμπόρων οι οποίοι πλουτίζουν μοιράζοντας δηλητηριώδεις ψευδαισθήσεις. Η τηλεοπτική υπερπροβολή αρνητικών ή και κούφιων «προτύπων» σπρώχνει τους νέους στην ανομία και τη δηλητηριο-μανία. Ο κινηματογράφος και τα ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης προβάλλουν και υποβάλλουν συνήθως τη βιτρίνα ορισμένων «επιτυχημένων» τάχα ατόμων τα οποία υποτίθεται ότι «ξεχειλίζουν» από ευτυχία. Διάσημοι τραγουδιστές, ηθοποιοί, μεγιστάνες, οδηγοί αγώνων ταχύτητος και αργόσχολοι εισοδηματίες παρελαύνουν από τις στήλες των περιοδικών μόδας, τις κοσμικές σελίδες των εφημερίδων και τους τηλεοπτικούς δέκτες, ντυμένοι με πανάκριβες φορεσιές και στολισμένοι με διαμάντια και χρυσάφια. Οι ανυποψίαστοι αναγνώστες και τηλεθεατές βλέπουν αυτά τα αστραφτερά πρόσωπα και ζηλεύουν την τύχη τους. Ουδείς ενδιαφέρεται να προειδοποιήσει το κοινό ότι αυτή η γοητεία που εισπράττουν είναι ψεύτικη και πέρα για πέρα σκηνοθετημένη. Κανείς δεν κάθεται να εξηγήσει πειστικά στα νέα παιδιά ότι τα ινδάλματά τους δεν έχουν πρόσωπο αλλά προσωπείο και ότι τελικά όλοι μας είμαστε θύματα των «ίμεϊτζ μέικερς», των επαγγελματιών δηλαδή που «στήνουν» την απατηλή γοητεία των διασημοτήτων. 2.6 Ευθύνονται και τα ΜΜΕ για την εξάπλωση των νακρο-δηλητηρίων

Οι περισσότεροι γονείς κατακλύζονται από ενοχές και τύψεις όταν τα τέκνα τους εθίζονται στη χρήση ναρκωτικών ή οινοπνευματωδών. Τους τύπτει η συνείδησή τους επειδή δεν πρόλαβαν το κακό. Όπως προκύπτει και από έρευνα5 – που τα αποτελέσματά της είδαν πρόσφατα το φως της δημοσιότητας – οι επιστήμονες δεν είναι εκείνοι που θα ελαφρύνουν τους ώμους των γονέων από την ήδη βεβαρημένη συνείδησή τους. Το φταίξιμο για το κατρακύλισμα των παιδιών στις τοξικές ουσίες «χρεώνεται» κατηγορηματικά στους γεννήτορες και περισσότερο στον πατέρα. Ειδικότερα οι έφηβοι που βιώνουν μία ελλειμματική σχέση με τον πατέρα τους, συγκαταλέγονται στην ομάδα υψηλού κινδύνου. Οι τελευταίοι, σε αντίθεση με τους εφήβους που αναπτύσσουν μία αρμονική σχέση, παρουσιάζουν πολύ περισσότερες πιθανότητες να εξαρτηθούν από τον καπνό, τα ναρκωτικά και τα οινοπνευματώδη. Εκεί που το παιδί δέχεται την ελαχίστη ψυχική βοήθεια, είναι οι μονογονικές6 οικογένειες οι οποίες στη βόρεια Ευρώπη αποτελούν και την πλειονότητα. Οι στατιστικές δείχνουν ότι τα παιδιά των ανύπαντρων μητέρων μεγαλώνουν σε συνθήκες προβληματικής επικοινωνίας και αποδεδειγμένα ρέπουν προς τις ανθυγιεινές έξεις7. Αντίθετα, ελάχιστα δείγματα ανομικής συμπεριφοράς ανιχνεύονται στην προσωπικότητα των νέων που γνωρίζουν μια ανοιχτή και θετική επικοινωνιακή σχέση με αμφότερους τους γονείς. 2.7

Οι προβληματικές οικογένειες, συχνά τροφοδοτούν την νεανική τοξικομανία

2.8 Όγδοη αιτία είναι η αδυναμία των γονιών να συνειδητοποιήσουν ότι τα ναρκωτικά απειλούν και το σπίτι τους Σε γενικές γραμμές, εκείνο που φαίνεται να απασχολεί την κοινωνία μας λιγότερο από όσο πρέπει, είναι το πρόβλημα που βρίσκεται μέσα στα σπίτια μας: το πρόβλημα των παιδιών. Όχι πως οι γονείς δεν νοιάζονται για τη διαβίωση, την εκπαίδευση, την ψυχαγωγία των βλαστών τους. Αλλά, πολλοί τους, πληρώνοντας γι' αυτές, πιστεύουν πως έκαναν το χρέος τους απέναντι στα παιδιά, νανουρίζουν τη συνείδησή τους και τελεία και παύλα. Μόνο που τα αληθινά προβλήματα αρχίζουν ακριβώς μετά τα δίδακτρα και τα χαρτζιλίκια. Μάρτυρας, τα στοιχεία έρευνας που κοινολογήθηκαν τις προάλλες και που δείχνουν τρομαχτική έξαρση της χρήσης ναρκωτικών από νέα παιδιά. Μέσα σε πέντε μόλις χρόνια, η χρήση ναρκωτικών αυξήθηκε δραματικά. Μ' άλλα λόγια, ένα μέρος της νεολαίας μας, το οποίο συνεχώς αυξάνεται, δηλητηριάζει το σώμα και το πνεύμα της με παραισθησιογόνες ουσίες.8 Όσο μάλιστα κάποιοι από τους γονείς, ηθελημένα ή μη, αγνοούν τις πραγματικές διαστάσεις τού φαινομένου της δηλητηριοληψίας και επιμένουν να νομίζουν ότι το πρόβλημα δεν αφορά τους ίδιους και τα παιδιά τους άλλα τα παιδιά άλλων οικογενειών, τόσο περισσότερο αφήνουν τα δικά τους παιδιά ανοχύρωτα.

Εξαιτίας όλων αυτών των αφύσικων συνθηκών, που μονάχα οι εθελότυφλοι αγνοούν, ουκ ολίγοι νέοι χάνουν κάθε ενδιαφέρον για την ζωή. Η ψυχή τους σαγηνεύεται από τις υποτιθέμενες ευχέρειες και απολαύσεις τής «πληθωρικής» μας εποχής. Το πνεύμα τους αιχμαλωτίζεται. Η θέλησή τους παραλύει και το σώμα τους παραδίδεται. Η οικογένειά αδυνατεί να τους βοηθήσει. Η στείρα εκπαίδευση φορτώνει τον χρόνο και τα μυαλά των παιδιών με ανιαρές και άχρηστες υποχρεώσεις αντί να τα προικίσει με ουσιώδη εφόδια. Η ανεργία είναι το επόμενο χαστούκι για κάποια από αυτά τα ήδη καταπονημένα παιδιά. Αλλά και μερικά από τα τυχερά παιδιά που βρίσκουν εργασία, στο Συμπερασματική παράγραφος

Εφημ. ΤΟ ΒΗΜΑ, 31-10-1999: «Τα ναρκωτικά και οι ευθύνες της οικογένειας» μονογονικές οικογένειες = οι οικογένειες με έναν γονιό – είτε επειδή οι μητέρες είναι ανύπαντρες είτε επειδή το ζευγάρι έχει χωρίσει 7 έξη [<αρχ. έξις < έξω, μέλλοντας. του ρ. /έχω] η έξις., ουσ. (Κ έξις, -εως) συνήθεια που αποχτά κανείς από την επανάληψη της ίδιας πράξης ή από την επίδραση του ίδιου παράγοντα 8 Από το δοκίμιο του Πλωρίτη «Νέοι, βία και Ναρκωτικά»: ΤΟ ΒΗΜΑ, 25-12-1999 6

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

442

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

τέλος μετατρέπονται σε εξαρτήματα των υπολογιστών τους. Συνεπώς, κακώς προσποιούνται τους ανήξερους όσοι με απάθεια παρατηρούν την κοινωνική πληγή των ναρκο-δηλητηρίων να εξολοθρεύει το ένα παιδί μετά το άλλο ενσπείροντας παράλληλα καταρρακωμένα νεανικά οράματα, οικογενειακές τραγωδίες, εκπορνεύσεις ανύποπτων εφήβων, ληστείες, δολοφονίες, διαφθορά και σήψη του κοινωνικού ιστού.

ΕΜΒΟΛΙΜΟ ΚΕΙΜΕΝΟ9 ΠΑΡΕΦΡΕΡΕΣ ΜΕ ΤΗΝ ΠΡΟΗΓΗΘΕΙΣΑ ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ: Τι λεει ο Πλωρίτης (αντιστοίχως προς τις προηγούμενες παραγράφους) για τις αιτίες που ωθούν τούς νέους στα ναρκωτικά 2. ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Κοινωνικές είναι οι αιτίες που προκαλούν την εξάπλωση της δηλητηριο-μανίας Πάμπολλοι είναι εκείνοι που ρίχνουν τον λίθο του αναθέματος στους νεαρούς δράστες/χρήστες10 και επαναπαύονται. Θα ήταν λιγότερο μακάριοι11, αν πρόσεχαν κάποιους άλλους παράγοντες και παραμέτρους που βοούν, που έχουν γίνει κοινός τόπος12, αλλά παραβλέπονται όσο και ο λεγόμενος «κοινός νους13». Ας προσπαθήσουμε να τους θυμηθούμε.

Οι σημερινοί νέοι κατατρύχονται14 από πολλαπλές αντιφάσεις: Φυσικά, η εποχή μας τούς προσφέρει ζωή πιο άνετη, πιο ελεύθερη, πιο «κοσμοπολίτικη», με πολύ περισσότερες δυνατότητες και ευκαιρίες μόρφωσης, επικοινωνίας, ψυχαγωγίας σε αντίθεση με ό,τι συνέβαινε τις περασμένες δεκαετίες όπου η νεολαία μαστιζότανε από προλήψεις, προκαταλήψεις, απαγορεύσεις και καταπιέσεις τού καιρού εκείνου. Θα μπορούσαν, οι τωρινοί νέοι, να πουν όπως ο σαιξπηρικός ήρωας πως «ο κόσμος για μένα είναι ένα στρείδι, / που θα τ' ανοίξω εγώ με το σπαθί μου». 2.1

Αιτία 1η : η νεολαία σήμερα βασανίζεται από αρκετές αντιφάσεις

Μόνο που το «σπαθί» είναι δίκοπο. Αυτή ακριβώς η «ανοιχτή» κοινωνία τής «αφθονίας» περικλείνει προκλήσεις που, συχνά, μετατρέπονται σε παγίδες. Η «αφθονία» γίνεται αντικατοπτρισμός, όπως για τους καμηλοβάτες της Σαχάρας, που όσο προσπαθούν να τον αγγίξουν και να τον γευτούν τόσο ξεφεύγει απ' τα χέρια τους... Η «ανοιχτή κοινωνία» και οι «περισσότερες ευκαιρίες» μεταφράζονται, κατά κανόνα, σε κλειστές πόρτες και σε εμπαιγμούς. Η αποτίναξη των απαγορεύσεων και της καταπίεσης ισοσταθμίζεται με ρήξη των «δεσμών αίματος15» και με ανεμοσκόρπισμα16 της οικογένειας και δυστυχώς όχι εξαιτίας των νεότερων μελών της. Η ασύδοτη ελευθερία κίνησης και ψυχαγωγίας αργά ή γρήγορα τα κάνει έρμαια των εμπόρων που ευαγγελίζονται(=υπόσχονται) δήθεν «τεχνητούς παραδείσους». 2.2

Αιτία 2η : η ελευθεριάζουσα ζωή αρκετών νέων

2.3 Αιτία 3η : Η περιθωριοποίηση πολλών νέων Επιπλέον οι πολλαπλάσιες προσβάσεις σε πλατύτερη μόρφωση, στομώνεται

(...) απ' τις αδυναμίες του εκπαιδευτικού μας συστήματος ενώ η «ιλιγγιώδης τελειοποίηση της τεχνολογίας» με τα ΜΜΕ και τα διαδίκτυα, μετατρέπει τους χρήστες τους σε «βίδες» και τους απομονώνει απ' τον γύρω κόσμο. Η νέα γενιά – που μεγάλωσε μακριά από τη φύση, περικυκλωμένη από διαμερίσματα και επιτακτικά σχολικά προγράμματα – βιώνει την πραγματικότητα μέσα σε συνθήκες αφάνταστου άγχους το οποίο διαρκώς επιδεινώνεται εξαιτίας της αντικοινωνικής μας ζωής. Ο «κοσμοπολιτισμός» και η ακαριαία επικοινωνία με τα εκτός των τειχών μας17, παίρνει μορφή πιθηκισμού ξένων (...) ηθών και φτάνει σε μιαν άλλη ξενική κατοχή, χειρότερη απ' τη στρατιωτική, επειδή είναι εκούσια. 2.4 Αιτία 4η : ο ξενομανής πιθηκισμός

2.5 Αιτία 5η : τα αδιέξοδα του σύγχρονου πολιτισμού Κι αν (ή όταν) οι νέοι αναζητήσουν αποκούμπι, βοήθεια, «πρότυπα», στον κόσμο των «μεγάλων», τι εισπράττουν; Κοινωνικό κανιβαλισμό18, όπου το μέγα και μοναδικό ζητούμενο αποτελεί η οικονομική «επιτυχία» με κάθε μέσο και με κάθε θυσία (των άλλων), τερατώδη μητροκτονία τής Φύσης, λεηλασία κάθε πηγής ζωής μέχρις αφανισμού κάθε ζωής, πολέμους, γενοκτονίες, ολοκαυτώματα, σφαγές με το παλαιότατο προσωπείο του φανατισμού, και με το νεότατο τοιούτο του ψευδεπίγραφου ανθρωπισμού, φανατική μισαλλοδοξία για ιδέες, πρόσωπα, φυλές, που ιδανικό «τέλος» και σκοπός της είναι ο ολοκληρωτικός αφανισμός των «άλλων». «Αντίδοτο» για τα αδιέξοδα, τις απογοητεύσεις, την πνιγμονή: τα ναρκωτικά, με την τραγική ψευδαίσθηση πως θα τους χαρίσουν τάχα διεξόδους, ανάσες, «γοητείες».

ΠΡΟΣΟΧΗ: Το εμβόλιμο κείμενο που ακολουθεί, είναι του Πλωρίτη. Και εδώ επίσης παρατίθενται οι αιτίες που ωθούν τους νέους στα ναρκωτικά. Η δομή των δυο κειμένων (του δικού μου που προηγήθηκε και του Πλωρίτη που ακολουθεί) είναι σχεδόν ίδια. Το ύφος τους όμως διαφέρει. Διαβάστε το ένα κείμενο παράλληλα με το άλλο. Δείτε μαζί τη μια παράγραφο του ενός και την αντίστοιχη του άλλου. Θα πάρετε μια γεύση σχετικά με το πως διασκευάζουμε μια παράγραφο – πως δηλαδή την αποδίδουμε με άλλη διατύπωση – ή και

πως αναπτύσσουμε μια σκέψη ή μια άποψη. 10

ρίχνουν τον λίθο του αναθέματος = αποδίδουν κυρίως ευθύνες μακάριοι = ευτυχείς έχουν γίνει κοινός τόπος = όλοι τους γνωρίζουν τους αναφέρουν (κοινός τόπος = η, δίχως πρωτοτυπία, κοινοτοπία) 13 κοινός νους = σωστή κρίση, η ορθοφροσύνη 14 κατατρύχομαι = βασανίζομαι 15 δεσμοί αίματος = συγγενικές σχέσεις (εδώ η φράση αναφέρεται τόσο στις σχέσεις ανάμεσα στον πατέρα και στην μητέρα όσο και στην σχέση ανάμεσα στους γονείς και τα παιδιά) 16 ανεμοσκόρπισμα = η διάλυση 17 η ακαριαία επαφή με τα εκτός των τειχών μας = οι άμεσες ξενόφερτες επιδράσεις 18 κοινωνικός κανιβαλισμός = η εκμετάλλευση του ανθρώπου για το χρήμα 11 12

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

443

Σε μια συνέντευξη που έδωσαν απεξαρτημένα άτομα, έλεγαν ότι παίρνοντας τη «δόση» τους, «ένιωθαν να σηκώνονται πάνω απ' τη γη», να γίνονται «δυνατοί και μοναδικοί». Και, αυτή την πλασματική «δύναμη», τη δοκιμάζουν σε βία και βανδαλισμούς εκπαιδευμένοι ήδη από την γύρω τους βιοτική βία, που την υπερπροβάλλουν οι μικρομέγαλες οθόνες, μαζί με αμέτρητες ταινίες, όπου οι πάντες «βιάζουν» τους πάντες, όπου πυρπολούνται και αφανίζονται τα πάντα, εκτός από τον Ένα, τον «σταρ» που, επιπλέον, κερδίζει και «το κορίτσι». Τέτοιοι «σούπερμεν» νομίζουν πως γίνονται κι αυτοί. Και, επιπλέον, δικαιωμένοι εκδικητές για όσα τους «ξεγέλασαν» και όσα δεν απόχτησαν. 2.6 Αιτία 6η : Τα ΜΜΕ και η τηλεοπτική υπερπροβολή κούφιων «προτύπων»

2.7 Αιτία 7η : Οι προβληματικές οικογένειες, συχνά τροφοδοτούν την τοξικομανία

( Δεν έχει γράψει κάτι σχετικό ο Πλωρίτης )

2.8 Αιτία : η αδυναμία των μεγάλων να συνειδητοποιήσουν ότι τα ναρκωτικά απειλούν και το σπίτι τους Σε γενικές γραμμές, εκείνο που φαίνεται να απασχολεί την κοινωνία μας λιγότερο από όσο πρέπει, είναι το πρόβλημα που βρίσκεται μέσα στα σπίτια μας: το πρόβλημα των παιδιών. Όχι πως γονείς δεν νοιάζονται για τη διαβίωση, την εκπαίδευση, την ψυχαγωγία των βλαστών τους. Αλλά, πολλοί τους, πληρώνοντας γι' αυτές, πιστεύουν πως έκαναν το χρέος τους απέναντι στα παιδιά, νανουρίζουν τη συνείδησή τους και τελεία και παύλα. Μόνο που τα αληθινά προβλήματα αρχίζουν ακριβώς μετά τα δίδακτρα και τα χαρτζιλίκια. Μάρτυρας, τα στοιχεία έρευνας που κοινολογήθηκαν τις προάλλες και που δείχνουν τρομαχτική έξαρση της χρήσης ναρκωτικών από νέα παιδιά. Μέσα σε πέντε μόλις χρόνια, η χρήση ναρκωτικών αυξήθηκε δραματικά. Μ' άλλα λόγια, ένα μέρος της νεολαίας μας, το οποίο συνεχώς αυξάνεται, δηλητηριάζει το σώμα και το πνεύμα της με παραισθησιογόνες ουσίες. 8η

Συμπερασματική παράγραφος Όλα αυτά που κανένας δεν τ' αγνοεί ενσταλάζουν σε πολλούς νέους ένα οδυνηρό αίσθημα απογοήτευσης απ' όλους κι απ' όλα και, προπάντων, απ' τους εαυτούς τους. Νιώθουν ανήμποροι μπρος στις Σειρήνες του πολύφερνου19 κόσμου, ξένοι μέσα στο άδειο σπιτικό τους, ματαιόπονοι στα γρανάζια μιας στείρας παιδείας, αποτυχημένοι και ικανοί μόνο για να πλουτίζουν τις στατιστικές της ανεργίας, ανδρείκελα θαυματουργών μηχανών, που βαθαίνουν τη μοναξιά τους.

3. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΜΑΣΤΙΓΑΣ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ 3. ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Η επικινδυνότητα των ναρκο-δηλητηρίων - Ηρωίνη: το φίδι με το πιο σιχαμερό και απαίσιο δηλητήριο Σύμφωνα με πόρισμα Γάλλων επιστημόνων, το οινόπνευμα είναι επικίνδυνο όσο και τα σκληρά ναρκωτικά. Ειδικότερα, οι επιστήμονες κατέταξαν τις επικίνδυνες ουσίες σε τρεις κατηγορίες. Η πρώτη περιλαμβάνει τις πλέον επικίνδυνες των ουσιών: την ηρωίνη, την κοκαΐνη και το οινόπνευμα. Η δεύτερη περιλαμβάνει λιγότερο επικίνδυνες ουσίες όπως τα ψυχοφάρμακα, τα παραισθησιογόνα και τον καπνό, ενώ στην τρίτη «και με διαφορά» εντοπίζεται η ινδική κάνναβις. Κατά κοινήν ομολογία η ηρωίνη «μπορεί να θεωρηθεί, εξαιτίας των κινδύνων που συνδέονται με τη χρήση της (σύριγγες, ποικίλες μολύνσεις, υπερβολική δόση), η ουσία με τον μεγαλύτερο κίνδυνο να οδηγήσει σε θάνατο. Προηγείται τού οινοπνεύματος και του καπνού. Όμως και αυτών των ουσιών η επικινδυνότητα είναι πολύ αυξημένη καθώς σχετίζεται με το ενδεχόμενο τής εμφάνισης καρκίνου, καρδιοπαθειών και ηπατίτιδας» 20.

Αναμφισβήτητα τα Ναρκωτικά έχουν γίνει πραγματική μάστιγα/απειλή για όλη την κοινωνία καθώς μπορούν να πλήξουν – με ιδιαίτερη σφοδρότητα – αρκετούς νέους, ανεξαρτήτου κοινωνικής προέλευσης, φύλου και μορφωτικού επιπέδου. Δεν πρέπει ωστόσο να μας διαφεύγει ότι η νεανική δηλητηριο-ληψία δεν συνιστά απλώς ένα ιατρικό πρόβλημα καθώς υπερβαίνει κατά πολύ τις παρενέργειες μιας συνηθισμένης ασθένειας ή και επιδημίας. Τα ναρκο-δηλητήρια αποτελούν πρώτιστα ένα κοινωνικό τραύμα, ένα οδυνηρό κοινωνικό φαινόμενο με τραγικές επιπτώσεις τόσο στα άτομα-θύματα και τις οικογένειές τους, όσο στην κοινωνία και το μέλλον τού έθνους. Παραφράζοντας τον Όσκαρ Γουάιλντ θα μπορούσαμε να πούμε ότι μόλις τα ναρκωτικά περάσουν από την πόρτα στη ζωή ενός ατόμου ή και μιας χώρας, αμέσως η ευτυχία φεύγει από το παράθυρο. 3.1

Πρώτη επίπτωση: Τα ναρκο-δηλητήρια είναι η γάγγραινα της κοινωνίας

3.2 Δεύτερη επίπτωση: άψυχα κορμιά νέων παιδιών Εν πάση περιπτώσει ο θάνατος νέων παιδιών από τα ναρκωτικά αποτελεί μια σκληρή πραγματικότητα. Ιδιαίτερα στις μεγαλουπόλεις των αναπτυγμένων χωρών, κάθε λίγο και λιγάκι αποκαλύπτονται παγωμένα σώματα νέων παιδιών με το δηλητήριο καρφωμένο στις χιλιοβασανισμένες φλέβες τους. Οι ιατροδικαστικές εκθέσεις είναι σχεδόν πανομοιότυπες σε όλον τον κόσμο: «ο θάνατος προκλήθηκε από υπερβολική δόση». (Άλλωστε, για τους εν λόγω επιστήμονες, και μόνη η ανίχνευση τέτοιων ουσιών κατά την νεκροτομή, είναι αρκετή για να βγάλουν τα θλιβερά συμπεράσματά τους.) Κι όμως, αυτή η δήλωση δεν λεει ακριβώς όλη την αλήθεια. Η αλήθεια είναι 19

πολύφερνος < πολύς + φερνή = προίκα., πολύφερνη γυναίκα = αυτή με τη μεγάλη προίκα., πολύφερνος κόσμος = ο κόσμος της κατανάλωσης 20 Εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ, 22-6-1998. ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

444

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

πως αυτά τα παιδιά ξεψυχούν είτε από ανακοπή καρδίας, επειδή το δηλητήριο έδωσε τη χαριστική βολή στο καρδιαγγειακό τους σύστημα, είτε από κλασική περίπτωση δηλητηρίασης. Και εξηγούμαι: συχνά οι δηλητηριοδότες/διακινητές (βαποράκια) νοθεύουν τα φαρμάκια τους με άλλα ισχυρότερα (στρυχνίνη ή και περιττώματα ποντικιών) με σκοπό αφενός να πολλαπλασιάσουν τα κέρδη τους (αφού αυξάνουν την πωλούμενη ποσότητα) αφετέρου να «ξεφορτωθούν» κάποιο «πρεζόνι» που τον τελευταίο καιρό πασχίζει να ξεφύγει από τα νύχια τους. Θάνατοι όμως προκαλούνται και εξ αιτίας κάποιας μεταδοτικής νόσου (π.χ. ηπατίτιδα και έιτζ). Αυτό συμβαίνει επειδή τα εξαρτημένα άτομα συνήθως αφήνονται να δηλητηριαστούν όχι μόνο από το ίδιο φίδι - την ηρωίνη - αλλά και από το ίδιο «μεταλλικό, «κούφιο δόντι» της, το οποίο εν τω μεταξύ έχει μολυνθεί από κάποιον φορέα της αρρωστημένης παρέας. Πολλοί από εμάς συγκλονιζόμαστε στ΄ αλήθεια μόλις πληροφορηθούμε ότι στην τάδε χώρα της Δυτικής Ευρώπης πέθαναν τόσες χιλιάδες παιδιά από ναρκωτικά. Κι όμως, αν γνωρίζαμε ελάχιστα, για τα βάσανα που τραβάνε τα εξαρτημένα άτομα ενόσω ζουν, τότε θα συνειδητοποιούσαμε πως μέχρι να σβήσει ένας χρήστης, έχει ήδη... πεθάνει εκατοντάδες φορές. Δεν αποτελεί άλλωστε μυστικό ότι τα ναρκωτικά προκαλούν στα θύματα σοβαρότατες διαταραχές επειδή φθείρουν ανεπανόρθωτα το σώμα, αιχμαλωτίζουν την ψυχή και το πνεύμα, διαστρέφουν τις λειτουργίες του εγκεφάλου, ελαττώνουν τη διανοητική του δύναμη, αφαιρώντας κατ΄ αυτόν τον τρόπο από το θύμα κάθε διάθεση και χαρά για ζωή. Ο εξαρτημένος νέος, εξαιτίας του πάθους του, δοκιμάζει καθημερινά ανείπωτα μαρτύρια μιας απερίγραπτης ζωντανής κόλασης που μόνο οι παθόντες μπορούν να βιώσουν και να αφηγηθούν. Επιπλέον χρειάζεται μεγάλα χρηματικά ποσά για να ικανοποιήσει την θανατηφόρο ανάγκη τού βασανισμένου του οργανισμού, ο οποίος κάθε λίγο και λιγάκι ζητάει επιτακτικά την δηλητηριώδη «ανάσα» τής προσωρινής ικανοποίησης. Με τον καιρό όμως η αδηφάγος αχόρταγη εξάρτηση απαιτεί ακόμα μεγαλύτερες ποσότητες. Κάποτε τα χρήματα τελεύουν – ακόμα και για τους πιο ευκατάστατους τοξικομανείς. Οπότε οι εξαρτημένοι νέοι γίνονται αναγκαστικά κλεφτρόνια ή και διακινητές βαποράκια ή και πόρνοι: κορίτσια και αγόρια, με αντίτιμο λίγο δηλητήριο, κυριολεκτικά πουλάνε το κορμί τους, ζώντας έτσι τον έσχατο εθελούσιο εξευτελισμό που μπορεί να υποστεί μια ανθρώπινη προσωπικότητα. 3.3 Τρίτη επίπτωση: Ο ζωντανός θάνατος του δηλητηριολήπτη/χρήστη

3.4 Τέταρτη επίπτωση: αύξηση της εγκληματικότητας Τώρα πια είμαστε σε θέση να αντιληφθούμε πως η εξάπλωση τών εξαρτησιογόνων δηλητηρίων σε βάρος της νεολαίας μας, εκτός των άλλων, υποδαυλίζει και την «παράπλευρη» - όπως αποκαλείται - εγκληματικότητα. Έγκυρες πηγές αλλά και η Δίωξη Ναρκωτικών, έφεραν στο φως της δημοσιότητας στοιχεία άκρως ανησυχητικά: ειδικά τα τελευταία πέντε χρόνια – δυστυχώς και στον τόπο μας21 – έχουν αυξηθεί κατακόρυφα οι ληστείες με δράστες νεαρά, εξαρτημένα και απελπισμένα άτομα, που αναζητούσαν αγωνιωδώς και με κάθε τρόπο λίγα χρήματα. Είδαμε μάλιστα κάποια από αυτά τα δύσμοιρα παιδιά να οδηγούνται στα δικαστήρια και να ομολογούν δημοσίως το δράμα τους μπροστά στα μάτια τής συγκλονισμένης κοινωνίας και της αιφνιδιασμένης πολιτείας. Συνειδητοποιήσαμε ότι συχνά η εξάρτηση μετατρέπει τα άρρωστα παιδιά, σε επικίνδυνους εγκληματίες. Ο εξαρτημένος λοιπόν, εκτός από την κατρακύλα του στα δηλητήρια, έχει από πάνω και ένα σωρό ποινικά αδικήματα που τον καταδιώκουν. Αργά ή γρήγορα θα συλληφθεί. Θα μπει στη φυλακή. Όταν κάποτε αποφυλακιστεί, σίγουρα θα είναι διπλά στιγματισμένος, μάλλον πολλαπλάσια εθισμένος και βεβαίως μπλεγμένος – χειρότερα από πριν – με ανθρώπους τού υποκόσμου και της νύχτας. 3.5 Πέμπτη επίπτωση: οδύνη για τις οικογένειες των εξαρτημένων Πέρα από τον θάνατο που καραδοκεί, τις τρομακτικές αρρώστιες που τον φλερτάρουν και τον κόσμο τού εγκλήματος που τον καλωσορίζει, ο εξαρτημένος από τα δηλητήρια νέος, συνιστά και μια πυορροούσα πληγή και για την οικογένειά του. Τι χειρότερο υπάρχει για μια μητέρα, να βλέπει το σπλάχνο της να λιώνει λίγο-λίγο στα χέρια των εμπόρων του θανάτου και της διαφθοράς! Και τι φριχτή δοκιμασία περνάει ο πατέρας που ανήμπορος παρακολουθεί το δηλητηριασμένο παιδί του να ματώνει από τα πολλά γκρεμοτσακίσματα, φθείροντας συν τοις άλλοις και την υπόληψη της οικογενείας! Βέβαια υπάρχει και η οικονομική πλευρά τού ζητήματος η οποία δεν είναι καθόλου αμελητέα. Τουναντίον μάλιστα! Σχεδόν όλες οι οικογένειες των εξαρτημένων ατόμων, ακόμα και όταν διαθέτουν υψηλά εισοδήματα, στο τέλος καταστρέφονται οικονομικά. Δεν είναι μόνο τα χρήματα που απαιτούνται για την αγορά δηλητηρίων. Επιπλέον έχουμε και τις επανειλημμένες απόπειρες (συναινετικές ή μη) για απεξάρτηση των τοξικομανών, διαδικασία που για να γίνει σωστά 21

Την κατάσταση διεκτραγωδεί ο Μακάριος Δρουσιώτης στο άρθρο του «Γεύση από Λευκωσία»: αθηναϊκή ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 1-22001. ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

445

χρειάζεται η συμβολή του ιδιωτικού τομέα, άρα δυσβάστακτες δαπάνες ακόμα και για μεγάλα βαλάντια πορτοφόλια . Η κοινωνία είναι ένας ζωντανός οργανισμός. Για να αναπαραχθεί φυσιολογικά, χρειάζεται πρώτα απ΄ όλα την ζώσα, ενεργό παρουσία τής νεολαίας σε όλους τούς τομείς: οικονομικό, πολιτικό, πολιτιστικό, θεσμικό και ιδεολογικό. Από την στιγμή όμως που ένα κομμάτι τής νεολαίας αιχμαλωτιστεί στο δηλητηριώδη ιστό των εξαρτησιογόνων ουσιών, αμέσως τίθεται στο περιθώριο, αχρηστεύεται. Αν μάλιστα αληθεύει ότι αρκετά από τα περιθωριοποιημένα άτομα, μάλλον διακρίνονται από επαναστατικό οίστρο, καινοτόμο διάθεση και τολμηρή φαντασία, αυτό σημαίνει ότι η κοινωνία τελικώς θα στερηθεί χρήσιμες πρωτοβουλίες, ανανεωτικές ιδέες και ρηξικέλευθες τομές που απαιτούνται για να γίνει ο κόσμος ανθρωπινότερος, το περιβάλλον υγιέστερο και οι συνθήκες ζωής ηπιότερες. Με άλλα λόγια, η εξάπλωση των ναρκωτικών αφυδατώνει σωματικά και ψυχικά όχι μόνο τα νέα παιδιά αλλά και το μέλλον της κοινωνίας. 3.6 Έκτη επίπτωση: χάνεται ένα ζωντανό κομμάτι της νεολαίας

3.7 Έβδομη επίπτωση: Φόβος, ανασφάλεια, καχυποψία και πανικός των γονέων Όλη αυτή η κατάσταση επιδρά κατά τρόπον αρνητικό σε πολλούς γονείς. Άλλωστε οι περισσότεροι είναι απληροφόρητοι και γι΄ αυτό ανέτοιμοι να αντιμετωπίσουν ένα τέτοιου είδους καταθλιπτικό ενδεχόμενο για το παιδί τους. Μερικοί από αυτούς τους πανικόβλητους γονείς διαπράττουν το θανάσιμο σφάλμα να συμπεριφέρονται με υπερβολική αυστηρότητα στα παιδιά τους. Τούς στερούν τις σαββατιάτικες εξόδους και γενικότερα ασκούν επάνω τους αποπνικτικό έλεγχο. Έτσι εγείρεται σταδιακά ένα τείχος ανάμεσα στα καταπιεσμένα παιδιά και τους αγχώδεις γονείς. Οπότε δεν μπορεί να ευδοκιμήσει ο εποικοδομητικός διάλογος ο οποίος και τα παιδιά θα ωφελούσε και τους γονείς θα καθησύχαζε. Μοιραία λοιπόν έρχεται η στιγμή της ψυχρότητας αλλά και της αμοιβαίας καχυποψίας. Τα παιδιά συμπεριφέρονται επιθετικά και αγενέστατα. Κάποτε παρατούν το σχολείο. Σε λίγο καιρό η αφροσύνη των παιδιών συναντιέται με την βιαιότητα των χειροδικούντων γονέων η οποία οδηγεί σε καθημερινά δράματα με θύματα και θύτες μικρούς και μεγάλους. Δεν είναι λίγες οι φορές που οι απηυδισμένοι κουρασμένοι, αγανακτισμένοι γονείς διαπράττουν το ολέθριο σφάλμα να πετάξουν τα παιδιά τους στο δρόμο. Υπάρχουν επίσης και παιδιά που για τους ίδιους λόγους, κάθε λίγο και λιγάκι φεύγουνε από το σπίτι και περιφέρονται από εδώ και από εκεί σαν την άδικη κατάρα, ζώντας ασύδοτα22. Δεν πρέπει να μας ξαφνιάζει επομένως, που αρκετά από αυτά τα παιδιά αναζητούν «αποκούμπι» έξω από το σπίτι και «παρηγοριά» σε παρέες με δηλητηριώδεις συνήθειες. Με αυτήν την έννοια η μάστιγα των δηλητηρίων/ναρκωτικών αυτοτροφοδοτείται από τον πανικό και τις φοβίες που αφιονίζουν κάποιους άτυχους, ανενημέρωτους και μονολιθικούς γονείς.

4. ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΔΗΜΙΑΣ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ 4. Εισαγωγική-μεταβατική παράγραφος Βασική μέριμνα της κοινωνίας, της πολιτείας, του σχολείου και των

μέσων ενημέρωσης πρέπει να είναι ο έγκαιρος εντοπισμός όσων νέων φέρονται ως τρωτοί (=επιρρεπείς) στα ναρκωτικά, και στη συνέχεια η προσπάθεια αντιμετώπισης όσων προβλημάτων τους μπορούν να επιλυθούν. Βέβαια και οι αστυνομικές αρχές από τη μεριά τους θα πρέπει να διώκουν απηνώς23 τους εμπόρους των δηλητηρίων. Ωστόσο, δεν νομίζω ότι από μόνα τους τα κατασταλτικά μέτρα (αυστηρή νομοθεσία και ποινές) είναι δυνατόν να τιθασεύσουν τη μάστιγα των ναρκωτικών. Τα τελευταία ( δηλαδή τα κατασταλτικά μέτρα) με τον εκφοβιστικό τους χαρακτήρα, ίσως κάποτε να λειτουργούν και ως μέτρα πρόληψης. Πάντως η ίδια η ζωή έχει αποδείξει ότι για τη θεραπεία τόσο πολύπλοκων κοινωνικών ασθενειών οι κατασταλτικές μέθοδοι ελέγχονται ως ανεπαρκείς. Ο κολασμός (δηλαδή η τιμωρία) και η καταδίωξη των εξαρτημένων ατόμων, δεν αποτελεί «πανάκεια». Αντίθετα πλέκει τον "μύθο" τού απαγορευμένου άρα και ελκυστικού, και οδηγεί στο αντίθετο από την αποτροπή, αποτέλεσμα. Η καλύτερη θεραπεία είναι η πρόληψη. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά. Καταρχάς αυτό που, για κανέναν λόγο, δεν πρέπει να ξεχνιέται είναι ότι τα εξαρτημένα/δηλητηριο-μανή άτομα επιβάλλεται να αντιμετωπίζονται ως ασθενείς. Ως εκ τούτου, οι όποιες παρανομίες των δεν πρέπει να λογίζονται ως εγκληματικές αλλά ως δευτερεύοντα αδικήματα – εφόσον βέβαια αποδεικνύεται ότι ηθικός αυτουργός της παραβατικότητάς τους είναι ο εθισμός των στα δηλητήρια. Δυστυχώς η κατάσταση περιπλέκεται επειδή αρκετά εγκληματικά στοιχεία με πωρωμένη ηθική συνείδηση, συμβαίνει να αυτοδηλητηριάζονται ή και να εμπορεύονται τα δηλητήρια. Έτσι όταν συλληφθούν, για κάποιο από τα κακουργήματά τους, τότε επιστρατεύουν λυτούς και 4.1 Τα θύματα-ναρκομανείς είναι ασθενείς και όχι εγκληματίες

22 23

ασύδοτος -η, -ο επίθ. (Κ -ος, -ον) ο απαλλαγμένος από φορολογία | (μτφ.) που ενεργεί ανεξέλεγκτα [<α στερητ. + συν + δοτός] απηνής-ής, -ές επίθ. σκληρός, αμείλικτος ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

446

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

δεμένους για να αποδείξουν ότι τάχα δεν είναι ασυνείδητοι κακοποιοί αλλά θύματα των ναρκωτικών! Αν μάλιστα λάβουμε υπόψη μας ότι, οι εν λόγω κακούργοι, διαθέτουν τεράστια κεφάλαια, αυτό σημαίνει ότι θα έχουν τη δυνατότητα να αναθέσουν την υπεράσπισή τους σε ευφυέστατους δικηγόρους με κύρος και να προσεταιριστούν κυκλώματα που εξειδικεύονται στον επηρεασμό της δικαιοσύνης με την συστηματική εξαγορά συνειδήσεων διεφθαρμένων κρατικών λειτουργών (αστυνομικών, δικαστικών, πραγματογνωμόνων και άλλων). Ένεκα όλων αυτών των παρενεργειών πολλοί αντιδρούν στην επιεική αντιμετώπιση των εξαρτημένων ατόμων που παρεκτρέπονται. Πρόκειται όμως – κατά την γνώμη μου – για μια αντίδραση εσφαλμένη πέρα ως πέρα, καθώς υπονοεί ότι μαζί με τα ξερά πρέπει να καίγονται και τα χλωρά! 4.2 Κανένας νέος δεν μετατρέπεται σε υποχείριο των δηλητηρίων επειδή απλώς τον παρέσυρε ένας φίλος του Μια άλλη εσφαλμένη τοποθέτηση που συσκοτίζει τα πράγματα – και ούτε κατ΄ ελάχιστον δεν βοηθάει στην αντιμετώπιση των ναρκωτικών – έχει να κάνει με την τρέχουσα, αφελή προκατάληψη ότι δήθεν κάποια φυσιολογικά παιδιά, αναίτια και αιφνιδίως αποφάσισαν ένα πρωί, στα καλά καθούμενα, να γίνουν συστηματικοί δηλητηριο-λήπτες επειδή τάχα τους το... πρότεινε κάποιος φίλος. Αναμφίβολα η ανεγκέφαλη περιέργεια, ο διεστραμμένος μιμητισμός, οι κολασμένες παροτρύνσεις τής όποιας νυχτόβιας παρέας και η παθολογική εμμονή στην αναζήτηση επικίνδυνων ηδονικών συγκινήσεων, αποδυναμώνουν τις ηθικές αντιστάσεις αρκετών νέων. Ωστόσο για τους περισσότερους παρασυρθέντες αυτά είναι απλώς η αφορμή (στον εγκέφαλό τους έχουν προηγηθεί πολλές σχετικές διεργασίες από τις αιτίες που εξετάσαμε πιο πριν) , αφορμή που δεν θα τους οδηγούσε στα ναρκωτικά αν, από πολύ νωρίς, γινόταν προσπάθεια να καταστεί η προσωπικότητά τους (στο μέτρο που είναι ψυχικά υγιής), ισχυρή και ανθεκτική, με υψηλά ιδανικά. Συνεπώς καλό είναι να συνειδητοποιήσουμε, μια κι έξω, πως τα σοβαρά προβλήματα απαιτούν περίσκεψη κι όχι επιπόλαιες προσεγγίσεις τού τύπου «ήταν καλό παιδί αλλά το παρέσυραν...». Δεν παρασύρονται τόσο εύκολα οι νέοι που διαθέτουν ψυχική και πνευματική συγκρότηση κι ούτε είναι δυνατόν να πέσουν ποτέ στα δίχτυα των δηλητηρίων και της ναρκο-δυστυχίας. 4.3 Ο θεσμός της οικογένειας στη μάχη κατά των ναρκο-δηλητηρίων Να γιατί θα πρέπει να κινηθούν αποφασιστικά, όλοι οι φορείς κοινωνικοποίησης, προς την κατεύθυνση τής διαπλάσεως των παίδων. Κι εδώ φυσικά τον πρώτο λόγο έχει η οικογένεια, κάτι που μαρτυρείται και από παλαιότερο απόφθεγμα που ήθελε το παιδί καθρέφτη τής οικογένειάς του. Αυτό σήμαινε ότι ο χαρακτήρας τού παιδιού και η όποια συμπεριφορά του, αποτελούσαν την αντανάκλαση των ωφέλιμων ή βλαπτικών ερεθισμάτων (δηλ. της κακής ή καλής αγωγής) που λάμβανε από το οικογενειακό περιβάλλον. Μέχρι πριν λίγα χρόνια, ο θεσμός της οικογένειας έπαιζε πράγματι πολύ σημαντικό ρόλο στην διαπαιδαγώγηση των νέων επειδή τότε δεν υπήρχαν τηλεοράσεις, ραδιόφωνα, περιοδικά, εφημερίδες, μόδες, τουρίστες, ξενομανίες και γενικότερα ανεξέλεγκτες επιρροές πάσης φύσεως. Ακόμα και το περιβάλλον της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης ήταν για πολλούς απρόσιτο, πόσο μάλλον της τριτοβάθμιας. Έτσι η πλειονότητα των παιδιών παρέμενε στους κόλπους της οικογένειας ακολουθώντας την κατά τόπους παράδοση.

Σήμερα όμως, ο θεσμός της οικογένειας έπαψε να έχει το μονοπώλιο στην καθοδήγηση των παιδιών, καθοδήγηση που τώρα πια ασκείται και από άλλους φορείς κοινωνικοποίησης 24, επίσημους (π.χ. κράτος, σχολείο, εκκλησία, πολιτικά κόμματα) και ανεπίσημους (π.χ. συντροφιές ανηλίκων, τηλεόραση, κινηματογράφος, μουσικά ρεύματα, μόδα). Αυτές οι κοινωνικές ομάδες διεκδικούν την προσοχή των παιδιών επιδρώντας καθοριστικά στην διαμόρφωση της ψυχοσύνθεσής τους. Έτσι η ανθρωπο-πλαστική λειτουργία της οικογένειας υπονομεύεται από χίλιες δυο μεριές. Τώρα πια οι γονείς δεν θα πρέπει απλώς να αρκεστούν στο καλό παράδειγμα. Επιπλέον έχουν την υποχρέωση να σταθούν δίπλα στον νέο, τον άπλερο, δηλαδή τον ασχημάτιστο, τον ανώριμο άνθρωπο, και να του συμπαρασταθούν σε κάθε δύσκολη στιγμή της ζωής του, αποφεύγοντας με κάθε τρόπο να παίξουν τον ρόλο του αυστηρού κριτή ή και του τιμωρού δικαστή. Με απέραντη και έμπρακτη αγάπη θα πρέπει να απλώνουν το χέρι τους στα παιδιά τους. Κι ως γνωστόν η αληθινή αγάπη είναι πρωτίστως πράξη: αλληλοσεβασμός, ανεκτικότητα, διαλλακτικότητα, υπομονή και αγώνας για απαλλαγή από στερεότυπα, προκαταλήψεις και δεισιδαιμονίες. Οι τελευταίες μάλιστα είναι εκείνες που δεν επιτρέπουν σε πολλούς γονείς να δουν με βλέμμα ανθρωπιστικό την διαφορετικότητα ορισμένων παιδιών και να τους παράσχουν ουσιαστική βοήθεια. Από αληθινή αγάπη διαπνέονται: ο πατέρας που δεν θα πετάξει στο δρόμο τον ναρκομανή γιο του αλλά θα σταθεί δίπλα του ως γνήσιος φίλος και αφοσιωμένος αδελφός, η μητέρα που δεν θα ρίξει στο «πυρ το εξώτερον» δεν θα καταδικάσει ούτε και θα 24

κοινωνικοποίησις, -εως) (στην κοινωνική ψυχολ.) η διαδικασία με την οποία ένα άτομο μαθαίνει να προσαρμόζεται στην ομάδα αποκτώντας την κοινωνική συμπεριφορά που εγκρίνει η ομάδα ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

447

την ανυπάκουη κόρη με την πρώιμη σεξουαλική ζωή κι ούτε θα καταδικάσει μετά βδελυγμίας25 την ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη της, ο αδελφός που δεν θα περιφρονήσει τον ομοφυλόφιλο αδελφό του και ο παππούς που δεν θα γυρίσει την πλάτη στο όποιο παραστρατημένο εγγόνι του. Η πραγματική αγάπη είναι σαν το χρυσάφι: και στη λιακάδα λαμπυρίζει και στις θεομηνίες δεν υποκύπτει. Τέτοιου είδους αγάπη έχουν ανάγκη τα παιδιά. Με αυτό το άρωμα στοργής πρέπει να νοτίσουν οι γονείς τη φωνή τους, αν επιθυμούν να μην πλήξει ποτέ το νοικοκυριό τους η τυραννία των δηλητηρίων. απαρνηθεί

Παράλληλα με την απέραντη και ανόθευτη αγάπη των γονιών για τα παιδιά τους, πρέπει να πορεύεται και η ενημέρωσή τους πάνω στα προβλήματα των εφήβων και την κατάρα τής δηλητηριο-μανίας. Ο συνδυασμός αγάπης και ενημέρωσης οδηγεί στην σωφροσύνη. Γι΄ αυτόν τον λόγο, κατά την γνώμη μου, κρίνεται επιτακτική η ίδρυση ενός Κέντρου Ενημέρωσης και Επικοινωνίας που θα απευθύνεται σε όλους τους γονείς ανεξαιρέτως. Αυτού του είδους οι θεσμοί καθίστανται πολύ αποτελεσματικοί όταν ενθαρρύνονται και χρηματοδοτούνται από το κράτος αλλά διοικούνται, οργανώνονται, και ελέγχονται από εθελοντές με την ενεργό συμπαράσταση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, της Εκκλησίας, των πολιτικών κομμάτων και άλλων κοινωνικών ομάδων. Ειδικοί επιστήμονες (κοινωνιολόγοι, ψυχολόγοι, εγκληματολόγοι, νομικοί, γιατροί) και όποιος άλλος πολίτης επιθυμεί, μπορούν να δίνουν το «παρών» σε τακτές, συζητήσεις στρογγυλής τραπέζης (των πέντε-δέκα ατόμων) με θεματολογία που να αφορά στην νεολαία, τα προβλήματα και τους κινδύνους που την απειλούν. Εδώ μέσα, σε πνεύμα εγκαρδιότητας και αλληλεγγύης, οι γονείς θα έχουν τη δυνατότητα να ανταλλάσσουν μεταξύ τους απόψεις και εμπειρίες σχετικά με τις ανάγκες των παιδιών τους και τις αγωνίες τους, να επισημαίνουν τα λάθη τους αλλά και τις κατακτήσεις τους στο ζήτημα της άμβλυνσης του χάσματος των γενεών, να μαθαίνουν οτιδήποτε σχετίζεται με τις συνθήκες που σπρώχνουν τους νέους στα δηλητήρια και να ευαισθητοποιούνται στο πώς να μοιράζονται τις αγωνίες των παιδιών τους, δίχως να λησμονούν πως η καταπίεση είναι χειρότερη και από την αδιαφορία! Έτσι η πλειονότητα των γονιών θα πάψει να αγνοεί πολλά πράγματα περί ναρκωτικών και δεν θα αντιδρά παρασυρμένη από τον φόβο. Εκπαιδευόμενη από εξειδικευμένο προσωπικό θα είναι σε θέση να προλάβει το κακό. Εννοείται πως το εν λόγω κέντρο, θα προβλέπει επίσης και υπηρεσία συμπαράστασης και καθοδήγησης για τους γονείς με εξαρτημένα παιδιά. 4.4

Δημιουργία Κέντρου Ενημέρωσης και Επικοινωνίας Γονέων

Μετά την οικογένεια και τους γονείς, η πολιτεία είναι ο φορέας που θα πρέπει να κονταροχτυπηθεί κατά μέτωπον με τη μάστιγα της δηλητηριο-μανίας. Μονάχα αυτή, με τα τεράστια οικονομικά της αποθέματα είναι σε θέση να επιχειρήσει την αποτελεσματική αντιμετώπιση τής συμφοράς των ναρκο-δηλητηρίων σε όλες της τις διαστάσεις: από την πρόληψη και την αποθεραπεία τών εξαρτημένων, μέχρι την κοινωνική επανένταξή τους. 4.5 Ευθύνη της πολιτείας η έγκαιρη και κατάλληλη ενημέρωση των νέων

Πρώτα-πρώτα βέβαια θα πρέπει να φροντίσει για την έγκαιρη και κατάλληλη ενημέρωση όλων των νέων. Μια ενημέρωση που δεν θα πρέπει να διενεργείται με παραδοσιακές «δασκαλίστικες» ηθικολογίες και ομιλίες της κακιάς ώρας από ανθρώπους που δεν έχουν δει ποτέ τους ναρκομανείς. Η αποτελεσματική ενημέρωση απαιτεί μεταξύ άλλων και την προσφυγή σε σύγχρονα οπτικοακουστικά μέσα αλλά και πρωτοποριακές μεθόδους διαφώτισης που θα εποπτεύονται από ένα θεσμοθετημένο Κέντρο Επικοινωνίας μεταξύ των Νέων. Το τελευταίο θα μπορούσε να διέπεται από την ίδια φιλοσοφία με το Κέντρο Ενημέρωσης Γονιών –που εξετάσαμε σε προηγούμενη παράγραφο– με τη διαφορά ότι θα απευθύνεται αποκλειστικά σε νέους: τόσο στους μικρούς και μεγάλους εφήβους όσο και στην υπόλοιπη νεολαία. Με πρωτοβουλίες τού επιστημονικού προσωπικού αλλά και των εθελοντών του Κέντρου Επικοινωνίας των Νέων, θα διοργανώνονται συναντήσεις από ολιγομελείς νεανικές συντροφιές, σε κατάλληλα διαμορφωμένους χώρους (προσιτούς και ευχάριστους) που με κανέναν τρόπο δεν θα θυμίζουν σχολεία, φυλακές, νοσοκομεία ή και ψυχιατρεία. Εδώ, οι έφηβοι μαθητές θα έχουν την δυνατότητα να εξωτερικεύουν τις όποιες δυσχέρειες αντιμετωπίζουν στην οικογένειά τους, στο σχολείο, στους χώρους διασκέδασης και στις παρέες τους, αλλά και να συμβουλεύονται φοιτητές ή και άλλους νέους, πιο μεγάλους, που στο πρόσφατο παρελθόν βίωσαν παρόμοιες αντιξοότητες. Αυτός ο ενδο-νεολαιίστικος διάλογος, είναι βέβαιο ότι θα αποφέρει πολύτιμους καρπούς στον τομέα της πρόληψης του κακού που εξετάζουμε ενώ παράλληλα θα ευκολύνει και τη ζωή τόσων και τόσων παιδιών και κυρίως εκείνων που κινδυνεύουν από τα ναρκωτικά. 4.6 Υποχρέωση του κράτους είναι και η δημιουργία υποδομής ώστε να αξιοποιεί η νεολαία τον ελεύθερό της χρόνο επωφελώς Υποχρέωση της πολιτείας είναι επίσης η δημιουργία της απαραίτητης υποδομής που θα επιτρέψει σε κάθε νέο, να αξιοποιήσει επωφελώς τον ελεύθερό του χρόνο, ανακαλύπτοντας και καλλιεργώντας τις κλίσεις του και 25

βδελυγμία: αποστροφή, σιχασιά, αηδία, σιχαμάρα ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

448

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

τα χαρίσματά του, ή και ασχολούμενος με τον αθλητισμό, τη φυσιολατρία, τις εικαστικές τέχνες, τη μουσική, τον χορό αλλά και τα εκτός της Κύπρου ταξίδια. Εφόσον οι νέοι διασκεδάζουν ψυχαγωγούμενοι – ή και το αντίθετο: αν δηλαδή ψυχαγωγούνται διασκεδάζοντας – αναντίρρητα θα έχουν τη δυνατότητα να γεύονται τη νοστιμιά τής αληθινής, της φυσικής χαράς και όχι τη πίκρα της δηλητηριώδους ψευδο-ικανοποίησης. Να εισπράττουν ζωντανές συγκινήσεις κι όχι εξευτελιστικές πορνο-καταχρήσεις και κολασμένες ναρκοπαραισθήσεις. Να φλερτάρουν και να ερωτεύονται όπως θέλει η ηλικία τους κι όχι να χαριεντίζονται με τον Άδη, αναζητώντας ετοιμοθάνατο ταίρι μέσα στα θλιβερά καταγώγια του υποκόσμου. Το δημοκρατικό μας πολίτευμα θα αναβαθμιστεί ανθρωπιστικά εάν δώσει ευκαιρίες και στα παιδιά των οικονομικά ασθενών στρωμάτων να αναπτύξουν την προσωπικότητά τους και να χαρούν τη νεότητά τους μέσα από δρόμους, κυριολεκτικά και μεταφορικά, φωτεινούς. Είναι χρέος του να βρει τρόπους ώστε αυτά τα παιδιά να μην αναζητήσουν τη διασκέδασή τους σε ύποπτα στέκια και κακόφημους χώρους διασκέδασης όπου ως γνωστόν τα ναρκο-δηλητήρια δίνουν και παίρνουν. 4.7 Καθήκον της εκάστοτε κυβέρνησης είναι και η καταπολέμηση της ανεργίας Δεν χρειάζεται κανείς να διαθέτει πολλή φαντασία και τεράστια μόρφωση ώστε να συνειδητοποιήσει πως η αύξηση της ανεργίας συμβαδίζει με την μαζική νεανική αυτο-δηλητηρίαση. Αναγκαστικά λοιπόν η πολιτεία πρέπει να θεσπίσει μια υπηρεσία ευρέσεως εργασίας, με παραρτήματα σε κάθε πόλη, ώστε να καταγραφεί η πραγματική ανεργία, η ζήτηση και η προσφορά της εργασίας. Επιπλέον, ένας θεσμός επαγγελματικής κατάρτισης και εξειδίκευσης μπορεί να αξιοποιήσει δημόσιους πόρους αλλά και κονδύλια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προκειμένου να επιδοτήσει εκπαιδευτικά σεμινάρια και συναφή προγράμματα που θα παρέχουν σε κάθε ενδιαφερόμενο νέο, ανειδίκευτο ή και πτυχιούχο, τα απαιτούμενα εφόδια που θα τον βοηθήσουν να απασχοληθεί δημιουργικά στον ιδιωτικό ή και στον δημόσιο τομέα. Αν μάλιστα ληφθεί μέριμνα ώστε, η παρουσία των νέων σε αυτά τα σεμινάρια καθώς και η επίδοσή τους, να ανταμείβονται στο τέλος κάθε κύκλου εξειδίκευσης, τότε αναντίρρητα οι άνεργοι νέοι – που αποτελούν και τα υποψήφια θύματα των ναρκωτικών – θα έχουν ένα λόγο παραπάνω να αφήσουν τις ύποπτες καφετέριες και την αποχαύνωση και να ανοίξουν στη ζωή τους ένα παράθυρο στον μέλλον με ορίζοντα την ελπίδα και τον αγώνα για μια αληθινή ποιότητα ζωής.

Θα πρέπει να παραδεχτούμε ότι η ραγδαία εξάπλωση των ναρκωτικών, που συντελέστηκε τα τελευταία πέντε χρόνια, έπιασε την πολιτεία αλλά και την κοινωνία, κυριολεκτικά στον ύπνο. Για την ώρα στον τόπο μας υπάρχει μονάχα μια σύγχρονη μονάδα Ψυχολογικής Απεξάρτησης, η οποία δημιουργήθηκε με πρωτοβουλία ενός ιερωμένου και χρήματα αρκετών ευσεβών και ανωνύμων πιστών. Πρόκειται για την Αγία Σκέπη, η οποία ωστόσο έχει τη δυνατότητα να συμπαρασταθεί ψυχικά μονάχα σε ελάχιστα παιδιά. Αν δεχθούμε ότι οι στατιστικές, που μιλάνε για δύο χιλιάδες τουλάχιστον τοξικομανείς, πέφτουν έξω κατά το ήμισυ, αντιλαμβανόμαστε τότε πως στο παρόν στάδιο η πάσχουσα νεολαία μας βρίσκεται κυριολεκτικά αβοήθητη. Λέγεται ότι είναι θαύμα που για την ώρα δεν έχουμε θρηνήσει κανένα θύμα. (Η πραγματικότητα 4.8

Υποχρέωση της πολιτείας είναι επίσης η δημιουργία σύγχρονων κέντρων απεξάρτησης

είναι ότι υπάρχουν θύματα από αλκοόλ και ηρωίνη, μόνο που το ιατρικό απόρρητο και η δικαιολογημένη ευαισθησία των τραγικών γονιών και συγγενών είναι αυτονόητο ότι αποκρύπτουν τέτοια θλιβερά περιστατικά.) Η πολιτεία θα πρέπει κάποτε να βγει

από τον λήθαργο και να συστήσει κέντρα απεξάρτησης κατά την διεθνή πρακτική. Που σημαίνει ότι ο κάθε λειτουργός εκεί μέσα δεν θα πρέπει να συμπεριφέρεται ως «κλασικός» δημόσιος υπάλληλος αλλά κατά κάποιον τρόπο ως καλός Σαμαρείτης. Το ζήτημα της απεξάρτησης26 μπορεί να ξεκινάει από την επιθυμία ενός δηλητηριο-μανούς να ξεφύγει από την κόλασή του, στη συνέχεια όμως είναι χρέος τής 26

«Απεξάρτηση» είναι η προσπάθεια που καταβάλλει ένας εθισμένος, σε τοξικές ουσίες, προκειμένου να απεγκλωβιστεί από τη φριχτή τυραννία τους. Αυτή η συστηματική προσπάθεια για απαλλαγή από κάποια συγκεκριμένη δηλητηριώδη εξάρτηση, περιλαμβάνει πρώτον την αποτοξίνωση και δεύτερον την ψυχολογική απεξάρτηση. Το πρώτο βήμα στη θεραπεία της εξάρτησης είναι συνήθως η Αποτοξίνωση. Η αποτοξίνωση συχνά πραγματοποιείται σε ένα προστατευμένο, εποπτευόμενο περιβάλλον, όπως τα νοσοκομεία και οι κοινότητες απεξάρτησης, και στοχεύει στην απομάκρυνση των επιδράσεων της τοξικής ουσίας, όπως το αλκοόλ και η ηρωίνη, από το σώμα. Τα σωματικά συμπτώματα στέρησης αρχίζουν έξι έως και 24 ώρες μετά την τελευταία λήψη του δηλητηρίου και περιλαμβάνουν τρέμουλο, παραλήρημα, εφίδρωση, αυξημένη πίεση και ευερεθιστικότητα και άλλα. Πολλοί εξαρτημένοι αποτοξινώνονται μόνοι τους, στο σπίτι τους, είτε απομονωμένοι, είτε με την συμπαράσταση κάποιου κοντινού τους ανθρώπου (φίλου, συντρόφου, ή συγγενή). Μετά την ολοκλήρωση της αποτοξίνωσης, η αϋπνία, η κατάθλιψη και το άγχος μπορεί να συνεχιστούν για αρκετές ακόμη εβδομάδες ή μήνες. Όμως η θεραπεία από την τοξικο-εξάρτηση δεν τελειώνει με την αποτοξίνωση. Η απεξάρτηση απαιτεί και την ανακούφιση του ατόμου από τον ψυχολογικό εθισμό από την ουσία. Η διαδικασία αυτή μπορεί να διαρκέσει αρκετό καιρό. Η αποχή από την δηλητηριοληψία για ένα χρονικό διάστημα δυο ή τριών ετών είναι μια καλή πρόβλεψη για την απεξάρτηση του ατόμου. Όλο αυτό το διάστημα θα πρέπει να υπάρχουν ορισμένες Δυνάμεις Υποστήριξης: η σταθερή εργασία και οι ισχυρές διαπροσωπικές σχέσεις αποτελούν δυνάμεις στήριξης στην απεξάρτηση, ενώ η ηλικία, το φύλο και η διάρκεια της κατάχρησης είναι επίσης σημαντικοί παράγοντες. Σε κάθε περίπτωση, το εξαρτημένο άτομο είναι αυτό που έχει τη ζωή του στα χέρια του και εφόσον με προσωπική του απόφαση πάψει να αυτοδηλητηριάζεται έχει κερδίσει και την πρώτη μάχη στον αγώνα της απεξάρτησης, αγώνα που μπορεί να διαρκέσει και μια ολόκληρη ζωή. ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

449

πολιτείας να υποδεχθεί εγκάρδια τα απολωλότα πρόβατα, τα παραστρατημένα της παιδιά, και να τους προσφέρει όλες εκείνες τις υπηρεσίες που θα τα στηρίξουν στον δύσκολο δρόμο τους για το ραντεβού με τη ζωή και την υγεία. 4.9 Ο ρόλος του σχολείου και των εκπαιδευτικών Ο ρόλος του εκλεπτυσμένου και φιλελεύθερου εκπαιδευτικού αποκτά στις μέρες μας μεγίστη σπουδαιότητα. Χάρη στην καθοδήγησή του, το παιδί μπορεί από μόνο του να ανακαλύπτει σταδιακά τη χρησιμότητα της ορθής σκέψης και την αξία του εποικοδομητικού διαλόγου. Έτσι, έχει τη δυνατότητα να ξεφύγει από τις παγίδες που το περικλείουν. * Βέβαια, αυτού του είδους η γνήσια επικοινωνιακή σχέση, μεταξύ εκπαιδευτικού και μαθητή, μπορεί να

λειτουργήσει αποτελεσματικά, στα πλαίσια ενός σχολείου ελκυστικού για τους μαθητές , που θα λαμβάνει υπόψη τα ενδιαφέροντα και την προσωπικότητά τους. Από την άλλη μεριά όμως έχω αρκετές επιφυλάξεις για το εάν οι μαθητές ωφελούνται από τις όποιες «επίσημες» τετριμμένες πρωτοβουλίες, στα πλαίσια των οποίων διάφοροι «αρμόδιοι» εκφωνούν λόγους μπροστά σε νυσταλέα όμματα αμίλητων παιδιών, αναμασώντας τα ίδια και τα ίδια. Μάλιστα, τις περισσότερες φορές έχουμε να κάνουμε με «αρμόδιους» οι οποίοι ουδέποτε έτυχε να ακούσουν το παραλήρημα ενός αλκοολικού εφήβου ή να δουν από κοντά και να μιλήσουν με αγόρια και κορίτσια που εκπορνεύονται για λίγα γραμμάρια... δηλητ-ηρωίνης. Νομίζω ότι το Υπουργείο Παιδείας θα πρέπει να συγκροτήσει εξειδικευμένο και πεπειραμένο, επιστημονικό, εκπαιδευτικό προσωπικό που θα αποβλέπει στο να καταδείξει, παραστατικότατα αλλά με σαφήνεια και ακρίβεια, το αληθινό μέγεθος της φρίκης που ελλοχεύει στην ναρκο-δηλητηρίαση. 4.10 Ο ρόλος των πολιτών Όσοι πολίτες έχουν επίγνωση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεών τους, γνωρίζουν επίσης ότι είναι καθήκον τους να αντιδράσουν δυναμικά και σε σχέση με το κοινωνικό πρόβλημα που μας απασχολεί. Επιβάλλεται να απαιτήσουν από το κράτος να κτίσει πιο πολλά γυμναστήρια, βιβλιοθήκες, στέκια πολιτισμού, να δημιουργήσει θέσεις εργασίας, να μειώσει την ανεργία. Μπορούν επίσης, μέσω των θεσμοθετημένων φορέων που προαναφέραμε, να βρίσκονται στο πλευρό των νέων, να αφουγκράζονται τα προβλήματά τους με υπομονή και με το παράδειγμά τους να εμπνέουν τα νιάτα. Με την αγωνιστική τους δράση, οι ευσυνείδητοι πολίτες μπορούν ακόμα να ευαισθητοποιήσουν και άλλους συνανθρώπους μας και να τους συστρατεύσουν στον κοινό αγώνα υπέρ της νιότης και κατά των δηλητηρίων. Αυτό μπορεί να γίνει με τη διοργάνωση πολιτιστικών εκδηλώσεων, κοινωνικών πρωτοβουλιών, δημοσίων συζητήσεων, συναυλιών, θεατρικών παραστάσεων, αθλητικών αγώνων και εγκαταστάσεων, αλλά και τηλεοπτικών εκπομπών επιστημονικά τεκμηριωμένων και προσεχτικά σχεδιασμένων. Τελικά ο αγώνας κατά των ναρκωτικών είναι υπόθεση και του κάθε πολίτη χωριστά και όχι μόνο τού ανωνύμου κράτους στο οποίο συχνά ρίχνουμε όλες τις ευθύνες προκειμένου να γλιτώσουμε από το βάρος της ένοχης απραξίας μας.

5. ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ ΑΠΟΠΟΙΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ: υπέρ ή κατά; Για τη λύση του προβλήματος των ναρκο-δηλητηρίων και την εκ μέρους των αρμοδίων φορέων σχετική άσκηση πολιτικής, έχουν διατυπωθεί αρκετές και διαφορετικές απόψεις. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι το πρόβλημα των ναρκωτικών μπορεί να λυθεί μόνο μέσα στα πλαίσια της οικογένειας, του σχολείου και της σωστής πληροφόρησης. Άλλοι εισηγούνται τη συνέχιση της παρούσης νομικής αντιμετώπισης με ενίσχυση των μηχανισμών δίωξης και παράλληλη πάταξη της διαφθοράς στους κρατικούς μηχανισμούς. Επιπλέον απαιτούν επίμονα την επαναφορά της θανατικής ποινής για τους εμπόρους των δηλητηρίων. Τον τελευταίο καιρό όμως, φαίνεται να κερδίζει έδαφος η άποψη αρκετών επιστημόνων που προτείνουν τον διαχωρισμό των δηλητηρίων σε μαλακά και σκληρά και την αποποινικοποίηση της λήψης τών μαλακών ναρκο-δηλητηρίων. Η αποποινικοποίηση της λήψης ναρκο-δηλητηρίων: ένα από τα προτεινόμενα μέτρα αντιμετώπισης

Πέρασαν σχεδόν είκοσι χρόνια από εκείνο το βράδυ που στο αμφιθέατρο του πανεπιστημίου, ο καθηγητής της Ψυχολογίας παραχώρησε το βήμα σε μια συμφοιτήτριά μας που προσπαθούσε να απεξαρτηθεί. Μας αφηγήθηκε όσα έπαθε κατά τη διάρκεια του εθισμού της. Και εκείνα που θυμότανε, αλλά και μερικά άλλα.... Μια νύχτα πήγε σε ένα πάρτι «μαστουρωμένη». Ήταν Παρασκευή βράδυ. Το μεσημέρι της Κυριακής ξύπνησε στο νοσοκομείο. Ένιωθε όλο της το σώμα να καίγεται ενώ φριχτοί πόνοι την διαπερνούσαν παντού ακόμα και στα γεννητικά της όργανα. Απέδωσε τους πόνους στο στερητικό σύνδρομο. Στη συνέχεια όμως ανακάλυψε ότι ήταν ... εγχειρισμένη!!! Στην αρχή οι γιατροί τής είπαν πως είχε κάποια δυσλειτουργία γυναικολογικής φύσεως που απαιτούσε άμεση επέμβαση. Όταν όμως την επομένη ήλθε η αστυνομία να της πάρει κατάθεση, τότε πληροφορήθηκε ότι το βράδυ της Παρασκευής υπέστη βάρβαρη σεξουαλική κακοποίηση από αγνώστους. Κακοποίηση που της προκάλεσε ακατάσχετη αιμορραγία. Σώθηκε από θαύμα επειδή βρέθηκε έγκαιρα από υπαλλήλους του Δήμου δίπλα σε κάδους απορριμμάτων... ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

450

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

5.α.

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΑΠΟΠΟΙΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ27

Η πρόταση για αποποινικοποίηση της χρήσης μαλακών ναρκωτικών παρουσιάζει σοβαρά προβλήματα. Πρώτον, όπως υποστηρίζουν πολλοί, δεν είναι σωστό να διακρίνονται τα ναρκωτικά σε μαλακά και σε σκληρά δεδομένου ότι δεν παρατηρούμε αυστηρά διαχωρισμένες κατηγορίες χρηστών. Αντίθετα οι χρήστες σκληρών ναρκωτικών σε πολύ μεγάλη αναλογία υπήρξαν προηγουμένως χρήστες μαλακών. Άλλωστε ο εξαρτημένος που θα καταφέρει να ξεφύγει από το κακό, γνωρίζει καλά ότι αν αγγίξει τα μαλακά, σύντομα θα ξαναπέσει και στην δίνη των σκληρών δηλητηρίων. Συνεπώς, τι νόημα έχει ο διαχωρισμός στα μεν και τα δε; α.1 Πρώτο επιχείρημα κατά της «αποποινικοποίησης»

Δεύτερον, η αποποινικοποίηση θα αυξήσει, τουλάχιστον στην αρχή, τη χρήση των μαλακών ναρκωτικών και σε κάθε περίπτωση δεν πρόκειται να τη μειώσει. Λαμβάνοντάς όμως υπόψη μας ότι και η λήψη μαλακών ναρκωτικών είναι βλαβερή, τότε η αποποινικοποίηση μόνο κακά έχει να προσφέρει. Βέβαια υπάρχουν και εκείνοι που πιστεύουν ότι η ελεύθερη λήψη μαλακών δηλητηρίων, θα μειώσει τη λήψη των σκληρών δηλητηρίων. Πάντως, στις ατελείωτες συζητήσεις μεταξύ ειδικών, γύρω στα 1970 στις ΗΠΑ, όταν τα ναρκωτικά είχαν κατακλύσει τα πανεπιστήμια, η γνώμη που επεκράτησε ήταν ότι τα μαλακά ναρκωτικά είναι επικίνδυνα και ύπουλα, διότι η επίδρασή τους στη φυσική, πνευματική και ψυχική υγεία των χρηστών, παρ' ότι είναι αργή και μακροχρόνια, είναι καταστροφική. Η γνώμη αυτή δεν φαίνεται να έχει ανατραπεί. α.2

Δεύτερο επιχείρημα κατά της «αποποινικοποίησης»

α.3 Τρίτο επιχείρημα κατά της «αποποινικοποίησης» Τρίτον, πώς μπορεί να αποποινικοποιηθεί ο χρήστης και αγοραστής χωρίς ουσιαστικά να αποποινικοποιηθεί ταυτόχρονα και ο πωλητής και ο παραγωγός; Πώς είναι δυνατόν στην ίδια συναλλαγή να είναι νόμιμος ο αγοραστής και παράνομος ο πωλητής; Και τι γίνεται όταν ο χρήστης είναι και παραγωγός; Πώς θα τους ξεχωρίσουμε; Και είναι δυνατόν να υπάρχει ένα νόμιμο προϊόν, του οποίου να επιτρέπεται η χρήση, να επιτρέπεται η παραγωγή και να απαγορεύεται η εμπορία; Και αν ναι, ποιος θα ενδιαφερθεί για τον περιορισμό αυτού του εμπορίου; Φαύλος κύκλος... α.4 Τέταρτο επιχείρημα κατά της «αποποινικοποίησης» Όποιος υποστηρίζει την αποποινικοποίηση της χρήσης μαλακών ναρκωτικών μπορεί να διατυπώσει το επιχείρημα ότι με την προτεινόμενη αποποινικοποίηση θα ελευθερωθούν πόροι (αποσυμφόρηση φυλακών, δικαστηρίων κλπ.), οι οποίοι θα μπορούν να διατεθούν για την αποτελεσματική δίωξη των σκληρών δηλητηρίων. Βέβαια, η απάντηση είναι ότι, αν το πρόβλημα είναι η έλλειψη πόρων, τότε πρέπει απλούστατα να βρούμε τους πόρους και όχι να διαγράψουμε το πρόβλημα «νομιμοποιώντας» το. Σκεφθείτε να έλεγε κάποιος: «επειδή δεν έχουμε πολλούς γιατρούς πρέπει να αφήσουμε αθεράπευτους τους ασθενείς με τις λιγότερο σοβαρές ασθένειες»! Συμπερασματικά, η αποποινικοποίηση της χρήσης μαλακών ναρκωτικών είναι βέβαιον ότι θα χειροτερεύσει την κατάσταση. 5.β.

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΑΠΟΠΟΙΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ28

Πρώτο επιχείρημα υπέρ της «αποποινικοποίησης»: οι αυστηρές ποινές διογκώνουν τη μάστιγα Η πολιτική της καταστολής και της απαγόρευσης, όπου εφαρμόσθηκε, απέτυχε παταγωδώς. Όσο αυστηρότεροι υπήρξαν οι νόμοι της καταστολής τόσο μεγαλύτερη υπήρξε η αύξηση της διακίνησης ναρκωτικών ουσιών. Οι μεγαλύτερες ποινές προκαλούν άμεση αύξηση της αξίας του διακινουμένου παράνομου προϊόντος, μεγαλώνοντας συνάμα θεαματικά τα κέρδη των κυκλωμάτων της διακίνησης. Σαν αποτέλεσμα, περισσότερα χρήματα είναι διαθέσιμα για τη διεύρυνση της διαφθοράς, με την εξαγορά μέρους των διωκτικών και των δικαστικών αρχών. Διευρύνεται έτσι η ατιμωρησία, διογκώνεται η αυθαιρεσία και καταδικάζονται χιλιάδες νέοι άνθρωποι να πέσουν θύματα της επιθετικής τώρα πια εμπορικής πολιτικής των κυκλωμάτων του εγκλήματος.

Μήπως είναι τυχαίο πως όσοι κατά καιρούς συλλαμβάνονται, στις περισσότερες χώρες, σαν δήθεν «έμποροι ναρκωτικών» δεν είναι παρά εξαθλιωμένοι φτωχοπρόδρομοι που είναι αντικειμενικά αδύνατο να διαθέτουν τα τεράστια κεφάλαια που είναι απαραίτητα για τη διακίνηση και εμπορία τέτοιων κολοσσιαίων ποσοτήτων παράνομων εμπορευμάτων; Εν τούτοις, σε καμιά σχεδόν περίπτωση η λεγόμενη τσιμπίδα του οποιουδήποτε "αυστηρού" νόμου δεν έχει ακουμπήσει πάνω στους πραγματικούς υπερκεφαλαιούχους που έχουν τη δυνατότητα να κινήσουν τη σχετική αγορά. Δεύτερο επιχείρημα υπέρ της «αποποινικοποίησης»: σπάνια συλλαμβάνονται μεγαλέμποροι

27 28

Από το άρθρο του Θ. Π. Λιανού «Τα ναρκωτικά και οι ποινές », εφημ. Βήμα, 16-11-97 Από το άρθρο του Αντρέα Ανδριανόπουλου «Ναρκωτικά, μόνο η ελεύθερη χρήση θα τσακίσει τα κυκλώματα» ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

451

Τρίτο επιχείρημα υπέρ της «αποποινικοποίησης»: μεγάλες ποινές ίσον μεγάλα κέρδη για τους εμπόρους Το μέγεθος της υποκρισίας γίνεται ακόμη πιο φανερό με τη διαπίστωση πως στις χώρες που έχει εισαχθεί ακόμη και η ποινή του θανάτου για εμπόρους και χρήστες, όπως οι χώρες της παλιάς Ινδοκίνας (Ταϊλάνδη, Μαλαισία, Λάος, Βιρμανία), λειτουργεί περίπου ανεξέλεγκτα σαν κράτος εν κράτει, το μεγαλύτερο κύκλωμα παραγωγής, διακίνησης και εμπορίας σκληρών ναρκωτικών στον κόσμο! Αυστηρότερη καταστολή λοιπόν σημαίνει περισσότερα κέρδη στους εμπόρους των ψεύτικών ελπίδων, μεγαλύτερη διαφθορά των κρατικών αρχών, ευκολότερη διακίνηση των παράνομων εμπορευμάτων και περισσότερα νέα παιδιά θύματα της ηρωίνης και της κοκαΐνης. 5.γ.

ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ ΑΠΟΠΟΙΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ

Η αποποινικοποίηση και η κατάσταση στην Ευρώπη Τα ναρκο-δηλητήρια εισέβαλαν για τα καλά και στη δική μας νεολαία. Αναμφίβολα η κατάσταση στην Ευρώπη είναι τρισχειρότερη. Εκεί τα ναρκωτικά κάνουν θραύση. Ωστόσο στις περισσότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η λήψη ναρκο-δηλητηρίων δεν θεωρείται ποινικό αδίκημα29. Για την ώρα όμως δεν είμαστε σε θέση να ξέρουμε αν η αποποινικοποίηση της χρήσης αυτών των ουσιών έχει συμβάλει στην ανάσχεση της νεανικής τοξικομανίας. Το βέβαιον είναι ότι σε αυτές τις χώρες οι ναρκομανείς δεν πεθαίνουν στα πεζοδρόμια κι ούτε πουλάνε το κορμί τους για να ζήσουν. Κοντολογίς, η αποποινικοποίηση έγινε η αιτία αφενός να αντιμετωπίζονται οι εξαρτημένοι νέοι με περισσότερη ευαισθησία από την πολιτεία, τις αστυνομικές και δικαστικές αρχές, αφετέρου έδωσε την ευκαιρία σε πολλά θύματα να ξεφύγουν από την εκμετάλλευση των εμπόρων της ναρκο-φρίκης και να ζητήσουν καταφύγιο σε δημόσια κέντρα απεξάρτησης. Κύπρος: όχι, στην αποποινικοποίηση – ναι, στην επιείκεια για τα θύματα Από την πλευρά της, τώρα, η Κύπρος, έχει τις ιδιαιτερότητές της. Μολονότι κι εδώ το κακό βρίσκεται σε έξαρση, (μέσα στην τελευταία πενταετία, σχεδόν έχει δεκαπλασιασθεί) ευτυχώς η κατάσταση δεν είναι τόσο τραγική όσο στην Ευρώπη. Βεβαίως, η σχετική ποινική νομοθεσία παραμένει αυστηρή για όλους. Στην πράξη όμως, οι Αρχές αντιμετωπίζουν τα εξαρτημένα παιδιά με επιείκεια, διώκοντας παράλληλα τους εμπόρους. Επειδή λοιπόν το εν λόγω νομικό καθεστώς φαίνεται να αποδίδει, νομίζω ότι πρέπει να μείνει ως έχει. Πεποίθησή μου είναι πως αν αποποινικοποιηθούν τα δηλητήρια στην Κύπρο, τότε το νησί μας κινδυνεύει να μετατραπεί σε «ναρκοπαράδεισο». Αυτό σημαίνει ότι κάθε καλοκαίρι θα καταφθάνουν στις ακρογιαλιές μας καραβάνια ναρκομανών πάσης φύσεως και εθνότητος. Μια τέτοια εξέλιξη μάλλον θα είναι καταστροφική και για την νεολαία μας και για την κοινωνία μας και για τον πολιτισμό μας και για την οικονομία μας.

6. ΕΠΙΛΟΓΟΣ 30 Παρ’ όλη τη συζήτηση και τα μέτρα που λαμβάνονται παγκοσμίως, το πρόβλημα των ναρκωτικών μεγεθύνεται. Η πείρα διδάσκει ότι δεν υπάρχουν ούτε μαγικές συνταγές ούτε μονόδρομοι για την αντιμετώπισή των ναρκο-δηλητηρίων. Αναμφιβόλως, η «συνάντηση» των νεαρών ιδίως ατόμων, με τις εθιστικές ουσίες, οπωσδήποτε σχετίζεται με την προσωπική τους συγκρότηση. Ωστόσο, πραγματοποιείται σε συνθήκες αυξανόμενων δυσκολιών και συχνών αδιεξόδων που αντιμετωπίζουν στην προσπάθειά τους να ενταχθούν ενεργά στην κοινωνία. Αυτές είναι οι συνθήκες, που εξαιτίας των ορισμένοι νέοι εξαρτούν την προσωπική τους ισορροπία και την ευτυχία τους από τη χημεία. Η προσπάθεια να εξαφανισθούν τα ναρκωτικά και η κατανάλωσή τους από το πολιτιστικό μας περιβάλλον έχει αποτύχει. Οι αντίστοιχες λύσεις που λειτουργούσαν περίπου ως ασπίδες, προκειμένου το πρόβλημα αυτό να μείνει «εκτός των τειχών», είναι αναποτελεσματικές. Το παγκόσμιο εμπόριο ναρκωτικών έχει ισχυρότατα ερείσματα, πολιτικά και οικονομικά. Το πρόβλημα είναι παρόν, δίπλα μας και είναι ανάγκη να ασχοληθούμε συστηματικά και επίμονα με την αντιμετώπιση των συνεπειών του: Τη μείωση των κινδύνων που συνεπάγεται η χρήση, τον περιορισμό των θανάτων, την απεμπλοκή των θυμάτων από τους εμπόρους που τους εκμεταλλεύονται ως διακινητές, τη βοήθεια των εθισμένων στη δύσκολη πορεία απεξάρτησής τους. kallimachos@cytanet.com.cy Τη μελέτη για τα δηλητήρια την αφιερώνω στη μνήμη τού αγαπημένου μου φίλου Γιώργου Παπ. και του πρώτου ξάδερφού μου Παναγιώτη Π., που έφυγαν προτού πατήσουν τα τριάντα! Επί μία δεκαετία αγωνιζόντουσαν να απεξαρτηθούν, αλλά στο τέλος ηττήθηκαν. Οι μόνοι που τους συμπαραστάθηκαν μέχρι τέλους ήταν οι γονείς τους. Εμείς, όλοι οι άλλοι, δήθεν φίλοι καρδιακοί και πρωτοσυγγενείς, που τώρα ζούμε με το βάρος της ενοχής, τους είχαμε εγκαταλείψει από καιρό. (Κ. Καλλίμαχος – 1998) 29 30

«Ελευθεροτυπία», 16/3/2001 Από άρθρο της Μαρίας Δαμανάκη «Ναρκωτικά: ώρα για ολοκληρωμένες λύσεις»., εφημ. Αυγή ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

452

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

Η δομή της μελέτης για τη μάστιγα των ναρκωτικών 1. ΓΕΝΙΚΩΣ ΠΕΡΙ... ΔΗΛΗΤΗΡΙΩΝ ή

Tι είναι και ποια είναι τα ναρκωτικά

1.1 Τι είναι τα ναρκωτικά; 1.2 Εθισμός και εξάρτηση

ΓΙΑΤΙ ΟΙ ΝΕΟΙ ΩΘΟΥΝΤΑΙ ΣΤΑ ΔΗΛΗΤΗΡΙΑ ( ΑΙΤΙΕΣ ) 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8

ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Κοινωνικές είναι οι αιτίες που προκαλούν την εξάπλωση της δηλητηριο-μανίας 1η αιτία που σπρώχνει τους νέους στα δηλητήρια είναι οι αντιφάσεις που βασανίζουν τη σημερινή νεολαία 2ος παράγοντας για την εξάπλωση των ναρκωτικών είναι η ελευθεριάζουσα ζωή αρκετών νέων Η περιθωριοποίηση πολλών νέων είναι η τρίτη αιτία που ευθύνεται για το κακό Άλλη αιτία είναι ο ξενομανής πιθηκισμός Τα αδιέξοδα του σύγχρονου πολιτισμού αναγκάζουν πολλά παιδιά να στραφούν σε δηλητηριώδεις έξεις Ευθύνονται και οι προβληματικές οικογένειες για το κακό Η προβληματική επικοινωνία των γονιών με τα παιδιά αποτελεί τον έβδομο νοσογόνο παράγοντα 8η αιτία είναι η αδυναμία των μεγάλων να συνειδητοποιήσουν ότι τα ναρκωτικά απειλούν και το σπίτι τους Συμπερασματική παράγραφος

2 . Τι λέει ο Πλωρίτης, αντιστοίχως προς τις προηγούμενες παραγράφους, για τις αιτίες που ωθούν τους νέους στα ναρκωτικά ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Κοινωνικές είναι οι αιτίες που προκαλούν την εξάπλωση της δηλητηριο-μανίας 2.1 Αιτία 1η : Η νεολαία σήμερα βασανίζεται από αρκετές αντιφάσεις 2.2 Αιτία 2η : Η ελευθεριάζουσα ζωή αρκετών νέων 2.3 Αιτία 3η : Η περιθωριοποίηση πολλών νέων 2.4 Αιτία 4η : Ο ξενομανής πιθηκισμός 2.5 Αιτία 5η : Τα αδιέξοδα του σύγχρονου πολιτισμού 2.6 Αιτία 6η : Τα ΜΜΕ και η τηλεοπτική υπερπροβολή κούφιων «προτύπων» 2.7 Αιτία 7η : Ευθύνονται και οι προβληματικές οικογένειες για το κακό (Δεν έχει γράψει κάτι σχετικό ο Πλωρίτης) 2.8 Αιτία 8η : Η αδυναμία των μεγάλων να συνειδητοποιήσουν ότι τα ναρκωτικά απειλούν και το σπίτι τους Συμπερασματική παράγραφος 3. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΜΑΣΤΙΓΑΣ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Η επικινδυνότητα των ναρκο-δηλητηρίων - Ηρωίνη: το φίδι με το πιο σιχαμερό και απαίσιο δηλητήριο 3.1 Πρώτη επίπτωση: Τα ναρκο-δηλητήρια είναι η γάγγραινα της κοινωνίας 3.2 Δεύτερη επίπτωση: άψυχα κορμιά νέων παιδιών 3.3 Τρίτη επίπτωση: Ο ζωντανός θάνατος του δηλητηριολήπτη/χρήστη 3.4 Τέταρτη επίπτωση: Αύξηση της εγκληματικότητας 3.5 Πέμπτη επίπτωση: Οδύνη για τις οικογένειες των εξαρτημένων 3.6 Έκτη επίπτωση: Χάνεται ένα ζωντανό κομμάτι της νεολαίας 3.7 Έβδομη επίπτωση: Φόβος, ανασφάλεια, καχυποψία και πανικός των γονέων

4. ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΔΗΜΙΑΣ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ Εισαγωγική-μεταβατική παράγραφος 4.1 Τα θύματα-ναρκομανείς είναι ασθενείς και όχι εγκληματίες 4.2 Κανένας νέος δεν μετατρέπεται σε υποχείριο των δηλητηρίων επειδή απλώς τον παρέσυρε ένας φίλος του 4.3 Ο θεσμός της οικογένειας στη μάχη κατά των ναρκο-δηλητηρίων 4.4 Δημιουργία Κέντρου Ενημέρωσης και επικοινωνίας Γονέων 4.5 Ευθύνη της πολιτείας η έγκαιρη και κατάλληλη ενημέρωση των νέων 4.6 Υποχρέωση του κράτους είναι και η δημιουργία υποδομής ώστε να αξιοποιεί η νεολαία τον ελεύθερό της χρόνο επωφελώς 4.7 Καθήκον της εκάστοτε κυβέρνησης είναι και η καταπολέμηση της ανεργίας 4.8 Υποχρέωση της πολιτείας είναι επίσης η δημιουργία σύγχρονων κέντρων απεξάρτησης 4.9 Ο ρόλος του σχολείου και των εκπαιδευτικών 4.10 Ο ρόλος των πολιτών

ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ ΑΠΟΠΟΙΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ: υπέρ ή κατά; ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Η αποποινικοποίηση της λήψης ναρκο-δηλητηρίων: ένα από τα προτεινόμενα μέτρα αντιμετώπισης 5.α. ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΑΠΟΠΟΙΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ α.1 Πρώτο επιχείρημα κατά της «αποποινικοποίησης» α.2 Δεύτερο επιχείρημα κατά της «αποποινικοποίησης» α.3 Τρίτο επιχείρημα κατά της «αποποινικοποίησης» α.4 Τέταρτο επιχείρημα κατά της «αποποινικοποίησης» 5.β. ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΑΠΟΠΟΙΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ Πρώτο επιχείρημα υπέρ της «αποποινικοποίησης»: οι αυστηρές ποινές διογκώνουν την μάστιγα Δεύτερο επιχείρημα υπέρ της «αποποινικοποίησης»: σπάνια συλλαμβάνονται μεγαλέμποροι Τρίτο επιχείρημα υπέρ της «αποποινικοποίησης»: μεγάλες ποινές ίσον μεγάλα κέρδη για τους εμπόρους 5.γ. ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ ΑΠΟΠΟΙΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ Η αποποινικοποίηση και η κατάσταση στην Ευρώπη Κύπρος: όχι, στην αποποινικοποίηση – ναι, στην επιείκεια για τα θύματα

ΕΠΙΛΟΓΟΣ kallimachos@cytanet.com.cy

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

453

3-Ι.2α Οι δυσχέρειες (προβλήματα) που κατατρύχουν (ταλαιπωρούν) τη νεολαία μας & η αγωγή για την υπέρβασή τους Πηγή: ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΥ., Κ. Καλλίμαχος., Εκδόσεις Πάργα 2005

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Π.1 Περί νέων και νεολαίας

Για τις ανθρωπιστικές σπουδές , τα άτομα που βρίσκονται ανάμεσα στα

δεκαοχτώ και τα τριάντα πέντε τους, αντιμετωπίζονται ως μια συγκεκριμένη κοινωνική κατηγορία που ο υπόλοιπος κόσμος αντιλαμβάνεται ως νεολαία. 1) Από βιολογικής απόψεως, οι νέοι άνθρωποι –σε σχέση με τους ωριμότερους– σφύζουν από ζωή, είναι πολύ πιο αθλητικοί, δραστήριοι, ανθεκτικότεροι στις ασθένειες αλλά και με εντονότερες ορμές. 2) Απόρροια, ίσως, αυτής της εγγενούς ενεργητικότητάς τους είναι το αγωνιστικό τους φρόνημα που συνοδεύεται με πείσμα, δίψα για περιπέτεια, γενναιότητα και αυτοθυσία. 3) Η απειρία τους ωστόσο, ανά πάσα ώρα και στιγμή, είναι έτοιμη να μετατρέψει τον αγνό τους ιδεαλισμό σε τυφλή πίστη, τα κοινωνικά τους οράματα σε φανατισμό, τις αμφιβολίες τους σε αρνητισμό, την αισιοδοξία τους σε ματαιοδοξία και την μεγαλοψυχία τους σε μωρία. 4) Από την άλλη μεριά, αναμφίβολα, οι νέοι που θα τύχουν καλής παιδείας, σχεδόν πάντα ανθίστανται – πολύ πιο μαχητικά απ΄ ό,τι οι πρεσβύτεροι – στις δεισιδαιμονίες, τις προλήψεις και τις προκαταλήψεις. Δίνονται απλόχερα στον συνάνθρωπό τους. Γι΄ αυτό άλλωστε ο στοχασμός τους είναι ανιδιοτελής και κοινωνικά ευαίσθητος ενώ η συμπεριφορά τους αλτρουιστική. 5) Το κομμάτι όμως της νεολαίας που θα κακοπέσει από παιδαγωγικής σκοπιάς – συγκριτικά πάντα με τους ηλικιωμένους – μετά δυσκολίας διακρίνει την ειλικρίνεια από την αναίδεια, το ενδιαφέρον προς τον πλησίον από την αδιακρισία, τον αυθορμητισμό από την αγένεια, την λεπτότητα από την υποκρισία, την ελευθερία από την ασυδοσία, την δικαιοσύνη από την εκδικητικότητα και την περηφάνια από την εγωπάθεια. Συνεπώς, τα ελαττώματα και οι αρετές της ανθρώπινης φύσης – εν αντιθέσει προς τους γηραιότερους – αλωνίζουν τις νεανικές ψυχές με την σφοδρότητα των καταιγίδων, προξενώντας κάποτε ακραίες αντιδράσεις και πόνο. Π.2 Οι δυσχέρειες που βασανίζουν τη νεολαία μας έχουν τις ρίζες τους κυρίως στην κοινωνία

Μερικοί άνθρωποι

αρέσκονται να πιστεύουν πως υπαίτιοι για τα προβλήματα της νεολαίας είναι οι ίδιοι οι νέοι! Υπονοούν πως θα πρέπει να αφήσουμε «τα κακομαθημένα παιδιά με τις αρρωστημένες συνήθειες» στο έλεος του Θεού. Νομίζουν ότι με αυτόν τον τρόπο θα επιλυθούν και τα προβλήματα των νέων μας, άρα η κοινωνία μπορεί να κοιμάται ήσυχη! Μια τέτοια άποψη είναι κατά την γνώμη μου και εσφαλμένη και επικίνδυνη. Είναι εσφαλμένη διότι αγνοεί τις πραγματικές αιτίες που σπρώχνουν τα παιδιά στα τόσα αδιέξοδα, και επικίνδυνη επειδή εξωθεί τους πολίτες στην απραξία και τη μοιρολατρική αντιμετώπιση των κοινωνικών συμφορών. Συνεπώς, η στοιχειώδης ωριμότητα επιβάλλει να μην εθελοτυφλούμε αλλά να διερευνήσουμε τα προβλήματα που απασχολούν την σύγχρονη νεολαία, ένα προς ένα, εξετάζοντας ενδεχομένως τους παράγοντες και τις παραμέτρους που τα οξύνουν.

ΚΥΡΙΟ ΘΕΜΑ – Μέρος πρώτο: ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ ΜΑΣ Α.1

Σήμερα οι νέοι κατατρύχονται από πολλαπλές αντιφάσεις

Οι σημερινοί νέοι, εκ πρώτης όψεως, ζουν σε

μια εποχή που τους προσφέρει ανέσεις, ελευθερία, ευκαιρίες μόρφωσης, επικοινωνίας και ψυχαγωγίας. Όλα αυτά ήταν αδιανόητα πριν λίγες δεκαετίες. Τότε η νεολαία υπέφερε από πάρα πολλές απαγορεύσεις, προλήψεις, καταπιέσεις και προκαταλήψεις. Για παράδειγμα, τα κορίτσια ζούσαν περιορισμένα στο σπίτι, παντρεύονταν άντρες τής αρεσκείας των γονιών κι ούτε καν διανοούνταν να σπουδάσουν ή και να αναπτύξουν ελεύθερα την προσωπικότητά τους. Οι γυναίκες δεν είχαν δικαίωμα ψήφου, ήταν μονίμως

ανθρωπιστικές σπουδές = κοινωνικές επιστήμες : Ιστορία, Ανθρωπολογία, Κοινωνιολογία, Ψυχολογία, Πολιτική Επιστήμη, Ψυχανάλυση κ.ά.. ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

454

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

υπόλογες στους άντρες καθώς θεωρούνταν όντα κατώτερα!!! Ευτυχώς σήμερα τα τωρινά αγόρια και κορίτσια γνωρίζουν ότι έχουν εν πολλοίς το δικαίωμα αλλά και τη δυνατότητα να διαχειριστούν το παρόν και το μέλλον τους σύμφωνα με τα προσόντα και τις κλίσεις τους. Φρονούν ότι ο κόσμος τούς ανήκει και δεν έχουν παρά να αγωνιστούν για να τον αποκτήσουν. Να όμως που και στις μέρες μας τα πράγματα δεν είναι και τόσο εύκολα για τους νέους. Πολλοί πέφτουν θύματα της μαζικής καταναλωτικής μας υστερίας. Όταν συνειδητοποιήσουν ότι το επάγγελμα που ονειρεύονται και το αυτοκίνητο που επιθυμούν και πολύ περισσότερο η ζωή που σχεδίασαν, δεν θα πραγματοποιηθούν ποτέ, τότε θυμώνουν άσχημα. Τα βάζουν με την κοινωνία. Την βρίζουν. Θέλουν να την εκδικηθούν που τους γέλασε. Που τους έδωσε τόσες και τόσες ψεύτικες υποσχέσεις και δεν κράτησε καμία. Που τους χάρισε δήθεν ελευθερίες οι οποίες τίναξαν στον αέρα τις οικογένειές τους αφού πρώτα δίχασαν τους γονείς τους και σκόρπισαν συγγενείς και φίλους σε μεγαλουπόλεις αφιλόξενες και ψυχρές όπου φωλιάζουν ο ανελέητος ανταγωνισμός και η μοχθηρή ζήλια. Αυτή η φοβερή αντινομία, με τις υποσχέσεις από τη μια μεριά και τις θανάσιμες διαψεύσεις από την άλλη, είναι που κάνει τον βίο, τόσων και τόσων νέων παιδιών, κυριολεκτικά αβίωτο. Α.2 Η περιθωριοποίηση καταπονεί αρκετούς νέους

Πολλοί μικροί και μεγάλοι έφηβοι αποτελούν τα μαύρα

πρόβατα για τα σχολεία τους αφού και αδιάφοροι είναι και φασαρίες προκαλούν. Βαθμολογούνται κάτω από τη βάση, τιμωρούνται με αποβολές, γίνονται οι αποδιοπομπαίοι 19 τράγοι τής μικρής σχολικής κοινότητας, ίσως και της γειτονιάς τους. Συγχρωτίζονται20 με «εξωσχολικούς», ξενυχτούν και γυρίζουν σπίτι τα χαράματα. Από την άλλη μεριά, κάποιοι «πειθαρχημένοι και καλοί» μαθητές είναι αιχμάλωτοι των υψηλών επιδόσεων και του διαδικτύου. Ζώντας λοιπόν, οι νέοι μέσα σε τέτοιες αφύσικες συνθήκες, δυσκολεύονται αφάνταστα να οικοδομήσουν παρέες, να έλθουν σε επαφή με συνομηλίκους τους και να δημιουργήσουν φιλικές σχέσεις που να στηρίζονται στην ειλικρινή επικοινωνία και το ηθικόν όφελος. Το πνεύμα τους δεν οξυγονώνεται. Δεν αναπνέει αφού δεν ανταλλάσσει ιδέες και συναισθήματα. Δεν διδάσκεται. Άρα παραμένει στάσιμο και καθίσταται ευάλωτο στα μικρόβια που πάνε κι έρχονται. Ο χαρακτήρας αυτών των παιδιών είναι αποψιλωμένος από αντιστάσεις. Άγεται και φέρεται. Αυτοί οι νέοι είναι που, σε μεγάλο ποσοστό, υποφέρουν από ψυχικά νοσήματα και ρέπουν προς την αυτοκαταστροφή. Α.3 Άλλο πρόβλημα της σύγχρονης νεολαίας είναι ο ξενομανής πιθηκισμός

Η ξενομανία και ο συνακόλουθος

πιθηκισμός είναι μία κατάρα που ταλανίζει την νεολαία μας. Πολλά από τα παιδιά μας δεν γνώρισαν τις παραδόσεις και την αξία του πολιτισμού μας. Δεν διδάχτηκαν από το σχολείο την Ιστορία μας με τρόπο αγαπητικό και γιαυτό αγνοούν τις ρίζες τους, περιφρονούν την σοφία των ποιητάρηδων παππούδων, τις παροιμίες της γιαγιάς, την αρχοντιά της δημοτικής μας μούσας και το μεγαλείο της εκκλησιαστικής φιλοσοφικής ταπεινοσύνης.

Πολλοί σημερινοί νέοι πάσχουν από το σύνδρομο του συμπλεγματικού

επαρχιώτη ο οποίος οικτίρει τον τόπο του επειδή δεν παράγει κοσμικούς «αστέρες» σαν την Μαντόνα, τον Μάικλ Τζάκσον, την Λαίδη Ντι και τα δημοσίας χρήσεως πανύψηλα, λυγερά, φωτομοντέλα με τα θελκτικά κορμιά, το λειψό πετσί, τα μετρημένα κόκκαλα και την αμέτρητη κοκαΐνη. Αυτά είναι τα παιδιά που προσπαθούν να δώσουν νόημα στη ζωή τους αγοράζοντας φανταχτερά επώνυμα ρούχα, προσκυνώντας δουλικά ξενόφερτες συνήθειες και «in» νυχτερινά μαγαζιά. Δυστυχώς πολλά από αυτά τα παιδιά καταλήγουν άνεργα μέσα σε συνθήκες αφάνταστης μοναξιάς η οποία ως γνωστόν αποτελεί και τον προθάλαμο της νεανικής παραβατικότητας. Α.4 Τα αδιέξοδα του σύγχρονου πολιτισμού απογοητεύουν πλήθος νεαρών ατόμων

Τα αδιέξοδα τού σύγχρονου

κόσμου, είναι μια ακόμα πηγή δυστυχίας για τους νέους της εποχής που ζούμε. Στην ουσία, τα νέα παιδιά έχουν ανάγκη από το παράδειγμα των μεγάλων κι όχι από ανέξοδες, συμβουλευτικές ηθικολογίες. Ζητάνε να βρούνε στον κόσμο των μεγάλων άξιους ανθρώπους με ηθικό ανάστημα. Οι νέοι έχουν ανάγκη από ανθρώπους-πρότυπα και όχι από ψευδεπίγραφους ιδεολόγους που ενώ μέμφονται φωναχτά τον διάχυτο καταναλωτισμό, τη μισαλλοδοξία, την ιδιοτέλεια και τη μικροψυχία, εντούτοις στην καθημερινή τους ζωή 19

αποδιοπομπαίος -αία, -αίο επίθ. (Κ -αία, -αίον) εύχρ. στη φρ. αποδιοπομπαίος τράγος, για άνθρωπο που διώχνεται από παντού ή του επιρρίπτουν τις ευθύνες των άλλων: μας χρησιμεύει ακόμη και σαν αποδιοπομπαίος τράγος, φορτωμένος τα σφάλματά μας (Χατζηκυριάκος-Γκίκας) [από το αρχ. ρ. αποδιοπομπουμαι (= αποτρέπω επικείμενα κακά με παρακλητικές θυσίες στο Δία) < 'από + Διός (Ζεύς) + πομπή] 20 συγχρωτίζομαι = συγχρωτίζομαι < σύν + χρώς (=επιδερμίδα) ρ. (συγχρωτ-ίστηκα, -ισμένος) έρχομαι σε στενή επαφή με κάποιον, συναναστρέφομαι ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

455

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

πράττουν τα αντίθετα: καταναλώνουν ό,τι βρεθεί μπροστά τους, αποστρέφονται τους αντιφρονούντες, ενεργούν πάντα μικρόψυχα και ιδιοτελώς. Τελικά, όμως, τι κόσμο προσφέρουν οι μεγάλοι στους μικρούς; Δυστυχώς τούς παραδίδουν έναν κόσμο όπου δεσπόζει η ζούγκλα της αποκτησιο-μανίας, η με κάθε μέσον επίτευξη της «επιτυχίας», η απανθρωπιά της κερδοσκοπίας και η αλόγιστη καταστροφή του περιβάλλοντος. Η νέα γενιά παραλαμβάνει έναν πολιτισμό ηθικά αποστεωμένο21 όπου η καλοσύνη αντιμετωπίζεται ως μωρία, η ευγένεια ως εκκεντρικότητα και η ανεξικακία ως αδυναμία! Όλα αυτά βαραίνουν τις ψυχές των νέων παιδιών τα οποία δεν αντέχουν στη θέα τόσης αποσύνθεσης και καταρρέουν. Α.5

Πρόβλημα για τους νέους αποτελεί και η προβολή αρνητικών προτύπων από τα ΜΜΕ

Η τηλεοπτική

υπερπροβολή αρνητικών ή και κούφιων «προτύπων» υποσκάπτουν τίς ηθικές βάσεις που χρειάζεται η νεολαία. Ο κινηματογράφος και τα ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης προβάλλουν και υποβάλλουν συνήθως την βιτρίνα ορισμένων «επιτυχημένων» τάχα ατόμων τα οποία υποτίθεται ότι «ξεχειλίζουν» από ευτυχία. Διάσημοι τραγουδιστές, ηθοποιοί, μεγιστάνες, οδηγοί αγώνων ταχύτητος και αργόσχολοι εισοδηματίες παρελαύνουν από τις στήλες των περιοδικών μόδας, τις κοσμικές σελίδες των εφημερίδων και τους τηλεοπτικούς δέκτες, ντυμένοι με πανάκριβες φορεσιές και στολισμένοι με διαμάντια και χρυσάφια. Οι ανυποψίαστοι αναγνώστες και τηλεθεατές βλέπουν αυτά τα αστραφτερά πρόσωπα και ζηλεύουν την τύχη τους. Ουδείς ενδιαφέρεται να προειδοποιήσει το κοινό ότι αυτή η γοητεία που εισπράττουν είναι ψεύτικη και πέρα για πέρα σκηνοθετημένη. Κανείς δεν κάθεται να εξηγήσει πειστικά στα νέα παιδιά ότι τα ινδάλματά τους δεν έχουν πρόσωπο αλλά προσωπείο και ότι τελικά όλοι μας είμαστε θύματα των «ίμεϊτζ μέικερς», των επαγγελματιών δηλαδή που «στήνουν» την απατηλή γοητεία των διασημοτήτων. Α.6

Η ελευθεριάζουσα22 ζωή αρκετών νέων συνθέτει μιαν ακόμα νοσηρή κατάσταση που στρέφεται σε βάρος τους

Σήμερα, τα

νέα παιδιά, δεν προλαβαίνουν καν να ζήσουν την ηλικία τους, να παίξουν ανέμελα. Μεγαλώνουν πρόωρα. Βιαστικά. Οπότε φτάνουν στα δεκαεφτά κουβαλώντας μέσα τους μια ελλειμματική παιδική ψυχή που διψάει για ξεγνοιασιά, ανεξαρτησία αλλά και έντονη ζωή. Το παιγνίδι που στερήθηκαν ζητά την... εκδίκησή του. Τα παιδιά όμως «ψήλωσαν» και δεν συγκινούνται πια από τα μολυβένια στρατιωτάκια, ούτε από κούκλες και πρίγκιπες παραμυθένιους. Δεν ξεγελιούνται! Δεν αρκούνται σε μυθοπλασίες και φαντασιώσεις. Απαιτούν να ζήσουν ριψοκίνδυνα, ελεύθερα, πέρα από ηθικούς φραγμούς και προπαντός «φανταστικά»! Ρίχνονται με τα μούτρα στην κραιπάλη. Αδυνατούν να ξεχωρίσουν την διαφορά ανάμεσα σε μια ειλικρινή ερωτική σχέση και στις στιγμιαίες ανούσιες σαρκικές επαφές. Τα Σαββατόβραδα βγαίνουν αποφασισμένα να «φτιαχτούν» με κάθε τρόπο. Χορεύουν δαιμονιωδώς στους ρυθμούς τού «ecstasis» αδιαφορώντας για το εάν μπορεί να πεθάνουν από αφυδάτωση. Μαστουρώνουν για να φανούν σπουδαίοι. Ρουφάνε δηλητήρια για να αποδείξουν πως είναι άντρες! Αυτή ακριβώς η ασύδοτη ελευθερία κίνησης και ψυχαγωγίας – όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Πλωρίτης – αργά ή γρήγορα τα κάνει έρμαια των εμπόρων που ευαγγελίζονται(=υπόσχονται) δήθεν «τεχνητούς παραδείσους». Α.7 Τα ναρκωτικά αποτελούν τη μάστιγα της σύγχρονης νεολαίας

Εξαιτίας όλων αυτών των αφύσικων

συνθηκών, που μονάχα οι εθελότυφλοι αγνοούν, ουκ ολίγοι νέοι πέφτουν θύματα των ναρκωτικών. Σύντομα εθίζονται σε αυτές τις ουσίες. Εξαρτώνται από αυτές και δεν μπορούν να λειτουργήσουν δίχως τη δράση τους. Πρόκειται για το φαινόμενο τής εξάρτησης –σωματικής και ψυχικής– η οποία προκαλεί το στερητικό σύνδρομο. Πιο αναλυτικά, ο εξαρτημένος/αρρωστημένος οργανισμός ζητάει επιτακτικά τη «δόση» του σε δηλητήριο, κι όσο την στερείται, υποφέρει αφάνταστα και τιμωρεί τον χρήστη προκαλώντας του εφίδρωση, πυρετό, ρίγη, σπασμούς, εμετούς, αϋπνία, αβάσταχτους πόνους σε όλα τα μέλη τού σώματος, φοβίες, πανικούς και ανατριχιαστικές παραισθήσεις: π.χ. βλέπει να περπατούν στο δέρμα του έντομα ή νομίζει ότι μέσα στις φλέβες του αναδεύονται σκουλήκια! Για να καταπραΰνει προσωρινά τις παρενέργειες τού στερητικού συνδρόμου, ενδίδει στην επόμενη «δόση». Σε λίγη ώρα όμως αρχίζει πάλι το μαρτύριο... Έτσι το πνεύμα τους αιχμαλωτίζεται. Η θέλησή τους παραλύει και το σώμα τους παραδίδεται. Η οικογένεια αδυνατεί να τους βοηθήσει και η ναρκο-λέπρα εξολοθρεύει το ένα παιδί μετά το άλλο, ενσπείροντας

αποστεωμένος., -η, -ο μτχ. ως επίθ. (Κ -η, -ον) σκληρός σαν κόκαλο | (μτφ.) λιπόσαρκος, κοκαλιάρης | (μτφ.) στεγνός, χωρίς ζωντάνια: θ' ακούσουμε κριτική κι ερμηνευτική των κειμένων. Τι στεγνό κι αποστεωμένο μάθημα! (Β. Μοσκόβης) 22 ελευθεριάζουσα ζωή = ζωή έκλυτη, ανήθικη, πέρα από τα επιτρεπτά όρια. (ελευθεριάζω = ζω βίο έκλυτο, ακόλαστο., ακόλαστος # εγκρατής ) ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

456

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

παράλληλα καταρρακωμένα νεανικά οράματα, οικογενειακές τραγωδίες, εκπορνεύσεις ανύποπτων εφήβων, ληστείες, δολοφονίες, διαφθορά και σήψη του κοινωνικού ιστού. Α.8 Ο υπερβάλλων ζήλος αρκετών γονιών τούς αποξενώνει από τα παιδιά τους

δυστυχώς,

Αυτή,

κατάσταση επιδρά κατά τρόπον αρνητικό σε πολλούς γονείς. Άλλωστε οι περισσότεροι είναι απληροφόρητοι και γι΄ αυτό ανέτοιμοι να αντιμετωπίσουν ένα τέτοιου είδους καταθλιπτικό ενδεχόμενο για το παιδί τους. Μερικοί από αυτούς τους πανικόβλητους γονείς διαπράττουν το θανάσιμο σφάλμα να συμπεριφέρονται με υπερβολική αυστηρότητα στα παιδιά τους. Τούς στερούν τις σαββατιάτικες εξόδους και γενικότερα ασκούν επάνω τους αποπνικτικό έλεγχο. Έτσι εγείρεται σταδιακά ένα τείχος ανάμεσα στα καταπιεσμένα παιδιά και τους αγχώδεις γονείς. Οπότε δεν μπορεί να ευδοκιμήσει ο εποικοδομητικός διάλογος ο οποίος και τα παιδιά θα ωφελούσε και τους γονείς θα καθησύχαζε. Μοιραία λοιπόν έρχεται η στιγμή της ψυχρότητας αλλά και της αμοιβαίας καχυποψίας. Τα παιδιά συμπεριφέρονται επιθετικά και αγενέστατα. Κάποτε παρατούν το σχολείο. Σε λίγο καιρό η αφροσύνη των παιδιών συναντιέται με την βιαιότητα των χειροδικούντων γονέων η οποία οδηγεί σε καθημερινά δράματα με θύματα και θύτες μικρούς και μεγάλους. Δεν είναι λίγες οι φορές που οι απηυδισμένοι

(=κουρασμένοι, αγανακτισμένοι)

γονείς διαπράττουν το

ολέθριο σφάλμα να πετάξουν τα παιδιά τους στο δρόμο. Υπάρχουν επίσης και παιδιά που για τους ίδιους λόγους, κάθε λίγο και λιγάκι φεύγουνε από το σπίτι και περιφέρονται από εδώ και από εκεί σαν την άδικη κατάρα, ζώντας ασύδοτα23. Δεν πρέπει να μας ξαφνιάζει επομένως, που αρκετά από αυτά τα παιδιά αναζητούν «αποκούμπι» έξω από το σπίτι και «παρηγοριά» σε παρέες με δηλητηριώδεις συνήθειες. Με αυτήν την έννοια, η μάστιγα των δηλητηρίων/ναρκωτικών αυτοτροφοδοτείται από τον πανικό και τις φοβίες που αφιονίζουν κάποιους άτυχους, ανενημέρωτους και μονολιθικούς γονείς. Α.9 Αλλά και ή εγκληματική αδιαφορία πολλών γονιών φθείρει ανεπανόρθωτα τις νεανικές ψυχές

Οι περισσότεροι

γονείς κατακλύζονται από ενοχές και τύψεις όταν τα τέκνα τους παίρνουν τον κατήφορο, είτε επειδή εθίζονται στη χρήση ναρκωτικών ή οινοπνευματωδών είτε γιατί συμπεριφέρονται παράνομα και εγκληματικά. Τους τύπτει η συνείδησή τους επειδή δεν πρόλαβαν το κακό. Όπως προκύπτει και από έρευνα – που τα αποτελέσματά της είδαν πρόσφατα το φως της δημοσιότητας – οι επιστήμονες δεν είναι εκείνοι που θα ελαφρύνουν τους ώμους των γονέων από την ήδη βεβαρημένη συνείδησή τους. Το φταίξιμο για το κατρακύλισμα των παιδιών «χρεώνεται» κατηγορηματικά στους γεννήτορες και περισσότερο στον πατέρα. Ειδικότερα οι έφηβοι που βιώνουν μία ελλειμματική σχέση με τον πατέρα τους, συγκαταλέγονται στην ομάδα υψηλού κινδύνου. Οι τελευταίοι, σε αντίθεση με τους εφήβους που αναπτύσσουν μία αρμονική σχέση, παρουσιάζουν πολύ περισσότερες πιθανότητες να παρασυρθούν από εγκληματογόνες παρέες. Εκεί που το παιδί δέχεται την ελαχίστη ψυχική βοήθεια, είναι οι μονογονικές24 οικογένειες οι οποίες στη βόρεια Ευρώπη αποτελούν και την πλειονότητα. Οι στατιστικές δείχνουν ότι τα παιδιά των ανύπαντρων μητέρων μεγαλώνουν σε συνθήκες προβληματικής επικοινωνίας και αποδεδειγμένα ρέπουν προς τις ανθυγιεινές έξεις25. Αντίθετα, ελάχιστα δείγματα ανομικής συμπεριφοράς ανιχνεύονται στην προσωπικότητα των νέων που γνωρίζουν μια ανοιχτή και θετική επικοινωνιακή σχέση με αμφότερους τους γονείς. Σε γενικές γραμμές, οι αντιξοότητες που πλήττουν την νεολαία, φαίνεται να απασχολούν τους γονείς, λιγότερο από όσο πρέπει. Όχι πως δεν νοιάζονται για τη διαβίωση, την εκπαίδευση, την ψυχαγωγία των βλαστών τους. Αλλά, πολλοί τους, πληρώνοντας γι' αυτές, πιστεύουν πως έκαναν το χρέος τους απέναντι στα παιδιά, νανουρίζουν τη συνείδησή τους και τελεία και παύλα. Μόνο που τα αληθινά προβλήματα αρχίζουν ακριβώς μετά τα δίδακτρα και τα χαρτζιλίκια. Μάρτυρας, τα στοιχεία έρευνας που κοινολογήθηκαν τις προάλλες και που δείχνουν τρομαχτική έξαρση της νεανικής εγκληματικότητας. Μέσα σε πέντε μόλις χρόνια το κακό αυξήθηκε δραματικά. Με άλλα λόγια, ένα μέρος της νεολαίας μας, το οποίο συνεχώς αυξάνεται, οδεύει ολοταχώς προς την ανομία.26 Όσο μάλιστα κάποιοι από τους γονείς, ηθελημένα ή μη, αγνοούν τις πραγματικές διαστάσεις τού φαινομένου και επιμένουν να νομίζουν ότι το πρόβλημα δεν αφορά τους ίδιους και τα παιδιά τους άλλα τα παιδιά άλλων οικογενειών, τόσο περισσότερο αφήνουν τα δικά τους παιδιά ανοχύρωτα. 23

ασύδοτος -η, -ο επίθ. (Κ -ος, -ον) ο απαλλαγμένος από φορολογία | (μτφ.) που ενεργεί ανεξέλεγκτα [<α στερητ. + συν + δοτός] μονογονικές οικογένειες = οι οικογένειες με έναν γονιό – είτε επειδή οι μητέρες είναι ανύπαντρες είτε επειδή το ζευγάρι έχει χωρίσει 25 έξη [<αρχ. έξις < έξω, μέλλοντας. του ρ. /έχω] η έξις., ουσ. (Κ έξις, -εως) συνήθεια που αποχτά κανείς από την επανάληψη της ίδιας πράξης ή από την επίδραση του ίδιου παράγοντα 26 Από το δοκίμιο του Πλωρίτη «Νέοι, βία και Ναρκωτικά»: ΤΟ ΒΗΜΑ, 25-12-1999. 24

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

457

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

ΚΥΡΙΟ ΘΕΜΑ – Μέρος δεύτερο: ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ ΜΑΣ Καταρχάς αυτό που,

Β.1 Οι νεαροί παραβάτες του νόμου θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με μεγάλη επιείκεια

για κανέναν λόγο, δεν πρέπει να ξεχνιέται είναι ότι τα νεαρά άτομα που εγκληματούν επιβάλλεται να αντιμετωπίζονται με επιείκεια. Ως εκ τούτου, οι όποιες παρανομίες των δεν πρέπει να λογίζονται ως εγκληματικές αλλά ως δευτερεύοντα αδικήματα – εφόσον βέβαια αποδεικνύεται ότι ηθικός αυτουργός της παραβατικότητάς τους είναι «το νεαρόν της ηλικίας». Δυστυχώς η κατάσταση περιπλέκεται επειδή κάποια νεαρά εγκληματικά στοιχεία με πωρωμένη ηθική συνείδηση, συμβαίνει να υποτροπιάζουν. Ένεκα αυτού του γεγονότος αρκετοί πολίτες αντιδρούν στην επιεική αντιμετώπιση των ασυμμόρφωτων νεαρών και εισηγούνται αυστηρότερες ποινές και για τους τελευταίους. Πρόκειται όμως – κατά τη γνώμη μου – για μια αντίδραση πέρα ως πέρα εσφαλμένη, καθώς υπονοεί ότι μαζί με τα ξερά (δηλαδή τους καθ΄ έξιν εγκληματίες) πρέπει να καίγονται και τα χλωρά, οι κάποιοι νέοι που για κάποιους λόγους παρεκτράπησαν. Μια

Β.2 Κανένας νέος δεν εγκληματεί επειδή απλώς τον παρέσυρε ένας φίλος του

άλλη

εσφαλμένη

τοποθέτηση που συσκοτίζει τα πράγματα – και ούτε κατ΄ ελάχιστον δεν βοηθάει στην αντιμετώπιση της νεανικής παραβατικότητας – έχει να κάνει με την τρέχουσα, αφελή προκατάληψη ότι δήθεν κάποια φυσιολογικά παιδιά, αναίτια και αιφνιδίως αποφάσισαν ένα πρωί, στα καλά καθούμενα, να παρανομήσουν επειδή τάχα τους το... πρότεινε κάποιος φίλος. Αναμφίβολα η ανεγκέφαλη περιέργεια, ο διεστραμμένος μιμητισμός, οι κολασμένες παροτρύνσεις τής όποιας νυχτόβιας παρέας και η παθολογική εμμονή στην αναζήτηση επικίνδυνων ηδονικών συγκινήσεων, αποδυναμώνουν τις ηθικές αντιστάσεις αρκετών νέων. Ωστόσο για τους περισσότερους παρασυρθέντες αυτά είναι απλώς η αφορμή (στον εγκέφαλό τους έχουν προηγηθεί πολλές σχετικές διεργασίες από τις αιτίες που εξετάσαμε πιο πριν) , αφορμή που δεν θα τους οδηγούσε

στην ανομία αν, από πολύ νωρίς, γινόταν προσπάθεια να καταστεί η προσωπικότητά τους (στο μέτρο που είναι ψυχικά υγιής), ισχυρή και ανθεκτική, με υψηλά ιδανικά. Συνεπώς καλό είναι να συνειδητοποιήσουμε, μια

κι έξω, πως τα προβλήματα της νεολαίας (όπως και όλα τα κοινωνικά προβλήματα) απαιτούν περίσκεψη κι όχι επιπόλαιες προσεγγίσεις τού τύπου «ήταν καλό παιδί αλλά το παρέσυραν...». Δεν παρασύρονται τόσο εύκολα οι νέοι που διαθέτουν ψυχική και πνευματική συγκρότηση κι ούτε είναι δυνατόν να πέσουν ποτέ στα δίχτυα των ανθρώπων της νύχτας. Β.3 Η οικογένεια στο πλευρό όλων των νέων

[Δες στο προηγούμενο κείμενο για τα ναρκωτικά την παράγραφο 4.3 και

διασκεύασέ την σύμφωνα με τις απαιτήσεις της εδώ παραγράφου] Β.4 Κέντρα Ενημέρωσης για τους Γονείς αλλά και για τους Νέους

[Δες στο προηγούμενο κείμενο για τα ναρκωτικά τις

παραγρ. 4.4 και 4.5. Σύμπτυξέ τες σε μια παράγραφο και προσάρμοσέ τες αναλόγως] Β.5 Επιβεβλημένη η δημιουργία υποδομής ώστε να αξιοποιεί η νεολαία τον ελεύθερό της χρόνο επωφελώς

[Δες στο

προηγούμενο κείμενο για τα ναρκωτικά την παράγραφο 4.6 και πράξε όπως παραπάνω] Β.6

Καθήκον της εκάστοτε κυβέρνησης είναι η καταπολέμηση της ανεργίας

[Δες στο προηγούμενο κείμενο για τα

ναρκωτικά την παράγραφο 4.7 και πράξε όπ. παρ.] Β.7 Υποχρέωση της πολιτείας είναι επίσης η δημιουργία σύγχρονων κέντρων απεξάρτησης

[Δες στο προηγούμενο κείμενο

για τα ναρκωτικά την παράγραφο 4.8 και πράξε όπ. παρ.] Β.8

Το σχολείο και οι εκπαιδευτικοί πρέπει να συμπαρασταθούν με ειλικρίνεια και εντιμότητα στην πάσχουσα νεολαία

[Δες στο προηγούμενο κείμενο για τα ναρκωτικά την παράγραφο 4.9 και πράξε όπ. παρ.] Β.9

Ο ρόλος των πολιτών και των πνευματικών ανθρώπων ως φωτεινών καθοδηγητών της νεολαίας μας

[Δες στο

προηγούμενο κείμενο για τα ναρκωτικά σελ. 126, παράγραφο 4.10 και πράξε όπ. παρ. ]

ΕΠΙΛΟΓΟΣ [Δες στο προηγούμενο κείμενο για τα ναρκωτικά τον ΕΠΙΛΟΓΟ. Προσπάθησε να τον εντάξεις στις απαιτήσεις αυτής εδώ της έκθεσης.] kallimachos@cytanet.com.cy

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

458

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

3-Ι.2β Η μάστιγα των ναρκωτικών: αιτίες, επιπτώσεις και διέξοδοι – Σύμπτυξη του κειμένου 3-Ι.2 Όταν μιλούμε για ναρκωτικά αναφερόμαστε σε τοξικές ουσίες οι οποίες μετά από κάποια χρήση προκαλούν εθισμό, επιδρώντας βλαπτικά τόσο στο σωματικό όσο και στον ψυχικό κόσμο τού εξαρτημένου. Τέτοιες ουσίες είναι το αλκοόλ, η κάνναβις, το όπιο και τα παράγωγά τους, το κρακ, η ηρωίνη και άλλα. Αυτές, εκ πρώτης όψεως, φαίνεται να προκαλούν στο χρήστη την αίσθηση της ευφορίας, της φυγής από τη δύσκολη καθημερινότητα, τα προβλήματα και τις απογοητεύσεις. Στην πραγματικότητα όμως, η ζωή του ναρκομανούς αλλάζει προς το χειρότερο. ΑΙΤΙΕΣ Πολλοί επιμένουν να θεωρούν ως μοναδικούς υπαίτιους της έξαρσης της χρήσης αυτών των ουσιών τους ίδιους τους εθισμένους, που είναι στην πλειοψηφία τους νέοι. Πρόκειται για άποψη εσφαλμένη και επικίνδυνη. Τα αίτια πρέπει να αναζητηθούν στα πλαίσια του κοινωνικού συνόλου ώστε να μπορέσουν να δοθούν ικανοποιητικές λύσεις. Κατ’ αρχάς, πολλές φορές η σύγχρονη κοινωνία με τις ψεύτικες υποσχέσεις της απογοητεύει κατάφωρα τους νέους. Έτσι, τα βάζουν μαζί της, κατηγορώντας την ότι δεν κράτησε τις υποσχέσεις της, διέλυσε τις οικογένειές τους, τους φυλάκισε σε ψυχρές και αφιλόξενες μεγαλουπόλεις, τους στέρησε από κάθε ελπιδοφόρο μέλλον. Αυτή η απογοήτευση και η διάψευση των προσδοκιών κάνουν τους νέους παρορμητικούς και αντιδραστικούς, παρακινώντας τους, μάλιστα, σε ακραίες και απερίσκεπτες ενέργειες, όπως η αυτοκαταστροφική χρήση παραισθησιογόνων ουσιών. Ακόμη, οι σύγχρονοι νέοι, μεγαλώνοντας απότομα, δεν προλαβαίνουν να ζήσουν μια ξέγνοιαστη παιδική ηλικία, με αποτέλεσμα να μένει μέσα τους το απωθημένο για ανεξαρτησία και έντονη ζωή. Οδηγούνται έτσι σε ζωή ελευθεριάζουσα: κραιπάλη, περιστασιακές ερωτικές σχέσεις, χρήση ναρκωτικών. Άλλωστε, η απόλυτη ελευθερία κίνησης και ψυχαγωγίας καθιστά τους νέους εύκολα θύματα των εμπόρων που υπόσχονται τεχνητούς παραδείσους. Τρίτη αιτία της έξαρσης του φαινομένου της τοξικομανίας είναι η περιθωριοποίηση ορισμένων νέων. Πράγματι, η κοινωνία απορρίπτει άδικα και βάναυσα όσους δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις ιδιαίτερα αυξημένες απαιτήσεις της εποχής. Οι νέοι που βιώνουν αυτή την απόρριψη γίνονται αντιδραστικοί, αδιαφορώντας για τις καθιερωμένες δομές και αξίες. Επομένως, και σε αυτή την περίπτωση το έδαφος είναι πρόσφορο για τους εμπόρους ώστε να συνεχίσουν την εγκληματική τους δραστηριότητά. Επιπλέον, οι νέοι, εξαιτίας της ανεπαρκούς και ωφελιμιστικής παιδείας που δέχονται από το σχολείο δεν έρχονται σε επαφή με τον πνευματικό πλούτο και τις αξίες της κοινωνίας μας κι έτσι παρασύρονται από την ξενομανία και το μιμητισμό. Πάσχουν από το σύνδρομο του συμπλεγματικού επαρχιώτη με αποτέλεσμα να μιμούνται πολύ εύκολα τα εισαγόμενα και εξαρτησιογόνα πρότυπα συμπεριφοράς. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ Εξαιτίας των πιο πάνω παρατηρείται συνεχής διάδοση της χρήσης παραισθησιογόνων ουσιών στη χώρα μας με ολέθρια αποτελέσματα. Ο χρήστης εθίζεται και δεν μπορεί να διακόψει τη λήψη τους, γιατί υποφέρει από έντονο στερητικό σύνδρομο. Ζητά επιτακτικά τη δόση του για να αποφύγει τους αβάσταχτους πόνους, τον πυρετό, τους πανικούς και τις ανατριχιαστικές παραισθήσεις. Η «δόση» καταπραΰνει τις παρενέργειες, αλλά μόνο προσωρινά. Συχνά αυτός ο ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

459

φαύλος κύκλος προκαλεί το θάνατο, φαινόμενο πολύ συνηθισμένο στις μεγαλουπόλεις της Ευρώπης και της Αμερικής. Τέτοιοι θάνατοι προκαλούνται κυρίως από ανακοπή καρδιάς καθώς οι χρήστες δίνουν οι ίδιοι τη χαριστική βολή στο καρδιοαγγειακό τους σύστημα. Όταν ο θάνατος δεν είναι σωματικός, όταν δηλαδή οι χρήστες κατορθώνουν και παραμένουν ζωντανοί για αρκετό χρονικό διάστημα, υφίστανται ψυχικό και πνευματικό θάνατο. Αυτό επειδή τα ναρκωτικά, εκτός του ότι φθείρουν ανεπανόρθωτα το σώμα, αιχμαλωτίζουν ψυχή και πνεύμα διαστρέφοντας τις λειτουργίες του εγκεφάλου, ελαττώνοντας τη διανοητική του δύναμη. Ακόμη, η ζωή των χρηστών περιστρέφεται γύρω από την προσπάθεια να εξασφαλίσουν τη δόση τους, χάνοντας, έτσι, το πραγματικό νόημα της ζωής και δοκιμάζοντας καθημερινά, τα μαρτύρια μιας ζωντανής κόλασης από την οποία δεν μπορούν να ξεφύγουν, όντας παγιδευμένοι σε έναν απίστευτα οδυνηρό φαύλο κύκλο. Επιπλέον, η εξάπλωση των εξαρτησιογόνων ουσιών υποδαυλίζει την εγκληματικότητα. Οι εξαρτημένοι, στην προσπάθειά τους να βρουν χρήματα για να αγοράσουν την πολυπόθητη δόση τους, καταφεύγουν στην ανομία και το έγκλημα. Καταλήγουν να γίνονται αναγκαστικά κλέφτες, διακινητές ή βαποράκια, ενώ συχνά ωθούνται και στην ταπείνωση της πορνείας. Έτσι, ο χρήστης, παράλληλα με τον εξευτελισμό της προσωπικότητά τους, έρχεται σε επαφή και με τον υπόκοσμο και τις ανθρωποκτόνες μεθόδους του. ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ Είναι προφανές ότι η μάστιγα των ναρκωτικών συνιστά σοβαρότατο φαινόμενο κοινωνικής παθογένειας. Απαιτείται, λοιπόν, άμεσα, η λήψη μέτρων από την κυβέρνηση και την πολιτεία και ασφαλώς η κατάσταση μπορεί να βελτιωθεί, εάν καταστεί συνείδηση ότι η καλύτερη θεραπεία είναι η πρόληψη. Αρχικά, οι οικογένειες πρέπει να κινηθούν αποφασιστικά στη μάχη κατά των ναρκωτικών. Δυστυχώς, η επικοινωνία μεταξύ των μελών της οικογένειας, φθίνει συνεχώς στη σύγχρονη εποχή. Οι δεσμοί χαλαρώνουν με αποτέλεσμα τα παιδιά να νιώθουν συχνά ότι στερούνται αγάπης, συμπαράστασης και αφοσίωσης. Αυτό πρέπει να αλλάξει. Οι οικογενειακοί δεσμοί πρέπει να ενδυναμωθούν και να χαρακτηρίζονται από ανιδιοτελή, αληθινή αγάπη, οπότε τα νέα παιδιά, έχοντας ένα ισχυρό στήριγμα εντός της οικογενείας θα μπορούν να αντεπεξέλθουν των δυσκολιών τους κι όχι να τραβήξουν τον εύκολο δρόμο τής τοξικοεξάρτησης. Σημαντική είναι και η ευθύνη του κράτους και της πολιτείας να ενημερώνουν σφαιρικά τη νεολαία γύρω από το θέμα των τοξικών ουσιών. Η έγκαιρη και κατάλληλη ενημέρωση θα επιτευχθεί όχι με ηθικολογίες και εκ του ασφαλούς αφορισμούς, αλλά με προσφυγή σε σύγχρονα οπτικοακουστικά μέσα και διαφώτιση από ανθρώπους που γνωρίζουν σε βάθος το πρόβλημα και τα αίτιά του και ήρθαν σε επαφή με ναρκομανείς. Τέλος, βασικό ρόλο καλείται να διαδραματίσει το σχολείο. Στην προσπάθεια καταπολέμησης των ναρκωτικών πρέπει να επιστρατευτεί ο γόνιμος διάλογος μεταξύ εκπαιδευτικών και μαθητών, ώστε να εντοπιστεί το πρόβλημα πριν προλάβει να εξελιχθεί προς το χειρότερο. Ακόμη, με καλλιέργεια της κριτικής σκέψης, οι νέοι έχουν πολύ λιγότερες πιθανότητες να παρασυρθούν από τους επιτήδειους που υπόσχονται τεχνητούς παραδείσους ή να καταφύγουν σε οιονδήποτε ανόητο και καταστροφικό μιμητισμό. Τίποτα όμως δεν μπορεί να γίνει χωρίς επαγρύπνηση και προσοχή από τον κάθε ένα από εμάς. Η ευσυνείδητη αυτή στάση αποτελεί και τη βασικότερη προϋπόθεση για καταπολέμηση αυτής της μάστιγας που βασανίζει τη νεολαία τις τελευταίες δεκαετίες και αποτελεί πραγματική πληγή για την κοινωνία. Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να ζήσουμε σε έναν κόσμο ασφαλέστερο και να απολαύσουμε τη ζωή, μακριά από παραισθήσεις και ψεύτικη ευφορία, με πλήρη επίγνωση της ομορφιάς του κόσμου και της φύσης. kallimachos@cytanet.com.cy ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

460

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

3-Ι.3α Νεανική παραβατικότητα ή ανομία ή αποκλίνουσα συμπεριφορά: αιτίες, επιπτώσεις και διέξοδοι ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ιδιαίτερα κατά τα τελευταία χρόνια, η νεανική παραβατικότητα, τόσο στη χώρα μας όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο έχει λάβει επιδημικές διαστάσεις. Η εκτονωτική βία σε γήπεδα, συναυλίες και σχολικούς χώρους, η τρομοκρατία και οι εξτρεμιστικές ενέργειες αλλά και η χρήση ναρκωτικών ουσιών και οι αυτοκτονίες, αποτελούν πλέον καθημερινότητα και προκαλούνται από πολλούς παράγοντες. Καθημερινότητα πλέον η νεανική παραβατικότητα

ΑΙΤΙΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΤΩΝ ΝΕΩΝ Αιτίες: οι αντιφάσεις της σύγχρονης εποχής οδηγούν στη νεανική βία Πρώτα-πρώτα, οι απογοητευμένοι από τις αντιφάσεις του σύγχρονου κόσμου νέοι, συχνά οδηγούνται στην παραβατικότητα. Η σημερινή εποχή τούς προσφέρει ανέσεις, δυνατότητες μόρφωσης, επικοινωνίας και ψυχαγωγίας όπως και πρωτόγνωρες ελευθερίες. Πάρα ταύτα, οι νέοι βλέπουν τις υποσχέσεις, που η κοινωνία κάποτε τους έδωσε, να διαψεύδονται, οδηγούμενοι στην ανεργία, την αποξένωση των μεγαλουπόλεων και κάποτε στην αφθονία των υλικών αγαθών που όμως, δεν γεμίζει το ψυχικό τους κενό. Έτσι γίνονται απερίσκεπτοι, αντιδραστικοί και καταφεύγουν σε ακραίες και βίαιες ενέργειες.

Ακόμη, την ίδια κατάληξη μπορούν να έχουν και οι νέοι που περιθωριοποιούνται. Πράγματι, η κοινωνία απορρίπτει άδικα και βάναυσα όσους δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις ιδιαίτερα αυξημένες απαιτήσεις της εποχής, οδηγώντας τους στον κοινωνικό αποκλεισμό. Οι περιθωριοποιημένοι νέοι, στη συνέχεια, επειδή βιώνουν αυτήν την απόρριψη, αντιδρούν εχθρευόμενοι καθιερωμένες δομές και αξίες με αποτέλεσμα να συμπεριφέρονται βίαια και βάναυσα προς τους πάντες και τα πάντα. Άλλη αίτια της παραβατικότητας των νέων: η περιθωριοποίησή τους

Η στείρα ξενομανία υποδαυλίζει τη νεανική παραβατικότητα Έπειτα, η παροχή αποκλειστικά και μόνο ωφελιμιστικής παιδείας, μπορεί να οδηγήσει τους νέους στην αποκλίνουσα συμπεριφορά. Οι τελευταίοι, εξαιτίας της τεχνοκρατικής παιδείας που δέχονται από το σχολείο, δεν έρχονται σε επαφή με τον πνευματικό πλούτο και τις αξίες της κοινωνίας μας, οπότε εύκολα παρασύρονται από το μιμητισμό και την ξενομανία και όχι σπάνια, πάσχουν από το σύνδρομο του συμπλεγματικού επαρχιώτη, με αποτέλεσμα να μιμούνται ξένα πρότυπα και μάλιστα όχι τα θετικά (όπως πχ του νηφάλιου διανοητή ή του εργατικού και νομιμόφρονα πολίτη), αλλά τα αρνητικά και ενίοτε τα επικίνδυνα, όπως αυτά του βίαιου διαδηλωτή ή του ασυλλόγιστου διασκεδαστή ή και του αυτοκαταστροφικού ναρκομανούς αμφισβητία. Η ελευθεριάζουσα ζωή των νέων είναι πηγή ανομίας Παρόμοια επίδραση μπορεί να έχει στους νέους και το γεγονός ότι μεγαλώνουν γρήγορα, χωρίς να προλάβουν να ζήσουν την ξεγνοιασιά της παιδικής τους ηλικίας, με αποτέλεσμα να μένει μέσα τους το απωθημένο για «ανεξάρτητη και έντονη ζωή». Σε αυτή την περίπτωση, οι νέοι συχνά οδηγούνται στην ανεξέλεγκτη και ελευθεριάζουσα ζωή (κραιπάλη), στις απερίσκεπτες περιστασιακές ερωτικές σχέσεις ή και στην υποκουλτούρα της τοξικοεξάρτησης. Δυστυχώς όμως, αυτή η απόλυτη ελευθερία κίνησης και ψυχαγωγίας οδηγεί την νεολαία στο αδιέξοδο της ανομίας που δεν βλάπτει μόνον τους ίδιους αλλά και την κοινωνία, όπως θα δούμε παρακάτω.

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΝΕΑΝΙΚΗΣ ΒΙΑΣ Η νεανική βία βλάπτει και τους νέους και την κοινωνία Αναμφίβολα, η νεανική βία είναι πηγή δεινών τόσο για τους νέους που την προκαλούν, όσο και για την κοινωνία που την υφίσταται. Αρχικά, οι νέοι με βίαιη συμπεριφορά ζουν στο περιθώριο του κοινωνικού βίου, αφού η αλλοφροσύνη τους, τους απομακρύνει από τα μέλη της οικογέ-νειάς τους και της τοπικής τους κοινότητας. Έτσι, βιώνουν την κοινωνική απαξίωση και το στιγματισμό, καθώς παγιδεύονται ολοένα και περισσότερο στο φαύλο κύκλο της ανεργίας και του κοινωνικού αποκλεισμού, της φτώχειας και της απόγνωσης, με ό,τι κακό συνεπάγεται από το οδυνηρά πολύπλοκο αδιέξοδο. Η νεανική ανομία είναι καταστρέφει ζωές και περιουσίες Επιπρόσθετα, η νεανική παραβατικότητα απειλεί τα δημόσια και ιδιωτικά περιουσιακά στοιχεία καθώς και τη σωματική ακεραιότητα των πολιτών. Ποιος δεν έχει ακούσει για την εκτονωτική βία στα γήπεδα η οποία κάθε φορά στέλνει ανθρώπους στο νοσοκομείο και κάποτε, διαχεόμενη κι έξω από αυτά, προκαλεί ζημιές σε αυτοκίνητα και καταστήματα ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

461

ακόμη και θανάσιμους τραυματισμούς; Μήπως τα ίδια δεν συμβαίνουν και σε ορισμένα σχολεία, εντός των οποίων λαμβάνουν χώρα βίαιες αντιπαραθέσεις μεταξύ μαθητών, οι οποίες αναγκάζουν δασκάλους και καθηγητές να εκτελούν χρέη αστυνόμου; Η νεανική παραβατικότητα εξουδετερώνει τις δυνάμεις ενός πολύ ικανού τμήματος της νεολαίας Το χειρότερο όμως όλων είναι ότι η νεανική βία στερεί από την κοινωνία την προσφορά ενός σημαντικού τμήματος της νεολαίας και αυτό διότι από τη στιγμή που ένα κομμάτι της νεολαίας περάσει στην παραβατικότητα, αμέσως τίθεται στο περιθώριο, αχρηστεύεται. Αν μάλιστα αληθεύει, ότι κάποιοι απ’ αυτούς τους νέους διακρίνονται από επαναστατικό οίστρο και καινοτόμο διάθεση, τότε η κοινωνία στερείται χρήσιμων πρωτοβουλιών και ανανεωτικών ιδεών που απαιτούνται για τη δημιουργία ενός κόσμου ανθρωπινότερου με καλύτερες συνθήκες ζωής, δικαιοσύνη και ελπίδα. Διεύρυνση του χάσματος γενεών Τέλος, η νεανική παραβατικότητα επιδρά κατά τρόπο αρνητικό σε πολλούς γονείς. Τους πανικοβάλλει τόσο πολύ ώστε, αν τύχει και δουν ίχνη παρόμοιας συμπεριφοράς στο παιδί τους, να το αποπαίρνουν βάναυσα. Αντί να χρησιμοποιούν το γόνιμο διάλογο, οι ανορθόλογοι γονείς διαπράττουν το θανάσιμο σφάλμα, άθελά τους, να ωθούν τελικά το παιδί τους εκεί όπου οι ίδιοι θα απεύχονταν να το δουν: στο βίαιο περιθώριο. Σε αυτήν την περίπτωση, το χάσμα των γενεών γίνεται άβυσσος και υψώνει ένα τείχος που μόνο χειρότερα δεινά επιφέρει. Σε κάθε περίπτωση, η βία των γονιών εντείνει την επιθετικότητα των παιδιών τους και τροφοδοτεί περαιτέρω το φαινόμενο της νεανικής παραβατικότητας. ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΔΙΕΞΟΔΟΙ Η οικογένεια στη μάχη κατά της νεανικής βίας Για να αντιμετωπιστεί η νεανική παραβατικότητα, τον πρώτο λόγο έχει η οικογένεια. Δυστυχώς, η επικοινωνία μεταξύ των μελών της οικογένειας φθίνει στη σύγχρονη εποχή, έτσι οι νέοι νιώθουν ότι στερούνται αγάπης και αφοσίωσης. Γι΄ αυτό οι οικογενειακοί δεσμοί πρέπει να ενδυναμωθούν και να χαρακτηρίζονται από αληθινή, ανιδιοτελή αγάπη, αλληλοσεβασμό, αμοιβαίες υποχωρήσεις και αλληλοκατανόηση με τελικό στόχο να ενσταλάξουν στην ψυχή των παιδιών αυτοσεβασμό, που συνιστούν την πρώτη ύλη του υγιούς αυτοελέγχου και της αρετής. Η παροχή ολοκληρωμένης παιδείας αντιμάχεται τη νεανική βία Το σχολείο, ασφαλώς, καλείται να παράσχει ολοκληρωμένη παιδεία, τόσο τεχνοκρατική, όσο και ανθρωπιστική. Έτσι ο νέος θα καταφέρει να αναπτύξει τις απαραίτητες τεχνικές και δημιουργικές ικανότητές του, να θέλει να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της σύγχρονης αγοράς εργασίας. Χρειάζεται, όμως και να εφοδιαστεί με κριτική σκέψη και ανθρωπιστικές αξίες, ώστε να μην παρασύρεται από το μιμητισμό, να είναι ανθρωπιστής, υπέρ της κοινωνικής αλληλεγγύης και αυτά είναι επίσης δουλειά του εκπαιδευτικού συστήματος που στοχεύει στη δημιουργία ενός δημοκρατικού και ανθρώπινου σχολείου. Υποχρέωση κράτους και ΜΜΕ να αντιμετωπίσουν τη νεανική βία Το κράτος με τη σειρά του καλείται να περιορίσει την ανεργία, ώστε να αμβλυνθούν οι οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες που οδηγούν πολλούς νέους στην απελπισία και τη συνακόλουθη ανομία, ενώ τα ΜΜΕ έχουν χρέος να περιορίσουν την προβολή βίας, και με τη βοήθεια των πνευματικών ανθρώπων να προβάλλουν υγιή και όχι κούφια πρότυπα. Η αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου των νέων: αντίδοτο στην παραβατικότητα Τέλος, σημαντικό είναι να αξιοποιείται εποικοδομητικά ο ελεύθερος χρόνος των νέων. Με την αρωγή της Πολιτείας μπορούν να δημιουργηθούν πολιτιστικά κέντρα, αθλητικές εγκατάστασης, κέντρα νεολαίας, όπως και θεσμοί επιμόρφωσης, απασχόλησης και αντιμετώπισης της ανεργίας. Αυτοί και άλλοι συναφείς και πιο εξειδικευμένοι θεσμοί, όπου θα έχουν πρόσβαση και τα παιδιά των οικονομικά ασθενών στρωμάτων καθώς και των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων, είναι δυνατόν να βοηθήσουν τους νέους στην καλλιέργεια των κλίσεών τους και στην ανάπτυξη των ενδιαφερόντων τους, ώστε να γνωρίσουν την αληθινή χαρά της ζωής και της ευνομίας.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Ανακεφαλαιώνοντας, η νεανική παραβατικότητα είναι ένα σοβαρό πρόβλημα που προσέλαβε τεράστιες διαστάσεις στην εποχή μας. Για να αντιμετωπιστεί πρέπει να αναλάβουν δράση οι κυριότεροι φορείς κοινωνικοποίησης. Η οικογένεια καλλιεργώντας υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις, το σχολείο παρέχοντας ολοκληρωμένη παιδεία, η πολιτεία με την καταπολέμηση της ανεργίας, τα ΜΜΕ με την προβολή υγιών προτύπων και οι δήμοι μέσω υποδομών για ψυχωφελή απασχόληση των νέων, μπορούν να περιορίσουν σημαντικά τη νεανική βία. Ράνια Λιανδράκη (2010)., Πηγή: το κείμενο 3-Ι.2 του Κ. Καλλίμαχου

kallimachos@cytanet.com.cy

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

462

3. ΚΟΣΜΟΣ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

3-Ι.3β Νεανική παραβατικότητα – Σχεδιάγραμμα θέμα έκθεσης: Στις δημόσιες συζητήσεις των ΜΜΕ τίθεται συχνά, ιδιαίτερα τους τελευταίους μήνες το φλέγον ζήτημα της νεανικής παραβατικότητας. Εσείς ως σύγχρονοι νέοι που γνωρίζεται το φαινόμενο εκ των έσω, καλείστε να δώσετε τη δική σας ερμηνεία στο πρόβλημα και να προτείνεται τρόπους αντιμετώπισής του. ΠΡΟΛΟΓΟΣ: Αποδοχή του γεγονότος ότι τα φαινόμενα νεανικής βίας τα τελευταία χρόνια σε παγκόσμιο επίπεδο αλλά και στη χώρα μας έχουν λάβει επιδημικές διαστάσεις. ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ ΜΟΡΦΕΣ ΝΕΑΝΙΚΗΣ ΒΙΑΣ ------------------------------------------------------------------ Το κοινό έγκλημα.  Η εκτονωτική βία (στα γήπεδα, στις συναυλίες, στους σχολικούς χώρους).  Η πολιτική βία (τρομοκρατία, εξτρεμιστικές ενέργειες).  Η βία κατά του εαυτού τους (χρήση ναρκωτικών ουσιών, αυτοκτονίες). ΑΙΤΙΑ -----------------------------------------------------------------------------------------------Σε οικογενειακό επίπεδο.  Οι διαταραγμένες σχέσεις των μελών της οικογένειας.  Η μειωμένη / προβληματική επικοινωνία μεταξύ τους.  Η αδιαφορία των γονέων για τα παιδιά τους.  Η ύπαρξη αυταρχικού κλίματος μέσα στην οικογένεια.  Ο υπερ-προστατευτισμός των γονέων. Σε εκπαιδευτικό επίπεδο  Το μέγεθος των σχολικών συγκροτημάτων λειτουργεί καταπιεστικά στην ψυχοσύνθεση των νέων και γι' αυτό εκτονώνονται επιθετικά.  Η έλλειψη σταθερών και ουσιαστικών σχέσεων μεταξύ καθηγητών και μαθητών.  Η μετατροπή των σχολίων σε εξεταστικά κέντρα και το ανταγωνιστικό κλίμα μεταξύ των μαθητών, δημιουργούν άγχος στους μαθητές.  Η δομή και η λειτουργία του σχολείου προκαλεί απογοητεύσεις και ματαιώσεις των προσδοκιών των μαθητών. Σε οικονομικό, ιδεολογικό επίπεδο

    

Η πείνα, η φτώχεια, οι στερήσεις, το χαμηλό βιοτικό επίπεδο και η άνιση κατανομή του εθνικού εισοδήματος.

Η καταναλωτική κοινωνία. Οι ευδαιμονιστικές τάσεις των νέων. Η επιδίωξη εύκολου πλουτισμού. Η όξυνση των οικονομικών ανισοτήτων. Σε οικιστικό επίπεδο  Η έλλειψη ελεύθερων χώρων.  Ο συνωστισμός.  Η ανωνυμία και η μαζοποίηση των νέων. Σε επίπεδο ΜΜΕ  Η κατά κόρον προβολή απ' αυτά της βίας.  Η αποθέωση των εγκληματιών.  Ο εθισμός στη βία.  Η δημιουργία στερεότυπων.  Η εξασθένιση της ηθικής συνείδησης.  Η προώθηση των ωφελιμιστικών αξιών.  Η λειτουργία της τηλεόρασης αρκετές φορές προκαλεί στους νέους την αδυναμία να διακρίνουν το πραγματικό από το φανταστικό. Σε ηθικό επίπεδο  Κλονισμός των ηθικών αξιών.  Έλλειψη πίστης και ιδανικών. ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

587

4. ΜΜΕ και ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ – ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ και ΤΥΠΟΣ

4. ΜΜΕ και ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ – – ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ και ΤΥΠΟΣ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Χρονογραφήματα με θέμα την αναισθησία και την πονηριά των ΜΜΕ 4-Α.

Δύο ραδιοφωνικά «χρονογραφήματα» με θέμα τα ΜΜΕ., του Κ. Καλλίμαχου

590

4-Α.1

Αναίσθητη αδιακρισία και δημοσιογραφική ωμοφαγία., Κ. Καλλίμαχος

590

4-Α.2

Όταν οι ειδήσεις διαφημίζονται και διαφημίζουν., Κ. Καλλίμαχος

591

ΜΜΕ – Παραπληροφόρηση και δημοσιογραφική δεοντολογία 4-Β.1

ΜΜΕ: θετικά, αρνητικά και τρόποι αντιμετώπισης., ΕΚΘΕΣΗ., Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

592

4-Β.1α ΜΜΕ: θετικά, αρνητικά και διέξοδοι (Σύμπτυξη του 4-Β.1)., Κ. Καλλίμαχος

601

ΜΜΕ: Τι και Γιατί - Συν και Πλην και εισηγήσεις – Σχεδιάγραμμα διεξοδικό

603

4-Β.2

4-Β.2α ΜΜΕ: συν, πλην και πώς – Σχεδιάγραμμα συνοπτικό

4-Β.3

605

Παραπληροφόρηση: αιτίες, συνέπειες, αντιμετώπιση (5σέλιδη ανάλυση)., Κων/νος Καλλίμαχος (2011)

4-Β.3α Δημοσιογραφική δεοντολογία: οι αρχές της και η εφαρμογή τους – ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

606 611

4-Β.4

Παραπληροφόρηση: αίτιες, συνέπειες και εισηγήσεις (2σέλιδη ανάλυση), Λαμπαδαρίου & Καλλίμαχος

613

4-Β.5

Τηλεόραση, Τύπος και Διαδίκτυο ως φορείς πληροφοριών: συν και πλην., Θ. ΣΠΙΝΟΥΛΑΣ

615

4-Β.6

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Νέα εποχή βαρβαρότητας ή αναγέννησης τών ΜΜΕ;

616

ΕΚΘΕΣΗ: Όψεις τών ΜΜΕ και αντιμετώπιση των αρνητικών τους

616

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

617

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

588

4-Β.7

4. ΜΜΕ και ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ – ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ και ΤΥΠΟΣ

620 621

4-Β.8 Επιπτώσεις από την εξάπλωση της πληροφόρησης και προαγωγή διαλόγου μεταξύ ατόμων και πολιτισμών 4-Β.8α Διαπολιτισμική κοινωνία και προαγωγή του διαπολιτισμικού διαλόγου., ΕΚΘΕΣΗ

622 622

4-Β.9

624

4-Β.10 ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Η κυριαρχία της τηλεοπτικής εικόνας επηρεάζει την αναγνωστική λειτουργία του παιδιού ΕΚΘΕΣΗ: Μαθητές, αντί για τηλεόραση, διαβάστε εξωσχολικά λογοτεχνικά βιβλία ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

[στη σελίδα 458 του 1

ου

626 627

τόμου]

4-Β.11 ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Το βιβλίο ως σύμμαχος του ανθρώπου και του κόσμου

628

ΕΚΘΕΣΗ: Γιατί καίνε τα βιβλία οι μαθητές και πώς αυτά θα συνυπάρξουν με την τηλεόραση και το ραδιόφωνο; ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

625

629

ου

[477 του 1 Τόμου]

4-Β.12 ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Διάφορες απόψεις για την επίδραση των ΜΜΕ στην κοινωνία

630

ΕΚΘΕΣΗ: Επιπτώσεις του διαδικτύου στη νεολαία Για την Έκθεση, δείτε τα κείμενα που βρίσκονται στις σελ. 791 και 794

631

4-Β.13 ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Το κινητό τηλέφωνο για τα παιδιά της ψηφιακής εποχής

632

ΕΚΘΕΣΗ: Κινητά τηλέφωνα: επιπτώσεις στα νεαρά άτομα και αντιμετώπιση

633

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

633

Δελτία ειδήσεως και δημοσιογράφοι 4-Γ.1

Δελτία ειδήσεων: πώς συντάσσονται, πότε βλάπτουν και πότε όχι – ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

635

4-Γ.2

637

4-Γ.3

Η δραματοποίηση βλάπτει τη σοβαρότητα των ειδήσεων., Π. Κ. Ιωακειμίδης

639

4-Γ.4

Δημοσιογράφοι: ανακριβείς ή και πλαστές ειδήσεις., Δημοσίευμα – ΤΑ ΝΕΑ

640

4-Γ.5

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Ο homo sapiens γίνεται homo vedens ΕΚΘΕΣΗ: Θετικά της τηλεόρασης και αντιμετώπιση των παρενεργειών της ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

641 642 642

4-Γ.6

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Ένα παιδί κρίνει την τηλεόραση ΕΚΘΕΣΗ: Δελτία ειδήσεων και διαφημίσεις Για την έκθεση, δες τα κείμενα στις σελίδες: 591, 606, 612, 614, 635, 637

644 645

4-Γ.7

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Κίνδυνοι για τη γλώσσα μας και εισηγήσεις για την προστασία της ΕΚΘΕΣΗ: Ο ρόλος των ΜΜΕ και κριτήρια για τη διαμόρφωση των τηλεοπτικών ειδήσεων και των ραδιοφωνικών προγραμμάτων ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

646 647 647

Τηλεόραση: όψεις, εισηγήσεις και η σχέση της με τη βία και τη διαφήμιση 4-Δ.1

Τηλεόραση και αγωγή του παιδιού: συν, πλην και διέξοδοι., Μ. Λαγουδάκης και Κ. Καλλίμαχος

649

4-Δ.2

Παιδί και τηλεόραση., ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΚΟΛΑΪΤΗΣ, επίκουρος καθηγητής Παιδοψυχιατρικής

652

4-Δ.3

Οι συνέπειες της TV στα παιδιά., Δημοσίευμα – ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ

654

4-Δ.4

Πώς μεταβολίζεται και αναπαράγεται η βία της TV: Ο εθισμός στην τηλεοπτική βία., Φ. Τσαλίκογλου

655

4-Δ.5

Τηλεοπτική βία στο φως των κεριών., Φωτεινή Τσαλίκογλου., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

657

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

589

4. ΜΜΕ και ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ – ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ και ΤΥΠΟΣ

4-Δ.6 4-Δ.7 4-Δ.8

4-Δ.8

659

662

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Ο ασυμβίβαστος καλλιτέχνης Πήτερ Ο΄ Τουλ ΕΚΘΕΣΗ: Επιπτώσεις των τηλεοπτικών προτύπων/σταρ στους νέους και πώς οι νέοι μπορούν να τα αντιμετωπίσουν Για την έκθεση, δες τα κείμενα στις σελίδες: 649, 652, 654, 655 και 656

665

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Τηλεόραση και διαφήμιση ΕΚΘΕΣΗ: Κίνδυνοι για την ελευθερία του ατόμου από τη διαφήμιση – αξιοποίησή της για την άμβλυνση των κοινωνικών προβλημάτων ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ [δες σελ. 610 του 1ου Τόμου]

667

666

668

Ριάλιτι, Big Brothrer και προστασία του ιδιωτικού βίου 4-Ε.1

«Ριάλιτι σώου»: Το σκεπτικό και οι πρώτες επισημάνσεις μιας έρευνας., Φωτεινή Τσαλίκογλου

669

4-Ε.2

Κάνουν και οι... ψυχές στριπτίζ - Τηλεόραση: η σύγχρονη ρωμαϊκή αρένα! – Δημοσίευμα

672

4-Ε.3

Για τον Big Brother στην TV ., IGNACIO RAMONET – ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - LE-MONDE

677

4-Ε.4

Το δικαίωμα στο απόρρητο του ιδιωτικού βίου (Ο οίκος και ο δήμος) Γ. Κουμάντος., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

684

Επιπτώσεις των ΜΜΕ στην πολιτική ζωή 4-ΣΤ.1 Η επίδραση των ΜΜΕ στον εκδημοκρατισμό και την επικράτηση των ανθρωπιστικών αξιών., Κ. Καλλίμαχος

688

4-ΣΤ.2 Επιπτώσεις της TV, των ΜΜΕ και των νέων τεχνολογιών στη δημοκρατία και τον πολιτισμό., Αλ. Παπαχελάς

693

4-ΣΤ.3 Η ραδιοτηλεόραση και η ποιότητα της δημοκρατίας., Αντώνης Μακρυδημήτρης

695

4-ΣΤ.4 Πιέρ Μπουρντιέ και Καρλ Πόπερ: η ΤV υπονομεύει τη Δημοκρατία., Ιωάννα Λαμπίρη-Δημάκη

697

Έξοχη ανάλυση για τον Τύπο από τον Δημ. Μαρωνίτη 4-Ζ.1

Τύπος και ουσία (1)., Δ. Ν. ΜΑΡΩΝΙΤΗΣ., Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

701

4-Ζ.2

Τύπος και ουσία (2)., Δ. Ν. ΜΑΡΩΝΙΤΗΣ., Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

703

4-Ζ.3

Τύπος και ουσία (3)., Δ. Ν. ΜΑΡΩΝΙΤΗΣ., Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

705

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

590

4. ΜΜΕ και ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ – ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ και ΤΥΠΟΣ

Χρονογραφήματα με θέμα την αναισθησία και την πονηριά των ΜΜΕ 4-Α. Δύο ραδιοφωνικά «χρονογραφήματα» με θέμα τα ΜΜΕ Γράφτηκαν και εκφωνήθηκαν τον Ιούνιο του 1995 – Κων/νος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός

4-Α.1 Αναίσθητη αδιακρισία και δημοσιογραφική ωμοφαγία Θυμάμαι, πριν από αρκετόν καιρό, ένα

Ναι,

μικρό κορίτσι μεταφέρθηκε σε κωματώδη

αδικοχαμένου παιδιού. Με κανέναν τρόπο

κατάσταση στο νοσοκομείο Λευκωσίας.

όμως

Είχε χτυπήσει στο κεφάλι και οι γιατροί στη

παρατεταμένη και αδιάκριτη καταγραφή

Λάρνακα δεν μπόρεσαν να διαγνώσουν

του αβάσταχτου σπαραγμού των γονιών.

έγκαιρα τη σοβαρότητα του τραύματος.

Πρόκειται για εγκληματική αναισθησία που

Τελικά το παιδάκι θα χάσει τη μάχη. Έφυγε

δυστυχώς δεν τιμωρείται από τον νόμο.

από τούτη την άδικη ζωή για να ταξιδέψει

Εναπόκειται στην κρίση του δημοσιογρά-

στα ουράνια με πυξίδα την αγνότητά του.

φου να φανεί ανθρωπιστής κι όχι κουτο-

Δίπλα στο κρεβάτι του πόνου απέμειναν οι

πόνηρο τσακάλι.

τραγικοί γονείς να κλαίνε απαρηγόρητοι. Χρέος

των

δημοσιογράφων,

αποτελεί δεν

είδηση

αποτελεί

«φυγή»

είδηση

του

και

Αυτά, όμως, είναι ψιλά γράμματα για τα…

ασφαλώς,

ήθη

της

ιδιωτική

τιβι.

Εξάλλου

στις

είναι να καλύψουν ένα τέτοιο τραγικό

τηλεοπτικές επιχειρήσεις πρυτανεύει η…

γεγονός και να πληροφορήσουν το κοινό.

ηθική της υψηλής τηλεθέασης που ισο-

Δυστυχώς όμως –ως συνήθως– κάποιοι

πεδώνει αξίες και παραβιάζει το δικαίωμα

έδειξαν υπερβάλλοντα ζήλο: πήραν την

της

κάμερά

ανύπαρκτη επιτροπή δεοντολογίας παρα-

και

στήθηκαν

πάνω

από

τα

«ιδιωτικότητας»,

κολουθεί

θρηνούσαν

δημοσιογραφικά "κατορθώματα".

άψυχο

κορμάκι.

Χωρίς

ντροπή, στοιβάχτηκαν σαν τα κοράκια για να εκμεταλλευτούν εμπορικά το δράμα των δύστυχων συνανθρώπων τους. Αίσχος! Αίσχος! Και ξανά αίσχος!

απάθεια

ώρα

σκυμμένα κεφάλια των συγγενών που το

με

την

τέτοια

που

υβριστικά

Εν τω μεταξύ οι πωρωμένες, δημοσιογραφικές ύαινες, εκμεταλλευόμενες την λαίμαργη περιέργεια των τηλεθεατών, είναι πάντα έτοιμες να βεβηλώσουν ακόμα και το

Κάποιος πρέπει να υπενθυμίσει σε αυτούς

αυθόρμητο μοιρολόι που τρέχει από τα

τους κυρίους ότι άλλο πράγμα είναι η

μάτια των απαρηγόρητων γονιών, μετατρέ-

είδηση κι άλλο η παραβίαση άγραφων

ποντάς το σε θέαμα. Δεν έχουν ούτε ιερό

κανόνων που περιφρουρούν τον ιδιωτικό

ούτε όσιο! Το χειρότερο όμως είναι, πως η

βίο! Ο θρήνος πάνω από το κρεβάτι τού

επαγγελματική τους αυθαιρεσία θα μείνει

νεκρού

προσωπικό

ατιμώρητη, ενώ η ανήθικη αδιακρισία τους

δράμα και κανείς δεν δικαιούται να το

θα φαντάζει αξιομίμητη στα μάτια κάθε

ευτελίζει πετώντας το στον αέρα και

επίδοξου δημοσιογραφικού αρπακτικού.

είναι

ένα

εντελώς

«εκθέτοντάς το στην καθημερινή ανοησία». Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός

kallimachos@cytanet.com.cy ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

591

4. ΜΜΕ και ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ – ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ και ΤΥΠΟΣ

4-Α.2 Όταν οι ειδήσεις διαφημίζονται και διαφημίζουν Ο ανταγωνισμός μεταξύ των τηλεοπτικών

οδυνηρή σκηνή. Η είδηση πέτυχε το σκοπό

καναλιών έχει τον πρώτο λόγο και στις

της:

ΕΙΔΗΣΕΙΣ. Δέκα λεπτά ή ένα τέταρτο πριν

Αμέσως μετά είμαστε έτοιμοι να δεχτούμε,

την παρουσίαση, κυρίως των βραδινών

αδιαμαρτύρητα, λίγα διαφημιστικά μηνύ-

ειδήσεων, εμφανίζονται στους τηλεοπτι-

ματα.

κούς δέκτες-μας τηλεπαρουσιαστές που με δραματικούς

τόνους

προαναγγέλλουν

δήθεν σημαντικούς τίτλους ειδήσεων. Στην προκειμένη περίπτωση αυτές οι προαναγγελίες

δεν

αποβλέπουν

στο

να

μας

ενημερώσουν, αλλά στο να διεγείρουν την περιέργειά

μας.

Με

αυτό

το

κόλπο

προσπαθούν οι τηλεοπτικοί σταθμοί να εξασφαλίσουν από τα πριν ένα "μίνιμουμ" τηλεθέασης.

ικανοποίησε

Άξαφνα,

την

περιέργειά

βλέπουμε

θεόγυμνη

κυρία,

μια

μας.

πανέμορφη,

μισοσκεπασμένη

σαπουνόφουσκες,

να

απολαμβάνει

με το

μπάνιο της, χάρη στις δήθεν μαγευτικές ιδιότητες του τάδε σαπουνιού. Και προτού καλά-καλά συνέλθουμε από τη… μαγεία, να ΄σου

ένα

χαζοχαρούμενο

ζευγάρι

που

χαριεντίζεται την… ευτυχία του(!) πίνοντας το

τάδε

αναψυκτικό.

Και

πάνω

που

συνηθίσαμε στη ρομαντική ατμόσφαιρα την

Βέβαια, αυτή η πρακτική εφαρμόζεται από

οποία μας υπέβαλαν η τσίτσιδη, ωραία

όλους

λουομένη και το... τρισευτυχισμένο ζευγάρι,

ανεξαιρέτως,

γιατί

όλοι

έχουν

προγραμματίσει να παρεμβάλουν, κατά τη

εντελώς

διάρκεια του δελτίου ειδήσεων, διαφη-

παρελαύνουν

μιστικές «σφήνες». Να λοιπόν που ακόμα

τεμαχισμένα πτώματα μικρών παιδιών της

και οι ειδήσεις στήνονται με τέτοιο τρόπο

Αιθιοπίας σε τυμπανιαία κατάσταση ή και

ώστε να γίνουν κράχτες και να αυξήσουν

τραγικές

την τηλεθέαση χάριν της διαφημιστικής

ξεριζωμένων

πίτας. Έτσι οι ΕΙΔΗΣΕΙΣ σκηνοθετούνται με

στών...

τέτοιο τρόπο που θυμίζει κινηματογραφική ταινία δράσης με "σασπένς" και συγκίνηση εν γένει. Την

απροειδοποίητα από

φιγούρες

άψυχα

και

μετανα-

Αλήθεια, θυμάστε τίποτε από τα χθεσινά ή τα προχθεσινά δελτία ειδήσεων; Μάλλον

που

με

κομμένη

ανάσα

ειδήσεων

είναι

καταναλώνονται

πτωμάτων

προβάλλονται.

από

τα

συντρίμμια

ενός

αυτοκινήτου, εκείνο που αισθανόμαστε είναι μια ολιγόστιγμη φρίκη. (Δυστυχώς περιστατικά,

σπανίως

έχουν

διδακτικό χαρακτήρα.) Εν πάση περιπτώτο

μας,

πεινασμένων

προσφύγων

παρακολουθούμε την ανάσυρση καμένων

σει,

μπρος

να

όχι. Επειδή από τη φύση τους τα δελτία

ώρα

τέτοια

αρχίζουν

βέβαιο

είναι

πως

όλοι

μας

καθηλωνόμαστε μπροστά σε μια τέτοια

Πάντως

είναι

φτιαγμένα την

ίδια

σχεδόν

για

να

στιγμή

που

βέβαιο

ότι

καλλίγραμμη γυμνή κυρία και το σαπούνι της, δεν λησμονιούνται εύκολα. Εξάλλου μάς την έχουνε στημένη στη γωνία κάποιου σούπερ μάρκετ!

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός

kallimachos@cytanet.com.cy

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

592

4. ΜΜΕ και ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ – ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ και ΤΥΠΟΣ

ΜΜΕ – Παραπληροφόρηση και δημοσιογραφική δεοντολογία 4-Β.1 ΜΜΕ: θετικά, αρνητικά και τρόποι αντιμετώπισης ΕΚΘΕΣΗ., Κωνσταντίνος Καλλίμαχος, συγγραφέας-εκπαιδευτικός., Πρώτη δημοσίευση: Σεπτέμβριος του 2007 Θέμα: Δεν χωράει καμία αμφιβολία ότι τα MME αποτελούν πια συστατικό στοιχείο των σύγχρονων κοινωνιών και τις ευεργετούν ποικιλοτρόπως. Από την άλλη μεριά, οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι εάν η δύναμή τους πέσει σε άσχημα χέρια, τότε μόνο ζημιές προκαλούν. Να σχολιάσετε την πιο πάνω σκέψη και να εισηγηθείτε ιδέες τόσο για τη σωστή αξιοποίηση των μέσων ενημέρωσης όσο και για την αντιμετώπιση τυχόν παρενεργειών τους.

Εισαγωγή – Ορισμός και διαίρεση των ΜΜΕ Ως Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης ή Επικοινωνίας (ΜΜΕ) εννοούνται όλα τα διαθέσιμα μέσα με τα οποία μπορεί να ενημερωθεί για προηγούμενα και τρέχοντα συμβάντα ένα μεγάλο πλήθος ανθρώπων. Ενίοτε ανακύπτουν υποψίες για μερικά ΜΜΕ, ότι επιδίδονται σε Παραπληροφόρηση. Τα ΜΜΕ χωρίζονται σε: 

Ασύγχρονα μέσα, όπως είναι ο Τύπος και το Διαδίκτυο, καθώς η πληροφορία τους μεταδίδεται σε διαφορετικές χρονικές στιγμές για κάθε διακριτό χρήστη.



Σύγχρονα μέσα, όπως είναι το ραδιόφωνο και η τηλεόραση, καθώς όλοι οι χρήστες λαμβάνουν την πληροφορία συγχρόνως.

Ας τα δούμε ένα-ένα επιγραμματικά: 

Ο Τύπος διαχωρίζεται πλέον σε ηλεκτρονικό και παραδοσιακό. Ηλεκτρονικός Τύπος είναι η τηλεόραση, οι ιστοσελίδες (web pages) κλπ. Παραδοσιακός Τύπος είναι οι εφημερίδες, τα περιοδικά κλπ. Κάπου ανάμεσα είναι και το ραδιόφωνο.



Στην Ελλάδα υπάρχουν πολλοί εκδοτικοί οίκοι και παράγονται πάρα πολλά περιοδικά αναλογικά με τον πληθυσμό.



Το ραδιόφωνο είναι ένα αρκετά παλαιό μέσο μαζικής ενημέρωσης που όμως θεωρείται ως ένας ευχάριστος τρόπος ενημέρωσης και ψυχαγωγίας γιατί περνάει ειδήσεις με άποψη!



Η Τηλεόραση στην Ελλάδα γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη κυρίως μετά την δημιουργία των Ιδιωτικών σταθμών το 1990



Η καθημερινή ενημέρωση από ελληνικούς και ξένους διαδικτυακούς τόπους έχει μπει ολοένα και περισσότερο στη ζωή του Ελληνικού κοινού. Οι ελληνικοί διαδικτυακοί τόποι προσφέρουν στην πλειοψηφία τους άμεση ενημέρωση, ενώ ο αυξανόμενος αριθμός τους εγγυάται πλουραλισμό απόψεων.



Επιπλέον, σε αυτή την κατεύθυνση βοηθάει και η παρουσία εκατοντάδων ενημερωτικών ιστολογίων (blogs). [Πηγή: Βικιπαίδεια – Κ. Καλλίμαχος] ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

593

4. ΜΜΕ και ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ – ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ και ΤΥΠΟΣ

Πρόλογος Πρόλογος: τα είδη των ΜΜΕ και η επίδρασή τους στη ζωή μας

Σε γενικές γραμμές, τα μέσα ενημέρωσης

τα διακρίνουμε στα έντυπα και στα ηλεκτρονικά. Στα πρώτα ανήκουν ο ημερήσιος και ο περιοδικός τύπος ενώ στα δεύτερα το ραδιόφωνο, η κυριαρχούσα τηλεόραση και το ραγδαία ανερχόμενο διαδίκτυο. Τα μέσα ενημέρωσης επιδρούν άλλοτε θετικά και άλλοτε αρνητικά τόσο στην καθημερινή μας ζωή, την οικονομία, και την πολιτική όσο και στον πολιτισμό.

Α. Τα θετικά των ΜΜΕ Α.1α

Τα ΜΜΕ μας προσφέρουν ενημέρωση

ενημερώνουν.

Τα ΜΜΕ επιδρούν θετικά στη ζωή μας, επειδή μας

Μας πληροφορούν για ό,τι συμβαίνει στον κόσμο, τόσο για τα ευχάριστα όσο

και για τα δυσάρεστα συμβάντα. Μέσω τής τηλεόρασης, για παράδειγμα, πληροφορηθήκαμε ότι η Κύπρος έγινε μέλος της Ε.Ε., όπως επίσης ότι η Τουρκία καταδικάστηκε από το Ευρωπαϊκό δικαστήριο στην υπόθεση τής Τιτίνας Λοϊζίδου. Από την τηλεόραση, παρακολουθήσαμε σε ζωντανή μετάδοση και με κομμένη την ανάσα, κατά την 11η Σεπτεμβρίου του 2001, ανυπεράσπιστους ανθρώπους να πέφτουν, δυστυχώς, στο κενό από τους διδύμους πύργους για να μην καούν, όπως και άλλους ανθρώπους να παρασύρονται από τα τεράστια κύματα του Ινδικού Ωκεανού (Τσουνάμι). Α.1β

Τα ΜΜΕ μας εξοικειώνουν με τα τοπικά και διεθνή ζητήματα

Ακόμη, τα ΜΜΕ μας βοηθούν να

γνωρίσουμε την παράδοση, τα ήθη και έθιμα του τόπου μας, να ενημερωθούμε για τα πολιτιστικά δρώμενα και να συμμετάσχουμε σε αυτά, να μάθουμε τι συμβαίνει στον κόσμο, σε μια εποχή όπου τα στεγανά ανάμεσα στους λαούς καταργούνται. Γινόμαστε αυτόπτες και αυτήκοοι μάρτυρες γεγονότων που λαμβάνουν χώρα στην κοινωνία μας αλλά και στην άλλη άκρη της γης, προβληματιζόμαστε για τα σοβαρά εθνικά και διεθνή ζητήματα όπως η τωρινή, παγκόσμια, οικονομική κρίση, το αίτημα του αφοπλισμού, η πείνα στον Τρίτο Κόσμο, οι παντοειδείς παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά και η λειτ ουργία διακρατικών οργανισμών (όπως ο ΟΗΕ) και συνασπισμών (όπως η Ε.Ε). Με αυτόν τον τρόπο γινόμαστε θετικοί πολίτες του κόσμου, δηλαδή «κοσμοπολίτες» ανθρωπιστές, διευρύνουμε τους γνωστικούς μας ορίζοντες, ακονίζουμε την κριτική μας σκέψη και αποκτούμε ανοιχτό πνεύμα προς ό,τι συνάδει με τον ορθολογισμό και τον ανθρωπισμό. Τα ΜΜΕ, επίσης, μας ψυχαγωγούν, με την ηθική έννοια του όρου

Α2. Τα ΜΜΕ μας ψυχαγωγούν

ψυχαγωγία (αγωγή της ψυχής). Πιο αναλυτικά, το ραδιόφωνο έχει την μερίδα του λέοντος σε μουσικές εκπομπές, καθώς ως μέσον προσφέρεται περισσότερο για ακρόαση. Εδώ, έχουμε την ευκαιρία μικροί και μεγάλοι να επιλέξουμε μουσική και τραγούδια που ταιριάζουν στην ηλικία και το γούστο μας. Έτσι χαλαρώνουμε ψυχικά, διώχνουμε τις σκοτούρες και το άγχος τής ρουτίνας και μπορούμε να ατενίζουμε το μέλλον με χαρά και αισιοδοξία. Αντιστοίχως, μπορεί να

αξιοποιηθεί

και

τηλεόραση,

αρκεί

να

επιλέγουμε

εκείνες

τις

εκπομπές,

τις

κινηματογραφικές ταινίες και τα ντοκιμαντέρ που αφενός μας ευχαριστούν και αφετέρου μας καλλιεργούν. Τέλος, ειδικότερα οι νέοι, εφόσον χρησιμοποιούν το διαδίκτυο με σύνεση –πράγμα πολύ δύσκολο για την ηλικία τους– έχουν την ευκαιρία να χαρούν την ανθρώπινη επικοινωνία, να γνωρίσουν ανθρώπους που βρίσκονται στα πέρατα της οικουμένης και να διευρύνουν το πνεύμα τους.



Τιτίνα Λοϊζίδου: Κυπρία η οποία κέρδισε προσφυγή κατά της Τουρκίας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Με την νίκη της αυτή εξασφάλισε αποζημίωση για στέρηση περιουσίας καθώς και το δικαίωμα της επιστροφής της περιουσίας της, που έχασε κατά τη διάρκεια της Τουρκικής επέμβασης στην Κύπρο. Άνοιξε το δρόμο στα υπόλοιπα θύματα της Τουρκικής εισβολής για προσφυγή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

594

4. ΜΜΕ και ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ – ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ και ΤΥΠΟΣ

Α.3 Τα ΜΜΕ βοηθούν τις οικονομίες να αναπτυχθούν

Επιπρόσθετα, τα ΜΜΕ συμβάλλουν στην….

οικονομική ανάπτυξη των κοινωνιών. Είναι οι κατεξοχήν φορείς διαφημιστικών μηνυμάτων με τα οποία οι επιχειρήσεις κάθε κοινωνίας γνωστοποιούν στο καταναλωτικό κοινό τις υπηρεσίες και τα προϊόντα τους. Με αυτό τον τρόπο οι καταναλωτές έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν τα αγαθά που χρειάζονται και να αναζητήσουν εκείνα που συνδυάζουν την καλή ποιότητα με τη χαμηλή τιμή. Καταναλώνοντας αυτά τα αγαθά ο κόσμος αναγκάζει τις επιχειρήσεις να ανταγωνίζονται η μια την άλλη για το ποια θα προσφέρει στην κοινωνία ό,τι καλύτερο μπορεί, οπότε βελτιώνεται η παραγωγικότητα μιας οικονομίας προς όφελος όλων, καταναλωτών και επιχειρήσεων, μειώνεται η ανεργία και διαχέεται ο πλούτος σε όλα τα κοινωνικά στρώματα. Α.4α

Τα ΜΜΕ συμβάλλουν στον διαρκή εκδημοκρατισμό της πολιτικής ζωής

Αναμφίβολα, οι βασικοί

πρωταγωνιστές στην πολιτική ζωή μιας κοινωνίας είναι τα μέσα ενημέρωσης και ιδίως η τηλεόραση. Αυτό φαίνεται πολύ καθαρά από τη δράση των κομμάτων κατά τις προεκλογικές εκστρατείες, είτε βουλευτικές είναι αυτές, είτε δημοτικές. Όλα τα κόμματα, από τα πιο ισχυρά μέχρι και τα πιο αδύναμα, χρησιμοποιούν το ραδιόφωνο, τις εφημερίδες και την τηλεόραση για να γνωστοποιήσουν στους πολίτες το πρόγραμμά τους και τις φιλοδοξίες τους ελπίζοντας έτσι, να κερδίσουν ψηφοφόρους. Αυτό δεν συμβαίνει μόνο κατά την προεκλογική περίοδο, αλλά και σε καθημερινή βάση, και πιο πολύ όταν το ζητάει η ίδια η πολιτική συγκυρία, όταν δηλαδή προκύπτει ένα πολύ σημαντικό γεγονός που ενδιαφέρει τα συμφέροντα, την κατάσταση και τις προοπτικές της κοινωνίας και της οικονομίας. Έτσι, αναγκάζεται ο πολίτης να κινητοποιείται, να μην κλείνεται δηλαδή στο "σπίτι του" και να παραμένει αμέτοχος, αλλά να συμμετέχει στα κοινά και με τις μικρές του δυνάμεις να διαμορφώνει την πολιτική ζωή της χώρας του. Α.4β Τα ΜΜΕ ενθαρρύνουν τους πολίτες να αναπτύξουν κοινωνική συνείδηση

Εφόσον, λοιπόν, οι δέκτες

εξοικειώνονται με ποικίλα κοινωνικοπολιτικά ζητήματα, αναπτύσσουν την κοινωνική τους συνείδηση. Ιδιαίτερα, όταν η πληροφόρηση είναι απροκατάληπτη και πολύπλευρη, ο πολίτης μπορεί να διαμορφώσει τη δική του άποψη για τα τεκταινόμενα, να συμμετάσχει σε κοινωνικοπολιτικούς διάλογους και να ελέγξει τυχόν αυθαιρεσίες των οργάνων της πολιτείας αλλά και των πολιτικών ταγών (ηγετών). Παράλληλα, ενημερώνεται για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του, διεκδικώντας με σύνεση τα πρώτα και υλοποιώντας με συνέπεια τις δεύτερες. Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι οι ενημερωμένοι πολίτες δύσκολα πέφτουν θύματα του λαϊκισμού και της δημαγωγίας και αγωνιούν για τη διασφάλιση της δημοκρατίας, την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων (όπως η βία, η ανεργία και τα ναρκωτικά) και την πάταξη του ρατσισμού και της ξενοφοβίας. Σε τελική κατάληξη, η σωστή λειτουργία των ΜΜΕ ενθαρρύνει την ελεύθερη έκφραση και διακίνηση των ιδεών η οποία συνιστά γνώρισμα και δόξα κάθε πολιτισμένης κοινωνίας. Α.5 Τα ΜΜΕ προάγουν τα οικολογικά ήθη

Σε ολόκληρο τον κόσμο, οι τηλεοπτικοί σταθμοί, οι

εφημερίδες και τα περιοδικά κάνουν διαρκώς λόγο για τις καταστροφές που προκαλεί ο άνθρωπος στο φυσικό περιβάλλον. Σχεδόν όλοι οι πολίτες των αναπτυγμένων χωρών της Ευρώπης, της Αμερικής και της Ασίας έχουν πληροφορηθεί ότι η μέση θερμοκρασία του πλανήτη ανέρχεται επικίνδυνα, εξαιτίας της αύξησης του επιπέδου του διοξειδίου του άνθρακα από την καύση ορυκτών καυσίμων που χρησιμοποιούνται στα εργοστάσια και τα μηχανοκίνητα οχήματα· ότι το στρώμα του όζοντος καταστρέφεται από τα αέρια που εκπέμπουν τα συστήματα ψύξης και τα κλιματιστικά καθώς και οι φιάλες ψεκασμού (σπρέι). Ολόκληρη η οικουμένη συνταράχτηκε μόλις ενημερώθηκε για το ατύχημα στο Τσερνομπίλ (1986) και το τεράστιο νέφος ραδιενεργών αερίων που διέρρευσε πάνω από την Ευρώπη και την Ασία. Η δημοσιοποίηση αυτών των απειλών ευαισθητοποίησε την παγκόσμια κοινή γνώμη, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα οι πυρηνοκίνητες μονάδες παραγωγής ενέργειας να μειωθούν αισθητά. ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

595

4. ΜΜΕ και ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ – ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ και ΤΥΠΟΣ

Παράλληλα, φιλοπεριβαλλοντικές παγκόσμιες διασκέψεις (Κιότο 1997 και Χάγη 2000) έθεσαν πλέον σοβαρά μέτρα για την προστασία των δασών της λεκάνης του Αμαζονίου, η οποία εάν δεν προστατευθεί, σε λίγα χρόνια θα θρηνούμε όλοι μας μιαν ανεπανάληπτη οικολογική καταστροφή, η οποία ίσως να είναι η αρχή του τέλους για τον πλανήτη μας. Όποιος υποστηρίζει ότι

Α.6 Αδιαμφισβήτητη είναι η πολιτιστική επίδραση των ΜΜΕ, αλλά και αμφιλεγόμενη

σήμερα είναι παντελώς ελεύθερος στο να επιλέξει τα ρούχα που θα φορέσει, το αυτοκίνητο που θα αγοράσει ή τον τρόπο που θα σκεφτεί ή και που θα διασκεδάσει· όποιος, σήμερα, νομίζει ότι είναι σε θέση να διαμορφώσει την νοοτροπία του και την κουλτούρα του βασιζόμενος αποκλειστικά στις δικές του δυνάμεις και σκέψεις, το δίχως άλλο σφάλλει. Και αυτό επειδή σε πολύ μεγάλο βαθμό, το πώς αισθανόμαστε, συμπεριφερόμαστε και σκεφτόμαστε, το τι πιστεύουμε ακόμα και το πώς ζούμε προσδιορίζεται από την καταιγιστική επιρροή των μέσων ενημέρωσης. Η μόδα, η μουσική και τα τραγούδια, όπως επίσης και η τρέχουσα «φιλοσοφία» που έχουμε για τη ζωή (καταναλωτισμός) παράγονται από τα μέσα ενημέρωσης και κυρίως από την τηλεόραση. Αυτή η επιρροή δεν είναι κατ’ ανάγκην κακή, ούτε όμως και πάντα χρήσιμη, όπως θα δούμε αμέσως τώρα.

Β. Τα αρνητικά των ΜΜΕ Β. Πότε τα ΜΜΕ μας βλάπτουν;

Δυστυχώς, κάποτε τα ΜΜΕ δεν λειτουργούν σωστά, δηλαδή

με γνώμονα το κοινωνικό συμφέρον και τα ανθρωπιστικά ιδεώδη. Μερικές φορές συμπεριφέρονται ως ανταγωνιστικές εμπορικές εταιρίες οι οποίες, προκειμένου να μεγιστοποιήσουν την «πελατεία» τους, δεν διστάζουν να χρησιμοποιήσουν ό,τι πιο ποταπό μέσο τους περνάει από το νου. Η ειδησεοθηρία, δηλαδή η εμμονή τους να έχουν πρωτιά στην προβολή της είδησης, και η αντίστοιχη ματαιοδοξία ορισμένων δημοσιογράφων, που λειτουργούν σε ένα πλαίσιο ηθικής χαλάρωσης, κάθε άλλο παρά την αλήθεια και το δήμο εξυπηρετούν. Το χειρότερο, δε, είναι ότι εξαιτίας αυτών, τα ΜΜΕ δεν σέβονται το κοινωνικό

σύνολο,

ωραιοποιούν

τα

γεγονότα

για

να

τα

καταστήσουν

εύπεπτα,

παραβλέπουν ή κρύβουν άλλα πολύ πιο σημαντικά αλλά (για τα ίδια τα ΜΜΕ) «ασύμφορα», χρησιμοποιούν δραματικούς τίτλους για να δελεάσουν τον κόσμο και βαρύγδουπες δηλώσεις για να παρασύρουν τους δέκτες προς τα εκεί που θ έλουν, δηλαδή τους παραπληροφορούν. Ίσως επειδή στόχος τους δεν είναι να υπηρετήσουν το δημοσιογραφικό

λειτούργημα

(εγκυρότητα-αλήθεια-εντιμότητα-ανθρωπιά)

αλλά

εξυπηρέτηση οικονομικών, πολιτικών, ιδεολογικών σκοπιμοτήτων. Β.1 Τα ΜΜΕ προβάλλουν κούφια πρότυπα

Πολλές φορές συμβαίνει όχι μόνο οι νέοι, αλλά οι

περισσότεροι πολίτες, να υιοθετούν τυφλά και άκριτα τη μεταδιδόμενη, από το ΜΜΕ, μόδα και τα ξενόφερτα πρότυπα που φτωχαίνουν τη ζωή μας. Για παράδειγμα, σε πολλές χώρες της Ευρώπης και στην Αμερική η «μόδα» των ναρκωτικών κάνει θραύση. Συνήθως σερβίρεται μαζί με το ανάλογο μουσικό ρεύμα (παλαιότερα ήταν η ροκ μουσική). Εδώ έχουμε μια κακώς εννοούμενη εξέγερση της νεολαίας, μια παρεξηγημένη επανάσταση. Πολλοί νέοι νιώθουν πως με αυτό τον τρόπο διασκέδασης απελευθερώνονται. Ο μιμητισμός αυτός, για τον οποίο κυρίως ευθύνεται

τηλεόραση,

οδηγεί

πολλούς

νέους

σε

τραγικά

αδιέξοδα

(ανεργία,

περιθωριοποίηση και ανομική συμπεριφορά). Άσχημα πρότυπα οι νέοι δέχονται και ως προς την εκμετάλλευση του ελεύθερου χρόνου τους, καθώς ωθούνται στην ανούσια διασκέδαση/εκτόνωση,

μακριά

απ’

τη

γνήσια

ψυχαγωγία,

εφόσον

συνήθως

τα

προβαλλόμενα πρότυπα είναι πρότυπα μάζας, εμπορευματοποιημένης διασκέδα σης που μόνο τα συμφέροντα κάποιων μεγαλοεπιχειρηματιών εξυπηρετούν και σε καμία περίπτωση δεν αναβαθμίζουν το πνεύμα και την αισθητική των νέων.

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

596

4. ΜΜΕ και ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ – ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ και ΤΥΠΟΣ

Έτσι, σταδιακά και ανεπαίσθητα, εθιζόμαστε

B.2 Τα ΜΜΕ συντελούν στην πνευματική μας εξαθλίωση

στην ελαφρότητα και την απερισκεψία. Δεν κουράζουμε το μυαλό μας. Εκείνο με τη σειρά του χαλαρώνει, γίνεται πλαδαρό, ξεμαθαίνει να συνδιαλέγεται με τον κόσμο και τους γύρω μας. Αποτέλεσμα, να κλεινόμαστε στον εαυτό μας κάθε μέρα και πιο πολύ, σε τέτοιο σημείο που να αποζητούμε μονάχα ένα πράγμα: την ημερήσια μας δόση σε «τηλε-χαύνωση»! Οπότε οι πολίτες μένουν αδρανείς, το πολιτικό σύστημα δεν οξυγονώνεται και η «κοινωνία των τηλεθεατών» διογκώνεται σε βάρος της δημοκρατίας και της «κοινωνίας των πολιτών». Μέσα σε τέτοιες συνθήκες τα ανθρώπινα δικαιώματα και ο σεβασμός της αξιοπρέπειας του πολίτη διατρέχουν σοβαρότατους κινδύνους, όπως άλλωστε και όλες οι ανθρωπιστικές αξίες. B.3 Τα ΜΜΕ υπονομεύουν τους δημοκρατικούς θεσμούς

Ιδιαίτερα η ιδιωτική ραδιοτηλεόραση,

απομακρυνόμενη, άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο, από το κράτος και τη δημόσια εξουσία, δεν αποφεύγει πάντοτε την άκρα εμπορευματοποίησή της, τη νέα, δηλαδή εξάρτηση και υποτέλεια στην κυριαρχούσα «λογική της αγοράς» και του χρήματος. Η τυραννία της ακροαματικότητας και η εναγώνια επιδίωξη της διεύρυνσης του μεριδίου της αγοράς καταλήγουν συχνά σε εκπομπές που όχι μόνο παραβιάζουν ευθέως και κατά συρροή τις συνταγματικές επιταγές της αντικειμενικότητας, της ισοτιμίας και της ποιότητας, αλλά επιπλέον αντιπροσωπεύουν ένα σοβαρό κίνδυνο για τη δημόσια ζωή και την ίδια τη δημοκρατία. Β.4 Τα ΜΜΕ μας υποδαυλίζουν τον καταναλωτικό μας οίστρο

Τα μέσα ενημέρωσης ευθύνονται για

την κυρίαρχη και αμφιλεγόμενη κουλτούρα της εποχής μας, τον μανιώδη καταναλωτισμό. Τα μέσα ενημέρωσης είναι απολύτως εξαρτημένα από την καταναλωτική υστερία. Τα έσοδά τους προέρχονται από τη διαφήμιση. Πρέπει λοιπόν να αποκτήσουν όσο το δυνατόν μεγαλύτερο κοινό· έτσι θα καταφέρουν να ελκύσουν τους διαφημιστές και τις εμπορικές εταιρίες· θα προβάλουν τα προϊόντα των τελευταίων και θα εισπράξουν τεράστια χρηματικά ποσά, τα οποία τους είναι πολύ απαραίτητα αφενός για να επιβιώσουν και αφετέρου για να αναπτυχθούν. Γι' αυτόν ακριβώς το λόγο τα σύγχρονα ΜΜΕ διοικούνται από τεχνοκράτες οικονομολόγους οι οποίοι ενδιαφέρονται περισσότερο για τα οικονομικά μεγέθη και ελάχιστα για την έντιμη δημοσιογραφία και την ποιοτική ψυχαγωγία. Επόμενο είναι, λοιπόν, ο σημερινός βασιλιάς της ενημέρωσης, δηλαδή η τηλεόραση, να κυνηγάει τις «θεαματικές ειδήσεις» που αποβλέπουν στο να εντυπωσιάσουν τον τηλεθεατή και όχι να τον ενημερώσουν ή να τον προβληματίσουν. Β.5 Τα ΜΜΕ ακόμα και τους φτωχούς λαούς υποδουλώνουν στον καταναλωτισμό

Εξαιτίας της παντο-

κρατορίας των μέσων ενημέρωσης, ο καταναλωτισμός βασιλεύει ακόμη και ανάμεσα στους φτωχούς της Γης. Ακόμη, δηλαδή, ανάμεσα και σε εκείνους που δεν έχουν τα μέσα να υιοθετήσουν δυτικούς τρόπους κατανάλωσης. Αυτοί οι άνθρωποι εισέρχονται στην παγκόσμια κουλτούρα κατανάλωσης σε φαντασιακό επίπεδο ενώ, την ίδια στιγμή, αποκλείονται από αυτήν στο επίπεδο της σκληρής οικονομικής πραγματικότητας. Αυτός ο συνδυασμός φαντασιακής ενσωμάτωσης και πραγματικού αποκλεισμού 1) καταλήγει σε μια κατάσταση όπου οι στερημένοι και περιθωριοποιημένοι θυσιάζουν συχνά βασικές ανάγκες προκειμένου να αποκτήσουν πολυτελή αγαθά που διαφημίζονται στην τηλεοπτική οθόνη. 2) Δημιουργεί επίσης μια κατάσταση όπου οι μη έχοντες είναι εξίσου απρόθυμοι με τους έχοντες να υιοθετήσουν τρόπους ζωής που είναι φιλικοί προς το περιβάλλον.

Νίκος Μουζέλης

Βλέπουμε, λοιπόν, το ένα έκτο της ανθρωπότητας (δηλ. οι πλούσιοι)

να καταναλώνει

σπάταλα και τα πέντε έκτα (οι φτωχοί), εξαιτίας της παγκόσμιας κουλτούρας κατανάλωσης που προωθείται μέσω των ΜΜΕ, να προσπαθούν να μιμηθούν τους πρώτους. Έτσι δημιουργείται ένα αδιέξοδο το οποίο θα προσλάβει εκρηκτικές διαστάσεις από τη στιγμή που οι οικονομίες πολυάνθρωπων χωρών (όπως η Κίνα και η Ινδία) φθάσουν στο στάδιο της ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

597

4. ΜΜΕ και ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ – ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ και ΤΥΠΟΣ

μαζικής κατανάλωσης. Τότε, θα μπορέσουν τα ΜΜΕ να αντιπαλέψουν τη διαδεδομένη καταναλωτική κουλτούρα σε όφελος του περιβάλλοντος; B.6

Συχνά τα διεθνή ΜΜΕ εξυπηρετούν τα συμφέροντα των ισχυρών

χαρακτηριστικό

δίαυλο

πολιτιστικής

διείσδυσης

Τα ΜΜΕ αποτελούν και τον πιο

των

ανεπτυγμένων

χωρών

στις

αναπτυσσόμενες. Πιο συγκεκριμένα, οι ανεπτυγμένες χώρες μέσω της διαφήμισης των ΜΜΕ διοχετεύουν τη γλώσσα τους, τις αξίες τους, τα προϊόντα τους σε λαούς λιγότερο ανεπτυγμένους, που έχοντας και το σύμπλεγμα κατωτερότητας μιμούνται άγονα οτιδήποτε τους προβάλλεται. Μ’ αυτό τον τρόπο ενισχύεται η ξενομανία και απειλείται η πο λιτιστική και εθνική ταυτότητα των ανίσχυρων λαών. Τα μέσα ενημέρωσης ήταν, επίσης, εκείνα που υποστήριξαν τους εγκληματικούς νατοϊκούς βομβαρδισμούς κατά της ανυπεράσπιστης Σερβίας, ως αντίποινα για την απάνθρωπη στάση της απέναντι στην επίσης ανυπεράσπιστη μειονότητα των Κοσοβάρων Αλβανών. Τα μεγάλα διεθνή πρακτορεία ειδήσεων υπάκουσαν στις πολεμοκάπηλες προσταγές της ισχυρής Αμερικής και των συμμάχων της, και αφού δαιμονοποίησαν όλους τους Σέρβους για τα καλά, κατόπιν υποστήριξαν την απόφαση του Κλίντον να ξεθεμελιώσει τη μικρή και φτωχή Σερβία: εγκαταστάσεις τηλεπικοινωνιών, γέφυρες, βιομηχανικά συγκροτήματα και δημόσια κτίρια παραδόθηκαν στις φλόγες ενώ παρόμοια τύχη είχαν και πάνω από χίλιοι ανυποψίαστοι Σέρβοι πολίτες. Αυτή η σύγχρονη θηριωδία θα περάσει στη συνείδηση των περισσότερων δυτικών χωρών ως δήθεν ανθρωπιστικός πόλεμος! Το μαύρο έγινε άσπρο, η αλήθεια ψέμα και η απανθρωπιά μετονομάστηκε σε… ανθρωπιστική επιχείρηση! Βέβαια των καταστροφικών βομβαρδισμών είχε προηγηθεί ο… μαζικός βομβαρδισμός της παγκόσμιας κοινής γνώμης με πολλές αλήθειες αλλά και κάμποσες καλοστημένες υπερβολές σε βάρος των Σέρβων – όχι πως κάποιοι Σέρβοι δεν διέπραξαν ωμότητες και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.

Γ. Τρόποι αντιμετώπισης της αυθαιρεσίας των ΜΜΕ Οι έννοιες πληροφόρηση και ενημέρωση καθώς και το χρέος του πολίτη να μην ακούει «τυφλά»

Πάντως, αξίζει

να υπογραμμίσουμε ότι αν και οι λέξεις «πληροφόρηση» και «ενημέρωση» είναι συνώνυμες, ωστόσο, ως προς τη σημασία τους, διαφέρουν αρκετά. Η πληροφόρηση, κατά κανόνα, μας παραπέμπει στη συγκέντρωση και ταξινόμηση πληροφοριών και δεδομένων. Ενώ σωστή ενημέρωση σημαίνει ότι ο δέκτης επιδιώκει να έχει δημιουργική επαφή με τα γεγονότα και τις ποικίλες εξελίξεις της καθημερινής ζωής (δίχως όμως να χάνεται μέσα σε αυτά) οπότε θα πρέπει διαρκώς να αγρυπνεί, να αξιοποιεί την κριτική του σκέψη, κι όχι να είναι παθητικός δέκτης. Συνδετική-εισαγωγική παράγραφος

Για να γίνουν αυτά οφείλουμε να μεριμνήσουμε ώστε αφενός

να προστατευτούμε από την αυθαιρεσία των ΜΜΕ, αφετέρου να αγωνιστούμε για να τα εξανθρωπίσουμε όσο περισσότερο γίνεται. Εδώ, μπορούν να συμβάλουν καθοριστικά ο θεσμός της οικογένειας, οι πνευματικοί άνθρωποι, τα ίδια τα μέσα ενημέρωσης, το εκπαιδευτικό μας σύστημα, η πολιτεία και οι αρμόδιοι φορείς της, οι κοινωνικές και πολιτικές ομάδες και ο κάθε πολίτης χωριστά. Γ.1 ΜΜΕ και οικογένεια

Αναφορικά με την αντίσταση στην κακή επιρροή των ΜΜΕ η οικογένεια

έχει τον πρώτο λόγο. Οι εκλεπτυσμένοι και καλλιεργημένοι γονείς ερχόμενοι σε επαφή με τα παιδιά, τα εισάγουν σταδιακά και ανεπαίσθητα, στον κόσμο της επικοινωνίας και του στοχασμού. Τους υποβάλλουν αξίες αιώνιες, όπως η αγάπη και η ανθρωπιά, και ιδανικά ανεξίτηλα, όπως η ελευθερία και η ανεκτικότητα. Εφόσον τα διαπαιδαγωγήσουν φιλελεύθερα και δημοκρατικά –αντιμετωπίζοντάς τα ισότιμα, αποδίδοντάς τους τον πρέποντα σεβασμό, επιδιώκοντας τον καρποφόρο διάλογο– τότε αναμφίβολα θα μπορέσουν να τους μεταδώσουν ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

598

4. ΜΜΕ και ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ – ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ και ΤΥΠΟΣ

την τέχνη τής κριτικής σκέψης που θα τα βοηθήσει να γίνουν «αύριο» πολίτες αυτεξούσιοι και όχι άβουλα όντα τα οποία μπορεί ο οποιοσδήποτε να τα εξαπατήσει με πλαστές ειδήσεις. Γ.2 ΜΜΕ και πνευματικοί άνθρωποι

Στο έργο τους αυτό (οι γονείς) θα βρουν αρωγούς συμπαραστάτες τούς

πνευματικούς ανθρώπους τών οποίων η παρουσία κανονικά πρέπει να δεσπόζει στην καθημερινή μας ζωή. Τους χρειαζόμαστε να μας καθοδηγούν με την υποδειγματική τους συμπεριφορά, το συγγραφικό τους έργο και την ενεργό συμμετοχή τους στα κοινά. Με την συνδρομή τους διδασκόμαστε πώς να ενημερωνόμαστε σφαιρικά και πώς να σκεφτόμαστε εποικοδομητικά,

αξιοποιώντας

τα

κατάλληλα

κριτήρια

που

προσφέρει

σοφία

τών

διανοουμένων (αμφισβήτηση και ορθός λόγος). Άλλωστε, εκεί βρίσκονται τα αποτελεσματικά αντισώματα

που

ανθίστανται

στα

ρυπαρά

παράγωγα

της

παραπληροφόρησης,

της

προπαγάνδας, του λαϊκισμού και της δημαγωγίας. Γ.3 Οι υποχρεώσεις των ιδίων των ΜΜΕ

Τα ίδια τα μέσα ενημέρωσης, κι ιδιαίτερα η τηλεόραση,

κρατούν εν πολλοίς στα χέρια τους την αγωγή μας, οπότε θα πρέπει να καταβάλουν τις αντίστοιχες δικές τους προσπάθειες. Οι δημόσιοι και ιδιωτικοί τηλεοπτικοί και ραδιοφωνικοί σταθμοί, αλλά και ο ημερήσιος και περιοδικός τύπος υποχρεούνται να συνειδητοποιήσουν ότι η ποιοτική σκέψη, ο σεβασμός στην αλήθεια και την αντικειμενικότητα δίνουν ώθηση και στον πολιτισμό. Και ως γνωστόν η πρόοδος του πνευματικού και ηθικού μας πολιτισμού επιβεβαιώνεται και με τη σωστή λειτουργία των ΜΜΕ. Γι΄ αυτό επιβάλλεται οι εκδότες τού ημερησίου και περιοδικού Τύπου και οι ιδιοκτήτες τών ραδιοτηλεοπτικών σταθμών να προσφέρουν θέσεις εργασίας σε έντιμους δημοσιογράφους που σέβονται την αποστολή τους και την κοινωνία και ταυτόχρονα διαπνέονται από ανθρωπιστικές αξίες, δημοκρατικά ιδεώδη και ήθος. Γ.4 ΜΜΕ και σχολείο

Το σχολείο, ως γνωστόν, έχει επωμισθεί τη βαρύτατη ευθύνη τής διάπλασης

ηθικών συνειδήσεων, ατόμων που σκέφτονται ορθολογικά, συμπεριφέρνονται ανθρωπιστικά και δεν υποκύπτουν στις σειρήνες τών ΜΜΕ. Γι΄ αυτό και οι ειδήμονες του αρμοδίου υπουργείου έχουν καθήκον να γαλουχήσουν τους νέους με αληθινή παιδεία, δηλαδή με την ικανότητα να κρίνουν και να στοχάζονται, για να μάθουν κάποτε να ξεχωρίζουν το καλό από το κακό, το χρήσιμο από το επιβλαβές, τη χρήση από την κατάχρηση, την ορθοφροσύνη από την απερισκεψία, τον πολιτισμό από τη βαρβαρότητα και φυσικά την επωφελή ενημέρωση από την ύπουλη παραπληροφόρηση. Μια τέτοια διαδικασία ασφαλώς απαιτεί, εκ μέρους τού σχολείου, την ανάληψη σοβαρών πρωτοβουλιών –όπως ισχυρά κίνητρα για την έκδοση σχολικών εφημερίδων και περιοδικών από τις μαθητικές κοινότητες– αποσκοπώντας στο να εξοικειωθεί δημιουργικά και κριτικά ο μαθητόκοσμος με το δημοσιογραφικό λειτούργημα αλλά και με τις ευθύνες που έχουν οι μαθητές ως σκεπτόμενοι δέκτες. Γ.5 Απαραίτητη είναι επίσης και η επιστράτευση των αρμοδίων φορέων

Για να καταστούν τα σημε-

ρινά ΜΜΕ φορείς τών δημοκρατικών και ανθρωπιστικών αξιών θα πρέπει να αναλάβουν τις ευθύνες τους οι νομοθέτες, οι πολίτες και το κράτος, και από κοινού να χαράξουν τους αποδεκτούς άξονες δράσης βάσει των οποίων θα αξιολογείται η ποιότητα των ΜΜΕ.  Πρώτα-πρώτα οι νομοθέτες επιβάλλεται να θεσπίσουν αυστηρούς νόμους που θα περιορίζουν την άναρχη και ασύστολη υπερ-διαφήμιση, αλλά και την τυχόν διαπλοκή τών ΜΜΕ με άλλα συμφέροντα.  Οι πολίτες με τη σειρά τους θα πρέπει να συστήσουν δικές τους υπερκομματικές ενώσεις που θα αποβλέπουν στην προστασία τής ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Έτσι θα είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν νομικά τους αδίστακτους παραγωγούς που εμπορεύονται τον ανθρώπινο πόνο στα διαβόητα reality shows. ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

599

4. ΜΜΕ και ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ – ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ και ΤΥΠΟΣ

 Το κάθε κράτος, επίσης, οφείλει να χρηματοδοτεί και ένα «κρατικό» ραδιοτηλεοπτικό δίκτυο (ραδιοφωνικοί και τηλεοπτικοί σταθμοί) το οποίο όμως δεν θα είναι υπόλογο στην εκάστοτε κυβέρνηση, αλλά θα λειτουργεί ανεξάρτητα κατά το πρότυπο των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων και του BBC.  Τέλος, σε κάθε ευνομούμενη κοινωνία κρίνεται αναγκαία η λειτουργία ενός εξειδικευμένου ραδιοτηλεοπτικού συμβουλίου με τη συμμετοχή προσωπικοτήτων από τον χώρο τών Επιστημών, των Γραμμάτων και των Τεχνών. Το συγκεκριμένο όργανο θα μπορεί να συντάσσει και να δημοσιοποιεί ετήσιες εκθέσεις και να αξιολογεί το ήθος και την αντικειμενικότητα των μαζικών μέσων επικοινωνίας, βάσει τών αρχών τής Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Γ.6 Άξονες δράσης τών πιο πάνω αρμοδίων φορέων

Οι φορείς, που προαναφέραμε, θα

μπορέσουν πραγματικά να παίξουν ρόλο εποικοδομητικό, εάν λειτουργήσουν βάσει συγκεκριμένων και αποδεκτών αξόνων δράσης. Γ.6/α

Ελεύθερη έκφραση με έγνοια για το σεβασμό της προσωπικότητας του πολίτη

Ο πρώτος άξονας

δράσης έχει ως αφετηρία του την εξασφάλιση ισορροπίας ανάμεσα στην ελευθερία τής έκφρασης και της πληροφόρησης από τη μια μεριά και στα λοιπά νόμιμα δικαιώματα από την άλλη, όπως π.χ. το δικαίωμα της ιδιωτικής ζωής, της διάδοσης πληροφοριών και της έκφρασης απόψεων για τις πολιτικές προσωπικότητες και τους δημόσιους αξιωματούχους, την κάλυψη από τα ΜΜΕ των δικαστικών διαδικασιών. Σε αυτό το πλαίσιο θα πρέπει να εξεταστούν, επίσης, και να αντιμετωπιστούν οι συνέπειες από την on line διάδοση πληροφοριών, από πρόσωπα ή άλλες πηγές που δεν δεσμεύονται από ηθικούς κανόνες σε δημοσιογραφικά ζητήματα ή από επαγγελματικούς κώδικες συμπεριφοράς. Γ.6/β Διαφύλαξη της πολυφωνίας και της πολιτιστικής πολυμορφίας

Ο δεύτερος άξονας πάνω στον οποίο

θα πρέπει να κινηθεί ο αγώνας για την «εξημέρωση» των ΜΜΕ αφορά στην διαφύλαξη της πολυφωνίας τους, με έλεγχο των επιπτώσεων από την ανάπτυξη των νέων υπηρεσιών επικοινωνίας, την εκπόνηση στρατηγικών για την προστασία της πολιτιστικής ποικιλομορφίας, των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενών δικαιωμάτων. Γ.6/γ Προώθηση κοινωνικής συνοχής & πρόληψη κοινωνικού αποκλεισμού ένεκα των ανισοτήτων στην ενημέρωση

Ο τρίτος

άξονας δράσης είναι η προώθηση της κοινωνικής συνοχής με μέτρα που θα προλαμβάνουν τον κοινωνικό αποκλεισμό και τη διαίρεση ως επακόλουθο της κοινωνίας τής πληροφορίας. Σε αυτόν τον τομέα, με τη βοήθεια των κρατικών προϋπολογισμών, οι δημόσιοι ραδιοτηλεοπτικοί οργανισμοί μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο. Γ.6/δ Επανεξέταση του νομοθετικού πλαισίου των ΜΜΕ με σκοπό την προστασία των ευαίσθητων κοινωνικών ομάδων

Τέλος,

ο τέταρτος άξονας σχετίζεται με την προσαρμογή τού νομοθετικού πλαισίου τών ΜΜΕ εν όψει των αλλαγών που συντελούνται στις μέρες μας. Πρέπει, δηλαδή, να επανεξεταστούν οι νομικές και πολιτικές διατάξεις που υπάρχουν, προκειμένου να αποφασισθεί αν, με την εμφάνιση νέων πρακτικών στην παραγωγή, στην επεξεργασία και στη διάδοση της πληροφορίας θα πρέπει να αναθεωρηθούν ή να συμπληρωθούν από πρωτοβουλίες δικαστικής και πρακτικής φύσεως. Θα πρέπει, ακόμη, να ληφθούν μέτρα σχετικά με τη διάδοση πληροφοριών βίαιου ή πορνογραφικού χαρακτήρα σε ευαίσθητες ομάδες, σαν τους ανήλικους, με την προώθηση συστημάτων ταξινόμησης του περιεχομένου, όπως επί παραδείγματι τηλεφωνικές γραμμές που θα δέχονται και θα εξετάζουν τυχόν παράπονα. ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

600

4. ΜΜΕ και ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ – ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ και ΤΥΠΟΣ

Αυτοί είναι οι τέσσερις άξονες δράσης οι οποίοι μπορούν να μετατρέψουν την τυραννία των ΜΜΕ σε ευλογία. Κι εδώ είναι που πρέπει να δώσει το καλό παράδειγμα πρώτη η Ευρώπη με  την υιοθέτηση ενιαίου κώδικα συμπεριφοράς που εμμέσως περιγράψαμε νωρίτερα .

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Ουδείς αμφισβητεί τα συναρπαστικά ευεργετήματα των ΜΜΕ στην κοινωνία, την οικονομία, την πολιτική, τον πολιτισμό, τα ανθρώπινα δικαιώματα, τις διεθνείς σχέσεις και την οικουμενική αλληλεγγύη. Εκείνο που αμφισβητείται και προκαλεί δικαιολογημένες ενστάσεις και επικρίσεις είναι κακός χειρισμός ή μάλλον η κακόβουλη εκμετάλλευση των ΜΜΕ από τα πάσης φύσεως πανίσχυρα συμφέροντα, οικονομικούς παράγοντες, εταιρίες, πολιτικά κόμματα, κοινωνικές ομάδες, κράτη και πολυεθνικές επιχειρήσεις. Και πάλι όμως τίποτε δεν δικαιολογεί την κατήφεια, την απαισιοδοξία και τη μοιρολατρία. Τα ΜΜΕ μπορούν να καταστούν φορείς πολιτισμού ανθρωπιάς, εφόσον οι φορείς κοινωνικοποίησης δραστηριοποιηθούν συντονισμένα και αποφασιστικά, βοηθούμενοι τους πνευματικούς ανθρώπους, τους νομοθέτες και την κοινωνία των πολιτών. Μόνον έτσι θα μπορέσουμε όλοι μας να αντισταθούμε αποφασιστικά στη τυραννική καταπίεση των σύγχρονων μέσων ενημέρωσης, και ακόμα περισσότερο να τα στρέψουμε οριστικά και αμετάκλητα υπέρ της ανθρωπότητας και των δημοκρατικών ιδεωδών. kallimachos@cytanet.com.cy

Το εν λόγω ζήτημα εξετάστηκε ενδελεχώς κατά την έκτη Ευρωπαϊκή Διυπουργική Διάσκεψη στην

Κρακοβία (Ιούνιος του 2000) η οποία ασχολήθηκε με την ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΣΤΗΝ ΨΗΦΙΑΚΗ ΕΠΟΧΗ. Η Πολιτική Διακήρυξη που ψηφίστηκε στην Διάσκεψη, περιέχει τους προαναφερθέντες τέσσερις άξονες δράσης, οι οποίοι εν συνεχεία ετέθησαν υπόψη του Συμβουλίου της Ευρώπης.

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

601

4. ΜΜΕ και ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ – ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ και ΤΥΠΟΣ

4-Β.1α ΜΜΕ: θετικά, αρνητικά και διέξοδοι (Σύμπτυξη του 4-Β.1) ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Σε γενικές γραμμές τα μέσα ενημέρωσης, τα οποία τα διακρίνουμε στα έντυπα (ημερήσιος και περιοδικός Τύπος) και στα ηλεκτρονικά (ραδιόφωνο, τηλεόραση και διαδίκτυο), επιδρούν (με πρωταγωνίστρια την τηλεόραση) στη καθημερινή μας ζωή, την οικονομία, την πολιτική και τον πολιτισμό, άλλοτε θετικά και άλλοτε αρνητικά, πολλαπλώς και ποικιλοτρόπως. ΘΕΤΙΚΑ

Πρώτα-πρώτα, τα ΜΜΕ κοινοποιούν τόσο ευχάριστα όσο και δυσάρεστα συμβάντα. Μέσω τής τηλεόρασης, για παράδειγμα, πληροφορηθήκαμε ότι η Κύπρος έγινε μέλος της Ε.Ε., αλλά και είδαμε, σε ζωντανή μετάδοση, ανθρώπους να βρίσκουν τραγικό θάνατο στους δίδυμους πύργους και από το τσουνάμι. Ακόμη, τα ΜΜΕ μας ενημερώνουν για τοπικά και διεθνή ζητήματα. Μας βοηθούν να γνωρίσουμε τις παραδόσεις του λαού μας και των άλλων χωρών και να προβληματιστούμε για τοπικά και παγκόσμια προβλήματα, όπως και για τη λειτουργία διακρατικών οργανισμών (π.χ. ΟΗΕ) και συνασπισμών (π.χ. Ευρωπαϊκή Ένωση). Από αυτήν την άποψη, τα μέσα ενημέρωσης μάς καθιστούν κοσμοπολίτες και ανθρωπιστές. Τα ΜΜΕ, επίσης, μας ψυχαγωγούν. Πιο αναλυτικά, το ραδιόφωνο προσφέρει μουσική για όλα τα γούστα και χαλαρώνει ψυχικά μικρούς και μεγάλους· το ίδιο και η τηλεόραση, αρκεί να επιλέγουμε ό,τι μας ευχαριστεί και ταυτόχρονα μας καλλιεργεί. Ασφαλώς, δεν θα πρέπει να παραλείψουμε και τις δυνατότητες ψυχαγωγίας που μας προσφέρει το Διαδίκτυο, οι οποίες συχνά συνδυάζονται με ευκαιρίες για ανθρώπινη επικοινωνία και διεύρυνση του πνεύματός μας. Επιπρόσθετα, τα ΜΜΕ συμβάλλουν στην οικονομική ανάπτυξη των κοινωνιών. Μέσω της διαφήμισης ενημερώνουν το καταναλωτικό κοινό για υπηρεσίες και προϊόντα, με αποτέλεσμα οι επιχειρήσεις να πασχίζουν να καταστήσουν τα προϊόντα τους ανταγωνιστικά, προσφέροντάς τα στην καλύτερη δυνατή ποιότητα και την χαμηλότερη δυνατή τιμή. Έτσι, διαρκώς βελτιώνεται η παραγωγικότητα της οικονομίας προς όφελος όλων, παραγωγών και καταναλωτών. Αναμφίβολα, τα ΜΜΕ είναι σε θέση να απαιτήσουν τον περαιτέρω εκδημοκρατισμό τής πολιτικής ζωής. Άλλωστε, όλα τα κόμματα τα χρησιμοποιούν για να γνωστοποιήσουν το πρόγραμμά τους και να κερδίσουν ψηφοφόρους, όχι μόνο κατά την προεκλογική περίοδο, αλλά και σε καθημερινή βάση. Ο πολίτης, έτσι, αναγκάζεται να κινητοποιηθεί και να συμμετέχει στην πολιτική ζωή της χώρας του. Με αυτό τον τρόπο, οι δέκτες που εξοικειώνονται με ποικίλα κοινωνικοπολιτικά ζητήματα αναπτύσσουν κοινωνική συνείδηση και μπορούν να ελέγξουν τυχόν αυθαιρεσίες της πολιτείας. Παράλληλα, γνωρίζουν τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους και δεν παρασύρονται από τους δημαγωγούς· αντιθέτως, αγωνίζονται για τη διασφάλιση του κράτους δικαίου. Ακόμη, τα ΜΜΕ προάγουν τα οικολογικά ήθη, καθώς ενημερώνουν τον κόσμο για την οικολογική καταστροφή. Όλη η αναπτυγμένη ανθρωπότητα έχει ακούσει για την αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη και τα περεπόμενά της, για πυρηνικά ατυχήματα όπως αυτό του Τσερνομπίλ (1986) και προσφάτως της Φουκουσίμα, αλλά και για παγκόσμιες φιλοπεριβαλλοντικές διασκέψεις, όπως πχ του Κιότο το 1997 και της Χάγης το 2000. ΑΡΝΗΤΙΚΑ

Σε κάθε περίπτωση, τα ΜΜΕ μας υποβάλλουν, ακόμη, και μάλιστα σε πολύ μεγάλο βαθμό, τη νοοτροπία και την κουλτούρα που διαμορφώνουμε, κάτι που, όπως θα δούμε ακολούθως, δεν είναι πάντοτε θετικό. Τα ΜΜΕ μπορούν να μας βλάψουν όταν εμπορευματοποιούνται, καταφεύγοντας στην ειδησεοθηρία, και όταν «ωραιοποιούν», αποσιωπούν ή δραματοποιούν μια είδηση, ανάλογα με τις οικονομικές, πολιτικές και ιδεολογικές σκοπιμότητές τους. ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

602

4. ΜΜΕ και ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ – ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ και ΤΥΠΟΣ

Τα ΜΜΕ, συχνά, προβάλλουν κούφια πρότυπα, τα οποία πολλοί πολίτες υιοθετούν τυφλά. Αυτός ο μιμητισμός οδηγεί, κυρίως, τους νέους σε τραγικά αδιέξοδα (ανεργία, περιθωριοποίηση, ανομική συμπεριφορά) και στην ανούσια ψυχαγωγία, με αποτέλεσμα το πνεύμα και η αισθητική τους να μένουν στάσιμα. Έτσι, εθίζονται στην ελαφρότητα, την απερισκεψία και την «τηλεχαύνωση» και γίνονται πολίτες αδρανείς, οι οποίοι, κάθε άλλο, παρά οξυγονώνουν το πολιτικό σύστημα. Η δημοκρατία, όμως, υπονομεύεται από τα ΜΜΕ και για ένα ακόμη λόγο. Τα τελευταία εμπορευματοποιούνται και υποτάσσονται στο κέρδος, θυσιάζοντας, εν τέλει, τη γνήσια και τίμια ενημέρωση χάριν της ελκυστικότητάς τους, οπότε ενδίδουν στους ανορθολογισμούς, τον λαϊκισμό και τη φτήνια. Παράλληλα, τα μέσα ενημέρωσης οδηγούν στο μανιώδη καταναλωτισμό, εφόσον η επιβίωση και η ανάπτυξή τους εξαρτώνται από τις διαφημίσεις που τον υποδαυλίζουν. Αγωνίζονται, λοιπόν, να ελκύσουν διαφημιστές και εμπορικές εταιρείες, με τη βοήθεια τεχνοκρατών οικονομολόγων, οι οποίοι, συχνά με αθέμιτα μέσα, προσπαθούν να προσελκύσουν όσο το δυνατόν μεγαλύτερο κοινό. Δυστυχώς, τα ΜΜΕ υποδουλώνουν στον αλλοπρόσαλλο καταναλωτισμό ακόμη και τους φτωχούς λαούς. Οι τελευταίοι θυσιάζουν το υστέρημά τους για αγαθά που δε χρειάζονται, ενώ φαίνονται να είναι το ίδιο απρόθυμοι με τους «έχοντες» να υιοθετήσουν τρόπους ζωής φιλικούς προς το περιβάλλον. Αναρωτιέται κανείς τι θα απογίνει το περιβάλλον όταν και οι οικονομίες πολυάριθμων φτωχών χωρών φθάσουν στο ίδιο στάδιο μαζικής κατανάλωσης με εκείνο των ήδη αναπτυγμένων λαών. Θα μπορέσουν τότε τα ΜΜΕ να μας αλλάξουν τα μυαλά; Τη δύναμη των ΜΜΕ εκμεταλλεύονται οι ανεπτυγμένες χώρες για να διεισδύουν πολιτιστικά στις αναπτυσσόμενες. Με τη διαφήμιση, και όχι μόνο, διοχετεύουν τη γλώσσα, τις αξίες και τα προϊόντα τους στους λιγότερο αναπτυγμένους λαούς, οι οποίοι μιμούνται άγονα ό,τι τους προβάλλουν οι αναπτυγμένες χώρες. Το χειρότερό όμως είναι ότι, συχνά, τα διεθνή ΜΜΕ υποστηρίζουν εγκληματικούς νατοϊκούς βομβαρδισμούς π.χ. κατά της ανυπεράσπιστης Σερβίας παλαιότερα και του Ιράκ, μετονομάζοντάς την απανθρωπιά σε ανθρωπιστική επιχείρηση. ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ

Αξίζει να υπογραμμίσουμε ότι ενώ η πληροφόρηση μάς παραπέμπει στη συγκέντρωση και ταξινόμηση πληροφοριών και δεδομένων, η σωστή ενημέρωση σημαίνει δημιουργική επαφή του κριτικού δέκτη με τα γεγονότα. Για να γίνει αυτό πρέπει να μεριμνήσουν τόσο οι φορείς κοινωνικοποίησης, όσο και ο κάθε πολίτης χωριστά για την απαλλαγή μας από τις αυθαιρεσίες των ΜΜΕ. Η οικογένεια έχει τον πρώτο λόγο αναφορικά με την αντίσταση στη βλαπτική επιρροή των ΜΜΕ. Οι καλλιεργημένοι γονείς μπορούν να μάθουν στα παιδιά τους να επικοινωνούν, να στοχάζονται και να διαπνέονται από ανθρωπιστικές αξίες. Αναμφίβολα έτσι θα αποκτήσουν κριτική σκέψη και θα γίνουν πολίτες αυτεξούσιοι. Συμπαραστάτες στο έργο τους οι γονείς θα βρουν τους πνευματικούς ανθρώπους, τους οποίους χρειαζόμαστε να μας καθοδηγούν και να μας παραδειγματίζουν. Με τη συνδρομή τους διδασκόμαστε πως για να ενημερωνόμαστε σφαιρικά, απαραίτητα είναι η αμφισβήτηση και ο ορθός λόγος. Τα ίδια τα μέσα ενημέρωσης έχουν υποχρέωση να καταβάλουν τις δικές τους προσπάθειες, καθώς η ποιοτική ενημέρωση δίνει ώθηση και στον πολιτισμό. Αυτό θα επιτευχθεί αν προσφέρονται θέσεις εργασίας σε έντιμους δημοσιογράφους που σέβονται την αποστολή τους και την κοινωνία και διαπνέονται από ανθρωπιστικές αξίες και δημοκρατικά ιδεώδη. Το σχολείο επωμίζεται την ευθύνη να προσφέρει στη νεολαία αληθινή παιδεία, δηλαδή την ικανότητα να κρίνει και να στοχάζεται. Αυτό μπορεί να το πετύχει αν εξοικειώσει δημιουργικά τους μαθητές με το δημοσιογραφικό λειτούργημα, ενθαρρύνοντάς τους να εκδίδουν σχολικές εφημερίδες και περιοδικά. Τέλος, οι αρμόδιοι φορείς πρέπει να αναλάβουν δράση. Οι νομοθέτες επιβάλλεται να θεσπίσουν αυστηρούς νόμους κατά των αυθαιρεσιών των ΜΜΕ, οι πολίτες να συστήσουν υπερκομματικές ενώσεις για την προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, και το κάθε κράτος να χρηματοδοτεί ένα «κρατικό» τηλεπικοινωνιακό δίκτυο, μακριά από την επιρροή της εκάστοτε κυβέρνησης και υπέρ της κοινωνίας. kallimachos@cytanet.com.cy

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

603

4. ΜΜΕ και ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ – ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ και ΤΥΠΟΣ

4-Β.2 ΜΜΕ: Τι και Γιατί - Συν & Πλην - Προϋποθέσεις για τη σωστή τους λειτουργία – Σχεδιάγραμμα διεξοδικό Μέσα μαζικής ενημέρωσης: Είναι μέσα για τη μετάδοση ειδήσεων και γνωμών, που απευθύνονται στη μάζα και όχι στο μεμονωμένο άτομο. Αίτια δημιουργίας: 1. Η εξέλιξη της τεχνολογίας. 2. Η ανάγκη ταχύτερης επικοινωνίας και ενημέρωσης. 3. Ο οικονομικός ανταγωνισμός και το κέρδος. Ποια είναι τα μέσα επικοινωνίας: 1. Το ραδιόφωνο, στο οποίο κυριαρχούν ο ήχος και ο λόγος, ενώ λείπει η εικόνα. 2. Η τηλεόραση αποτελεί το πληρέστερο από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας, γιατί διαθέτει: εικόνα, ήχο και λόγο. 3. Τύπος (εφημερίδες, περιοδικά, βιβλία), που διαθέτει ως στοιχεία ενημέρωσης το λόγο και την εικόνα, η οποία δεν είναι συνεχής, αλλά βοηθητική. Από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης πλεονεκτεί η τηλεόραση, γιατί έχει αμεσότητα, δηλαδή παρουσιάζει στους τηλεθεατές άμεση και γρήγορη ενημέρωση, ζωντανή εικόνα των γεγονότων σ' όλες τις λεπτομέρειές τους και γι΄ αυτό συχνά της καταλογίζεται ότι παθητικοποιεί τη φαντασία. Το ραδιόφωνο έχει αμεσότητα και διαθέτει ένα πλεονέκτημα: ενεργοποιεί την ανθρώπινη φαντασία. Από τον Τύπο λείπει η οπτική εικόνα και η άμεση αντίληψη για τα γεγονότα, ενώ ο αναγνώστης έχει τη δυνατότητα να επιλέγει το κείμενο-μήνυμα ή να το παραλείπει. Ο Τύπος ονομάστηκε τέταρτη εξουσία (οι άλλες είναι: η νομοθετική, η δικαστική και η εκτελεστική). Σκοπός των μέσων μαζικής ενημέρωσης: Σκοπός τους είναι η σωστή πληροφόρηση και ενημέρωση των πολιτών, η υπεύθυνη, αντικειμενική και έγκαιρη διαφώτιση, πάνω σε όλα τα θέματα (κοινωνικά, πολιτικά, ιστορικά, θρησκευτικά, επιστημονικά, αθλητικά, πολιτιστικά, εκπαιδευτικά κ.ά. ). Α. Θετικά αποτελέσματα: Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, όταν λειτουργούν αντικειμενικά και υπεύθυνα, έχουν για το άτομο και την κοινωνία θετικές συνέπειες: 1. Πληροφορούν και ενημερώνουν το κοινό για γεγονότα και προβλήματα σε τοπικό, εθνικό, αλλά και παγκόσμιο επίπεδο. Έτσι το άτομο αποκτά ολοκληρωμένη αντίληψη πάνω σε πολλά θέματα και διαθέτει γνώσεις, σωστή αντίληψη και κριτική ικανότητα. 2. Φέρνουν τους ανθρώπους σ' επαφή με ήθη, έθιμα και παραδόσεις άλλων εθνών. Έτσι ανυψώνουν το μορφωτικό επίπεδο του ατόμου και επιδρούν ευεργετικά στην όλη ψυχοσύνθεσή του. 3. Μορφώνουν, γιατί η παιδεία εκλαϊκεύεται, κοινωνικοποιείται η γνώση και γίνεται προσιτή σε περισσότερους ανθρώπους. 4. Προσφέρουν ψυχαγωγία, ιδιαίτερα το ραδιόφωνο και η τηλεόραση. 5. Προβάλλουν πλήθος από παραδείγματα (καλές και ηθικές πράξεις, αρετές σπουδαίων προσωπικοτήτων) προς μίμηση ή προς αποφυγή (ναρκωτικά, βία, έγκλημα). 6.

Καλλιεργούν τον προβληματισμό, το διάλογο, τη φαντασία, την πολυφωνία, καθώς δείχνουν το μέγεθος ενός προβλήματος και το ενδιαφέρον που προκαλεί.

Βοηθούν στην επικοινωνία μεταξύ των λαών.

Διαδίδονται οι ιδέες, οι αξίες και έτσι συντελούν στην εξέλιξη και πρόοδο της κοινωνίας.

Διαδίδεται ο πολιτισμός και το πνευματικό επίπεδο του λαού ανεβαίνει. ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

604

4. ΜΜΕ και ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ – ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ και ΤΥΠΟΣ

10. Συντελούν στην ανάπτυξη των τεχνών και των επιστημών. 11. Ασκούν δημόσιο έλεγχο και κριτική σε πρόσωπα της κοινωνικής, πολιτικής και καλλιτεχνικής ζωής' στηρίζουν την κοινωνική ελευθερία και το δημοκρατικό πολίτευμα, αποκαλύπτουν αδικίες, καταχρήσεις των αρχόντων. Έτσι με την κριτική τους συντελούν ή στη βελτίωσή τους ή στην αντικατάστασή τους. 12. Προβολή παγκόσμιας ειρήνης και συναδέλφωσης. Β. Αρνητικά αποτελέσματα: Όταν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης δεν εξυπηρετούν την αντικειμενικότητα και το κοινό συμφέρον, αλλά τάσσονται στην υπηρεσία ορισμένων κοινωνικών τάξεων, έχουν αρνητικές συνέπειες: 1. Συντελούν στην παραπληροφόρηση και στον αποπροσανατολισμό της κοινής γνώμης, γιατί διαστρεβλώνουν την πραγματικότητα και τα γεγονότα. 'Έτσι οι ακροατές, οι θεατές και οι αναγνώστες έχουν ελλιπή και ψεύτικη ενημέρωση. 2. Προβάλλουν τη βία, το έγκλημα, ανήθικες πράξεις, ναρκωτικά, σφαγές κλπ. Όλα αυτά διαστρέφουν το χαρακτήρα, διαβρώνουν την ηθική συνείδηση, κυρίως των νέων, γιατί συχνά οδηγούν στο μιμητισμό. 3. Προκαλούν «πλύση εγκεφάλου» με τη μονόπλευρη ενημέρωση και τη συνεχή μετάδοση συγκεκριμένων μηνυμάτων. Έτσι περιορίζουν την κριτική σκέψη, το διάλογο, τη συγκριτική σκέψη. 4. Υπονομεύουν το κοινωνικό καθεστώς, γιατί διογκώνουν ασήμαντα γεγονότα με αοριστολογίες και φήμες, οι οποίες δημιουργούν αναταραχές και αναστατώσεις. 5. Καλλιεργούν το φανατισμό ανάμεσα στο λαό, όταν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης γίνονται όργανα προπαγάνδας ή εξυπηρέτησης ιδιοτελών σκοπών ή συμφερόντων. 'Έτσι διχάζουν το λαό και διασπούν την εθνική ενότητα και συνοχή. 6. Υπονομεύουν την εμπιστοσύνη του λαού προς την εθνική οικονομία με την κινδυνολογία. 7. Με τα συνεχή διαφημιστικά μηνύματα καλλιεργούν την υπερκατανάλωση, τον καταναλωτισμό. 8. Συνηθίζουν το άτομο στην παθητικότητα και το μετατρέπουν σε θεατή-δέκτη. 9. Καταστρέφουν τις διαπροσωπικές ή τις οικογενειακές σχέσεις, στερούν το διάλογο και την επικοινωνία των μελών της οικογένειας, και τα οδηγούν στην αλλοτρίωση. 10. Εξευτελίζουν ή ανατρέπουν καθιερωμένες αξίες και καταρρακώνουν την ανθρώπινη και κυρίως τη γυναικεία αξιοπρέπεια. Γ. Προϋποθέσεις σωστής λειτουργίας των μέσων μαζικής ενημέρωσης: 1. Αντικειμενική και σωστή ενημέρωση, σφαιρική παρουσίαση των πληροφοριών, γεγονότων ή καταστάσεων. 2. Ελευθερία έκφρασης, όπως και ελεύθερη διακίνηση των ιδεών. 3. Ανεξαρτησία από κρατικές, κομματικές και οικονομικές επιρροές. 4. Πλαισίωση των μέσων μαζικής ενημέρωσης από άτομα και δημοσιογράφους με ανώτερο ήθος, υπευθυνότητα, σύνεση, ειλικρίνεια, αντικειμενικότητα, θάρρος, σωστή μόρφωση, καλλιέργεια πνευματική και κριτική διάθεση. 5. Συμμετοχή κοινωνικών φορέων. 6. Οικονομική υποστήριξη από το κράτος, για να μην εξαρτώνται από μεγάλα οικονομικά συμφέροντα. 7. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης θα πρέπει να παρακολουθούν την τεχνολογική εξέλιξη, ώστε να είναι σύγχρονα και βελτιωμένα από τεχνική άποψη. Συμπέρασμα: Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης έχουν μεγάλη επίδραση, καλή και κακή, στην κοινή γνώμη: ενημερώνουν, διδάσκουν, διαπαιδαγωγούν και ψυχαγωγούν, Φέρνουν κοντά τους ανθρώπους, διαδίδουν νέες ιδέες στις μάζες. Αρκεί να λειτουργούν σωστά, να είναι αντικειμενικά και να υπηρετούν το κοινωνικό σύνολο. ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

605

4. ΜΜΕ και ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ – ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ και ΤΥΠΟΣ

4-Β.2α ΜΜΕ: συν, πλην και πώς –Σχεδιάγραμμα συνοπτικό Θέμα: Νομίζετε ότι τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης ωφέλησαν ή έβλαψαν τον άνθρωπο της εποχής μας; Με ποιους τρόπους νομίζετε πως μπορούν να περιοριστούν οι αρνητικές τους επιπτώσεις και συγχρόνως να αξιοποιηθούν οι θετικές τους συνέπειες; ΠΡΟΛΟΓΟΣ α) Επισήμανση της τεράστιας ανάπτυξης των ΜΜΕ β) Θετικός αλλά και αρνητικός ο ρόλος τους. γ) Ανάγκη περιορισμού αρνητικών επιπτώσεων και αξιοποίησης θετικών συνεπειών ΚΥΡΙΟ ΘΕΜΑ Θετικός Ρόλος: άμεση, καθημερινή ενημέρωση βελτίωση πνευματικού επιπέδου (προώθηση γραμμάτων, Τεχνών και επιστημών) · πλουραλισμός, πολυφωνία (διάδοση ιδεών, αντιλήψεων)· κοινωνικός έλεγχος (αποκάλυψη καταχρήσεων, αυθαιρεσιών, αδικιών)· εκλαΐκευση επιστημονικών γνώσεων· ευαισθητοποίηση για τα σύγχρονα προβλήματα (μόλυνση περιβάλλοντος, πυρηνική απειλή, πείνα, ανεργία, εξαθλίωση)· επικοινωνία – κοινωνικότητα ανθρώπων. Αρνητικός ρόλος: παραπληροφόρηση, πλύση εγκεφάλου αποπροσανατολισμός· πολιτική χειραγώγηση, προπαγάνδα· ισοπέδωση, μαζοποίηση κοινής γνώμης· αποξένωση, αλλοτρίωση· υπονόμευση διαπροσωπικών σχέσεων· χειραγώγηση καταναλωτικής ζήτησης. Προϋποθέσεις περιορισμού αρνητικών επιπτώσεων και αξιοποίησης θετικών συνεπειών: αντικειμενική ενημέρωση· ελεύθερη έκφραση και διακίνηση ιδεών (ευθύνη κράτους – πολιτών – ΜΜΕ – πνευματικών ανθρώπων)· απαλλαγή από εξαρτήσεις (κρατικές, οικονομικές, κομματικές)· σεβασμός στον αναγνώστη ή ακροατή· πνευματική υποδομή, παιδεία· σωστή οργάνωση και στελέχωση με ικανούς λειτουργούς· δεοντολογία λειτουργίας και κοινωνικός έλεγχος ΕΠΙΛΟΓΟΣ Ανακεφαλαίωση – ένα συμπέρασμα ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

606

4. ΜΜΕ και ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ – ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ και ΤΥΠΟΣ

4-Β.3 Παραπληροφόρηση: αιτίες, συνέπειες, αντιμετώπιση (πεντασέλιδη ανάλυση) Κωνσταντίνος Καλλίμαχος (2011) Πρόλογος Η τεχνοκρατούμενη εποχή μας διευκόλυνε αφάνταστα την πληροφόρηση, φτάνοντας στο άλλο άκρο, στην υπερ-πληροφόρηση, δηλαδή στη διάχυση ενός ατελείωτου πλήθους ειδήσεων και πληροφοριών, εκ των οποίων οι περισσότερες, ακόμη κι όταν δεν είναι αναξιόπιστες, παραμένουν είτε αχρείαστες (όπως π.χ. ότι ορισμένοι δεινόσαυροι είχαν πούπουλα) είτε και άχρηστες (π.χ. λεπτομέρειες για τις ιδιωτικές στιγμές του τάδε «τηλε-αστέρα»). Υπερ-πληροφόρηση

Από την άλλη, η πληροφόρηση, ως διαδικασία, αποτελεί συστατικό στοιχείο κάθε δημοκρατικής κοινωνίας, καθώς επιτρέπει στους πολίτες να γνωρίσουν ό,τι σημαντικό αφορά στην τοπική αλλά και παγκόσμια κοινωνία, οικονομία, πολιτική και πολιτισμό, και να συμμετάσχουν αντίστοιχα σε όλες τις πτυχές της ατομικής και συλλογικής μας ζωής. Πληροφόρηση

Παραπληροφόρηση Συχνά, όμως, η κοινή γνώμη πέφτει θύμα παραπληροφόρησης είτε γιατί τα μέσα ενημέρωσης εσκεμμένα (δηλαδή εκούσια και μεθοδικά) αποσιωπούν ή και υποτιμούν ό,τι δεν τους συμφέρει, είτε γιατί παρουσιάζουν ως αληθείς, ειδήσεις οι οποίες είναι κατασκευασμένες ή και παραποιημένες ή και αποσπασματικές ή και δραματοποιημένες. Αυτό, φυσικά, δεν σημαίνει ότι οι πολίτες είναι άμοιροι ευθυνών.

Α. Αίτια της παραπληροφόρησης [εναλλακτικά, δες το κείμενο 4-Β.4] Ανεξάρτητα από το πώς συνηθίζουν να αυτοαποκαλούνται (φιλελεύθερα, ειλικρινή, έγκυρα, φιλολαϊκά κ.ο.κ.) τα περισσότερα μέσα ενημέρωση είναι πρωτίστως υπόλογα στο νόμο τής προσφοράς και της ζήτησης. Αν θέλουν όχι μόνο να καλύπτουν τα έξοδά τους αλλά και να έχουν κέρδη, θα πρέπει συμπεριφέρονται και ως επιχειρήσεις, δηλαδή να διαθέτουν τα προϊόντα τους στο «αγοραστικό κοινό» ελπίζοντας σε μία υψηλή ζήτηση. Εδώ, καταναλωτές είναι το κοινό (π.χ. τηλεοπτικό ή αναγνωστικό), το οποίο όσο πιο πολύ διευρύνεται τόσο περισσότερο αυξάνεται η αξία της μετοχής τών εν λόγω μέσων ενημέρωσης, γιατί, αυτόματα, η εξασφάλιση μεγάλης ακροαματικότητας ή τηλεθέασης ή αναγνωστικού κοινού εγγυάται και την «πώληση» διαφημίσεων σε εξαιρετικά συμφέρουσες τιμές που αποφέρουν τεράστια κέρδη. Α1-1 Η παραπληροφόρηση είναι παράγωγο του απόλυτου εκχρηματισμού των σύγχρονων ΜΜΕ

Από τη στιγμή που ένας «μιντιακός» όμιλος καταφέρει να πετύχει τα παραπάνω, αμέσως γίνεται πόλος έλξης ασύλληπτων επενδυτικών κεφαλαίων, τα οποία τελούν υπό τη διαχείριση ελαχίστων τεχνοκρατών, «υπαλλήλων της πλουτοκρατίας». Πρόκειται για το φαινόμενο του γιγαντισμού των ΜΜΕ και της παράλληλης τάσης για δημιουργία ολιγοπωλίων στην εν λόγω «αγορά». Υπό αυτές τις συνθήκες, ορισμένα πανίσχυρα ΜΜΕ αυτονομούνται συχνά από το δημοκρατικό έλεγχο, καθώς είναι υποχρεωμένα να υπερασπιστούν τα συμφέροντα των «αφεντικών» τους. Γίνονται πειθήνια όργανα διαπλεκομένων συμφερόντων, με ιδιαίτερες επιδόσεις στην έντεχνη παραπληροφόρηση η οποία κυμαίνεται από την «αθώα» αυτολογοκρισία/αποσιώπηση κρίσιμων γεγονότων έως τη χάλκευση ειδήσεων. Α1-2 Τα πανίσχυρα ΜΜΕ παραπληροφορούν για να ευνοήσουν τους πλουτοκράτες που υπηρετούν

Α1-3 Η παραπληροφόρηση τροφοδοτείται και από τον αθέμιτο ανταγωνισμό μεταξύ των ΜΜΕ Ακόμη όμως κι όταν τα μέσα ενημέρωσης δεν υπηρετούν την οικονομική ολιγαρχία, παραμένουν επιρρεπή στην παραπληροφόρηση εξαιτίας τού μεταξύ τους αθέμιτου ανταγωνισμού. Δεν… συμφέρει σε κανένα μεγάλο «μιντιακό» οργανισμό να ακολουθεί πιστά τον κώδικα δημοσιογραφικής δεοντολογίας και να παρουσιάζει τις ειδήσεις ψύχραιμα ή να προσεγγίζει την επικαιρότητα με σχόλια που βασίζονται ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

607

4. ΜΜΕ και ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ – ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ και ΤΥΠΟΣ

στον ορθό λόγο και την περίσκεψη. Όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει ο Πλωρίτης, ο μανιακός ανταγωνισμός των ΜΜΕ τα εξωθεί σε έξαλλο κυνηγητό του εντυπωσιακού, του "συνταρακτικού", του τρομακτικού, για να αποσπάσουν την πλατύτερη δυνατή ακροαματικότητα και συνακόλουθα τη μεγαλύτερη επιβολή και τα πλουσιότερα έσοδα. Ο… ιερός αυτός σκοπός αγιάζει κάθε παραποίηση, παραπληροφόρηση, παραπλάνηση και όποιο άλλο παράγωγο του… ιερότατου "παρά"... Α1-4 Τα ΜΜΕ παραπληροφορούν όταν υπηρετούν την πολιτική εξουσία Η κατάσταση γίνεται πολύ χειρότερη όταν ορισμένα, υποτίθεται, αντικειμενικά μέσα ενημέρωσης, ενώ επισήμως διακηρύττουν ότι υπηρετούν την αλήθεια και τον πολίτη, στην πραγματικότητα λειτουργούν ως φερέφωνα της πολιτικής εξουσίας, ελπίζοντας σε χαριστικά δάνεια, αφορολόγητα κέρδη και γενικότερα σε οτιδήποτε μπορούν να αποσπάσουν από την όποια κυβέρνηση κολακεύουν. Εδώ, το «επικοινωνιακό χρήμα» συναλλάσσεται με το «πολιτικό χρήμα», που σημαίνει ότι κάποιοι δημοσιογραφικοί οργανισμοί, εν γνώσει τους, για να επαυξήσουν το κοινό τους (άρα και τις διαφημίσεις τους), επιλέγουν να προβάλλουν πολιτικές θέσεις και προσωπικότητες που «χαϊδεύουν τα αφτιά τού λαού» για να έχουν πέραση. Από την στιγμή όμως που ορισμένοι δημοσιογράφοι ενεργούν με κριτήριο τού τι αρέσει στο λαό και στους λαϊκιστές ηγέτες, αδιαφορούν παντελώς για το καλώς νοούμενο συμφέρον της κοινωνίας, εμπαίζουν την κοινή γνώμη και την παραπληροφορούν συστηματικά και ανερυθρίαστα, δηλαδή ξεδιάντροπα, ακολουθώντας κατά γράμμα τυχόν εντολές τών ιδιοτελών εκδοτών ή και των καναλαρχών τους. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του πολυσχιδούς και πάντα επίκαιρου συγγραφέα Νίκου Δήμου ο οποίος, προς τιμήν του, είναι από τους ελάχιστους Έλληνες διανοητές που επανειλημμένα αναγκάστηκε να παραιτηθεί από τα πιο μεγάλα ελλαδικά «μιντιακά» συγκροτήματα, αρνούμενος να αυτολογοκριθεί για χάρη των εργοδοτών. Α2-1 Η μονοδιάστατη εκπαίδευση υποσκάπτει το ενδιαφέρον του πολίτη για πολύπλευρη ενημέρωση Ευθύνες όμως έχουν και οι πολίτες που δεν ενδιαφέρονται να αποκτήσουν πολύπλευρη ενημέρωση. Εξαιτίας τής μονοδιάστατης/τεχνοκρατικής εκπαίδευσης που έχουν λάβει, αισθάνονται ότι η επικαιρότητα δεν τους αφορά. Πιστεύουν ότι δεν αξίζει τον κόπο να προβληματίζεται κανείς για όσα συμβαίνουν γύρω μας, στη χώρα τους και τον κόσμο. Νομίζουν πως το καλύτερο που έχουν να κάνουν είναι να δουν πως θα περάσουν καλά, κι ας καεί ο κόσμος, που λέει ο λόγος... Από μια άποψη, είναι κατανοητή αυτή τη στάση ζωής, γιατί ο ανεκπαίδευτος πολίτης δεν μπορεί να φανταστεί ότι η μοίρα της κοινωνίας του καθορίζει και τη δική του μοίρα και πως αν οι πολίτες αδιαφορήσουν για τη δημοκρατία και τα δικαιώματά τους, τότε ενδεχομένως να καταστούν υπήκοοι, δηλαδή άτομα που είναι υποχρεωμένα να σκύβουν το κεφάλι τους σε αυθαίρετες κυβερνήσεις και άρχοντες αυταρχικούς. Α2-2 Η ενημέρωση εμποδίζεται και από τους αφιλόξενους ρυθμούς της σύγχρονης ζωής Ούτε οι συνθήκες τής σύγχρονης ζωής βοηθάνε τον πολίτη να αφιερώσει χρόνο για την ενημέρωσή του. Ενώ η εποχή μας φημίζεται για τον ελεύθερο χρόνο που μας χαρίζει, την ίδια στιγμή μάς πνίγει με άγχος και μας εξοντώνει με τους ξέφρενους ρυθμούς της. Έτσι, αρκούμαστε στην επιπόλαιη ενημέρωση που μας προσφέρουν τα ραδιοφωνικά δίλεπτα και τηλεοπτικά πεντάλεπτα δελτία ειδήσεων. Εδώ, όμως, δεν πρόκειται για πραγματική ενημέρωση αλλά για αιφνίδιες και περιστασιακές συσσωρεύσεις συμβάντων και ασύνδετων γεγονότων δίχως ερμηνευτικό πλαίσιο και σοβαρές προσεγγίσεις. Οπότε, η ειδησεογραφία κυριολεκτικά ισοπεδώνεται και ευθυγραμμίζεται με ένα σωρό ανούσιες πληροφορίες. Για παράδειγμα, ακούμε και βλέπουμε ότι η Τουρκία απειλεί να διεξαγάγει γεωτρήσεις στην Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) της Κύπρου και της Ελλάδας ή ότι απεβίωσε ο Στιβ Τζομπς και την ίδια στιγμή μας λένε στα σοβαρά ότι το τάδε γνωστό φωτομοντέλο αρνείται σθεναρά να αλλάξει… χτένισμα! Από την ώρα, λοιπόν, που ούτε ελεύθερο χρόνο έχουμε αλλά ούτε και διάθεση για ενασχόληση με τα κοινά, καταπίνουμε αμάσητες τόσο τις τυχόν παραποιημένες ειδήσεις όσο και τις κουτές. Το χειρότερο όμως απ΄ όλα είναι ότι, παρά ταύτα, εξακολουθούμε να έχουμε την ψευδαίσθηση πως ενημερωνόμαστε σωστά, δηλαδή σφαιρικά!  Ο Στήβεν Πωλ Τζομπς (Steven Paul Jobs, γενν. 24 Φεβρουαρίου 1955 - 5 Οκτωβρίου 2011) ήταν μια από τις πιο γνωστές προσωπικότητες στον χώρο της τεχνολογίας. Έχει χαρακτηριστεί ως οραματιστής στον χώρο των υπολογιστών και πολλές ιδέες του άλλαξαν τον τρόπο που οι καταναλωτές χρησιμοποιούν την ψηφιακή τεχνολογία. Ήταν από τους πρώτους που συνέλαβαν την ιδέα του οικιακού προσωπικού υπολογιστή ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

608

4. ΜΜΕ και ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ – ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ και ΤΥΠΟΣ

Α2-3 Η παραπληροφόρηση ευνοείται και από την τάση μας να ενδίδουμε στην εύπεπτη πληροφόρηση Κι όμως, παρά τον εθισμό μας στη δημοσιογραφική ελαφρότητα, τα ζωτικά προβλήματα εξακολουθούν να υπάρχουν γύρω μας και σχετίζονται, φερ΄ ειπείν, με την ανεργία, τις κοινωνικές ανισότητες, το ρατσισμό και την ξενοφοβία, την παγκοσμιοποιημένη φτώχεια (που πλήττει πλέον και την αναπτυγμένη Ευρωπαϊκή Ένωση), την τρομοκρατία και την καταστροφή τού περιβάλλοντος. Εμείς, λοιπόν, κακώς επιλέγουμε να ενδίδουμε την εντυπωσιακή και εύπεπτη πληροφόρηση, η οποία, ως γνωστόν, δεν απαιτεί και ιδιαίτερη πνευματική κόπωση ούτε βαθύ προβληματισμό και αναζήτηση της αλήθειας. Όντας αφιονισμένοι από τη διαδεδομένη καταναλωτική κουλτούρα, αντιμετωπίζουμε και τα μέσα ενημέρωσης ως… καταστήματα που μοιράζουν ακουστικά και οπτικά εδέσματα. Σύμπτωμα και αυτό του σύγχρονου βιομηχανοποιημένου και αλλοτριωτικού τρόπου ζωής, εντός του οποίου ο άνθρωπος μετατρέπεται σε γρανάζι της παραγωγικής μηχανής, εγκλωβίζεται στην απόλυτη εξειδίκευση, συρρικνώνει όλα του ενδιαφέροντα και το λιγότερο που τον νοιάζει είναι αν πέφτει, ηθελημένα ή (κατά βάθος) εκούσια, θύμα τής παραπληροφόρησης.

Β. Επιπτώσεις της παραπληροφόρησης στο άτομο, την κοινωνία, την εσωτερική και εξωτερική πολιτική, στους θεσμούς και στον πολιτισμό Η παραπληροφόρηση είναι ένα σοβαρότατο (αν και συχνά ατιμώρητο) έγκλημα κατά την κοινωνίας, με βασικό θύμα την προσωπικότητα του ατόμου. Τα όποια ανέντιμα μέσα ενημέρωσης, πρώτα απ΄ όλα, υποτιμούν βάναυσα την προσωπικότητα του πολίτη και εμμέσως παραβιάζουν κατάφωρα τα δικαιώματά του, καθώς του αποδίδουν μηδενική αξία, αφού στόχος τους είναι η χειραγώγηση της κοινής γνώμης και η συνακόλουθη υποταγή εκάστου δέκτη σε αλλότρια και ποικιλώνυμα ιδεολογικά, πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα. Προμελετημένα, υπονομεύουν την αξιοπρέπειά μας για να μας «πλασάρουν» αχρείαστα προϊόντα (π.χ. πανάκριβα αυτοκίνητα, ρούχα και αρώματα). Αποσιωπούν κρίσιμα γεγονότα και διεργασίες της πολιτικής και της οικονομικής ζωής, για να καθοδηγήσουν το εκλογικό σώμα και τους πολίτες εκεί όπου τα συμφέρει. Παράλληλα, αδιαφορούν για τις Τέχνες, τα Γράμματα και τον πολιτισμό και περιφρονούν τους θεράποντές των (δηλαδή τους πνευματικούς ανθρώπους), επειδή η καλλιέργεια του νου και της ανθρωπιάς δεν έχει… ζήτηση. Β.1 Πρώτο θύμα της παραπληροφόρησης: η αξιοπρέπεια του πολίτη

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ θα βρεις στις σελίδες 595-596. Εκεί παρουσιάζονται τα αρνητικά των μέσων ενημέρωσης που ταυτίζονται με τα αρνητικά της παραπληροφόρησης. Δεν έχετε παρά να αντικαταστήσετε την πρώτη φράση με τη δεύτερη.

Γ. Αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης [δες και το σχεδιάγραμμα στις σελ. 612-613] ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΠΟΜΠΗ: Η αντιμετώπιση του φαινομένου της παραπληροφόρησης, που μας απασχολεί εδώ, ταυτίζεται με την αντιμετώπιση των αρνητικών των ΜΜΕ, που εξετάζονται στις σελίδες 597 – 600. Αν όμως θέλετε μια πιο συνοπτική παρουσίαση των υποχρεώσεων του δημοσιογραφικού κόσμου και της κοινής γνώμης απέναντι στην παραπληροφόρηση, διαβάστε τις παραγράφους που ακολουθούν:

Υπάρχουν, ασφαλώς, και δημοσιογράφοι που αντιστέκονται στη λογική τής εμπορικά καταναλώσιμης πληροφορίας. Είναι εκείνοι που εμμένουν με αφοσίωση στη έντιμη δημοσιογραφία. Αυτοί χτίζουν την είδηση με το υλικό τής επικαιρότητας, ιεραρχώντας την ενημέρωση ως υπέρτερη του εντυπωσιασμού, ενεργοποιώντας τη σκέψη και την κρίση των πολιτών, την αφύπνισή και τις ευαισθησίες τους Δημήτρης Χριστόπουλος. Ως εκ τούτου, η σωστή πληροφόρηση είναι, κυρίως, ευθύνη του δημοσιογραφικού κόσμου. Γ.1 Η αντίσταση στην παραπληροφόρηση είναι πρωτίστως ευθύνη των δημοσιογράφων

Γ.1/α Οι κοινωνικά ευαίσθητοι δημοσιογράφοι ανθίστανται στην παραπληροφόρηση Για να ανταποκριθεί, όμως, ο δημοσιογράφος σε αυτήν του την αποστολή θα πρέπει να διακατέχεται από την αρετή τής κοινωνικής ευθύνης. Αυτό, στην πράξη, σημαίνει ότι ενδιαφέρεται για την ομαλή κοινωνική συμβίωση, συμμετέχει στα κοινωνικά δρώμενα και ασκεί, με ευσυνειδησία, τα καθήκοντά του ως άνθρωπος, πολίτης και επαγγελματίας. Με άλλα λόγια, σέβεται τους συνανθρώπους του, τους κοινωνικούς θεσμούς και τις ανθρωπιστικές αξίες, υπερασπίζεται το δίκιο και την αλήθεια, πεινάει και διψάει για κοινωνική δικαιοσύνη, ελευθερία και δημοκρατία. Τέλος, εννοείται ότι δεν φοβάται να καταλογίσει ευθύνες στους ισχυρούς που παρανομούν, δεν αποσιωπά τα αιτήματα της

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

609

4. ΜΜΕ και ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ – ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ και ΤΥΠΟΣ

κοινωνίας, ούτε διστάζει να πάρει θέση, ανοιχτά, σύμφωνα πάντα με όσα τού επιτάσσει ο ανθρωπιστικός του ορθολογισμός. Γ.1/β Η επαγγελματική ακεραιότητα του δημοσιογράφου ως αντίδοτο στην παραπληροφόρηση Οι πιο πάνω αρετές θα πρέπει, ασφαλώς, να συνδυάζονται με την επαγγελματική ακεραιότητα του δημοσιογράφου. Εδώ, προέχει η άρτια επαγγελματική εκπαίδευση να συνοδεύεται με ολόπλευρη καλλιέργεια και παιδεία, αλλά και με τις κατάλληλες δεξιότητες, όπως η εκλεπτυσμένη αντίληψη, η ικανότητα σύλληψης της πραγματικότητας, η καινοτομία, η ευχέρεια λόγου και τεκμηρίωσης και το πνεύμα ομαδικότητας. Σε αυτήν την περίπτωση είναι βέβαιο ότι ο επαρκής δημοσιογράφος εμφορείται από επαγγελματική εντιμότητα, εχεμύθεια και ειλικρίνεια. Έτσι, θεωρεί αυτονόητο πως οφείλει να σέβεται την ιδιωτική ζωή τών συμπολιτών του, οπότε αρνείται με θάρρος και αποφασιστικότητα να ενδώσει σε ιδιοτελείς απόπειρες σπίλωσης και καταρράκωσης της αξιοπρέπειάς τους. Όσα χρήματα κι αν του τάξουν, όσο κι αν είναι αρεστές στο κοινό οι πρακτικές τού χλευασμού και του διασυρμού συμπολιτών μας, (οι οποίες, ως γνωστόν, βασίζονται σε ύβρεις και ψεύδη), εκείνος επιλέγει το δρόμο της αρετής με γνώμονα τα ιδεώδη του ανθρωπισμού, του ορθολογισμού και του αιτήματος για έναν κόσμο καλύτερο. Γ.1/γ Δεν παραπληροφορεί ο δημοσιογράφος που απευθύνεται στην κοινή γνώμη για να τη διαφωτίσει Με άλλα λόγια, εκείνο που προσδοκά η κοινωνία από τον έγκριτο δημοσιογράφο είναι να απευθύνεται στην κοινή γνώμη με σκοπό να τη διαφωτίσει, ίσως και να την αφυπνίσει σε καίρια ζητήματα της πολιτικής, κοινωνικής, οικονομικής και πολιτιστικής μας ζωής. Να αποκαλύψει π.χ. τους λαϊκιστές πολιτικούς και δημαγωγούς, να καταγγείλει τις ρατσιστικές, ξενοφοβικές ή και ομοφοβικές συμπεριφορές μας, να ενθαρρύνει αξιόλογους συγγραφείς και καλλιτέχνες να συνεχίσουν το έργο τους και ποτέ μα ποτέ να μην καταστεί υπηρέτης σκοτεινών συμφερόντων με ταπεινά κίνητρα και επιδιώξεις. Ιδίως όμως στην περίπτωση του Τύπου, θα πρέπει να ληφθεί υπόψιν η θέση του Νιλ Πόστμαν που υποστηρίζει ότι ο παλιός ρεπόρτερ πέθανε και πως αυτή τη δουλειά την κάνει τώρα η κάμερα της τηλεόρασης και το μικρόφωνο του ραδιοφώνου. Γι΄ αυτό κι εμείς έχουμε πλέον ανάγκη από το δημοσιογράφο που γράφει στην εφημερίδα για να ερμηνεύσει γνωστά πράγματα, μέσα από την πλατιά του μόρφωση και κοσμοθεωρία, δηλαδή μέσω της διαμορφωμένης φιλοσοφίας του. Γ.2/α Η κοινή γνώμη οφείλει να αναλάβει τις δικές της ευθύνες κι όχι να ενδίδει στην παθητική αποδοχή Η κοινή γνώμη, με τη σειρά της, οφείλει να αναλάβει τις δικές της ευθύνες. Δεν αντιμετωπίζεται η παραπληροφόρηση με απάθεια και μοιρολατρία. Επιβάλλεται οι εχέφρονες πολίτες να έχουν πρό-

Ομοφοβία (ή ομοφυλοφοβία ή ομοερωτοφοβία) είναι ο φόβος (έως του σημείου της παθολογικής φοβίας), η αποστροφή ή οι διακρίσεις κατά της ομοφυλοφιλίας ή σε βάρος των ομοφυλόφιλων. Η λέξη είναι αντιδάνειο από την αγγλική Ηomophobia που ετυμολογείται από τις ελληνικές λέξεις ομός (όμοιος) και φοβία. Πρωτοχρησιμοποιήθηκε το 1969 από τον Αμερικανό κλινικό ψυχολόγο George Weinberg και έγινε γνωστή με το βιβλίο του Society and the Healthy Homosexual (1971). Ως ευρύτερη έννοια αφορά το σύνολο των διαφυλικών ατόμων και όχι απαραίτητα αποκλειστικά τους ομοφυλόφιλους. 

Η ομοφοβία μπορεί να περιλαμβάνει ακόμη μίσος, εχθρότητα ή αποδοκιμασία των ομοφυλόφιλων ανθρώπων, της ομοφυλοφιλικής συμπεριφοράς, που οδηγεί στην εκδήλωση μισαλλοδοξίας. Συχνά φτάνει ως το σημείο να εκδηλώνεται πολύ επικίνδυνα, όπως μέσω λεκτικής βίας και με ομοφοβικά εγκλήματα μίσους όπως επιθέσεις, ξυλοδαρμούς, ακόμη και φόνους. Τα άτομα που ενεργούν με τέτοιους τρόπους περιγράφονται ως ομοφοβικά. Έρευνες έχουν δείξει ότι η ομοφοβία μπορεί να προέρχεται από θρησκευτική προκατάληψη (μάλιστα, οι απόψεις που έχουν θρησκευτική βάση είναι οι πιο δύσκολες για να αλλάξουν), αισθήματα κοινωνικής ανασφάλειας ή ως αυτοεπιβεβαίωση του σεξουαλικού προσανατολισμού. Κάποιοι από τους παράγοντες που επιτείνουν την ομοφοβία είναι ακόμη το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο και κοινωνικό στάτους, η έλλειψη επαφής με ομοφυλόφιλους και η έλλειψη παιδείας. Σε σπάνιες περιπτώσεις, είναι δυνατόν να παρατηρηθούν φαινόμενα ομοφοβίας προερχόμενα από τους ίδιους τους ομοφυλόφιλους. Σύμφωνα με ορισμένους θεωρητικούς, θα πρέπει να υπάρξει ένας διαχωρισμός της έννοιας ομοφοβία με την έννοια ομοαρνητισμός, καθώς με τη δεύτερη νοούνται οι περιπτώσεις όπου κάποιος αντιτίθεται στην ομοφυλοφιλία, δίχως όμως να προβαίνει σε καμία απολύτως αρνητική ενέργεια σε βάρος των ομοφυλόφιλων. Η 17η Μαΐου έχει καθιερωθεί ως διεθνής ημέρα κατά της ομοφοβίας. Ο λόγος που επιλέχθηκε η συγκεκριμένη ημερομηνία, οφείλεται στο γεγονός ότι στις 17 Μαΐου 1990, η ομοφυλοφιλία έπαψε να θεωρείται ασθένεια από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Στις 19 Ιανουαρίου 2006 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με συντριπτική πλειοψηφία αναγνώρισε το συμβολισμό της ημέρας αυτής και με ψήφισμά του κάλεσε τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης να αναλάβουν δράσεις για την εξάλειψη των διακρίσεων λόγω ομοερωτικού προσανατολισμού. ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

610

4. ΜΜΕ και ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ – ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ και ΤΥΠΟΣ

σβαση στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και να επιλέγουν εκείνα που πραγματικά τούς πληροφορούν, εκείνα που στ΄ αλήθεια λειτουργούν ανεξάρτητα από κάθε πηγή ιδιοτέλειας και εξυπηρέτησης ύποπτων συμφερόντων. Εφόσον, μάλιστα, διαρκώς αγρυπνούν, είναι σε θέση να περιθωριοποιήσουν, και γιατί όχι, να περιφρονήσουν τα μέσα ενημέρωσης που τους εμπαίζουν. Κάτι τέτοιο είναι εφικτό εφόσον εξετάζουν σχολαστικά και ώριμα τα μηνύματα που λαμβάνουν, επιλέγουν και κρίνουν πληροφορίες από αξιόπιστες πηγές και τις διασταυρώνουν με πληροφορίες επίσης από άλλες έγκυρες πηγές, φροντίζοντας πάντα να αποφεύγουν την παθητική αποδοχή και την εύκολη μίμηση. Διαλέγοντας, λοιπόν, προσεκτικά και μεθοδικά τις πηγές τής ενημέρωσής μας, και εναλλάσσοντάς τες ώστε να έχουμε σφαιρική θεώρηση των πραγμάτων, παράλληλα, δεν παραλείπουμε να αντιδρούμε συλλογικά, όταν τα ΜΜΕ παραβιάζουν το κώδικα δεοντολογίας, ασκώντας και δημοσιοποιώντας την κριτική μας, προσπαθώντας, δηλαδή, συνασπισμένοι με άλλους συμπολίτες μας, να περάσουμε στον πομπό το μήνυμα ότι απορρίπτουμε προγράμματα, εκπομπές, δημοσιεύματα και έντυπα που δεν σέβονται την αποστολή τους. Αυτή η δημιουργική και υπεύθυνη στάση μας, ενάντια στην αυθαιρεσία των κατευθυνόμενων μέσων ενημέρωσης, προαπαιτεί την εξοικείωσή μας με τον τρόπο λειτουργίας τους, δεξιότητα που διαθέτουν μόνο οι επαρκείς αναγνώστες, οι εικονικά «αλφαβητισμένοι» τηλεθεατές και, γενικότερα, οι υποψιασμένοι και εκλεπτυσμένοι χρήστες των «μίντια». Γ.2/β Ο καλλιεργημένος πολίτης επιλέγει τον αξιόπιστο δέκτη και εναντιώνεται στον αναξιόπιστο

Η οικογένεια έχει τον πρώτο λόγο αναφορικά με την αντίσταση ενάντια στην παραπληροφόρηση. Ο καλλιεργημένος γονιός μπορεί να μάθει στα παιδιά του να επικοινωνούν, να στοχάζονται και να διαπνέονται από ανθρωπιστικές αξίες. Έτσι, αυτά θα αποκτήσουν κριτική σκέψη και θα γίνουν οι αυτεξούσιοι πολίτες τού «αύριο». Συμπαραστάτες στο έργο τους, οι γονείς, έχουν τους πνευματικούς ανθρώπους, τους οποίους χρειαζόμαστε να μας καθοδηγούν και να μας παραδειγματίζουν να μας διδάσκουν με το παράδειγμά τους. Με τη συνδρομή τους συνειδητοποιούμε ότι για να ενημερωνόμαστε αποτελεσματικά, θα πρέπει να αμφισβητούμε ορθολογικά, να προβληματιζόμαστε επιστημονικά και να συμπεριφερόμαστε ανθρωπιστικά. Εννοείται πως το σχολείο επωμίζεται την ευθύνη να προσφέρει στους νέους αυτού του είδους την αληθινή παιδεία, δηλαδή την ικανότητα να κρίνουν και να στοχάζονται. Αυτό μπορεί να το πετύχει ενσταλάζοντας δημιουργικά στους μαθητές τις αρχές τού δημοσιογραφικού λειτουργήματος, με το να τους ενθαρρύνει να εκδίδουν σχολικές εφημερίδες και περιοδικά και να επιμελούνται ενημερωτικές ιστοσελίδες και ηλεκτρονικά ημερολόγια (blogs). Γ.2/γ Στην παραπληροφόρηση οφείλουν να αντιταχθούν και οι φορείς κοινωνικοποίησης

Γ.2/δ Οι ευθύνες των ιδίων την ΜΜΕ και της πολιτείας Βεβαίως, και τα ίδια τα μέσα ενημέρωσης έχουν υποχρέωση να καταβάλουν τις δικές τους προσπάθειες, καθώς η ποιοτική ενημέρωση δίνει ώθηση και στον πολιτισμό. Αυτό δύναται να επιτευχθεί στο βαθμό που προσφέρονται θέσεις εργασίας σε έντιμους δημοσιογράφους οι οποίοι σέβονται την αποστολή τους και την κοινωνία και διαπνέονται από δημοκρατικά ιδεώδη. Τίποτε, όμως, δεν πρόκειται να γίνει εάν οι αρμόδιοι φορείς δεν αναλάβουν δράση. Ειδικότερα, οι νομοθέτες έχουν καθήκον να θεσπίσουν αυστηρούς νόμους κατά των δημοσιογράφων που χαλκεύουν ειδήσεις, οι πολίτες να συστήσουν υπερκομματικές ενώσεις για την προστασία της κοινής γνώμης, και το κάθε κράτος να χρηματοδοτεί ένα δημόσιο τηλεπικοινωνιακό δίκτυο, μακριά από την επιρροή της εκάστοτε κυβέρνησης και υπέρ της κοινωνίας, κατά το πρότυπο του BBC, το οποίο λειτουργεί με τη λογική ενός πανεπιστημίου, που σημαίνει ότι λογοδοτεί στους λειτουργούς του και στις συνειδήσεις τους, κι όχι στους πολιτικούς του προϊσταμένους και γενικότερα στους χρηματοδότες, κομματάρχες, επιχειρηματίες και δημαγωγούς.

Επίλογος - ανακεφαλαίωση: Το συμπέρασμα που προκύπτει είναι πως στο συλλογικό μας βίο, σήμερα, η συνείδηση του πολίτη λογαριάζεται για "χωματερή" πληροφοριακών απορριμμάτων. Τεράστιες ποσότητες "ειδήσεων" κάθε μέρα είναι το προϊόν μιας γιγαντιαίας μεταποιητικής βιομηχανίας που μεταποιεί τη ζωή σε θέαμα ή σε έντυπη πρόκληση ψυχολογικών εντυπώσεων. Η αντίσταση σ' αυτές τις εστίες πνευματικής μας μόλυνσης αποτελεί ίσως την πιο αποτελεσματική άμυνα στην ανθρώπινη αλλοτρίωση που επιβάλλει η καταναλωτική "πληροφόρηση". Δημήτρης Χριστόπουλος kallimachos@cytanet.com.cy ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

707

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σύγχρονος κόσμος/πολιτισμός – Παγκοσμιοποίηση – Επιστήμη και Τεχνολογία: συν και πλην 5-Α.1

Σύγχρονος πολιτισμός – Πρόοδος – Παγκοσμιοποίηση – Επιστήμη και Τεχνολογία: συν, πλην και διέξοδοι., Του Κωνσταντίνου Καλλίμαχου

5-Α.1α Σύγχρονος πολιτισμός – Πρόοδος – Παγκοσμιοποίηση – Επιστήμη και Τεχνολογία: συν, πλην και διέξοδοι ., Συνοπτική παρουσίαση του κειμένου 5-Α.1., του Κ. Καλλίμαχου 5-Α.2

Είναι ευλογία ή κατάρα η τεχνολογία για την ανθρωπότητα και τι πρέπει να γίνει; Του Κωνσταντίνου Καλλίμαχου

710

722

725

5-Α.2α Σύγχρονος πολιτισμός: απολογισμός (Κείμενο παρόμοιο με το 5-Α.2)., Κ. Καλλίμαχος

732

5-Α.2β Σύγχρονος κόσμος/πολιτισμός: θετικά και αρνητικά., του Κωνσταντίνου Καλλίμαχου

736

5-Α.3

Είναι μύθος ότι προοδεύσαμε; Του συγγραφέα Νίκου Δήμου

739

5-Α.4

Η τεχνολογία της ανθρωπιάς – Το Τσουνάμι της Ανθρωπιάς., του συγγραφέα Νίκου Δήμου

740

5-Α.5

Ευτυχία και χρήμα: «Αρκούν 1.000 ευρώ για την ευτυχία»., Συνέντευξη επιφανούς οικονομολόγου

741

5-Α.6

743

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Νέες τεχνολογίες και εκπαίδευση ΕΚΘΕΣΗ: Η συμβολή της τεχνολογίας στην εκπαίδευση, την υγεία και την οικονομία ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

745 747 747

5-Α.7

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

708

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

5-Α.8

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Η τεχνολογία ωφελεί όταν υπηρετεί τον άνθρωπο ΕΚΘΕΣΗ: Σχέση των νέων με την τεχνολογία και πώς μπορούν να την αξιοποιήσουν επωφελώς ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

751 752 753

5-Α.9

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Νέες τεχνολογίες και εκπαίδευση ΕΚΘΕΣΗ: Η συμβολή των νέων τεχνολογιών στην εκπαίδευση, την οικονομία και την ιατρική ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

755 756 757

761

5-Β.2

Επιστημονική έρευνα και κοινωνική ευθύνη., του Κ. Καλλίμαχου

763

5-Β.3

766

771

5-Β.5

Ανήθικη επιστήμη - Στο φως τα σκοτεινά πειράματα από το παρελθόν των ΗΠΑ

774

5-Β.6

Η Βιοτεχνολογία και δικαίωμα στην άγνοια., Γ. Kουμάντος., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

776

5-Β.7

Κλωνοποίηση: Το μεγαλείο του ανθρώπου και η ευθύνη του., ΣΤ. Ν. Αλαχιώτης

779

5-Β.8

Κακοποίηση της επιστήμης - Αφελείς διασημότητες θύματα ιατρικών μύθων., Δημοσίευμα

782

5-Β.9

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Οι προκλήσεις από την «έκρηξη γνώσεων» στους τομείς της Μοριακής Βιολογίας και της Γενετικής ΕΚΘΕΣΗ: Η επιστήμη στην υπηρεσία του ανθρώπου ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

783 784 785

5-Β.1

5-Β.4

5-Β.10 ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Η επιστήμη τρομάζει με την εξέλιξή της και απαιτεί υπευθυνότητα ΕΚΘΕΣΗ: Κίνδυνοι από την αλόγιστη χρήση της τεχνολογίας και προϋποθέσεις για την επωφελή αξιοποίησή της

789 790

Διαδίκτυο 5-Γ.1

Διαδίκτυο: συν, πλην και τρόποι αντιμετώπισης., Του Κωνσταντίνου Καλλίμαχου

791

5-Γ.2

Διαδίκτυο: συν και πλην., ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

794

5-Γ.3

5-Γ.4

Νέες τεχνολογίες και ποιοτική Παιδεία στην ελληνική εκπαίδευση., Γ. Μπαμπινιώτης

796

5-Γ.5

Διαστάσεις της νέας τεχνολογίας στην κυπριακή εκπαίδευση,. Του Αντώνη Ζαρίντα

797

5-Γ.6

799

5-Γ.7α Κίνδυνοι για τα παιδιά στο Διαδίκτυο – Tι λέει η έκθεση του ευρωπαϊκού Δικτύου

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

801

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

709

5-Γ.7β Ιντερνέτ και Γονείς: τι λένε οι γονείς που το φοβούνται και τι όσοι ενθαρρύνουν τα παιδιά τους να το μάθουν., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

804

5-Γ.8Α Το καλό, το κακό και το Internet., Θ. Δ. ΠΑΠΑΓΓΕΛΗΣ., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

808

5-Γ.8Β

Διαδίκτυο - συνωμοτική τακτική της διπλωματίας των ισχυρών και τα δικά μας άπλυτα…

810

5-Γ.10Α Με TV, DVD, και PC περνούν το χρόνο τους οι νέοι – Έρευνα του 2011

812

5-Γ.10 Πόσο κινδυνεύουμε από το Διαδίκτυο., Κ. ΤΣΟΥΚΑΛΑΣ., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

814

5-Γ.11α Φοιτητής αυτοκτόνησε επειδή τον βιντεοσκόπησαν παράνομα., Δημοσίευμα

816

5-Γ.11β Φόνος για ένα «like» στο Facebook., Δημοσίευμα

817

5-Γ.12 Εγκληματικότητα στο internet., Βενετία Καραγιάννη., Επιμέλεια/διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

819

5-Γ.13 Διαδικτυακή ελευθερία και παραβατικότητα., Νίκος Δήμου., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

821

5-Γ.14 Διάλογος στο διαδίκτυο με θέμα το εάν η Γερμανία πλουτίζει σε βάρος της Ελλάδας; (Αφορμή ένα άρθρο του δημοσιογράφου Μιχάλη Μητσού (από την εφημ. ΤΑ ΝΕΑ)., Συμμετοχή του Κ. Καλλίμαχου

824

5-Γ.15 ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Η ραγδαία επιστημονική πρόοδος, οι επιφυλάξεις της κοινωνίας και ο ρόλος των επιστημόνων ΕΚΘΕΣΗ: Τα πλεονεκτήματα του διαδικτύου ως μέσου επικοινωνίας και πληροφόρησης

830 831

5-Γ.16 ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Το διαδίκτυο δεν απειλεί το βιβλίο ΕΚΘΕΣΗ: Τα πλεονεκτήματα του διαδικτύου ως μέσου επικοινωνίας και πληροφόρησης

832 833

Παρενέργειες της τεχνολογικής εξέλιξης 5-Δ.1

5-Δ.2

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Τα αδιέξοδα του τεχνικού πολιτισμού, η στασιμότητα του πνευματικού και τι πρέπει να γίνει ΕΚΘΕΣΗ: Γιατί η τεχνολογική πρόοδος δεν συμβαδίζει πάντα με την ποιότητα ζωής και τι πρέπει να γίνει ούτως ώστε να αλλάξουν τα πράγματα ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Εξειδικευμένη εκπαίδευση και καταναλωτισμός – Παιδεία και ανθρωπιστικός πολιτισμός ΕΚΘΕΣΗ: Η εξειδικευμένη εκπαίδευση οδηγεί στον στείρο καταναλωτισμό ενώ η ανθρωπιστική παιδεία στον αληθινό πολιτισμό ΑΠΑΝΤΗΣΗ

834 835 835 838 840 841

5-Δ.3

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Το φαινόμενο της αποξένωσης ΕΚΘΕΣΗ: Αιτίες της αποξένωσης και πώς μπορούμε να την αντιμετωπίσουμε

849 850

5-Δ.4

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Η αλλοτρίωση του σύγχρονου ανθρώπου ΕΚΘΕΣΗ: Αίτια της αλλοτρίωσης και διέξοδοι

850 851

5-Δ.4Α Το φαινόμενο «αλλοτρίωση»: μια απόπειρα προσέγγισης., του Σαράντου Καργάκου και παράλληλα, Κριτική παρουσίαση των θέσεων του Σαράντου Καργάκου από τον Κ. Καλλίμαχο

852

859 860

5-Δ.5Α Τεχνολογία και αλλοτρίωση., του Αντρέα Κυπριανίδη (Παραδοσιακή, στερεότυπη μαθητική έκθεση)

860

5-Δ.5

5-Δ.6

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Τεχνολογία και διατροφή του πλανήτη ΕΚΘΕΣΗ: Γιατί πεινάει ο Τρίτος κόσμος και πώς μπορούμε να τον χορτάσουμε; [ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ]

862 863

5-Δ.7

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Κλιματικές αλλαγές: ένα καυτό πρόβλημα ΕΚΘΕΣΗ: Αποδείξεις ότι καταστρέφουμε τον πλανήτη και πώς η τεχνολογία μπορεί να τον βοηθήσει ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

865 866 867

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

710

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

Σύγχρονος κόσμος/πολιτισμός – Παγκοσμιοποίηση – Επιστήμη και Τεχνολογία 5-Α.1 Σύγχρονος πολιτισμός – Πρόοδος – Παγκοσμιοποίηση – Επιστήμη & Τεχνολογία: συν, πλην και διέξοδοι Του Κωνσταντίνου Καλλίμαχου – Δημοσιεύτηκε τον Ιανουάριο του 2008 ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟΥ ΛΟΓΟΥ – ΕΚΘΕΣΗ (ΑΡΘΡΟ) Παγκύπριες 2004 Να συζητήσετε σε άρθρο σας τη συμβολή τής Επιστήμης και τής Τεχνολογίας (ή του σύγχρονου πολιτισμού) στην αναβάθμιση τής ποιότητας, σε ποικίλους τομείς της ζωής. Με ποιους τρόπους θα μπορούσε ο άνθρωπος να αντιμετωπίσει τις αρνητικές συνέπειες που οφείλονται στην αλόγιστη χρήση τών επιτευγμάτων τής επιστημονικής και τεχνολογικής ανάπτυξης;

για την οικολογική καταστροφή, την ενεργειακή κρίση και την ηθική μας εξαχρείωση.

Εν πάση περιπτώσει, όπως θα δούμε, η πρόοδος συμπεριφέρεται πότε ως άγγελος και πότε διάβολος. Πάντως, οι ευθύνες βαραίνουν αποκλειστικά τον δημιουργό της τεχνολογίας, που διαθέτει βούληση, κι όχι το δημιούργημά του. Α.1α Χάρη στην επιστήμη ευεργετήθηκαν ο πνευματικός και ο ηθικός πολιτισμός – ΠΑΙΔΕΙΑ

Τα επιστημονικά

και τεχνολογικά επιτεύγματα, αναντίρρητα, συμβάλλουν στην ανάπτυξη τόσο τού πνευματικού όσο και τού ηθικού μας πολιτισμού. Ο άνθρωπος, μέσω τής ηλεκτρονικής τεχνολογίας και των συναφών εφαρμογών της στην παραγωγή, την οικονομία και την κοινωνία, και καθοδηγούμενος και από την επιστήμη, μπορεί

σήμερα να οργανώσει

αποτελεσματικά τη γνώση, να διευρύνει τούς πνευματικούς του ορίζοντες, να απαλλαγεί από προλήψεις, δεισιδαιμονίες και αναχρονιστικές αντιλήψεις και να δώσει έμφαση στην ορθολογική σκέψη του και την αμφισβήτηση παρωχημένων νοοτροπιών και αγκυλωμένων ιδεολογιών. Επιπλέον, παράλληλα με τον πνευματικό του πολιτισμό, δύναται μπορεί να αναπτύξει περαιτέρω και τον ηθικό: η διάδοση τής γνώσης, με την αρωγή των τεχνολογικών μέσων (Πληροφορική, Διαδίκτυο, ΜΜΕ), προσφέρεται για την καλλιέργεια της αγάπης και τη μεταλαμπάδευση ουμανιστικών (ανθρωπιστικών) αξιών και όλων εκείνων τών πνευματικών εφοδίων και αρετών που εγγυώνται μια κοινωνία με ειρήνη, αλληλεγγύη και δικαιοσύνη. Πρωτεργάτες, ασφαλώς, της ηθικής και μορφωτικής μας ανέλιξης είναι οι ανθρωπιστικές επιστήμες, δηλαδή, αυτές που μελετούν τον άνθρωπο και τα προϊόντα του ανθρωπίνου πνεύματος, καθώς έχουν ως στόχο τους τον διαρκή εξανθρωπισμό μας. Η ψυχολογία, η κοινωνιολογία, η κοινωνική ανθρωπολογία και η φιλοσοφία, λόγου χάρη, συχνά αποκαλύπτουν το μεγαλείο του ανθρωπίνου λόγου, όπως και τα δεινά που παράγει ο ανορθολογισμός στις κοινωνικές υποθέσεις (πχ ξενοφοβία και ρατσισμός). Μας διαφωτίζουν σε πλείστα όσα ζητήματα, πολιτικά, κοινωνικά, ιδεολογικά, Α.1β Οι επιστήμονες πρωτεργάτες της ηθικής μας βελτίωσης

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

711

οικονομικά, νομικά και διεθνών σχέσεων ενώ, παράλληλα, φιλοδοξούν να δώσουν απαντήσεις σε πολλά βασανιστικά διλήμματα του σύγχρονου ανθρώπου, ηθικά και υπαρξιακά –όπως πχ το εάν αξίζει να αυξάνουμε συνεχώς την παραγωγή καταναλωτικών αγαθών σε βάρος της ποιότητας της ζωής μας και του περιβάλλοντος. Υπ΄ αυτήν την έννοια, η υψηλή υπόληψη της επιστήμης δεν εξαντλείται μόνο στην καθημερινή ζωή και στα λαϊκά μέσα ενημέρωσης [που την εγκωμιάζουν]. Είναι φανερή στον εκπαιδευτικό και ακαδημαϊκό κόσμο και σε όλους τους κλάδους της «βιομηχανίας γνώσεων». Πολλές περιοχές αντίστοιχων μελετών θεωρούνται, από τους λειτουργούς των, δικαίως, ως επιστήμες, υπονοώντας ότι οι μέθοδοι που χρησιμοποιούν είναι τόσο γόνιμες και στέρεα

Γι΄ αυτό, άλλωστε, τόσο οι πολιτικές όσο και οι κοινωνικές επιστήμες βρίσκονται σήμερα παντού. [Δες σελ. 763 – παράγραφο. 2.2] θεμελιωμένες όσο είναι και σε μια παραδοσιακή επιστήμη όπως η φυσική.

Α.2α Νέες τεχνολογίες και ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Ειδικότερα, στον τομέα της εκπαίδευσης, η πληροφορική

μπορεί, κάλλιστα, να λειτουργεί ως πολλαπλασιαστής δυνατοτήτων και ευκαιριών για μάθηση. Μέσω τής ταυτόχρονης χρήσης λόγου, ήχου και εικόνας, οι ψηφιακές επινοήσεις καθιστούν ποιοτικότερη και αποτελεσματικότερη τη διδασκαλία, επειδή «μεταφέρουν» το παιδαγωγικό λειτούργημα σε ένα ελκυστικό περιβάλλον που προκαλεί το ενδιαφέρον και την αυτενέργεια του μαθητή (ο οποίος ως γνωστόν θέλγεται από τη χρήση του ηλεκτρονικού υπολογιστή). Εδώ ο μαθητής «μαθαίνει πώς να μαθαίνει» με καθοδηγητή και εμπνευστή το δάσκαλο, εφόσον ο τελευταίος είναι εξοικειωμένος με τις νέες μεθόδους διδασκαλίας. Αυτές, βασιζόμενες στη διασύνδεση με γνωστικές πηγές που προέρχονται από κάθε σημείο τού πλανήτη, εξασφαλίζουν το πλεονέκτημα της ταχύτερης και ευκολότερης πρόσβασης στη γνώση. Για το σκοπό αυτό έχουν στη διάθεσή τους επαναστατικά εργαλεία απίστευτης εμβέλειας, ταχύτητας, ποικιλίας και εύρους, όπως λόγου χάρη τα ηλεκτρονικά αρχεία, οι ψηφιακές βιβλιοθήκες, οι ιστοσελίδες και οι «μηχανές» αναζήτησης. Εάν, μάλιστα, η πολιτεία προνοήσει ώστε όλοι οι μη προνομιούχοι μαθητές να έχουν δωρεάν πρόσβαση στην ηλεκτρονική τεχνογνωσία, τεχνολογία και το Διαδίκτυο, δηλαδή ίσες ευκαιρίες, τότε είναι βέβαιο ότι θα περιοριστούν δραστικά οι ανισότητες στην εκπαίδευση και στην κοινωνία γενικότερα. [Περισσότερες στις σελ. 795-797, 797-798 και 799-800] Α.2β

Ειδικότερα οφέλη από τις ψηφιακές εφαρμογές στην εκπαίδευση

Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι οι

τεχνολογικά καταρτισμένοι εκπαιδευτικοί και μαθητές μπορούν να έχουν άμεση πρόσβαση μέσω τού ηλεκτρονικού υπολογιστή σε πάμπολλες πηγές για κάποιο θέμα μέσα στο πλανητικό χωριό. Όμως και απλή πληκτρογράφηση ενός κειμένου από μικρά παιδιά έχει αποδειχθεί ευεργετική. Σ’ αυτή τη δραστηριότητα τα παιδιά έχουν μπροστά τους το σύνολο των πιθανών γραμμάτων και καλούνται να αποφασίσουν το κατάλληλο, με αποτέλεσμα να αφαιρούνται λιγότερο και να σχηματίζουν πληρέστερες λέξεις. Επιπρόσθετα η χρήση του επεξεργαστή κειμένου αποδεικνύεται ενισχυτική ιδιαίτερα για τα παιδιά που βρίσκουν δυσκολίες στην ανάγνωση. Εν ολίγοις, ο επεξεργαστής κειμένου είναι ένα πολυσύνθετο γνωστικό εργαλείο, που βοηθά στην οργάνωση και ανακάλυψη της σκέψης. Ως εκ τούτου, η νέα τεχνολογία μποτρί να χρησιμοποιηθεί και από παιδιά με γνωστικές ή φυσικές αδυναμίες, παρέχοντάς τους ευκαιρίες για απασχόληση και πνευματική δημιουργία. Δεν αποτελεί, βέβαια, πανάκεια για τα προβλήματα των παιδιών, ωστόσο συμβάλει στην περαιτέρω άμβλυνσή τους. [Α. Ζαρίντας – Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος] Α.3 Επιστημονική πρόοδος και προαγωγή φιλελεύθερων πολιτικών θεσμών σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο

Κάτι

άλλο, που είναι αξιοσημείωτο και δείχνει την ευεργετική επίδραση των επιστημονικών εξελίξεων σχετίζεται με την καθιέρωση και εξάπλωση φιλελεύθερων πολιτικών θεσμών, σε εθνικό και σε διεθνές επίπεδο. Σήμερα, υπάρχουν δεκάδες Κράτη Δικαίου σε ολόκληρη την οικουμένη, τα οποία συνδυάζουν την τεχνολογική και οικονομική εξέλιξη με την ενίσχυση των δημοκρατικών θεσμών και το σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα. Αντίθετα, σε παλαιότερες εποχές, οι περισσότεροι λαοί ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

712

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

ήταν όχι μόνο οικονομικά και τεχνολογικά υπανάπτυκτοι, αλλά και πολιτικά. Δηλαδή, εκτός του ότι ήταν φτωχοί, επιπλέον τους εξουσίαζαν κληρονομικοί ηγεμόνες, αυθαίρετοι και σχεδόν πάντα βάναυσοι, οι οποίοι δεν λογάριαζαν τη ζωή των υπηκόων τους κι ούτε τούς αναγνώριζαν δικαιώματα. Δυστυχώς, ακόμα και σήμερα, υπάρχουν λαοί τεχνολογικά «καθυστερημένοι» που κυβερνώνται από δικτατορικά ή ολοκληρωτικά καθεστώτα, όπως για παράδειγμα οι λαοί της υποσαχάρειας Αφρικής, το Ιράν, η Β. Κορέα και η Κούβα. Σε οικουμενικό επίπεδο, οι τεχνολογικές εξελίξεις και η επιστημονική πρόοδος διευκόλυναν την επίτευξη αξιόλογων πολιτικών θεσμών παγκοσμίου εμβέλειας και κύρους. Τέτοιοι θεσμοί είναι τα Ηνωμένα Έθνη, η Οικουμενική Διακήρυξη Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το Διεθνές Δίκαιο και το Δικαστήριο της Χάγης, η Ευρωπαϊκή Ένωση, η UΝESCO (United Nations Educational Scientific and Cultural Organization) και οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) όπως οι Γιατροί Δίχως Σύνορα, η Διεθνής Αμνηστία, η Greenpeace και φυσικά ο Διεθνής Ερυθρός Σταυρός. Πρόκειται τόσο για διακυβερνητικούς όσο και μη κυβερνητικούς οργανισμούς, που έχουν επωμισθεί την ευθύνη να αγωνίζονται για τον περαιτέρω εξανθρωπισμό του κόσμου, την εξάπλωση των δημοκρατικών θεσμών, την προστασία του περιβάλλοντος, τον αφοπλισμό, την πρόοδο, την ειρήνη και την ασφάλεια των λαών. Να, λοιπόν, που η τεχνολογία επιδρά καθοριστικά και στην πολιτική ζωή. Α.4 Οι τεχνολογικές εξελίξεις μεταφράζονται σε ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ – ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΑΓΑΘΑ

Αναμφίλεκτα, η

επιστημονική πρόοδος μάς έχει απαλλάξει, σε μεγάλο βαθμό, από τη φτώχεια, την πείνα, την εξαθλίωση, τον αναλφαβητισμό και τη δυστυχία. Η ενεργός παρουσία της στη ζωή μας, μας εξασφαλίζει διαρκώς ευφυείς και πρακτικές λύσεις στα ζητήματα της πολεοδομίας και των συγκοινωνιών. Επιπλέον, μεταφράζεται σε πλούτο, ανέσεις, ευδαιμονία, εκλεπτυσμένη κουλτούρα και πολύτιμα κοινωνικά αγαθά (δωρεάν παιδεία, δημόσια υγεία και κοινωνική δικαιοσύνη, δηλαδή, βοήθεια προς τους αναξιοπαθούντες όπως πχ τα άτομα με ειδικές ανάγκες/ΑμΕΑ). Εγγυάται, ακόμη, και τις προϋποθέσεις για την εξεύρεση ελεύθερου χρόνου, μιας και μειώνεται συνεχώς η ανάγκη για πολύωρη και κοπιαστική, χειρωνακτική εργασία. Ιδίως στις προηγμένες χώρες οι εργαζόμενοι διαθέτουν αξιοπρεπή ζωή με διαλείμματα ξεκούρασης και ψυχαγωγίας, ενώ θεσμοί όπως το σχολείο, το πανεπιστήμιο, οι βιβλιοθήκες και τα ερευνητικά κέντρα συμβάλλουν στην προαγωγή των Τεχνών, των Γραμμάτων και των επιστημών. Α.5 Τεχνολογικά επιτεύγματα και ΥΓΕΙΑ

Εκεί, δε, που η επιστήμη κάνει θαύματα, είναι στον τομέα

τής υγείας. Με τη συνδρομή της αυξήθηκε ο μέσος όρος ζωής, εξοβελίστηκε ο κίνδυνος θανάτου από ανίατες και λοιμώδεις ασθένειες και συνεχίζονται εντατικά οι έρευνες για την ανεύρεση νέων φαρμάκων και εμβολίων, ώστε να αντιμετωπιστούν με επιτυχία και άλλες μάστιγες όπως το «έιτζ» και ο καρκίνος. Χάρη στην αρωγή της, επιδημίες και πανδημίες, που κάποτε ταλάνιζαν

βασάνιζαν

την ανθρωπότητα, δεν υφίστανται πια στις αναπτυγμένες χώρες. Η

διεπιστημονική συνεργασία ιατρικής, βιολογίας, φαρμακολογίας και πληροφορικής υπόσχεται θαύματα στον άνθρωπο του εικοστού πρώτου αιώνα: τεχνητά μέλη και όργανα θα ανταγωνίζονται τα φυσικά, επεμβάσεις στον εγκέφαλο (με τη χρήση μικρο-τεχνολογίας) θα θεραπεύουν χρόνιες νευρολογικές και εκφυλιστικές ασθένειες (πάρκινσον, σχιζοφρένεια, επιληψία κλπ), ενώ επαναστατικές διαγνωστικές μέθοδοι (τηλε-ιατρική και εξετάσεις DNA) θα εξασφαλίσουν και στους πλέον απομακρυσμένους ασθενείς αξιόπιστες, γρήγορες και φτηνές ιατρικές εξετάσεις. Ειδικότερα, με την τηλεϊατρική, τον συνδυασμό δηλαδή πληροφορικής, τηλεπικοινωνιών και ιατρικής, είναι δυνατή η εξ αποστάσεως υποστήριξη ασθενών πέρα από γεωγραφικούς και άλλου είδους περιορισμούς. Επιπλέον, οι νέες τεχνολογίες μπορούν να εξοικονομήσουν ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

713

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

πολύτιμο χρόνο στα επείγοντα περιστατικά (τηλεϊατρική σε ασθενοφόρα), κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε έγκαιρη και άμεση διάγνωση και θεραπευτική αντιμετώπιση των δυνητικά θανατηφόρων συμβάντων (π.χ. έμφραγμα μυοκαρδίου). Η κατ' οίκον νοσηλεία και η τηλεπαρακολούθηση ασθενών με χρόνια νοσήματα και πολλαπλές επανεισαγωγές, αναμένεται να περιορίσουν δραστικά το κόστος, με παράλληλη βελτίωση στην προσβασιμότητα στις υπηρεσίες υγείας και στην ποιότητα ζωής των ασθενών αυτών. Προβλέπεται, λοιπόν, σημαντική η συνεισφορά της τεχνολογίας στη μετεξέλιξη των υπηρεσιών υγείας. Α.6 Επιστημονική πρόοδος και ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Χάρη στην επιστημονική πρόοδο αυξάνονται οι θέσεις

εργασίας, καθώς δημιουργούνται νέα επαγγέλματα, τα σχετικά, φερ΄ ειπείν, με υπολογιστές, δημόσιες σχέσεις και επικοινωνία, ιατρική, φαρμακευτική και διατροφολογία, την προστασία του

περιβάλλοντος

κοκ.

Επιπλέον,

συνεχώς

πολλαπλασιάζεται

μαζική

παραγωγή

βιομηχανικών, αγροτικών και κτηνοτροφικών προϊόντων και η ποιοτική τους αναβάθμιση, κάτι που δημιουργεί προϋποθέσεις για την τόνωση του εμπορίου και επομένως την ανανέωση των επιχειρήσεων και τη βελτίωση της παραγωγικότητάς και της οργάνωσής των σε όλους τους τομείς της παραγωγής: τόσο στον πρωτογενή (γεωργία και κτηνοτροφία) και το δευτερογενή (μεταποίηση), όσο και στον τριτογενή τομέα παραγωγής, δηλαδή στις υπηρεσίες (εμπόριο, μεταφορές, τράπεζες, χρηματιστήριο). Τέλος, το ηλεκτρονικό/πλαστικό χρήμα και οι αγορές υπηρεσιών και εμπορευμάτων μέσω ηλεκτρονικών υπολογιστών, προσφέρουν μοναδικές ευκαιρίες στους καταναλωτές (π.χ. μειωμένες τιμές σε εισιτήρια και οικοσκευές) και στους παραγωγούς (αυξημένες πωλήσεις λόγω χαμηλού κόστους, ελλείψει διαμεσολαβητών). Αναμφίβολα, λοιπόν, η επιστημονική πρόοδος εγγυάται την ποιότητα ζωής, αφού συμβάλλει στην οικονομική μεγέθυνση και τη συνακόλουθη ευημερία. Α.7 Η επιστημονική πρόοδος δίνει ώθηση στα οικουμενικά οράματα

Τα σύγχρονα τεχνολογικά

επιτεύγματα ενθαρρύνουν τη συστηματική και δημιουργική επικοινωνία μεταξύ τών ανά τον κόσμο ευσυνείδητων πολιτών και των διακεκριμένων ερευνητών. Η ανταλλαγή της τεχνογνωσίας, η συνεργασία τους στο χώρο της έρευνας σε διάφορους κλάδους (ιατρική, χημεία, πληροφορική, τηλεματική, ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες) φέρνουν την ανθρωπότητα πιο κοντά στη λύση των προβλημάτων. Τα ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης και επικοινωνίας

πληροφορούν,

διασκεδάζουν

και

δημιουργούν

διαύλους

αλληλεγγύης,

διαπολιτισμικής κουλτούρας και συναντίληψης μεταξύ αλλοεθνών και αλλοθρήσκων, κάτι που είναι εκ των ων ουκ άνευ (πάρα πολύ σημαντικό) για το σημερινό πολυπολιτισμικό κόσμος μας, αν θέλει στ΄ αλήθεια να οικοδομήσει το όραμα της παγκόσμιας ειρήνης. Παράλληλα, καθιστούν υλοποιήσιμο τον κοινό στόχο της προαγωγής της γνώσης, της παγκόσμιας ευημερίας κι ενός ευοίωνου μέλλοντος με «πράσινη τεχνολογία» η οποία υπόσχεται την αναγέννηση του περιβάλλοντος, μέσω της ανακύκλωσης (ανακύκλησης) και των νέων, εναλλακτικών και ήπιων πηγών ενέργειας, σαν την αιολική, την ηλιακή και τη θερμική υδροηλεκτρική ενέργεια. Τέλος, αξίζει να αναφερθούμε και στον ηθοπλαστικό και ανθρωπογνωστικό ρόλο τού σύγχρονου πολιτισμού ο οποίος, εκτός του ότι αγωνίζεται να μας απαλλάξει από την κακοδαιμονία των ανορθολογισμών μας, φαίνεται πως μας κατέστησε και πιο σοφούς. Δεν εννοώ ότι γίναμε σοφότεροι ένεκα (εξαιτίας) της πολυμάθειάς του, αλλά διότι μας βοήθησε να αντιληφθούμε πως οι ανθρώπινες δυνατότητες είναι τελικά περιορισμένες και τα ελαττώματά μας, κάποτε, θανάσιμα). Οι επιστημονικές έρευνες μάς διαβεβαιώνουν ότι ο ανθρώπινος νους, όσο και αν προσπαθήσει, δεν θα μπορέσει ποτέ να συλλάβει επαρκώς το μυστήριο τής Δημιουργίας. Εάν αυτό το χωνέψουμε, ίσως αχθούμε οδηγηθούμε στην ηθική μας ωρίμανση. Ενδέχεται, δηλαδή, να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν έχει νόημα η απεριόριστη και άνευ ηθικών περιορισμών προσκόλλησή μας στην τεχνολογία και Α.8 Σύγχρονος πολιτισμός και ΑΝΘΡΩΠΟΓΝΩΣΙΑ

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

714

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

πως είμαστε πλάσματα αδύναμα και ανήμπορα μπροστά στη σοφία της φύσης, οπότε και θα πρέπει να τής συμπεριφερόμαστε με σεβασμό και σωφροσύνη.

Β. Οι παρενέργειες της επιστήμης και της τεχνολογίας Β. Αναπόφευκτες οι παρενέργειες της προόδου

Οι «παράπλευροι κίνδυνοι» τής οποιασδήποτε

προόδου είναι το κατεξοχήν δείγμα της ασυγκράτητης κοινωνικής δυναμικής. Γεννώντας νέα πρότυπα συμπεριφορών και κατ' επέκτασιν και νέες μορφές παραβατικότητας, όλες οι τεχνολογικές

επαναστάσεις

δημιουργούν

απρόβλεπτα

προβλήματα

κοινωνικής

«προσαρμογής». Όσο δε πιο γοργές, γενικευμένες και αναπάντεχες είναι οι εξελίξεις τόσο και λιγότερο προφανείς είναι οι κοινωνικές «λύσεις» οι οποίες θα δοθούν στα πρωτόγνωρα κανονιστικά ζητήματα που εκ των πραγμάτων τίθενται. 1) Η επανάσταση στις παραγωγικές διαδικασίες συνεπέφερε, ανάμεσα στα άλλα, το οικουμενικό και άλυτο ακόμη πρόβλημα των επιπτώσεών τους στο περιβάλλον, 2) η επανάσταση στις μεταφορές οδήγησε στην ανάγκη αυστηρής ρύθμισης των συγκοινωνιών και των συνεπειών της ταχύτητας, 3) η επανάσταση στη μοριακή βιολογία και στη βιοτεχνολογία ήγειρε το τεράστιο ζήτημα του δημοκρατικού ελέγχου και των ηθικών ορίων του επιστημονικού πειραματισμού.

Κωνσταντίνος Τσουκαλάς

Ως εκ τούτου, δεν πρέπει να

μας εκπλήσσει το γεγονός ότι αρκετοί σοβαροί διανοητές θέτουν την επιστημονική πρόοδο στο εδώλιο του κατηγορουμένου. Β.1

Η ανεξέλεγκτη επιστημονική πρόοδος υποσκάπτει τον ηθικό πολιτισμό

Πρώτα-πρώτα, η ανεξέλεγκτη

επιστημονική πρόοδος παραβιάζει διακηρυγμένες αρχές, αξίες και ηθικούς νόμους, αφού υποδαυλίζει την απανθρωπιά, τη μοναξιά και την αλλοτρίωση. Εξαιτίας της ο άνθρωπος αποξενώθηκε από τις ηθικές του αρετές, τον συνάνθρωπό του και την ικανότητά να σκέφτεται νηφάλια, να αγαπά τον πλησίον του, να επικοινωνεί καλόπιστα μαζί του και γι΄ αυτό δεν διστάζει να εγκληματήσει, να γίνει παίγνιο των ενστίκτων του, θλιβερό άτομο χωρίς προσωπικότητα και αυτογνωσία. Ο μονοδιάστατος και τεχνοκρατούμενος άνθρωπος, ακόμη, προσκολλάται στην ειδίκευση η οποία τον ωθεί στην πνευματική του μονομέρεια, δηλαδή στο να ξέρει «τα πάντα για το τίποτα και τίποτε για τον κόσμο». Έτσι, υπονομεύεται ο αγώνας τού ατόμου για σφαιρική καλλιέργεια και εντείνεται η τάση εξάρτησής του από τα τεχνολογικά επιτεύγματα. Εύκολα, λοιπόν, μπορεί να ξεγελαστεί από τη διαφήμιση και τις διάφορες τηλεοπτικές «σάχλες», οι οποίες τον εξαθλιώνουν πνευματικά και τον καθιστούν «πρόθυμο» θύμα τούτ υπερ-καταναλωτισμού, της προπαγάνδας και του φανατισμού. Υπό αυτές τις συνθήκες, η τεχνική (τεχνολογία) καθίσταται (γίνεται, είναι) αυτοσκοπός (και πηγή δεινών) για τον άνθρωπο και όχι μέσον για τη βελτίωση τής ζωής και της ηθικής του ποιότητας. Β.2 Οι νέες τεχνολογίες ευνοούν την αυθαιρεσία των ΜΜΕ

Τα σύγχρονα μέσα ενημέρωσης,

εκμεταλλευόμενα τις νέες τεχνολογίες, απέκτησαν τρομακτική οικονομική, πολιτική και πολιτισμική ισχύ: ανεβοκατεβάζουν κυβερνήσεις, προπαγανδίζουν επιθετικά δόγματα και πρωταγωνιστούν

στην

προβολή

καταναλωτικών

προτύπων,

ανομικών

κοινωνικών

συμπεριφορών και στην παραγωγή ιδεολογιών, αντιλήψεων και γενικότερα νοοτροπιών που, κάποτε, κάθε άλλο παρά φιλάνθρωπες είναι. Η σύγχρονη κοινωνία τής ακαριαίας επικοινωνίας και της συνακόλουθης «εικονικής» πραγματικότητας την ίδια ώρα που προάγει τον πολυπολιτισμό, ενθαρρύνει και το ηλεκτρονικό έγκλημα (παιδοφιλία και οικονομικές απάτες) όπως και την πολιτική μας απάθεια. Θύματά τους είναι, κυρίως, τα πλατιά λαϊκά στρώματα κάθε ηλικίας, ιδίως εκείνα που δεν ευτύχησαν να λάβουν μορφωτικά αντισώματα, ώστε να θωρακιστούν απέναντι στον ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

715

αλλοπρόσαλλο και επικίνδυνο καταιγισμό πληροφοριών και ερεθισμάτων πάσης φύσεως. Πρόκειται για άτομα τα οποία αποκλείστηκαν από μαθησιακές ευκαιρίες και γνωστικά εφόδια, με αποτέλεσμα να μην αποκτήσουν ωριμότητα, κριτική σκέψη και ανθρωπιστική ευαισθησία. Οπότε, υπολείπονται τόσο σε δεξιότητες και προοπτικές για επαγγελματική και κοινωνική καταξίωση, όσο και σε διάθεση να αμφισβητήσουν τα κακώς κείμενα (που τους προβάλλουν τα κατευθυνόμενα ΜΜΕ) και να οραματιστούν ένα κόσμο δίχως ανισότητες, απανθρωπιά, έγκλημα κι εκμετάλλευση. Β.3 Επιπτώσεις της προόδου στην απασχόληση: ανεργία και αλλοτρίωση

Λόγω τής επιστημονικής

προόδου, οξύνονται και οι κοινωνικές ανισότητες. Τα εξελιγμένα και προηγμένα μηχανήματα, που είναι γεννήτριες κέρδους για τους «κατέχοντες», αντικαθιστούν, με τον καιρό, όλο και περισσότερα εργατικά χέρια με αποτέλεσμα πολλοί άνθρωποι που δεν έχουν την κατάλληλη εξειδίκευση να ωθούνται στην ανεργία. Δεν είναι παράξενο, λοιπόν, που σήμερα αρκετοί πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι, σε αντίθεση με πάμπολλους φτωχούς που γίνονται φτωχότεροι. Ειδικότερα, η κατάργηση ορισμένων επαγγελμάτων, εξαιτίας της εκβιομηχάνισης, αποτελεί ένα πρόσθετο πρόβλημα, καθώς η αντικατάσταση του ανθρώπινου παράγοντα με τη μηχανή οδήγησε στην αύξηση των δεικτών ανεργίας. Παράλληλα, ο αυτοματισμός στο χώρο εργασίας υποβάθμισε το ρόλο της ανθρώπινης δραστηριότητας. Η τυποποίηση των κινήσεων μπροστά σε ένα μηχάνημα, η επανάληψη του πατήματος των πλήκτρων μπροστά στην οθόνη του Η/Υ αύξησαν την παθητικότητα του εργαζόμενου, στερώντας του την ικανοποίηση από την προσωπική δημιουργία. Τέλος, στον ασφυκτικό χώρο εργασίας δεν υπάρχουν πολλά περιθώρια ανθρώπινης επικοινωνίας και συνεργασίας του εργαζόμενου με άλλους συναδέλφους, γεγονός που θα αναζωογονούσε τις πνευματικές του δυνάμεις, θα ενδυνάμωνε τις επαγγελματικές σχέσεις, θα ελάττωνε τη μίζερη διάθεσή του που δημιουργείται από τις τυποποιημένες γραφειοκρατικές απαιτήσεις της εργασίας του, που τη νιώθει πια ως δουλεία. [Πηγή: www.arnos.gr – Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος] Β.3α Η παγκοσμιοποιημένη τεχνολογία γιγάντωσε την παγκόσμια οικονομική κρίση

Δυστυχώς, οι αρχικές

αισιόδοξες προβλέψεις για την ευεργετική επίδραση της παγκοσμιοποιημένης τεχνολογίας στην κατάργηση των φραγμών ή των περιοριστικών ρυθμίσεων στην παγκόσμια διακίνηση * προϊόντων, κεφαλαίων ή υπηρεσιών (δηλαδή για την «παγκοσμιοποίηση» ) δεν έχουν επαληθευτεί. Βέβαια, η πρόοδος των συγκοινωνιακών και επικοινωνιακών μέσων έχει συμβάλει ** καθοριστικά στην εξέλιξη αυτή και όλοι μας βιώνουμε πλέον έναν πολιτισμικό συγκρητισμό . Παρά ταύτα, δυσβάστακτες είναι ορισμένες από τις επιπτώσεις του φαινομένου της οικονομικής παγκοσμιοποίησης, το οποίο, ως γνωστόν, γιγαντώθηκε εξαιτίας των εφαρμογών της επιστήμης στις επικοινωνίες και την οικονομία. Σήμερα, πολίτες και εργαζόμενοι αρχίζουν να δυσφορούν ή και να εξεγείρονται, νιώθοντας «στο πετσί τους» μια πρωτοφανή παγκόσμια οικονομική κρίση (που ξεκίνησε από την προβληματική αμερικανική αγορά ακινήτων) και η οποία απειλεί όχι μόνο τις αναπτυσσόμενες χώρες, αλλά και τις εύρωστες. Παράλληλα, το ανεξέλεγκτο μεταναστευτικό ρεύμα οξύνει την ξενοφοβία, ο κοινωνικός πλούτος περιέρχεται σταδιακά στα χέρια ολίγων και πανίσχυρων χρηματοπιστωτικών οργανισμών, ενώ οι δραστικές περικοπές σε μισθούς, συντάξεις και κονδύλια για παιδεία και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, ορθώνονται ως απειλή για μέλλον του κοινωνικού κράτους. *

Τι είναι η παγκοσμιοποίηση; δες το κείμενο στη σελίδα 326

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

716

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

Ας έχουμε συνείδηση ότι η παγκόσμια κρίση που έπληξε, όχι μόνο την Ελλάδα, αλλά και την Ευρώπη, βρίσκεται σε μια πορεία χωρίς επιστροφή στην προηγούμενη κατάσταση. Η Ελλάδα, ασφαλώς, είναι μια από τις πρώτες χώρες που υπέκυψαν στην μεγάλη οικονομική κρίση που ήρθε μετά από είκοσι χρόνια παγκοσμιοποίησης. Ζήσαμε την πλημμυρίδα της, ζούμε την άμπωτη. Βιώσαμε την ευημερία, τώρα εισήλθαμε στη λιτότητα. Στην πλημμυρίδα η Δύση είδε την επέκταση των αγορών της, τώρα βλέπει την Ανατολή και τις αναδυόμενες χώρες να αναδεικνύονται δεινοί ανταγωνιστές στις δικές της αγορές. Στην πλημμυρίδα είδαμε τη μεγάλη επανάσταση της πληροφορίας. Τώρα αντιλαμβανόμαστε ότι παράγει πλούτο αλλά όχι απασχόληση. Τα μεγάλα δημογραφικά πλεονάσματα του πλανήτη δεν βρίσκουν τρόπο να εισέλθουν στην παραγωγή, και όταν μικρό σχετικά τους μέρος μετακινείται μέσα από τα κανάλια της παράνομης μετανάστευσης αποδεικνύεται μεγάλο πρόβλημα (όπως συμβαίνει στην Ελλάδα). Η ευημερία στηρίχτηκε στο δανεισμό και στη μεγέθυνση του χρηματοπιστωτικού συστήματος, και τα δυο έγιναν βρόγχος (παγίδα) σήμερα. Οι συνθήκες ανταγωνισμού κατέληξαν σε κοινωνικό dumping (σε μείωση των δαπανών για την υγεία, την παιδεία κοκ) και το αποτέλεσμα είναι η καθημερινή κατεδάφιση του ευρωπαϊκού μεταπολεμικού κοινωνικού συμβολαίου. Διασκευασμένες πληροφορίες από άρθρο Β.3β Ζήσαμε την πλημμυρίδα των ευεργετημάτων τής παγκοσμιοποιημένης τεχνολογίας και τώρα ζούμε την άμπωτη

του ιστορικού Αντώνη Λιάκου

Όλες οι κρίσεις χρέους και οι συνακόλουθες ρυθμίσεις στην Ευρώπη, δείχνουν τα ασφυκτικά στενά περιθώρια της οικονομίας της. Έχει πληθυσμό γερασμένο, εξαρτημένο από συντάξεις και περίθαλψη. Οι αμοιβές εργασίας, οι κοινωνικές κατακτήσεις και το βιοτικό επίπεδο ζωής των Ευρωπαίων θα αναγκαστούν να χαμηλώσουν δραματικά προκειμένου να συναντηθούν με το βιοτικό επίπεδο των ηλικιακά νεότερων πληθυσμών των αναδυομένων οικονομιών, όπου δεν υπάρχει δημοκρατία, κοινωνικό κράτος και το ελάχιστο όριο της διαβίωσης είναι πολύ χαμηλό. Αυτό είναι το μεγάλο κάδρο, μέσα στο οποίο πρέπει να τοποθετήσουμε το ελληνικό πρόβλημα με τα υπαρκτά, αναμφίβολα, διαρθρωτικά του προβλήματα. Δυστυχώς οι πολιτικές ηγεσίες έχουν πολύ στενή οπτική και λίγη αυτοπεποίθηση για να δουν ευρύτερα και με προοπτική χρόνου. Τελικά, οι παρενέργειες της οικονομικής παγκοσμιοποίησης βλάπτουν τώρα και τους προνομιούχους εμπνευστές της, παρά τα τεχνολογικά τους θαύματα. Β.3γ Η τεχνολογία είναι ανήμπορη να αντιμετωπίσει τις κρίσεις χρέους που προέκυψαν στην Ευρώπη

Β.4 Τεχνολογία και οικολογική καταστροφή

προόδου

στο

περιβάλλον.

Οι

Ανατριχιαστικά καταστροφική είναι η επίδραση της χημικές

βιομηχανίες,

τα

πυρηνικά

απόβλητα

και

κατασπατάληση των φυσικών πόρων διατάραξαν την οικολογική ισορροπία ενώ ταυτόχρονα προδιαγράφουν ένα μέλλον εφιαλτικό για τις επερχόμενες γενεές. Αυτό αποδεικνύεται χωρίς πολλή φαντασία: το γνωστό «φαινόμενο του θερμοκηπίου», η τρύπα του όζοντος, η μείωση της βιοποικιλότητας, η εντεινόμενη λειψυδρία, τα ακραία καιρικά φαινόμενα και τόσες άλλες «ασθένειες» της φύσης είναι δυστυχώς παρεπόμενα (συνέπειες) της άπληστης τεχνολογικής εξέλιξης, που υποσκάπτουν το μέλλον της μάνας/γης, άρα και της ανθρωπότητας. (Εκτός εάν υιοθετήσουμε την αειφόρο ανάπτυξη.)

τεχνούργησε

δημιούργησε

Μέσα σε λίγες δεκαετίες εξανεμίστηκε ό,τι

αυτά που

η φύση

με απέραντη υπομονή και ατελείωτο μόχθο. Δυστυχώς, ο τεχνολογικός

μας πολιτισμός παρέλαβε ζωογόνο ατμόσφαιρα, πυκνά δάση, εύφορα εδάφη, πεντακάθαρες θάλασσες και αμύθητα αποθέματα ενέργειας. Και τι κληροδοτεί στις επερχόμενες γενεές; Σκουπίδια και αποκαΐδια! Διέπραξε, λοιπόν, ΥΒΡΗ σε βάρος της μητέρας φύσης και τώρα εισπράττουμε τα επίχειρα συνέπειες της εγκληματικής απρονοησίας και αγνωμοσύνης αχαριστία μας. Β.5α Οι Επιστήμονες υποχείρια του πολιτικού αμοραλισμού – βιομηχανίες του ολέθρου

Η στράτευση της

τεχνολογίας σε πολεμικούς σκοπούς δηλώνει το μη αγαθοεργό ρόλο της επιστημονικής κοινότητας.

www.arnos.gr

Η κατασκευή πυραύλων και πυρηνικών όπλων αποτελούν επιστημονικές

κατακτήσεις για τις οποίες οι ειδικοί δεν πρέπει να περηφανεύονται. Δυστυχώς, ο πολεμικός εξοπλισμός, ως πηγή κέρδους για ένα κράτος, προϋποθέτει την υποταγή των επιστημόνων ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

717

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

στον πολιτικό αμοραλισμό των ιθυνόντων (των εξουσιαστών). Καθημερινά, στο βωμό του χρήματος και των εθνικών συμφερόντων, η επιστημονική κοινότητα καταπατά κάθε ηθική αρχή, παρεκκλίνει από τα ανθρωπιστικά ιδανικά και μπορεί να κατονομαστεί και ως ο ηθικός αυτουργός σε μία ενδεχόμενη ολική καταστροφή του πλανήτη, στο βαθμό που

εφόσον

υπηρετεί

τα εργοστάσια του ολέθρου, όπως πολύ εύστοχα αποκαλούνται οι βιομηχανίες όπλων. Β.5β Η τεχνολογία του θανάτου απειλεί την ειρήνη και τον πλανήτη

Αυτές οι μονάδες παραγωγής τού

θανάτου, ούτως ή άλλως απειλούν τον πλανήτη μας, αφού αρκεί μια σπίθα (ακόμη και από διπλωματική παρεξήγηση) για να γίνει το παγκόσμιο ολοκαύτωμα. Εξαιτίας τους, διαρκώς συσσωρεύονται οπλικά συστήματα σε ολόκληρο τον κόσμο, καθιστώντας έτσι την ειρήνη επισφαλή (αβέβαιη). Απόδειξη, ότι στις μέρες μας (σύμφωνα με εκτιμήσεις και στοιχεία τού ΟΗΕ) διεξάγονται γύρω στους σαράντα πολέμους. Κι εμείς εναποθέτουμε τις ελπίδες μας στους Διεθνείς Οργανισμούς που όλο και περισσότερο χάνουν το κύρος τους, αφού εξυπηρετούν τα συμφέροντα των ισχυρών. Αυτή είναι η πικρή αλήθεια μπροστά στην οποία ηθελημένα κλείνουμε τα μάτια για να μη δούμε τα «θεσπέσια» τερατουργήματα που μας κληροδότησε η τεχνολογία, ο σύγχρονος Μεφιστοφελής (δηλαδή, η αντιφατική τεχνολογία). Πρωταγωνιστές του δράματος είναι οι πλούσιες χώρες με τις υπερσύγχρονες πολεμικές βιομηχανίες, όπου κατασκευάζεται ακατάπαυστα ό,τι πιο «έξυπνο» και πιο «τέλειο» μπορεί να... εξολοθρεύσει την οικουμένη. Το χειρότερο δε, είναι ότι οι τεχνολογικά προηγμένες χώρες της Δύσης, έχουν μετατρέψει τα όπλα σε εμπόρευμα! Διάσημοι επιστήμονες και ερευνητές στην Αμερική, τη Γαλλία, τη Μεγάλη Βρετανία και τη Γερμανία εργάζονται πυρετωδώς προκειμένου να κατασκευάσουν το τάδε πολεμικό αεροπλάνο ή το δείνα άρμα μάχης, έχοντας ως… διαφημιστές και πράκτορες τούς υπουργούς εξωτερικών, οι οποίοι συμπεριφέρονται απροκάλυπτα ως επίσημοι έμποροι όπλων, για λογαριασμό των κυβερνήσεών των. Η κατάσταση περιπλέκεται ακόμα περισσότερο αν σκεφτεί κανείς ότι πελάτες, συνήθως, είναι χώρες φτωχές και λαοί εξαθλιωμένοι. Β.5γ Για το κακό αυτό ευθύνονται εξ ολοκλήρου οι ισχυρές τεχνολογικά χώρες

Η τεχνολογία του ισχυρών στηρίζει το δίκαιο της πυγμής Πολλά αδύναμα κράτη απειλούνται εξαιτίας της οικονομικής, πολιτικής, στρατιωτικής και πολιτιστικής ηγεμονίας των ισχυρών του κόσμου, οι οποίοι, μονοπωλώντας την πρόοδο, συχνά συμπεριφέρονται αυθαίρετα. Τυφλώνονται από τα συμφέροντά τους, ξεσπούν σε βάρος τών αδύναμων της γης (π.χ. Παλαιστινίων, Ιρακινών και Λιβανέζων αμάχων) διαιωνίζουν την πολιτική τού «διαίρει και βασίλευε» (εμφύλιοι) και παγιδεύουν το μεγαλύτερο μέρος τής πτωχής ανθρωπότητας (δηλαδή, τον Τρίτο Κόσμο) στον «φαύλο κύκλο τής υπανάπτυξης»: δεν τον βοηθούν να αναπτυχθεί οικονομικά, ως εκ τούτου, δεν έχει χρήματα για σχολεία και έργα υποδομής, έτσι δεν μπορεί να αποκτήσει ειδικευμένο εργατικό και επιστημονικό δυναμικό που θα έφτιαχνε και θα συντηρούσε την απαιτούμενη υλικοτεχνική υποδομή, άρα, μονίμως θα στερείται πόρους και τεχνογνωσία, ανάπτυξη και ευημερία. Β.5δ

Β.6 Φτώχεια, κοινωνικός αποκλεισμός και τα παρεπόμενά τους

Είναι τραγικό, αν το καλοσκεφτεί κανείς,

σε ένα κόσμο που φαινομενικά διαθέτει τεράστιες επιστημονικές και τεχνολογικές δυνατότητες, το μεγαλύτερο κομμάτι της ανθρωπότητας να βιώνει πρωτοφανείς ανισότητες και συνθήκες ακραίας φτώχεια. Πράγματι, στις μέρες μας, το 77% του παγκόσμιου πληθυσμού ζει περίπου με το 25% του παγκόσμιου πλούτου, ενώ μία χούφτα που δεν ξεπερνά το 23% του παγκόσμιου πληθυσμού, με το 75% του παγκόσμιου πλούτου. Περίπου 1,3 εκατομμύρια άνθρωποι πλήττονται από τη φτώχεια παγκοσμίως. Το πρόβλημα εντείνεται ακόμη και στις αναπτυγμένες χώρες, με τον αποκλεισμό από τις διαδικασίες απορρόφησης κοινωνικών και δημόσιων αγαθών (εκπαίδευση, υγειονομική περίθαλψη, κοινωνική ασφάλιση), σημαντικού μέρους του κοινωνικού σώματος. Καθώς, όμως, η πενία και η εξαθλίωση κυριαρχεί στο μεγαλύτερο μέρος της υφηλίου, τα κοινωνικά φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας, όπως η βία, ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

718

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

η εγκληματικότητα, η πορνεία και τα ναρκωτικά, ξεφεύγουν από κάθε έλεγχο. Εδώ θα πρέπει να λογαριάσουμε και τις κατά καιρούς δυναμικές διαμαρτυρίες και εξεγέρσεις που ξεσπούν σε διάφορες χώρες, όπως συνέβη πρόσφατα στην Ελλάδα και τελευταία στην Συρία, την Τυνησία και την Αίγυπτο και τη Λιβύη. Πρόκειται για γεγονότα με απρόβλεπτες επιπτώσεις, τόσο στις εσωτερικές εξελίξεις και την κοινωνική συνοχή αυτών των κοινωνιών, όσο και στους ευρύτερους γεωπολιτικούς ανταγωνισμούς, την ισορροπία δυνάμεων, άρα και στην ειρήνη.

Γ. ΑΠΕΙΛΕΙ Η ΠΡΟΟΔΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑ; 1 Γ.1 Η επιστημονική πρόοδος απειλεί την ανθρωπότητα;

Πολλοί φοβούνται ότι η ανάπτυξη του

τεχνολογικού μας πολιτισμού έχει διαστάσεις και μορφές που απειλούν την οικουμένη. Το προφανές παράδειγμα είναι αυτό των πυρηνικών όπλων που, ως γνωστόν, μπορούν να καταστρέψουν την υφήλιο εν μία νυκτί. Καλό είναι όμως να θυμόμαστε ότι οι ανθρώπινες επινοήσεις ήταν πάντοτε στη διάθεση όσων ήθελαν να τα χρησιμοποιήσουν για το κακό. Λόγου χάρη, με το μαχαίρι μπορείς να κόψεις ψωμί, μπορείς όμως να κόψεις και τον λαιμό κάποιου ανθρώπου. Υπάρχει, βέβαια, διαφορά ανάμεσα στο μαχαίρι με τις ελάχιστες καταστροφικές δυνατότητες και στη σύγχρονη τεχνολογία της υδρογονοβόμβας με την οποία μπορείς να καταστρέψεις τα πάντα. Αυτή η τρομακτική δυνατότητα που κρύβουν ορισμένα ανθρώπινα επιτεύγματα είναι εκείνη που δημιουργεί τα ερωτηματικά για το μέλλον της ανθρωπότητας και του πολιτισμού. Γ.2

Εύλογη η ανησυχία. Ωστόσο είναι λάθος...

Παρά ταύτα, νομίζω ότι είναι λάθος η εύλογη αυτή

ανησυχία να διατυπώνεται ως κριτική και επιχείρημα κατά της προόδου. Είναι λάθος για τον απλούστατο λόγο ότι η τεχνολογική εξέλιξη δεν έχει βούληση. Τα παράγωγα της επιστήμης δημιουργούνται από τους ανθρώπους και χρησιμοποιούνται, επίσης, από ανθρώπους· αυτοί έχουν βούληση και συνεπώς ευθύνη για το τι παράγουν και πώς το χρησιμοποιούν. Αν κάτι πρέπει να μας φοβίζει, αυτό είναι η φύση και η βούληση των ανθρώπων. Πρέπει ταυτόχρονα να θυμόμαστε ότι τίποτε στον κόσμο δεν εξασφαλίζει την επιβίωση του ανθρωπίνου είδους. Η επιβίωση και η ευημερία μας είναι αποκλειστικά και μόνο δική μας υπόθεση (εξαιρώντας την περίπτωση κατά την οποία τα ανθρώπινα προβλήματα θα βρουν λύση με θεία επέμβαση ή με τη συντριβή της γης από κάποιον μετεωρίτη).

Δ. Πού οφείλονται οι παρενέργειες της τεχνολογικής προόδου και πώς μπορούν να αντιμετωπιστούν; Δ.1 Ο άνθρωπος οφείλει να αναλάβει τις ευθύνες του

Είναι αδιαμφισβήτητο το γεγονός ότι η πρόοδος

μάς έχει ευεργετήσει και καθημερινά μάς υπηρετεί. Όμως, εξαιτίας της ο σύγχρονος κόσμος αντιμετωπίζει και πολλά προβλήματα, καθώς χρησιμοποιεί αλόγιστα (απερίσκεπτα) τα επιτεύγματά της, με αποτέλεσμα από κύριός τους να έχει καταστεί δούλος των. Ασφαλώς, ηθικός αλλά και φυσικός αυτουργός όλων αυτών των παρενεργειών της προόδου είναι ο άνθρωπος και αυτός οφείλει, το συντομότερο δυνατόν, να βρει λύσεις. Δ.2α Καλλιέργεια και του ανθρωπισμού με την ίδια ένταση που μας περιβάλλει η τεχνολογία

Αυτό θα το

κατορθώσει όταν αποκτήσει τη θέληση και τη δύναμη να δει κατάματα τις οδυνηρές πλευρές τής προόδου και να συνειδητοποιήσει ότι το άνοιγμα της ψαλίδας ανάμεσα στον τεχνικό και τον πνευματικό πολιτισμό έχει διευρυνθεί πολύ και συνεχώς διευρύνεται περισσότερο: ο

Οι παράγραφοι Γ.1 και Γ.2 είναι βασισμένες στο άρθρο του Θ. Π. Λιανού: Πολιτισμός και τεχνολογία, ΤΟ ΒΗΜΑ, 18-06-2000

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

719

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

τεχνικός πολιτισμός τρέχει ασταμάτητος προς τα εμπρός, ο πνευματικός μένει στάσιμος, αν δεν υποχωρεί κιόλας. Απόδειξη η ηθική κρίση που μαστίζει τις συνειδήσεις αλλά και τις κοινωνίες του καιρού μας. Οι πνευματικές αξίες του γνήσιου φιλελευθερισμού και του ανθρωπιστικού ορθολογισμού, δηλαδή του συνδυασμού καλοσύνης και Λόγου, δεν καλλιεργούνται με την ένταση που επιβάλλει η τόσο προχωρημένη τεχνολογία μας, ώστε να επέλθει κάποια εξισορρόπηση. Δ.2β

Τον πρώτο λόγο έχει η ανθρωπιστική παιδεία

Σε κάθε περίπτωση, τον πρώτο λόγο έχει η

Δ.3α Χρειαζόμαστε επιστήμονες με ηθικές και πολιτικές ευαισθησίες

αναλάβει ο κάθε επιστήμονας την εθνική και πολιτική ευθύνη για τα δημιουργήματά του. Ασφαλώς, «η διασφάλιση της συνετής χρήσης τής επιστημονικοτεχνικής ισχύος είναι μια πρόκληση των καιρών μας. Η ριζική λύση προϋποθέτει εξάλειψη των βαθύτερων αιτιών της κακής ή και εγκληματικής χρήσης της, που δεν έχει τόσο σχέση με την κακότητα, τάχα, κάποιων επιστημόνων όσο με τις βαθύτερες αντιθέσεις και τους ανταγωνισμούς που διαπερνούν τις κοινωνίες και την ανθρωπότητα ολόκληρη.»

Γ. Βάβουλα- Π. Βάσση

Αυτό όμως δεν σημαίνει

ότι οι επιστήμονες θα πρέπει να αδρανούν. Στο βαθμό που τους αναλογεί, υποχρεούνται να αναδέχονται την κοινωνική ευθύνη και να υπηρετούν με την ερευνητική εργασία τους ό,τι ανεβάζει το πνευματικό και βιοτικό επίπεδο των λαών. Έτσι, θα εξασφαλιστεί και ο σεβασμός της κοινωνίας προς την επιστήμη, αφού και η επιστήμη θα υπηρετεί την κοινωνία και όχι την ματαιοδοξία και την απληστία τής εποχής μας. Δ.3β Προϋποθέσεις για την ηθική αφύπνιση της κοινότητας των επιστημόνων

Για να καταστούν, όμως, οι

επιστήμονες ικανοί να ανταποκριθούν σε αυτήν την κοινωνικής τους αποστολή, θα πρέπει να συντρέχει μία βασική προϋπόθεση: να συνειδητοποιήσουν ότι πρέπει πρώτα να είναι άνθρωποι

και

ύστερα

επαγγελματίες

ερευνητές.

Προέχει,

δηλαδή,

να

διαθέτουν

διαμορφωμένη ηθική συνείδηση και να γνωρίζουν πως καθήκον τους είναι να υπηρετούν με το έργο τους το καθολικό και πανανθρώπινο συμφέρον, ενθυμούμενοι τον Πλάτωνα που διακήρυττε ότι «πάσα τε επιστήμη, χωριζομένη δικαιοσύνης και της άλλης αρετής, πανουργία, ου σοφία φαίνεται», ότι, δηλαδή, κάθε επιστήμη αν ξεφύγει από τα πλαίσια της δικαιοσύνης και της ηθικής, τότε αντί για σοφία συνιστά μάλλον κακουργία. Δ.4 Επιβεβλημένη η συστράτευση ηγετών, διανοουμένων και πολιτών

Στον αγώνα για εξανθρωπισμό τής

επιστήμης και της τεχνολογίας, παράγοντας καθοριστικής σημασίας είναι και η διεθνής ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

720

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

συνεργασία, αλλά και η επικοινωνία μεταξύ των διανοουμένων και των πολιτικών ηγετών. Οι ηγέτες έχουν υποχρέωση να παρακολουθούν τον διανοητικό μόχθο τών πνευματικών ανθρώπων, οι οποίοι, κατά κανόνα, συνιστούν τη ραχοκοκαλιά τής ηθικής συνείδησης της ανθρωπότητας. Μπορούν, τότε, όλοι τους και όλοι μας να πρωτοστατήσουμε σε μια σταυροφορία που θα αποκαθηλώσει την παντοδύναμη θεότητα του χρήματος και θα παραδώσει στα χέρια τύς ανθρωπότητας τις επιστημονικές εξελίξεις, αμόλυντες από τα μικρόβια της ιδιοτέλειας και του άφρονος πλουτισμού. Δ.5α Ο ρόλος των απανταχού δημοκρατικών κρατών

Οι απανταχού ευνομούμενες πολιτείες

(δημοκρατικά κράτη) καλούνται από κοινού να περιορίσουν δραστικά τη χρηματοδότηση επιζήμιων επιστημονικών ερευνών. Οφείλουν να πατάξουν την εμπορευματοποίηση της επιστημονικής γνώσης και να στηρίξουν έρευνες για την ίαση ασθενειών (όπως ο καρκίνος) και την αντιμετώπιση της περιβαλλοντικής υποβάθμισης. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω μιας διεθνούς νομοθεσίας που θα καθορίζει επακριβώς το είδος των επιστημονικών προγραμμάτων που πρέπει να διεξάγονται και θα αποκλείει τις πιθανότητες εκμετάλλευσης της επιστημονικής έρευνας υπέρ των ισχυρών και ενάντια στα συμφέροντα της ανθρωπότητας. Δ.5β

Γιατί τα κράτη αδυνατούν πλέον να ανταποκριθούν στις προκλήσεις της εποχής;

Παρά τα ποικίλα

προβλήματα που αναφύονται, πολλοί επιστήμονες, φιλόσοφοι και μελετητές, έρχονται να υποστηρίξουν, πως αν και η διαμόρφωση πολιτικής, για την αντιμετώπισή των παράπλευρων επιπτώσεων της τεχνολογίας, καθίσταται πρώτα από όλα υπόθεση της κρατικής μέριμνας, εντούτοις οι παραδοσιακοί κρατικοί μηχανισμοί, όπως ιστορικά έχει διαμορφωθεί, αδυνατούν πλέον να τις μετριάσουν. Αντίθετα, ως γενεσιουργός παράγοντας, σε πολλές περιπτώσεις τις διαιωνίζουν. Οι επιπτώσεις της παντοκρατορίας την ανεξέλεγκτων επιστημονικών εξελίξεων, όπως η οικονομική εκμετάλλευση, η οικολογική ανισορροπία και η αλλοτρίωση, είναι πρωτίστως ζητήματα ηθικής τάξης, υποστηρίζουν, γι’ αυτό και τα μέτρα επίλυσής τους θα πρέπει να ανατεθούν σε χέρια εθελοντών που είναι περισσότερο ευαίσθητα, αποτελεσματικά και υπεύθυνα. Δ.6 Η μοίρα του πλανήτη πρέπει να περάσει στα χέρια των πολιτών – Εθελοντικά κινήματα

Μόνο η

ενεργοποίηση του καθενός ξεχωριστά και όλων μας μαζί, μπορεί να συμβάλει στην εδραίωση μιας πιο ανθρώπινης και δημοκρατικής τεχνολογίας. Προς αυτήν την κατεύθυνση, ένας νέος θεσμός αναδύεται και σχετίζεται με την προσφορά, τον ανθρωπισμό και την

κοινωνική

συνοχή: πρόκειται για τον θεσμό του εθελοντισμού. Σωστά ειπώθηκε ότι η έξοδος από την άναρχη τεχνολογική πρόοδο, πρέπει να αναζητηθεί συγχρόνως σε λιγότερο κράτος, λιγότερη αγορά και περισσότερες ανταλλαγές που δε βασίζονται στο χρήμα, αλλά σε ολοκληρωμένα δίκτυα εθελοντικής συνεργασίας και αυτοοργανωμένης αλληλεγγύης. Εδώ, οι κινήσεις των πολιτών μπορούν να διαδραματίσουν –και ήδη διαδραματίζουν– έναν ενεργότερο ρόλο: οικολογικά κινήματα, μη κυβερνητικοί οργανισμοί, καθώς και πρωτοβουλίες της κοινωνίας των πολιτών, που εκδηλώνονται σε τοπικό και διεθνές πεδίο, χρησιμοποιούν την τεχνολογία για να προστατεύσουν και να ανακουφίσουν το περιβάλλον, να βοηθήσουν τους πάσχοντες, να μειώσουν τη διεθνή ένταση σε επικίνδυνες διεθνείς διαμάχες, εν ολίγοις, για να την αξιοποιήσουν μόνο υπέρ μας. Σε κάθε περίπτωση, η ενεργοποίηση του πολίτη, κυρίως στις χώρες που ευημερούν, αποτελεί ένα εντελώς νέο στοιχείο στις διεθνείς υποθέσεις (στις οποίες παλαιότερα μόνος δρων ήταν το κράτος) και μπορεί να αναδειχτεί σε βασικό παράγοντα, ικανό να επηρεάσει την πορεία του ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

721

πλανήτη. Άλλωστε στη σύγχρονη εποχή, όπου οι προκλήσεις και τα προβλήματα λαμβάνουν παγκόσμιες διαστάσεις, η ασφάλεια και η ευημερία ενός λαού δεν τον απαλλάσσουν από την ανάγκη να ενδιαφέρεται για την ευημερία ολόκληρης της ανθρωπότητας. Για τούτο, ασφαλώς, γίνεται ακόμη πιο αντιληπτή η ανάγκη της διαμόρφωσης σωστά ενημερωμένων, ενεργών πολιτών και εδώ η τεχνολογία συνιστά εργαλείο πρώτης τάξεως. Δ.7 Καιρός να φανταστούμε ένα νέο πολιτισμό, γνήσια φιλελεύθερο και ειλικρινά φιλάνθρωπο

Στη λήψη ορθών

αποφάσεων, σε ό,τι αφορά στην χρήση της τεχνολογίας, θα μπορούσε, ενδεχομένως, να συμβάλει και η σωστή ιεράρχηση στις διάφορες πολιτιστικές αξίες. Ο πνευματικός πολιτισμός πρέπει να αποτελέσει το θεμέλιο του τεχνικού πολιτισμού και η επιστήμη να ξαναβρεί τον αρχικό και κύριο σκοπό της, που είναι η ανεύρεση λύσεων στις καθημερινές δυσκολίες, αλλά και η χάραξη λεωφόρων ανθρωπιάς και αλληλεγγύης. Έτσι Θα ξανανθίσει η εμπιστοσύνη στον άνθρωπο και η πρώτη ρίζα της, η αφοσίωση στον συνάνθρωπο. Με αυτόν τον τρόπο θα ξεπεραστούν οι φοβίες, το άγχος και η ανασφάλεια της σύγχρονης ανθρωπότητας. Εννοείται ότι δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις. Ο πνευματικός πολιτισμός, ο οποίος στην ουσία του είναι ένα ζωντανό αμάλγαμα (κράμα) από βιώματα και ορθολογική επιστημοσύνη, δεν καλλιεργείται εύκολα κι ούτε πρόκειται να επικρατήσει ανεμπόδιστα. Απαιτείται αγώνας. Στο σημείο, όμως, που έχουμε φτάσει, αξίζει να γίνει ένα τέτοιο αγώνισμα: Είναι ζήτημα ζωής ή θανάτου. http://copernikos.tripod.com

Επίλογος - Ανακεφαλαίωση Ανακεφαλαίωση: Η επιστημονική και τεχνική πρόοδος είναι «θεός και δαίμονας»

Οι ανάγκες της ζωής, πρώτα

οι ανάγκες της επιβίωσης, οδηγούν τον άνθρωπο, ζώο με νόηση (homo sapiens), στην κατασκευή εργαλείων υπηρετικών τής ζωής, στην επινόηση τεχνικών μέσων, για να διευκολύνεται στη συλλογή τροφών, αργότερα για να παράγει αγαθά, για να τα μεταφέρει, για να προστατεύεται από κινδύνους, για να βελτιώνει τη ζωή του. Όλα τα μέσα που ο άνθρωπος κατάφερε να επινοήσει και να βελτιώσει (όπως πχ το ηλεκτρονικό δίκτυο), είναι τεχνουργήματα, υπηρετικά και αξιοθαύμαστα ή και επικίνδυνα και βλαπτικά, ανάλογα με τη χρήση που θα γίνει από εκείνον που τα επινόησε ή τα βελτίωσε ή οπωσδήποτε τα χρησιμοποιεί: για την υπηρεσία του Ανθρώπου ή την εξόντωση του συνανθρώπου, για προαγωγή του ανθρωπισμού ή διολίσθηση προς τη Βαρβαρότητα, για βελτίωση του πολιτισμού ή επιδείνωση της ζωής των άλλων. Φ. Κ. Βώρος Οι συμπαραστάτες μας

Σε τελική κατάληξη, ο άνθρωπος συνιστά το «κλειδί» του προβλήματος.

Σκοπός είναι, μέσω της ανθρωπιστικής παιδείας, να καταστεί η ανθρωπότητα λιγότερο άπληστη και περισσότερο σπλαχνική προς τον συνάνθρωπο και το περιβάλλον. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης πρέπει να παίξουν ρόλο διαφωτιστικό και όχι αποχαυνωτικό, ενώ οι ηγέτες τού κόσμου οφείλουν να συνεργαστούν με τους πνευματικούς ανθρώπους και να εμπνευστούν από εκείνους. Επομένως, σ΄ εμάς εναπόκειται (από εμάς εξαρτάται) να αξιοποιήσουμε τις θετικές πλευρές τής τεχνολογικής προόδου και αυτό δεν μπορεί να συντελεστεί έξω από το χώρο της ανθρωπιάς και της ενάρετης ζωής, έξω από το πεδίο τής ανυπόκριτης αγάπης και του σεβασμού προς τους συνανθρώπους μας. Επισήμανση για τα συναφή ζητήματα με την προηγηθείσα ανάλυση: 1) όψεις τού σύγχρονου παγκοσμιοποιημένου πολιτισμού, 2) η εποχή μας και οι αντιφάσεις της, 3) ο ρόλος της επιστήμης στη ζωή της ανθρωπότητας, 4) η αξιολόγηση της ποιότητας του σύγχρονου πολιτισμού, 5) ο ρόλος της μηχανής ως δημιουργού και καταστροφέα κ.ο.κ

kallimachos@cytanet.com.cy

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

722

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

5-Α.1α Σύγχρονος πολιτισμός – Πρόοδος – Παγκοσμιοποίηση – Επιστήμη &Τεχνολογία: συν, πλην και διέξοδοι Συνοπτική παρουσίαση του κειμένου 5-Α.1 Του Κωνσταντίνου Καλλίμαχου ΘΕΜΑ: Να συζητήσετε σε άρθρο σας τη συμβολή τής Επιστήμης και τής Τεχνολογίας στην αναβάθμιση τής ποιότητας, σε ποικίλους τομείς της ζωής. Με ποιους τρόπους θα μπορούσε ο άνθρωπος να αντιμετωπίσει τις αρνητικές συνέπειες που οφείλονται στην αλόγιστη χρήση τών επιτευγμάτων τής επιστημονικής και τεχνολογικής ανάπτυξης; (Παγκύπριες 2004)

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Κατά τις τελευταίες δεκαετίες ο κόσμος συγκλονίστηκε από τη ραγδαία τεχνολογική πρόοδο και τα πρωτόγνωρα θαύματα τής επιστήμης. Κι ενώ όλα έδειχναν πως η ευτυχία τού ανθρώπου δεν είναι στόχος ανέφικτος, τελικά τα πράγματα δεν κύλησαν όπως τα περιμέναμε. Ο σύγχρονος άνθρωπος παραμένει, εν πολλοίς σε μεγάλο βαθμό, δυστυχής ενώ η τεχνολογία εγκαλείται κατηγορείται για την οικολογική καταστροφή, την ενεργειακή κρίση και την ηθική μας εξαχρείωση. Εν πάση περιπτώσει, όπως θα αποδείξουμε παρακάτω, η «τεχνική» αποδείχτηκε άγγελος και διάβολος συνάμα. Πάντως, οι ευθύνες βαραίνουν αποκλειστικά τον δημιουργό της τεχνολογίας (διαθέτει βούληση) κι όχι το δημιούργημά του.

Α. Τα ευεργετήματα τής επιστήμης και τής τεχνολογίας Α.1 Χάρη στην επιστήμη ευεργετήθηκαν ο πνευματικός και ο ηθικός πολιτισμός – ΠΑΙΔΕΙΑ & ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Τα επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα, αναντίρρητα, συμβάλλουν στην ανάπτυξη τόσο τού πνευματικού όσο και τού ηθικού μας πολιτισμού. Ο άνθρωπος, μέσω τής ηλεκτρονικής τεχνολογίας και των συναφών εφαρμογών της στην παραγωγή, την οικονομία και την κοινωνία, και καθοδηγούμενος και από την επιστήμη, μπορεί σήμερα να οργανώσει αποτελεσματικά τη γνώση, να διευρύνει τούς πνευματικούς του ορίζοντες, να απαλλαγεί από προλήψεις, δεισιδαιμονίες και αναχρονιστικές αντιλήψεις.

Επιπλέον, παράλληλα με τον πνευματικό του πολιτισμό, δύναται μπορεί να αναπτύξει περαιτέρω και τον ηθικό. Η διάδοση τής γνώσης με την αρωγή τών τεχνολογικών μέσων (Πληροφορική, Διαδίκτυο, ΜΜΕ), προσφέρεται για την καλλιέργεια της αγάπης και τη μεταλαμπάδευση πολιτικών αξιών (δημοκρατία) και όλων εκείνων τών πνευματικών εφοδίων και αρετών που εγγυώνται μια κοινωνία με ανθρωπιστικά ιδεώδη (ειρήνη και αλληλεγγύη) και αυτογνωσία. Τέλος, η εφαρμογή των νέων τεχνολογιών στην εκπαίδευση (πληροφορική), μπορεί κάλλιστα να πολλαπλασιάσει τις δυνατότητες και τις ευκαιρίες για μάθηση. Εάν, μάλιστα, η πολιτεία προνοήσει ώστε όλοι οι μη προνομιούχοι μαθητές να έχουν δωρεάν πρόσβαση στην ψηφιακή τεχνογνωσία, τεχνολογία και το Διαδίκτυο, δηλαδή ίσες ευκαιρίες, τότε είναι βέβαιο ότι θα περιοριστούν δραστικά οι ανισότητες στην εκπαίδευση και στην κοινωνία ευρύτερα. Αξιοσημείωτη είναι, επίσης, η προσφορά τών θετικών επιστημών στον τομέα τής υγείας. Με τη συνδρομή τους αυξήθηκε ο μέσος όρος ζωής, εξοβελίστηκε ο κίνδυνος θανάτου από ανίατες και λοιμώδεις ασθένειες, ενώ συνεχίζονται οι έρευνες για την ανεύρεση νέων φαρμάκων και Α.2 Τεχνολογία και αντιμετώπιση φυσικών (αρρώστιες και επιδημίες) και κοινωνικών καταναγκασμών

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

723

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

εμβολίων ώστε να αντιμετωπιστούν με επιτυχία και άλλες μάστιγες όπως το έιτζ και ο καρκίνος. Η διεπιστημονική συνεργασία ιατρικής, βιολογίας, φαρμακολογίας και πληροφορικής υπόσχεται στον άνθρωπο του εικοστού πρώτου αιώνα θαύματα: Τεχνητά μέλη και όργανα θα ανταγωνίζονται τα φυσικά, επεμβάσεις στον εγκέφαλο (με τη χρήση μικροτεχνολογίας) θα θεραπεύουν χρόνιες νευρολογικές, εκφυλιστικές ασθένειες (πάρκινσον, σχιζοφρένεια, επιληψία κλπ) ενώ επαναστατικές διαγνωστικές μέθοδοι (τηλε-ιατρική και εξετάσεις DNA) θα εξασφαλίσουν και στους πλέον απομακρυσμένους ασθενείς αξιόπιστες, γρήγορες και φτηνές ιατρικές εξετάσεις. Πέραν του τομέα της υγείας, κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι η επιστημονική πρόοδος μάς έχει απαλλάξει και από κοινωνικές μάστιγες (φτώχεια, πείνα, αναλφαβητισμός και δυστυχία). Στις τεχνολογικά αναπτυγμένες χώρες όχι μόνον δεν υπάρχει εξαθλίωση, επιπλέον οι λαοί απολαμβάνουν πολύτιμα κοινωνικά αγαθά και παροχές όπως η δωρεάν παιδεία, η δημόσια υγεία, η προστασία των καταναλωτών και του πολίτη γενικότερα. Α.3 Οι τεχνολογικές εξελίξεις προσφέρουν ποιότητα ζωής (κοινωνία-οικονομία-ανέσεις-περιβάλλον)

Στις βιομη-

χανικά ανεπτυγμένες χώρες η τεχνολογική και επιστημονική ανάπτυξη προσφέρει ποιότητα ζωής. Συμβάλλει στην οικονομική μεγέθυνση, την αύξηση της ποσότητας τών παραγομένων αγαθών και στη βελτίωση τής ποιότητας των. Ευνοεί τις προϋποθέσεις για την εξεύρεση ελεύθερου χρόνου, μιας και μειώνεται συνεχώς η ανάγκη για πολύωρη και κοπιαστική, χειρωνακτική εργασία. Εξασφαλίζει διαρκώς ευφυείς και πρακτικές λύσεις στα ζητήματα της πολεοδομίας και των συγκοινωνιών. Τα ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης και επικοινωνίας πληροφορούν, διασκεδάζουν και διευκολύνουν την επαφή μεταξύ προσώπων, ομάδων και λαών, την οποία τόσο πολύ έχει ανάγκη ο κόσμος μας, σήμερα, προκειμένου να οικοδομήσει το όραμα της παγκόσμιας ειρήνης. Τέλος, η τεχνολογία υπόσχεται την προστασία τού περιβάλλοντος, μέσω της ανακύκλωσης (ανακύκλησης), και νέες εναλλακτικές, ήπιες πηγές ενέργειας, σαν την αιολική, την ηλιακή και τη θερμική υδροηλεκτρική ενέργεια. Δυστυχώς η τεχνολογική και επιστημονική πρόοδος έχει και

Μεταβατική παράγραφος

επικίνδυνες παρενέργειες.

Β. Οι παρενέργειες της επιστήμης και της τεχνολογίας Β.1 Η ανεξέλεγκτη επιστημονική πρόοδος υποσκάπτει τον ηθικό πολιτισμό Πρώτα-πρώτα, η ανεξέλεγκτη επιστημονική πρόοδος παραβιάζει διακηρυγμένες αρχές, αξίες και ηθικούς νόμους, αφού υποδαυλίζει την απανθρωπιά, τη μοναξιά και την αλλοτρίωση. Εξαιτίας της ο άνθρωπος αποξενώθηκε από τις ηθικές του αρετές, τον συνάνθρωπό του και την ικανότητά να σκέφτεται νηφάλια, να αγαπά τον πλησίον του, να επικοινωνεί καλόπιστα μαζί του και γι΄ αυτό δεν διστάζει να εγκληματήσει, να γίνει παίγνιο των ενστίκτων του, θλιβερό άτομο χωρίς προσωπικότητα και αυτογνωσία. Ο μονοδιάστατος και τεχνοκρατούμενος άνθρωπος, ακόμη, προσκολλάται στην ειδίκευση η οποία τον ωθεί στην πνευματική του μονομέρεια, δηλαδή στο να ξέρει «τα πάντα για το τίποτα και τίποτε για τον κόσμο». Εύκολα, λοιπόν, μπορεί να ξεγελαστεί από τη διαφήμιση και τις διάφορες τηλεοπτικές «σάχλες» οι οποίες τον εξαθλιώνουν πνευματικά και τον καθιστούν «πρόθυμο» θύμα του υπερ-καταναλωτισμού, της προπαγάνδας και του φανατισμού. Υπό αυτές τις συνθήκες, η τεχνική καθίσταται (γίνεται, είναι) αυτοσκοπός και πηγή δεινών για τον άνθρωπο και όχι μέσον για τη βελτίωση τής ζωής και της ηθικής του ποιότητας.

Επιπρόσθετα, λόγω τής επιστημονικής προόδου, εντείνονται τόσο οι κοινωνικές ανισότητες όσο και η αυθαιρεσία των ισχυρών τής γης. Τα εξελιγμένα και προηγμένα μηχανήματα, που είναι πολλαπλασιαστές κέρδους για τους «κατέχοντες», αντικαθιστούν, με τον καιρό, όλο και περισσότερα εργατικά χέρια με αποτέλεσμα πολλοί άνθρωποι που δεν έχουν ανάλογη εξειδίκευση να ωθούνται στην ανεργία. Δεν είναι παράξενο λοιπόν που σήμερα αρκετοί πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι, σε αντίθεση με πάμπολλους φτωχούς που γίνονται φτωχότεροι. Β.2 Επιστημονική εξέλιξη - κοινωνικές ανισότητες και διεθνείς διενέξεις (συγκρούσεις)

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

724

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

Στο επίπεδο, μάλιστα, των χωρών, βλέπουμε πολλά αδύναμα κράτη να απειλούνται εξαιτίας της οικονομικής, πολιτικής και πολιτιστικής ηγεμονίας των ισχυρών του κόσμου, οι οποίοι συχνά τυφλώνονται από τα συμφέροντά τους και ξεσπούν σε βάρος των αδύναμων της γης (πχ Παλαιστινίων, Ιρακινών και Λιβανέζων αμάχων). Έτσι, διαιωνίζεται η πολιτική τού «διαίρει και βασίλευε» (εμφύλιοι) ενώ το μεγαλύτερο μέρος της ανθρωπότητας, ο Τρίτος Κόσμος, βρίσκεται παγιδευμένος στο «φαύλο κύκλο τής υπανάπτυξης»: δεν έχει χρήματα για σχολεία και έργα υποδομής, έτσι δεν μπορεί να αναπτυχθεί οικονομικά, άρα δεν έχει πόρους για έργα υποδομής και πανεπιστήμια, άρα δεν θα αναπτυχθεί ποτέ – εκτός εάν τον βοηθήσουμε εμείς. Β.3 Τεχνολογία και οικολογική καταστροφή Πέραν των αρνητικών επιπτώσεων τής τεχνολογίας στον άνθρωπο και στην κοινωνία γενικότερα, καταστροφική είναι και η επίδρασή της στο περιβάλλον. Οι χημικές βιομηχανίες, τα πυρηνικά απόβλητα και η κατασπατάληση των φυσικών πόρων διατάραξαν την οικολογική ισορροπία, ενώ ταυτόχρονα προδιαγράφουν ένα μέλλον εφιαλτικό για τις επερχόμενες γενεές. Αυτό αποδεικνύεται χωρίς πολλή φαντασία: το γνωστό «φαινόμενο του θερμοκηπίου», η τρύπα του όζοντος, η μείωση της βιοποικιλότητας, η εντεινόμενη λειψυδρία, τα ακραία καιρικά φαινόμενα και τόσες άλλες «ασθένειες» της φύσης, είναι δυστυχώς παρεπόμενα (συνέπειες) της άπληστης τεχνολογικής εξέλιξης και προδιαγράφουν για την ανθρωπότητα και τη μητέρα-γη ένα μέλλον ζοφερό. Εκτός εάν υιοθετήσουμε την αειφόρο ανάπτυξη.

Γ. Ιδέες για την αντιμετώπιση των παρενεργειών τής επιστήμης και της τεχνολογίας Γ.1 Ο άνθρωπος οφείλει να αναλάβει τις ευθύνες του Είναι αδιαμφισβήτητο το γεγονός ότι η τεχνολογία στάθηκε επάξια στο πλευρό της ανθρωπότητας και συνεχώς την ευεργετεί. Όμως ο σύγχρονος κόσμος έχει να αντιμετωπίσει και πολλά προβλήματα εξαιτίας της αλόγιστης χρήσης των τεχνολογικών επιτευγμάτων. Ηθικός αλλά και φυσικός αυτουργός όλων αυτών των προβλημάτων είναι ο άνθρωπος και αυτός, το συντομότερο δυνατό, οφείλει να βρει λύσεις.

Προκειμένου να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά οι παρενέργειες της τεχνολογικής προόδου πρέπει να διαδοθεί η ανθρωπιστική παιδεία. Επιβάλλεται, δηλαδή, ο κάθε άνθρωπος να μάθει να συγχωρεί, να νοιάζεται και να αγαπά δίχως να περιμένει ανταλλάγματα. Τότε μόνο θα καταφέρει να απελευθερωθεί από την αλαζονεία που του προκάλεσε η εφευρετικότητά του. Άλλωστε, μέσω της παιδείας ο άνθρωπος δύναται να καλλιεργήσει την κριτική σκέψη η οποία τού είναι άκρως απαραίτητη προκειμένου να μάθει να ξεχωρίσει το σωστό από το λάθος και το μέσον (τεχνολογία) από το σκοπό (ποιότητα ζωής). Με αυτόν τον τρόπο δεν θα καταντήσει ενεργούμενο (δούλος) τής μηχανής. Γ.2 Ανθρωπιστική παιδεία και εξημέρωση τής προόδου

Γ.3 Χρειαζόμαστε επιστήμονες με ηθικές και πολιτικές ευαισθησίες Βέβαια, καλό θα ήταν να αναλάβει ο κάθε επιστήμονας την εθνική και πολιτική ευθύνη για τα δημιουργήματά του. Οι επιστήμονες πρέπει να αναδέχονται την κοινωνική ευθύνη και να υπηρετούν με την ερευνητική εργασία τους ό,τι ανεβάζει το πνευματικό και βιοτικό επίπεδο του λαού. Έτσι θα εξασφαλιστεί και ο σεβασμός της κοινωνίας προς την επιστήμη, αφού και η επιστήμη θα υπηρετεί την κοινωνία και όχι τους ολίγους. Γ.4 Επιβεβλημένη η συστράτευση ηγετών, διανοουμένων και πολιτών Τέλος, στον αγώνα για εξανθρωπισμό της επιστήμης, παράγοντας καθοριστικής σημασίας είναι η διεθνής συνεργασία αλλά και η επικοινωνία μεταξύ των διανοουμένων και των πολικών ηγετών. Οι ηγέτες έχουν υποχρέωση να παρακολουθούν τον διανοητικό μόχθο τών πνευματικών ανθρώπων οι οποίοι, ως γνωστόν, συνιστούν τη ραχοκοκαλιά της ηθικής συνείδησης της ανθρωπότητας. Μπορούν, τότε, όλοι τους και όλοι μας να πρωτοστατήσουμε σε μια σταυροφορία που θα αποκαθηλώσει την παντοδύναμη θεότητα του χρήματος και θα παραδώσει στα χέρια της ανθρωπότητας τις επιστημονικές εξελίξεις αμόλυντες από τα μικρόβια της ιδιοτέλειας, του άφρονος πλουτισμού και της ανθρώπινης ματαιοδοξίας. Αν όλα αυτά καταστούν συνείδηση στις νέες γενιές, τότε είναι βέβαιο ότι η επιστήμη και τα επιτεύγματά της θα είναι μόνο ευλογία για την οικουμένη και όχι κατάρα. kallimachos@cytanet.com.cy

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

725

5-Α.2 Είναι ευλογία ή κατάρα η τεχνολογία για την ανθρωπότητα και τι πρέπει να γίνει; Του Κωνσταντίνου Καλλίμαχου., συγγραφέα-εκπαιδευτικού Προδημοσιεύτηκε το Φεβρουάριο του 1994 – Αναθεωρήθηκε το Σεπτέμβριο του 2010

Θέμα: Είναι κατ΄ ανάγκην ευλογία ή κατάρα η τεχνολογία για τον άνθρωπο; ΑΕΙ 1991, ΕΝΙΑΙΕΣ 1993, ΤΕΙ 1993, ΤΕΙ 1994, ΕΝΙΑΙΕΣ 1998, ΑΕΙ 2000, ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ 13-4-2000, ΤΕΙ 2001, Αρχή Ηλεκτρισμού 29-6-02, ΑΕΙ 2003, ΤΕΙ 2003, ΑΕΙ 2004, ΤΕΙ 2004, Παγκύπριες 2006 και 2009

Παραπλήσια θέματα  Η τεχνολογία έχει διευκολύνει τον άνθρωπο χωρίς να τον έχει κάνει ευτυχισμένο. Να σχολιάστε την πιο πάνω θέση, τεκμηριώνοντας τις απόψεις σας. [Αρχή Ηλεκτρισμού 29/6/2002] 

«Η αλματώδης τεχνολογική εξέλιξη της σύγχρονης εποχής, παρόλο που αναβάθμισε σε ορισμένους τομείς τη ζωή ταυτόχρονα την υποβάθμισε σε άλλους, δημιουργώντας συνθήκες διαχωρισμού, ανισότητας, απομόνωσης και ανασφάλειας. [ΤΕΙ 2001]

 Ενώ μιλούμε για τεχνολογική ανάπτυξη και πρόοδο, από την άλλη βλέπουμε να αυξάνεται το αίτημα για ποιότητα ζωής. Είναι δικαιολογημένο κατά τη γνώμη σας το αίτημα αυτό; Να αναπτύξετε και να τεκμηριώσετε την άποψή σας. [ΕΝΙΑΙΕΣ 1998]  Η τεχνική πρόοδος προάγει ή υποβιβάζει την ποιότητα της ζωής; (ΑΕΙ 1991)

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Π.1 Αντιφατικός ο σύγχρονος πολιτισμός

ρεπής

αντιφατικός

Ο κόσμος που ζούμε, ελέγχεταιχαρακτηρίζεται ως αμφιρ-

διότι αφενός μας παρέχει πάμπολλα ευεργετήματα, αφετέρου παρουσιάζει

αρκετά συμπτώματα παράνοιας. Η τεχνολογική επανάσταση, η αύξηση τού μέσου όρου ζωής, η εξάπλωση τών δημοκρατικών θεσμών, η καθιέρωση τής πενθήμερης εργασίας, η κατάκτηση τού ελεύθερου χρόνου και τόσες άλλες πρόσφατες οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές κατακτήσεις τού πολιτισμού μας, πιστοποιούν τις θετικές του όψεις. Από την άλλη μεριά, όμως, δεν πρέπει να λησμονούμε ότι κατά τις τελευταίες δεκαετίες, ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος (1939-1945) και αργότερα ο Ψυχρός (1949-1989), λίγο έλειψε να αφανίσουν την οικουμένη. Δικαιολογημένα, λοιπόν, ο κόσμος μας χαρακτηρίζεται ως αντιφατικός αφού έχει να μάς παρουσιάσει τόσα πολλά επιτεύγματα αλλά και αρκετές αμφιλεγόμενες πλευρές, όπως για παράδειγμα η τεχνολογική εξέλιξη. Π.2 Τι είναι η τεχνολογία και πώς επιδρά στη ζωή μας;

Μιλώντας για την τεχνολογία, αναφερόμαστε

στις επιστημονικές εφαρμογές τής τεχνικής οι οποίες κυρίως με τη μορφή των μηχανών μετέβαλαν τις συνθήκες ζωής του ανθρώπου αλλά και την πορεία του πολιτισμού. Πολλοί ισχυρίζονται ότι τα μηχανικά αυτά κατορθώματα είναι για τον άνθρωπο ευλογία, επειδή μπορούν να του εξασφαλίσουν καλύτερους όρους διαβίωσης. Αντίθετα, άλλοι υποστηρίζουν ότι οι μηχανολογικές αυτές επινοήσεις συνιστούν κατάρα για το ανθρώπινο γένος καθώς συστηματικά απεργάζονται την καταστροφή του. ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

726

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

Α. ΟΙ ΘΕΤΙΚΕΣ ΟΨΕΙΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΠΡΟΟΔΟΥ Α.1

Τεχνολογία και βελτίωση συνθηκών ζωής – ποιότητα ζωής

Από πρώτη άποψη φαίνεται ότι και οι

δύο παραπάνω τοποθετήσεις έχουν μια δόση αλήθειας. Είναι λογικό να εξυμνείται η τεχνολογία επειδή, ιδιαίτερα στις βιομηχανικά αναπτυγμένες χώρες, έδωσε την ευκαιρία στους ανθρώπους να βελτιώσουν τις συνθήκες ζωής τους. 1) Σε αυτά τα κράτη δεν υπάρχει φτώχεια, πείνα και εξαθλίωση. 2) Κι αν υπάρχει, ελάχιστοι είναι οι άνθρωποι που υποφέρουν από τέτοιες μάστιγες. 3) Εδώ παρατηρείται αφθονία αγαθών, όχι μόνο υλικών αλλά και κοινωνικών, όπως λόγου χάρη η παιδεία, οι νόμοι και η υγεία. 4) Εξοβελίστηκε [αποδιώχτηκε] ο κίνδυνος θανάτου από τον υποσιτισμό και τις λοιμώδεις ασθένειες. 5) Βελτιώθηκε η πολεοδομία και οι συγκοινωνίες. 6) Μόλις πριν μία δεκαετία έκαναν δυναμικά την εμφάνιση τους και οι παγκοσμίως δικτυωμένοι ηλεκτρονικοί υπολογιστές με τα τόσα παρεμφερή [παραπλήσια, παρόμοια] τεχνολογικά προϊόντα, χάρη στα οποία διευκολύνθηκαν αφάνταστα α) οι οικονομικές συναλλαγές, β) η παραγωγική διαδικασία, γ) η επικοινωνία μεταξύ προσώπων, ομάδων και λαών καθώς δ) η ανάπτυξη των επιστημών και ε) το έργο των εκπαιδευτικών. Α.2

Τεχνολογία και ελεύθερος χρόνος

Οι θετικές επιδράσεις της τεχνολογίας έχουν και συνέχεια.

Χάρη στα ωφελήματά της, ευνοήθηκαν και οι προϋποθέσεις για την ύπαρξη τού λεγόμενου ελεύθερου χρόνου. Τις παλαιότερες εποχές, οι μόνοι που διέθεταν «ελεύθερο χρόνο» ήταν οι ελάχιστοι αργόσχολοι «ευγενείς», φεουδάρχες, κτηματίες και εισοδηματίες οι οποίοι επιδίδονταν στο κυνήγι, την ιππασία και σε άλλες ευχάριστες ή και ψυχαγωγικές ασχολίες από τις οποίες ο πολύς ο κόσμος (οι δουλοπάροικοι) ήταν, κυριολεκτικά, αποκλεισμένος. Μόλις πριν μερικές δεκαετίες, κατέστη δυνατόν να αποκτήσουν πρόσβαση σε αυτό το αγαθό, όχι μόνον οι οικονομικά ευκατάστατοι αλλά και πολυάριθμα ανθρωποσύνολα σε ολόκληρο τον κόσμο. Ιδιαίτερα μετά την δεκαετία τού πενήντα, αρκετοί πολίτες των αναπτυσσομένων χωρών (π.χ Ελλάδα, Πορτογαλία, Ιρλανδία) και πάρα πολλοί των αναπτυγμένων (λ.χ. Ιαπωνία, Γερμανία, ΗΠΑ και Γαλλία) χάρη στην τεχνολογική πρόοδο, μπορούν πια να εργάζονται ορισμένες ώρες την ημέρα προκειμένου να εξασφαλίσουν τους πόρους που απαιτούνται για να ζήσουν αξιοπρεπώς. Τον υπόλοιπο χρόνο μπορούν να τον επενδύσουν στη διασκέδασή τους, την πνευματική τους καλλιέργεια και την ηθική τους συγκρότηση (ψυχαγωγία). Α.3 Τεχνολογία και δημοκρατικό πολίτευμα

Κάτι άλλο, που είναι αξιοσημείωτο και δείχνει την

ευεργετική επίδραση τού τεχνολογικού πολιτισμού σχετίζεται με την καθιέρωση και εξάπλωση της δημοκρατίας. Πράγματι, κατά τη διάρκεια τού αιώνα που πέρασε, οι δημοκρατικοί θεσμοί εμπεδώθηκαν σταδιακά σχεδόν σε όλη την οικουμένη. Στις μέρες μας υπάρχουν δεκάδες Κράτη Δικαίου. Όλες αυτές οι δημοκρατικές χώρες αναδύθηκαν χάρη στους πολιτικούς αγώνες και τα δικαιώματα που αποκτήθηκαν στις τεχνολογικά προηγμένες κοινωνίες. Αντίθετα, σε αλλοτινούς καιρούς, οι περισσότεροι λαοί ήταν όχι μόνο οικονομικά και τεχνολογικά υπανάπτυκτοι, αλλά και πολιτικά. Δηλαδή, εκτός του ότι ήταν φτωχοί, επιπλέον τους εξουσίαζαν κληρονομικοί ηγεμόνες, αυθαίρετοι και σχεδόν πάντα βάναυσοι, οι οποίοι δεν λογάριαζαν τη ζωή των υπηκόων τους κι ούτε τούς αναγνώριζαν δικαιώματα. Δυστυχώς, ακόμα και σήμερα, υπάρχουν χώρες τεχνολογικά «καθυστερημένες» που κυβερνώνται από δικτατορικά ή ολοκληρωτικά καθεστώτα (π.χ Ιράν, Β. Κορέα, Κίνα και Κούβα). Να, λοιπόν, που η τεχνολογία επιδρά καθοριστικά και στην πολιτική ζωή. Α.4

Τεχνολογία και ανθρωπογνωσία – η ηθική διάσταση του τεχνολογικού πολιτισμού

Οι επιστήμες που

μελετούν κυρίως τον μικρόκοσμο (Βιολογία και Χημεία) αλλά και αυτές που ερευνούν και τον μακρόκοσμο (Φυσική και Αστρονομία), παρ’ όλες τις εντυπωσιακές ανακαλύψεις και εφευρέσεις τους, καταλήγουν σε ένα συμπέρασμα: ότι τελικά το μυστήριο τής δημιουργίας ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

727

είναι άλυτο κι ότι το ανθρώπινο μυαλό όσο πιο πολλά μαθαίνει, τόσο πιο πολλά ερωτήματα/απορίες αρθρώνει. Με άλλη διατύπωση, η τεχνολογία μάς ωφέλησε και για έναν ακόμα λόγο. Μας έκανε πιο σοφούς, όχι επειδή τάχα μάς κατέστησε πολυμαθείς και παντογνώστες, αλλά επειδή μάς δίδαξε πόσο αδύναμοι είμαστε και ταπεινά πρέπει να συμπεριφερόμαστε. Σοφή είναι μονάχα η φύση. Τα επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα, αναντίρρητα, συμβάλλουν στην ανάπτυξη τόσο τού πνευματικού όσο και τού ηθικού μας πολιτισμού. Α.5 Χάρη στην επιστήμη ευεργετήθηκαν ο πνευματικός και ο ηθικός πολιτισμός – ΠΑΙΔΕΙΑ & ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Ο άνθρωπος, μέσω τής ηλεκτρονικής τεχνολογίας και των συναφών εφαρμογών της στην παραγωγή, την οικονομία και την κοινωνία, και καθοδηγούμενος και από την επιστήμη, μπορεί σήμερα να οργανώσει αποτελεσματικά τη γνώση, να διευρύνει τούς πνευματικούς του ορίζοντες, να απαλλαγεί από προλήψεις, δεισιδαιμονίες και αναχρονιστικές αντιλήψεις. Επιπλέον, παράλληλα με τον πνευματικό του πολιτισμό, δύναται μπορεί να αναπτύξει περαιτέρω και τον ηθικό. Η διάδοση τής γνώσης με την αρωγή των τεχνολογικών μέσων (Πληροφορική, Διαδίκτυο, ΜΜΕ), προάγει την καλλιέργεια της αγάπης και τη μεταλαμπάδευση πολιτικών αξιών (δημοκρατία) και όλων εκείνων τών πνευματικών εφοδίων και αρετών που εγγυώνται μια κοινωνία με ανθρωπιστικά ιδεώδη (ειρήνη και αλληλεγγύη) και αυτογνωσία. Τέλος, η εφαρμογή των νέων τεχνολογιών στην εκπαίδευση (πληροφορική), μπορεί κάλλιστα να πολλαπλασιάσει τις δυνατότητες και τις ευκαιρίες για μάθηση. Εάν, μάλιστα, η πολιτεία προνοήσει ώστε όλοι οι μη προνομιούχοι μαθητές να έχουν δωρεάν πρόσβαση στην ψηφιακή τεχνογνωσία, τεχνολογία και το διαδίκτυο, δηλαδή ίσες ευκαιρίες, τότε είναι βέβαιο ότι θα περιοριστούν δραστικά οι ανισότητες στην εκπαίδευση και στην κοινωνία ευρύτερα. [Περισσότερες πληροφορίες, για το ρόλο των νέων τεχνολογιών, θα βρεις στις σελίδες 799-800] ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΗ

ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ

Παρά

ταύτα,

ικανός

αριθμός

αξιόλογων

διανοητών

δεν

συμμερίζονται τις απόψεις που αναφέρθηκαν πρωτύτερα. Διατείνονται [υποστηρίζουν] ότι η τεχνολογία μολονότι βοήθησε πάρα πολύ την ανθρωπότητα, εντούτοις την έσπρωξε σε άλλα προβλήματα, άκρως επικίνδυνα.

Β. ΟΙ ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ ΠΛΕΥΡΕΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ Β. Αναπόφευκτες οι παρενέργειες της προόδου

Οι «παράπλευροι κίνδυνοι» της οποιασδήποτε

προόδου, λέει ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, είναι το κατεξοχήν δείγμα της ασυγκράτητης κοινωνικής δυναμικής. Γεννώντας νέα πρότυπα συμπεριφορών και κατ' επέκτασιν και νέες μορφές παραβατικότητας, όλες οι τεχνολογικές επαναστάσεις δημιουργούν απρόβλεπτα προβλήματα κοινωνικής «προσαρμογής». Όσο δε πιο γοργές, γενικευμένες και αναπάντεχες είναι οι εξελίξεις τόσο και λιγότερο προφανείς είναι οι κοινωνικές «λύσεις» οι οποίες θα δοθούν στα πρωτόγνωρα κανονιστικά ζητήματα που εκ των πραγμάτων τίθενται. 1) Η επανάσταση στις παραγωγικές διαδικασίες συνεπέφερε, ανάμεσα στα άλλα, το οικουμενικό και άλυτο ακόμη πρόβλημα των επιπτώσεών τους στο περιβάλλον, 2) η επανάσταση στις μεταφορές οδήγησε στην ανάγκη αυστηρής ρύθμισης των συγκοινωνιών και των συνεπειών της ταχύτητας, 3) η επανάσταση στη μοριακή βιολογία και στη βιοτεχνολογία ήγειρε το τεράστιο ζήτημα του δημοκρατικού ελέγχου και των ηθικών ορίων του επιστημονικού πειραματισμού. Ως εκ τούτου, δεν πρέπει να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι αρκετοί σοβαροί διανοητές θέτουν την τεχνολογία στο εδώλιο του κατηγορουμένου. Β.1 Τεχνολογία και οικολογική καταστροφή

Πρώτα-πρώτα, είναι υπεύθυνη για την καταστροφή τού

περιβάλλοντος. Οι χημικές βιομηχανίες, τα πυρηνικά απόβλητα και η κατασπατάληση των

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

728

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

φυσικών πόρων διατάραξαν την οικολογική ισορροπία, ενώ ταυτόχρονα προδιαγράφουν ένα μέλλον εφιαλτικό για τις επερχόμενες γενιές. Αυτό αποδεικνύεται χωρίς πολλή φαντασία. Το γνωστό φαινόμενο του «θερμοκηπίου» είναι αρκετά εύγλωττο: οι ρύποι των βιομηχανιών και των αυτοκινήτων καταστρέφουν το στρώμα τού όζοντος που προστατεύει τη γη από την ανεπιθύμητη ακτινοβολία του ήλιου. Η τελευταία εγκλωβίζεται εντός της ατμόσφαιρας. Έτσι, σταδιακά η μέση θερμοκρασία τού πλανήτη αυξάνεται, βαθμιαία λιώνουν οι πάγοι των πόλων, ανεβαίνει η στάθμη των ωκεανών και η συνέχεια μόνο ρόδινη δεν θα είναι. Β.2 Τεχνολογία και καταναλωτισμός

Εκτός από την οικολογική καταστροφή η τεχνική έχει

επισωρεύσει κι άλλα προβλήματα, το ίδιο δυσεπίλυτα. Το δεύτερο είναι η καταναλωτική μανία. Ο σύγχρονος άνθρωπος, δεν καταναλώνει μόνο τα αγαθά που χρειάζεται για να ζήσει. Καταναλώνει κυριολεκτικά ό,τι βρεθεί μπροστά του, αδιαφορώντας για το εάν, σε τελική ανάλυση, τού είναι πραγματικά χρήσιμο. Έτσι ξοδεύει τεράστια χρηματικά ποσά για να ζήσει στην πολυτέλεια. Αυτό μάς ενδιαφέρει σήμερα, σχεδόν όλους. Όνειρο κάθε «λογικού» σύγχρονου ανθρώπου είναι να αποκτήσει όσο το δυνατόν περισσότερα αντικείμενα. Παραβλέπει όμως μιαν αλήθεια: Ότι έχει άλλη μια φύση που τον ξεχωρίζει από τα ζώα, την πνευματική, όχι μόνο την υλική. Β.3 Τεχνολογία και αποξένωση/αλλοτρίωση

Η βιομηχανική επανάσταση έδωσε μεγάλη ώθηση στη

δημιουργία μεγάλων αστικών κέντρων. Έτσι, το φαινόμενο της αλλοτρίωσης έλαβε τεράστιες διαστάσεις. Ο άνθρωπος αποξενώθηκε από τις ηθικές του αρετές. Έχασε την ανθρωπιά του, την ικανότητα του να σκέφτεται νηφάλια, να αγαπά τον πλησίον του, να επικοινωνεί μαζί του και για αυτό δεν διστάζει να εγκληματήσει, να γίνει παίγνιο των ενστίκτων του, θλιβερό άτομο χωρίς προσωπικότητα και αυτογνωσία. Η διαφήμιση, κυρίως με τη βοήθεια της τηλεόρασης, συντελεί στην πνευματική του εξαθλίωση. Ο σημερινός, τάχα προοδευμένος, άνθρωπος καταναλώνει τα τηλεοπτικά μηνύματα και στη συνέχεια καταναλώνει αυτά που του υποδεικνύουν τα πρώτα. «Ο άνθρωπος του “σούπερ μάρκετ”, λέει ο Ζακ Ντελόρ, όπως ο άνθρωπος που βγήκε από το Γκουλάγκ2, έχουν εξίσου την ανάγκη να ξαναβρούν τους άξονες αναφοράς που μπορούν να δώσουν νόημα στη ζωή τους». Β.4 Τεχνολογία και οπλικά συστήματα

Μια άλλη κακή κληρονομιά που μας αφήνει η τεχνολογική

εξέλιξη, έχει να κάνει με την πολεμική τεχνολογία και τα εργοστάσια του ολέθρου, όπως πολύ εύστοχα αποκαλούνται οι βιομηχανίες όπλων. Αυτές οι μονάδες παραγωγής του θανάτου, κυρίως τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια, άπλωσαν τα πλοκάμια τους πάνω από όλες τις ηπείρους και απειλούν την παγκόσμια ειρήνη αλλά και τον πλανήτη μας μαζί, αφού αρκεί μια σπίθα για να γίνει το παγκόσμιο ολοκαύτωμα. Το χειρότερο δε, είναι ότι οι τεχνολογικά προηγμένες χώρες της Δύσης, έχουν μετατρέψει τα όπλα σε εμπόρευμα! Διάσημοι επιστήμονες και ερευνητές στην Αμερική, τη Γαλλία, τη Μεγάλη Βρετανία και τη Γερμανία εργάζονται πυρετωδώς προκειμένου να κατασκευάσουν το τάδε πολεμικό αεροπλάνο ή το δείνα άρμα μάχης. Συχνά, οι υπουργοί εξωτερικών αυτών των χωρών συμπεριφέρονται απροκάλυπτα ως επίσημοι έμποροι όπλων για λογαριασμό των κυβερνήσεών των. Η κατάσταση περιπλέκεται ακόμα περισσότερο αν σκεφτεί κανείς ότι πελάτες συνήθως είναι χώρες φτωχές και λαοί εξαθλιωμένοι. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΗ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ

Είναι ολοφάνερο πια ότι η τεχνολογία έχει και θετικές και

αρνητικές όψεις. Κατά τη γνώμη μας, ούτε οι απόλυτοι υπερασπιστές της λένε όλη την αλήθεια, ούτε βεβαίως και αυτοί που την απορρίπτουν καθολικά. Η αλήθεια, αν υπάρχει, βρίσκεται κάπου στη μέση. 2

Γκουλάγκ= στρατόπεδα συγκεντρώσεως & καταπίεσης αντιφρονούντων στην άλλοτε κομμουνιστική Σοβιετική Ένωση ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

729

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

Γ. ΑΠΕΙΛΕΙ Η ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΜΑΣ; 3 Γ.1 Η τεχνολογία αποτελεί απειλή για την ανθρωπότητα

Πολλοί φοβούνται ότι η ανάπτυξη της

τεχνολογίας έχει διαστάσεις και μορφές που απειλούν τον πολιτισμό. Το προφανές παράδειγμα είναι αυτό των πυρηνικών όπλων που (όπως είδαμε) μπορούν να καταστρέψουν και την ανθρωπότητα και τον πολιτισμό της. Καλό είναι όμως να θυμόμαστε ότι τα τεχνολογικά μέσα ήταν πάντοτε στη διάθεση όσων ήθελαν να τα χρησιμοποιήσουν για το κακό. Λόγου χάρη, με το μαχαίρι μπορείς να κόψεις ψωμί, μπορείς όμως να κόψεις και τον λαιμό κάποιου ανθρώπου. Υπάρχει βέβαια διαφορά ανάμεσα στο μαχαίρι με τις ελάχιστες καταστροφικές δυνατότητες και στη σύγχρονη τεχνολογία της υδρογονοβόμβας με την οποία μπορείς να καταστρέψεις τα πάντα. Αυτή η τρομακτική δυνατότητα είναι εκείνη που δημιουργεί τα ερωτηματικά για το μέλλον της ανθρωπότητας και του πολιτισμού. Γ.2 Εύλογη η ανησυχία. Ωστόσο είναι λάθος...

Νομίζω ότι είναι λάθος η εύλογη αυτή ανησυχία να

διατυπώνεται ως κριτική και επιχείρημα κατά της τεχνολογίας. Είναι λάθος για έναν απλούστατο λόγο: η τεχνολογία δεν έχει βούληση. Η τεχνολογία ανακαλύπτεται και χρησιμοποιείται από τους ανθρώπους· αυτοί έχουν βούληση και συνεπώς ευθύνη για το τι παράγουν και πώς το χρησιμοποιούν. Αν κάτι πρέπει να μας φοβίζει, αυτό είναι η φύση και η βούληση των ανθρώπων. Πρέπει ταυτόχρονα να θυμόμαστε ότι τίποτε στον κόσμο δεν εξασφαλίζει την επιβίωση του ανθρωπίνου είδους. Η επιβίωση και η ευημερία μας είναι αποκλειστικά και μόνο δική μας υπόθεση (εξαιρώντας την περίπτωση κατά την οποία τα ανθρώπινα προβλήματα θα βρουν λύση με θεία επέμβαση ή με τη συντριβή της Γης από κάποιον μετεωρίτη) .

Δ. Πού οφείλονται οι παρενέργειες τής τεχνολογίας και πώς μπορούν να αντιμετωπιστούν; Δ.1 Ο άνθρωπος οφείλει να αναλάβει τις ευθύνες του

Είναι αδιαμφισβήτητο το γεγονός ότι η

τεχνολογική πρόοδος μάς έχει ευεργετήσει και καθημερινά μάς υπηρετεί πολλαπλώς και ανελλιπώς. Όμως, εξαιτίας της ο σύγχρονος κόσμος αντιμετωπίζει και πολλά προβλήματα, καθώς χρησιμοποιεί αλόγιστα (απερίσκεπτα) τα τεχνολογικά επιτεύγματα, με αποτέλεσμα από κύριός τους να έχει καταστεί δούλος των. Ασφαλώς, ηθικός αλλά και φυσικός αυτουργός όλων αυτών των παρενεργειών τής τεχνολογίας είναι ο άνθρωπος και αυτός οφείλει, το συντομότερο δυνατόν, να βρει λύσεις. Δ.2 Ζητούμενη είναι η καλλιέργεια και του ανθρωπισμού με την ίδια ένταση που μας περιβάλλει η τεχνολογία

Αυτό θα

το κατορθώσει όταν αποκτήσει τη θέληση και τη δύναμη να δει χωρίς φόβο τις οδυνηρές πλευρές τής προόδου και να συνειδητοποιήσει ότι το άνοιγμα της ψαλίδας ανάμεσα στον τεχνικό και τον πνευματικό πολιτισμό έχει διευρυνθεί πολύ –και συνεχώς διευρύνεται περισσότερο: ο τεχνικός πολιτισμός τρέχει ασταμάτητος προς τα εμπρός, ο πνευματικός μένει στάσιμος, αν δεν υποχωρεί κιόλας. Απόδειξη η ηθική κρίση που μαστίζει τις συνειδήσεις αλλά και τις κοινωνίες του καιρού μας. Οι πνευματικές αξίες του γνήσιου φιλελευθερισμού και του ανθρωπιστικού ορθολογισμού, δηλαδή του συνδυασμού καλοσύνης και Λόγου, δεν καλλιεργούνται με την ένταση που επιβάλλει η τόσο προχωρημένη τεχνολογία μας, ώστε να επέλθει κάποια εξισορρόπηση. «Ο άνθρωπος σήμερα θηρεύει (κυνηγάει) με επιμονή το ‘’παραχρήμα’’, το άμεσα χρήσιμο. Έτσι, όμως, παύει πια να ακούγεται η φωνή της ανθρωπιάς. Ωστόσο, η μόνη και αδιατίμητη περιουσία της ανθρωπότητας είναι πάντα ένας σπόρος ακριβώς αυτής της ανθρωπιάς που είναι ριγμένος μέσα του και που τόσο τον έχει περιφρονήσει. Καιρός, λοιπόν, για μια στροφή, 3

Οι παράγραφοι Γ.1 και Γ.2 βασίζονται στο άρθρο του Θ. Π. Λιανού: Πολιτισμός και τεχνολογία, ΤΟ ΒΗΜΑ, 18-06-2000

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

730

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

ώστε να καταστεί δυνατή η υπερνίκηση των αντιφάσεων της εποχής μας. Φυσικά η στροφή αυτή δε σημαίνει επιπόλαια περιφρόνηση ή περιοριστική συγκράτηση του τεχνικού πολιτισμού, μια συγκράτηση που ούτε εφικτή, ούτε σκόπιμη είναι.» http://copernikos.tripod.com Δ.3 Ανθρωπιστική παιδεία και εξημέρωση τής προόδου

Σε κάθε περίπτωση, τον πρώτο λόγο έχει η

ανθρωπιστική παιδεία. Πρόκειται για την ικανότητα τού ανθρώπου να κρίνει και να στοχάζεται. Αυτή μάς καθιστά ικανούς να ξεχωρίζουμε τον ατομικισμό από την κοινωνική αλληλεγγύη, συμβάλλει στην επαγγελματική και κοινωνική καταξίωση των ατόμων και στην προκοπή των κοινωνιών, συνιστά αποτελεσματικό αντίδοτο στην αυθαιρεσία των μέσων ενημέρωσης και τέλος εγγυάται την απαλλαγή μας από κάθε είδος φανατισμού και ρατσισμού, την εμπέδωση του διαπολιτισμικού διαλόγου και την προστασία του περιβάλλοντος. Εν κατακλείδι, η ανθρωπιστική κουλτούρα ταυτίζεται με την ευγένεια ψυχής, τη γνώση, την παραγωγική σκέψη, την πνευματική και ψυχική ελευθερία. Μόνο με τη βοήθειά της θα καταφέρει να απελευθερωθεί η τεχνοκρατούμενη ανθρωπότητα από την αλαζονεία που της προκάλεσε η τεχνολογική μας εφευρετικότητα, δηλαδή καλλιεργώντας τον ορθό λόγο, ο οποίος μάς είναι άκρως απαραίτητος για να ξεχωρίζουμε το σωστό από το λάθος και το μέσον (δηλ την τεχνολογία) από το σκοπό (δηλαδή την ποιότητα ζωής). Τοιουτοτρόπως δεν θα καταντήσουμε ενεργούμενα (δούλος) τής μηχανής, αλλά αφέντες της. Οι απανταχού ευνομούμενες πολιτείες

Δ.4 Ο ρόλος των απανταχού δημοκρατικών κρατών

(δημοκρατικά κράτη) καλούνται από κοινού να απορρίψουν τη χρηματοδότηση επιζήμιων επιστημονικών

ερευνών

για

το

ανθρώπινο

είδος.

Οφείλουν

να

πατάξουν

την

εμπορευματοποίηση της επιστημονικής γνώσης και να στηρίξουν έρευνες για την ίαση ασθενειών (πχ: ο καρκίνος) και την αντιμετώπιση της περιβαλλοντικής υποβάθμισης. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω μιας διεθνούς νομοθεσίας που θα καθορίζει το είδος των επιστημονικών προγραμμάτων που πρέπει να διεξάγονται και να αποκλείει τις πιθανότητες εκμετάλλευσης της επιστημονικής έρευνας υπέρ των συμφερόντων των ισχυρών και ενάντια στα συμφέρονται της ανθρωπότητας. Δ.5 Χρειαζόμαστε επιστήμονες με ηθικές και πολιτικές ευαισθησίες

Παράλληλα, καλό θα ήταν να

αναλάβει ο κάθε επιστήμονας την εθνική και πολιτική ευθύνη για τα δημιουργήματά του. Οι επιστήμονες υποχρεούνται να αναδέχονται την κοινωνική ευθύνη και να υπηρετούν με την ερευνητική εργασία τους ό,τι ανεβάζει το πνευματικό και βιοτικό επίπεδο της κοινωνίας και των λαών. Έτσι θα εξασφαλιστεί και ο σεβασμός της κοινωνίας προς την επιστήμη, αφού και η επιστήμη θα υπηρετεί την κοινωνία και όχι την ματαιοδοξία και την απληστία της εποχής μας. Για να καταστούν, όμως, οι επιστήμονες ικανοί να ανταποκριθούν στον κοινωνικό τους ρόλο, θα πρέπει να συντρέχει μία βασική προϋπόθεση: να συνειδητοποιήσουν ότι πρέπει πρώτα να είναι άνθρωποι και ύστερα επιστήμονες. Προέχει, δηλαδή, να διαθέτουν διαμορφωμένη ηθική συνείδηση και να γνωρίζουν πως καθήκον τους είναι να υπηρετούν με το έργο τους το καθολικό και πανανθρώπινο συμφέρον, ενθυμούμενοι τον Πλάτωνα που διακήρυττε ότι «πάσα τε επιστήμη, χωριζομένη δικαιοσύνης και της άλλης αρετής, πανουργία, ου σοφία φαίνεται», ότι δηλαδή κάθε επιστήμη αν ξεφύγει από τα πλαίσια της δικαιοσύνης και της ηθικής, τότε αντί για σοφία συνιστά μάλλον κακουργία. Δ.6 Επιβεβλημένη η συστράτευση ηγετών, διανοουμένων και πολιτών

Στον αγώνα για εξανθρωπισμό τής

επιστήμης και της τεχνολογίας, παράγοντας καθοριστικής σημασίας είναι η διεθνής συνεργασία, αλλά και η επικοινωνία μεταξύ των διανοουμένων και των πολιτικών ηγετών. Οι ηγέτες έχουν υποχρέωση να παρακολουθούν τον διανοητικό μόχθο τών πνευματικών ανθρώπων, οι οποίοι, κατά κανόνα, συνιστούν τη ραχοκοκαλιά της ηθικής συνείδησης της ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

731

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

ανθρωπότητας. Μπορούν, τότε, όλοι τους και όλοι μας να πρωτοστατήσουμε σε μια σταυροφορία που θα αποκαθηλώσει την παντοδύναμη θεότητα του χρήματος και θα παραδώσει στα χέρια της ανθρωπότητας τις επιστημονικές εξελίξεις, αμόλυντες από τα μικρόβια της ιδιοτέλειας, του άφρονος πλουτισμού και της ανθρώπινης ματαιοδοξίας. Δ.7

Καιρός να φανταστούμε ένα νέο πολιτισμό, γνήσια φιλελεύθερο και ειλικρινά φιλάνθρωπο

Στη λύση του

προβλήματος θα μπορούσε, ενδεχομένως, να συμβάλει και η «σωστή ιεράρχηση στις διάφορες πολιτιστικές αξίες. Ο πνευματικός πολιτισμός πρέπει να αποτελέσει το θεμέλιο του τεχνικού πολιτισμού και η επιστήμη να ξαναβρεί τον αρχικό και κύριο σκοπό της, που είναι η ανεύρεση λύσεων στις καθημερινές δυσκολίες αλλά και η χάραξη λεωφόρων ανθρωπιάς και αλληλεγγύης. Έτσι Θα ξανανθίσει η εμπιστοσύνη στον άνθρωπο και η πρώτη ρίζα της, η αφοσίωση στον συνάνθρωπο, έτσι θα ξεπεραστούν οι φοβίες, το άγχος και η ανασφάλεια της σύγχρονης ανθρωπότητας. Αναμφίβολα, ο πνευματικός πολιτισμός στην ουσία του είναι βέβαια ένα ζωντανό βίωμα και για τούτο δεν καλλιεργείται εύκολα. Απαιτείται αγώνας. Στο σημείο, όμως, που έχουμε φτάσει, αξίζει να γίνει ένα τέτοιο αγώνισμα: Είναι ζήτημα ζωής ή θανάτου.» Διασκευή από το http://copernikos.tripod.com

Επίλογος – ανακεφαλαίωση Εν ολίγοις, τι πρέπει να κάνουμε;

Εννοείται πως δεν ευθύνονται τα τεχνολογικά προϊόντα για τις

βλαβερές τους όψεις. Ο άνθρωπος είναι το «κλειδί» του προβλήματος. Σκοπός είναι, μέσω της ανθρωπιστικής παιδείας, να καταστεί ο σύγχρονος άνθρωπος λιγότερο άπληστος και περισσότερο σπλαχνικός προς τον συνάνθρωπο. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης θα πρέπει να παίξουν ρόλο διαφωτιστικό και όχι αποχαυνωτικό, ενώ οι ηγέτες τού κόσμου οφείλουν να συνεργαστούν με τους πνευματικούς ανθρώπους και να εμπνευστούν από αυτούς. Επομένως, σ΄ εμάς εναπόκειται (από εμάς εξαρτάται) να αξιοποιήσουμε τις θετικές πλευρές τής τεχνολογικής προόδου και αυτό δεν μπορεί να συντελεστεί έξω από το χώρο της ανθρωπιάς και της ενάρετης ζωής, έξω από το πεδίο τής ανυπόκριτης αγάπης και του σεβασμού προς τους συνανθρώπους μας. kallimachos@cytanet.com.cy

Το μάθημα ανατομίας του Δρος Τουλπ, πίνακας του Ρέμπραντ, 1632

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

732

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

5-Α.2α Σύγχρονος πολιτισμός: απολογισμός

Κων/νος Καλλίμαχος

Κείμενο παρόμοιο με το 5-Α.2 Θέμα: Να προβείτε σε έναν απολογισμό τού σύγχρονου πολιτισμού ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΗ: Η παρακάτω έκθεση βασίζεται στο κείμενο 5-Α.2 και εξετάζει μόνο τα συν και τα πλην του σύγχρονου πολιτισμού. Το θέμα, δηλαδή, δεν μας ζητάει «τρόπους αντιμετώπισης». Ακόμη, όμως, και σε αυτήν την περίπτωση, (όταν, δηλαδή, δεν μας ζητάνε «τρόπους αντιμετώπισης») εμείς πάντα θα κλείνουμε την έκθεσή μας με συνοπτική παρουσίασή των. ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΗ: Εάν συσχετίσετε το παρακάτω αναπτυγμένο θέμα (το 5-Α.2α) που πραγματεύεται τις κατακτήσεις αλλά και τις αμφιλεγόμενες όψεις του ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, με το κείμενο 5-Α.2β, που εξετάζει τις θετικές και τις αρνητικές όψεις της τεχνολογίας, θα διαπιστώσετε ότι αυτά τα δυο κείμενα είναι σχεδόν πανομοιότυπα τόσο από την άποψη του περιεχομένου τους όσο από την άποψη της δομής τους. Η μόνη διαφορά που υπάρχει είναι ότι στο παρακάτω κείμενο (δηλ. στο 5-Α.2α) ασχολούμαστε με τις καλές και τις κακές όψεις του ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ενώ στο κείμενο 5-Α.2.β πρωταγωνιστής είναι η ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ. Θυμίζουμε, επίσης, ότι 1) τεχνολογικός πολιτισμός, 2) σύγχρονος πολιτισμός, 3) εξέλιξη του ανθρώπου, 4) επιτεύγματα του σύγχρονου ανθρώπου, 5) σύγχρονη εποχή, 6) παγκοσμιοποίηση, 7) πρόοδος κοκ, είναι θέματα συναφή ή και σχεδόν ταυτόσημα, άρα καλύπτονται από τις πληροφορίες που βρίσκονται στα κείμενα 5-Α.1 ή και 5-Α.2 ή και 5-Α.2β.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Εισαγωγή: Αντιφατικός ο σύγχρονος πολιτισμός

Η περίοδος που διανύουμε χαρακτηρίζεται ως η

εποχή των συγκλονιστικών επινοήσεων αλλά και της παράνοιας. Η τεχνολογική επανάσταση, η αύξηση τού μέσου όρου ζωής, η εξάπλωση τών δημοκρατικών θεσμών, η καθιέρωση τής πενθήμερης εργασίας, η κατάκτηση τού ελεύθερου χρόνου και τόσες άλλες πρόσφατες οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές κατακτήσεις τού πολιτισμού μας πιστοποιούν τις θετικές του όψεις. Από την άλλη μεριά όμως δεν πρέπει να λησμονούμε ότι κατά τις τελευταίες δεκαετίες, ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος και αργότερα ο ψυχρός, λίγο έλειψε να αφανίσουν την οικουμένη. Δικαιολογημένα λοιπόν Ο ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ χαρακτηρίζεται ως αντιφατικός, αφού έχει να μάς παρουσιάσει τόσα πολλά επιτεύγματα αλλά και αρκετές αμφιλεγόμενες πλευρές.

ΚΥΡΙΟ ΘΕΜΑ: Α. ΟΙ ΘΕΤΙΚΕΣ ΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΠΕΡΑΣΜΕΝΟΥ ΑΙΩΝΑ Α.1 Σύγχρονος πολιτισμός και βελτίωση συνθηκών ζωής

Είναι λογικό να εξυμνείται Ο ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ επειδή, ιδιαίτερα στις βιομηχανικά αναπτυγμένες χώρες, έδωσε την ευκαιρία στους ανθρώπους να βελτιώσουν τις συνθήκες ζωής τους. 1) Σε αυτά τα κράτη δεν υπάρχει φτώχεια, πείνα και εξαθλίωση. 2) Κι αν υπάρχει, ελάχιστοι είναι οι άνθρωποι που υποφέρουν από τέτοιες μάστιγες. 3) Εδώ παρατηρείται αφθονία αγαθών, όχι μόνο υλικών αλλά και ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

733

κοινωνικών όπως λόγου χάρη η παιδεία, οι νόμοι και η υγεία. 4) Εξοβελίστηκε [αποδιώχτηκε] ο κίνδυνος θανάτου από τον υποσιτισμό και τις λοιμώδεις ασθένειες. 5) Βελτιώθηκε η πολεοδομία και οι συγκοινωνίες. 6) Μόλις πριν τρεις δεκαετίες έκαναν την εμφάνιση τους και οι προηγμένοι ηλεκτρονικοί υπολογιστές με τα τόσα παρεμφερή [παραπλήσια, παρόμοια] τεχνολογικά προϊόντα, χάρη στα οποία διευκολύνθηκαν αφάνταστα α) οι οικονομικές συναλλαγές, β) η παραγωγική διαδικασία, γ) η επικοινωνία μεταξύ προσώπων, ομάδων και λαών καθώς και δ) η ανάπτυξη των επιστημών. Α.2

Σύγχρονος πολιτισμός και ελεύθερος χρόνος

Οι θετικές επιδράσεις ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ έχουν και συνέχεια. Χάρη στα ωφελήματά του ευνοήθηκαν και οι προϋποθέσεις για την ύπαρξη τού λεγόμενου ελεύθερου χρόνου. Τις παλαιότερες εποχές οι μόνοι που διέθεταν «ελεύθερο χρόνο» ήταν οι ελάχιστοι αργόσχολοι «ευγενείς», φεουδάρχες, κτηματίες και εισοδηματίες οι οποίοι επιδίδονταν στο κυνήγι, την ιππασία και σε άλλες ευχάριστες ή και ψυχαγωγικές ασχολίες από τις οποίες ο πολύς ο κόσμος (οι δουλοπάροικοι) ήταν κυριολεκτικά αποκλεισμένος. Μόλις πριν μερικές δεκαετίες, κατέστη δυνατόν να αποκτήσουν πρόσβαση σε αυτό το αγαθό όχι μόνον οι οικονομικά ευκατάστατοι αλλά και πολυάριθμα ανθρωποσύνολα σε ολόκληρο τον κόσμο. Ιδιαίτερα μετά τη δεκαετία τού πενήντα, αρκετοί πολίτες των αναπτυσσομένων χωρών και πάρα πολλοί των αναπτυγμένων, χάρη στην τεχνολογική πρόοδο, μπορούν πια να εργάζονται ορισμένες ώρες την ημέρα προκειμένου να εξασφαλίσουν τους πόρους που απαιτούνται για να ζήσουν αξιοπρεπώς. Τον υπόλοιπο χρόνο μπορούν να τον επενδύσουν στη διασκέδασή τους, την πνευματική τους καλλιέργεια και την ηθική τους συγκρότηση (ψυχαγωγία). Α.3 Σύγχρονος πολιτισμός και δημοκρατικό πολίτευμα

Κάτι άλλο, που είναι αξιοσημείωτο και δείχνει

την ευεργετική επίδραση ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ σχετίζεται με την καθιέρωση και εξάπλωση της δημοκρατίας. Πράγματι, κατά τη διάρκεια τού αιώνα που πέρασε οι δημοκρατικοί θεσμοί εμπεδώθηκαν σταδιακά σχεδόν σε όλη την οικουμένη. Στις μέρες μας υπάρχουν δεκάδες Κράτη Δικαίου. Όλες αυτές οι δημοκρατικές χώρες αναδύθηκαν χάρη στους πολιτικούς αγώνες και τα δικαιώματα που αποκτήθηκαν στις τεχνολογικά προηγμένες χώρες. Αντίθετα, σε αλλοτινούς καιρούς, οι περισσότεροι λαοί ήταν όχι μόνο οικονομικά και τεχνολογικά υπανάπτυκτοι αλλά και πολιτικά. Δηλαδή, εκτός του ότι ήταν φτωχοί, επιπλέον τούς εξουσίαζαν κληρονομικοί ηγεμόνες, αυθαίρετοι και σχεδόν πάντα βάναυσοι, οι οποίοι δεν λογάριαζαν τη ζωή των υπηκόων τους κι ούτε τούς αναγνώριζαν δικαιώματα. Δυστυχώς, ακόμα και σήμερα, παρατηρούμε χώρες τεχνολογικά «καθυστερημένες» να κυβερνώνται από δικτατορικά καθεστώτα. Να λοιπόν που η τεχνολογία επιδρά καθοριστικά και στην πολιτική ζωή. Α.4 Σύγχρονος πολιτισμός και ανθρωπογνωσία

Οι επιστήμες που μελετούν κυρίως τον μικρόκοσμο

(Βιολογία και Χημεία) αλλά και αυτές που ερευνούν και τον μακρόκοσμο (Φυσική και Αστρονομία), παρ’ όλες τις εντυπωσιακές ανακαλύψεις και εφευρέσεις τους, καταλήγουν σε ένα συμπέρασμα: ότι τελικά το μυστήριο τής δημιουργίας είναι άλυτο κι ότι το ανθρώπινο μυαλό όσο πιο πολλά μαθαίνει, τόσο πιο πολλά ερωτήματα/απορίες αρθρώνει. Με άλλη διατύπωση, Ο ΑΙΩΝΑΣ ΠΟΥ ΠΕΡΑΣΕ μάς ωφέλησε και για έναν ακόμα λόγο. Μας έκανε πιο σοφούς, όχι επειδή τάχα μάς κατέστησε πολυμαθείς και παντογνώστες αλλά επειδή μάς δίδαξε το πόσο αδύναμοι και ταπεινοί πρέπει να είμαστε. Σοφή είναι μονάχα η φύση, το δημιούργημα του θεού. Μεταβατική παράγραφος

Παρά ταύτα, ικανός αριθμός αξιόλογων διανοητών δεν συμμερίζονται

τις απόψεις που αναφέρθηκαν πρωτύτερα. Διατείνονται [υποστηρίζουν] ότι Ο ΣΥΓΧΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ, μολονότι βοήθησε πάρα πολύ την ανθρωπότητα εντούτοις την έσπρωξε σε άλλα προβλήματα επικίνδυνα που απειλούν την οικουμένη με αφανισμό. ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

734

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

ΚΥΡΙΟ ΘΕΜΑ: Β. ΟΙ ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ ΠΛΕΥΡΕΣ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ Β.1 Σύγχρονος πολιτισμός και οικολογική καταστροφή

Πρώτα-πρώτα, είναι ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ για την

καταστροφή τού περιβάλλοντος. Οι χημικές βιομηχανίες, τα πυρηνικά απόβλητα και η κατασπατάληση των φυσικών πόρων διατάραξαν την οικολογική ισορροπία, ενώ ταυτόχρονα προδιαγράφουν ένα μέλλον εφιαλτικό για τις επερχόμενες γενιές. Αυτό αποδεικνύεται χωρίς πολλή φαντασία. Το γνωστό φαινόμενο του «θερμοκηπίου» είναι αρκετά εύγλωττο: οι ρύποι των βιομηχανιών και των αυτοκινήτων καταστρέφουν το στρώμα τού όζοντος που προστατεύει τη γη από την ανεπιθύμητη ακτινοβολία του ήλιου. Σταδιακά, η μέση θερμοκρασία τού πλανήτη αυξάνεται, σταδιακά λιώνουν οι πάγοι των πόλων, ανεβαίνει η στάθμη των ωκεανών και η συνέχεια μόνο ρόδινη δεν είναι. Εκτός από την

Β.2 Σύγχρονος πολιτισμός και καταναλωτισμός

οικολογική καταστροφή

ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ έχει επισωρεύσει κι άλλα προβλήματα, το ίδιο δυσεπίλυτα. Το δεύτερο είναι η καταναλωτική μανία. Ο σύγχρονος άνθρωπος, δεν καταναλώνει μόνο τα αγαθά που χρειάζεται για να ζήσει. Καταναλώνει κυριολεκτικά ό,τι βρεθεί μπροστά του, αδιαφορώντας για το εάν, σε τελική ανάλυση, τού είναι πραγματικά χρήσιμο. Έτσι ξοδεύει τεράστια χρηματικά ποσά για να ζήσει στην πολυτέλεια. Αυτό μάς ενδιαφέρει σήμερα, σχεδόν όλους. Όνειρο κάθε «λογικού» σύγχρονου ανθρώπου είναι να αποκτήσει όσο το δυνατόν περισσότερα αντικείμενα. Παραβλέπει όμως μιαν αλήθεια: Ότι έχει άλλη μια φύση που τον ξεχωρίζει από τα ζώα, την πνευματική, όχι μόνο την υλική. Β.3

Σύγχρονος πολιτισμός και αποξένωση

Η βιομηχανική επανάσταση, ιδιαίτερα μετά τον Β΄

Παγκόσμιο Πόλεμο, έδωσε μεγάλη ώθηση στην δημιουργία μεγάλων αστικών κέντρων. Έτσι το φαινόμενο της αλλοτρίωσης έλαβε τεράστιες διαστάσεις. Ο άνθρωπος αποξενώθηκε από τις ηθικές του αρετές. Έχασε την ανθρωπιά του, την ικανότητά του να σκέφτεται νηφάλια, να αγαπά τον πλησίον του, να επικοινωνεί μαζί του και για αυτό δεν διστάζει να εγκληματήσει, να γίνει παίγνιο των ενστίκτων του, θλιβερό άτομο χωρίς προσωπικότητα και αυτογνωσία. Η διαφήμιση, κυρίως με τη βοήθεια της τηλεόρασης, συντελεί στην πνευματική του εξαθλίωση. Ο σημερινός – τάχα προοδευμένος – άνθρωπος καταναλώνει τα τηλεοπτικά μηνύματα και στη συνέχεια καταναλώνει αυτά που του υποδεικνύουν τα πρώτα. «Ο άνθρωπος του σούπερ μάρκετ λέει ο Ζακ Ντελόρ, όπως ο άνθρωπος που βγήκε από το Γκουλάγκ 4, έχουν εξίσου την ανάγκη να ξαναβρούν τους άξονες αναφοράς που μπορούν να δώσουν νόημα στη ζωή τους». Β.4

Σύγχρονος πολιτισμός και οπλικά συστήματα

Μια άλλη κακή κληρονομιά που μας αφήνει Ο

ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ, έχει να κάνει με την πολεμική τεχνολογία και τα εργοστάσια του ολέθρου, όπως πολύ εύστοχα αποκαλούνται οι βιομηχανίες όπλων. Αυτές οι μονάδες παραγωγής του θανάτου, κυρίως τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια, άπλωσαν τα πλοκάμια τους πάνω από όλες τις ηπείρους και απειλούν την παγκόσμια ειρήνη αλλά και τον πλανήτη μας μαζί, αφού αρκεί μια σπίθα για να γίνει το παγκόσμιο ολοκαύτωμα. Το χειρότερο δε είναι ότι οι τεχνολογικά προηγμένες χώρες της Δύσης, έχουν μετατρέψει τα όπλα σε εμπόρευμα! Διάσημοι επιστήμονες και ερευνητές στην Αμερική, τη Γαλλία, τη Μεγάλη Βρετανία και τη Γερμανία εργάζονται πυρετωδώς προκειμένου να κατασκευάσουν το τάδε πολεμικό αεροπλάνο ή το δείνα άρμα μάχης. Συχνά οι υπουργοί εξωτερικών αυτών των χωρών συμπεριφέρονται απροκάλυπτα ως επίσημοι έμποροι όπλων για λογαριασμό των κυβερνήσεών των. Η κατάσταση περιπλέκεται ακόμα περισσότερο αν σκεφτεί κανείς ότι πελάτες συνήθως είναι χώρες φτωχές και λαοί εξαθλιωμένοι. 4

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΗ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ

735

Βλέπουμε λοιπόν ότι Ο ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ έχει και

θετικές και αρνητικές όψεις. Κατά τη γνώμη μας, ούτε οι απόλυτοι υπερασπιστές της λένε όλη την αλήθεια, ούτε βεβαίως και αυτοί που την απορρίπτουν καθολικά. Η αλήθεια, αν υπάρχει, βρίσκεται κάπου στη μέση.

Γ. ΑΠΕΙΛΕΙΤΑΙ Η ΟΙΚΟΥΜΕΝΗ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΠΙΤΕΥΞΕΙΣ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ; 5 Γ.1

Ο σύγχρονος πολιτισμός απειλεί την ανθρωπότητα

Πολλοί οικτίρουν6 ΤΟΝ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

επειδή το κυριότερο συστατικό του, η τεχνολογία, έχει διαστάσεις και μορφές που απειλούν την υφήλιο. Το προφανές παράδειγμα είναι αυτό των πυρηνικών όπλων που – όπως είδαμε μπορούν να καταστρέψουν και την ανθρωπότητα και τον πολιτισμό της. Καλό είναι όμως να θυμόμαστε ότι τα τεχνολογικά μέσα ήταν πάντοτε στη διάθεση όσων ήθελαν να τα χρησιμοποιήσουν για το κακό. Λόγου χάρη, με το μαχαίρι μπορείς να κόψεις ψωμί, μπορείς όμως να κόψεις και τον λαιμό κάποιου ανθρώπου. Υπάρχει βέβαια διαφορά ανάμεσα στο μαχαίρι με τις ελάχιστες καταστροφικές δυνατότητα και στην σύγχρονη τεχνολογία της υδρογονοβόμβας με την οποία μπορείς να καταστρέψεις τα πάντα. Αυτή η τρομακτική δυνατότητα είναι εκείνη που δημιουργεί τα ερωτηματικά για το μέλλον της ανθρωπότητας. Γ.2 Εύλογη η ανησυχία ότι ο σύγχρονος πολιτισμός απειλή την ανθρωπότητα

Έχω όμως την εντύπωση ότι

είναι λάθος η εύλογη αυτή ανησυχία να διατυπώνεται ως κριτική και επιχείρημα κατά του τεχνολογικού μας πολιτισμού. Είναι λάθος για έναν απλούστατο λόγο: η τεχνολογία δεν έχει βούληση. Η τεχνολογία ανακαλύπτεται και χρησιμοποιείται από τους ανθρώπους· αυτοί έχουν βούληση και συνεπώς ευθύνη για το τι παράγουν και πώς το χρησιμοποιούν. Αν κάτι πρέπει να μας φοβίζει, αυτό είναι η φύση και η βούληση των ανθρώπων. Πρέπει ταυτόχρονα να θυμόμαστε ότι τίποτε στον κόσμο δεν εξασφαλίζει την επιβίωση του ανθρωπίνου είδους. Η επιβίωση και η ευημερία μας είναι αποκλειστικά και μόνο δική μας υπόθεση (εξαιρώντας την περίπτωση κατά την οποία τα ανθρώπινα προβλήματα θα βρουν λύση με θεία επέμβαση ή με τη συντριβή της Γης από κάποιον μετεωρίτη).

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Τι πρέπει να κάνουμε;

Εννοείται πως δεν ευθύνεται ο ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ για τις

βλαβερές του όψεις. Ο άνθρωπος είναι το «κλειδί» του προβλήματος. 1) Σκοπός είναι να βρεθεί τρόπος ώστε να αναπτυχθεί και ο ηθικός πολιτισμός όσο προόδευσε και ο τεχνολογικός. 2) Για να γίνει λοιπόν ο σύγχρονος άνθρωπος λιγότερο άπληστος και περισσότερο σπλαχνικός προς τον συνάνθρωπο, επιβάλλεται να διαδοθεί η ανθρωπιστική παιδεία, μέσω των απανταχού εκπαιδευτικών συστημάτων και μηχανισμών. 3) Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, θα πρέπει επίσης να παίξουν ρόλο διαφωτιστικό και όχι αποχαυνωτικό. 4) Οι ηγέτες τού κόσμου μπορούν να συνεργαστούν με τους πνευματικούς ανθρώπους και να εμπνευστούν από αυτούς. 5) Επομένως, σ΄ εμάς εναπόκειται (από εμάς εξαρτάται) να αξιοποιήσουμε τις θετικές πλευρές τής τεχνολογικής προόδου και 6) αυτό δεν μπορεί να συντελεστεί έξω από το χώρο της ανθρωπιάς και της ενάρετης ζωής, έξω από το πεδίο τής ανυπόκριτης αγάπης και του σεβασμού προς τους συνανθρώπους μας. kallimachos@cytanet.com.cy

Οι παράγραφοι Γ.1 και Γ.2 είναι βασισμένες στο άρθρο «Πολιτισμός και τεχνολογία», Θ. Π. Λιανός, ΤΟ ΒΗΜΑ, 18-06-2000

οικτίρω = ελεεινολογώ, κατηγορώ, επικρίνω, καταδικάζω

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

736

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

5-Α.2β Σύγχρονος κόσμος/πολιτισμός: θετικά και αρνητικά του Κωνσταντίνου Καλλίμαχου, συγγραφέα/εκπαιδευτικού

Η παρακάτω ανάλυση είναι συναφής με τα κείμενα 5-Α.2 και 5-Α.2.α ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟΥ ΛΟΓΟΥ – ΕΚΘΕΣΗ (ΟΜΙΛΙΑ) – ΘΕΜΑ: Σε μαθητικό Συνέδριο με θέμα την πρόοδο του ανθρωπίνου γένους αναλαμβάνετε ως εκπρόσωπος της τάξης ή και του σχολείου σας να αναπτύξετε τις θετικές και αρνητικές όψεις του σύγχρονου πολιτισμού (κόσμου). Διευκρίνιση: ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ = ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΚΟΣΜΟΣ = ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ-ΠΡΟΛΟΓΟΣ Αγαπητοί σύνεδροι, Μόλις πληροφορήθηκα ότι πρόκειται να εκπροσωπήσω το σχολείο μου εδώ σήμερα, ένιωσα χαρά ανείπωτη. Τώρα, όμως, που βρίσκομαι μπροστά σε ένα τόσο εκλεκτό και ευγενικό ακροατήριο, δεν σας κρύβω ότι αισθάνομαι τρομερή ανασφάλεια και ευθύνη: θα μπορέσω άραγε να φανώ αντάξιος(-α) τής τιμής που μου επιφύλαξαν οι συμμαθητές μου; Θα καταφέρω άραγε να σας μιλήσω πειστικά για την αμφιλεγόμενη αξία τού σύγχρονου κόσμου; Γιατί, αγαπητοί σύνεδροι, κατά την ταπεινή μου γνώμη, ο πολιτισμός μας είναι αντιφατικός, αφού συνδυάζει τα συναρπαστικά κατορθώματα με τις οδυνηρές τους παρενέργειες.

ΚΥΡΙΟ ΘΕΜΑ Α.1 Σύγχρονος κόσμος και πολιτική ζωή Όλοι θα συμφωνήσετε, αγαπητοί σύνεδροι, ότι ο κόσμος μας, από πολιτική άποψη (δημοκρατία, ανθρώπινα δικαιώματα και διεθνές δίκαιο), έχει προκόψει. Σήμερα υπάρχουν δεκάδες Κράτη Δικαίου σε ολόκληρη την οικουμένη, τα οποία συνδυάζουν την τεχνολογική και οικονομική εξέλιξη με την ενίσχυση των δημοκρατικών θεσμών και το σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα. Επιπλέον, ο σύγχρονος πολιτισμός έχει να επιδείξει αντίστοιχα επιτεύγματα και στη διεθνή πολιτική σκηνή. Τέτοια είναι, για παράδειγμα, τα Ηνωμένα Έθνη, η Οικουμενική Διακήρυξη Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, η Ευρωπαϊκή Ένωση και τόσοι άλλοι διακρατικοί θεσμοί που εγγυώνται την παγκόσμια ειρήνη και ασφάλεια. Α.2 Σύγχρονος κόσμος και βελτίωση συνθηκών ζωής Συστατικό γνώρισμα τού σύγχρονου κόσμου είναι η βελτίωση τών όρων διαβίωσής μας. Επιδημίες και πανδημίες, που κάποτε ταλάνιζαν βασάνιζαν την ανθρωπότητα, δεν υφίστανται πια στις περισσότερες χώρες. Ειδικά στις αναπτυγμένες κοινωνίες (που είναι το 1/5 του κόσμου) δεν γίνεται καν λόγος για πείνα, φτώχεια, εξαθλίωση και γενικότερα αβίωτες συνθήκες. Εδώ, θεσμοί όπως το σχολείο, το πανεπιστήμιο, οι βιβλιοθήκες και τα ερευνητικά κέντρα συμβάλλουν στην προαγωγή των Τεχνών, των Γραμμάτων και των Επιστημών. Κοινωνικά, επίσης, δικαιώματα όπως η δωρεάν παιδεία και υγεία, το πενθήμερο και η κατάκτηση του ελεύθερου χρόνου, παρέχουν σε όλους τους εργαζόμενους το δικαίωμα για μια αξιοπρεπή ζωή, με διαλείμματα ξεκούρασης και ψυχαγωγίας.

Αξίζει να αναφερθούμε και στον ηθοπλαστικό και ανθρωπογνωστικό ρόλο τού σύγχρονου κόσμου ο οποίος, εκτός του ότι μας απάλλαξε από προλήψεις και δεισιδαιμονίες, φαίνεται πως μας κατέστησε και πιο σοφούς. Δεν εννοώ ότι γίναμε σοφότεροι, Α.3 Σύγχρονος κόσμος και ανθρωπογνωσία (ηθικός τομέας)

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

737

επειδή αποκτήσαμε εξαιτίας του γνώσεις, αλλά επειδή μας βοήθησε να αντιληφθούμε ότι οι ανθρώπινες δυνατότητες είναι τελικά περιορισμένες. Οι επιστημονικές έρευνες μάς διαβεβαιώνουν ότι ο ανθρώπινος νους, όσο και αν προσπαθήσει, δεν θα μπορέσει ποτέ να συλλάβει επαρκώς το μυστήριο τής Δημιουργίας. Εάν αυτό το χωνέψουμε, ίσως αχθούμε οδηγηθούμε στην ηθική ωρίμανση και συνειδητοποιήσουμε πως είμαστε πλάσματα αδύναμα και ανήμπορα μπροστά στη σοφία της φύσης, οπότε και θα πρέπει να τής συμπεριφερόμαστε με σεβασμό και σωφροσύνη. Τα επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα, αναντίρρητα, συμβάλλουν στην ανάπτυξη τόσο τού πνευματικού όσο και τού ηθικού μας πολιτισμού. Ο άνθρωπος, μέσω τής ηλεκτρονικής τεχνολογίας και των συναφών εφαρμογών της στην παραγωγή, την οικονομία και την κοινωνία, και καθοδηγούμενος και από την επιστήμη, μπορεί σήμερα να οργανώσει αποτελεσματικά τη γνώση, να διευρύνει τούς πνευματικούς του ορίζοντες, να απαλλαγεί από προλήψεις, δεισιδαιμονίες και αναχρονιστικές αντιλήψεις. Α.4 Χάρη στην επιστήμη ευεργετήθηκαν ο πνευματικός και ο ηθικός πολιτισμός – ΠΑΙΔΕΙΑ & ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Επιπλέον, παράλληλα με τον πνευματικό του πολιτισμό, δύναται μπορεί να αναπτύξει περαιτέρω και τον ηθικό. Η διάδοση τής γνώσης με την αρωγή των τεχνολογικών μέσων (Πληροφορική, Διαδίκτυο, ΜΜΕ), προσφέρεται για την καλλιέργεια της αγάπης και τη μεταλαμπάδευση πολιτικών αξιών (δημοκρατία) και όλων εκείνων τών πνευματικών εφοδίων και αρετών που εγγυώνται μια κοινωνία με ανθρωπιστικά ιδεώδη (ειρήνη και αλληλεγγύη) και αυτογνωσία. Τέλος, η εφαρμογή των νέων τεχνολογιών στην εκπαίδευση (πληροφορική), μπορεί κάλλιστα να πολλαπλασιάσει τις δυνατότητες και τις ευκαιρίες για μάθηση. Εάν, μάλιστα, η πολιτεία προνοήσει ώστε όλοι οι μη προνομιούχοι μαθητές να έχουν δωρεάν πρόσβαση στην ψηφιακή τεχνογνωσία, τεχνολογία και το διαδίκτυο, δηλαδή ίσες ευκαιρίες, τότε είναι βέβαιο ότι θα περιοριστούν δραστικά οι ανισότητες στην εκπαίδευση και στην κοινωνία ευρύτερα. Δυστυχώς, αγαπητοί σύνεδροι, ο κόσμος μας δεν είναι μόνο ευεργετικός, αφού έχει και όψεις αξιοκατάκριτες. Κυριότερη είναι η οικολογική καταστροφή, η οποία συνεχώς εντείνεται ένεκα εξαιτίας τής άναρχης τεχνολογικής προόδου και τού αχόρταγου κόσμου μας. Τα χημικά, βιομηχανικά και αστικά απόβλητα, από τη μια, και η κατασπατάληση τών φυσικών πόρων, από την άλλη, κατακρεούργησαν κατασπάραξαν το φυσικό περιβάλλον. Μέσα σε λίγες δεκαετίες εξανεμίστηκε ό,τι αυτά που η φύση τεχνούργησε δημιούργησε με απέραντη υπομονή και ατελείωτο μόχθο. Ο πολιτισμός μας παρέλαβε ζωογόνο ατμόσφαιρα, πυκνά δάση, εύφορα εδάφη, πεντακάθαρες θάλασσες και αμύθητα αποθέματα ενέργειας. Και τι κληροδοτεί στις επερχόμενες γενεές; Σκουπίδια και αποκαΐδια! Διέπραξε ΥΒΡΗ σε βάρος της μητέρας φύσης και τώρα εισπράττουμε τα επίχειρα της εγκληματικής απρονοησίας και αγνωμοσύνης αχαριστία μας. Β.1 Αντι-οικολογικός ο σύγχρονος πολιτισμός

Η καταναλωτική μανία, που διακατέχει το σύγχρονο άνθρωπο, είναι αχαλίνωτη και τον ωθεί στην υποβάθμιση τής ποιότητας τής ζωής του. Η πάνδημη τάση να αγοράζουμε ό,τι βρεθεί μπροστά μας, δεν μπορεί να κατασταλεί αφού συνεχώς βομβαρδιζόμαστε ανεξέλεγκτα από χιλιάδες διαφημιστικά μηνύματα, τα οποία επίσης καταναλώνουμε άκριτα και ασυλλόγιστα. Όντας άβουλοι, παίζουμε το παιχνίδι που μας υποβάλλεται από τους επιτήδειους διαφημιστές και λαοπλάνους. Αποχαυνωμένοι και αλλοτριωμένοι ξοδεύουμε τον ελεύθερό μας χρόνο είτε καταναλώνοντας τηλεοπτικές αηδίες, είτε περιφερόμενοι, έξω και μέσα από τις βιτρίνες των καταστημάτων, σαν την άδικη κατάρα, «χωρίς περίσκεψη, χωρίς αιδώ», με άδεια ψυχή και στεγνή καρδιά. Β.2 Καταναλωτική η σημερινή οικουμένη

Β.3 Μας αλλοτριώνει ο σύγχρονος κόσμος

Η κυριαρχία του «έχειν» μάς αποξενώνει και μας μετατρέπει σε

αδίστακτα όντα χωρίς ηθικούς ενδοιασμούς. Συχνά είμαστε έτοιμοι να βλάψουμε τον πλησίον μας, αφού ούτε τον γνωρίζουμε ούτε και θέλουμε να τον μάθουμε. «Ποτέ άλλοτε οι στέγες των σπιτιών δεν ήταν τόσο κοντά και οι ψυχές των ανθρώπων τόσο μακριά η μια από τη άλλη», παρατηρεί μελαγχολικά ο Αντώνης Σαμαράκης. Β.4 Ο ατομικισμός υποσκάπτει τα θεμέλια του σύγχρονου κόσμου Δυστυχώς, η υφιστάμενη Δημοκρατία όπως και η Αγορά, μολονότι είναι κατ΄ αρχήν ευεργετικές ωστόσο στηρίζονται στον ατομικισμό. Οι ηγέτες μας όμως είναι πεπεισμένοι ότι αυτές οι δύο αξίες (ακόμα και αν αφεθούν μόνες τους) μπορούν να

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

738

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

εξασφαλίσουν στην οικουμένη σταθερότητα, τάξη και συνεχή πρόοδο. Πώς είναι όμως δυνατόν να συμβεί κάτι τέτοιο, τη στιγμή που οι προαναφερθείσες αξίες βασίζονται στον ατομικισμό; Πώς είναι δυνατόν να προκόψει μια κοινωνία και να ωφεληθεί ο κόσμος και το περιβάλλον, όταν οι άνθρωποι είναι ιδιοτελείς και φανατικά προσκολλημένοι στον αδίστακτο, προσωπικό τους πλουτισμό; Με αυτήν την έννοια, οι τρέχουσες αξίες της ατομικιστικής αγοράς και της (τηλεοπτικής) δημοκρατίας είναι αυτοαναιρούμενες και αλληλοσυγκρουόμενες. Εκτός εάν η πρώτη εξανθρωπισθεί και η δεύτερη εκδημοκρατιστεί περαιτέρω. [Δες στη σελ. 327 την παράγραφο 2/β] Η ειρήνη που επικρατεί στον κόσμο είναι επισφαλής αβέβαιη. Σύμφωνα με εκτιμήσεις και στοιχεία τού ΟΗΕ, σήμερα διεξάγονται γύρω στους σαράντα πολέμους. Αυτό είναι επόμενο επειδή έμμεσα τούς παρακινούν οι πλούσιες χώρες με τα σύγχρονα εργοστάσια τού ολέθρου, όπου κατασκευάζονται ακατάπαυστα ό,τι πιο «έξυπνο» και ό,τι πιο «τέλειο» μπορεί να... καταστρέψει την οικουμένη. Κι΄ εμείς εναποθέτουμε τις ελπίδες μας στους Διεθνείς Οργανισμούς που όλο και περισσότερο χάνουν το κύρος τους, αφού εξυπηρετούν τα συμφέροντα των ισχυρών. Αυτή είναι όμως η πικρή αλήθεια μπροστά στην οποία ηθελημένα κλείνουμε τα μάτια για να μη δούμε τα «θεσπέσια» τερατουργήματα που μας κληροδότησε ο σύγχρονος πολιτισμός μας. Β.5 Φιλοπόλεμος ο σύγχρονος κόσμος

Ανακεφαλαίωση: ο σύγχρονος κόσμος είναι «θεός και δαίμονας» Οι ανάγκες της ζωής, πρώτα οι ανάγκες της επιβίωσης, οδηγούν τον άνθρωπο, ζώο με νόηση (homo sapiens), στην κατασκευή εργαλείων υπηρετικών της ζωής, στην επινόηση τεχνικών μέσων, για να διευκολύνεται στη συλλογή τροφών, αργότερα για να παράγει αγαθά, για να τα μεταφέρει, για να προστατεύεται από κινδύνους, για να βελτιώνει τη ζωή του. Όλα τα μέσα που ο άνθρωπος κατάφερε να επινοήσει και να βελτιώσει (όπως πχ το ηλεκτρονικό δίκτυο), είναι τεχνουργήματα, υπηρετικά και αξιοθαύμαστα, ευεργετικά ή και επικίνδυνα και βλαπτικά, ανάλογα με τη χρήση που θα γίνει από εκείνον που τα επινόησε ή τα βελτίωσε ή οπωσδήποτε τα χρησιμοποιεί: για την υπηρεσία του Ανθρώπου ή την εξόντωση του συνανθρώπου, για προαγωγή του ανθρωπισμού ή διολίσθηση προς τη Βαρβαρότητα, για βελτίωση του πολιτισμού ή επιδείνωση της ζωής των άλλων «πολιτισμένων». [Πηγή: Φ. Κ. Βώρος]

ΕΠΙΛΟΓΟΣ – Τι πρέπει να κάνουμε Καιρός να οικοδομήσουμε ένα νέο πολιτισμό, γνήσια φιλελεύθερο και ειλικρινά φιλάνθρωπο Η λύση βρίσκεται στη «σωστή ιεράρχηση των πολιτιστικών μας αξιών. Ο πνευματικός πολιτισμός πρέπει να αποτελέσει το θεμέλιο του τεχνικού πολιτισμού και η επιστήμη να ξαναβρεί τον αρχικό και κύριο σκοπό της, που είναι η ανεύρεση λύσεων στις καθημερινές δυσκολίες αλλά και η χάραξη λεωφόρων ανθρωπιάς και αλληλεγγύης. Έτσι, θα ξανανθίσει η εμπιστοσύνη στον άνθρωπο και η πρώτη ρίζα της, η αφοσίωση στον συνάνθρωπο, έτσι θα ξεπεραστούν οι φοβίες, το άγχος και η ανασφάλεια της σύγχρονης ανθρωπότητας. Αναμφίβολα, ο πνευματικός πολιτισμός στην ουσία του είναι βέβαια ένα ζωντανό βίωμα και για τούτο δεν καλλιεργείται εύκολα. Απαιτείται αγώνας. Στο σημείο, όμως, που έχουμε φτάσει, αξίζει να γίνει ένα τέτοιο αγώνισμα: Είναι ζήτημα ζωής ή θανάτου.» Διασκευή από το http://copernikos.tripod.com

Αγαπητοί σύνεδροι, Απέναντι σε αυτά τα θανάσιμα αμαρτήματα τού πολιτισμού μας, η δική μας αντίδραση πρέπει να είναι άμεση και αποφασιστική. Πρωτεύει η υποχρέωσή μας να βελτιωθούμε ως άνθρωποι από ηθικής πλευράς, έστω και με πιο αργούς ρυθμούς απ΄ ό,τι αναπτύχθηκε ο τεχνολογικός μας πολιτισμός. Με τη συνδρομή των πολιτισμένων μέσων ενημέρωσης, της διά βίου παιδείας, του ανθρωποκεντρικού σχολείου, των πνευματικών ανθρώπων, και των εμπνευσμένων, δημοκρατικών, πολιτικών ηγεσιών, επείγει να αποκτήσουμε ανθρωπιστική παιδεία. Αυτή ήταν, είναι και θα είναι ο αναγκαίος όρος για την πολύπλευρη ευδοκίμηση όχι μόνο των ατόμων αλλά και των κοινωνιών, καθώς μας προικίζει με την ικανότητα τής στοχαστικής κρίσης και της ανθρωπιστικής συμπεριφοράς. Ταυτίζεται δε, με την ευγένεια ψυχής και την καλλιέργεια του πνεύματος. Εδικά εμείς οι νέοι την χρειαζόμαστε προκειμένου να οραματιστούμε ένα καλύτερο και ανθρωπινότερο «αύριο» και να αγωνιστούμε να το πραγματώσουμε. Μόνον έτσι και τότε ο πολιτισμός μας θα αποφύγει την εκβαρβάρωση. Ειλικρινά, σας ευχαριστώ για την υπομονή, την προσοχή και την επιείκειά σας. kallimachos@cytanet.com.cy ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

739

5-Α.3 Είναι μύθος ότι προοδεύσαμε; Η χθεσινή μας συζήτηση στο nikosdimou.blogspot.com με έβαλε σε σκέψεις. Γιατί, άραγε, άνθρωποι που συστηματικά χρησιμοποιούν την τεχνολογία, την ίδια στιγμή την αρνούνται ή την σνομπάρουν; Γιατί γενικά κυριαρχεί απαισιοδοξία γύρω από την πρόοδο και το μέλλον του ανθρώπου; (…) Αν μπείτε στο Internet και δώσετε στο Google τις λέξεις Myth of Progress θα εμφανιστούν δεκάδες άρθρα και μελέτες με ένα κοινό παρανομαστή: ότι η πρόοδος είναι μύθος, φενάκη, απάτη. Γιατί όμως η πρόοδος είναι μύθος; Για να ορίσουμε την πρόοδο πρέπει να έχουμε κάποιο κριτήριο, κάποια βάση ή αφετηρία. Σε μία αριθμητική πρόοδο αρχίζουμε από κάποιον αριθμό και ανεβαίνουμε. Και για να διαπιστώσουμε αν υφίσταται πρόοδος σε κάτι, πρέπει να ξεκινήσουμε από κάπου. Αν ένας μαθητής έπαιρνε 11 και τώρα παίρνει 16 λέμε (και σωστά) ότι προόδευσε. Κι αν ένας αθλητής πηδούσε 2 μέτρα και τώρα πέρασε τα 2.15 σίγουρα υπάρχει πρόοδος. Αν όμως στον αθλητή μας βάλουμε τον πήχη στα τρία μέτρα και δεν τα πηδήσει, τότε μπορούμε να αγνοήσουμε τα 2.15 και να πούμε πως απέτυχε – και μάλιστα έμεινε 85 εκατοστά κάτω από τον στόχο. Δηλαδή, χάλια! Εδώ ακριβώς βρίσκεται και η βάση του «μύθου». Βάζουμε τον πήχη πολύ ψηλά και μετά θρηνούμε επειδή αποτύχαμε. Παραγνωρίζουμε – ή δεν αξιολογούμε – αυτά που έχουμε κατορθώσει και κρίνουμε μόνο με βάση τα όσα (κατά τη γνώμη μας) θα έπρεπε να είχαμε καταφέρει. Τι θα έπρεπε να έχουμε καταφέρει; Μα, να είναι όλοι οι άνθρωποι στον πλανήτη, ευτυχείς, υγιείς, εύποροι, χορτάτοι, ελεύθεροι, χαρούμενοι (ενδεχομένως και αθάνατοι) και να ζούνε σε μία φύση απείραχτη, παρθένα, καθαρή, κλπ. Δηλαδή να έχουμε πραγματοποιήσει μία κατάσταση ουτοπίας. Για μένα όμως υπάρχει μόνο ένα μέτρο και κριτήριο της προόδου: το παρελθόν. Τον μαθητή που παίρνει τώρα 16 δεν θα τον κρίνω με βάση το 20, αλλά το 11 που έπαιρνε μέχρι σήμερα. Και σε σχέση με το παρελθόν έχουμε κάνει τεράστιες προόδους, σε όλους τους τομείς. Όχι μόνο στην επιστήμη και την τεχνολογία (εκεί δεν το αρνούνται ούτε οι πιο φανατικοί αντιρρησίες –και πως θα μπορούσαν;) αλλά και στους καθαρά ανθρωπιστικούς και ανθρώπινους δείκτες. Ας αρχίσουμε από τα βασικά: πριν μόλις 200 χρόνια η δουλεία ήταν νόμιμη (ναι, όλοι οι σοφοί μας αρχαίοι την θεωρούσαν φυσικό πράγμα). Πριν 100 χρόνια ο μέσος όρος ζωής στον πλανήτη ήταν 30 χρόνια – τώρα είναι 67. Πριν 100 χρόνια μόνο σε πέντε κράτη ψήφιζαν και εκλέγανε τους ηγέτες τους – τώρα είναι 122. Σύμφωνοι, πολλές εκλογές είναι στημένες, και πολλές δημοκρατίες είναι μόνο κατ’ όνομα – αλλά πρόοδος υπάρχει. Πριν 100 χρόνια η μισή υφήλιος ήταν αποικίες μερικών κρατών – τώρα δεν υπάρχει πια καμία. Και πάλι πριν 100 χρόνια για να ακούσεις μουσική έπρεπε να πας σε συναυλία, στην Αθήνα δεν υπήρχε ούτε ένα μόνιμο θέατρο και το 80% των Ελλήνων ήταν αγράμματοι. Πριν 50 χρόνια στο Λονδίνο δεν μπορούσες να αναπνεύσεις από την πράσινη ομίχλημπιζελόσουπα (smog, pea-soup) και ο Τάμεσης ήταν δηλητήριο. Τώρα ο αέρας είναι καθαρός και ο Τάμεσης γεμάτος ψάρια. Πριν 35 χρόνια το 36% των ανθρώπων στις αναπτυσσόμενες χώρες λιμοκτονούσε – το 1996 το ποσοστό είχε πέσει στο 18% και σήμερα υπολογίζεται στο 12. Σύμφωνα με τις στατιστικές ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

740

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

του ΟΗΕ, στα τελευταία πενήντα χρόνια έχουμε μειώσει την παγκόσμια φτώχεια περισσότερο από ότι στα τελευταία πεντακόσια. Πριν 50 χρόνια δεν υπήρχε ούτε μία Μη Κυβερνητική Οργάνωση που να νοιάζεται για τα θύματα της πολιτικής βίας, για το περιβάλλον, για τους άρρωστους και τους πεινασμένους – οι λιμοί στην Αφρική ήταν ειδήσεις στα ψιλά των εφημερίδων. Σύμφωνοι, ο κόσμος απέχει πολύ από το να είναι τέλειος – αλλά δεν υπάρχει πρόοδος; http://www.ndimou.gr

nikosdimou.blogspot.com

9/1/2006

«… και με τα κεριά βλέπαμε!»

5-Α.4 Η τεχνολογία της ανθρωπιάς - Το Τσουνάμι της ανθρωπιάς (και πάλι περί διανοούμενων) Έχω ξαναγράψει για το Ο ΘΡΗΝΟΣ ΤΩΝ ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΩΝ, αλλά οι ίδιοι οι πνευματικοί μας άνθρωποι δεν με αφήνουν να ησυχάσω. Στο πρωτοχρονιάτικο φύλλο του «Βήματος» ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, κορυφαίος πανεπιστημιακός γράφει για την κατάσταση των σημερινών ανθρώπων: «Πνιγμένοι από την αγωνία και την πλήξη της καθημερινής ζωής, βεβαρημένοι από το ανεκπλήρωτο των μύχιων πόθων τους, προβληματισμένοι από τη διάψευση των όποιων ελπίδων τους, πανικόβλητοι μπροστά στην αβεβαιότητα της αύξουσας απορρύθμισης των πάντων...». Πανικός, αγωνία, προβληματισμός (αλλά και ...πλήξη – που χωράει αυτή;) και ούτε μία φωτεινή χαραμάδα στην ύπαρξή μας. Πριν λίγες μέρες στην «Ελευθεροτυπία» ο Ευγένιος Αρανίτσης, σημαντικός δοκιμιογράφος και ποιητής, έγραφε ότι «το σύμπαν είναι άψυχο και νεκρικό», όλες οι δοξασίες είναι «απλά κέρματα» στον κόσμο μας, «η αγγαρεία του σκέπτεσθαι ανατίθεται πανηγυρικά στις μηχανές». Κι όμως, σε σύγκριση με τη γνωστή ιστορία της, ποτέ η ανθρωπότητα δεν ήταν σε καλύτερη κατάσταση. Ποτέ ο μέσος άνθρωπος δεν ήταν πιο υγιής, πιο μακρόβιος, πιο πλούσιος, πιο μορφωμένος. (Δεν παραβλέπω ότι υπάρχουν εκατομμύρια φτωχοί και ασθενείς – απλώς στο παρελθόν ήταν ακόμα πιο φτωχοί και πιο ασθενείς – ο μέσος όρος ζωής ήταν τα 30!). Ένα παράδειγμα του πόσο καλύτεροι είμαστε τώρα, είναι η παγκόσμια αντίδραση στο τσουνάμι. Πριν 100 χρόνια δεν θα είχε κινητοποιηθεί κανείς. Η είδηση (αν έφτανε ως εμάς) θα έμπαινε στα ψιλά των εφημερίδων. («Φονικόν κύμα εις τον Ινδικόν Ωκεανόν»). Και μετά τίποτα. Κανείς δεν ένιωθε υπεύθυνος για το τι συμβαίνει στα βάθη της Ασίας. Ούτε Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις υπήρχαν, ούτε Διεθνείς Οργανισμοί. Οι λιμοί, οι σεισμοί, οι καταστροφές, αφορούσαν μόνο τα θύματά τους. Και ποιος κινητοποίησε την υφήλιο; Μα η «απάνθρωπη τεχνολογία». Ναι το «χαζοκούτι» πήγε εκεί, μέσω δορυφόρων έδειξε το μέγεθος της καταστροφής και μας ξεσήκωσε όλους. Αντίθετα με όσα γράφουν οι διανοούμενοι, η ζωή είναι σήμερα πιο συναρπαστική από ποτέ. Δύσκολη, απρόβλεπτη, φονική αλλά και πλούσια, χαρισματική. Κι εγώ είμαι κατά βάθος απαισιόδοξος (μαχόμενος όμως) αλλά η απαισιοδοξία μου δεν οφείλεται σε άρνηση η απαξίωση της ζωής. Εντελώς το αντίθετο. Αγαπώ τη ζωή, την χαίρομαι και ο πεσιμισμός μου έχει μόνο μία αιτία: την επικείμενη απώλειά της. Όσο για τους διανοούμενους... Όπως γράφει κι ο Μπρεχτ: τους έχω πια βαρεθεί όλους... http://www.ndimou.gr – Νίκος Δήμου., 5/1/2005

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

821

5-Γ.13 Διαδικτυακή ελευθερία και παραβατικότητα Δήμου Νίκος Συγγραφέας., ΒΗΜΑ ΙΔΕΩΝ - Τεύχος 01/2/2008 http://www.vimaideon.gr//Article.aspx?d=20080201&nid=7342529&sn=ΚΥΡΙΟ%20ΤΕΥΧΟΣ&spid=1478

Η ανωνυμία στο Διαδίκτυο Η ιδιωτικότητα (privacy) στο Διαδίκτυο ταυτίζεται με τη δυνατότητα (και την παράδοση) της ανωνυμίας. Είναι ο μόνος χώρος επικοινωνίας όπου κυκλοφορούν περισσότεροι ανώνυμοι παρά επώνυμοι. Όταν το 1993 δημοσιεύθηκε στον «Νew Υorker» η διάσημη σήμερα γελοιογραφία του Ρeter Steiner με τη λεζάντα «Στο Ιnternet κανείς δεν ξέρει αν είσαι σκύλος» δεν έκανε μεγάλη εντύπωση. Ήταν ακόμα η αρχή του Διαδικτύου και πολλοί δεν ήξεραν καν σε τι αναφερόταν. Όμως με τον καιρό έγινε σλόγκαν, θεατρικό έργο («Νobody Κnows Ι΄m a Dog», του Αlan David Ρerkins), αντικείμενο κοινωνιολογικών ερευνών (Μorahan-Μartin and Schumacher, 2000) για την ανώνυμη διαδικτυακή παρουσία δειλών, ντροπαλών, φοβικών ή και ανώμαλων ανθρώπων, όπως επίσης για το φαινόμενο της «διαδικτυακής παρενδυσίας» (το να παρουσιάζεσαι ως άτομο άλλου φύλου, ηλικίας ή ιδιότητας) από τον David Τrend. Επίσης φιλοξενήθηκε στο βιβλίο «Τhe Road Αhead» του Βill Gates. Με μία φράση περιέγραψε τον συμβολισμό αυτής της γελοιογραφίας ο πιονέρος του Διαδικτύου (usenet) John Gilmore: «σημαίνει ότι ο Κυβερνοχώρος θα είναι απελευθερωτικός, διότι γένος, ράτσα, ηλικία, εμφάνιση, ακόμα και “σκυλότης” (dogness), εκεί απουσιάζουν».

Α. Η θετική πλευρά της διαδικτυακής ανωνυμίας Αυτή βέβαια είναι η μία πλευρά της ανωνυμίας στο Διαδίκτυο. Δρα απελευθερωτικά, προστατεύει την ιδιωτικότητα, καθιστά εφικτή την προσωπική εξομολόγηση ή τη διοχέτευση πολύτιμων πληροφοριών, που τα ΜΜΕ δεν τολμούν να δημοσιεύσουν. Συχνά αποτελούν τη μοναδική πηγή ειδήσεων από χώρες με απολυταρχικά και ανελεύθερα καθεστώτα. Είναι μια δημοκρατική επανάσταση. Η ανωνυμία, μαζί με την ευκολία της δημοσίευσης (ακόμα και ένας σκύλος μπορεί να στήσει ένα blog), έχει επιφέρει τη μεγαλύτερη αλλαγή στον χώρο της δημοσιότητας μετά την εφεύρεση της τυπογραφίας. Ο κάθε πολίτης, με μια δαπάνη λίγων ευρώ τον μήνα, μπορεί να γίνει «εκδότης του εαυτού του» και να έχει πρόσβαση σε χιλιάδες ή και εκατομμύρια αναγνώστες. Επίσης μπορεί να συμμετέχει σε ομάδες συζητήσεων (fora και chat), σε τόπους συνάντησης ή σε χώρους παράλληλης ζωής (όπως το Second Life) χωρίς να αποκαλύψει την ταυτότητά του.

Β. Η αρνητική πλευρά της διαδικτυακής ανωνυμίας Η άλλη όψη του ίδιου νομίσματος είναι η αρνητική: Η ανωνυμία ευκολύνει την ανεύθυνη φημολογία, τη συκοφαντία, το διαδικτυακό κουτσομπολιό, τις απειλές και τις ύβρεις. Το δικτυακό μου ημερολόγιο (ιστολόγιο ή blog) αναγκάστηκε να κλείσει δύο φορές λόγω της συρροής ανώνυμων ή ψευδώνυμων σχολιαστών που ρύπαιναν την κατά τα άλλα- πολύ ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

822

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

ευχάριστη ατμόσφαιρα. Για να μη μιλήσουμε για το διαδικτυακό έγκλημα –που κι αυτό συνήθως βασίζεται στην ανωνυμία. Αν και συχνά διογκώνεται από τα ΜΜΕ (όπως καθετί καινούργιο), είναι σήμερα μια πραγματικότητα: από τον χάκερ (ή μάλλον cracker, όπως θα έπρεπε να αποκαλούνται οι κακοί hackers) που σπάει τους απόρρητους κωδικούς του Πενταγώνου ως τον ληστή που ανοίγει τραπεζικούς λογαριασμούς ή κλέβει πιστωτικές κάρτες. Για να μην αναφέρουμε άλλες παραβατικές συμπεριφορές που ενισχύονται από την ανωνυμία, όπως του παιδόφιλου, του νεοναζί ή του τρομοκράτη. Το θέμα έχει, πέρα από τις νομικές, και οικονομικές διαστάσεις. Το 2007, για πρώτη φορά στη Μεγάλη Βρετανία, ο διαδικτυακός εμπορικός τζίρος ξεπέρασε τον πραγματικό. Σύντομα μέσω Ιnternet

θα

περνάει

κάθε

οικονομική

δραστηριότητα

(όπως

ήδη

συμβαίνει

στον

χρηματοπιστωτικό τομέα). Άρα η διασφάλιση της θετικής ανωνυμίας και η προστασία από την αρνητική γίνονται θέματα πρώτης προτεραιότητας. Θέλουμε να προστατέψουμε έναν επενδυτή, καταθέτη ή αγοραστή να παραμείνει ανώνυμος για τους τρίτους, αλλά να απαγορέψουμε στον χάκερ ή τον ληστή κωδικών να κυκλοφορεί ανώνυμος και ανεξέλεγκτος στο Διαδίκτυο. Δύο μάλλον αντιφατικοί στόχοι!

Γ. Πρέπει να υπάρχει η διαδικτυακή ανωνυμία; Όπως είδαμε, η ιδιωτικότητα στο Διαδίκτυο ισούται με ανωνυμία. Αλλά πόσο ισχυρή είναι στο Ιnternet; Και, δεύτερον, πρέπει να υπάρχει και να προστατεύεται ή έτσι κάνουμε περισσότερο κακό παρά καλό; Η πρώτη απάντηση (του αφελούς χρήστη) είναι ότι ιδιωτικότητα υπάρχει και προστατεύεται. Π.χ., εμένα δεν μου ήταν εφικτό να πληροφορηθώ την ταυτότητα των ανεπιθύμητων

επισκεπτών

στο

blog

μου.

Ακόμα

περισσότερο,

με

την

«υπόθεση

Τσιπρόπουλου» έχουμε και στην Ελλάδα μια υπόθεση προστασίας της ανωνυμίας, που έφτασε μέχρι το δικαστήριο. Ο κ. Αντώνης Τσιπρόπουλος διατηρούσε ένα ευρετήριο blogs, με την επωνυμία blogme. Σε αυτό αρχειοθετούσε δημοσιεύματα άλλων blogs. Μεταξύ αυτών ήταν και ένα ανώνυμο σατιρικό ιστολόγιο που, σε κάποια δημοσίευση, επιτέθηκε σε γνωστό τηλεπωλητή. Αυτός εθίγη και έκανε μήνυση. Μην μπορώντας οι αρχές να εντοπίσουν τον πραγματικό ανώνυμο δράστη, συνέλαβαν τον Τσιπρόπουλο επειδή στο ευρετήριό του είχε συμπεριλάβει και το επίμαχο blog. Του κατέσχεσαν τον υπολογιστή και πέρασε μία νύχτα στο κρατητήριο. Η δίκη του έχει αναβληθεί πολλές φορές - η τελευταία ημερομηνία είναι τώρα η 18η Φεβρουαρίου 2009. Πέρα από την αθώωση του Τσιπρόπουλου (πού ακούστηκε να ευθύνεται ο αρχειοθέτης για το περιεχόμενο του αρχειοθετουμένου!) εδώ παίζονται και πιο σημαντικά πράγματα: η απενοχοποίηση του αποδελτιωτή (RSS aggregator) και των links (υπερσυνδέσμων) για τα οποία δεν ισχύει κανένα καθεστώς απαγόρευσης στην υπόλοιπη Ευρώπη. Ας ελπίσουμε ότι θα βρεθούν δικαστές που θα έχουν γνώσεις τεχνολογίας και θα καταλάβουν τη σημασία της υπόθεσης.

Αλλά ας επανέλθουμε στην προστασία της ανωνυμίας. Και στην περίπτωση αυτή, Μπορεί η απόλυτη ιδιωτικότητα να μην υπάρχει ούτε στο Διαδίκτυο- αλλά πάντως υπάρχει πολύ περισσότερη από ό,τι στην πραγματική μας καθημερινότητα Tο δικαστήριο και οι αρχές, αν γνώριζαν το θέμα, θα μπορούσαν να επιτύχουν την άρση της ανωνυμίας του πραγματικού δράστη και να μην ταλαιπωρούν το σαμάρι αντί του γαϊδάρου. Διότι η προστασία της ιδιωτικότητας στο Διαδίκτυο είναι τελικά επιδερμική. Αν προχωρήσει κανείς σε βάθος, βρίσκει κάποτε άκρη. Έτσι έχουν εντοπιστεί, δικαστεί και καταδικαστεί χάκερ, παιδόφιλοι, καταχραστές και συκοφάντες. Όλοι μπαίνουμε στο Ιnternet μέσω ενός ΙSΡ (Ιnternet Service Ρrovider- παρόχου υπηρεσιών Διαδικτύου. Ο ΙSΡ αυτός γνωρίζει την ταυτότητά μας (όνομα, στοιχεία αλλά κυρίως τη διαδικτυακή ΙΡ address μας) καθώς και τις κινήσεις μας. Δεσμεύεται από τον νόμο να προστατεύει αυτά τα απόρρητα προσωπικά δεδομένα και να μην τα δημοσιοποιεί. Αλλά με εισαγγελική εντολή μπορεί να αποκαλυφθούν- με τον ίδιο τρόπο που ανοίγονται οι τηλεφωνικές επικοινωνίες και οι τραπεζικοί λογαριασμοί. Το ίδιο ισχύει και για τις εταιρείες που φιλοξενούν τα blogs. ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

823

Βέβαια ο πόλεμος για τη διατήρηση της ανωνυμίας και της ιδιωτικότητας έχει πολλές πτυχές. Π.χ. είναι δυνατό να κρύψει κανείς την ΙΡ address του, χρησιμοποιώντας έναν anonymizer (proxy server που σου δανείζει τη δική του ΙΡ διεύθυνση). Ή να απαλείφει τα ίχνη των πλοηγήσεών του σβήνοντας τα cookies (κουλουράκια- μικρά αρχεία ταυτοποίησης) που στέλνουν οι ιστοσελίδες τις οποίες επισκέπτεται. Ωστόσο, όπως έχουν αποδείξει τα απολυταρχικά καθεστώτα, τελικά η ανωνυμία αίρεται και η ιδιωτικότητα παραβιάζεται. Στα δημοκρατικά κράτη όμως η ιδιωτικότητα προστατεύεται και νομικά (π.χ. στις ΗΠΑ με την τέταρτη τροποποίηση του Συντάγματος).

Δ. Καλώς υπάρχει η διαδικτυακή ανωνυμία Άραγε αυτό είναι καλό ή κακό; Αν είστε με το μέρος του «Νόμου και της Τάξης», πιθανόν να το θεωρήσετε επικίνδυνο. Αν, από την άλλη πλευρά, απολαμβάνετε αυτό το όργιο ελευθερίας που λέγεται Ιnternet, θα το δείτε με ικανοποίηση. Ας πούμε, καταλήγοντας, ότι μπορεί η απόλυτη ιδιωτικότητα να μην υπάρχει ούτε στο Διαδίκτυο- αλλά πάντως υπάρχει πολύ περισσότερη από ό,τι στην πραγματική μας καθημερινότητα. Και αυτό, για τη δική μου την αντίληψη, είναι θετικό. Η διαδικτυακή ελευθερία έχει ήδη προσφέρει πολλά στην ανθρωπότητα, πολύ περισσότερα από όσα της έχει στερήσει. ΥΓ.: Έθεσα στο blog μου ορισμένα αποσπάσματα αυτού του κειμένου υπό συζήτηση. Σχεδόν όλα τα σχόλια (180+),ακόμα και των επωνύμων, τάχθηκαν υπέρ της ανωνυμίας, παρά τις συχνές καταχρήσεις της. Δήμου Νίκος Συγγραφέας., ΒΗΜΑ ΙΔΕΩΝ - Τεύχος 01/2/2008 http://www.vimaideon.gr//Article.aspx?d=20080201&nid=7342529&sn=ΚΥΡΙΟ%20ΤΕΥΧΟΣ&spid=1478

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

824

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

5-Γ.14 Διάλογος στο διαδίκτυο: Η Γερμανία πλουτίζει σε βάρος της Ελλάδας; Με αφορμή άρθρο του εκλεκτού δημοσιογράφου Μιχάλη Μητσού (εφημ. ΤΑ ΝΕΑ) http://www.tanea.gr/default.asp?pid=10&ct=13&artID=4562823 – http://diastaseis.blogspot.com/2010/03/blog-post.html

ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Στην παραπάνω ηλεκτρονική διεύθυνση θα βρείτε το μπλογκ (ηλεκτρονικό ημερολόγιο) του διακεκριμένου δημοσιογράφου Μιχάλη Μητσού (Μ. Μ.) Εδώ ο Μ. Μ. μεταφέρει τα άρθρα του τα οποία δημοσιεύει στην στήλη ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ της αθηναϊκής εφημερίδας ΤΑ ΝΕΑ, μία στήλη καταξιωμένη και παραγωγικότατη επί μια δεκαπενταετία. Στις 3 Μαρτίου του 2010, ο Μ. Μ. δημοσίευσε στα ΝΕΑ και στο εν λόγω μπλογκ του, το άρθρο του «Ντίλερ πρώτης κατηγορίας», όπου γίνεται λόγος για τον τρόπο με τον οποίο υποτίθεται πλουτίζει η Γερμανία και φτωχαίνει η Ελλάδα· μία θεωρία που θυμίζει συγκοινωνούντα δοχεία και παίγνιο μηδενικού αθροίσματος σύμφωνα με την οποίο τα κέρδη του ενός είναι ζημία για τον άλλον… Αρχικά παρεμβαίνει ο φίλος Νίκος Δήμου ο οποίος εκφράζει την απογοήτευσή του για την ποιότητα του δημοσιεύματος. Ο Μιχάλης Μητσός αντιδρά. Με το Νίκο Δήμου συμφωνούν άλλοι δύο σχολιαστές, διαφωνεί ένας και στο τέλος παίρνει το λόγο ο Κάπα (Κ. Καλλίμαχος), αντιλέγει ο Μιχάλης Μητσός και κλείνει ο Κάπα.

Ντίλερ πρώτης κατηγορίας.,

του Μιχάλη Μητσού

Δευτέρα, 1η Μαρτίου 2010

Η Γερμανία συμπεριφέρεται σαν τον έμπορο ναρκωτικών που πουλά τα προϊόντα του σε πελάτες από την Ελλάδα, την Ισπανία, την Πορτογαλία ή την Ιρλανδία, όλους τζάνκι της κατανάλωσης. Η παρομοίωση δεν ανήκει σε μας, δεν θα τολμούσαμε ποτέ κάτι τέτοιο σε μια στιγμή που μοιάζει να εξυφαίνεται ένας απροσδόκητος ελληνογερμανικός έρωτας, με τους Γερμανούς δημοσιογράφους να ζητούν σύσσωμοι συγγνώμη για το εξώφυλλο του Focus και την καγκελάριο Μέρκελ να ετοιμάζει το ωραίο της φόρεμα με το μεγάλο ντεκολτέ για να υποδεχθεί την Παρασκευή τον Γιώργο Παπανδρέου και να τον παρακαλέσει να πάρει βοήθεια από εκείνη, κι όχι από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Αυτός που χαρακτηρίζει τη Γερμανία «ντίλερ της Ευρώπης» είναι ο Μπερτράν Γκρολαμπέρ, καθηγητής στο Skema Βusiness School της Γαλλίας. Η σημερινή οικονομική κατάσταση της Ελλάδας- γράφει στη Λιμπερασιόν - δεν θα ήταν τόσο δραματική αν η Ευρώπη δεν είχε δώσει λευκή επιταγή στους Έλληνες να αγοράζουν σε χαμηλές τιμές Μercedes, ΒΜW και άλλα προϊόντα made in Germany. Η οικονομική στρατηγική της Γερμανίας συνίσταται στη δημιουργία εμπορικών πλεονασμάτων σε σχέση με τους εταίρους της. Κι αφού τους έθισε στην κατανάλωση, τώρα τους ζητά να αποτοξινωθούν. Σφίξτε το ζωνάρι, ο πληθωρισμός θα πέσει, η ανταγωνιστικότητά σας θα ανεβεί, τα έσοδα από τη φορολογία θα αποζημιώσουν τους ξένους δανειστές σας και θα μπορέσετε να γίνετε κι εσείς ντίλερ πρώτης κατηγορίας: αυτή είναι η θεραπεία που προτείνουν σήμερα οι Βρυξέλλες στην Ελλάδα και τις άλλες χώρες του προβληματικού Νότου, ανάλογη με τη θεραπεία που είχε

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

825

επιβάλει το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο τη δεκαετία του ΄90 στην Αργεντινή, οδηγώντας την σε μια παρατεταμένη ύφεση. Ήδη, όμως, το ΔΝΤ κάνει την αυτοκριτική του και αναθεωρεί τη στάση του. Σε άρθρο τους που δημοσιεύτηκε στις 12 Φεβρουαρίου, ο επικεφαλής οικονομολόγος του Ταμείου Ολιβιέ Μπλανσάρ και οι συνεργάτες του διερωτώνται μήπως θα ήταν καλύτερα να μην έχει επιδιωχθεί ένας τόσο χαμηλός πληθωρισμός. Αν ο στόχος ήταν 4% και όχι 2%, τονίζουν, οι κεντρικές τράπεζες θα είχαν μεγαλύτερα περιθώρια ελιγμών όταν τα πράγματα άρχισαν να πηγαίνουν άσχημα. Ο πληθωρισμός δεν είναι λοιπόν τελικά και τόσο κακό πράγμα. Σε ένα ανάλογο συμπέρασμα αναμένεται να καταλήξουν, αργά ή γρήγορα, οι οικονομικοί ιθύνοντες της Ευρώπης και για το έλλειμμα. Όπως γράφει ο Γκρολαμπέρ, η Ευρώπη δεν μπορεί να αρκεστεί να επιβάλλει μέτρα λιτότητας στους κακούς της μαθητές. Πρέπει να επεξεργαστεί και μία οικονομική πολιτική που θα τους δώσει χρόνο να συγκλίνουν προς τις ευρωπαϊκές προδιαγραφές χωρίς να καταστραφούν ολόκληροι τομείς της οικονομίας τους. Σε αντίθετη περίπτωση, οι χώρες αυτές θα είναι αναγκασμένες να πλέουν ανάμεσα στη Σκύλλα και τη Χάρυβδη: την οικονομική στασιμότητα ή την οδυνηρή (για όλους) έξοδο από το ευρώ. posted by Μιχάλης Μητσός @ 11:53 πμ 12 comments 12 Comments: At 1/3/10 2:37 μμ,

Nikos Dimou said...

Αγαπητέ Μ.Μ., σχετικά με το σημερινό σας σχόλιο πήρα το εξής e-mail: Ανάμεσα στη άρθρα της γενικής λαϊκίστικης παράκρουσης, πέφτεις και σε παράκρουση… επιπέδου. Από το σημερινό άρθρο του Μιχάλη Μητσού στα ΝΕΑ: «Η οικονομική στρατηγική της Γερμανίας συνίσταται στη δημιουργία εμπορικών πλεονασμάτων σε σχέση με τους εταίρους της. Κι αφού τους έθισε στην κατανάλωση, τώρα τους ζητά να αποτοξινωθούν.» Αυτό που μου χτύπησε ήταν το: «Κι αφού τους έθισε στην κατανάλωση» και ιδιαίτερα αυτό το «τους». Δλδ ποινικοποιούμε όποιον κάνει καλά τη δουλειά του;;;;!!! Φταίνε επειδή βγάζουν τα καλύτερα προϊόντα στον κόσμο;;;;!!!!! Να τιμωρήσουμε τους καλύτερους ζαχαροπλάστες, επειδή οι λαίμαργοι δεν λένε ν’ αδυνατήσουν!!! Στην πυρά το Pastry Family, το Fresh κι ο Τερκενλής!". Προσυπογράφω. Η λογική του σημερινού σας σχολίου ήταν μίζερη και φθονερή. Κρίμα At 1/3/10 5:35 μμ,

Μιχάλης Μητσός said...

Αγαπητέ κύριε Δήμου, Ομολογώ πως με αιφνιδίασε το ύφος του σχολίου σας. Δεν καταλαβαίνω καταρχήν γιατί ο αποστολέας του e-mail δεν έστειλε απευθείας σε μένα το κείμενό του. Θεωρεί άραγε ότι το επίπεδο της στήλης δεν είναι κατάλληλο για μια συζήτηση; Η αποτελείτε ένα είδος "σημείου αναφοράς"; Αυτό όμως είναι λεπτομέρεια. Ας απαντήσω λοιπόν επί της ουσίας. Πρώτα απ' όλα, όπως σαφώς το αναφέρω, οι απόψεις που εκφράζονται στις σημερινές Διαστάσεις ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

826

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

ανήκουν στον γάλλο καθηγητή. Αλλά δεν είναι ο μόνος που υποστηρίζει αυτή την άποψη. Κάτι ανάλογο είχε πει πρόσφατα ο Χάινερ Φλάσμπεκ, κορυφαίος οικονομολόγος της Διαρκούς Συνόδου του ΟΗΕ για το Εμπόριο και την Ανάπτυξη, σε συνέντευξή του στα ΝΕΑ. "Την ώρα που η Ελλάδα συσσώρευε ένα υπέρογκο έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών", τόνιζε, "η Γερμανία αποκτούσε ένα υπέρογκο πλεόνασμα. Το ένα έλλειμμα πρέπει να ιδωθεί σε συνάρτηση με το άλλο". Το πρόβλημα της Ελλάδας, τόνιζε ο οικονομολόγος, έχει μια αιτία: "Την έντονη συμπίεση (ντάμπινγκ) των μισθών που ακολούθησε η Γερμανία στο πλαίσιο της ευρωζώνης". Να σημειώσουμε ότι ο Φλάσμπεκ είναι Γερμανός! Την ίδια προσέγγιση είχε και η Ιντερνάσιοναλ Χέραλντ Τρίμπιουν σε πρωτοσέλιδο κείμενό της που δημοσιεύτηκε στο φύλλο του Σαββατοκύριακου. Ας είμαστε ψύχραιμοι λοιπόν. Μακριά από μένα η αντιγερμανική υστερία, τα πρωτοσέλιδα των τελευταίων ημερών με τους Ναζί και τις σβάστικες με αρρωσταίνουν. Ποτέ δεν έκρυψα επίσης την άποψή μου ότι η ευθύνη για την κρίση βαρύνει πρωτίστως εμάς. Προφανώς δεν με διαβάζετε ούτε εσείς ούτε ο άγνωστος επιστολογράφος σας.

At 1/3/10 8:38 μμ,

Nikos Dimou said...

Σας έστειλα το e-mail του επιστολογράφου μου επειδή το προσυπέγραφα - και θα ήταν βαρετό να επαναλάβω τα ίδια. Θα σας γράψει και ο ίδιος απευθείας. Όσα πάντως έγραψα αφορούν όλες τις σχετικές απόψεις, όποιοι κι αν τις εκφέρουν. Όσο για σας, εκτιμούσα πάντα το γεγονός ότι είχατε το θάρρος να πηγαίνετε κόντρα στο ρεύμα· κάτι που μας χρειάζεται ζωτικά (επειδή έχουμε γίνει, όπως έγραψα κάποτε στα ΝΕΑ, ο λαός του 97%). Όπως είπε κάποτε ένας Σέρβος αντιφρονών: «σε καιρούς κρίσης ο διανοούμενος πρέπει να υποστηρίζει πάντα την αντίθετη άποψη».

At 1/3/10 8:53 μμ,

Μιχάλης Μητσός said...

Κύριε Δήμου, γράψατε ότι «η λογική του σημερινού σας σχολίου ήταν μίζερη και φθονερή». Δεν αναφερθήκατε σε «όλες τις σχετικές απόψεις, όποιοι κι αν τις εκφέρουν», και δεν θα μπορούσατε να αναφερθείτε αφού αναγνωρίζετε ότι συχνά πηγαίνω κόντρα στο ρεύμα. Και αυτή τη φορά το ίδιο έκανα. Όταν έγινε γνωστό ότι ο πρόεδρος της Βουλής κάλεσε τον γερμανό πρέσβη για να διαμαρτυρηθεί (αν είναι δυνατόν!) για το εξώφυλλο του Focus, έγραψα ένα σαρκαστικό κείμενο προτείνοντάς του να καλέσει και διάφορους άλλους πρεσβευτές για άλλα δημοσιεύματα. Αυτό δεν σημαίνει, όμως, ότι η Γερμανία δεν φέρει ευθύνη για την ελληνική, ή την ισπανική ή την πορτογαλική κρίση. Αυτό δεν αποτελεί εθνικιστική προπαγάνδα, το λένε σοβαροί καθηγητές, μεταξύ των οποίων και Γερμανοί.

At 1/3/10 10:11 μμ,

nassos papapolitis said...

Αγαπητέ κε Μ.Μ., αλληλογραφώ με τον κο Δήμου εδώ και χρόνια , μην πυροβολείτε στον αέρα. Οι τρεις τελευταίες προτάσεις της πρώτης σας απάντησης στον κο Δήμου απαντούν σε ad hominem επιθέσεις που ουδέποτε υπήρξαν. Διαβάστε προσεκτικά το γράμμα μου και το σχόλιο του κου Δήμου και θα δείτε ότι κανείς δεν σας επιτέθηκε προσωπικά. ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

827

Άλλωστε, προφανές δεν είναι αυτό που γράφετε στην τελευταία σας πρόταση, αλλά ακριβώς το αντίθετο! Ακριβώς επειδή σας διαβάζουμε, ακριβώς επειδή σας εκτιμούμε ιδιαίτερα, γι΄ αυτό και η έκπληξή μας. Επί της ουσίας, στην απάντησή σας δεν απαντάτε στο σχόλιο μου. Δεν αμφισβήτησα ποτέ τα οικονομικά αδιέξοδα που προκύπτουν απ’ την ανισομερή συσσώρευση πλούτου στην Ευρώπη (αλλά και οπουδήποτε), αμφισβήτησα τον καταλογισμό της ευθύνης ή μάλλον την ατυχή προσπάθεια ισοσθένειας. Εκτός αν θεωρείτε ότι για τους γεμάτους Cayenne Ελληνικούς δρόμους οφείλεται το… ντάμπινγκ. Εσείς ο ίδιος γράψατε ότι ποτέ δεν κρύψατε ότι η ευθύνη για την κρίση βαραίνει εμάς, άρα για ποιο λόγο συνιστάτε ψυχραιμία; Ακόμα κι αν οι Γερμανοί έχουν μερίδιο ευθύνης για την κρίση, η απλή λογική λέει ότι αυτή η ευθύνη δεν μπορεί να προκύπτει επειδή «μας έθισαν στην κατανάλωση», αυτή η φράση δεν αντέχει σε σοβαρή κριτική. Το απαξιωτικό μου σχόλιο έχει να κάνει με τη μετατόπιση ευθύνης που δηλώνει η φράση «Κι αφού τους έθισε στην κατανάλωση» του κου Γκρολαμπέρ (;). Μόνοι μας εθιστήκαμε και δεν φταίνε σε τίποτα οι Γερμανοί αν βγάζουν τα καλύτερα αυτοκίνητα και πλυντήρια. Μήπως θα ‘πρεπε να ζητήσουμε να αναλάβουν τις ευθύνες τους και οι Ιάπωνες που μας έθισαν στα laptop και στο σούσι; ΜΦΧ, Νάσος Παπαπολίτης nasspa@otenet.gr

At 1/3/10 11:36 μμ,

Dralion said...

Το πλεονέκτημα των συλλογισμών του Ν. Δήμου είναι ότι γενικεύονται. Όπως γραφεί ο Ν. Δήμου, δεν μπορούμε να τιμωρήσουμε τους άριστους ζαχαροπλάστες επειδή οι χοντροί δεν αδυνατίζουν. Το μειονέκτημα των συλλογισμών του Μ. Μητσου είναι ότι επιλέγουν ειδικές περιπτώσεις. Μια δήλωση του Α γερμανού απο 'δω, ένα άρθρο του Β (γαλλου) φιλοσόφου από 'κει και πάει λέγοντας. Είναι αναμενόμενο μέσα σε 400 εκατομμύρια ευρωπαίους να βαρεθούν και 10 άτομα που θα μιλήσουν υπέρ της Ελλάδας. Τις περισσότερες φορές, χωρίς να τους ενδιαφέρει καν η Ελλάδα. Για παράδειγμα, τα "αριστερά" γερμανικά συνδικάτα μαζί με την "αριστερή" γερμανική διανόηση παράγουν αυτήν την εποχή αθρόα κείμενα πού ρίχνουν τα φταιξίματα στον καπιταλισμό. Οι άνθρωποι αυτοί ρίχνουν το φταίξιμο στον καπιταλισμό, ακόμα και για τα γυρίσματα του καιρού. Πόσο μάλλον τώρα που στο παιχνίδι συμμετέχουν τράπεζες. Η μόνιμη επωδός είναι ότι για τα προβλήματα της Ελλάδας (ανάθεμα κι αν ξέρουν κατά που πέφτει η Ελλάδα) φταίει ο επάρατος καπιταλισμός και οι κακούργες τράπεζες. Είναι πολύ εύκολο να βρει κανείς τέτοια κείμενα ανά τας ευρώπας - και να τα διαδώσει επιλεκτικά στα ελληνικά ΜΜΕ. Είναι πολύ βολικό για τους Έλληνες να είναι ο καπιταλισμός ο μόνος υπεύθυνος για τα χάλια τους. Αλλά η επιλεκτική ανάγνωση των κειμένων που μας βολεύουν ποτέ δεν αποτέλεσε επιτυχή λύση του προβλήματος. Το περιβόητο dumping μισθών δεν υπάρχει και δεν υπήρχε ποτέ. Ο τυπικός Έλληνας φαντάζεται την έννοια του "μισθού" σαν ένα αυτονόητο εκ γενετής δικαίωμα που του παρέχει το κεντρικό κράτος. ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

828

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

Το ύψος του μισθού το καθορίζει - εννοείται - η εκάστοτε κυβέρνηση. Δι' απονομής. Είτε κατόπιν διεκδικήσεων στον δρόμο. Για τον τυπικό Έλληνα, το dumping μισθών είναι ένα ρεαλιστικό σενάριο, αφού το ύψος του μισθού του το καθορίζουν εξωγενείς παράγοντες (η κυβέρνηση, οι διαδηλώσεις, τα κεκτημένα κ.ά. ). Για τον τυπικό Γερμανό, τα πράγματα είναι λιγάκι διαφορετικά. Ο μισθός είναι κάτι που κερδίζει εκείνος που δουλεύει. Το ύψος του μισθού εξαρτάται από την παραγωγικότητα του ατόμου, όχι από την κυβέρνηση. Στην Γερμανία η ΜΗ-συμμετοχή της κυβέρνησης στη διαμόρφωση των μισθών είναι κατοχυρωμένη από το Σύνταγμα και αυστηρά ελεγχόμενη. Οι μισθοί διαμορφώνονται από διμερή διαπραγμάτευση ανάμεσα σε εργαζόμενο και εργοδότη. Δεν μπορώ να φανταστώ 50 εκατομμύρια εργαζομένους με μερικές χιλιάδες χιλιάδων επιχειρήσεις να κάνουν οργανωμένο dumping μισθών με σκοπό να βλάψουν την Ελλάδα. Είπαμε, οι Γερμανοί έχουν οργάνωση ;-) Αλλά το να αποφασίσουν από κοινού (και στα κρυφά) 50 εκατομμύρια νοματαίοι να κατεβάσουν τους μισθούς τους, το βρίσκω *υπερβολικά* καλή οργάνωση - ακόμα και για γερμανικά δεδομένα.

At 2/3/10 4:45 μμ,

nasopoulos said...

Διαβάζοντας τα σχόλια και το κείμενο του Κου Μητσού, νομίζω θα πάρω καθαρά θέση υπέρ αυτού. Όπως ακριβώς υπάρχει η γνώμη της "ελληνικής μάζας", έτσι ακριβώς υπάρχει και η γνώμη της "διεθνούς μάζας". Θετική ή αρνητική. Το ότι είναι διεθνής δεν την κάνει πιο έγκυρη. Πάντα θα υπάρχουν διαφωνούντες επιστήμονες και μόδες στα οικονομικά και την πολιτική. Όπως μας είχε πει μια καθηγήτρια στο Ο.Π.Α "Παιδιά, μην αποθαρρύνεστε, κάποτε έλεγες Friedman και έβαζαν τα γέλια." Εν τέλει, το πιο πιθανόν, πάντα θα υπάρχει μία δόση αλήθειας σε όλες τις πλευρές. Και στο ότι αυτοί δεν μας έθισαν αλλά και στο ότι, ναι, συνειδητά, προέβησαν σε γενικό dumpin όταν ταυτόχρονα το εξόρκιζαν στην αγροτική παραγωγή του Νότου. Ας ακούμε όλες τις ψύχραιμες φωνές και ας κρατήσουμε ότι εμείς θέλουμε..

At 2/3/10 6:43 μμ,

Kαπα (Κ. Καλλίμαχος) said...

Εκείνο που αναμένει ο επαρκής αναγνώστης από τον έγκριτο σχολιαστήδημοσιογράφο είναι να μη του μεταφέρει αμάσητη τροφή. Άλλωστε, αυτό έχει ανάγκη η κοινωνία: τον «διαμεσολαβητή» δημοσιογράφο/σχολιαστή, εκείνον δηλαδή που ενώ βουτάει μέσα στην άμορφη μάζα της πλαδαρής γεγονοτόλογης φλυαρίας (π.χ. περί συμπίεσης μισθών, ντίλερ και λοιπών) εντούτοις καταφέρνει να επιπλέει, μέσω της κριτικής του «ανάγνωσης». Με κανέναν τρόπο, λοιπόν δεν αναπαράγει απλώς, ούτε απλώς μεταφέρει τα λόγια των όποιων άλλων. Δεν ειδησεογραφεί. Σχολιάζει. Αυτό, νομίζω, καταλογίζεται στον κύριο Μιχάλη Μητσό (Μ. Μ.)., ότι δηλαδή κάτι άκουσε να λέει ο τάδε, κάτι διάβασε εδώ κι εκεί, αλλά δεν μπήκε στον κόπο να σκαλίσει, να αμφισβητήσει, να κρίνει ή και να αντικρούσει, κι έτσι να διαφωτίσει το κόσμο. Παρά, έδωσε την εντύπωση ότι διάλεξε ένα μάλλον εύκολο δρόμο. Ίσως τελικά είναι πολύ επίπονη διαδικασία (άρα δύσκολο για όλους) το να βρίσκεται κανείς σε μόνιμη κριτική εγρήγορση. Με εκτίμηση, Κάπα ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

At 2/3/10 6:57 μμ,

829

Μιχάλης Μητσός said...

Αγαπητέ/η Κάπα, με κολακεύετε. Αλήθεια σας ενδιαφέρει περισσότερο η γνώμη μου από την άποψη δύο έγκριτων καθηγητών; Εγώ πάντως δεν έχω τόσο μεγάλη αυτοπεποίθηση ώστε να διεκδικώ άποψη σε όλα τα ζητήματα. Είκοσι και χρόνια που γράφω αυτή τη ρημάδα τη στήλη, προσπαθώ να μένω πάντα στο παρασκήνιο, να προβάλω τις απόψεις άλλων που βρίσκω ενδιαφέρουσες, αιρετικές, αλλά πάντα σοβαρές. Όταν ερωτώμαι, βέβαια, και μπορώ, εκφράζω την προσωπική μου άποψη. Επιμένω, όμως, ότι αυτό αφορά τους ελάχιστους.

At 2/3/10 8:29 μμ,

Kαπα (Κ. Καλλίμαχος) said...

Εκλεκτέ κύριε Μ. Μ., Γνωρίζετε πολύ καλύτερα από εμένα ότι η προβολή «επωνύμων θέσεων» προϋποθέτουν κριτική σκέψη και προεπιλογή. Δεν πρόκειται λοιπόν για ταπεινή και «αμέτοχη» αχθοφορία. Από την άλλη, η «ουδέτερη» προβολή μιας άποψης, από πηγή αναγνωρίσιμη, είναι από μόνη της θέση και ενέχει το στοιχείο της λανθάνουσας γνώμης, εφόσον δεν παρουσιάζεται κριτικά. Τέλος, ξέρετε, επίσης καλύτερα από την αφεντιά μου, ότι η χωματερή των ιδεών ασφυκτιά από γνώμες εγκρίτων. Το ότι κάποιος είναι επιστήμονας με περγαμηνές, λόγω υφισταμένου ερευνητικού του μόχθου, δεν σημαίνει πως ό,τι και να πει, συναφές ή όχι με το έργο του, αξιοί ντε και καλά δάφνες αυθεντίας. Άλλωστε, όλες μα όλες οι επιστημονικές εικασίες και θεωρίες τελούν υπό αίρεσιν. Εξ ου και η ζητούμενη αγρύπνια ημών και υμών.

Σας ευχαριστώ πολύ, Με εκτίμηση, Κάπα (Κ. Καλλίμαχος)

kallimachos@cytanet.com.cy ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

830

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

5-Γ.15

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Δ΄ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΕΜΠΤΗ 30 ΙΟΥΝΙΟΥ 2005 [46] ΚΕΙΜΕΝΟ Με τις ανακαλύψεις της η επιστήμη έχει επιμηκύνει τη ζωή μας, έχει νικήσει ασθένειες και έχει προσφέρει ανεπανάληπτες εμπορικές και σεξουαλικές ελευθερίες. Επιπλέον, έχει θέσει στο περιθώριο ημιθέους και δαίμονες και αποκάλυψε έναν κόσμο πιο περίπλοκο και θαυμαστό από οτιδήποτε έχει παραγάγει η ανθρώπινη φαντασία. Υπάρχουν, όμως, νέα προβλήματα σε αυτή την περίεργη μορφή παραδείσου που έχει δημιουργήσει η επιστήμη καθώς επίσης και νέα ερωτήματα σχετικά με το αν διαθέτει τη στήριξη του κοινού, για να μπορέσει να αντιμετωπίσει τις μελλοντικές προκλήσεις των ασθενειών, της ρύπανσης, της ασφάλειας, της εκπαίδευσης, της διατροφής, της ύδρευσης και της πολεοδομικής επέκτασης. Η κοινή γνώμη έχει αρχίσει να φοβάται τις πιθανές συνέπειες της χωρίς έλεγχο επιστήμης και τεχνολογίας σε πεδία όπως ο βιολογικός πόλεμος, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, η πυρηνική ενέργεια και η αύξηση των πυρηνικών όπλων. Οι τριβές στις σχέσεις επιστημόνων και κοινής γνώμης

έχουν

θέσει

νέους

φραγμούς

στην

έρευνα

σχετικά

με

τους

παθογόνους

μικροοργανισμούς και την ανθρώπινη κλωνοποίηση. Υπήρξε εποχή κατά την οποία η σημασία της επιστήμης για τον μέσο άνθρωπο ήταν τεράστια και η επιστήμη ήταν αξιοσέβαστη. Κατά τη διάρκεια του περασμένου αιώνα, οι πρόοδοι της επιστήμης στη διατροφή, στη δημόσια υγεία και στην ιατρική βοήθησαν στο να αυξηθεί το προσδόκιμο1 όριο επιβίωσης στις δυτικές κοινωνίες κατά 30 χρόνια (χονδρικά από τα 50 στα 80 χρόνια). Δεν είναι απορίας άξιον το ότι από το 1950 ως το 1990 ο πληθυσμός της Γης υπερδιπλασιάστηκε φτάνοντας τα 6 δισεκατομμύρια. Η αποκωδικοποίηση, εξάλλου, του ανθρώπινου γονιδιώματος οδήγησε τους βιολόγους σε καλύτερη κατανόηση του τρόπου με τον οποίο δουλεύει ο ανθρώπινος οργανισμός και δημιούργησε νέες ελπίδες για την αντιμετώπιση ασθενειών που παραμένουν αθεράπευτες, όπως είναι ο καρκίνος και ο διαβήτης. Αντιστοίχως, οι φυσικοί ανέπτυξαν την ψηφιακή τεχνολογία, έκαναν υποατομικές ανακαλύψεις και έστειλαν τον άνθρωπο στο φεγγάρι, ενώ ταυτόχρονα δημιούργησαν την υποδομή για την παρατήρηση των πλανητών. «Για πολλούς ανθρώπους η ζωή έγινε ευκολότερη σε πολλά επίπεδα» αναφέρει ο James Watson. Ταυτόχρονα, όμως, νέα και πολύ σοβαρά προβλήματα δημιουργήθηκαν: η όξινη βροχή, οι περιβαλλοντικές τοξίνες, τα πυρηνικά απόβλητα, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, η τρύπα του όζοντος, η τρομακτική καταστροφή δύο διαστημικών λεωφορείων κ.τ.λ. Όλα αυτά έχουν συμβάλει στην ανάπτυξη ενός σκεπτικισμού του κοινού απέναντι στις δυνατότητες της επιστήμης. ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

831

Επιπροσθέτως, παρά την εκρηκτική ανάπτυξη των βιολογικών επιστημών, ο καρκίνος κοστίζει κάθε χρόνο πολλές ανθρώπινες ζωές και η άνθηση της βιοτεχνολογίας2 έχει τροφοδοτήσει φόβους για τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς. Ακόμη, οι πρόσφατες πρόοδοι στην κλωνοποίηση έχουν κάνει πολλούς να διερωτώνται αν η επιστημονική πρόοδος συντελείται εις βάρος της ιερότητας της ανθρώπινης ζωής. Η ύπαρξη, βέβαια, όλων αυτών των προβλημάτων κάνει το σημερινό άνθρωπο επιφυλακτικό για την αξία των επιστημονικών επιτευγμάτων. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν επιστήμονες οι οποίοι με πάθος επιδίδονται στην επιστημονική έρευνα και ονειρεύονται να προωθήσουν την επιστημονική πρόοδο και να θεωρηθούν πρωτοπόροι. Αν ληφθεί υπόψη, όμως, η άποψη του Jacob Bronowski ότι «το να αδιαφορεί μια κοινωνία ή ένας λαός για την επιστήμη είναι σαν να περπατά με ανοιχτά μάτια προς τη σκλαβιά», τίθεται ως ζητούμενο οι επιστήμονες να αναδέχονται την κοινωνική ευθύνη και να υπηρετούν με την ερευνητική εργασία τους ό,τι ανεβάζει το επίπεδο (πνευματικό και βιοτικό) του λαού και εξασφαλίζει, κατά συνέπεια, το σεβασμό της κοινωνίας προς την επιστήμη και την επιστημονική αλήθεια. Λεξιλόγιο:

α) προσδόκιμο: αναμενόμενο

(Από τον ημερήσιο τύπο, διασκευή) β) βιοτεχνολογία: η χρησιμοποίηση ζωντανών οργανισμών ή

άλλων βιολογικών συστημάτων για την παραγωγή βιολογικών προϊόντων χρήσιμων στον άνθρωπο.

ΘΕΜΑΤΑ Α. Να γράψετε στο τετράδιό σας περίληψη του κειμένου χωρίς δικά σας σχόλια (100 – 120 λέξεις). Μονάδες 25 Β.1. Σε μια παράγραφο 60 -70 λέξεων να σχολιάσετε την παρακάτω άποψη: «Το να αδιαφορεί μια κοινωνία ή ένας λαός για την επιστήμη είναι σαν να περπατά με ανοιχτά μάτια προς τη σκλαβιά». Μονάδες 8 Β.2. Να βρείτε τα δομικά στοιχεία/μέρη της έκτης παραγράφου του κειμένου. Μονάδες 3 Β.3. Να δώσετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: ανεπανάληπτες, φραγμούς, αυξηθεί, επιτευγμάτων. Μονάδες 4 Β.4. Να εντοπίσετε στο κείμενο δύο μέσα πειθούς που έχουν ως στόχο τη στήριξη των απόψεων του συγγραφέα. Μονάδες 10 Γ. Ορίστηκες εκπρόσωπος του Λυκείου σου για την εκδήλωση που οργάνωσε η Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης του νομού σου με θέμα «Επιστημονική έρευνα και κοινωνική ευθύνη». Διατύπωσε το κείμενο – ομιλία που θα παρουσιάσεις σε ακροατήριο νέων της ηλικίας σου προσδιορίζοντας το χρέος των επιστημόνων απέναντι στην κοινωνία. Επίσης, να αναπτύξεις τις προϋποθέσεις με τις οποίες οι επιστήμονες καθίστανται ικανοί να ανταποκρίνονται στον κοινωνικό τους ρόλο. Μονάδες 50

Για την Έκθεση, δες τα κείμενα στις σελίδες 763 και 766 kallimachos@cytanet.com.cy ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

832

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

5-Γ.16

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ – ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ – επαναληπτικές εξετάσεις – 2 Σεπτεμβρίου 2004 [40.β]

ΚΕΙΜΕΝΟ Είναι πολλοί αυτοί που άρχισαν εδώ και καιρό να κινδυνολογούν περί θανάτου του βιβλίου λόγω της ανάπτυξης του Διαδικτύου. Δεν θα κυκλοφορούν πια τα βιβλία με τη γνωστή, παραδοσιακή μορφή τους, τις σελίδες που μπορείς να τις φυλλομετράς, να τις αγγίζεις, να τις χαϊδεύεις, να τις μυρίζεις, να τις σημειώνεις, να τις μουτζουρώνεις, να τις τσακίζεις, ακόμη και να τις σκίζεις. Έτσι λένε! Μπορεί και να έχουν δίκιο, τουλάχιστον για τις επερχόμενες γενιές, γιατί προς το παρόν δεν προβλέπεται τέτοια ραγδαία εξέλιξη στη διαδικασία παραγωγής των βιβλίων, κυρίως λογοτεχνικών, που απευθύνεται στην παραδοσιακή ελληνική κοινωνία. Ναι, ένα μυθιστόρημα είναι δύσκολο να στηθείς μπροστά στον ηλεκτρονικό υπολογιστή, για να το διαβάσεις. Θα το κουβαλήσεις στην τσάντα σου στο λεωφορείο, θα το "περπατήσεις" στο πάρκο, θα το τριγυρνάς από δωμάτιο σε δωμάτιο, από το βουνό έως τη θάλασσα και στους αιθέρες σε όλες τις καιρικές συνθήκες. Ωστόσο, όταν πρόκειται για άλλου είδους βιβλία, επιστημονικά, δοκίμια, μελέτες, εγκυκλοπαιδικών γνώσεων ή τεχνολογικά, τότε είναι βέβαιο ότι ένα γραφείο το χρειάζεσαι. Όχι μόνον επειδή τα βιβλία αυτά είναι συνήθως ογκώδη, αλλά και γιατί χρειάζεσαι ένα χώρο που θα σε βοηθάει να συγκεντρωθείς. Γι' αυτά τα βιβλία, λοιπόν, ιδανική μορφή είναι οι ιστοσελίδες του Διαδικτύου ή τα web site του Internet. Πατάς τα μαγικά "κλικ" και -ω του θαύματος!- μια ολόκληρη εγκυκλοπαίδεια βρίσκεται μπροστά στην οθόνη του υπολογιστή σου, ζωντανή και φωτεινή, γεμάτη ολοκάθαρες εικόνες. Πατάς και άλλα "κλικ" και βρίσκεσαι αμέσως στη σελίδα που θες, στο λήμμα που σε ενδιαφέρει, χωρίς να χρειάζεται να κατεβάσεις τόμους ολόκληρους από τη βιβλιοθήκη. Μόλις προχθές, άλλωστε, άνοιξε τις σελίδες της παγκοσμίου φήμης εγκυκλοπαίδεια, με τους 32 τόμους και τις 44.000.000 λέξεις. "Σερφάρεις" και μάλιστα δωρεάν στη διεύθυνσή της -όταν αραιώσει λίγο η ζήτηση, γιατί προς το παρόν γίνεται σκοτωμός- και αναζητάς πληροφορίες για όποιο θέμα θες. Αν διαλέξεις ένα μουσουργό, όπως ο Μότσαρτ, μπορείς να συνδεθείς και με τα αντίστοιχα links, απ' όπου θα μπορείς να αγοράσεις βιβλία και CD με μουσική του, ακόμη και εισιτήρια για τις συναυλίες στις οποίες ερμηνεύονται έργα Μότσαρτ. "Υπολογίζουμε να προσεγγίσουμε 200 εκατομμύρια ανθρώπους με τη δωρεάν αυτή προσφορά στο Διαδίκτυο", λένε οι υπεύθυνοι της εταιρίας. Από εκεί προσδοκούν να έχουν κέρδος μέσω διαφημίσεων. Και, βέβαια, έπεται συνέχεια! Όλες οι εγκυκλοπαίδειες θα ακολουθήσουν το παραπάνω παράδειγμα με αποτέλεσμα να ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

833

ψάχνει κανείς για να γεμίσει τα ... άδεια ράφια της βιβλιοθήκης του! Από γνώσεις, πάντως, θα είναι σίγουρα πιο πλήρης. (Διασκευή από τον ημερήσιο Τύπο) ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α. Να γράψετε στο τετράδιό σας περίληψη του κειμένου σε 80-100 λέξεις. Μονάδες 25 Β.1. "Πατάς και άλλα 'κλικ' και βρίσκεσαι αμέσως στη σελίδα που θες, στο λήμμα που σε ενδιαφέρει, χωρίς να χρειάζεται να κατεβάσεις τόμους ολόκληρους από τη βιβλιοθήκη." Να σχολιάσετε την παραπάνω άποψη σε 60-80 λέξεις. Μονάδες 10

Β.2. Να δώσετε στο άρθρο δυο (2) τίτλους. Ο πρώτος με κυριολεκτική και ο δεύτερος με μεταφορική σημασία. Μονάδες 5

Β.3. Να γράψετε ένα συνώνυμο και ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: εξέλιξη, ογκώδη, προσεγγίσουμε, υπεύθυνοι, άδεια. Μονάδες 5

Β.4. "Δεν θα κυκλοφορούν πια τα βιβλία με τη γνωστή, παραδοσιακή μορφή τους, τις σελίδες που μπορείς να τις φυλλομετράς, να τις αγγίζεις, να τις χαϊδεύεις, να τις μυρίζεις, να τις σημειώνεις, να τις μουτζουρώνεις, να τις τσακίζεις, ακόμη και να τις σκίζεις." Στο παραπάνω απόσπασμα χρησιμοποιείται κυρίως το β΄ ενικό πρόσωπο. Τι επιτυγχάνεται με αυτόν τον τρόπο; Μονάδες 5 Γ. Το Διαδίκτυο έχει γίνει το επίκεντρο κρίσεων και επικρίσεων στην εποχή μας. Στηριζόμενοι στις εμπειρίες σας να γράψετε ένα άρθρο για την εφημερίδα του σχολείου σας, όπου θα αναπτύσσετε τα πλεονεκτήματα του Διαδικτύου ως μέσου επικοινωνίας και πληροφόρησης. (400-500 λέξεις) Μονάδες 50

Για την έκθεση, πάρε πληροφορίες από το κείμενο στη σελίδα 791

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

834

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

Παρενέργειες της τεχνολογικής εξέλιξης ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Τα αδιέξοδα του τεχνικού πολιτισμού, η στασιμότητα του πνευματικού και τι πρέπει να γίνει

5-Δ.1

ΕΚΘΕΣΗ: Γιατί η τεχνολογική πρόοδος δεν συμβαδίζει πάντα με την ποιότητα ζωής και τι πρέπει να γίνει ούτως ώστε να αλλάξουν τα πράγματα Θέμα από τον Εκπαιδευτικό οργανισμό «ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ» ΚΕΙΜΕΝΟ Ο άνθρωπος στις μέρες μας από κύριος έχει καταντήσει δούλος των δημιουργημάτων του. Η μηχανή τον έχει κυριολεκτικά αιχμαλωτίσει. Και τα αποτελέσματα γίνονται όλο και πιο φανερά: Ο κίνδυνος να μεταβληθεί ο πλανήτης μας, σε περίπτωση νέου πολέμου, σ’ ένα απέραντο νεκροταφείο κάτω από ένα ατελείωτο όγκο ερειπίων δεν είναι καθόλου απίθανος. Εν τω μεταξύ

μόλυνση

του

περιβάλλοντος

παίρνει

διαστάσεις

αυτόχρημα

επικίνδυνες.

Διαταράσσεται με αυξανόμενο διαρκώς ρυθμό η οικολογική ισορροπία τόσο στη στεριά όσο και στη θάλασσα. Ένα μεγάλο μέρος της ανθρωπότητας εξακολουθεί να λιμοκτονεί παρά την αφθονία των υλικών αγαθών στις προηγμένες χώρες. Το άγχος γίνεται το μονιμότερο ψυχικό κλίμα του ανθρώπου. Και αναρωτιέται κανένας: Πού οφείλεται η κατάσταση αυτή; Η απάντηση για όποιον έχει τη δύναμη να βλέπει καθαρά και απροκάλυπτα δεν είναι «δύσκολη». Το άνοιγμα της ψαλίδας ανάμεσα στον τεχνικό και τον πνευματικό πολιτισμό έχει διευρυνθεί πολύ –και συνεχώς διευρύνεται περισσότερο. Ενώ ο τεχνικός πολιτισμός τρέχει ασταμάτητος προς τα εμπρός, ο πνευματικός μένει στάσιμος, αν δεν υποχωρεί κιόλας. Απόδειξη η ηθική κρίση που μαστίζει τις συνειδήσεις αλλά και τις κοινωνίες του καιρού μας. Οι πνευματικές αξίες του αληθινού, του ωραίου, του αγίου δεν καλλιεργούνται με την ένταση που επιβάλλει η τόσο προχωρημένη τεχνολογία μας ώστε να επέλθει κάποια εξισορρόπηση. Ο άνθρωπος σήμερα θηρεύει με επιμονή «το παραχρήμα», το άμεσα χρήσιμο. Έτσι, όμως, παύει πια να ακούγεται η φωνή της αιωνιότητας. Ωστόσο, η μόνη και αδιατίμητη περιουσία του είναι πάντα ένας σπόρος ακριβώς αυτής της αιωνιότητας που είναι ριγμένος μέσα του και που τόσο τον έχει περιφρονήσει. Καιρός για μια στροφή λοιπόν, ώστε να καταστεί δυνατή η υπερνίκηση των αντιφάσεων της εποχής μας. Φυσικά η στροφή αυτή δε σημαίνει επιπόλαια περιφρόνηση η συγκράτηση του τεχνικού πολιτισμού, μια συγκράτηση που ούτε εφικτή ούτε σκόπιμη είναι. Τη λύση στο πρόβλημα θα μπορούσε να τη δώσει μόνο η σωστή ιεράρχηση στις διάφορες πολιτιστικές αξίες. Ο πνευματικός πολιτισμός πρέπει να αποτελέσει το θεμέλιο του τεχνικού πολιτισμού. Έτσι, ο άνθρωπος θα ξαναγίνει κύριος της μηχανής και γενικότερα των τεχνικών τυ επιτευγμάτων. Η επιστήμη θα ξαναβρεί τον αρχικό και κύριο σκοπό της, που είναι η ανεύρεση του αληθινού και όχι του απλώς ωφέλιμου. Θα ξανανθίσει η εμπιστοσύνη στον άνθρωπο και η πρώτη ρίζα της, η πίστη στο Θεό, με αποτέλεσμα να ξεπεραστούν οι φοβίες, το άγχος και η ανασφάλεια του σημερινού ανθρώπου. Ο πνευματικός πολιτισμός στην ουσία του είναι βέβαια ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

835

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

ένα ζωντανό βίωμα και για τούτο δεν καλλιεργείται εύκολα. Απαιτείται αγώνας. Στο σημείο όμως που έχουμε φτάσει αξίζει να γίνει ένα τέτοιο αγώνισμα. Είναι ζήτημα ζωής ή θανάτου. [Ι. Α. Νικολαΐδης]

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α. Να δοθεί η περίληψη του παραπάνω κειμένου σε 100 περίπου λέξεις. Β.1

Β.2

α.

Ποια είναι τα δομικά μέρη της πρώτης παραγράφου;

β.

Με ποιον τρόπο αναπτύσσεται η ίδια παράγραφος

Μονάδες 8

Να αναφέρετε τέσσερα παραδείγματα μεταφορικού – εικονοπλαστικού λόγου από το κείμενο που σας δόθηκε

Β.4

Μονάδες 6

ατελείωτο, αυτόχρημα, απροκάλυπτα, ψαλίδα, υποχωρεί, θηρεύει, παραχρήμα, εφικτή: Να δοθούν συνώνυμα για τις παραπάνω λέξεις.

Β.3

Μονάδες 25

Μονάδες 4

«Ο άνθρωπος σήμερα θηρεύει με επιμονή «το παραχρήμα», το άμεσα χρήσιμο». Να αναπτύξετε το νόημα της παραπάνω περιόδου σε μια παράγραφο 70-8- λέξεων. Μονάδες 10

Β.5

Σε ποιο γραμματειακό είδος ανήκει το παραπάνω κείμενο; Τεκμηριώστε την απάντησή σας.

Γ.

Μονάδες 7

Ως νέοι της τεχνοκρατικής εποχής μας διαπιστώνετε ότι η τεχνολογική πρόοδος και η

άνοδος του βιοτικού επιπέδου δε συμβαδίζουν πάντα με τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής. Αρθρογραφώντας στη σχολική σας εφημερίδα να αναζητήσετε τις αιτίες του φαινομένου και να εξετάσετε αν υπάρχουν τρόποι αντιμετώπισής του (500-600 λέξεις)

Μονάδες 40

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α.

Ο συγγραφέας του κειμένου διατυπώνει τους προβληματισμούς του σχετικά με τη

στασιμότητα του πνευματικού πολιτισμού σε αντίθεση με την ανάπτυξη του τεχνικού. Αρχικά, επισημαίνει ότι ο άνθρωπος είναι υποχείριο των τεχνολογικών επιτευγμάτων του, γεγονός που έχει επιφέρει αρνητικές επιπτώσεις στη ζωή του πλανήτη αλλά και στην ψυχολογία του ατόμου. Αυτό οφείλεται στην κυριαρχία του τεχνικού επί του πνευματικού πολιτισμού λόγω του ανθρώπινου ωφελιμισμού, ο οποίος αγνοεί «την πνευματική περιουσία του». Προτείνει λοιπόν, την επανιεράρχηση των πολιτιστικών

Β.1

α. Δομικά μέρη: «Ο άνθρωπος... αιχμαλωτίσει» → Θεματική πρόταση «Η μηχανή... ανθρώπου» → Λεπτομέρειες / Σχόλια «Και αναρωτιέται... αυτή» → Κατακλείδα Με την ερώτηση που παρατίθεται στην κατακλείδα επιτυγχάνεται η συνοχή και η συνεκτικότητα μεταξύ πρώτης και δεύτερης παραγράφου. β. Η παράγραφος αναπτύσσεται με τη μέθοδο των αιτίων και των αποτελεσμάτων. Στην αρχή επισημαίνεται το γεγονός ότι ο άνθρωπος «έχει καταντήσει δούλος των δημιουργημάτων του» και καταγράφεται η βασική αιτία που τον έχει οδηγήσει στην ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

836

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

κατάσταση αυτή: η μηχανή. Στο εσωτερικό της παραγράφου ο κειμενογράφος, για να τεκμηριώσει την άποψή του, καταγράφει αναλυτικά τα αποτελέσματα της αιχμαλωσίας του ανθρώπου στον πολιτισμό της μηχανής. Β.2

απροκάλυπτα ατελείωτος υποχωρεί ψαλίδα θηρεύει εφικτή αυτόχρημα παραχρήμα

Β.3

- να μεταβληθεί ο πλανήτης μας... σ’ ένα απέραντο νεκροταφείο - ο τεχνικός πολιτισμός τρέχει ασταμάτητος προς τα εμπρός - είναι πάντα ένας σπόρος της αιωνιότητας που είναι ριγμένος μέσα του - θα ξανανθίσει η εμπιστοσύνη στον άνθρωπο και η πρώτη ρίζα της, η πίστη στον Θεό.

Β.4

Το υπερκαταναλωτικό κλίμα που χαρακτηρίζει τους καιρούς μας έχει επιβάλει έναν

→ → → → → → → →

απροσχημάτιστα ατέρμονος ενδίδει διαφορά κυνηγά κατορθωτή πραγματικά αμέσως

τρόπο ζωής όπου πρυτανεύει ο ωφελιμισμός, η χρησιμοθηρία. Ο σύγχρονος άνθρωπος, ταγμένος στο κυνήγι της ύλης, η απόκτηση της οποίας αποτελεί αυτοσκοπό και υπέρτατη αξία, όχι μόνο αδιαφορεί για τη μύησή του σε διαχρονικές, δοκιμασμένες στο χρόνο αξίες, αλλά τις υποτιμά ως κάτι αμιγώς θεωρητικό, ρομαντικό και πρακτικά άχρηστο. Ακόμα και η αυταξία της πνευματικής καλλιέργειας αντιμετωπίζεται ως ένα επενδυτικό προϊόν, το οποίο βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα μεταφράζεται σε χρηματικές απολαβές. Β.5

Το κείμενο του Ι.Α. Νικολαΐδη ανήκει στο γραμματειακό είδος του δοκιμίου, και μάλιστα

του αποδεικτικού. Ο δοκιμιογράφος πραγματεύεται ένα θέμα κοινωνικού προβληματισμού: τη δυσανάλογη ανάπτυξη τεχνικού και πνευματικού πολιτισμού, απευθύνεται σε ευρύ αναγνωστικό κοινό και σκοπός του είναι να προβληματίσει και να πείσει για την ορθότητα των απόψεών του. Στην προσπάθειά του αυτή, επιστρατεύει κατεξοχήν την επίκληση στη λογική, καταθέτοντας επιχειρήματα και τεκμήρια. Η οργάνωση των ιδεών και των επιχειρημάτων του είναι λογική, ενώ τα μέρη του κειμένου είναι ευδιάκριτα. Τέλος, η λειτουργία της γλώσσας είναι αναφορική, ταυτόχρονα όμως παρατηρείται και η χρήση μεταφορικών φράσεων.

Γ.

«Το οξύμωρο της ευημερίας» Η τεχνοκρατική εποχή που διανύουμε αναδεικνύει ένα διφορούμενο φάσμα επιδράσεων, καθώς ο τεχνικός πολιτισμός παρουσιάζει δυσανάλογη ανάπτυξη σε σχέση με τον πνευματικό κι ηθικό πολιτισμό. Το γεγονός αυτό υπονομεύει την ποιότητα ζωής του σύγχρονου ανθρώπου. Και προκειμένου να αποκατασταθεί μια ισορροπία μεταξύ τεχνικής και ποιότητας ζωής χρειάζεται πρότα απ’ όλα να αναζητηθούν τα αίτια αυτής της αντίφασης.  Η αιφνίδια εμφάνιση της τεχνολογίας και ακόμη περισσότερο η ολοένα και γρηγορότερη πρόοδός της αιφνιδίασε τον άνθρωπο και τον βρήκε απροετοίμαστο να την αξιοποιήσει θετικά.  Η κυριαρχία του ανθρώπου πάνω στη φύση του έδωσε μεν δύναμη και αυτοπεποίθηση, αλλά και τον μετέτρεψε σε ένα αλαζόνα, υπερφίαλο δυνάστη, ο οποίος επιδεικνύει ασυλλόγιστα τη δύναμή του εις βάρος τόσο του περιβάλλοντος, όσο και των συνανθρώπων του. ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

837

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

 Η σημερινή παιδεία έχει τεχνοκρατικό προσανατολισμό, ενώ στερείται ολοένα και περισσότερο του ανθρωπιστικού περιεχομένου της, γεγονός που οδηγεί στην εσφαλμένη αξιποίηση των τεχνολογικών επιτευγμάτων. 

Ο αλλοτριωμένος, μαζοποιημένος σύγχρονος άνθρωπος μοιάζει απογυμνωμένος από ηθικές αρχές και αξίες και συνεπώς είναι ανίκανος να διαχωρίσει το καλό από το κακό.

 Τα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα συνδέονται άρρηκτα με την ογκώδη παραγωγή, προώθηση και κατανάλωση μεγάλης ποικιλίας τεχνολογικών προϊόντων, οδηγώντας στην όξυνση υπερκαταναλωτισμού και στην ταυτόχρονη υποβάθμιση της ποιότητας της ζωής.

 Οι πολιτικές σκοπιμότητες παραγκώνισαν την αξία του ανθρωπισμού. Ο άνθρωπος αντί να είναι στο επίκεντρο της πολιτικής μέριμνας, γίνεται τακτικά στόχος πολεμικών επιχειρήσεων. Η τεχνική του 21ου αιώνα βρίσκει εφαρμογή σε υπερσύγχρονους πολεμικους εξοπλισμούς. Γίνεται επομένως σαφές, μέσα από τα παραπάνω αίτια σχετικά με τη διάσταση τεχνικού πολιτισμού και ποιότητας ζωής, ότι θα πρέπει να προταθούν τρόποι αντιμετώπισής της, έτσι ώστε να επέλθει η επιθυμητή ισορροπία προς όφελος του κοινωνικού συνόλου και ολόκληρης της ανθρωπότητας. Απαιτείται λοιπόν: 

Συνειδητοποίηση από πλευράς του ατόμου ότι η τεχνολογική ανάπτυξη και τα επιτεύγματα του τεχνικού πολιτισμού, δεν είναι παρά το μέσο, το όργανο στη διάθεσή του και άρα, μόνο ως τέτοιο πρέπει να χρησιμοποιείται.



Επανιεράρχηση των προτεραιοτήτων και αξιών στη ζωή του σύγχρονου ανθρώπου, αναζήτηση του μέτρυ και της ποιότητας ζωής → απόρριψη του υλικού ευδαιμονισμού και της αλόγιστης κατανάλωσης.



Απαίτηση για κοινωνικό έλεγχο αναφορικά με τη χρήση των επιστημονικών επιτευγμάτων

→συλλογική

δραστηριοποίηση

πολιτών

για

τη

δημιουργία

κοινωνικοπολιτικών θεσμών σχετικά με τον ανθρωποκεντρικό προσανατολισμό της τεχνολογίας. 

Επανακαθορισμός του πρωταρχικού ρόλου της ανθρωπιστικής παιδείας ως κεντρικού άξονα για τον εξανθρωπισμό της τεχνολογικής κοινωνίας →κυριαρχία των ανθρωπιστικών αρχών, αξιών, ιδανικών → συμπόρευση με την τεχνολογική πρόοδο



Επίτευξη της ποιότητας ζωής μέσα από τη σύμμετρη ανάπτυξη των διαστάσεων του σύγχρονου πολιτισμού → ο επανακαθορισμός των στόχων του πολιτισμού και η κατάρριψη του «μύθου» της προόδου με κάθε θυσία κρίνεται άμεσος και επιβεβλημένος.



Μεταβολή της στάσης των πνευματικών ανθρώπων και επιστημόνων από τη θέση «η επιστήμη για την επιστήμη» → υποστήριξη με κάθε μέσο και τρόπο του ανθρωπιστικού ιδεώδους και κατ’ επέκταση της ποιότητας ζωής →αφύπνιση του κοινωνικού συνόλου.



Ανάπτυξη της διεθνούς, διακρατικής, επιστημονικής και τεχνικής συνεργασίας →αντιμετώπιση των σύνθετων προβλημάτων που απορρέουν από τη ραγδαία τεχνολογική πρόοδο.

Η μηχανή αποτελεί απλά ένα μέσο που μπορεί να συμβάλλει στη βελτίωση των υλικών όρων της ζωής του ανθρώπου και στην αναβάθμιση της ποιότητάς της, είτε να οδηγήσει στη δημιουργία ποικίλων προβλημάτων με δραματικές επιπτώσεις στη ζωή ολόκληρου του πλανήτη. Η αρνητική ή θετική χρησιμοποίηση της τεχνολογίας επαφίεται αποκλειστικά στον ίδιο τον άνθρωπο. kallimachos@cytanet.com.cy

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

838

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

5-Δ.2

Δείγμα εξεταστικού δοκιμίου Νέων Ελληνικών – Υπουργείο Παιδείας – 2005-2006

ΜΕΡΟΣ Α΄: ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ (μονάδες 20) Να διαβάσετε το πιο κάτω κείμενο και να απαντήσετε στις ερωτήσεις που ακολουθούν:

Ο βασικότερος αντίπαλος της επιθετικότητας είναι η παιδεία. Η σωστή παιδεία που θα αποβλέπει όχι μόνο στην προσφορά γνώσεων, αλλά και στην ιεράρχηση των αξιών, ώστε οι ηθικές αξίες να ξαναπάρουν την πρώτη θέση. Τα ανταγωνιστικά και εχθρικά αισθήματα να δώσουν τη θέση τους σε αισθήματα συμπάθειας και αγάπης, που είναι βασικά αντικίνητρα προς τη βία και το έγκλημα. Η παιδεία από μόνη της μπορεί να πετύχει την πνευματική ωρίμαση και ολοκλήρωση του «χρηστού πολίτη». Να προσφέρει μια σωστή πολιτιστική καλλιέργεια κι όχι μια υποκουλτούρα. Να δείξει με επιχειρήματα ότι η κυρίαρχη ιδεολογία της κοινωνίας που κλιμακώνει τις αξίες, δεν πρέπει να τοποθετεί πάνω απ' τον άνθρωπο κανένα αντικείμενο, οσοδήποτε αστραφτερό κι αν φαίνεται. Ακόμα, μπορεί να στρέψει την ορμή του προς δημιουργικούς στόχους. Και τέλος, μπορεί να εξασφαλίσει τη συναισθηματική σταθερότητα και ασφάλεια στη νεολαία, δημιουργώντας θετικό αυτοσυναίσθημα και θετική δραστηριότητα. Άρα, η παιδεία μπορεί να δείξει το δρόμο για την «εξιδανίκευση» του ενστίκτου της επιθετικότητας. Το εννοιολογικό περιεχόμενο της λέξης «παιδεία» είναι πλουσιότατο και πολυσύνθετο. Σημαίνει πολλά και στοχεύει σε περισσότερα. Μια απλή απόκτηση γνώσεων, μια πολυμάθεια στείρα, δεν είναι βέβαια παιδεία. Αλλά και μια εκπαίδευση σε κάποιον ειδικό τομέα για επαγγελματικούς σκοπούς, δεν είναι επίσης παιδεία. Το Λεξικό Κοινωνικών Επιστημών της UNESCO αναφέρει ότι «Παιδεία είναι η πνευματική και ηθική αγωγή των νέων, η διάπλαση της διάνοιας και του χαρακτήρα με την παροχή συστηματικής μόρφωσης στα Σχολεία». Αν θέλαμε λοιπόν να διασαφηνίσουμε τον όρο «παιδεία» θα έπρεπε να επικαλεσθούμε τη βοήθεια πολλών λέξεων, όπως: μόρφωση, καλλιέργεια (και συγκεκριμένα πνευματική καλλιέργεια, γνωστική – ηθική - αισθητική), ανατροφή, ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

839

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

τριβή στα γράμματα και στις τέχνες, αγωγή απ’ τον παιδαγωγό αλλά και αυτοαγωγή (αυτομάθεια), κατάρτιση και προαγωγή πνευματική, σφυρηλάτηση του χαρακτήρα, εξημέρωση των ηθών και αναχαίτιση των ενστίκτων, εμπιστοσύνη στις ανθρωπιστικές αξίες και ιδιαίτερα στα ιδανικά της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και της φιλαλληλίας. Θα καταλήγαμε έτσι, να ταυτίσουμε την έννοια της παιδείας με τις έννοιες του πολιτισμού και της ευγένειας, της ανθρωπιάς και της αξιοπρέπειας, της ελευθερίας και της θυσίας. Ο άνθρωπος που έχει παιδεία ωριμάζει για τη ζωή, διαμορφώνει σωστή κοινωνική συνείδηση και συμβάλλει στην ανύψωση της ζωής. Κατά συνέπεια, λέγοντας παιδεία δεν εννοούμε αποκλειστικά την εκπαίδευση (που είναι μέρος της). Οι γνώσεις δεν κάνουν απαραίτητα τον άνθρωπο καλό, γιατί δεν αποσκοπούν στη διάπλαση του ήθους και την καλλιέργεια ολόκληρου του ψυχισμού. Η επιστημονική και τεχνική εμπειρία που καλλιεργεί με στόχο την επαγγελματική αποκατάσταση, δεν αποτελούν «μόρφωση» της ψυχής και διάπλαση» ηθικού χαρακτήρα με βαθύτερους φιλοσοφικούς προβληματισμούς και σωστή κοινωνική συνείδηση. Γι’ αυτό και υπάρχει ριζική διαφορά ανάμεσα στον άνθρωπο του «Είναι» με τις υπαρξιακές ανησυχίες που αναζητεί την πλατύτερη «παιδεία» και στον άνθρωπο του «Έχειν» με τους χρησιμοθηρικούς στόχους, που τους εξυπηρετεί η ειδικευμένη «εκπαίδευση». Υπάρχει λοιπόν διαφορά ανάμεσα στην εκπαίδευση και στην παιδεία, γιατί η εκπαίδευση αποτελεί μόνο έναν παράγοντα της παιδείας και δεν ταυτίζεται με την καθολικότητα της παιδείας και την ανθρωπιστική της αποστολή. Η εξειδικευμένη εκπαίδευση στη σύγχρονη τεχνοκρατούμενη κοινωνία, οδήγησε σ’ ένα - στείρο πνευματικά - καταναλωτικό ευδαιμονισμό, που δεν έχει καμιά σχέση με τον ανθρωπιστικό εκείνο πολιτισμό που θέλει να οικοδομήσει η αληθινή παιδεία. «Δεν υποτιμώ τους ειδικευμένους - θα μας πει ο Κ. Τσάτσος – σ’ αυτούς χρωστούν οι θετικές επιστήμες την προαγωγή τους. Απλώς επισημαίνω ότι δεν είναι πνευματικοί άνθρωποι». Απ’ όλα αυτά, γίνεται φανερό πως ο «υλικός» πολιτισμός ολοκληρώνεται με τον «πνευματικό» πολιτισμό και ποτέ από μόνος του δεν είναι αυτάρκης. Ιάσων Ευαγγέλου, Η Παιδεία φραγμός στην επιθετικότητα (Διασκευή), «Προεκτάσεις στην εκπαίδευση», τεύχος 14, 1993.

Ερωτήσεις: Α1.

Να γράψετε περίληψη του κειμένου με δικά σας λόγια, σε 100-120 λέξεις. (μον. 8)

Α2.

Υπάρχει λοιπόν διαφορά ανάμεσα στην εκπαίδευση και στην παιδεία, γιατί η εκπαίδευση αποτελεί μόνο έναν παράγοντα της παιδείας και δεν ταυτίζεται με την καθολικότητα της παιδείας και την ανθρωπιστική της αποστολή. α) Να εντοπίσετε στο απόσπασμα τη βασική διαφορά ανάμεσα στην εκπαίδευση και στην παιδεία και να αναπτύξετε σε 50-70 λέξεις. (μον. 3) β) Από την τελευταία παράγραφο να εντοπίσετε και να γράψετε άλλες δύο διαφορές μεταξύ παιδείας και εκπαίδευσης. (μον. 3)

Α3.

α) Να βρείτε και να γράψετε τα δομικά μέρη / στοιχεία της πρώτης παραγράφου. (μον. 1,5) ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

840

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

β) «Δεν υποτιμώ τους ειδικευμένους - θα μας πει ο Κ. Τσάτσος - σ’ αυτούς χρωστούν οι θετικές επιστήμες την προαγωγή τους. Απλώς επισημαίνω ότι δεν είναι πνευματικοί άνθρωποι». Ποιο τρόπο πειθούς χρησιμοποιεί ο συγγραφέας και τι επιδιώκει με τη συγκεκριμένη επίκληση; (μον.2,5) γ)

- Η παιδεία απαλλάσσει τον άνθρωπο από την επιθετικότητα. - Η παιδεία καλλιεργεί τη συμπάθεια, την αγάπη, την αξιοπρέπεια, την ευγένεια και τη φιλαλληλία.

- Άρα, η αγάπη είναι παράγοντας απαλλαγής του ανθρώπου από την επιθετικότητα. Ποιο είναι το είδος του πιο πάνω συλλογισμού;

(μον.2)

ΜΕΡΟΣ Β΄: ΓΛΩΣΣΑ (μονάδες 10)

Β1. Να ξαναγράψετε τις πιο κάτω φράσεις αντικαθιστώντας τις υπογραμμισμένες λέξεις με συνώνυμές τους, χωρίς να αλλάξετε το νόημα των φράσεων και το γραμματικό τύπο των λέξεων: - ολοκλήρωση του «χρηστού πολίτη» - η διάπλαση της διάνοιας και του χαρακτήρα - δεν αποσκοπούν στη διάπλαση του ήθους

(μον. 3)

Β2. Να αναλύσετε τις πιο κάτω λέξεις στα συνθετικά τους: συμπάθεια, προσφέρει, πολυμάθεια, παιδαγωγός (μον.4) Β3. Να γράψετε (α) ένα παράγωγο ουσιαστικό και (β) ένα παράγωγο επίθετο για κάθε ένα από τα πιο κάτω ρήματα: υπάρχει, διαμορφώνει, - καλλιεργεί (μον.3)

ΜΕΡΟΣ Γ΄: ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟΥ ΛΟΓΟΥ – ΕΚΘΕΣΗ (450-500 λέξεις)

Η εξειδικευμένη εκπαίδευση στη σύγχρονη τεχνοκρατούμενη κοινωνία, οδήγησε σ’ ένα

–στείρο πνευματικά– καταναλωτικό ευδαιμονισμό, που δεν

έχει καμιά σχέση με τον ανθρωπιστικό εκείνο πολιτισμό που θέλει να οικοδομήσει η αληθινή παιδεία. Σε άρθρο σου, που θα δημοσιευτεί στο περιοδικό του σχολείου σου, να υποστηρίξεις την πιο πάνω θέση και να αναπτύξεις τρόπους με τους οποίους οι φορείς της παιδείας (οικογένεια, σχολείο, πολιτεία, Μ.Μ.Ε.) μπορούν να συμβάλουν στην αντιμετώπιση του καταναλωτικού ευδαιμονισμού στην κυπριακή κοινωνία. ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

(μον. 40) Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

841

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΜΕΡΟΣ Α΄: ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ (μονάδες 20) Ερωτήσεις: Α1.

Να γράψετε περίληψη του κειμένου με δικά σας λόγια, σε 100-120 λέξεις.

(μον. 8)

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Την περίληψη θα την βρεις στη 339 του 1ου τόμου . Α2.

Υπάρχει λοιπόν διαφορά ανάμεσα στην εκπαίδευση και στην παιδεία, γιατί η

εκπαίδευση αποτελεί μόνο έναν παράγοντα της παιδείας και δεν ταυτίζεται με την καθολικότητα της παιδείας και την ανθρωπιστική της αποστολή. α) Να εντοπίσετε στο απόσπασμα τη βασική διαφορά ανάμεσα στην εκπαίδευση και στην παιδεία και να αναπτύξετε σε 50-70 λέξεις.

(μον. 3)

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Η παιδεία είναι αρετή που εξυψώνει άτομα και κοινωνίες, καθώς τους αποκαλύπτει την ουσία της ζωής που είναι ο συνδυασμός ανθρωπιάς και ορθολογισμού και τα παράγωγά τους, η αγάπη ως έμπρακτη αλληλεγγύη και φιλάνθρωπη επιστήμη ως εργαλείο για ένα καλύτερο κόσμο. Αυτός είναι ο ανθρωπιστικός στόχος της αληθινής αγωγής. Στο στόχο αυτόν μπορεί, κάτω από προϋποθέσεις, να συμβάλλει και η εκπαίδευση, εάν και εφόσον έχει ανάλογες προτεραιότητες. Η εκπαίδευση, δηλαδή, συνιστά ένα μόνο μέρος της παιδείας, έναν μόνον φορέα της, γιατί υπάρχουν και άλλοι δρόμοι για να οδηγηθεί κανείς στην πραγματική μόρφωση και αυτοί είναι λόγου χάρη οι πνευματικοί άνθρωποι, η υγιής παράδοση, το αθλητικό ιδεώδες, η Τέχνη, η οικογένεια με το καλό παράδειγμα, η κοινωνία με τα εξευγενισμένα ήθη και η πολιτική ζωή που υπηρετεί το δημοκρατικό ιδεώδες και την πίστη στα ανθρώπινα δικαιώματα. β) Από την τελευταία παράγραφο να εντοπίσετε και να γράψετε άλλες δύο διαφορές μεταξύ παιδείας και εκπαίδευσης.

(μον. 3)

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Η εκπαίδευση σχετίζεται περισσότερο με τις γνώσεις και τις δεξιότητες που απαιτούνται για την εξασφάλιση ενός αποδοτικού επαγγέλματος και με τον άνθρωπο του έχεις, δηλαδή με τη δυνατότητά του να καταναλώνει αγαθά και να αποκτάει χρήματα και ανέσεις. Από την άλλη, η παιδεία λειτουργεί ως καύσιμη ύλη για το υγιές πνεύμα που δεν έχει εμμονή με τα υλικά αγαθά και ούτε είναι υποδουλωμένο στον καταναλωτισμό. Επιπλέον, δεν βρίσκεται στους εξειδικευμένους επιστήμονες οι οποίοι λειτουργούν ως εντολοδόχοι της αγοράς, αλλά στους πνευματικούς ανθρώπους οι οποίοι με λόγια και με έργα υπηρετούν τα ανθρωπιστικά ιδεώδη της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και της αποδοχής της διαφορετικότητας. Α3.

α) Να βρείτε και να γράψετε τα δομικά μέρη / στοιχεία της πρώτης παραγράφου. (μονάδες 1,5) ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Θεματική πρόταση: «Ο βασικότερος αντίπαλος της επιθετικότητας είναι η παιδεία.» ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

842

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

Σχόλια

και

λεπτομέρειες:

«Η

σωστή

παιδεία

που

θα

αποβλέπει…

αυτοσυναίσθημα και θετική δραστηριότητα» Κατακλείδα:

«Άρα, η παιδεία μπορεί να δείξει το δρόμο για την

«εξιδανίκευση» του ενστίκτου της επιθετικότητας.» β) «Δεν υποτιμώ τους ειδικευμένους - θα μας πει ο Κ. Τσάτσος - σ’ αυτούς χρωστούν οι θετικές επιστήμες την προαγωγή τους. Απλώς επισημαίνω ότι δεν είναι πνευματικοί άνθρωποι». Ποιο τρόπο πειθούς χρησιμοποιεί ο συγγραφέας και τι επιδιώκει με τη συγκεκριμένη επίκληση; (μονάδες 2,5) ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Ο συγγραφέας εδώ επικαλείται την αυθεντία, καθώς βασίζεται στη σκέψη του φιλοσόφου Κ. Τσάτσου. Σκοπός του συγγραφέα είναι να προσδώσει κύρος στη άποψή του, σύμφωνα με την οποία υπάρχει διαφορά ανάμεσα στους επιστήμονες και στους πνευματικούς ανθρώπους. γ) - Η παιδεία απαλλάσσει τον άνθρωπο από την επιθετικότητα. - Η παιδεία καλλιεργεί τη συμπάθεια, την αγάπη, την αξιοπρέπεια, την ευγένεια και τη φιλαλληλία.

μονάδες 2)

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Η πρώτη προκείμενη είναι γενικότερης της δεύτερης επειδή την εμπεριέχει, καθώς η παιδεία (1η προκείμενη) προσφέρει πολλά οφέλη, μεταξύ αυτών και την αγάπη (2 η προκείμενη) και συμπέρασμα. Ως εκ τούτου η πρώτη προκείμενη είναι γενική (ή μείζων), η δεύτερη ειδική (ή ελάσσων) και το συμπέρασμα ειδικό, άρα ο συλλογισμός είναι ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΣ.

ΜΕΡΟΣ Β΄: ΓΛΩΣΣΑ (μονάδες 10) Β1.

Να ξαναγράψετε τις πιο κάτω φράσεις αντικαθιστώντας τις υπογραμμισμένες λέξεις με συνώνυμές τους, χωρίς να αλλάξετε το νόημα των φράσεων και το γραμματικό τύπο των λέξεων:

- ολοκλήρωση του «χρηστού πολίτη» - η διάπλαση της διάνοιας και του χαρακτήρα - δεν αποσκοπούν στη διάπλαση του ήθους

(μονάδες 3)

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: - ολοκλήρωση του ηθικού (νομοταγούς, αγαθού) πολίτη - η διάπλαση του πνεύματος και του χαρακτήρα - δεν αποσκοπούν στη διάπλαση του ήθους ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

843

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

Β2.

Να αναλύσετε τις πιο κάτω λέξεις στα συνθετικά τους: συμπάθεια, προσφέρει, πολυμάθεια, παιδαγωγός ΑΠΑΝΤΗΣΗ

(μονάδες 4)

συμπάθεια: συν + πάσχω

προσφέρει: προς + φέρω

παιδαγωγός: παιδί + άγω Β3.

Να γράψετε (α) ένα παράγωγο ουσιαστικό και (β) ένα παράγωγο επίθετο για κάθε ένα από τα πιο κάτω ρήματα: υπάρχει, διαμορφώνει, καλλιεργεί (μονάδες 3) ΑΠΑΝΤΗΣΗ

ύπαρξη, υπαρξισμός, υπαρξιστής

υπαρκτός,

υπαρκτικός,

υπαρξιακός διαμόρφωση, διαμορφωτής, διαμορφώτρια

διαμορφωτικός,

διαμορφωτέος καλλιέργεια, καλλιεργητής, καλλιέργημα

καλλιεργήσιμος,

καλλιεργητικός

ΜΕΡΟΣ Γ΄: ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟΥ ΛΟΓΟΥ – ΕΚΘΕΣΗ (450-500 λέξεις) Η εξειδικευμένη εκπαίδευση στη σύγχρονη τεχνοκρατούμενη κοινωνία, οδήγησε σ’ ένα

–

στείρο πνευματικά– καταναλωτικό ευδαιμονισμό, που δεν έχει καμιά σχέση με τον ανθρωπιστικό εκείνο πολιτισμό που θέλει να οικοδομήσει η αληθινή παιδεία. Σε άρθρο σου, που θα δημοσιευτεί στο περιοδικό του σχολείου σου, να υποστηρίξεις την πιο πάνω θέση και να αναπτύξεις τρόπους με τους οποίους οι φορείς της παιδείας (οικογένεια, σχολείο, πολιτεία, Μ.Μ.Ε.) μπορούν να συμβάλουν στην αντιμετώπιση του καταναλωτικού ευδαιμονισμού στην κυπριακή κοινωνία.



(μονάδες 40)

Επεξεργάζομαι το θέμα ακολουθώντας τα πιο κάτω βήματα πριν τη συγγραφή: 

Πρώτα, μετασχηματίζω το θέμα στα ζητούμενά του: 

Ζητούμενο πρώτον Α: Να υποστηρίξω (σε δύο παραγράφους) τη θέση πως η εξειδικευμένη εκπαίδευση οδήγησε σε ένα στείρο πνευματικά καταναλωτικό ευδαιμονισμό, ο οποίος υποδαυλίζει αυτό, εκείνο και το άλλο το κακό



Ζητούμενο δεύτερον Β:

Να υποστηρίξω (σε δύο παραγράφους) τη

θέση πως ο ανθρωπιστικός πολιτισμός οικοδομείται με την αληθινή παιδεία η οποία προσφέρει αυτό, εκείνο και το άλλο όφελος. 

Ζητούμενο τρίτον Γ: Να εισηγηθώ (σε δύο παραγράφους) τρόπους με τους οποίους οι φορείς της παιδείας (οικογένεια, σχολείο, πολιτεία και ΜΜΕ) μπορούν να συμβάλλουν στην αντιμετώπιση του καταναλωτικού ευδαιμονισμού.

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

844

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ



Μετά σχεδιάζω τον ΠΡΟΛΟΓΟ βάσει της μιας ή των περισσοτέρων εννοιών που κυριαρχούν στο θέμα: Να ορίσω την εξειδικευμένη εκπαίδευση και τη στενή της σχέση με τον ευδαιμονισμό (σύμφωνα με όσα λέει το αδίδακτο) και κατόπιν να ορίσω την παιδεία και το πρότυπο πολιτισμού που αυτή προσφέρει.



Μετατρέπω τα ζητούμενα του θέματος σε παραγράφους, μένοντας όμως στη θεματική πρόταση εκάστης παραγράφου του Κυρίου Θέματος.

(Αν πρόκειται για άρθρο, όπως στην περίπτωσή μας, βάζω πρώτα τον τίτλο

Τίτλος του άρθρου: Εξειδικευμένη εκπαίδευση, καταναλωτισμός και αντιμετώπισή του

Πρόλογος Ορισμός της εξειδικευμένης εκπαίδευσης και της παιδείας μέσα από το κείμενο του δειγματικού Κύριο θέμα: Α.1

Η εξειδικευμένη εκπαίδευση οδηγεί σε ένα στείρο πνευματικά καταναλωτικό ευδαιμονισμό που οξύνει την ακρισία κλπ κλπ (δες τα αρνητικά του καταναλωτισμού)

Α.2

Ακόμη, η εξειδικευμένη εκπαίδευση οδηγεί στον καταναλωτισμό ο οποίος ευθύνεται για εκείνο και το άλλο… (δες τα αρνητικά του καταναλωτισμού)

Β.1

Αντίθετα, η αληθινή παιδεία οικοδομεί ένα ανθρωπιστικό πολιτισμό, διότι μας προσφέρει… (δες τα οφέλη της παιδείας)

Β.2

Επιπλέον, η παιδεία οδηγεί στον ανθρωπιστικό πολιτισμό, γιατί μας αποτρέπει από… (δες τα οφέλη της παιδείας)

Γ.1

Ο καταναλωτισμός μπορεί να αντιμετωπιστεί με τη βοήθεια της οικογένειας, του σχολείου και των πνευματικών ανθρώπων. (δες τους τρόπους αντιμετώπισης του καταναλωτισμού)

Γ.2

Τέλος, ο καταναλωτικός ευδαιμονισμός δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί δίχως τη βοήθεια της πολιτείας και των ΜΜΕ. (Δες τους τρόπους αντιμετώπισης του καταναλωτισμού)

Επίλογος: Ανακεφαλαίωση – Συμπεράσματα

ΠΡΟΣΟΧΗ: Το πιο πάνω σχεδιάγραμμα αναπτύσσεται στις επόμενες σελίδες σε δύο εκδοχές. Διαλέξτε και πάρτε. ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ



1η Προτεινόμενη ανάπτυξη του άρθρου

845

– Ράνια Λιανδράκη – 2010

Τίτλος του άρθρου: Οι ευθύνες της εξειδικευμένης εκπαίδευσης για το φαινόμενο του καταναλωτισμού και η αντιμετώπισή του

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Α.1

Α.2

Β.1

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

846

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

Β.2

Γ.1

Γ.2

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ



847

2η Προτεινόμενη ανάπτυξη του ιδίου άρθρου Αρετή Γεωργίου & Κ. Καλλίμαχος – Ιανουάριος τού 2011

Τίτλος: Η εξειδικευμένη εκπαίδευση, ο διαδεδομένος καταναλωτισμός και η αντιμετώπισή του ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παιδεία εξανθρωπίζει ενώ η εξειδικευμένη εκπαίδευση μάς ωθεί στον καταναλωτισμό

Eν αντιθέσει προς την

παιδεία, δηλαδή την ηθική και πνευματική αγωγή η οποία ταυτίζεται με την ευγένεια της ψυχής, τη διάπλαση σωστής κοινωνικής συνείδησης και τον ανθρωπιστικό πολιτισμό, τα απανταχού σχεδιαζόμενα εκπαιδευτικά συστήματα επικρίνονται καθώς τείνουν προς την εξειδικευμένη εκπαίδευση και την παροχή δεξιοτήτων για χάρη του άκρατου καταναλωτισμού μας, με όσα δεινά εκείνος συνεπάγεται, κάτι που απαιτεί την άμεση δράση των φορέων της παιδείας. ΚΥΡΙΟ ΘΕΜΑ

Μία από τις κυριότερες επιπτώσεις του άκρατου καταναλωτισμού, απότοκου της μονολιθικής εξειδικευμένης εκπαίδευσης, είναι η αλλοτρίωση και η ηθικοπνευματική στασιμότητα του ατόμου, όπως και η εξάντληση των ψυχοσωματικών του δυνάμεων. Ο άνθρωπος, εγκλωβισμένος στα «αγαθά» που του προσφέρει η υποστηριζόμενη, από την τεχνοκρατική εκπαίδευση, μαζική παραγωγή, αποξενώθηκε από τον εαυτό του και έγινε έρμαιο μιας δήθεν ευτυχίας, όπου παραγνωρίζεται η ανάγκη ψυχικής και διανοητικής καλλιέργειας. Ταυτόχρονα, το άγχος του να ανταποκριθεί στις «σειρήνες» που μας υποβάλλουν την εργασία αποκλειστικά ως μέσο πλουτισμού για την αγορά καταναλωτικών αγαθών, απομυζεί κάθε ικμάδα σωματικής και ψυχικής δύναμης, με αποτέλεσμα να άγεται και να φέρεται στη ζωή, δίχως νόημα και σκοπό. Α.1

Εξαιτίας της μονολιθικής εκπαίδευσης, ο άκρατος καταναλωτισμός μας αλλοτριώνει

Α.2 Η μονόπλευρη εκπαίδευση ευνοεί τον καταναλωτισμό που μας εξαθλιώνει πνευματικά Ως εκ τούτου, οι μάζες εθίζονται να υπακούουν στις επιταγές του καταναλωτισμού και καθίστανται εύκολα θύματα μηνυμάτων ύποπτου πολιτικού ή ιδεολογικού χαρακτήρα, μιας και η μονόπλευρη εκπαίδευση αδυνατεί να συμβάλει στην ανάπτυξη κριτικής σκέψης και στην πνευματική ωρίμανση του ατόμου. Έτσι, οδηγούνται σταδιακά στην ακρισία, τη συνειδησιακή αδράνεια, καταναλώνοντας μανιωδώς ό,τι βρεθεί μπροστά τους, νομίζοντας ότι με αυτόν τον τρόπο βιώνουν την… ελευθερία. Ασφαλώς, πρόκειται για ψευδαίσθηση, αφού αγνοούν ότι η ζωή τους είναι όμηρος πλήθους πλασματικών, ανούσιων αναγκών που κάνουν «το αύριο, σαν αύριο να μη μοιάζει». Παράλληλα, υποδύονται οικτρούς ρόλους ακολουθώντας άδεια πρότυπα, τρώνε άθλια τυποποιημένα φαγητά, επιδεικνύοντας τυφλή πίστη στις «μάρκες και στις ετικέτες τους», δηλαδή στη νέα διαδεδομένη «θρησκεία» της καταναλωτικής κουλτούρας, γεγονός που εξυπηρετεί την εκάστοτε ιδιοτελή πολιτική εξουσία η οποία βασιλεύει εν μέσω αδιάφορων πολιτών με ρηχή φιλοσοφία ζωής.

Βέβαια, ο υλικός αυτός πολιτισμός του «έχειν» (και όχι αληθινός πολιτισμός του «είναι») έρχεται σε κατάφωρη σύγκρουση με τον ανθρωπιστικό πολιτισμό που προάγει η αληθινή παιδεία, η οποία, ως γνωστόν, βοηθά τα άτομα να ωριμάσουν πνευματικά και να καταστούν αυθύπαρκτες προσωπικότητες. Επιπλέον, τους προσφέρει όλα τα απαραίτητα εφόδια ώστε να προσδιορίσουν την ιδιαίτερη ταυτότητά τους, να θεμελιώσουν την ψυχική τους συγκρότηση σε ενάρετα θεμέλια και να διασφαλίσουν την αξιοπρέπειά τους. Μόνον όταν οι κοινωνίες απαρτίζονται από τέτοιους πολίτες είναι σε θέση να οικοδομήσουν ορθολογικούς πολιτικούς, κοινωνικούς και διοικητικούς θεσμούς, οι οποίοι αφενός εγγυώνται τη δικαιοσύνη, την ανεκτικότητα, το σεβασμό, την ευνομία και τη συλλογική προκοπή, αφετέρου αναζω-πυρώνουν την ελπίδα για ουσιαστική πρόοδο και ευημερία ολόκληρου του κόσμου, μέσα σε συνθήκες ειρήνες και αρμονικής συνύπαρξης μεταξύ διαφορετικών κοινωνικών ομάδων, λαών, εθνών, κρατών, θρησκειών και πολιτισμών. Β.1 Αντίθετα, η αληθινή παιδία προάγει τον ανθρωπιστικό πολιτισμό

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

848

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

Η αληθινή παιδεία, αγωνιζόμενη για την καλλιέργεια των πολιτών, επιπλέον, θωρακίζει το πνεύμα τους απέναντι στα κελεύσματα και τις επιταγές της σαθρής καταναλωτικής νοοτροπίας του σήμερα. Τους προσφέρει την ικανότητα να φιλτράρουν όσα παρακολουθούν. Έτσι, δύσκολα ενδίδουν στις σειρήνες της παραπληροφόρησης κι ούτε μετατρέπονται σε ανδράποδα της νέας διαδεδομένης «φιλοσοφίας» που ταυτίζει την επιτυχία στη ζωή με τις δυνατότητες για παρανοϊκή σπατάλη. Παράλληλα, τους ενθαρρύνει να αντιστέκονται στη βαρβαρότητα και την ηθική παρακμή των ρυθμών και εθών της σύγχρονης ζωής, διεκδικώντας το σεβασμό στο συνάνθρωπο και το περιβάλλον. Β.2 Η αληθινή παιδεία θωρακίζει την ψυχή και τον πνεύμα των πολιτών

Είναι επιβεβλημένη η ανάγκη να μην αφήσουμε ανεξέλεγκτες τις παρενέργειες τού καταναλωτισμού. Πρέπει να αντισταθούμε, πρωτίστως, με όπλο την ανθρωπιστική παιδεία. Αυτή καθιστά το άτομο ικανό να ξεχωρίζει την πληροφόρηση από την παραπληροφόρηση, το ουσιώδες από το επουσιώδες, τη χρήση από την κατάχρηση και το βλαβερό από το ωφέλιμο. Οι θεράποντές της (οι φορείς της), δηλ. οι πνευματικοί άνθρωποι, έχουν χρέος να αφυπνίζουν την κοινωνία από τον καταναλωτικό λήθαργο, ενώ το σχολείο υποχρεωτικά θα πρέπει να εντάξει στα αναλυτικά προγράμματα την «αγωγή του κριτικού και εκλεκτικού καταναλωτή». [Πήγαινε στη σελίδα 498 του 1ου Τόμου] Γ.1 Ανθρωπιστική παιδεία, πνευματικοί άνθρωποι και σχολείο ενάντια στον καταν/μό

Γ.2 Κριτική σκέψη, οργανώσεις καταναλωτών και οικογένεια εναντίον του καταν/μού Με τη βοήθειά της οι κριτικά σκεπτόμενοι πολίτες, και ειδικότερα οι οικογενειάρχες, μπορούν να ιεραρχούν τις ανάγκες τους, να τιθασεύουν τις επιθυμίες τους και να παραδειγματίζουν τη νεολαία που έχει ανάγκη από υγιή πρότυπα. Δεν πέφτουν εύκολα θύματα της «έξυπνης» διαφήμισης που σκοπό έχει να παγιδεύσει το υποσυνείδητό μας με επουσιώδεις ανάγκες για να ενδώσουμε σε αλλοπρόσαλλες και αχρείαστες αγορές. Μπορούν, μάλιστα, (οι σκεπτόμενοι πολίτες) να υποστηρίξουν και τις οργανωμένες πρωτοβουλίες καταναλωτών, οι οποίες εξειδικεύονται στο να προστατεύουν (νομικά, οικονομικά, οργανωτικά και ηθικά) τον πολίτη-καταναλωτή από την αυθαιρεσία των βιομηχανιών, των εμπόρων και των ποικιλώνυμων διαφημιστών. Γ.3 Χρέος της πολιτείας η προστασία των καταναλωτών Πάντως και η πολιτεία έχει καθήκον να προστατεύσει το καταναλωτικό κοινό. Πρέπει να θεσπίσει εκείνους τους νόμους που θα προστατεύουν τούς καταναλωτές από τις ύπουλες διαφημίσεις, άλλοτε ελέγχοντας την αξιοπιστία των τελευταίων και άλλοτε απαγορεύοντας την προβολή διαφημίσεων π.χ. στις παιδικές ζώνες τηλεοπτικών προγραμμάτων. Μόνο με έλεγχο από την κοινωνία (πολίτες) και από την πολιτεία (αρμόδιοι λειτουργοί) ο καταναλωτισμός θα μπορέσει να επιτελέσει τη λειτουργία του, που δεν είναι άλλη από την κάλυψη των βασικών αναγκών τού πολίτη κι όχι η εκμετάλλευση και εξαπάτηση τού αγοραστή.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Ανακεφαλαίωση – Συμπέρασμα

Εν κατακλείδι, η εξειδικευμένη εκπαίδευση οδηγεί στο «να

ξέρουμε τα πάντα για το τίποτε και ένα τίποτε για τα πάντα», το να είμαστε, δηλαδή, απαθείς δέκτες των ωφελιμιστικών δεξιοτήτων και μόνο αυτών, κάτι που είναι πολύ επικίνδυνο, καθώς μας ρίχνει δίχως το σωσίβιο της κριτικής σκέψης, στη άβυσσο του καταναλωτισμού. Ο τελευταιος χειραγωγεί τούς πολίτες, τους αλλοτριώνει από τις ηθικές, κοινωνικές και εθνικές αξίες

και

τους

ωθεί

στην

απερίσκεπτη

οικονομική

(υπερ-δανεισμός)

και

κοινωνική

(επιδειξιμανία, ρύπανση, και εγκληματικότητα) συμπεριφορά. Εκτός εάν οι πολίτες διαθέτουν κριτική σκέψη, που εξασφαλίζεται με την ανθρωπιστική παιδεία, και προστατευθούν από εξειδικευμένες υπηρεσίες τής πολιτείας. Τότε είναι βέβαιο ότι η κατανάλωση, από αυτοσκοπός που είναι σήμερα, θα μετατραπεί σε μέσον για την ικανοποίηση των βασικών μας αναγκών και θα μπορέσουμε επιτέλους να καταναλώνουμε δίχως να αυτοκαταναλωνόμαστε. kallimachos@cytanet.com.cy

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

871

6. ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ

6. ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ Υποψήφια μέλη: Ισλανδία, ΠΓΔΜ , Τουρκία

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 4-Α.1

Φυσιογνωμία, προοπτικές και αποστολή της Ε.Ε. στον κόσμο σήμερα., του Κ. Καλλίμαχου

872

4-Α.1α Φυσιογνωμία, προοπτικές και αποστολή της Ε.Ε. στον κόσμο σήμερα – Το κείμενο 4-Α.1 συμπιεσμένο, από τον Κ. Καλλίμαχο, σε τρεις μικρότερες εκδοχές. 4-Α.2

883

888

4-Α.2α Ανθρωπιστική παιδεία/εκπαίδευση και Ευρώπη., του Κ. Καλλίμαχου 4-Α.3

896

Τι Ευρώπη θέλουμε – ή ποιοι οι στόχοι της Κυπριακή Προεδρίας – και με τι παιδεία μπορούμε να την υλοποιήσουμε; (συνδυασμός των 4-Α.1/α & 4-Α.2α)., του Κ. Καλλίμαχου

4-Α.4

902

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

907

872

6. ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ

4-Α.1 Φυσιογνωμία, προοπτικές και αποστολή της Ε.Ε. στον κόσμο σήμερα Επιμέλεια – σύνθεση: Κωνσταντίνος Καλλίμαχος, συγγραφέας-εκπαιδευτικός (Δεκ. του 2011) ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ & ΠΗΓΕΣ – Το παρακάτω κείμενο είναι συντεθειμένο από αυτούσια τμήματα ή και διασκευασμένες παραγράφους που βασίζονται στα πια κάτω κείμενα: Ποια είναι η ευρωπαϊκή ιθαγένεια - του Νικηφόρου Διαμαντούρου., http://europa.eu/abc/12lessons/lesson_1/index_el.htm., Η «Δράση» για την Ευρώπη (2009)., Γ. Παπανδρέου: «Η Ελλάδα γνωρίζει καλά τόσο τις ΗΠΑ όσο και την Ευρώπη». Της Αννυς Ποδηματά., Τάσος Γιαννίτσης: Η πρόκληση της επόμενης δεκαετίας., Στ. Ευσταθιάδης: Τα 5 καυτά θέματα της ατζέντας., Αννα Διαμαντοπούλου: Οι κοινωνικές προκλήσεις., Στ. Ευσταθιάδης: Τι πρέπει να κάνουν οι υπουργοί., Ποιοι απαρτίζουν το ελληνικό επιτελείο. Οι επτά διασκέψεις κορυφής., Μ. Σπινθουράκης: Τι πρόκειται να κάνει η Ελλάδα.,Ν. Μουζέλης: Το ευρωπαϊκό μοντέλο ανάπτυξης., Αντ. Λιάκος: Τα όρια και τα διλήμματα., Γερ. Βώκος: Τέκνο διαφωνιών και πολέμων., Zbigniew Brzezinski: Οι ιστορικές διαφορές με τις ΗΠΑ., Μάριος Πλωρίτης: Ο άξονας της Ευρώπης., Δ. Ν. Μαρωνίτης: Ο διπλός λόγος του Ηροδότου.,Ν. Μουζέλης: Ευρώπη εναντίον Αμερικής., Γ. Λακόπουλος: Τα οφέλη της προεδρίας., Τάνια Μποζανίνου: Η διεύρυνση που δεν άρχισε., Α. Παπαχελάς: Η ευρατλαντική τρικυμία., Ν. Νικολάου: Η ανάκαμψη θα καθυστερήσει., Το ευρώ διχάζει τις κυβερνήσεις της Βρετανίας και της Σουηδίας., Α. Δ. Παπαγιαννίδης: Το κόστος της διεύρυνσης., Γ. Παπαϊωάννου: Η ωριμότητα του ευρώ., Ν. Γ. Χαριτάκης: Η ευάλωτη αγορά., Δ. Τσάτσος: Ο σεβασμός στην κρατικότητα. Συνέντευξη στον Σπ. Φράγκο., Π. Ελευθεριάδης: «Ομοσπονδία ή ένωση κρατών»., Πατ Κοξ: «Αιρετός ο πρόεδρος της ΕΕ». Συνέντευξη στον Σπ. Φράγκο., Λουκάς Τσούκαλης: Οικονομικές και πολιτικές ισοτιμίες., Θεόδωρος Κουλουμπής: «Ευρώπη: ήρεμη δύναμη;»., Ιγνάσιο Ραμονέ: Το μέλλον της Ευρώπης.

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Από τη φρίκη στο ρόδο 1.1 Από τη φρίκη των παγκοσμίων πολέμων στο ρόδο της ενωμένης Ευρώπης Προτού υλοποιηθεί πολιτικά και θεσμικά, το ιδανικό της ενιαίας Ευρώπης δεν ήταν παρά ένα όραμα για φιλοσόφους και στοχαστές, οι οποίοι οραματίζονταν τις ειρηνικές «Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης» του μέλλοντος, ως την ενσάρκωση των ανθρωπιστικών ιδεωδών. Το όνειρο, όμως, αυτό συνθλίφτηκε από τους φρικτούς πολέμους που ρήμαξαν την ήπειρο κατά το πρώτο μισό του 20ου αιώνα.

Παρά ταύτα, μέσα από τις στάχτες τού Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου αναγεννήθηκε μια νέα ελπίδα και από το αιματοβαμμένο αγκάθι αυτής της ανείπωτης ευρωπαϊκής τραγωδίας προέκυψε η θέληση των Ευρωπαίων να βάλουν ένα τέλος στο μίσος και στην αντιπαλότητα και να δημιουργήσουν τις κατάλληλες συνθήκες για μια σταθερή ειρήνη, σφυρηλατώντας νέες δομές, βασισμένες στα κοινά συμφέροντα των λαών της ηπείρου μας και θεμελιωμένες σε Συνθήκες που εγγυώνται το σεβασμό του δικαίου και την ισότητα μεταξύ όλων των ευρωπαϊκών λαών και των χωρών. Δικαιολογημένα, λοιπόν η Ευρώπη έχει χαρακτηριστεί ως η κατεξοχήν αντιφατική ήπειρος, αφού επανειλημμένα υπήρξε η πατρίδα των συναινέσεων αλλά και των διενέξεων, τής χριστιανικής αγάπης αλλά και των θρησκευτικών πολέμων, τής δημοκρατίας αλλά και του αυταρχισμού, τής ειρήνης αλλά και των ανελέητων πολέμων, τού πιο σημαντικού πολιτισμού στις τέχνες και στα γράμματα αλλά και ενός φάσματος ασύλληπτης βαρβαρότητας, όπως σοφά έχει λεχθεί.Μπαμπινιώτης Κι όμως, αυτή η εξουθενωτικά αλλοπρόσαλλη και αντιφατική Ευρώπη, κατόρθωσε, περνώντας από πολλά στάδια εξέλιξης, να φθάσει στην Ενωμένη Ευρώπη των αρχών τού 21ου αιώνα και να καταστεί το πρώτο παγκοσμίως όχημα πολιτισμού, με συνταξιδιώτες 28 χώρες, 23 γλώσσες και 500 εκατομμύρια ψυχές. 1.2 Αν και αντιφατική, η Ευρώπη, εν τέλει, επέλεξε το δρόμο τής πολιτισμένης συμπόρευσης

2. Η διεύρυνση της Ε.Ε. και ο ρόλος του Ελληνισμού 2.1α Αν και η ευρωπαϊκή ενοποίηση προχωράει ωστόσο η οικονομική κρίση σπρώχνει τους Ευρωπαίους στην εθνοστρέφεια. Σήμερα ζούμε μια ιδιαίτερα κρίσιμη στιγμή της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Ασφαλώς, μετά από χρόνια έντονων διεργασιών διεύρυνσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σε συνθήκες σταθερής οικονομικής προόδου, αναδύθηκαν πολλές και σημαντικές ευκαιρίες. Παρά ταύτα, τα βασικά διλήμματα οξύνονται σήμερα εξαιτίας της οικονομικής κρίσης, η οποία προκαλεί την εμφάνιση (η την επανεμφάνιση) εθνοστρεφών αντανακλαστικών σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες. (Για παράδειγμα, η

Γερμανία και η Γαλλία, τώρα φαίνεται να νοιάζονται για το πώς θα διατηρήσουνε τα πλούτη τους, παρά πώς θα βοηθήσουν τις αδύναμες οικονομίες της Ευρώπης του φτωχού νότου να ξεφύγουν από τη χρεοκοπία.) ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

873

6. ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ

2.1β Επιπλέον, η οικονομική κρίση ωθεί ορισμένα μέλη να βλέπουν την ΕΕ ως ταμείο υποστήριξης και μόνο

Δυστυ-

χώς, με την ίδια συμφεροντολογική νοοτροπία κινούνται και αρκετά κράτη-μέλη, χαράσσοντας διαφορετικούς άμεσους και απώτερους στόχους. Ενδιαφέρονται κυρίως για τη λειτουργία των διαρθρωτικών ταμείων και της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής, από συμφέρον, και αντιμετωπίζουν την ΕΕ μάλλον ως ταμείο οικονομικής υποστήριξης παρά ως ενιαίο πολιτικό οργανισμό. 2.2α

Η Ελλάδα και η Κύπρος, λόγω των αδυναμιών τους ως τώρα ήταν θεατές τής «ευρωγένεσης»

Σε ό,τι μας

αφορά, στην Ελλάδα δεν μπορούμε να είμαστε ικανοποιημένοι από τη συμμετοχή μας στον γενικό προβληματισμό για την Ευρωπαϊκή ενοποίηση. Το πολιτικό σύστημα, όντας βουτηγμένο στις δομικές αδυναμίες του, δεν ήταν σε θέση να αντιληφθεί την κρισιμότητα της διαδικασίας αυτής και να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων. Ούτε και η μικροσκοπική Κύπρος μπόρεσε μέχρι τώρα να παρέμβει δραστικά. Από την άλλη, επιβάλλεται ο Ελληνισμός να μην παραμείνει απαθής κατά τη διαδικασία της ευρωγένεσης. Απολαμβάνουμε τα σημαντικά οφέλη τής συμμετοχής μας στην ευρωπαϊκή οικογένεια εδώ και πολλά χρόνια, οπότε πρέπει να μας προβληματίζει ή να μας ενδιαφέρει το μέλλον της. Καιρός, λοιπόν να αναλάβουμε τις ευθύνες μας, ειδικά τώρα που η Κύπρος (κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2012) πρόκειται να αναλάβει την Προεδρία της Ένωσης. Πολύ περισσότερο δε, που στη διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, Ελλάδα και Κύπρος μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο. Δεδομένης της γεωγραφικής μας θέσης, είμαστε σε θέση να στηρίξουμε και να διευκολύνουμε την ένταξη των βαλκανικών κρατών και να λειτουργήσουμε ως γέφυρα προς κράτη-μέλη (κυρίως της Ανατολικής Ευρώπης) των οποίων οι ηγεσίες διακατέχονται από μεγαλύτερη δυσπιστία προς τους Ευρωπαϊκούς θεσμούς. Στο πλαίσιο αυτό, σωστά έχει προταθεί η ενσωμάτωση στην ελλαδική και κυπριακή έννομη τάξη όλων των οδηγιών της Ε.Ε., προκειμένου ο Ελληνισμός να συμμετάσχει πλήρως στο ευρωπαϊκό κεκτημένο. 2.2β Γιατί ο Ελληνισμός μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στη διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης;

2.3 Συνθήκη Λισσαβόνας: πορεία προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση με ενίσχυση των δικαιωμάτων των ευρωπ. πολιτών Άλλωστε, η Συνθήκη της Λισσαβόνας (2009) αποτελεί θετικό βήμα προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και πρέπει όλοι οι πολίτες να την στηρίζουμε, καθώς πραγματοποιεί αρκετούς συναφείς στόχους, ενισχύοντας παράλληλα τα δικαιώματα των ευρωπαίων πολιτών. Κάνει, μάλιστα, σημαντικά βήματα για μια πραγματικά Κοινή Εξωτερική Πολιτική, ενώ βελτιώνει και την αστυνομική και δικαστική συνεργασία μεταξύ των κρατών-μελών. Θεωρείται, επίσης, ιδιαίτερα παραγωγικό το ότι με τη εν λόγω Συνθήκη σχεδόν όλες οι αποφάσεις θα λαμβάνονται με ειδικές πλειοψηφίες και θα καταργηθεί η εκβιαστική χρήση τού «βέτο» (του δικαιώματος της αρνησικυρίας).

3. Προέχει να ξεκαθαρίσουμε τι Ευρώπη θέλουμε – Θέλουμε μία Ευρώπη των αξιών. 3.1 Το ερώτημα δεν είναι πού τελειώνει και πού αρχίζει η ΕΕ Παρά ταύτα, η συνεχιζόμενη διεύρυνση της ΕΕ, θέτει επιτακτικά το ερώτημα για το πού πάει η Ευρώπη. Από πολλές πλευρές το ερώτημα παίρνει τη μορφή «πού αρχίζει και πού τελειώνει η Ευρώπη». Είναι ένα λάθος ερώτημα. Είναι λάθος, γιατί, πριν απαντηθεί, προϋποθέτει ότι έχουμε μια ξεκάθαρη απάντηση σε ένα ακόμη πιο κρίσιμο ερώτημα, δηλαδή «τι Ευρώπη θέλουμε». Αν δεν απαντήσουμε στο τι Ευρώπη θέλουμε, δεν μπορούμε να πούμε πού σταματάει η Ευρωπαϊκή Ένωση. Το ζήτημα δεν είναι γεωγραφικό, είναι πολιτικό. 3.2α Η ΕΕ που θέλουμε δεν πρέπει να έχει μόνο οικονομικό προσανατολισμό

Αν η Ευρώπη που θέλουμε είναι

μια Ευρώπη του ελεύθερου εμπορίου, των ελεύθερων αγορών, της ελεύθερης διακίνησης κεφαλαίων και προσώπων, θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να απλωθεί σε οποιοδήποτε σημείο του κόσμου. Θα οδηγούσε αυτό στη δημιουργία ενός ιδιότυπου χώρου, στο κέντρο του οποίου θα βρίσκονταν οι οικονομικές σχέσεις. 3.2β Ούτε μόνο διπλωματικές υπηρεσίες τύπου ΟΗΕ πρέπει να προσφέρει η ΕΕ Αν πάλι θεωρήσουμε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί ένα σχήμα που επιτελεί όλο και περισσότερο «πολιτικές και διπλωματικές λειτουργίες» όπως ασφάλεια, πολιτική εμπιστοσύνη, πολιτική συνεργασία, πάλι θα ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

874

6. ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ

μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι μια τέτοια Ένωση δεν είναι ίσως ανάγκη να ταυτίζεται με τα γεωγραφικά σύνορα της Ευρώπης. 3.3 Η ΕΕ είναι πόλος όπου κυριαρχεί ένα σύστημα αξιών Η Ευρωπαϊκή Ένωση μέχρι σήμερα συνιστά (απότελεί) έκφραση μιας πολύ πιο σύνθετης πραγματικότητας. Είναι ένας πόλος όπου κυριαρχεί ένα πλέγμα αξιών 1) για τη δημοκρατία, 2) τα ατομικά δικαιώματα, 3) την κοινωνική συνοχή, 4) την πολιτική και κοινωνική αλληλεγγύη, 5) τον πολιτισμό, 6) την ανοχή της διαφοράς, 7) την ελευθερία της σκέψης, 8) την άρνηση του αυταρχικού πνεύματος.

4. Η κρίση χρέους των μελών/χωρών της ΕΕ ίσως υποσκάψουν τις αξίες μας 4.1 Η ΕΕ σε σταυροδρόμι: θα εδραιώσει την ειρήνη ή θα επιστρέψει στις εντάσεις;

Ο Γάλλος ιστορικός Φερνάν

Μπροντέλ, στο βιβλίο του «Μια Ιστορία των Πολιτισμών» (1963) έθεσε το ερώτημα αν οι κινήσεις προς μια ενωμένη Ευρώπη θα οδηγούσαν σε «μια ευρηματική Ευρώπη, η οποία θα εδραίωνε την ειρήνη, ή σε μια Ευρώπη όπως πριν, η οποία θα συνέχιζε να δημιουργεί τις εντάσεις που τόσο καλά γνωρίζουμε». Αν ζούσε σήμερα, δεκαετίες μετά τη συγγραφή τού έργου του, θα έβλεπε λόγο για να ελπίζει, αλλά και για να φοβάται: από τη μία πλευρά, η Ευρωπαϊκή Ένωση εκφράζει το ανθρωπιστικό πνεύμα των πολλών λαών της, και επιχειρεί να διατηρήσει την αλληλεγγύη μεταξύ τους, από την άλλη, όμως, οι χώρες παραμένουν προσκολλημένες πρώτα στην εξυπηρέτηση των δικών τους συμφερόντων, στην ικανοποίηση δικών τους εμμονών, και μετά λογαριάζουν το καλό του συνόλου της Ένωσης. Η Ευρώπη βρίσκεται σε εξαιρετικά κρίσιμο σημείο και κανείς πια δεν μπορεί να απαντήσει με βεβαιότητα στο ερώτημα του μεγάλου ιστορικού, ο οποίος πέθανε το 1985. Νίκος Κωσταντάρας 4.2α Να μη ξεχάσει, η διευρυμένη ΕΕ, τις πρωταρχικές της αξίες Με τη διεύρυνσή της η ΕΕ πέρασε σε μια κατάσταση ρευστή και πολύπλοκη. Ήδη βιώνουμε μια παρατεταμένη περίοδο απορρόφησης των επιπτώσεων τής προ ετών διεύρυνσης και πολλαπλές μορφές έντονων συζητήσεων γύρω από τους θεσμούς, τους πόρους, τις πολιτικές, τα σημεία ισορροπίας στα οποία πρέπει να φτάσουμε, ιδίως τώρα που η Ευρώπη και ο κόσμος πλήττονται από μία πρωτοφανή οικονομική κρίση. Θα χρειαστεί πολύς ρεαλισμός, όραμα και βούληση ώστε η ΕΕ, να διέλθει αλώβητη μέσα από αυτόν τον οικονομικό ορυμαγδό, δίχως να χάσει την ικανότητά της για δράσεις, την ελκυστικότητά της όχι μόνο προς τα έξω αλλά και προς τα μέσα, την πολιτική νομιμοποίηση της ύπαρξής της, τη συνεκτικότητά της ως σύστημα κοινών αξιών, την ίδια της την ταυτότητα. 4.2β Να υπερβεί τις οικονομικές δυσκολίες της η ΕΕ, προς όφελος του ανθρωπιστικού της οράματος Αυτό που προέχει τώρα είναι, μέσα από τις αναγκαίες ενδο-ευρωπαϊκές δημοσιονομικές αλλαγές, να διατηρηθούν, οι πρωταρχικές αρχές πάνω στις οποίες στηρίχθηκε και προόδευσε η ΕΕ, δηλαδή οι αρχές της δημοκρατικής διακυβέρνησης, του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, και της αλληλοβοήθειας. Η πρόκληση σήμερα είναι να μετατρέψουμε την τεράστια οικονομική κρίση σε ευκαιρία για περαιτέρω σύσφιγξη των ευρωπαϊκών δεσμών μας. Η επιτυχία αυτή θα δώσει στο «ευρωπαϊκό αναπτυξιακό μοντέλο», στις αξίες που εκφράζει, στη δύναμη που ασκεί μέσα και έξω από την Ευρώπη, μια σημαντική αύξηση. Κάθε ισχυροποίηση των αξιών μας αποτελεί μια μικρή νίκη ενάντια στην πολιτική της καταπίεσης, της οικονομικής εκμετάλλευσης και της κοινωνικής εξαθλίωσης, που βρίσκονται διάχυτα σε πολλά τμήματα του παγκόσμιου συστήματος.

5. Θέλουμε η Ευρώπη να ενδυναμώσει τις αξίες της 5.1α Να περάσουμε από την ποσοτική διεύρυνση της ΕΕ, στην ποιοτική, δηλαδή στην Ευρώπη των πολιτών Το 2012 βρίσκει την Ευρωπαϊκή Ένωση με 28 χώρες/μέλη, μια τεράστια εσωτερική αγορά και ένα ισχυρό νόμισμα που, καλώς εχόντων των πραγμάτων, σταδιακά θα γίνει το νόμισμα όλων των χωρών. Είναι αρκετά όμως αυτά για να χαρακτηρίσουν την Ευρώπη, ως την Ευρώπη των λαών, την Ευρώπη της δημοκρατίας και της δικαιοσύνης; Ασφαλώς όχι. Θα πρέπει να συνεχίσει την θέσπιση νόμων υπέρ των κοινωνικών δικαιωμάτων για τους εργαζομένους, όπως η ελεύθερη διακίνηση, οι

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

875

6. ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ

συνθήκες υγιεινής και ασφαλείας στους τόπους εργασίας, ο κοινωνικός διάλογος, η ισότητα ευκαιριών και το πρόσφατο θεσμικό πλαίσιο εναντίον κάθε είδους διακρίσεων. 5.1β Η Ευρώπη θα πρέπει να ενισχύσει το κοινωνικό της μοντέλο Η Ευρώπη καλείται να ανταποκριθεί στη μεγάλη πρόκληση της μεταρρύθμισης αλλά και της ενίσχυσης του κοινωνικού μοντέλου. Σε μια περίοδο οικονομικής ύφεσης και σε ένα ασταθές διεθνές πολιτικό περιβάλλον, όπου ο ανταγωνισμός γίνεται ακραίος, η Ευρώπη καλείται να επιτύχει την ισορροπία ανάμεσα στην αγορά και στο κράτος, στον ανταγωνισμό και στην αλληλεγγύη, στην παγκοσμιοποίηση και στην εθνική υπόσταση. Η ισορροπία αυτή προϋποθέτει πολιτική συναίνεση για ισχυρό ευρωπαϊκό μοντέλο οικονομικής και κοινωνικής διακυβέρνησης.

Η κοινωνική Ευρώπη δεν πρέπει να είναι μια εύηχη διακήρυξη-διατύπωση. Η κοινωνική Ευρώπη προϋποθέτει οικονομική ισχύ, οικονομική σύγκλιση, δημιουργία πλούτου και ευημερίας. Η ισχυρή οικονομική Ευρώπη προϋποθέτει κοινωνική συνοχή, κοινωνική σύγκλιση, δημιουργία θέσεων εργασίας. Τελικώς, η Ευρώπη των λαών δεν είναι χίμαιρα αλλά είναι ένα όραμα που απαιτεί φωτισμένους πολιτικούς ηγέτες και ενημερωμένους και ενεργούς πολίτες. 5.2α Η η ΕΕ πρέπει να ενδυναμώσει τις πολιτικές της αξίες Προφανώς, η διεύρυνση της ΕΕ έχει, όπως είδαμε, μια γεωγραφική διάσταση, αλλά πέρα από αυτήν έχει μιαν άλλη, πολύ πιο ουσιαστική διάσταση, μιας ταυτότητας πολιτικών "κοινών αξιών". Ο ευρωπαίος πολίτης είναι αυτός ο οποίος υιοθετεί, πιστεύει, εφαρμόζει, ο ίδιος και η κοινωνία στην οποία ανήκει, μια δέσμη αξιών. Αυτές οι αξίες είναι που μας ενώνουν και βρίσκονται στο επίκεντρο των σημερινών πολιτικών ευρωπαϊκών διεργασιών. Πρόκειται για τις αρχές της δημοκρατίας, της συμμετοχής του πολίτη, της κοινωνικής Ευρώπης, της αντιμετώπισης του αποκλεισμού, της ειρήνης, της ασφάλειας, της προστασίας του περιβάλλοντος και της βιώσιμης ανάπτυξης. Οι αρχές και οι αξίες αυτές ισχύουν και εφαρμόζονται στο εσωτερικό της Ευρώπης αλλά και στις σχέσεις της Ένωσης με τις γειτονικές χώρες και με κανέναν τρόπο δεν πρέπει να αποδυναμωθούν. Αντιθέτως, πρέπει να εμπεδωθούν περαιτέρω.

Εξάλλου, η μετεξέλιξη που γνώρισε η αρχική ΕΟΚ μέχρι τη σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση και η ιδεολογική μάχη που δίνουμε για το πώς θα προχωρήσει το οικοδόμημα αυτό, εκφράζουν τη θέληση των περισσοτέρων πολιτικών δυνάμεων στην Ευρώπη να διαφυλάξουμε και να ενισχύσουμε τα χαρακτηριστικά αυτά. Να μην αφήσουμε τις εξελίξεις να οδηγήσουν σε ένα χαλαρό και αδιάφορο ομοσπονδιακό σχήμα (απλή συγκόλληση κρατών) γιατί τότε οι σχέσεις μπορούν να διαρραγούν με την πρώτη δυσκολία και ο ελάχιστος κοινός παρονομαστής των αξιών, απλώς θα κινείται σε χαμηλά επίπεδα. 5.2β Να μην αφήσουμε την ΕΕ να εξελιχθεί σε μία αδιάφορη και χαλαρή ομοσπονδία

Ευτυχώς, εκείνο που φαίνεται για την ώρα πεντακάθαρα είναι πως η ΕΕ προωθεί, εμπράκτως, ανθρωπιστικές και προοδευτικές αξίες και θεσμούς με στόχο να διασφαλιστεί ότι η ανθρωπότητα θα επωφελείται και δεν θα ζημιώνεται από τις παγκόσμιες αλλαγές. Άλλωστε, οι ανάγκες των λαών δεν είναι δυνατό να ικανοποιηθούν μόνο από τις δυνάμεις της αγοράς ή από τη μονομερή δράση μιας χώρας. 5.3α

Ευτυχώς, η ΕΕ, για την ώρα, προωθεί ανθρωπιστικούς και προοδευτικούς θεσμούς

Συνεπώς, η ΕΕ εκφράζει μια ανθρωπιστική θεώρηση και ένα κοινωνικό πρότυπο που υποστηρίζονται από τη μεγάλη πλειοψηφία των πολιτών της. Οι Ευρωπαίοι διαφυλάσσουν την πλούσια κληρονομιά αξιών που κατέχουν, όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα, η κοινωνική αλληλεγγύη, η ελευθερία της επιχειρηματικής δραστηριότητας, η δίκαιη κατανομή των καρπών της οικονομικής ανάπτυξης, το δικαίωμα σε ένα προστατευμένο περιβάλλον, ο σεβασμός της πολιτισμικής, γλωσσικής και θρησκευτικής πολυμορφίας και μια αρμονική συνύπαρξη ανάμεσα στην παράδοση και την πρόοδο. 5.3β Συνεπώς, Η ΕΕ εκφράζει μία ανθρωπιστική θεώρηση και ένα κοινωνικό πρότυπο

Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ, που διακηρύχθηκε στη Νίκαια το Δεκέμβριο του 2000, διατυπώνει όλα τα δικαιώματα που αναγνωρίζονται σήμερα από τα κράτη μέλη της ΕΕ και τους πολίτες τους. Αυτές οι αξίες μπορούν να δημιουργήσουν ένα αίσθημα συγγένειας ανάμεσα στους Ευρωπαίους. Ένα παράδειγμα είναι ότι όλες οι χώρες της ΕΕ κατήργησαν τη θανατική ποινή. 5.3γ

Όλες αυτές οι αξίες έχουν κωδικοποιηθεί στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

876

6. ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ

Υπ΄ αυτήν την έννοια, η Ευρώπη μπορεί πλέον να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο ως ένας νέος πόλος σε μια όλο και μεγαλύτερη ανάγκη παγκόσμιας διακυβέρνησης. Άρα, η ανάδειξη αυτών των αξιών μέσα από τους νέους θεσμούς ή τις νέες μεταρρυθμίσεις που δρομολογούνται, αλλά και μέσα από τις σχέσεις μας με την ευρύτερη περιοχή μας και τον ρόλο μας στην παγκόσμια διακυβέρνηση και στην αντιμετώπιση των προβλημάτων -είτε λέγονται φτώχεια είτε σύγκρουση στη Μέση Ανατολή είτε AIDS είτε υποβάθμιση του περιβάλλοντος-, συνιστούν έναν πολύ μεγάλο, έναν πολύ φιλόδοξο στόχο για την Ευρώπη. Δίνουν και ένα στίγμα ιδιαίτερο, που είναι ευρωπαϊκό. Βεβαίως τις αξίες αυτές, οι Ευρωπαίοι, τις μοιραζόμαστε και με άλλες χώρες, ωστόσο πρόκειται για αξίες και αρχές που συγκροτούν τον πυρήνα της Ευρώπης. Όλα δείχνουν ότι η Ευρώπη αποτελεί σήμερα ένα ιστορικό πείραμα καθώς παίζει ένα ρόλο θεσμικού πρωτοπόρου στα θέματα της περιφερειακής συνεργασίας, της ειρήνης, της δημοκρατίας. Με αυτές της τις εμπειρίες είναι σε θέση να λειτουργήσει θετικά προς όλα τα γεωγραφικά μήκη και πλάτη. 5.4 Ένας φιλόδοξος στόχος για την Ευρώπη: να καταστεί ανθρωπιστικός φάρος της οικουμένης

Σε έναν κόσμο όπου, παρά το ξεπέρασμα του Ψυχρού Πολέμου και του πυρηνικού ολοκαυτώματος, οι συγκρούσεις γίνονται όλο και πιο πυκνές, όπου η καινοτομία δεν περιορίζεται μόνο στην οικονομία αλλά και στους τρόπους άσκησης της βίας (τρομοκρατία), όπου έχουμε το φαινόμενο του πολλαπλασιασμού των περιπτώσεων «αποτυχημένων κρατών» (π.χ. Αφγανιστάν και Ιρακ), η Ευρώπη αντιμετωπίζει την πρόκληση να αυτοπροσδιορίσει τον ρόλο της απέναντι 1) στις οικονομικά αδύναμες χώρες/μέλη, 2) στις τρομοκρατικές δράσεις, 3) στα κινήματα αντίθεσης απέναντι στην παγκοσμιοποίηση και στα πραγματικά προβλήματα που βρίσκονται πίσω από αυτά, 4) στους κινδύνους να μετασχηματιστούν οι σημερινές συγκρούσεις σε πραγματικές συγκρούσεις πολιτισμών, 5) στο πρόβλημα των εντεινόμενων ανισοτήτων σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο. Αντιμετωπίζει την πρόκληση να εμπεδώσει το ευρωπαϊκό οικονομικό-κοινωνικό μοντέλο σε χώρες με πολύ διαφορετικές δομές, αντιλήψεις, κρατικές λειτουργίες και επιδόσεις. 5.5 Η ΕΕ καλείται να αντιμετωπίσει εποικοδομητικά τις ενδοευρωπαϊκές και παγκόσμιες προκλήσεις της εποχής

5.6 Η ΕΕ πρέπει πρώτα να ανταποκριθεί στις ανάγκες των κοινωνιών και πολιτών της Για να καταφέρει, όμως, κάτι τέτοιο η Ευρώπη, θα πρέπει πρώτα να εξασφαλίσει την επιβίωσή της και να ανταποκριθεί, επαρκώς, στις ανάγκες των πολιτών της. Η σταθερότητα, η εμπιστοσύνη και η προοπτική στην ΕΕ εξαρτώνται καθοριστικά από το εάν, και κατά πόσον, το μοντέλο της δημοκρατικής, κοινωνικής και αναπτυξιακής Ευρώπης θα λάβει σάρκα και οστά καλύπτοντας και τις προσδοκίες των κοινωνιών που έμειναν για δεκαετίες απομονωμένες (π.χ. Βουλγαρία και Ρουμανία) και έχουν σήμερα, ως μέτρο επιτυχίας, τη σύγκλισή τους με το μέσο επίπεδο ζωής της ΕΕ. Πάντως, για τους πολίτες και αυτών και όλων των άλλων χωρών, ήδη έχει γίνει ένα σημαντικό βήμα στον τομέα των δικαιωμάτων τους: πρόκειται για την Ευρωπαϊκή Ιθαγένεια.

6. Ευρωπαϊκή Ιθαγένεια και δικαιώματα του πολίτη της Ένωσης Πιο αναλυτικά, όλοι οι πολίτες της Ένωσης έχουν δύο δικαιώματα θεμελιώδους σημασίας. Το πρώτο είναι η ελεύθερη κυκλοφορία. Ακόμα και η πιο επιτροχάδην θεώρηση της ευρωπαϊκής ιστορίας καταδεικνύει ότι αυτό το δικαίωμα έχει τεράστιες οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες. Το δεύτερο είναι ότι οι δημόσιες αρχές των κρατών-μελών πρέπει να μεταχειρίζονται με τον ίδιο τρόπο όλους τους πολίτες που βρίσκονται στην ίδια κατάσταση, ανεξαρτήτως του εάν είναι ή δεν είναι υπήκοοι του συγκεκριμένου κράτους-μέλους. Νικηφόρος Διαμαντούρος 6.1α Ελεύθερη κυκλοφορία και ισονομία για όλους τους Ευρωπαίους στις χώρες μέλη

Τα δύο παραπάνω δικαιώματα συνδέονται μεταξύ τους, γιατί η ίση μεταχείριση είναι ιδιαίτερα σημαντική για τα άτομα που μετακινούνται σε ένα άλλο κράτος-μέλος. Οι δημόσιες αρχές του κράτους υποδοχής πρέπει να μεταχειρίζονται τέτοια πρόσωπα με τον ίδιο τρόπο, όπως τους υπηκόους τους, σε ό,τι αφορά στα ατομικά, πολιτικά και κοινωνικά τους δικαιώματα. Επιπλέον, το κράτος προέλευσης πρέπει να μεταχειρίζεται εκείνα τα πρόσωπα που έχουν φύγει με τον ίδιο τρόπο, όπως αυτά που 6.1β Η

Ιθαγένεια της Ένωσης είναι η βάση για την μελλοντική Ευρωπαϊκή υπηκοότητα

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

877

6. ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ

παραμένουν στην επικράτειά του. Φυσικά, υπάρχουν εξαιρέσεις, αλλά ο γενικός κανόνας της απαγόρευσης κάθε διάκρισης λόγω ιθαγένειας σημαίνει ότι οι όποιες εξαιρέσεις πρέπει να προβλέπονται ρητά στη Συνθήκη ή να δικαιολογούνται από άλλες αρχές. Γι΄ αυτό το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων στο Λουξεμβούργο έχει επανειλημμένως πει ότι «η ιθαγένεια της Ένωσης προορίζεται να είναι η θεμελιώδης ιδιότητα των υπηκόων των κρατών-μελών». 6.2 Η ευρωπαϊκή ιθαγένεια προσθέτει στην εθνική ιθαγένεια ένα επιπλέον επίπεδο προστασίας κ δικαιωμάτων

Κάθε

κράτος-μέλος είναι πράγματι ένα κράτος με δικό του συνταγματικό πλαίσιο, που ενσωματώνει μιαν ιδιαίτερη αντίληψη σχετικά με το ρόλο της εθνικότητας και/ή της ιθαγένειας στη νομιμοποίηση των πολιτικών του θεσμών. Ταυτόχρονα, κάθε κράτος-μέλος αποτελεί τμήμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ένα σημαντικό παράγοντα στο θεσμικό της πλαίσιο. Έτσι οι υπήκοοί του απολαμβάνουν, πέρα από την εθνική τους ιθαγένεια, δικαιώματα πολιτικής συμμετοχής στο επίπεδο των θεσμικών οργάνων της Ένωσης, το δικαίωμα να κυκλοφορούν ελεύθερα μέσα στην Ένωση και το δικαίωμα για ίση μεταχείριση, ιδιαίτερα αλλά όχι αποκλειστικά όταν βρίσκονται σε ένα άλλο κράτος-μέλος. Το σημαντικότερό όμως είναι ότι η ευρωπαϊκή ιθαγένεια λειτουργεί αθροιστικά σε σχέση με την εθνική ιθαγένεια, παρέχοντας στον κάθε πολίτη ένα επιπλέον επίπεδο

προστασίας

και

δικαιωμάτων,

προστατεύοντας

όμως

και

διαφορετικότητες τους όπως οι εθνικές, οι θρησκευτικές και οι γλωσσικές.

τις

πάσης

φύσεως

Νικηφόρος Διαμαντούρος

6.3 Η πολυμορφία της ΕΕ της χαρίζει ευοίωνες προοπτικές Γι΄ αυτό και το παλιό ρητό «η ισχύς εν τη ενώσει» είναι σήμερα περισσότερο παρά ποτέ επίκαιρο για τους Ευρωπαίους, μια συλλογική ισχύς που δεν περιορίζει τους διαφορετικούς τρόπους ζωής, ούτε τις διαφορετικές παραδόσεις και τους πολιτισμούς των λαών που την συγκροτούν. Ίσως, μάλιστα, αυτή η πολυμορφία να είναι μία από τις βασικές αξίες της Ενωμένης Ευρώπης που της χαρίζει ευοίωνες προοπτικές.

7. Ευρώ και οικονομική/δημοσιονομική πολιτική με κοινωνική αλληλεγγύη Το ευρώ, παρά τις δυσοίωνες προβλέψεις και τα πρόσφατα προβλήματα, εξακολουθεί να συνιστά ένα αξιόπιστο νόμισμα. (Η αξιοπιστία αυτή έσωσε, μέχρι στιγμής, και την Ελλάδα από τις χειρότερες επιπτώσεις της διεθνούς οικονομικής κρίσης). Από την άλλη, το Ευρώ στηρίζεται στη τήρηση των όρων που περιλαμβάνονται στο σύμφωνο σταθερότητας. Η χαλάρωση των όρων αυτών επιλεκτικά από κάθε κράτος-μέλος θα έθετε σε κίνδυνο τη διεθνή εμπιστοσύνη προς το ευρώ. Πρέπει να επιμείνουμε, ιδίως στην Ελλάδα, για ένα πλαίσιο δημοσιονομικής πειθαρχίας, γιατί έτσι, και θα επιβιώσουμε οικονομικά και θα προστατεύσουμε την κοινή νομισματική σωτήρια «ομπρέλα» του Ευρώ. 7.1 Ευρώ, τήρηση όρων του συμφώνου σταθερότητας και πλαίσιο δημοσιονομικής πειθαρχίας

7.2 Η ευρωπαϊκή αναπτυγμένη οικονομία εγγυάται την ειρήνη και τη σταθερότητα του κόσμου Αξίζει να υπενθυμίσουμε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δημιουργήθηκε για να επιτευχθεί ο πολιτικός στόχος της ειρήνης. Όμως ο δυναμισμός της και η επιτυχία της πηγάζουν από τα επιτυχημένα οικονομικά της, κάτι που πλέον δεν είναι και τόσο βέβαιο, τη στιγμή που οι χώρες της ΕΕ αποτελούν ένα ολοένα και μικρότερο ποσοστό του πληθυσμού του πλανήτη με φθίνουσα οικονομική δυναμική. Πρέπει, λοιπόν, να συνεχίσουν να συνεργάζονται για να διασφαλίσουν την οικονομική ανάπτυξη και να είναι σε θέση να ανταγωνιστούν άλλες μεγάλες οικονομίες της διεθνούς σκηνής. Κανένα κράτοςμέλος της ΕΕ δεν είναι σε θέση από μόνο του να υπερασπιστεί τα συμφέροντά του στο πλαίσιο του διεθνούς εμπορίου. Η ευρωπαϊκή ενιαία αγορά παρέχει στις επιχειρήσεις τα απαραίτητα εφόδια για να ανταποκριθούν αποτελεσματικά στις απαιτήσεις των διεθνών αγορών.

Την ίδια στιγμή, ο ελεύθερος ανταγωνισμός ανά την Ευρώπη πρέπει να συνάδει και με την αλληλεγγύη ανά την Ευρώπη. Αυτό σημαίνει ξεκάθαρα και χειροπιαστά οφέλη για τους ευρωπαίους πολίτες: όταν π.χ. οι ευρωπαίοι πολίτες πλήττονται από πλημμύρες ή άλλες φυσικές καταστροφές, πρέπει να λαμβάνουν ενίσχυση από τον προϋπολογισμό της ΕΕ. Τα διαρθρωτικά ταμεία, τα οποία διαχειρίζεται η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, προάγουν και συμπληρώνουν τις προσπάθειες των εθνικών 7.3 Καλό είναι όμως ο ελεύθερος ανταγωνισμός να συνυπάρχει με την αλληλεγγύη ανά την Ευρώπη

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

878

6. ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ

και περιφερειακών αρχών της ΕΕ για μείωση των ανισοτήτων μεταξύ διαφόρων περιοχών της Ευρώπης. Χρήματα από τον προϋπολογισμό της ΕΕ και δάνεια από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) χρησιμοποιούνται για τη βελτίωση της υποδομής των μεταφορών της Ευρώπης (για παράδειγμα, για επέκταση του δικτύου αυτοκινητοδρόμων και σιδηροτροχιών ταχείας κυκλοφορίας), παρέχοντας έτσι ευκολότερη πρόσβαση σε απομακρυσμένες περιφέρειες και δίνοντας ώθηση στο διευρωπαϊκό εμπόριο. Εδώ θα πρέπει να προσθέσουμε και την γενναιόδωρη οικονομική βοήθεια που έχει δοθεί μέχρι στιγμή την Ιρλανδία, την Πορτογαλία και κυρίως στην Ελλάδα, χώρες που επλήγησαν από την «κρίση χρέους». Πέρα απ όλα αυτά, σε τελική κατάληξη, η οικονομική επιτυχία της ΕΕ θα αξιολογηθεί εν μέρει από την ικανότητα της εσωτερικής αγοράς της, η οποία αριθμεί μισό δισεκατομμύριο καταναλωτές, να ωφελήσει όσο το δυνατό περισσότερα άτομα και επιχειρήσεις.

8. Κοινή ενεργειακή αγορά – Προστασία του περιβάλλοντος 8.1 Γιατί χρειαζόμαστε κοινή ενεργειακή αγορά;

Γι΄ αυτό και η ενεργειακή επάρκεια και ασφάλεια της Ε. Ε.

είναι σήμερα ένα ιδιαίτερα κρίσιμο ζήτημα. Τα όρια και οι προκλήσεις για το ζήτημα αυτό αναδείχτηκαν έντονα τα τελευταία χρόνια μέσα από την εκτόξευση των τιμών του πετρελαίου, την ευαισθητοποίηση σε πλανητικό επίπεδο για το «φαινόμενο του θερμοκηπίου», αλλά και από τον επηρεασμό της προμήθειας φυσικού αερίου από εστίες πολιτικής έντασης στην περιφέρεια της Ε. Ε. Η Ευρώπη πρέπει να αποκτήσει κοινή ενεργειακή αγορά και να δημιουργήσει διευρωπαϊκά δίκτυα

ενέργειας

με

κατάργηση

όλων

των

εθνικών

μονοπωλίων

ενέργειας

και

την

απελευθέρωση του ανταγωνισμού στον τομέα αυτό. Απ’ όλες τις ενεργειακές λύσεις πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, οι οποίες εκτός από φιλικές προς το περιβάλλον έχουν και το πρόσθετο πλεονέκτημα ότι δεν εξαρτώνται από εξωτερικούς προμηθευτές. Ιδιαίτερα στην Ελλάδα και την Κύπρο διαθέτουμε ένα σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα, αιολική και ηλιακή ενέργεια σε αφθονία, που πρέπει να αξιοποιήσουμε στον μέγιστο βαθμό. 8.2 Περιβάλλον: Ο Ρυπαίνων πληρώνει – Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας

Σχεδόν ό,τι έχει γίνει στην Ελλάδα για

την προστασία του περιβάλλοντος, μετά το 1981, πραγματοποιήθηκε επειδή μας το επέβαλε η Ευρώπη. Δεν μας έβλαψε, λοιπόν, η διατήρηση ενός υψηλού επιπέδου περιβαλλοντικής προστασίας, με εφαρμογή της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει». Η προστασία αυτή θα πρέπει να συνδέεται με την επιβολή ουσιαστικών αυστηρών κανόνων στο κράτος, στις επιχειρήσεις και στους καταναλωτές. Στο επίπεδο, τώρα, της ΕΕ, απαιτείται η υιοθέτηση ενιαίων Ευρωπαϊκών περιβαλλοντικών κανόνων, η εφαρμογή των οποίων θα είναι υποχρεωτική για όλα τα κράτημέλη. Άλλωστε, το περιβάλλον δεν έχει σύνορα, οπότε τα κράτη το μόνο που οφείλουν να κάνουν είναι να θεσπίσουν ακόμα αυστηρότερους κανόνες προστασίας του περιβάλλοντος σε σχέση με τις ευρωπαϊκές επιταγές. Τέλος, όλοι οι πολίτες θα πρέπει να στηρίξουμε τις προσπάθειες της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την αξιοποίηση εναλλακτικών και φιλικών προς το περιβάλλον πηγών ενέργειας. Η Κύπρος του φυσικού αερίου, μπορεί να δώσει το καλό παράδειγμα. 8.3 Το σημαντικότερο είναι ότι η ΕΕ τοποθετείται ξεκάθαρα απέναντι σε ευαίσθητα ζητήματα

Τέλος, το

σημαντικότερο είναι ότι η ΕΕ παίρνει ξεκάθαρη θέση απέναντι σε ευαίσθητα θέματα που επηρεάζουν απλούς ανθρώπους, όπως η προστασία του περιβάλλοντος, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, η «αρχή της προφύλαξης» στην ασφάλεια των τροφίμων, οι ηθικές πτυχές της βιοτεχνολογίας και η ανάγκη προστασίας των απειλούμενων ειδών. Αυτό φάνηκε ξεκάθαρα από τις απανταχού σημαντικές πρωτοβουλίες που ανέλαβε για τη βιώσιμη ανάπτυξη σε ολόκληρο τον πλανήτη, κατά τις, υπέρ του περιβάλλοντος συνόδους κορυφής. ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

879

6. ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ

9. Ανταγωνιστικότητα – Εργασιακά– Παιδεία – Μετανάστευση 9.1 Δημιουργία πλούτου, ευελιξία αγοράς εργασίας, αναγνώριση ασφαλιστικών δικαιωμάτων Η Ευρώπη, οι κάτοικοι και οι εργαζόμενοί της, έχουν πολλά ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα μέσα στην παγκόσμια οικονομία: αυξημένη τεχνογνωσία, ποιότητα εργασίας, καλύτερη οργάνωση της παραγωγής. Ένα ανταγωνιστικό ευρωπαϊκό περιβάλλον είναι ουσιώδους σημασίας για την επίτευξη του υψηλότερου δυνατού βιοτικού επιπέδου, της απασχόλησης και της προώθησης του ευρωπαϊκού προτύπου ζωής σε παγκόσμιο επίπεδο.

Γι΄ αυτό η ενιαία αγορά πρέπει να ενισχυθεί και να επεκταθεί στους τομείς της ενέργειας, των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, των μεταφορών και της υγειονομικής περίθαλψης διευκολύνοντας ταυτόχρονα την ελεύθερη κυκλοφορία των υπηρεσιών και των εργαζομένων. Απαιτείται ακόμη αλλαγή του νομοθετικού πλαισίου για την αναγνώριση των ασφαλιστικών δικαιωμάτων των εργαζομένων που μετακινούνται από ένα κράτος-μέλος σε άλλο ώστε η ελευθερία διακίνησης των εργαζομένων να αποκτήσει ουσιαστικό περιεχόμενο. 9.2 Ζητούμενη είναι η θέσπιση δημιουργίας ενιαίας ευρωπαϊκής παιδείας

Ζητούμενη είναι, επίσης, η στενότερη

συνεργασία μεταξύ των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη δημιουργία ενός ενιαίου χώρου παιδείας, τον οποίο θα χαρακτηρίζει η αμοιβαία αναγνώριση των ακαδημαϊκών τίτλων σπουδών και επαγγελματικών δικαιωμάτων και η έντονη κινητικότητα φοιτητών, καθηγητών και ερευνητών. Τα συστήματα παιδείας θα πρέπει να παρέχουν στους μαθητές τους τα εφόδια για να αξιοποιούν την ελευθερία μετακίνησης και εγκατάστασης σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Στο σημείο, νομίζω, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι δεν έχουν άδικο όσοι υποστηρίζουν την ανάγκη της υποχρεωτικής εκμάθησης της Αγγλικής ή της Γερμανικής γλώσσας, ως δεύτερης επίσημης γλώσσας. Κάτι τέτοιο δεν θα διευκολύνει μόνο τις ενδοευρωπαϊκές οικονομικές συναλλαγές, αλλά και την επικοινωνία μεταξύ όλων των πολιτών της γλωσσικά κατακερματισμένης ηπείρου μας. Σε ό,τι αφορά τους οικονομικούς μετανάστες, θα πρέπει να βροντοφωνάξουμε ότι θέλουμε την Ευρώπη που δεν φοβάται! Την Ευρώπη που διασφαλίζει την τήρηση των νόμων στα σύνορά της, όπως και μέσα σ’ αυτά, αλλά που δεν είναι εχθρική προς τη μετανάστευση. Θέλουμε την Ευρώπη που εφαρμόζει πολιτική ασύλου στηριγμένη σε ανθρωπιστικά κριτήρια, δέχεται υπό προϋποθέσεις μετανάστες και τους παρέχει τη δυνατότητα μόνιμης άδειας παραμονής, σέβεται τις πολιτιστικές καταβολές κάθε μετανάστη και φυσικά, δεν αναγνωρίζει την υπεροχή καμιάς πολιτιστικής κληρονομιάς απέναντι στη νομοθεσία και, ιδίως, στα ανθρώπινα δικαιώματα. 9.3 Δεν θέλουμε Ευρώπη που φοβάται τους μετανάστες

10. Άμυνα και ασφάλεια 10.1 Οι Ευρωπαίοι ενωμένοι μπροστά στις απειλές και τις προκλήσεις της εποχής Σε ένα παγκοσμιοποιημένο κόσμο, καμία χώρα της ΕΕ δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τις απειλές και τις προκλήσεις μόνη της. Οι πολίτες της ΕΕ αναμένουν από την Ένωση και τα κράτη-μέλη της να παραμένουν ενωμένα, να ενεργούν από κοινού και να διαδραματίζουν αποτελεσματικό ρόλο στην παγκόσμια σκηνή. Γι΄ αυτό δεν θα έβλαπτε η Ενωμένη Ευρώπη να δεχθεί και άλλα μέλη στις τάξεις της, χωρίς διάκριση θρησκείας, πολιτισμού κ.λπ., υπό την αυτονόητη προϋπόθεση ότι τα κράτη αυτά θα αποδεχθούν το κοινοτικό κεκτημένο και θα ανταποκρίνονται στα κριτήρια που είναι υποχρεωτικά για την είσοδό τους. Μπορούμε, λόγου χάρη, να δεχθούμε την ένταξη της Τουρκίας με όρους. Η ευρωπαϊκή πορεία της Τουρκίας πρέπει να υποστηριχθεί αλλά να θέτει ένα νέο πρόσθετο όρο: να αποδεχθεί ανεπιφύλακτα η Τουρκία την αρμοδιότητα του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης σε όλες τις διαφορές της με την Ελλάδα και σε όλες τις διαφορές της με άλλα κράτη-μέλη. 10.2 Επιβεβλημένη μία κοινή ευρωπαϊκή πολιτική ασφάλειας και άμυνας Επειδή όμως η Ευρώπη του 21ου αιώνα θα εξακολουθεί να αντιμετωπίζει προβλήματα ασφάλειας, η ΕΕ οφείλει να προβεί σε

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

880

6. ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ

αποτελεσματικές ενέργειες για την ασφάλεια των μελών της. Πρέπει να συνεργαστεί εποικοδομητικά με τις γειτονικές περιοχές της: τα Βαλκάνια, τη βόρειο Αφρική, τον Καύκασο και τη Μέση Ανατολή. Επίσης, πρέπει να προστατεύσει τα στρατιωτικά και στρατηγικά της συμφέροντα σε συνεργασία με τους συμμάχους της, ιδίως το ΝΑΤΟ, και αναπτύσσοντας μια πραγματικά κοινή ευρωπαϊκή πολιτική ασφάλειας και άμυνας. Η εσωτερική και η εξωτερική ασφάλεια αποτελούν τις δύο όψεις του ιδίου νομίσματος. Η καταπολέμηση της τρομοκρατίας και του οργανωμένου εγκλήματος επιβάλλουν στενή συνεργασία των αστυνομικών υπηρεσιών όλων των κρατών της ΕΕ. Για να γίνει η Ευρώπη μια «περιοχή ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης» όπου όλοι θα έχουν επί ίσοις όροις πρόσβαση στη δικαιοσύνη και θα είναι ίσοι απέναντι στο νόμο, οι κυβερνήσεις θα πρέπει να συνεργαστούν στενά. Όργανα όπως η Europol, η Ευρωπαϊκή Αστυνομική Υπηρεσία και η Eurojust, που προάγουν τη συνεργασία ανάμεσα σε ενάγοντες, δικαστές και αστυνομικούς από διαφορετικές χώρες της ΕΕ, μπορούν επίσης να διαδραματίσουν έναν ενεργό και αποτελεσματικό ρόλο. 10.3 Στόχος: να γίνει η Ευρώπη «περιοχή ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης»

11. Εξωτερική πολιτική – Ο Παγκόσμιος ρόλος της Ε. Ε. 11.1α Η ΕΕ είναι κάτι πολύ περισσότερο από το άθροισμα των επιμέρους μελών της Ύστερα από μισό αιώνα ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης είναι σαφές ότι η ΕΕ ως σύνολο είναι ισχυρότερη από το άθροισμα των κρατών μελών της: έχει μεγαλύτερη οικονομική, κοινωνική, τεχνολογική, εμπορική και πολιτική βαρύτητα σε σχέση με τα κράτη μέλη της εάν αυτά λειτουργούσαν ανεξάρτητα. Υπάρχει σαφώς μια προστιθέμενη αξία όταν δρούμε και μιλούμε με μία φωνή ως Ευρωπαϊκή Ένωση. 11.1β

Η ΕΕ διαθέτει τεράστια οικονομική και διαπραγματευτική ισχύ

Αυτό συμβαίνει, πρώτον, επειδή η Ε.Ε.,

παρά τις τωρινές της δυσκολίες, παραμένει μία από τις ισχυρότερες εμπορικές δυνάμεις στον κόσμο και, επομένως, διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στις διεθνείς διαπραγματεύσεις, όπως για παράδειγμα, σε εκείνες του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ) που αποτελείται από 149 χώρες μέλη, καθώς και στην εφαρμογή του πρωτοκόλλου του Κιότο για την ατμοσφαιρική ρύπανση και τις κλιματικές αλλαγές. 11.2 Η ΕΕ μπορεί να παίξει, παγκοσμίως, ηγετικό και φιλάνθρωπο ρόλο

Η ενιαία εξωτερική πολιτική της Ε. Ε.

στηριζόμενη στις αρχές του ανθρωπισμού και της ανοιχτής κοινωνίας –και τα δύο θεμέλια της κοινής ευρωπαϊκής παράδοσης και κληρονομιάς– θα επιτρέψει στο μέλλον στην Ε. Ε. να παίξει ηγετικό ρόλο στην προστασία των ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων, οπουδήποτε στον κόσμο. Στο οικονομικό επίπεδο, ή καλύτερα στα πλαίσια της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας, η Ενωμένη Ευρώπη οφείλει να οδηγήσει στην απελευθέρωση του διεθνούς εμπορίου για να μπορέσουν οι κάτοικοι των αναπτυσσόμενων χωρών να ξεφύγουν από τη φτώχεια και να απολαύσουν τα αγαθά της παγκοσμιοποίησης. Κάτι τέτοια, όμως, προϋποθέτει ότι θα πρωτοστατήσει στον εκσυγχρονισμό αυτών των χωρών, μέσω ενός νέου «σχεδίου Μάρσαλ» υπέρ των κατατρεγμένων χωρών του κόσμου, οι οποίες είναι βυθισμένες στο φαύλο κύκλο της υπανάπτυξης. 11.3α Απόσταση από τις ΗΠΑ με ανθρωπιστική και ειρηνική διπλωματία

Κατά τον Μάριο Πλωρίτη, η Ενωμένη

Ευρώπη στηρίζει το μέλλον της στη δημιουργία μιας «νέας ευρωπαϊκής συνείδησης», με «ελευθερία, ειρήνη και ευημερία» που θα «προωθήσουν τη βιώσιμη ανάπτυξη και την ανταγωνιστικότητά της». Ανταγωνιστική με ποιον; Με τις ΗΠΑ, προπάντων, αφού αυτές είναι οι ισχυρές των ισχυρών. Ανταγωνιστική, όμως, σε τι; Όχι βέβαια στον στρατιωτικό τομέα, όπου η Αμερική είναι ακαταγώνιστη. Άλλωστε, η «Ευρώπη της ειρήνης» δεν μπορεί να έχει πολεμικές, κατακτητικές, κοσμοκρατορικές φιλοδοξίες, όπως οι ΗΠΑ. Τότε, ανταγωνιστική στον οικονομικό τομέα; Αλλά, κι εκεί, η υπερατλαντική δημοκρατία έχει υπεροπλία δυσπρόσιτη. Εξάλλου αυτό –η οικονομία και το κέρδος– αποτελεί το ιδανικό της και την πρακτική της. ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

881

6. ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ

11.3β Ανθρωποκεντρικός ο Ευρωπαϊκός πολιτισμός και όχι χρηματοκεντρικός

Το πεδίο, λοιπόν, όπου η Ευρώπη

μπορεί και πρέπει ν' ανταγωνισθεί τους άλλους, είναι το πολιτισμικό. Αν ο πολιτισμός της Αμερικής είναι εξ ορισμού χρηματοκεντρικός, ο ευρωπαϊκός πολιτισμός ήταν, απ' την αρχαιότητα ως την Αναγέννηση και ως τους νεότερους χρόνους, ανθρωποκεντρικός. Φιλοδόξησε - και ελπίζω, φιλοδοξεί - «να διαπλάσει τον άνθρωπο στα μέτρα του ανθρώπου, γεμάτον έγνοια για τους ανθρώπους», κατά τον λόγο του Albert Camus. Να του ενσταλάξει και να του καλλιεργήσει την ιδέα πως το μέγα προνόμιο και η μεγάλη δοκιμασία του ανθρώπου είναι η ευθύνη - η χωρίς κανένα καταναγκασμό ευθύνη απέναντι στον εαυτό του σαν έλλογου πλάσματος, απέναντι στους άλλους, στην κοινωνία, στην πολιτεία, στη φύση. Τότε και μόνο, μπορεί να είναι το «χαρίεν ον», που δικαιούται την ονομασία του Ανθρώπου. 11.4α Η ΕΕ ως ανάχωμα κατά των φρικαλεοτήτων

Κανένας, άλλωστε, δεν ξεχνάει πως η ήπειρός μας κατα-

σπαράχτηκε και αφανίστηκε αμέτρητες φορές με τα ίδια της τα χέρια. Κανένας δεν ξεχνάει πως οι λαοί της έπαθαν και έπραξαν αποτρόπαιες σφαγές, βαρβαρότητες, ολέθρους. Κι όχι μόνο δεν ξεχνάμε αλλά και δεν πρέπει να ξεχνάμε. Όχι για να συδαυλίζουμε παλιές αντιπαλότητες, μνησικακίες, μίση. Αλλά αντίθετα, για να συνειδητοποιούμε πως το μοναδικό ανάχωμα απέναντι σε υποτροπές αυτών των φρικαλεοτήτων, είναι η ομοψυχία και η ευψυχία του αλληλοσεβασμού και της αλληλεγγύης των εντός και εκτός των τειχών κάθε χώρας, των εντός και εκτός των τειχών της ηπείρου ολόκληρης, και ως τα τετραπέρατα του κόσμου. 11.4β Ευρώπη: πολέμιος του πολέμου και υπερασπιστής της ειρήνης

«Της πολιτικής έργον είναι μάλιστα

ποιήσαι φιλίαν» («Εργο της πολιτικής είναι να δημιουργεί όσο γίνεται μεγαλύτερη φιλία», έλεγε ο Αριστοτέλης και εννοούσε την «φιλία» (αγάπη και κατανόηση) ανάμεσα στα μέλη μιας κοινωνίας. Τώρα, κοινωνία είναι ολόκληρη η οικουμένη –με πρωτολάτη την Ενωμένη Ευρώπη που, εξ ορισμού, θεμελιώνεται στη «φιλία» των μελών της και αποσκοπεί στο βάθεμα και τη στερέωση αυτής της φιλότητας. Αυτός, ελπίζουμε, θα είναι ο άξονας που θα διαπερνά την εσωτερική και εξωτερική πολιτική της Ενωμένης Ευρώπης - όχι άξονας εικονικά «καλών» ή «κακών»... όχι άξονας σύγκρουσης και αφροσύνης, αλλά άξονας συγκερασμού και ομοφροσύνης... όχι άξονας καταστροφικού ανταγωνισμού αλλά γόνιμου συν-αγωνισμού, κοινού αγώνα. Και αυτή θα είναι η πραγματική και βιώσιμη ευημερία και ευμάρεια –όχι οι δείκτες των χρηματιστηρίων.

12. ΕΠΙΛΟΓΟΣ – Εμείς και οι Ευρώπη 12.1 Οφείλουμε να πάρουμε τα καλά της Ευρώπης

Η Ενωμένη Ευρώπη διευρύνθηκε σε μια εποχή ιδιαίτερα

δύσκολη για την Ελλάδα και όχι ιδιαίτερα ευμενή για τη μικροσκοπική Κύπρο, αφού ένα από τα μεγαλύτερα μέλη της ΕΕ, η Μεγάλη Βρετανία, χρόνια τώρα, ευθυγραμμίζεται, απροκάλυπτα, με τα συμφέροντά της Τουρκίας. Ως εκ τούτου, δεν πρέπει να μείνουμε αμέτοχοι, αν θέλουμε να έχουμε μέλλον. Οφείλουμε να παραδειγματιστούμε από τις ισχυρές οικονομίες της Ευρώπης και να βάλουμε τάξη στα του οίκου μας, να οργανώσουμε ορθολογικά την κοινωνία μας και να χειριζόμαστε με πειθαρχία τα δημοσιονομικά μας. 12.2 Έτσι θα μπορέσουμε να οικοδομήσουμε τα ανθρωπιστικά μας οράματα

Έτσι θα μπορέσουμε να

διεκδικήσουμε μία Ενωμένη Ευρώπη αντιρατσιστική, φιλοπεριβαλλοντική, αναπτυξιακή, μία Ενωμένη Ευρώπη με κοινό όραμα για τον πολιτισμό και την παιδεία που θα βασίζεται στην κουλτούρα του ορθολογικού ανθρωπισμού και με έγνοια για την αντιμετώπιση των παγκόσμιων προκλήσεων όπως είναι η εμπέδωση της ειρήνης στον κόσμο, η εξάλειψη του αναλφαβητισμού και της φτώχειας, η οικοδόμηση ενός πολιτισμού όπου θα δεσπόζει ο απόλυτος σεβασμός στην αξιοπρέπεια κάθε ανθρώπου, ανεξάρτητα από την εθνικότητά, τη θρησκεία, το φύλο, την κοινωνική καταγωγή, το σεξουαλικό προσανατολισμό, τις ατομικές του δεξιότητες ή ανημποριές. Υπ΄ αυτήν την έννοια, το όραμα για μία Ενωμένη Ευρώπη δημοκρατική και προκομμένη μπορεί να λειτουργήσει και ως φάρος πολιτισμού για την ανθρωπότητα. ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

882

6. ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ

12.3 Αισιοδοξία για το μέλλον και αγωνιστικότητα

Αρχάς του καλοκαιριού, την 9η Ιουνίου του 2012, δεν θα

γιορτάσουμε μόνο την Ημέρα της Ευρώπης αλλά και την όγδοη επέτειο της ένταξης της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ατενίζοντας με αισιοδοξία το μέλλον και αναμένοντας καλύτερες μέρες για την Ευρώπη, την Ελλάδα και ολόκληρο τον κυπριακό λαό, χωρίς καμιά διάκριση. Προσβλέπουμε ότι η Ευρώπη και η Ελλάδα θα βγουν από τη δίνη της οικονομικής κρίσης κι ελπίζουμε σε μια Κύπρο επανενωμένη με πλούσιους φυσικούς πόρους, πραγματικά ελεύθερη και ειρηνική, χωρίς κατοχικά στρατεύματα, έποικους και επεμβατικά δικαιώματα, ούτως ώστε όλοι οι κάτοικοι του νησιού μας, Ελληνοκύπριοι, Τουρκοκύπριοι, Αρμένιοι, Μαρωνίτες και Λατίνοι να έχουν το δικαίωμα να ζήσουν ειρηνικά και αδελφωμένα, σε μια κοινή και ευτυχισμένη πατρίδα, μέσα σε συνθήκες ασφάλειας, ελευθερίας και κοινωνικής δικαιοσύνης.Α. Δημητρίου Είθε, κι εμείς, η νέα γενιά των Ευρωπαίων, η νέα γενιά του Ελληνισμού, η νέα γενιά της Κύπρου, να έχουμε πάντα κατά νου τα οράματα και τις αρχές της ευρωπαϊκής ενοποίησης, και ποτέ να μην κουραστούμε να αγωνιζόμαστε, με συνέπεια, για τον τερματισμό της τουρκικής κατοχής και για την πραγμάτωση των ελπίδων και των προσδοκιών της Ευρώπης, του Ελληνισμού και του κόσμου. 12.4 Ευκαιρία η Κυπριακή Προεδρία για να θέσει και ο Κύπριος το λιθαράκι του υπέρ των κοινών ευρωπαϊκών οραμάτων

Η Κυπριακή Δημοκρατία πρόκειται να αναλάβει κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2012 την Προεδρία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, γεγονός πολύ σημαντικό για τη μικρή Κύπρο και όλο τον Ελληνισμό. Μας δίνεται, ως κοινωνία, σε μικρούς και μεγάλους, πολιτικούς και αξιωματούχους, πολίτες και μαθητές, μια μοναδική ευκαιρία να προωθήσουμε και να διατρανώσουμε τα ευρωπαϊκά θέματα και ιδεώδη, και πιστεύω πως θα τα καταφέρουμε. Είναι στο χέρι μας να αξιοποιήσουμε όλες τις τεχνολογικές, οικονομικές και τις άλλες προκλήσεις που απορρέουν από την εμπλοκή μας στο τιμόνι της Ένωσης και να πορευθούμε, δημιουργικά εκσυγχρονισμένοι, στον νέο αυτόν αιώνα και τη νέα αυτή χιλιετία γονιμοποιώντας τις παραδόσεις που κληρονομήσαμε από τούς προγόνους μας, καλλιεργώντας τη γλώσσα και τον πολιτισμό μας και διαλαλώντας παντού και πάντα τις αρχές της δικαιοσύνης και του ανθρωπισμού, δηλαδή τα ευρωπαϊκά ιδεώδη. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ & ΠΗΓΕΣ – Το κείμενο που διαβάσατε είναι συντεθειμένο από αυτούσια τμήματα ή και διασκευασμένες παραγράφους που βασίζονται στα πια κάτω κείμενα: Ποια είναι η ευρωπαϊκή ιθαγένεια - του Νικηφόρου Διαμαντούρου., http://europa.eu/abc/12lessons/lesson_1/index_el.htm., Η «Δράση» για την Ευρώπη (2009)., Γ. Παπανδρέου: «Η Ελλάδα γνωρίζει καλά τόσο τις ΗΠΑ όσο και την Ευρώπη». Της Αννυς Ποδηματά., Τάσος Γιαννίτσης: Η πρόκληση της επόμενης δεκαετίας., Στ. Ευσταθιάδης: Τα 5 καυτά θέματα της ατζέντας., Αννα Διαμαντοπούλου: Οι κοινωνικές προκλήσεις., Στ. Ευσταθιάδης: Τι πρέπει να κάνουν οι υπουργοί., Ποιοι απαρτίζουν το ελληνικό επιτελείο. Οι επτά διασκέψεις κορυφής., Μ. Σπινθουράκης: Τι πρόκειται να κάνει η Ελλάδα.,Ν. Μουζέλης: Το ευρωπαϊκό μοντέλο ανάπτυξης., Αντ. Λιάκος: Τα όρια και τα διλήμματα., Γερ. Βώκος: Τέκνο διαφωνιών και πολέμων., Zbigniew Brzezinski: Οι ιστορικές διαφορές με τις ΗΠΑ., Μάριος Πλωρίτης: Ο άξονας της Ευρώπης., Δ. Ν. Μαρωνίτης: Ο διπλός λόγος του Ηροδότου.,Ν. Μουζέλης: Ευρώπη εναντίον Αμερικής., Γ. Λακόπουλος: Τα οφέλη της προεδρίας., Τάνια Μποζανίνου: Η διεύρυνση που δεν άρχισε., Α. Παπαχελάς: Η ευρατλαντική τρικυμία., Ν. Νικολάου: Η ανάκαμψη θα καθυστερήσει., Το ευρώ διχάζει τις κυβερνήσεις της Βρετανίας και της Σουηδίας., Α. Δ. Παπαγιαννίδης: Το κόστος της διεύρυνσης., Γ. Παπαϊωάννου: Η ωριμότητα του ευρώ., Ν. Γ. Χαριτάκης: Η ευάλωτη αγορά., Δ. Τσάτσος: Ο σεβασμός στην κρατικότητα. Συνέντευξη στον Σπ. Φράγκο., Π. Ελευθεριάδης: «Ομοσπονδία ή ένωση κρατών»., Πατ Κοξ: «Αιρετός ο πρόεδρος της ΕΕ». Συνέντευξη στον Σπ. Φράγκο., Λουκάς Τσούκαλης: Οικονομικές και πολιτικές ισοτιμίες., Θεόδωρος Κουλουμπής: «Ευρώπη: ήρεμη δύναμη;»., Ιγνάσιο Ραμονέ: Το μέλλον της Ευρώπης.

kallimachos@cytanet.com.cy

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του 2ου Τόμου

913

ΕΘΝΟΣ – ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ – ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ Περιεχόμενα της ενότητας στη σελ. 2

Χρειάζεται η εθνική μας συνείδηση; Πώς προέκυψε και τι την χαρακτηρίζει; 1-Α.1

1-Α.2 1-Α.3 1-Α.4

Χρειάζεται η εθνική (μας) συνείδηση; του Κωνσταντίνου Καλλίμαχου

Ο Ρενάν για το έθνος., [ Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου ]

Ο Φίχτε για το έθνος., [ Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου ]

Οι εθνικές αντιπαραθέσεις., [ Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου ]

Η ανάπτυξη της εθνικής ελληνικής ιδέας., Νίκος Σβορώνος (απόσπασμα)

Κλέφτικο τραγούδι του 1750 για την αντίθεση κλεφτών και αφεντάδων., [ Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου ]

Η αντιστασιακή υφή του ελληνισμού., Νίκος Σβορώνος (απόσπασμα)

Νίκος Σβορώνος – Βιογραφικό και εργογραφία., [ Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου ]

Ελληνισμός ή ελληνικό έθνος; του Αντώνη Λιάκου – Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

Για την ελληνικότητα του Βυζαντίου., [ Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου ]

Έθνος, εθνισμός και εθνικισμός – Εννοιολογικές αποσαφηνίσεις 1-Β.1 1-Β.2

1-Β.3 1-Β.4

Έθνος κατά την κοινωνιολογία., Βικιπαίδεια – Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

Εθνικισμός., [Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου]

Εθνισμός και εθνικισμός., Φ. Κ. Βώρος., Εφημερίδα ΑΥΓΗ

Εκδοχές του εθνικισμού., [ Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου ]

Έθνος., [ Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου ]

Η προοδευτική πλευρά του εθνικισμού., Βασίλη Ραφαηλίδη – Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

Η ιδιότητα του πολίτη., [ Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου ]

Το αίνιγμα του έθνους., Κωνσταντίνος Τσουκαλάς

Πώς δημιουργήθηκαν τα νεωτερικά έθνη και γιατί το έθνος είναι απαραίτητο σήμερα; 1-Γ.1

«Το έθνος του Διαφωτισμού»., Άγγ. Ελεφάντης – Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

Μάιν Καμπφ (Ο Αγών μου)., Βιβλίο του Χίτλερ., [Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου]

Τα πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών: το βιβλίο που έγινε εφιάλτης., Ουμπέρτο Έκο., [ Παράθεμα του Κ. Κ.]

1-Γ.2

Υπέρ του έθνους συνηγορία (1)., Άγγ. Ελεφάντης – Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

1-Γ.3

Υπέρ του Έθνους συνηγορία (2)., Άγγ. Ελεφάντης – Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

Διαφορά ανάμεσα στον πατριωτισμό και τον εθνικισμό – Είδη εθνικισμού 1-Δ.1

Πατριωτισμός και εθνικισμός – Είδη εθνικισμού στην Ελλάδα., θ. Βερέμης – Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

1-Δ.2

Σε τι διαφέρει ο πατριώτης από τον εθνικιστή;, του συγγραφέα Νίκου Δήμου

1-Δ.3

1-Δ.4

Από την εισαγωγή του θεατρικού ΒΑΒΥΛΩΝΙΑ του Δ. Βυζάντιου (1790-1853) [ Παράρτημα Κ. Καλλίμαχου ]

Πατριωτισμός ή κοσμοπολιτισμός; του Αντώνη Λιάκου – Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Επιμέλεια/συγγραφή: Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

914

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του 2ου Τόμου

Η εθνική μας ταυτότητα σήμερα – Κείμενα εθνικής αυτογνωσίας 1-Ε.1

Εθνική ιστορία και εθνική συνείδηση., του Κωνσταντίνου Καλλίμαχου

Α. Μυθολογία και Ονομάτων επίσκεψις, του Κ. Καλλίμαχου

Β. Απομυθοποίηση και Ιστορία, του Κ. Καλλίμαχου

Γ. Η έννοια του έθνους και η μετεξέλιξη της εθνικής συνείδησης στην Ελλάδα μετά το ΄74., του Κ. Καλλίμαχου

Η εθνική συνείδηση., [ Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου ]

1-Ε.2

Το ελληνικό ιδεώδες - Η αβύθιστη κιβωτός της Ρωμιοσύνης., Κ. Γεωργουσόπουλος

1-Ε.3

Η εθνική μας ταυτότητα., του καθηγητή Θάνου Βερέμη – Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

1-Ε.4

Εθνικόν και Αληθές., του συγγραφέα Νίκου Δήμου

Οργανικός εθνικισμός., [ Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου ]

1-Ε.5

Περί εθνικού φρονήματος., Νίκος Δήμου

1-Ε.6

Η Μπουμπουλίνα, η Δραγώνα, η Ρεπούση., του Νίκου Δήμου

1-Ε.7

Το ΄21 και η διαμόρφωση της εθνικής μας συνείδησης., Πέτρος Πιζάνιας – Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

Εθνογένεση και ο ρόλος της Ιστοριογραφίας ., [ Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου ]

Το θέατρο της εθνικής μας εφηβείας., Δημοσθένη Κούρτοβικ, Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

1-Ε.8

Εθνική ταυτότητα και κυπριακό 1-ΣΤ.1

Πότε οι «εθνότητες» διαλύουν τα «πολυεθνικά» κράτη; Του Κων. Καλλίμαχου

1-ΣΤ.2

Τα επιχειρήματα του «νικητή» και η ιδεολογία των «ηττημένων»., του Κ. Καλλίμαχου

Η «αρχή των εθνοτήτων»., [ Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου ]

1-ΣΤ.3

Η μελέτη του Ν. Σβορώνου ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΘΝΟΣ και η διαμάχη Αν. Λιάκου - Ν. Βαγενά 1-Ζ.1

Θεωρητικές χρήσεις της ιστορίας., Νάσος Βαγενάς

1-Ζ.2

1-Ζ.3

Από τις προϋποθέσεις στη συγκρότηση του εθνικού κράτους., Σπ. Ασδραχάς

1-Ζ.4

Οι περιπέτειες της ελληνικής συνείδησης., Νάσος Βαγενάς

Αρβανίτες [ Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου ]

1-Ζ.5

Πότε δημιουργήθηκε το ελληνικό έθνος., Νίκος Δεμερτζής

1-Ζ.6

Μυθολογίες και αγιογραφίες., Αντώνης Λιάκος – 6/02/2005

1-Z.7

H παραμόρφωση του Σβορώνου., Νάσος Βαγενάς, 20/02/2005

1-Ζ.8

H ανακαίνιση της εθνικής ταυτότητας., Αντ. Λιάκος., 6/03/2005

102

1-Ζ.9

Ένας φαντασιακός ορισμός., Νάσος Βαγενάς – 6/03/2005

105

1-Ζ.10

«Καιρός να φτιάξουμε τους Έλληνες;» Αντ. Λιάκος – 3/04/2005

107

109

1-Z.11

Αντώνης Λιάκος – Βιογραφικό και εργογραφία., [ Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου ]

Θεωριοκρατία και θεωριολαγνεία., Νάσος Βαγενάς. 3/03/2005

110

112

Νάσος Βαγενάς – Βιογραφικό και εργογραφία., [ Παράθεμα του Κ. Καλλίμαχου ]

1-Ζ.11

Ο Σβορώνος και η διαμάχη των ιστορικών., Νάσος Βαγενάς-19/06/2011

114

1-Ζ.12

«Σύγχρονες τάσεις ισοπεδωτικής εξίσωσης» – Οι ακαδημαϊκοί για το 1821

116

1-Ζ.13

Παράδοση και σοβινισμός., του συγγραφέα Νίκου Δήμου – Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

117

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Επιμέλεια/συγγραφή: Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του 2ου Τόμου

915

Θέματα και εκθέσεις για τις Πανελλήνιες και τις Παγκύπριες 1-Η.1

Υποδοχή και ομαλή ένταξη μεταναστών [Δύο ομιλίες και ένα άρθρο ]

121

1-Η.1α

Ομιλία για τη μετανάστευση στην Κύπρο., του Υπ. Εσωτερικών Κύπρου – Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

121

1-Η.1β

Ομιλία για τη μετανάστευση στην Αθήνα., της Υπ. Παιδείας Ελλάδας., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

125

1-Η.1γ

Άρθρο για τη μετανάστευση στην Ελλάδα., του Γιάννη Κολοβού., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

129

1-Η.2

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Από το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ

132

ΕΚΘΕΣΗ: Ο ρατσισμός σήμερα και η αντιμετώπισή του

133

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ: στις σελίδες 172-176 του 1 Τόμου ου

1-Η.3

1-Η.4

1-Η.5

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Παιδιά αλλοδαπών και σχολεία της ΕΕ

133

ΕΚΘΕΣΗ: Πώς πετυχαίνεται ο σεβασμός προς τον αλλοεθνή και αλλόγλωσσο;

134

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Η ενότητα του ευρωπαϊκού πολιτισμού

135

ΕΚΘΕΣΗ: Πώς η αρμονική συνύπαρξη ατόμων και λαών σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία

136

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

136

1-Η.6

1-Η.7

1-Η.8

1-Η.9

τιστικών έργων., Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

137

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Για μία Ευρώπη διαπολιτισμική με σεβασμό στις πολιτισμικές ιδιαιτερότητες

144

Έκθεση: Διατήρηση πολιτιστικών ταυτοτήτων στην Ευρώπη και η συμβολή του σχολείου

145

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

145

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Πολιτιστικές εκδηλώσεις υπέρ πολιτιστικής παραγωγής ή ψυχαγωγίας

148

Έκθεση: Σχολικό πολιτιστικό πρόγραμμα και τοπική πολιτιστική ζωή [δες σελ. 140-141]

148

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Η ελληνική γλώσσα: παρελθόν-παρόν-μέλλον

149

Έκθεση: Γιατί κινδυνεύει η γλώσσα μας και πώς μπορούν να βοηθήσουν τα ΜΜΕ;

150

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

151

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Το παρελθόν και ο σύγχρονος κόσμος

153

154

155

1-Η.11 ΑΔΙΔΑΚΤΟ: «Η παράδοση δεν είναι περιττό βάρος που πρέπει να εξοβελιστεί»

170

Έκθεση: Απομάκρυνση των νέων από την παράδοση και πώς η επανασύνδεσή τους;

171

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

171

1-Η.11α Γιατί κινδυνεύει η παράδοση, τι πρέπει να γίνει, γιατί πρέπει να διασωθεί; [δες σελ. 304-306]

172

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Επιμέλεια/συγγραφή: Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

172

916

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του 2ου Τόμου

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Περιεχόμενα της ενότητας στη σελ. 174

Περί Ελληνισμού και ελληνικού έθνους 2-Α

Ελληνισμός και δυτικός πολιτισμός, ΑΡΘΡΟ, του Κ. Καλλίμαχου

176

2-A.α

Ελληνισμός και δυτικός πολιτισμός – Πύκνωση του κειμένου 2-Α., Κ. Καλλίμαχος

181

2-Α.1

Ελληνισμός/ελληνική παιδεία και σύγχρονος κόσμος, του Κ. Καλλίμαχου

183

2-Α.1α Αρχαιοελληνική σκέψη και Διαφωτισμός, Προγονολατρία και αρχαιοελληνικό «παράδειγμα»

187

2-Α.2

Ελληνισμός και προκλήσεις του μέλλοντος, ΕΚΘΕΣΗ του Κ. Καλλίμαχου

188

2-Α.3

Επιείκεια κατά μισαλλοδοξίας: επινόηση του ελληνισμού, ΖΑΚΛΙΝ ΝΤΕ ΡΟΜΙΓΥ

191

2-Α.4

Έλληνες κατά την ιδιότητα ή τον προσδιορισμό; Του Βασίλη Ραφαηλίδη., Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

192

2-Α.5

Σταθερός πυρήνας και εξελικτικές μεταλλαγές του ελληνικού πολιτισμού, Δ. Ν. ΜΑΡΩΝΙΤΗ

193

2-Α.6

Εντμουντ Κήλυ: «Παντρεύτηκα την Ελλάδα για τις καλές και τις κακές ημέρες», Συνέντευξη

195

2-Α.7

Ζακλίν Ντε Ρομιγύ: «Η Ελλάδα είναι η ικανοποίηση της ζωής μου», Συνέντευξη

200

2-Α.8

Το Βυζάντιο κι εμείς, Στήβεν Ράνσιμαν (Συνέντευξη – 1994)., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

205

2-Α.9

Το Φως των Ελλήνων, του Νίκου Δήμου

211

Η διαφορά πατριωτισμού και εθνικισμού 2-Β.1

Περί εθνικής πλειοδοσίας και μειοδοσίας, του Θάνου Βερέμη., Επιμέλεια: Καλλίμαχος

216

2-Β.2

Παράδοση και σοβινισμός ή τι σημαίνει καλός Έλληνας, Νίκος Δήμου – Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

218

2-Β.3

Νεοελληνικός Ανορθολογισμός, του συγγραφέα Νίκου Δήμου., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

222

2-Β.4

Η απολογία ενός ανθέλληνα, του συγγραφέα Νίκου Δήμου – 1996., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

226

2-Β.4α Συνέντευξη του Νίκου Δήμου στην Άννα Σταυράκη – (Μάρτιος 2004) 2-Β.5

234

- Το βιογραφικό του Νίκου Δήμου

239

Ζητείται θαύμα! – Από το Βορρά το φως., Νίκος Δήμου., 9 /12/2005

240

Συντηρητικός «εθνικός λόγος» και αντίλογος 2-Γ.1 2-Γ.2 2-Γ.3

Aνανεούμενη Ελληνικότητα., του καθηγητή Φιλοσοφίας Χρήστου Γιανναρά [με κριτικά σχόλια του Κ. Καλλίμαχου]

241

244

256

Για την Ελλάδα όλα έδειχναν αισιόδοξα έως το 2008 2-Δ.1 2-Δ.2

258

ΟΗΕ: η Ελλάδα του 2000 είναι χώρα αναπτυγμένη και δημοκρατική, Π. Κ. Ιωακειμίδης

261

Η ώρα της κρίσης για την Ελλάδα ήλθε το 2010 2-Ε.1

Η 13η ώρα σήμανε για την Ελλάδα, Kevin Featherstone, 02/5/2010., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

262

2-Ε.2

Το τέλος του «ελληνικού ονείρου», Αχ. Χεμίκογλου, 25/4/2010., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

264

2-Ε.3

Ένα προφητικό κείμενο του Νίκου Δήμου – δημοσιεύτηκε το 1990 στην «Καθημερινή»

265

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Επιμέλεια/συγγραφή: Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του 2ου Τόμου

917

Γιατί «χρεοκόπησε» η Ελλάδα; 2-ΣΤ.1

Επτά θανάσιμα αμαρτήματα, Στάθης N. Kαλύβας, 02-05-10., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

267

2-ΣΤ.2

Ποιος φταίει για την χρεοκοπία μας; του Γιάννη ΠΡΕΤΕΝΤΕΡΗ., 25/04/2010

269

2-ΣΤ.3

Το τίμημα της πελατειακής πολιτικής, Κων/νος Σημίτης., 02-05-10., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

270

2-ΣΤ.4

2 δις. Δολάρια το χρέος της Ελλάδας σε ξένες τράπεζες, Δημοσίευμα

271

2-ΣΤ.5

«Εσύ πού ήσουν;» (Η ευθύνη των πολιτών για το χάλι του κράτους) Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

272

Πώς θα σωθεί η Ελλάδα; 2-Ζ.1

Οι άλλοι θέλουν να μας βοηθήσουν. Εμείς θέλουμε; Αλέξης Παπαχελάς, 25/5/2010

274

2-Ζ.2

Πώς θα σωθεί η Ελλάδα – ΕΙΣΑΓΩΓΗ, Νίκος Δήμου, 26/4/2010

275

2-Ζ.3

Η πολιτική διαχείριση της οικονομίας, ΟΜΙΛΙΑ ΑΛΕΚΟΥ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ, 5/4/2010 Επιμέλεια/διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

275

2-Ζ.4

Η μεταμόρφωση της Ελλάδας είναι δυνατή, Στ. Καλύβας, καθηγητής του Yale

282

2-Z.5

Ντέιβις Χανσον: «Οι Έλληνες είναι ηρωικός λαός»., 12 Μαΐου 2010

284

285

2-Η.2

Χρόνια θυσία φέρνει η συμφωνία των Βρυξελλών – ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑ

285

2-Η.3

Τι εννοούν ορισμένοι πολιτικοί μιλώντας για «εθνική κυριαρχία»; Δ. Κ. Ψυχογιός, 8/8/2010

286

2-Η.4

Διακεκριμένοι καθηγητές υπέρ του Προγράμματος λιτότητας

287

2-Η.5

Αν επιστρέψουμε στη δραχμή., Γιάννης Μαρίνος., 30-10-2011

289

2-Η.6

Μαρκ Μαζάουερ: «Η Ελλάδα χρειάζεται σεβασμό και σκληρή αγάπη»

290

2-Η.7

Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος: «Ατενίζουμε με σφίξιμο καρδιάς τα οικονομικά μέτρα»

291

2-Η.1

Απαισιόδοξα σενάρια… 2-Θ.1

Μνημόνιο: η ανώφελη θυσία, του ιστορικού Αντώνη Λιάκου., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

293

2-Θ.2

Αν ήμουν Έλληνας, 28-10-11., του Gabor Steingart, αρχισυντάκτη γερμανικής εφημερίδας

294

Θέματα και εκθέσεις για τις Πανελλήνιες και τις Παγκύπριες 2-I.1

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Ελληνική παιδεία και κλασικός ουμανισμός (ανθρωπισμός)

296

ΕΚΘΕΣΗ 2 : Μέσω της παιδείας και πώς η διάπλαση δημοκρατικού ενεργού πολίτη

297

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

297

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Ύβρις και Νέμεσις – Η σοφία των Αρχαίων

300

ΕΚΘΕΣΗ : Η αναγκαιότητα της διαφύλαξης και προαγωγής τής πολιτιστικής μας κληρονομιάς

301

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

302

304

Παράδοση: γιατί κινδυνεύει, ποια η αξία της και τι πρέπει να γίνει ώστε να διασωθεί – ΕΚΘΕΣΗ

306

2-I.2

2-I.3Α 2-I.3Β

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Επιμέλεια/συγγραφή: Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

918

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του 2ου Τόμου

3. ΚΟΣΜΟΣ, ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ, ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ και ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ: Περιεχόμενα της ενότητας στη σελ. 310

Προκλήσεις και προβλήματα στις αρχές του 21 αιώνα ου

3-Α

314

Εισαγωγή: οι σημαντικότερες προκλήσεις του 21

314

ου

αιώνα, E.M.Burns – Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

3-Α.1

Το περιβάλλον πεθαίνει και εκλιπαρεί βοήθεια, Burns – Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

314

3-Α.2

Πληθυσμιακή αύξηση και περιορισμένοι φυσικοί πόροι, Burns – Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

317

3-Α.3

Επιστημονικά όρια: Γενετική, Ιατρική, Πηγές ενέργειας, PC

319

3-Α.4

Παγκοσμιοποίηση, ορισμός, αιτίες, αρνητικά, προκλήσεις και η πρόταση της Ορθοδοξίας, Κ. Καλλίμαχος

και Internet, Burns – Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

326

Τα προβλήματα της παγκοσμιοποίησης και η αναγκαιότητα του Εθελοντισμού 3-Β

Θετικές & αρνητικές όψεις της παγκοσμιοποίησης & πώς θα αρθούν τα αδιέξοδά της., Κ. Καλλίμαχος

329

3-Β.α

Παγκοσμιοποίηση: συν, πλην και εισηγήσεις – 4σέλιδη συνοπτική παρουσίαση του 3-Β., Κ. Καλλίμαχος

339

3-Β.β

Θετικά και αρνητικά της παγκοσμιοποίησης (σε μιάμιση σελίδα)., Κ. Καλλίμαχος

342

3-Γ.1

344

3-Γ.2

Εθελοντισμός: τι και πώς, Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

351

3-Γ.2α

Ατομική εθελοντική δράση: Τι μπορεί να κάνει ο καθένας μας, ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ., Κ. Καλλίμαχος

354

3-Γ.3

Η «κοινωνία των πολιτών»/εθελοντών και οι εχθροί της, Αντ. Μακρυδημήτρης

356

3-Γ.4

Το χρέος της ελληνικής διανόησης σήμερα, Σταμάτης Ν. Αλαχιώτης

358

360

3-Δ.1

Φτώχεια: Μία πρώτη προσέγγιση, Κ. Βασιλάκου και Κ. Καλλίμαχος

363

3-Δ.2

3-Δ

[ Δες και τα κείμενα στις σελ. 369 και 415 ]

369

Οικονομική παγκοσμιοποίηση και σύγχρονη Ελλάδα 3-Ε

Δέκα μεγάλες αλήθειες για την παγκοσμιοποίηση, Του νομπελίστα Αmartya Sen

374

3-Ε.1

Το περιεχόμενο της οικονομικής παγκοσμιοποίησης, Γιάννης Βαρουφάκης, Βασίλης Κρεμμυδάς,: Κ. Καλλίμαχος

375

3-Ε.2

Ποιος φοβάται την παγκοσμιοποίηση; του καθηγητή φιλοσοφίας Δ. Δημητράκου, Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

376

3-Ε.3

Παγκοσμιοποίηση και αγοραφοβία, Άρθρο του Δ. Δημητράκου, Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

378

3-ΣΤ

Ελλάδα & οικονομική παγκοσμιοποίηση, 31/01/2010., Kevin Featherstone, London School of Economics

380

3-ΣΤ.1

382

3-ΣΤ.2

Η Ελλάδα, το λίκνο της δημοκρατίας, κλονίζει τον πλανήτη., του ιστορικού Μαρκ Μαζάουερ

383

3-ΣΤ.3

Τι σημαίνει η ελεγχόμενη χρεοκοπία – Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

385

3-ΣΤ.4 Η ευρωπαϊκή κρίση και τα ελληνικά ελλείμματα ., Tου Πασχου Mανδραβελη - 24/10/2011

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Επιμέλεια/συγγραφή: Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

387

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του 2ου Τόμου

919

Πολιτισμική παγκοσμιοποίηση και σύγχρονη Ελλάδα 3-Ζ

Πλανητικό χωριό και πολιτισμική παγκοσμιοποίηση, του Βαγγέλη Ραπτόπουλου

388

3-Ζ.1

Ελλάδα & πολιτισμική παγκοσμιοποίηση, Π. Κ. Ιωακειμίδης., Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

389

3-Ζ.2

Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΧΤΕΣ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ –για το Διαγωνισμό Δοκιμίου Ελληνικής Πρεσβείας

390

3-Ζ.2Α

391

393

396

 Ανακοίνωση Υπουργείο Παιδείας

396

3-Ζ.2

3-Ζ.3.

3-Ζ.3

3-Ζ.3Β

 Εισαγωγικό σχόλιο του Κ. Καλλίμαχου για τα κείμενα της Αρετής και της Χριστίνας

396

397

400

404

ΕΚΘΕΣΗ: Ομιλία συμπαράστασης για τα παιδιά των οποίων η χώρα χτυπήθηκε από το τσουνάμι ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

405 405

3-Η.2

407 408 408

3-Η.3

410 411 411

3-Η.4

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Η Διατροφή του πλανήτη ΕΚΘΕΣΗ: Οι λαοί του Τρίτου Κόσμου πεινάνε. Πώς θα τους χορτάσουμε;

413 414

3-Η.1

415

Ευτυχισμένη ή πολιτισμένη κοινωνία – Αλλοτρίωση ή αποξένωση 3-θ.1

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Το θεραπευτικό χιούμορ

421

ΕΚΘΕΣΗ: Γιατί οι άνθρωποι στις μέρες μας πλήττουν και δεν είναι ευτυχισμένοι;

422

3-θ.1α

Γιατί οι άνθρωποι σήμερα, αν και απολαμβάνουν τόσα αγαθά, εντούτοις δεν χαίρονται;

423

3-θ.2α

Σύχρονα κοινωνικά προβλήματα – Σχεδιάγραμμα

425

3-θ.2β

Τα γνωρίσματα μιας πολιτισμένης κοινωνίας., Λύδια Καρυπίδου και Κ. Καλλίμαχος

426

3-θ.3

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Η μοναξιά του σύγχρονου ανθρώπου, αιτίες της αλλοτρίωσης και αντιμετώπισή της

428

429

3-θ.3Α

Γιατί είμαστε αλλοτριωμένοι; Αρετή Γεωργίου και Κ. Καλλίμαχος (2011)

429

3-θ.3

Αλλοτρίωση: αίτια και διέξοδοι., Στάθια Ιωαννίδου και Κ. Καλλίμαχος

430

3-θ.3Γ

Επιστήμη και ευτυχία., Διεξοδικό σχεδιάγραμμα

432

3-θ.3

Κατά κεφαλήν πολιτισμός και ευτυχία μιας χώρας., Διεξοδικό σχεδιάγραμμα

433

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Επιμέλεια/συγγραφή: Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

920

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του 2ου Τόμου

Νεολαία: Ναρκωτικά – Παραβατικότητα – Φανατισμός – Βία – Μετοικεσία – Οικογένεια 3-Ι.1

434 435 435

3-Ι.1Α

Ο ρόλος των διανοουμένων και η νεολαία., Ράνια Λιανδράκη – 2010., Ανασύσταση: Κ. Καλλίμαχος

436

3-Ι.2

Η μάστιγα των ναρκωτικών: αιτίες, συνέπειες, τρόποι αντιμετώπισης – Μελέτη Κ. Καλλίμαχου

438

3-Ι.2α

Οι δυσχέρειες/προβλήματα που κατατρύχουν/ταλαιπωρούν τη νεολαία μας και η υπέρβασή τους

453

3-Ι.2β

Η μάστιγα των ναρκωτικών: αιτίες, επιπτώσεις και διέξοδοι., Σύμπτυξη του κειμένου 3-Ι.2., του Κ. Κ. 458

3-Ι.3α

Νεανική παραβατικότητα ή ανομία ή αποκλίνουσα συμπεριφορά: αιτίες, επιπτώσεις και διέξοδοι

460

3-Ι.3β

Νεανική παραβατικότητα- Σχεδιάγραμμα

462

3-Ι.3γ

Νεανική παραβατικότητα., Έκθεση., Καλυψώ Δαβίδ – Θεώρηση: Κ. Καλλίμαχος

463

3-Ι.4

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Ο καταστροφικός φανατισμός

465

ΕΚΘΕΣΗ: Επιπτώσεις του φανατισμού στην κοινωνική ζωή και εισηγήσεις για την αντιμετώπισή του 466 3-Ι.4α

Φανατισμός και βία: αιτίες και συνέπειές., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

467

3-Ι.5α

Πώς οι βασικοί φορείς κοινωνικοποίησης μπορούν να συμβάλουν στην εξάπλωση της παιδείας., Κ. Κ.

469

3-Ι.5β

Οι φορείς της παιδείας., του Κ. Καλλίμαχου

470

3-Ι.6

Σπουδές, εξωσπουδαστικός χρόνος και φιλίες., Ελένη Λεοντίδου, Ράνια Λιανδράκη και Κ. Καλλίμαχος

472

3-Ι.7

Ο θεσμός της οικογένειας στη σύγχρονη Κύπρο., άρθρο του Κ. Καλλίμαχου

473

3-Ι.8

Νέοι και ελεύθερος χρόνος., Έκθεση και το σχεδιάγραμμά της Έκθεσης

476

3-Ι.9

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Ο άνθρωπος και το φόρεμα

478

ΕΚΘΕΣΗ: Μαζοποίηση της νεολαίας: αίτια και επιπτώσεις

478

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

479

3-Ι.9Α

Μόδα: ορισμός, αιτίες, θετικές και αρνητικές όψεις και τι πρέπει να κάνουμε., Κ. Καλλίμαχος

480

3-Ι.9Β

Τι προσδοκούν οι νέοι από την κοινωνία και τι η κοινωνία από τους νέους; Βλ. Διπίδης & Κ. Καλλίμαχος

482

Ελευθερία ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Να περάσουμε από την εξατομίκευση του ανθρώπου στον εξανθρωπισμό του

484

ΕΚΘΕΣΗ: Ελευθερία: από τι απειλείται σήμερα και πώς θα την προστατεύουμε

484

3-Κ.2

Ελευθερίες και δεσμά τού σύγχρονου ανθρώπου., του Κων/νου Καλλίμαχου

486

3-Κ.2α

Ελευθερία: από τι απειλείται και πώς μπορούν να βοηθήσουν οι φορείς της παιδείας; Σύμπτυξη του 3-Κ.2

490

3-Κ.3

Ο Ελεύθερος άνθρωπος, οι εχθροί του και η παιδεία ως σύμμαχός του., Σχεδιάγραμμα

492

3-Κ.1

Δημοκρατία 3-ΚΑ.1

Υποχρεώσεις και δικαιώματα του πολίτη σε ένα σύγχρονο ευνομούμενο/ δημοκρατικό κράτος., Κ. Κ.

494

3-ΚΑ.1α

Δημοκρατία – δικαιώματα και υποχρεώσεις - Πηγή το 3-ΚΑ.1 ., Κ. Καλλίμαχος

496

3-ΚΑ.2

Η δημοκρατία προστατεύει την προσωπικότητα των πολιτών και προάγει τη συλλογική προκοπή., Κ. Κ.

497

3-ΚΑ.3

Κίνδυνοι για τη δημοκρατία και αντιμετώπισή τους., Σχεδιάγραμμα Κ. Καλλίμαχου

499

3-ΚΑ.4

Η πάταξη κάθε μορφής εγκληματικότητας είναι ευθύνη και των πολιτών, όχι μόνο της πολιτείας., Κ. Κ.

500

3-ΚΑ.4α

503

Η συμβολή της παιδείας στη δημοκρατία – Σε δύο εκδοχές: μία διεξοδική και μία απλή., Κ. Καλλίμαχος

504

3-ΚΑ.5

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Επιμέλεια/συγγραφή: Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του 2ου Τόμου

921

Ειρήνη – Πόλεμος – Τρομοκρατία 3-ΚΒ.1

506 507

3-ΚΒ.1Α

Η ειρήνη ωφελεί και ο πόλεμος βλάπτει; Β) Αιτίες πολέμου και Γ) Τι για την παγκόσμια ειρήνη; Κ. Καλλίμαχος

508

3-ΚΒ.2

513 515 515

3-ΚΒ.2α

Σημασία της ειρήνης σήμερα και πώς θα την εμπεδώσουμε στην οικουμένη., Κ. Καλλίμαχος

517

3-ΚΒ.3

Η παγκοσμιοποίηση της τρομοκρατίας., άρθρο του Κ. Καλλίμαχου

518

3-ΚΒ.3α

Η παγκοσμιοποίηση της τρομοκρατίας – Σύμπτυξη του κειμένου 3-ΚΒ.3., Κ. Καλλίμαχος

523

3-ΚΒ.4

525 526 526

Οικολογική καταστροφή και προστασία του περιβάλλοντος 3-ΚΓ.1

Περιβαλλοντική καταστροφή: τι, γιατί και πώς., Άρθρο του Κ. Καλλίμαχου

528

3-ΚΓ.2

Οικολογική καταστροφή: Συμπτώματα, αιτίες και διέξοδοι., Εκτεταμένη ανάλυση., Κ. Καλλίμαχου

530

3-ΚΓ.2

Περιβάλλον: μας φροντίζει, το ζημιώνουμε, διέξοδοι., Διεξοδικό σχεδιάγραμμα

535

3-ΚΓ.2Β

Πώς η παιδεία θα βοηθήσει το περιβάλλον., Κ. Καλλίμαχος

536

3-ΚΓ.3

Τρεις όψεις της περιβαλλοντικής κρίσης και αντιμετώπισή τους., Αρετή Γεωργίου & Κ. Καλλίμαχος

537

3-ΚΓ.4

Περιβαλλοντική αγωγή: Τι, πώς και γιατί., Άρθρο του Κωνσταντίνου Καλλίμαχου

538

3-ΚΓ.5

Καθημερινή ζωή και προστασία του περιβάλλοντος: πρακτικές λύσεις., Έκθεση Κ. Καλλίμαχου

540

3-ΚΓ.5α

Πρακτικές συμβουλές για την προστασία του περιβάλλοντος στην καθημερινή μας ζωή

541

3-ΚΓ.6

Απορρίμματα, Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, Καυσαέρια, λιπάσματα κλπ: τι και πώς;

547

3-ΚΓ.7

Πώς η τεχνολογία θα περιθάλψει το περιβάλλον., Έκθεση Κ. Καλλίμαχου

548

3-ΚΓ.7α

Ήπιες μορφές ενέργειας ή Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ)., Εκτεταμένο δημοσίευμα

551

3-ΚΓ.8

Το τέλος του μικρού μας πλανήτη; Του Παντελή Μπουκάλα., Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

557

3-ΚΓ.9

Οικολογική καταστροφή: η απαισιόδοξη εκδοχή., Κ. Τσουκαλάς., Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

560

3-ΚΓ.10

565 566

3-ΚΓ.11

567 568

3-ΚΓ.12

569 570

3-ΚΓ.13

Αιτίες Διαφήμισης., του Κωνσταντίνου Καλλίμαχου

574

3-ΚΓ.14Α Αίτια του Καταναλωτισμού., του Κ. Καλλίμαχου

576

3-ΚΓ.14

Θετικά τού Καταναλωτισμού., του Κ. Καλλίμαχου

578

3-ΚΓ.14

580

584 585 585

3-ΚΓ.15

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Επιμέλεια/συγγραφή: Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

581 582

922

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του 2ου Τόμου

4. ΜΜΕ και ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ – ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ και ΤΥΠΟΣ Περιεχόμενα της ενότητας στη σελ. 587

Χρονογραφήματα με θέμα την αναισθησία και την πονηριά των ΜΜΕ 4-Α

Δύο ραδιοφωνικά «χρονογραφήματα» με θέμα τα ΜΜΕ., του Κ. Καλλίμαχου

590

4-Α.1

Αναίσθητη αδιακρισία και δημοσιογραφική ωμοφαγία., Κ. Καλλίμαχος

590

4-Α.2

Όταν οι ειδήσεις διαφημίζονται και διαφημίζουν., Κ. Καλλίμαχος

591

ΜΜΕ – Παραπληροφόρηση και δημοσιογραφική δεοντολογία 4-Β.1

ΜΜΕ: θετικά, αρνητικά και τρόποι αντιμετώπισης., ΕΚΘΕΣΗ., Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

592

4-Β.1α

ΜΜΕ: θετικά, αρνητικά και διέξοδοι (Σύμπτυξη του 4-Β.1)., Κ. Καλλίμαχος

601

4-Β.2

ΜΜΕ: Τι και Γιατί - Συν και Πλην και εισηγήσεις – Σχεδιάγραμμα διεξοδικό

603

4-Β.2α

ΜΜΕ: συν, πλην και πώς – Σχεδιάγραμμα συνοπτικό

605

4-Β.3

Παραπληροφόρηση: αιτίες, συνέπειες, αντιμετώπιση (5σέλιδο)., Κωνσταντίνος Καλλίμαχος (2011)

606

4-Β.3α

Δημοσιογραφική δεοντολογία: οι αρχές της και η εφαρμογή τους – ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

611

4-Β.4

Παραπληροφόρηση: αίτια, συνέπειες και εισηγήσεις (2σέλιδο)., Λαμπαδαρίου και Καλλίμαχος

613

4-Β.5

Τηλεόραση, Τύπος και Διαδίκτυο ως φορείς πληροφοριών: συν και πλην., Θ. ΣΠΙΝΟΥΛΑΣ

615

4-Β.6

616 616 617

4-Β.7

620 621

4-Β.8

Επιπτώσεις από την εξάπλωση της πληροφόρησης και προαγωγή διαλόγου μεταξύ ατόμων και πολιτισμών

622

4-Β.8α

Διαπολιτισμική κοινωνία και προαγωγή του διαπολιτισμικού διαλόγου., ΕΚΘΕΣΗ

622

4-Β.9

624

4-Β.10

626 627

4-Β.11

628 629

4-Β.12

630 631

4-Β.13

632 633 633

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Επιμέλεια/συγγραφή: Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

625

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του 2ου Τόμου

923

Δελτία ειδήσεως και δημοσιογράφοι 4-Γ.1

Δελτία ειδήσεων: πώς συντάσσονται, πότε βλάπτουν και πότε όχι – ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

635

4-Γ.2

637

4-Γ.3

Η δραματοποίηση βλάπτει τη σοβαρότητα των ειδήσεων., Π. Κ. Ιωακειμίδης

639

4-Γ.4

Δημοσιογράφοι: ανακριβείς ή και πλαστές ειδήσεις., Δημοσίευμα – ΤΑ ΝΕΑ

640

4-Γ.5

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Ο homo sapiens γίνεται homo vedens

641

ΕΚΘΕΣΗ: Θετικά της τηλεόρασης και αντιμετώπιση των παρενεργειών της

642

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

642

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Ένα παιδί κρίνει την τηλεόραση

644

ΕΚΘΕΣΗ: Δελτία ειδήσεων και διαφημίσεις

645

4-Γ.6

Για την έκθεση, δες τα κείμενα στις σελίδες: 591, 606, 612, 614, 635, 637 4-Γ.7

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Κίνδυνοι για τη γλώσσα μας και εισηγήσεις για την προστασία της

646

647

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

647

Τηλεόραση: όψεις, εισηγήσεις και η σχέση της με τη βία και τη διαφήμιση 4-Δ.1

Τηλεόραση και αγωγή του παιδιού: συν, πλην και διέξοδοι., Μ. Λαγουδάκης και Κ. Καλλίμαχος

649

4-Δ.2

Παιδί και τηλεόραση., ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΚΟΛΑΪΤΗΣ, επίκουρος καθηγητής Παιδοψυχιατρικής

652

4-Δ.3

Οι συνέπειες της TV στα παιδιά., Δημοσίευμα – ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ

654

4-Δ.4

Πώς μεταβολίζεται και αναπαράγεται η βία της TV: Ο εθισμός στην τηλεοπτική βία., Φ. Τσαλίκογλου

655

4-Δ.5

Τηλεοπτική βία στο φως των κεριών., Φωτεινή Τσαλίκογλου., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

657

4-Δ.6

659

4-Δ.7 4-Δ.8

662

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Ο ασυμβίβαστος καλλιτέχνης Πήτερ Ο΄ Τουλ

665

ΕΚΘΕΣΗ: Επιπτώσεις των τηλεοπτικών προτύπων/σταρ στους νέους και πώς οι νέοι μπορούν να τα αντιμετωπίσουν

666

Για την έκθεση, δες τα κείμενα στις σελίδες: 649, 652, 654, 655 και 656 4-Δ.8

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Τηλεόραση και διαφήμιση

667

668

Ριάλιτι, Big Brothrer και προστασία του ιδιωτικού βίου 4-Ε.1

«Ριάλιτι σώου»: Το σκεπτικό και οι πρώτες επισημάνσεις μιας έρευνας., Φωτεινή Τσαλίκογλου

669

4-Ε.2

Κάνουν και οι... ψυχές στριπτίζ - Τηλεόραση: η σύγχρονη ρωμαϊκή αρένα! – Δημοσίευμα

672

4-Ε.3

Για τον Big Brother στην TV ., IGNACIO RAMONET – ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - LE-MONDE

677

4-Ε.4

Το δικαίωμα στο απόρρητο του ιδιωτικού βίου (Ο οίκος και ο δήμος) Γ. Κουμάντος., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

684

Επιπτώσεις των ΜΜΕ στην πολιτική ζωή 4-ΣΤ.1

Η επίδραση των ΜΜΕ στον εκδημοκρατισμό και την επικράτηση των ανθρωπιστικών αξιών., Κ. Καλλίμαχος

688

4-ΣΤ.2

Επιπτώσεις της TV, των ΜΜΕ και των νέων τεχνολογιών στη δημοκρατία και τον πολιτισμό., Αλ. Παπαχελάς

693

4-ΣΤ.3

Η ραδιοτηλεόραση και η ποιότητα της δημοκρατίας., Αντώνης Μακρυδημήτρης

695

4-ΣΤ.4

Πιέρ Μπουρντιέ και Καρλ Πόπερ: η ΤV υπονομεύει τη Δημοκρατία., Ιωάννα Λαμπίρη-Δημάκη

697

Έξοχη ανάλυση για τον Τύπο από τον Δημ. Μαρωνίτη 4-Ζ .1

Τύπος και ουσία (1)., Δ. Ν. ΜΑΡΩΝΙΤΗΣ., Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

701

4-Ζ.2

Τύπος και ουσία (2)., Δ. Ν. ΜΑΡΩΝΙΤΗΣ., Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

703

4-Ζ.3

Τύπος και ουσία (3)., Δ. Ν. ΜΑΡΩΝΙΤΗΣ., Διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

705

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Επιμέλεια/συγγραφή: Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

924

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του 2ου Τόμου

710

722

Είναι ευλογία ή κατάρα η τεχνολογία για την ανθρωπότητα και τι πρέπει να γίνει; Του Κωνσταντίνου Καλλίμαχου

725

Σύγχρονος πολιτισμός: απολογισμός (Κείμενο παρόμοιο με το 5-Α.2)., Κ. Καλλίμαχος

732

5-Α.2β Σύγχρονος κόσμος/πολιτισμός: θετικά και αρνητικά., του Κωνσταντίνου Καλλίμαχου

736

5-Α.1 5-Α.1

5-Α.2 5-Α.2

5-Α.3

Είναι μύθος ότι προοδεύσαμε; Του συγγραφέα Νίκου Δήμου

739

5-Α.4

Η τεχνολογία της ανθρωπιάς – Το Τσουνάμι της Ανθρωπιάς., του συγγραφέα Νίκου Δήμου

740

5-Α.5

Ευτυχία και χρήμα: «Αρκούν 1.000 ευρώ για την ευτυχία»., Συνέντευξη επιφανούς οικονομολόγου

741

5-Α.6

743

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Νέες τεχνολογίες και εκπαίδευση

745

ΕΚΘΕΣΗ: Η συμβολή της τεχνολογίας στην εκπαίδευση, την υγεία και την οικονομία

747

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

747

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Η τεχνολογία ωφελεί όταν υπηρετεί τον άνθρωπο

751

ΕΚΘΕΣΗ: Σχέση των νέων με την τεχνολογία και πώς μπορούν να την αξιοποιήσουν επωφελώς

752

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

753

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Νέες τεχνολογίες και εκπαίδευση

755

ΕΚΘΕΣΗ: Η συμβολή των νέων τεχνολογιών στην εκπαίδευση, την οικονομία και την ιατρική

756

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

757

5-Α.7

5-Α.8

5-Α.9

761

5-Β.2

Επιστημονική έρευνα και κοινωνική ευθύνη., του Κ. Καλλίμαχου

763

5-Β.3

766

771

5-Β.5

Ανήθικη επιστήμη - Στο φως τα σκοτεινά πειράματα από το παρελθόν των ΗΠΑ

774

5-Β.6

Η Βιοτεχνολογία και δικαίωμα στην άγνοια., Γ. Kουμάντος., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

776

5-Β.7

Κλωνοποίηση: Το μεγαλείο του ανθρώπου και η ευθύνη του., ΣΤ. Ν. Αλαχιώτης

779

5-Β.1

5-Β.4

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Επιμέλεια/συγγραφή: Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του 2ου Τόμου

925

5-Β.8

Κακοποίηση της επιστήμης - Αφελείς διασημότητες θύματα ιατρικών μύθων., Δημοσίευμα

782

5-Β.9

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Οι προκλήσεις από την «έκρηξη γνώσεων» στους τομείς της Μοριακής Βιολογίας και της Γενετικής

783

ΕΚΘΕΣΗ: Η επιστήμη στην υπηρεσία του ανθρώπου

784

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

785

5-Β.10 ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Η επιστήμη τρομάζει με την εξέλιξή της και απαιτεί υπευθυνότητα

789

ΕΚΘΕΣΗ: Κίνδυνοι από την αλόγιστη χρήση της τεχνολογίας και προϋποθέσεις για την επωφελή αξιοποίησή της

790

Διαδίκτυο 5-Γ.1

Διαδίκτυο: συν, πλην και τρόποι αντιμετώπισης., Του Κωνσταντίνου Καλλίμαχου

791

5-Γ.2

Διαδίκτυο: συν και πλην., ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

794

5-Γ.3

5-Γ.4

Νέες τεχνολογίες και ποιοτική Παιδεία στην ελληνική εκπαίδευση., Γ. Μπαμπινιώτης

796

5-Γ.5

Διαστάσεις της νέας τεχνολογίας στην κυπριακή εκπαίδευση,. Του Αντώνη Ζαρίντα

797

5-Γ.6

799

5-Γ.7α

Κίνδυνοι για τα παιδιά στο Διαδίκτυο – Tι λέει η έκθεση του ευρωπαϊκού Δικτύου

801

5-Γ.7β

804

Το καλό, το κακό και το Internet., Θ. Δ. ΠΑΠΑΓΓΕΛΗΣ., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

808

Διαδίκτυο - συνωμοτική τακτική της διπλωματίας των ισχυρών και τα δικά μας άπλυτα…

810

5-Γ.8Α 5-Γ.8Β

5-Γ.10 Με TV, DVD, και PC περνούν το χρόνο τους οι νέοι – Έρευνα του 2011

812

5-Γ.10

Πόσο κινδυνεύουμε από το Διαδίκτυο., Κ. ΤΣΟΥΚΑΛΑΣ., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

814

5-Γ.11

Φοιτητής αυτοκτόνησε επειδή τον βιντεοσκόπησαν παράνομα., Δημοσίευμα

816

5-Γ.11β Φόνος για ένα «like» στο Facebook., Δημοσίευμα

817

5-Γ.12

Εγκληματικότητα στο internet., Βενετία Καραγιάννη., Επιμέλεια/διασκευή: Κ. Καλλίμαχος

819

5-Γ.13

Διαδικτυακή ελευθερία και παραβατικότητα., Νίκος Δήμου., Επιμέλεια: Κ. Καλλίμαχος

821

5-Γ.14

824

830 831

832 833

5-Γ.15

5-Γ.16

Παρενέργειες της τεχνολογικής εξέλιξης 5-Δ.1

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Τα αδιέξοδα του τεχνικού πολιτισμού, η στασιμότητα του πνευματικού και τι πρέπει να γίνει

834

835

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

835

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Επιμέλεια/συγγραφή: Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

926 5-Δ.2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του 2ου Τόμου

838 840 841

5-Δ.3

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Το φαινόμενο της αποξένωσης ΕΚΘΕΣΗ: Αιτίες της αποξένωσης και πώς μπορούμε να την αντιμετωπίσουμε

849 850

5-Δ.4

ΑΔΙΔΑΚΤΟ: Η αλλοτρίωση του σύγχρονου ανθρώπου ΕΚΘΕΣΗ: Αίτια της αλλοτρίωσης και διέξοδοι

850 851

5-Δ.4Α

852

5-Δ.5

859 860

5-Δ.5Α

Τεχνολογία και αλλοτρίωση., του Αντρέα Κυπριανίδη (Παραδοσιακή, στερεότυπη μαθητική έκθεση)

860

5-Δ.6

862 863 865

ΕΚΘΕΣΗ: Αποδείξεις ότι καταστρέφουμε τον πλανήτη και πώς η τεχνολογία μπορεί να τον βοηθήσει ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

866 867

5-Δ.7

6. ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ

871

4-Α.1

Φυσιογνωμία, προοπτικές και αποστολή της Ε.Ε. στον κόσμο σήμερα., του Κ. Καλλίμαχου

4-Α.1α

4-Α.2

872

883

888

4-Α.2α

Ανθρωπιστική παιδεία/εκπαίδευση και Ευρώπη., του Κ. Καλλίμαχου

896

4-Α.3

4-Α.4

902

ΔΟΚΙΜΙΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος

Επιμέλεια/συγγραφή: Κωνσταντίνος Καλλίμαχος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ

907

927

ΔΟΚΙΜΑΚΟΣ & ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ – 2ος Τόμος Γενικά Περιεχόμενα

Αντί Προλόγου

…

ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Γιατί υποστηρίζω τον ορθολογισμό και το Διαφωτισμό

…

ΕΘΝΟΣ – ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ – ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ Αναλυτικά Περιεχόμενα της ενότητας αυτής στις σελίδες …………….

2- 4

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Αναλυτικά Περιεχόμενα αυτής της ενότητας στις σελίδες …….………. 174-175

ΚΟΣΜΟΣ, ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ, ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ Αναλυτικά Περιεχόμενα τούτης της ενότητας στις σελίδες ……….…… 310-313

ΜΜΕ – ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ – ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ – ΤΥΠΟΣ Αναλυτικά Περιεχόμενα αυτής της ενότητας στις σελίδες ……….…… 587-589

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ: Αναλυτικά Περιεχόμενα στις σελίδες ………….......…... 707-709

ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ ……………………………………..…. 871-912

Όλα τα Περιεχόμενα του 2ου Τόμου ……………………………….......…. 913-926

Συνοπτικά Περιεχόμενα και Αντί επιλόγου ………………………………. 927-928 Βιβλία του Κ. Καλλίμαχου & κριτικά σχόλια …………………..….……… 929-931

Αβλεψίες και διορθώσεις του 1ου Τόμου ………………………………….. 932