Επιμέλεια-συγγραφή: Κωνσταντίνος Καλλίμαχος
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (από το 1815 έως σήμερα) Γ΄ Τάξη ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ Καλοκαίρι του 2009
Κοίτα να κόβεις κάθε τόσο τα νύχια της ιστορίας, επειδή έτσι και μεγαλώσουν θα πνίξουν κι εσένα και την αλήθεια. ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ –
Εκ του πλησίον
Στη Θέκλια, με αγάπη και στην Αντιγόνη, με ευγνωμοσύνη που «συμμετείχαν» με την καρδιά τους
Μαθητές, γονείς και εκπαιδευτικοί, εάν επιθυμείτε, επικοινωνήστε με το συγγραφέα. Τηλεφωνήστε του στον αριθμό 22462252 ή/και γράψτε του στη διεύθυνση keimena@cytanet.com.cy Ο Κ. Καλλίμαχος θα χαρεί πάρα πολύ να συζητήσει μαζί σας.
Ιστορία του νεότερου και του σύγχρονου κόσμου (από το 1815 έως σήμερα) Γ΄ Τάξη ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ Κωνσταντίνος Καλλίμαχος – ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΓΑ – Καλοκαίρι του 2009
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄ Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα (1815-1871)
1
Συγκριτικοί χάρτες της Ευρώπης του 1740 (σελ. 2), του 1789 (σελ. 3), του 1810 (σελ. 4) & του 1815 (σελ. 5) Α – 1. Το Συνέδριο Ειρήνης της Βιέννης (1814 – 1815) Α – 1.α Η σύγκληση του συνεδρίου Α – 1.β Η παλινόρθωση του «παλαιού καθεστώτος» Α – 1.γ Η εποχή Μέτερνιχ Α – 1.δ Το τέλος του Ναπολέοντα και η ίδρυση της Ιερής Συμμαχίας
6 6 7 8 10
Α – 2. Τα εθνικά και φιλελεύθερα κινήματα στην Ευρώπη Α – 2.α Οι δυνάμεις της προόδου και ο πολιτικές ανατροπές Α – 2.β Ο χαρακτήρας των κινημάτων στην Ευρώπη (πριν το 1815) Α – 2.γ Το εθνικό κίνημα των Γερμανών Α – 2.δ Τα κυριότερα κινήματα στην Ευρώπη κατά το 1 ο τέταρτο του 19ου αιώνα
12 12 13 15 16
Α – 3. Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 – Ένα μήνυμα ελευθερίας για την Ευρώπη Α – 3.α Ο χαρακτήρας της Ελληνικής Επανάστασης Α – 3.β Οργάνωση και έκρηξη της Επανάστασης Α – 3.γ Η Επανάσταση στις Ηγεμονίες Α – 3.δ Η εδραίωση της Επανάστασης Α – 3.ε Οι πρώτες αντιδράσεις στην Επανάσταση Α – 3.στ Η εξέλιξη της Επανάστασης Α – 3.ζ Η πολιτική συγκρότηση των επαναστατημένων Ελλήνων Α – 3.η Η έκβαση της Επανάστασης
18 18 20 23 28 31 33 41 46
Α – 4. ΤΟ Ελληνικό κράτος και η εξέλιξή του (1830 – 1881) Α – 4.α Η εδαφική επικράτεια και το πολίτευμα του νεοσύστατου κράτους Α – 4.β Ο αλυτρωτισμός Α – 4.γ Οι πρώτες προσπάθειες συγκρότησης του κράτους Α – 4.δ Η Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 Α – 4.ε Η κατοχύρωση της λαϊκής κυριαρχίας
52 52 52 53 54 56
Α – 5. Το Ανατολικό Ζήτημα και ο Κριμαϊκός Πόλεμος Α – 5.α Το «Ανατολικό Ζήτημα» ως ιστορικός όρος Α – 5.β Το Ανατολικό Ζήτημα κατά τον 18ο και 19ο αιώνα Α – 5.γ Το ζήτημα των Στενών Α – 5.δ Ο Κριμαϊκός Πόλεμος Α – 5.ε Η Συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων
58 58 58 59 63 64
Α – 6. Η Βιομηχανική Επανάσταση Α – 6.α Από την προβιομηχανική στη βιομηχανική εποχή Α – 6.β Η Βιομηχανική Επανάσταση στην Αγγλία Α – 6.γ Η εξάπλωση της Βιομηχανικής Επανάστασης στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ
65 65 67 68
Α – 7. Η κρίση της Αυτοκρατορίας των Αψβούργων – Η ιταλική και γερμανική ενοποίηση (1848-1871) Α – 7.α Η Επανάσταση του 1848 στη Γαλλία και οι εξεγέρσεις στην υπόλοιπη Ευρώπη Α – 7.β Η ιταλική ενοποίηση Α – 7.γ Το Γερμανικό Ζήτημα Α – 7.δ Ο γαλλοπρωσικός πόλεμος
71 71 73 75 77
ΣΥΝΟΨΗ και Κατατοπιστικά Σημειώματα ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ Α΄ -------------------------------------- 78
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β΄ Από τον 19ο στον 20ο αιώνα (1871-1914)
81
Β – 1. Η ΑΚΜΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΑΠΟΙΚΙΟΚΡΑΤΙΑΣ
84
Β - 1.α Τα αίτια της αποικιοκρατίας
84
Β - 1.β Αποικιοκρατία και ιμπεριαλισμός
84
Β - 1.γ Αποικιοκρατία και εθνικισμός
85
Β - 1.δ Η επιβολή της Δύσης στον υπόλοιπο κόσμο
86
Β – 3. ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ
88
Β - 3.α Η κατάσταση στο ελληνικό κράτος κατά την πρώτη 50ετία του
88
Β - 3.β Προϋποθέσεις για τον εκσυγχρονισμό
89
Β - 3.γ Ο Χαρίλαος Τρικούπης και η εκσυγχρονιστική πολιτική του
90
Β - 3.δ Το Κίνημα στο Γουδή και ο Ελευθέριος Βενιζέλος
92
Β – 4. ΕΘΝΙΚΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ ΣΤΗ ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ
94
Β - 4.α Ο γεωγραφικός χώρος και τα ιστοριογραφικά στερεότυπα
94
Β - 4.β Οι Σέρβοι
96
Β - 4.γ Οι Βούλγαροι
97
Β - 4.δ Οι Μολδαβοί και οι Βλάχοι
100
Β - 4.ε οι Αλβανοί
100
Β - 4.στ Και οι Οθωμανοί Τούρκοι
100
Β – 5. ΟΙ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ (1912-1913)
102
Β - 5.α Ο Α' Βαλκανικός Πόλεμος
102
Β - 5.β Διαφωνίες μεταξύ των συμμάχων
104
Β - 5.γ Ο Β' Βαλκανικός Πόλεμος και η Συνθήκη του Βουκουρεστίου
107
ΣΥΝΟΨΗ και Κατατοπιστικά Σημειώματα ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ Β΄ -------------------------------------- 111
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ΄ Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και οι άμεσες συνέπειές του
113
Γ – 1. ΟΙ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ (1870-1914)
115
Γ – 1.α Εθνικοί ανταγωνισμοί
115
Γ – 1.β Συγκρουόμενα συμφέροντα
116
Γ – 1.γ Οι ευρωπαϊκές συμμαχίες και η πολεμική δυναμική τους
118
Γ – 2. Η ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ ΚΑΙ Η ΕΚΒΑΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ (1914-1918)
121
Γ – 2.α Το δυτικό μέτωπο
121
Γ – 2.β Το ανατολικό μέτωπο
123
Γ – 2.γ Ο πόλεμος γίνεται παγκόσμιος
124
Γ – 2.δ Το μακεδονικό μέτωπο και το τέλος του πολέμου
126
Γ – 2.ε Οι συνέπειες του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου
127
Γ – 3. Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΟΝ Α΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ
129
Γ – 3.α Οι εκκρεμότητες της Συνθήκης του Βουκουρεστίου
129
Γ – 3.β Η στάση της Ελλάδας κατά την κήρυξη του πολέμου και η διαφωνία Κωνσταντίνου Βενιζέλου
129
Γ – 3.γ
132
Ο Εθνικός Διχασμός
Γ – 3.δ Το Κίνημα της «Εθνικής Άμυνας» και τα «Νοεμβριανά»
134
Γ – 3.ε
135
Η εκθρόνιση του Κωνσταντίνου και η είσοδος της Ελλάδας στον πόλεμο
Γ – 4. ΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΕΙΡΗΝΗΣ ΤΩΝ ΠΑΡΙΣΙΩΝ (1919-1920)
136
Γ – 4.1 Το συνέδριο Ειρήνης
136
Γ – 4.2 Κατευθυντήριοι στόχοι
136
Γ – 4.3 Η Συνθήκη των Βερσαλλιών
136
Γ – 4.4 Οι συνθήκες Ειρήνης με τις άλλες ηττημένες δυνάμεις
137
Γ – 4.5 Η Συνθήκη του Νεϊγύ
137
Γ – 4.6 Η συνθήκη των Σεβρών
138
Γ – 4.7 Οι συνέπειες των συνθηκών ειρήνης του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου
138
Γ – 4.8 Η συνθήκη της Λωζάννης
139
Γ – 5. Ο ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (1919-1922)
141
Γ – 5.α Οι ελληνικές διεκδικήσεις μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο
141
Γ – 5.β Η κίνηση για την ανεξαρτησία του Πόντου
142
Γ – 5.γ Η συμμαχική εντολή για την απόβαση του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη και η έκβαση του πολέμου
144
Γ – 5.δ Συμπεράσματα
148
Γ – 6. Η ΡΩΣΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Γ – 6.α Η έκρηξη και η πρώτη φάση της επανάστασης
150
Γ – 6.β Η Οκτωβριανή Επανάσταση και η εγκαθίδρυση του κομμουνιστικού καθεστώτος
152
Γ – 6.γ Η ίδρυση της Τρίτης Διεθνούς
154
Γ – 6.δ Η ίδρυση και η οργάνωσης της ΕΣΣΔ
155
ΣΥΝΟΨΗ και Κατατοπιστικά Σημειώματα ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ Γ΄ ------------------------------------------- 157
3
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ΄ Η Ευρώπη και ο κόσμος κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου
159
Δ – 1. Η ΔΕΚΑΕΤΙΑ 1920-1930
162
Δ – 1.α Η οργάνωση της ειρήνης
162
Δ – 1.β Η οικονομική και κοινωνική συγκυρία
164
Δ – 1.γ Οι προκλήσεις κατά της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και του φιλελευθερισμού
167
Δ – 2. ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1923-1930)
169
Δ – 2.α Προς την πολιτική σταθεροποίηση
169
Δ – 2.β Οικονομική και κοινωνική πρόοδος
170
Δ – 2.γ Η διεθνής θέση της Ελλάδας
170
Δ – 3. Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ
172
Δ – 3.α Η εκδήλωση και οι συνέπειες της κρίσης (1929-1932)
172
Δ – 3.β Η κατάρρευση της ΚΤΕ
176
Δ – 4. Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΗΝ ΚΡΙΣΙΜΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ 1930-1940
179
Δ – 4.α Η πολιτική αστάθεια και η εγκαθίδρυση της δικτατορίας
179
Δ – 4.β Ο αντίκτυπος της διεθνούς κρίσης στην κοινωνία και την οικονομία
180
Δ – 4.γ Η θέση της χώρας στο διεθνές πλαίσιο της εποχής
181
Δ – 5. Ο ΥΠΟΛΟΙΠΟΣ ΚΟΣΜΟΣ
183
Δ – 5.α Τα κέντρα ισχύος στη διεθνή ζωή
183
Δ – 5.β Τριγμοί στο αποικιακό πεδίο
183
Δ – 5.γ Η οικονομική ανάκαμψη των ΗΠΑ και η ενίσχυση της διεθνούς θέσης τους
185
Δ – 5.δ Ο ιαπωνικός επεκτατισμός
187
ΣΥΝΟΨΗ και Κατατοπιστικά Σημειώματα ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ΄ ----------------------------------------- 188
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε΄ Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος
191
Ε – 1.
194
Ε – 2.
Ε – 3.
Ε – 4.
Ε – 5.
Ε – 6.
ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΕΝΟΠΛΗ ΑΝΑΜΕΤΡΗΣΗ Ε – 1.α
Διατάραξη της ισορροπίας των δυνάμεων στην Ευρώπη
194
Ε – 1.β
Η Εισβολή στην Πολωνία και η έναρξη του πολέμου
196
Η ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΗ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ ΣΤΗΝ ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ Η ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ
198
Ε – 2.α
Η επέκταση της χιτλερικής Γερμανίας στη Δυτική Ευρώπη
198
Ε – 2.β
Η μάχη της Αγγλίας
199
Ε – 2.γ
Η Γερμανική εισβολή στη Σοβιετική Ένωση
201
Ε – 2.δ
Η είσοδος των ΗΠΑ στον πόλεμο
201
Ε – 2.ε
Τα μέτωπα του πολέμου έως το 1942
202
Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΟΝ Β΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ ΚΑΙ Η ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ
206
Ε – 3.α
Η απόκρουση της ιταλικής εισβολής στην Ελλάδα
206
Ε – 3.β
Η Γερμανική εισβολή και η μάχη της Κρήτης
209
Ε – 3.γ
Η συνέχιση του ενόπλου αγώνα στο πλευρό των Συμμάχων
210
Ε – 3.δ
Η Εθνική Αντίσταση κατά των δυνάμεων του Άξονα και η σημασία της
213
Η ΣΥΜΜΑΧΙΚΗ ΑΝΤΕΠΙΘΕΣΗ ΚΑΙ Η ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΚΗ ΗΤΤΑ ΤΗΣ ΝΑΖΙΣΤΙΚΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ – Η ΣΥΝΘΗΚΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΙΑΠΩΝΙΑΣ
216
Ε – 4.α
Η ήττα των δυνάμεων του Άξονα στη Σοβιετική Ένωση και στο αφρικανικό μέτωπο
216
Ε – 4.β
Η αντεπίθεση των Συμμάχων
217
Ε – 4.γ
Η παράδοση της Γερμανίας και της Ιαπωνίας
220
ΤΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΠΟΛΕΜΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑΣ – ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ
222
Ε – 5.α
Η δίκη της Νυρεμβέργης
222
Ε – 5.β
Το έγκλημα της γενοκτονίας των Εβραίων
224
Ε – 5.γ
Οι συνέπειες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου για την ανθρωπότητα
226
Ο ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ ΤΩΝ ΝΙΚΗΤΩΝ
230
Ε – 6.α
Ο ανταγωνισμός μεταξύ των Συμμάχων και οι συμφωνίες για το μέλλον της Ευρώπης
230
Ε – 6.β
Η πολιτική κρίση στην Ελλάδα και τα «Δεκεμβριανά»
232
Ε – 7. ΟΙ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΕΙΡΗΝΗΣ ΚΑΙ Η ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ ΤΗΣ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
236
Ε – 7.α
Το εδαφικό καθεστώς της ηττημένης Γερμανίας
236
Ε – 7.β
Η Συνθήκη των Παρισίων και η τύχη των ελληνικών εθνικών διεκδικήσεων
239
Η Συνθήκη Ειρήνης του Αγίου Φραγκίσκου
241
Ε – 7.γ
ΣΥΝΟΨΗ και Κατατοπιστικά Σημειώματα ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ Ε΄ ------------------------------------------------- 243
ΕΝΘΕΤΟ στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (σελ. 245-263): 1. Άουσβιτς (σ. 246), 2. Ομιλία για το Ολοκαύτωμα (σ. 254), 3. Η Ευρώπη του 20ου αι. σε χάρτες (σ. 258), 4. Εδαφική επέκταση της Ελλάδας 1832-1947 (σ. 262), 5. Η Ευρώπη από το 1945 έως σήμερα: εισαγωγή (σ. 263)
5
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ΄ Ο Μεταπολεμικός κόσμος
265
ΣΤ – 1. Η ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ – Η ΣΥΣΤΑΣΗ ΚΑΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΟΗΕ ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΕΝΟΠΛΗ ΑΝΑΜΕΤΡΗΣΗ
266
ΣΤ – 1.α Ο διπολικός κόσμος
267
ΣΤ – 1.β Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ)
269
ΣΤ – 2. Η ΕΝΑΡΞΗ ΤΟΥ ΨΥΧΡΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ Ο ΕΜΦΥΛΙΟΣ
273
ΣΤ – 2.α Η έναρξη του Ψυχρού Πολέμου στην Ευρώπη
273
ΣΤ – 2.β Από το Σχέδιο Μάρσαλ στην Ίδρυση του ΝΑΤΟ
278
ΣΤ – 2.γ Ο ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος
280
ΣΤ – 3 Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΨΥΧΡΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ
281
ΣΤ – 3.α Από την Κορέα στο Βιετνάμ, 1950 - 1973
281
ΣΤ – 3.β Η διεθνής ύφεση και το τέλος του Ψυχρού Πολέμου
285
ΣΤ – 4. Η ΑΠΟΑΠΟΙΚΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ Ο ΤΡΙΤΟΣ ΚΟΣΜΟΣ
288
ΣΤ – 4.α Η πτώση των αποικιακών αυτοκρατοριών
288
ΣΤ – 4.β Ο Τρίτος Κόσμος
291
ΣΤ – 5. Η ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΟΠΟΙΗΣΗ: ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ
293
ΣΤ – 5.α Η αναζήτηση της δυτικοευρωπαϊκής ενότητας
293
ΣΤ – 5.β Η σύσταση των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων
294
ΣΤ – 5.γ Η Ευρωπαϊκή Ένωση
297
ΣΤ – 6. Η ΕΛΛΑΔΑ ΕΩΣ ΤΟ 1974
299
ΣΤ – 6.α Το ανορθωτικό έργο των κυβερνήσεων 1950-1967
299
ΣΤ – 6.β Η δικτατορία των συνταγματαρχών, 1967-1974
303
ΣΤ – 7. Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗ ΚΑΙ Η ΕΝΤΑΞΗ ΣΤΗΝ ΕΝΩΜΕΝΗ ΕΥΡΩΠΗ
306
ΣΤ – 7.α Η Μεταπολίτευση
306
ΣΤ – 7.β Η Ελλάδα στην Ευρώπη
307
ΣΥΝΟΨΗ και κατατοπιστικά Σημειώματα ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΣΤ΄ -------------------------------------- 311
Ευρετήριο όλων των Κατατοπιστικών Σημειωμάτων & των επιστημονικών όρων
313-390
Τα κυριότερα Κατατοπιστικά Σημειώματα ανά κεφάλαιο (συγκεντρωμένα)
391-392
Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα (1815 – 1871)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄ Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα (1815-1871)
1
Συγκριτικοί χάρτες της Ευρώπης του 1740 (σελ. 2), του 1789 (σελ. 3), του 1810 (σελ. 4) & του 1815 (σελ. 5) Α – 1. Το Συνέδριο Ειρήνης της Βιέννης (1814 – 1815) Α – 1.α Η σύγκληση του συνεδρίου Α – 1.β Η παλινόρθωση του «παλαιού καθεστώτος» Α – 1.γ Η εποχή Μέτερνιχ Α – 1.δ Το τέλος του Ναπολέοντα και η ίδρυση της Ιερής Συμμαχίας
6 6 7 8 10
Α – 2. Τα εθνικά και φιλελεύθερα κινήματα στην Ευρώπη Α – 2.α Οι δυνάμεις της προόδου και ο πολιτικές ανατροπές Α – 2.β Ο χαρακτήρας των κινημάτων στην Ευρώπη (πριν το 1815) Α – 2.γ Το εθνικό κίνημα των Γερμανών Α – 2.δ Τα κυριότερα κινήματα στην Ευρώπη κατά το 1 ο τέταρτο του 19ου αιώνα
12 12 13 15 16
Α – 3. Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 – Ένα μήνυμα ελευθερίας για την Ευρώπη Α – 3.α Ο χαρακτήρας της Ελληνικής Επανάστασης Α – 3.β Οργάνωση και έκρηξη της Επανάστασης Α – 3.γ Η Επανάσταση στις Ηγεμονίες Α – 3.δ Η εδραίωση της Επανάστασης Α – 3.ε Οι πρώτες αντιδράσεις στην Επανάσταση Α – 3.στ Η εξέλιξη της Επανάστασης Α – 3.ζ Η πολιτική συγκρότηση των επαναστατημένων Ελλήνων Α – 3.η Η έκβαση της Επανάστασης
18 18 20 23 28 31 33 41 46
Α – 4. ΤΟ Ελληνικό κράτος και η εξέλιξή του (1830 – 1881) Α – 4.α Η εδαφική επικράτεια και το πολίτευμα του νεοσύστατου κράτους Α – 4.β Ο αλυτρωτισμός Α – 4.γ Οι πρώτες προσπάθειες συγκρότησης του κράτους Α – 4.δ Η Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 Α – 4.ε Η κατοχύρωση της λαϊκής κυριαρχίας
52 52 52 53 54 56
Α – 5. Το Ανατολικό Ζήτημα και ο Κριμαϊκός Πόλεμος Α – 5.α Το «Ανατολικό Ζήτημα» ως ιστορικός όρος Α – 5.β Το Ανατολικό Ζήτημα κατά τον 18ο και 19ο αιώνα Α – 5.γ Το ζήτημα των Στενών Α – 5.δ Ο Κριμαϊκός Πόλεμος Α – 5.ε Η Συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων
58 58 58 59 63 64
Α – 6. Η Βιομηχανική Επανάσταση Α – 6.α Από την προβιομηχανική στη βιομηχανική εποχή Α – 6.β Η Βιομηχανική Επανάσταση στην Αγγλία Α – 6.γ Η εξάπλωση της Βιομηχανικής Επανάστασης στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ
65 65 67 68
Α – 7. Η κρίση της Αυτοκρατορίας των Αψβούργων – Η ιταλική και γερμανική ενοποίηση (1848-1871) Α – 7.α Η Επανάσταση του 1848 στη Γαλλία και οι εξεγέρσεις στην υπόλοιπη Ευρώπη Α – 7.β Η ιταλική ενοποίηση Α – 7.γ Το Γερμανικό Ζήτημα Α – 7.δ Ο γαλλοπρωσικός πόλεμος
71 71 73 75 77
ΣΥΝΟΨΗ και Κατατοπιστικά Σημειώματα ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ Α΄ ----------------------------------- 78 ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
1
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’
Χάρτης της Ευρώπης του 1740. Σχόλια: Τότε υπήρχε ακόμη η Πολωνία και η Πρωσία (η γιαγιά της Γερμανίας) δεν ήταν τόσο ισχυρή. Συγκρίνετε την Πρωσία του 1740 με την εκείνη του 1789 και του 1815 στους επόμενους χάρτες που βρίσκονται στις σελίδες 3 και 5. Τι παρατηρείτε;
2
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα (1815 – 1871)
Χάρτης της Ευρώπης κατά τις παραμονές της Γαλλικής Επανάστασης (1789). Σχόλια: Η προεπαναστατική Γαλλία, πριν επεκταθεί με τον Ναπολέοντα (δες τις προσωρινές κτήσεις του στη σελίδα 4) έμοιαζε αρκετά με τη Γαλλία του 1740 Το ίδιο και η Ευρώπη τών παραμονών του 1789 έμοιαζε αρκετά με την Ευρώπη του 1740. Παρά ταύτα, το Βασίλειο της Πολωνίας είχε αρχίσει να φθίνει σε όφελος τής Πρωσίας και της Ρωσίας (οι οποίες αργότερα, το 1815) θα το καταβροχθίσουν. Αξίζει όμως να προσέξουμε ότι η Πρωσία είχε αρχίσει ήδη να εξαπλώνεται.
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
3
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’
Χάρτης της Ευρώπης των κτήσεων του Ναπολέοντα (1810) Σχόλια: Μετά τις επιτυχίες του Ναπολέοντα, η Γαλλική Αυτοκρατορία (με πορτοκαλί) ελέγχει τη μισή Ευρώπη (σε βάρος της Αυστριακής Αυτοκρατορίας). Στο χάρτη φαίνονται οι γαλλικές προσαρτήσεις (με καστανό χρώμα), τα γαλλικά προτεκτοράτα (δηλαδή τα κατευθυνόμενα από τη Γαλλία κράτη (με ξανθό χρώμα) και τα φιλικά διακείμενα κράτη (με πράσινο). Ρωσία, Βρετανία, Οθωμανική αυτοκρατορία και άλλες περιοχές με το ίδιο χρώμα δεν βρίσκονται υπό τον έλεγχο του Ναπολέοντα.
Γαλλική Αυτοκρατορία, 1792 Γαλλικές προσαρτήσεις…………. Γαλλικά προτεκτοράτα……..…... Φιλικά διακείμενα κράτη…. Ανεξάρτητες χώρες
4
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα (1815 – 1871)
Ο χάρτης της Ευρώπης κατά το 1815, δηλαδή μετά το Συνέδριο Ειρήνης της Βιέννης (των νικητών του Ναπολέοντα) Σχόλια: Μετά την ήττα της Ναπολεόντειας Γαλλίας, ο χάρτης της Ευρώπης διαμορφώθηκε με βάση τις αποφάσεις του Συνεδρίου της Βιέννης (1815). Παρατηρούμε ότι η Γαλλία επέστρεψε στα προ του 1789 σύνορα, ελαφρώς συρρικνωμένα. Η Αυστριακή Αυτοκρατορία επανήλθε φαινομενικά δριμύτερη, η Πρωσία (δηλαδή το πρόπλασμα της Γερμανίας) είναι πλέον πανίσχυρη, όπως και η Ρωσική Αυτοκρατορία. Συγκρίνετε τώρα αυτόν τον χάρτη με εκείνον του 1789 (σελ. 3). Τι παρατηρείτε; (Η σύμμαχος του Ναπολέοντα, Πολωνία, έχει εξαφανιστεί: την έχουν μοιράσει μεταξύ τους δύο από τους βασικούς νικητές του, η Πρωσία και η Ρωσία.)
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
5
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’
Α – 1. ΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΕΙΡΗΝΗΣ ΤΗΣ ΒΙΕΝΝΗΣ Α – 1.α Η σύγκληση του συνεδρίου A. Γιατί1 συγκλήθηκε το Συνέδριο Ειρήνης της Βιέννης, από ποιους και σε ποια2 συνθήκη κατέληξε; (Εισαγωγικό ερώτημα) 1.
Οι τέσσερις μεγάλες δυνάμεις της Ευρώπης που είχαν νικήσει τη Γαλλία του Ναπολέοντα, α) η Αυστρία, β) η Ρωσία, γ) η Πρωσία και δ) η Βρετανία, συγκάλεσαν την 1η Νοεμβρίου 1814 συνέδριο στη Βιέννη,
2.
για να τερματίσουν και επίσημα τον πόλεμο
και για να λύσουν τα προβλήματα που αυτός είχε προκαλέσει.
Ήταν το Συνέδριο Ειρήνης της Βιέννης (1814-1815) κατατοπιστικό στη σελ. 375, το οποίο αποτελεί σταθμό στην ιστορία της Ευρώπης και του κόσμου.
Το συνέδριο κατέληξε στην ομώνυμη Συνθήκη Ειρήνης (1815), δηλαδή στην Συνθήκη Ειρήνης της Βιέννης (1815) σελ. 375.
B. Ποιος ο στόχος1 των ηγεμόνων της Ευρώπης και γιατί2 συσκέπτονταν; 1. Οι ηγεμόνες της Ευρώπης επιδίωκαν να παλινορθώσουν το «παλαιό κάθεστώς» (ancien regime) σελ. 364 των αριστοκρατικών φεουδαλικών προνομίων,
το οποίο είχε κλονιστεί σοβαρά από τα πλήγματα που είχε δεχτεί, όσο διαρκούσε η παρουσία των δημοκρατικών Γάλλων στις διάφορες χώρες της Ευρώπης.
2. Στη Βιέννη σελ. 375 a.
οι ηγεμόνες των νικητριών δυνάμεων
b. και οι διπλωμάτες τους συσκέπτονταν και διαπραγματεύονταν, i. για να ρυθμίσουν από κοινού τα διάφορα ζητήματα που είχαν προκύψει από τον πόλεμο ii. και για να συγκεράσουν τις επιδιώξεις των χωρών τους, iii. αλλά τα ιδιαίτερα συμφέροντα τους δε συνέπιπταν. iv. Συμφωνούσαν μόνο o
στον περιορισμό της Γαλλίας στα προπολεμικά της σύνορα
o
και στην αποκατάσταση του παλαιού εδαφικού και πολιτικού καθεστώτος στις άλλες χώρες της Ευρώπης.
6
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα (1815 – 1871)
Α – 1.β Η παλινόρθωση του «παλαιού καθεστώτος» (πριν το Βατερλό) A. Ποιοι1 χειρίστηκαν τα εδαφικά και πολιτικά ζητήματα, τι πίστευαν2 και γιατί3, και ποιο4 το αποτέλεσμα; 1. Τα εδαφικά και τα πολιτικά ζητήματα στην Ευρώπη τα χειρίστηκαν (αφού έγινε δεκτή στο συνέδριο και η ηττημένη Γαλλία) τρεις κυρίως άνδρες, a.
ο υπουργός Εξωτερικών της Βρετανίας κόμης Κάσλρι,
b. ο καγκελάριος της Αυστρίας πρίγκιπας Μέτερνιχ, ο οποίος και προήδρευσε του συνεδρίου, c.
και ο υπουργός Εξωτερικών της Γαλλίας Ταλεϋράνδος.
2. Και οι τρεις πίστευαν πως με την παλινόρθωση του «παλαιού καθεστώτος» ήταν δυνατόν να αναχαιτιστούν οι δυνάμεις της ανατροπής που είχε εκθρέψει η Γαλλική Επανάσταση. 3. Αυτοί και οι εστεμμένοι άρχοντες της Ευρώπης ήταν πεπεισμένοι ότι οι πολυεθνικές αυτοκρατορίες* σελ. 367 της γηραιάς ηπείρου εξυπηρετούσαν -καλύτερα από τα εθνικά κράτη- την ειρήνη, a.
επειδή οι διάφορες γλωσσικές ή θρησκευτικές κοινότητες της ηπείρου, ιδίως της κεντρικής και της ανατολικής, δεν είχαν σαφή και διακριτά γεωγραφικά όρια.
b. Αυτές οι διάσπαρτες και ανάμεικτες κοινότητες, αν σχημάτιζαν εθνικές πλειονότητες εθνικών κρατών, θα είχαν στην επικράτειά τους ανεπιθύμητες και ευάλωτες μειονότητες, τις οποίες θα διεκδικούσαν γειτονικά κράτη. 4. Αντίθετα με αυτούς, δηλαδή το Κάσλρι, τον Μέτερνιχ και τον Ταλεϋράνδο, οι λαοί της Ευρώπης έδειχναν να αποφαίνονται υπέρ της εθνικής ανεξαρτησίας.
B. Ποιοι ήταν οι λαοί και ποια τα έθνη την εποχή εκείνη; Ποια στοιχεία χαρακτήριζαν έναν λαό και ποια ένα έθνος; Αλλά ποιοι ήταν οι λαοί και ποια τα έθνη την εποχή εκείνη; Ποια ήταν τα στοιχεία που χαρακτήριζαν έναν λαό και ένα έθνος; 1. Στη Γαλλία συνέπιπταν a.
«Λαός» με τη σημασία της πολιτικής κοινότητας
b. και «έθνος» με τη σημασία της πολιτιστικής κοινότητας. c.
Στη Γαλλία προβλήθηκαν αυτοί οι όροι από τους επαναστάτες ως αρχές με παγκόσμια εφαρμογή.
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
7
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’
d. Στη Γαλλία το σχηματισμένο έθνος της χώρας 1. είχε την ίδια γλώσσα 2. και θρησκεία, 3. διέθετε διακριτή ταυτότητα 4. και ιστορία. 2. Σε πολλές περιοχές της Ευρώπης ωστόσο,
ιδίως στις επικράτειες των Αψβούργων σελ. 323,
των Ρομανόφ σελ. 370 και των Οθωμανών σουλτάνων,
ελάχιστες ήταν οι σχηματισμένες και διακριτές εθνικές κοινότητες. a.
Αν στη Δυτική Ευρώπη 1) η γλώσσα και 2) εν μέρει και το θρήσκευμα αποτέλεσαν τα κυριότερα στοιχεία στον σχηματισμό των εθνών,
b. στην Κεντρική και την Ανατολική Ευρώπη τα στοιχεία αυτά δεν προσφέρονταν για ανάλογη εθνογενετική διαδικασία.
Α – 1.γ Η εποχή του Μέτερνιχ (Πριν το Βατερλό) A. Ποια ήταν η κυρίαρχη προσωπικότητα στο Συνέδριο της Βιέννης; Στο Συνέδριο της Βιέννης κυρίαρχη προσωπικότητα αναδείχθηκε ο Μέτερνιχ, 1. ανυποχώρητος υποστηρικτής i. της μοναρχικής εξουσίας και νομιμότητας ii. και της σταθερότητας. 2. Αν και Αυστριακός στην καταγωγή, i. πίστευε πως ήταν πρώτα από όλα Ευρωπαίος ii. και πως την ιδέα της Ευρώπης στήριζε και προωθούσε. 3.
Ήταν εχθρός α) των εθνικών κινημάτων β) και των εθνικών κρατών, i. επειδή απειλούσαν τη συνοχή της πολύγλωσσης και πολύδοξης αυτοκρατορίας των Αψβούργων, η οποία «στέγαζε» Γερμανούς, Πολωνούς, Μαγυάρους*, Νοτιοσλάβους, Σλοβένους, Τσέχους κ.ά., ii. και υπονόμευαν το όραμα της ευρωπαϊκής ενότητας.
4. Ήταν επίσης εχθρός i. της δημοκρατίας και ii. των ριζοσπαστικών αλλαγών.
8
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα (1815 – 1871)
B. Τι επιδίωκαν ο Μέτερνιχ, ο Κάσλρι και ο Ταλεϋράνδος και τι σχετικό αποφάσισαν; 1. Ο Μέτερνιχ, ο Κάσλρι και ο Ταλεϋράνδος a.
επιδίωκαν να δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις για τη διατήρηση μόνιμης ισορροπίας ισχύος στην Ευρώπη,
b. για την αποφυγή της κυριαρχίας μιας μεγάλης δύναμης, όπως αυτή της Γαλλίας του Ναπολέοντα. 2. Για να προληφθεί νέα διατάραξη της ευρωπαϊκής ασφάλειας από την πλευρά της Γαλλίας, a.
δημιουργήθηκε «ανάχωμα» ισχυρών κρατών στα ανατολικά της: i. το Βασίλειο της Ολλανδίας, στο οποίο προστέθηκε και το Βέλγιο, παλαιά κτήση της Αυστρίας, ii. και το Βασίλειο της Σαρδηνίας, στο οποίο προσαρτήθηκαν το Πεδεμόντιο και η Γένοβα.
b. Ανακηρύχθηκε επίσης η ουδετερότητα της Ελβετίας. c.
Η Πρωσία i. προσάρτησε όλα σχεδόν τα γερμανικά εδάφη στα ανατολικά του ποταμού Ρήνου, ii. και έγινε ένα είδος γέφυρας που ένωνε τη Δυτική με την Ανατολική Ευρώπη και χώριζε τη Ρωσία από τη Γαλλία,
d. Η Αυστρία ενίσχυσε τη θέση της έναντι της Γαλλίας με την ανάκτηση i. της Τοσκάνης ii. και του Μιλάνου iii. και με την προσάρτηση της Βενετίας. e. θύματα των ρυθμίσεων αυτών υπήρξαν 1) οι ιταλικές και 2) οι μικρές γερμανικές χώρες. Η Ιταλία και η Γερμανία παρέμειναν, για μισό αιώνα ακόμη, a.
ιστορικές και γεωγραφικές έννοιες,
b. κατακερματισμένες σε μικρά βασίλεια, πριγκιπάτα και δουκάτα, c.
υπό την επιρροή της Αυστρίας και της Πρωσίας αντίστοιχα,
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
9
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’
Α – 1.δ Το τέλος του Ναπολέοντα και η ίδρυση της Ιερής Συμμαχίας (Μετά το Βατερλό) A. Ποιος απείλησε να ανατρέψει το συνέδριο (της Βιέννης) και τι συνέβη; 1. Τ ο έργο του συνεδρίου απείλησε να ανατρέψει ο εξόριστος Ναπολέων Βοναπάρτης, a.
ο οποίος δραπέτευσε από τη νήσο Έλβα, τον τόπο εξορίας του, τον Μάρτιο του 1815,
b. και αποβιβάστηκε στη Γαλλία. c.
Ο Ναπολέων ανακήρυξε τον εαυτό του και πάλι αυτοκράτορα,
2. όμως, χωρίς συμμάχους πια, αντιμετώπισε στο φλαμανδικό χωριό Βατερλό, στις 18 Ιουνίου, τα συμμαχικά στρατεύματα a.
υπό τον Βρετανό στρατηγό Ουέλινγκτον
b. και τον Πρώσο στρατηγό Μπλύχερ. 3. Η ιστορική μάχη κατέληξε στη συντριπτική ήττα του Ναπολέοντα, a.
ο οποίος αναγκάστηκε να παραιτηθεί και πάλι.
b. Ο ηττημένος και έκπτωτος αυτοκράτορας
εξορίστηκε στη νήσο του νότιου Ατλαντικού Αγία Ελένη,
όπου πέρασε τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του έως το 1821.
B. Ποια νέα συνθήκη υπέγραψε η Γαλλία μετά το Βατερλό και τι ακολούθησε; (ή Τι γνωρίζετε για τη συγκρότηση της Ιερής Συμμαχίας) 1. Οι νικήτριες ευρωπαϊκές δυνάμεις υποχρέωσαν τώρα τη Γαλλία να υπογράψει νέα συνθήκη ειρήνης, a.
με την οποία έχασε την περιοχή του Σάαρ, που κατέλαβε η Πρωσία,
b. κατέβαλε στους νικητές πολεμική αποζημίωση c.
και δέχτηκε στρατό κατοχής στο έδαφός της.
2. Τη συνθήκη ειρήνης ακολούθησε a.
η υπογραφή της συγκρότησης, στις 26 Σεπτεμβρίου 1815, της Ιερής Συμμαχίας σελ. 346 μεταξύ α) της Αυστρίας, β) της Ρωσίας γ) και της Πρωσίας,
b. την οποία έσπευσε να καταδικάσει η Βρετανία. c.
Η Ιερή Συμμαχία των τριών αυτοκρατόρων i. αποσκοπούσε να ανακόψει την πρόοδο 1) των φιλελεύθερων και 2) εθνικών κινημάτων. ii. Οι τρεις αυτοκράτορες, ο Φρειδερίκος Γουλιέλμος Γ΄ της Πρωσίας, ο Φραγκίσκος Β' της Αυστρίας και ο Αλέξανδρος Α' της Ρωσίας, ύψωσαν με τη συμμαχία τους ανάχωμα εναντίον των
10
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα (1815 – 1871)
δυνάμεων που προωθούσαν i. τις αρχές της εθνικής αυτοδιάθεσης ii. και της λαϊκής κυριαρχίας, αλλά οι δυνάμεις αυτές σύντομα υπερίσχυσαν.
C. Τελικά, ποιες οι επιπτώσεις του Συνεδρίου Ειρήνης της Βιέννης (1815); 1. Το Συνέδριο Ειρήνης της Βιέννης a.
παλινόρθωσε το «παλαιό καθεστώς»
b. και καθιέρωσε
τις αρχές της ισορροπίας των δυνάμεων και της παρέμβασης,
στο πλαίσιο ενός συστήματος ασφάλειας (Ευρωπαϊκή Συμφωνία/Cοncert of Europe) σελ. 345,
2. αλλά οι λαοί της Ευρώπης είχαν ήδη ακούσει τα μηνύματα των Γάλλων επαναστατών. 3. Κάτω από την επιφάνεια της παλινόρθωσης δρούσαν δυνάμεις που αμφισβητούσαν τις αρχές στις οποίες αυτή είχε στηριχτεί. a.
Φιλελεύθεροι ηγέτες, 1. που υποστήριζαν την εισαγωγή μεταρρυθμίσεων 2. για την εξασφάλιση συνταγματικής και ευνομούμενης αντιπροσωπευτικής πολιτείας,
b. και ριζοσπάστες, που υποστήριζαν 1. την ανατροπή των μοναρχικών καθεστώτων 2. για την εγκαθίδρυση αβασίλευτων πολιτευμάτων, c.
συγκρούονταν πλέον με τους συντηρητικούς, δηλαδή με τους στυλοβάτες της παλινόρθωσης.
Ερωτήσεις και Απαντήσεις 1. Να δώσετε το περιεχόμενο των όρων: Ιερή Συμμαχία. [Δες στην ενότητα Α-1.δ, την ερώτηση Β]., «παλαιό καθεστώς» (δες και το κατατοπιστικό σημείωμα στη σελ. 364), Ευρωπαϊκή Συμφωνία (δες και το κατατοπιστικό σημείωμα στη σελ. 345) [Δες στην ενότητα Α-1.δ, στην ερώτηση C, τα χωρία 1 και 2.]. 2. Ποια πολιτική χάραξαν τα μέλη της Ιερής Συμμαχίας με σκοπό την αποκατάσταση της «ισορροπίας των δυνάμεων»; Πόσο βιώσιμες εκτιμάτε ότι ήταν οι ρυθμίσεις στις οποίες προέβησαν; Υποστηρίξτε με επιχειρήματα την εκτίμησή σας. [Δες στην ενότητα Α-1.δ την ερώτηση C και μετά όλη την ενότητα Α-2.δ]
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
11
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’
Α – 2. ΤΑ ΕΘΝΙΚΑ & ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ Α – 2.α Οι δυνάμεις της προόδου και οι πολιτικές ανατροπές A. Γιατί ο κόσμος, μετά την περίοδο 1789-1815, ήταν διαφορετικός από τον προηγούμενο; O κόσμος που προήλθε από την εικοσιπενταετή αναστάτωση την οποία προκάλεσαν η Γαλλική Επανάσταση και οι Ναπολεόντειοι Πόλεμοι (1789-1815) ήταν διαφορετικός από τον προγενέστερο. 1. Παρόλο που οι νικητές «παλινόρθωσαν» το παλαιό καθεστώς (οι εστεμμένοι ανέκτησαν τους θρόνους τους και οι ευγενείς τις θέσεις τους) είχαν σημειωθεί πολλές αλλαγές στα χρόνια των μεγάλων κοινωνικών και πολιτικών ανατροπών. 2. Σε πολλές χώρες της Ευρώπης εκρηκτικές πολιτικές εξελίξεις είχαν ήδη εκδηλωθεί ή επρόκειτο να εκδηλωθούν. 3. Οι δυνάμεις της συντήρησης συγκρούονταν με αυτές της προόδου, τις οποίες εξέφραζαν ο εθνικισμός σελ. 336
a.
b. ο φιλελευθερισμός και ο ριζοσπαστισμός.
c.
B. Τι είναι τα Εθνικά και τι τα Φιλελεύθερα κινήματα; (Ομοιότητες και διαφορές) Στο κλίμα των μεγάλων ανατροπών και των συνακόλουθων δεινών, αλλά και των μεγάλων προσδοκιών, αναπτύχθηκαν ρωμαλέα 1) εθνικά και 2) φιλελεύθερα κινήματα σε διάφορες χώρες τής Ευρώπης και τού κόσμου γενικά, όπου έφθασαν τα μηνύματα της Γαλλικής Επανάστασης. 1.
Η διάκριση μεταξύ των δύο κινημάτων δεν είναι πάντοτε εύκολη, αφού α) τόσο τα εθνικά όσο και β) τα φιλελεύθερα κινήματα είχαν ως βάση κοινά στοιχεία. a.
Εθνικά κινήματα θεωρούμε τις κινήσεις μεταξύ ανθρώπινων κοινοτήτων I. με κοινή γλώσσα ή/και θρήσκευμα, II. με διακριτές παραδόσεις και ιστορία, III. με αντίληψη κοινής ταυτότητας μεταξύ των μελών τους, IV. Αυτές οι κοινότητες επιδίωκαν την ανεξαρτησία τους από την εξουσία άλλης διακριτής κοινότητας.
12
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα (1815 – 1871)
b. Φιλελεύθερα κινήματα την ίδια εποχή θεωρούμε τις κινήσεις a.
που προωθούσαν συνταγματικούς και κοινοβουλευτικούς θεσμούς
b. για την εξασφάλιση των πολιτικών δικαιωμάτων και ελευθεριών των πολιτών. 2. Η διάκριση μεταξύ των δύο αυτών συγγενών κινημάτων (δηλαδή των Εθνικών και των Φιλελευθέρων) γίνεται καλύτερα κατανοητή υπό το φως δύο διακριτών εννοιών: α) της έννοιας του έθνους και β) της έννοιας του λαού. II. Τα εθνικά κινήματα αποσκοπούσαν a.
στην προβολή
b. και την επικράτηση του έθνους, μιας πολιτιστικής κοινότητας δηλαδή. III. Τα φιλελεύθερα κινήματα, a.
μολονότι προωθούσαν και αυτά σε πολλές περιπτώσεις την υπόθεση του έθνους,
b. κατά βάση επιδίωκαν την κατοχύρωση των δικαιωμάτων του λαού, i. του λαού με την έννοια της πολιτικής κοινότητας, ii. η οποία (πολιτική ισότητα) αποκτά πραγματική υπόσταση iii. και έχει συγκεκριμένο ρόλο στο πλαίσιο του καταστατικού χάρτη, του Συντάγματος.
Α – 2.β Ο χαρακτήρας των κινημάτων στην Αμερική (1776 & 19ο αιώνα) & στην Ευρώπη (μεταξύ 1789 και 1815 - μεταξύ Γαλλικής Επανάστασης & Συνθήκης Ειρήνης της Βιέννης) Α. Ποια τα κινήματα στην Βόρεια και Λατινική Αμερική κατά τον 18ο και 19ο αιώνα; Ένα από τα πρώτα κινήματα υπήρξε 1. η Αμερικανική Επανάσταση του 1776, η οποία είχε στοιχεία των εθνικών και φιλελεύθερων κινημάτων που εκδηλώθηκαν στην Ευρώπη και αλλού τον 19ο αιώνα. 2. Κατά τον 19ο αιώνα εκδηλώθηκαν εθνικά κινήματα κατά των Ισπανών στη Λατινική Αμερική. Την ανεξαρτησία των χωρών της Λατινικής Αμερικής a.
κατοχύρωσε ο πρόεδρος των ΗΠΑ Μονρόε,
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
13
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’
b. ο οποίος το 1823 διακήρυξε επίσημα ότι η αμερικανική ήπειρος δεν επρόκειτο ποτέ στο μέλλον να αφεθεί στη διάκριση των αποικιακών δυνάμεων της Ευρώπης. c.
Ήταν το περίφημο Δόγμα Μονρόε. σελ. 331
Β. Ποια τα κινήματα στην Ευρώπη (μετά τη Γαλλική Επανάσταση και πριν το 1815); Στην Ευρώπη, από το 1792, όταν οι Γάλλοι προσπάθησαν να εξαγάγουν την Επανάσταση, αλλά κυρίως μετά την ανάληψη της εξουσίας από τον Ναπολέοντα, εκδηλώθηκαν διάφορες κατά τόπους αντιδράσεις εναντίον της γαλλικής κατοχής. 1. Στη Βρετανία, την ίδια εποχή, ο εθνικισμός πήρε τη μορφή προβολής και υποστήριξης των παραδοσιακών θεσμών της χώρας, a. του κοινοβουλευτισμού b. και των ατομικών ελευθεριών. 2. Στην Ισπανία εκδηλώθηκε και αναπτύχθηκε πνεύμα αντίστασης κατά των γαλλικών στρατευμάτων. 3. Στην Ιταλία, αντιθέτως, η παρουσία των Γάλλων δεν προκάλεσε μεγάλη αντίδραση a. η δημιουργία νέων κρατικών ενοτήτων στην κατατεμαχισμένη από τον Ναπολέοντα Ιταλία, b. σε συνδυασμό με τη μεγάλη απήχηση των επαναστατικών ιδεών, c.
ευνόησε την ανάπτυξη I. μιας ευρύτερης ιταλικής εθνικής ταυτότητας II. και της επιθυμίας να δημιουργηθεί ενιαία πατρίδα.
4. Στην Πολωνία το εθνικό κίνημα a. αναπτύχθηκε κυρίως ως θετική ανταπόκριση στις αρχές που ευαγγελίζονταν οι Γάλλοι, b. για τον λόγο ότι οι αντίπαλοι του Ναπολέοντα ήταν κυρίαρχοι των Πολωνών, I. δηλαδή οι Αυστριακοί, II. οι Πρώσοι III. και οι Ρώσοι.
14
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα (1815 – 1871)
Α – 2.γ Το εθνικό κίνημα των Γερμανών (μεταξύ 1789 και 1815) Τι γνωρίζετε για τον εθνικό κίνημα των Γερμανών; (Ρομαντισμός – Χέρντερ) Πολύ σημαντικό υπήρξε το εθνικό κίνημα των Γερμανών. 1. Αναπτύχθηκε στην κατακερματισμένη ναπολεόντεια Γερμανία 2. και τα βασικά χαρακτηριστικά του (που απέκτησε μέσα στο κλίμα των μεγάλων συγκρούσεων και ανατροπών της εποχής του) επηρέασαν γενικότερα την ανάπτυξη του εθνικισμού. 3. Οι Γερμανοί αντέδρασαν 1. όχι μόνο κατά της γαλλικής παρουσίας, 2. αλλά και κατά των επαναστατικών ιδεών και του Διαφωτισμού.
Ήταν η εποχή του κινήματος a.
που ονομάστηκε ρoμαvτισμός* σελ. 369-370
b. και που αμφισβήτησε τον ορθολογισμό*. σελ. 363 i. Ο ρομαντισμός 1. επηρέασε καθοριστικά το εθνικό κίνημα των Γερμανών, 2. οι οποίοι έως τότε ήταν οι κατ’ εξοχήν κοσμοπολίτες της Ευρώπης. ii. Οι Γερμανοί της εποχής αυτής άντλησαν τα απαραίτητα στοιχεία από το έργο του Χέρντερ σελ. 369-370 Ιδέες για τη φιλοσοφία της ιστορίας και της ανθρωπότητας (1784), στο οποίο ο μεγάλος στοχαστής υποστήριξε ότι 1. κάθε αυθεντικός πολιτισμός πηγάζει από τον απλό λαό (VoIk) , 2. όχι από τις ανώτερες και κοσμοπολίτικες τάξεις, 3. και ότι κάθε λαός, δηλαδή μια κοινότητα ανθρώπων που έχει α) τη δική της γλώσσα, β) τα δικά της έθιμα, γ) το δικό της πνεύμα (VoIksgeist)*, σελ. 369-370 έχει τον δικό του πολιτισμό, 4. αυτός μάλιστα ο πολιτισμός έχει εθνικό χαρακτήρα.
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
15
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’
Α – 2.δ Τα κυριότερα κινήματα στην Ευρώπη κατά το πρώτο τέταρτο του 19ου αιώνα και μετά το 1815; Ποια τα εθνικά κινήματα στην Ευρώπη κατά το πρώτο τέταρτο του 19ου αιώνα (μετά το 1815); Τα όρια του φιλελευθερισμού δοκιμαστήκαν στις επαναστάσεις που εκδηλώθηκαν στην Ευρώπη κατά το πρώτο τέταρτο του 19ου αιώνα. 1. Η πρώτη σοβαρή πρόκληση κατά της νομιμότητας της παλινόρθωσης εκδηλώθηκε το 1820 στην Ισπανία, η οποία εισήλθε σε μία από τις πιο ταραχώδεις περιόδους της ιστορίας της. a.
Βασιλική αντεπανάσταση* σελ. 318 το 1822 οδήγησε τη χώρα σε ακυβερνησία,
b. με συνέπεια την επέμβαση γαλλικών στρατευμάτων για την προστασία της μοναρχίας c.
με την έγκριση των μεγάλων δυνάμεων που συνεδρίαζαν στη Βερόνα.
2. Τον Αύγουστο του 1820 εκδηλώθηκε επανάσταση και στην Πορτογαλία, 3. Σοβαρές αδυναμίες παρουσίασαν τα φιλελεύθερα κινήματα στις χώρες της ιταλικής χερσονήσου. a.
Πολλοί φιλελεύθεροι Ιταλοί υποστήριζαν πως προείχε η ενοποίηση των ιταλικών χωρών σε ενιαίο εθνικό κράτος,
b.
άλλοι πάλι έκριναν πως προείχαν
η εισαγωγή φιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων
και η οικονομική ανάπτυξη,
παρά η ενοποίηση υπό το σκήπτρο ενός μονάρχη. I. Η επανάσταση άρχισε τον Ιούλιο του 1820 στον ιταλικό νότο, στο Βασίλειο των Δύο Σικελιών, με την υποστήριξη των Καρμπονάρων (Carbonari)*, σελ. 349 που ήταν ριζοσπάστες και οι οποίοι i. προωθούσαν ριζικές πολιτικές μεταρρυθμίσεις ii. και αβασίλευτο πολίτευμα. II. Τον Μάρτιο του 1821 a.
εκδηλώθηκε επανάσταση και στο Πεδεμόντιο, με την υποστήριξη και πάλι των Καρμπονάρων,
b.
αλλά τον Απρίλιο του ίδιου έτους στρατεύματα της Αυστρίας την κατέστειλαν.
Συμπερασματικά, στη γηραιά ήπειρο, κατά το πρώτο τέταρτο του 19ου αιώνα (18001825), η αντιπαράθεση του φιλελευθερισμού και του ριζοσπαστισμού με την Ιερή Συμμαχία έληξε προς το παρόν με την ήττα των πρώτων.
16
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα (1815 – 1871)
4. Στην Οθωμανική Αυτοκρατορία a.
πρώτοι οι Έλληνες, ιδίως μετά την κατάληψη των Επτανήσων από τον Ναπολέοντα το 1797, άκουσαν και δέχτηκαν τα ανατρεπτικά μηνύματα των Γάλλων
b. και ανέπτυξαν ισχυρό εθνικό κίνημα, που οδήγησε στην Ελληνική Επανάσταση του 1821. 5. Στις βορειοανατολικές παρυφές της Ευρώπης, στη Ρωσία, η ισχυρή απολυταρχική παράδοση της χώρας αποδείχτηκε καθοριστικός παράγοντας στις πολιτικές εξελίξεις. a.
Τον Δεκέμβριο του 1825, όταν πέθανε ο τσάρος Αλέξανδρος Α΄,
b. συνωμότες αξιωματικοί εξεγέρθηκαν για να ανατρέψουν το απολυταρχικό καθεστώς. c.
Ο νέος μονάρχης, ο Νικόλαος Α΄,
αντέδρασε δυναμικά στην επανάσταση των Δεκεμβριστών*, σελ. 329 όπως ονομάστηκε η εξέγερση των αξιωματικών του στρατού,
και την κατέστειλε.
Ερωτήσεις και Απαντήσεις 1. Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στα εθνικά και στα φιλελεύθερα κινήματα του 19 ου αιώνα; [δες στην ενότητα Α-2.α, την ερώτηση Β. Να συμβουλευτείτε και το σχετικό παράθεμα. 2. Ποιο πνευματικό ρεύμα επηρέασε το εθνικό κίνημα των Γερμανών και με ποιον τρόπο; [δες την ενότητα Α-2.γ] 3. Ποιοι ήταν οι Καρμπονάροι [δες στην ενότητα Α-2.δ, το χωρίο 3.] και ποιοι οι Δεκεμβριστές; [δες στη ενότητα Α-2.δ, το χωρίο 5.]
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
17
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’
Α – 3. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821: ΕΝΑ ΜΗΝΥΜΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ Α – 3.α Ο χαρακτήρας της Ελληνικής Επανάστασης Ποιος ο χαρακτήρας της ελληνικής επανάστασης; (Α. Τι εξασφάλιζε, Β. Ποιας διαδικασίας ήταν αποτέλεσμα, C. Τι κίνημα ήταν, από πού επηρεάστηκε και ποια τα βασικά του συστατικά;)
A.
Τι εξασφάλισε στο έθνος η Επανάσταση των Ελλήνων το 1821;
Η επανάσταση των Ελλήνων το 1821 εξασφάλισε στο έθνος, ύστερα από πολλούς αιώνες υποταγής σε ξένους κυριάρχους, ανεξάρτητη εθνική εστία.
B.
Ποιας διαδικασίας ήταν αποτέλεσμα η επανάσταση του 1821 και με ποια άλλα εθνικά κινήματα συγγένευε;
1. Η Επανάσταση του 1821 ήταν προϊόν εθνικού κινήματος, a.
το οποίο αναπτύχθηκε κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 18ου αιώνα και τις πρώτες του 19ου,
b. αν και οι καταβολές του ανάγονταν σε προγενέστερες εποχές. 2. Η Ελληνική Εθνική Παλιγγενεσία, όπως ονομάστηκε το εθνικό κίνημα των Ελλήνων, συγγένευε με τα εθνικά κινήματα της ίδιας εποχής που αναπτύχθηκαν a.
στις ιταλικές και τις γερμανικές χώρες -οι οποίες αποτέλεσαν την Ιταλία και τη Γερμανία αντίστοιχα-
b. στις βρετανικές αποικίες στη Βόρεια Αμερική -οι οποίες αποτέλεσαν τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικήςc.
C.
καθώς και στην προεπαναστατική και επαναστατημένη Γαλλία.
Τι εννοούμε όταν λέμε πως το ελληνικό εθνικό κίνημα ήταν πολιτικό κίνημα, από πού επηρεάστηκε και ποια τα κυριότερα συστατικά του στοιχεία;
1. Το ελληνικό εθνικό κίνημα ήταν πολιτικό κίνημα' i. αποσκοπούσε δηλαδή, όπως και τα αντίστοιχα κινήματα στην Ιταλία, τη Γερμανία και την Αμερική, a.
όχι απλώς στην απελευθέρωση του έθνους
b. και στη συγκρότηση ανεξάρτητου εθνικού κράτους, ii. αλλά και στη σύσταση αντιπροσωπευτικής και ευνομούμενης πολιτείας. 2. Αυτά τα χαρακτηριστικά διαμορφώθηκαν και εμφανίστηκαν υπό την επίδραση των πολιτικών μηνυμάτων που εκπορεύονταν από την επαναστατημένη Γαλλία.
18
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα (1815 – 1871)
Χάρτης της Ελληνικής επανάστασης
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
19
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’
3. Από τα κυριότερα συστατικά στοιχεία του ελληνικού εθνικού κινήματος υπήρξαν: a.
η προβολή των Ελλήνων της εποχής ως απογόνων και κληρονόμων των αρχαίων Ελλήνων,
b. η ταύτιση των Ελλήνων με τους άλλους Ευρωπαίους c.
και η διάκρισή τους από τους Τούρκους,
d. η καταγγελία I. της τουρκικής κυριαρχίας ως παράνομης II. και της εξουσίας του Οθωμανού σουλτάνου ως αυθαίρετης e. και τέλος, η προβολή του δικαιώματος των Ελλήνων I. να διεκδικήσουν την απελευθέρωσή τους από την κυριαρχία και την εξουσία των Τούρκων II. και να συστήσουν ανεξάρτητη και ευνομούμενη πολιτεία στη βάση των αρχών a.
της εθνικής αυτοδιάθεσης
b. και της λαϊκής κυριαρχίας.
Α – 3.β Οργάνωση και έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης Τι γνωρίζετε για τη Φιλική ΕταιρείαΑ, ποιοι οι στόχοιB της, ο ηγέτηςC της και η απήχησή D της; A.
Τι προκάλεσε και τι ήταν η Φιλική Εταιρία, ποιοι οι ιδρυτές της, ποια τα δραστήρια στελέχη της, ποια η αρχική πρόθεση των συνωμοτών και ποιοι οι στόχοι τους;
1. Την Επανάσταση του 1821 προκάλεσε η Φιλική Εταιρεία, σελ. 389 2. μυστική οργάνωση που ιδρύθηκε το 1814 στην Οδησσό της Ρωσίας από τρεις Έλληνες, τρεις άσημους εμπόρους ή γραμματείς εμπόρων, a.
τον Εμμανουήλ Ξάνθο,
b. τον Νικόλαο Σκουφά και c.
τον Αθανάσιο Τσακάλωφ.
3. Σημαντικά και δραστήρια στελέχη της μυστικής πατριωτικής οργάνωσης υπήρξαν a.
ο Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος και
b. ο Παναγιώτης Σέκερης. 4. Αρχική πρόθεση των συνωμοτών πατριωτών a.
20
ήταν να προκληθεί γενική επανάσταση των Ελλήνων για την
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα (1815 – 1871)
απελευθέρωση της πατρίδας από τους Οθωμανούς Τούρκους b. αφού i. θα είχε αναπτυχθεί η Εταιρεία και ii. όταν παρουσιαζόταν η κατάλληλη ευκαιρία 5. Στόχοι των πατριωτών ήταν a.
να κατηχήσουν στην Εταιρεία όσο το δυνατόν περισσότερους σημαίνοντες Έλληνες,
b. να αναθέσουν την ηγεσία στον Ιωάννη Καποδίστρια, υπουργό Εξωτερικών τότε της Ρωσίας, c.
και μέσω αυτού να εξασφαλίσουν την υποστήριξη της κραταιάς και ομόδοξης χώρας του Βορρά.
B.
Ποιον στόχο πέτυχαν οι ηγέτες της Εταιρείας και γιατί ο Καποδίστριας αρνήθηκε την ηγεσία της;
Από τους τρεις στόχους οι ηγέτες της Εταιρείας 1. μόνο τον πρώτο πέτυχαν: αυτοί και άλλα στελέχη της κατήχησαν πλήθος Ελλήνων. 2. Ο Καποδίστριας αρνήθηκε να αναλάβει την ηγεσία, a.
επειδή έκρινε πως οι περιστάσεις δεν ευνοούσαν την επιτυχία ενός εγχειρήματος, όπως αυτό που σχεδίαζε η Εταιρεία.
b. Επιπλέον, i. τόσο οι αρχές του ii. όσο και η ιδιότητά του ως διπλωμάτη δεν ήταν συμβατές με τις αντίστοιχες ριζοσπαστικές ιδέες που ενέπνεαν τη δράση της Φιλικής Εταιρείας. c.
Για τον ίδιο λόγο ο Καποδίστριας αρνήθηκε να ζητήσει από τον Ρώσο αυτοκράτορα Αλέξανδρο Α' τη συνδρομή της Ρωσίας στη σχεδιαζόμενη επανάσταση των Ελλήνων.
d. Γνώριζε πολύ καλά τις αρνητικές διαθέσεις των μεγάλων δυνάμεων της Ευρώπης προς τις ρήξεις με τη νομιμότητα και τις ανατροπές, όπως αυτή που σχεδίαζαν οι πατριώτες της Οδησσού, e. ενώ ήταν πεπεισμένος ότι η υποστήριξη της Ρωσίας προς το ελληνικό εγχείρημα i. θα έβλαπτε την ελληνική υπόθεση, ii. επειδή θα έστρεφε τις άλλες δυνάμεις εναντίον της Ρωσίας.
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
21
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’
C.
Σε ποιον δόθηκε τελικά η ηγεσία της Εταιρείας και πώς τον κρίνετε;
1. Η ηγεσία της Εταιρείας δόθηκε εν τέλει, στις αρχές του 1820, στον Αλέξανδρο Υψηλάντη, γόνο επιφανούς οικογένειας Φαναριωτών* στην υπηρεσία τότε του Ρώσου τσάρου. 2. Η αποδοχή της ηγεσίας από τον πρίγκιπα Υψηλάντη, αξιωματικό του ρωσικού στρατού, ήταν προϊόν πατριωτισμού, αλλά και έλλειψης σύνεσης. a.
Ο ρομαντικός πατριώτης δεν ήταν μάλλον σε θέση να εκτιμήσει i. τις πολιτικές πλευρές του εγχειρήματος ii. και την τεράστια ευθύνη που αναλάμβανε απέναντι στο έθνος.
b. Η υψηλή του θέση στον στρατό αλλά και στην κοινωνία της Ρωσίας καθιστούσε αληθοφανή τον ευσεβή πόθο των Ελλήνων της εποχής ότι η Εταιρεία και ο Υψηλάντης είχαν την υποστήριξη της Ρωσίας. c.
Άλλωστε, με την έξοδό του στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, τον Φεβρουάριο του 1821, ο Υψηλάντης φαίνεται πως υπολόγιζε i. λιγότερο στην πρόκληση γενικής εξέγερσης, που οραματίζονταν ορισμένοι Φιλικοί, ii. και περισσότερο σε έναν ρωσοτουρκικό πόλεμο, 1. τον οποίο θα προκαλούσε η αναμενόμενη εισβολή τουρκικών στρατευμάτων στις Ηγεμονίες και 2. η εξίσου αναμενόμενη προσπάθεια της Ρωσίας να περιφρουρήσει το ιδιότυπο καθεστώς αυτονομίας τους.
D.
Πού προκλήθηκαν επαναστατικές εστίες από τους αποστόλους της Εταιρείας και ποιες οι πολιτικές συνέπειες της άγριας αντίδρασης του Σουλτάνου;
1. Επαναστατικές εστίες προκλήθηκαν από τους αποστόλους της Εταιρείας a.
σε πολλά μέρη της επικράτειας του Οθωμανού σουλτάνου, i. προκειμένου να επιτευχθεί γενική εξέγερση στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, όπου κατοικούσαν ή παρεπιδημούσαν πολλοί Έλληνες, ii. ιδίως μάλιστα στις πόλεις της Μολδαβίας και της Βλαχίας.
b. 1) Σε Πελοπόννησο, 2) Μακεδονία, 3) Ήπειρο, 4) Θεσσαλία, 5) Στερεά Ελλάδα, 6) Κρήτη, 7) Κύπρο και 8) και νησιά του Αιγαίου, παντού, οι Έλληνες i. ύψωσαν τη σημαία με τον σταυρό ii. και κατήγγειλαν την εξουσία του σουλτάνου ως παράνομη, αυθαίρετη και τυραννική,
22
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα (1815 – 1871)
iii. διακήρυξαν δε την απόφασή τους να πολεμήσουν για την ελευθερία τους. 1. Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης στη Μολδαβία και τη Βλαχία, 2. ο Εμμανουήλ Παππάς στη Μακεδονία, 3. ο Αθανάσιος Διάκος, 4. ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, 5. ο Μάρκος Μπότσαρης, 6. ο Γεώργιος Καραϊσκάκης, 7. ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης 8. και ο Γρηγόριος Δικαίος ή Παπαφλέσσας έβαλαν φωτιά στις ευρωπαϊκές κτήσεις του σουλτάνου. 2. Η αγριότητα με την οποία αντέδρασε ο σουλτάνος στην πρόκληση των Ελλήνων a.
απέτρεψε το ενδεχόμενο μεσολάβησης μεταξύ των δύο μερών,
b. κατέστησε τους Έλληνες εμπολέμους και, εν μέρει, c.
έκρινε και την έκβαση της επανάστασης.
Α – 3.γ Η επανάσταση στις Ηγεμονίες Ο Υψηλάντης στις Ηγεμονίες [1,2,], το δυναμικό της εκστρατείας του [3], η αποτυχία του [4,5,6], και η μοίρα των αγωνιστών [7,8] 1. Τι συνέβη στις 22 Φεβρουαρίου του 1821; (ο Υψηλάντης στις ηγεμονίες)
Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης
διέβη τον ποταμό Προύθο και εισήλθε στη Μολδαβία, στις 22 Φεβρουαρίου 1821, επικεφαλής στενών συνεργατών του.
a.
Στην πρωτεύουσα της Ηγεμονίας, στο Ιάσιο, συνεργάστηκε με τον Φαναριώτη ηγεμόνα Μιχαήλ Σούτσο.
b. Την προηγουμένη, στις 21 Φεβρουαρίου, i. είχε διεξαχθεί η πρώτη μάχη μεταξύ Τούρκων και Ελλήνων, περίπου 150 Κεφαλονιτών ναυτών κυρίως, με επικεφαλής τον Βασίλειο Καραβιά, στο Γαλάτσι, ii. όπου οι Έλληνες επαναστάτες υπερίσχυσαν iii. και τερμάτισαν την τουρκική κυριαρχία. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
23
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’
Η επανάσταση στη Μολδοβλαχία (Φεβρουάριος-Σεπτέμβριος 1821)
24
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα (1815 – 1871)
2. Γιατί η κατάσταση στις Ηγεμονίες ήταν περίπλοκη και ποιο ήταν το «ξένο» στοιχείο των ηγεμονιών;
Η κατάσταση στις δύο Ηγεμονίες, τη Μολδαβία και τη Βλαχία, ήταν περίπλοκη. a.
Στους θρόνους ηγεμόνευαν, με σουλτανική εντολή, Φαναριώτες, οι οποίοι διατηρούσαν στην υπηρεσία τους πλήθος Ελλήνων και άλλων χριστιανών της Μακεδονίας, της Ηπείρου, της Βουλγαρίας, της Σερβίας, του Μαυροβουνίου* και, φυσικά, της Μολδαβίας και της Βλαχίας.
b. Αυτοί όλοι,
έμποροι,
γραμματείς εμπόρων,
διοικητικοί υπάλληλοι,
ναύτες και
φοιτητές των δύο ελληνικών Ακαδημιών, του Ιασίου και του Βουκουρεστίου, αλλά και πολλοί στρατιωτικοί στην υπηρεσία των δύο ηγεμόνων, οι
οποίοι ήταν γνωστοί ως «αρματολοί», ή «Αρναούτηδες», συνιστούσαν το «ξένο» στοιχείο των δύο Ηγεμονιών, στις οποίες ο σουλτάνος, αν και κυρίαρχος, δε διατηρούσε στρατεύματα, παρά μόνο φρουρές στην υπηρεσία των Τούρκων διοικητών. 3. Από πού άντλησε ο Υψηλάντης το ανθρώπινο δυναμικό της εκστρατείας του;
Από αυτό το «ξένο» στοιχείο άντλησε ο Υψηλάντης και οι συνεργάτες του το ανθρώπινο δυναμικό της εκστρατείας του. a.
Ανομοιογενές πλήθος άνω των 6.000 ανδρών, Μολδαβών, Βλάχων, Αλβανών, Ηπειρωτών, Μακεδόνων, Επτανησίων, Σέρβων, Βουλγάρων, Κοζάκων, ακόμη και πολλών Ουλάνων (ιππέων) από τις γερμανικές χώρες, την Πολωνία και την Ουγγαρία, συνιστούσε το αρχικό στράτευμα.
Από αυτούς, περίπου 2000 ήταν Έλληνες,
εκ των οποίων 450 αποτελούσαν τον περίφημο Ιερό Λόχο.
b. Οι ντόπιοι και οι αρχηγοί τους, από τους οποίους ο Θεόδωρος Βλαδιµηρέσκου φάνηκε στην αρχή να συμφωνεί με τους σκοπούς της Φιλικής Εταιρείας, όντας ο ίδιος μέλος της, a.
είτε παρέμειναν αδρανείς
b. είτε παρασπόνδησαν την τελευταία στιγμή και εγκατέλειψαν τους Έλληνες επαναστάτες.
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
25
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’
4. Τι ανέμεναν ο Υψηλάντης και οι συνεργάτες του δίχως την ρωσική βοήθεια; (Ήττα στο Γαλάτσι)
Ο Υψηλάντης και οι συνεργάτες του a.
Χωρίς τη θρυλούμενη βοήθεια από τη Ρωσία και
b. με την καταδίκη της επανάστασης στις δύο Ηγεμονίες από τον αυτοκράτορα της Ρωσίας Αλέξανδρο Α΄, ανέμεναν πλέον το μοιραίο: 1. δηλαδή την εισβολή τουρκικών στρατευμάτων στις Ηγεμονίες, που εκδηλώθηκε από τα παρίστρια φρούρια προς βορρά στις 30 Απριλίου 1821, 2. με δύναμη 30.000 ανδρών. 3. Στη μάχη, που έγινε στο Γαλάτσι την 1η Μαΐου, i. οι Έλληνες αμύνθηκαν με γενναιότητα, ii. αλλά υποχρεώθηκαν να αποχωρήσουν από τον Προύθο, με κατεύθυνση τη Ρωσία. iii. Ήταν μια πρώτη σοβαρή ήττα των Ελλήνων επαναστατών, αφού προκάλεσαν σοβαρές απώλειες (άνω των 1.200 νεκρών και τραυματιών) στις υπέρτερες τουρκικές δυνάμεις. 5. Ποιες οι επιπτώσεις της εισβολής των Τούρκων στις ηγεμονίες και του φόνου του Βλαδιμηρέσκου;
Η εισβολή των Τούρκων 1. επέδρασε διαλυτικά στα στρατεύματα των ντόπιων που είχαν συναθροίσει ο Βλαδιμηρέσκου και οι άλλοι τοπικοί αρχηγοί, όπως ο Σάββας Καμινάρης,
2. με συνέπεια οι χωρικοί επαναστάτες να εγκαταλείψουν τους αρχηγούς τους. a.
Έμειναν έτσι το Βουκουρέστι και άλλα κέντρα της Βλαχίας i. στη διάκριση των Τούρκων, ii. οι οποίοι έσπευσαν να τα λεηλατήσουν.
b. θύμα της έξαψης των παθών που ακολούθησε υπήρξε ο ίδιος ο Βλάχος ηγέτης, ο Βλαδιμηρέσκου, i. ο οποίος φονεύθηκε ύστερα από εντολή του Υψηλάντη ii. με τη βάσιμη κατηγορία της συνδιαλλαγής με τους Τούρκους. 1. Ήταν μια πράξη αναπόδραστη, αλλά κρίσιμη για την έκβαση του αγώνα, 2. επειδή αποξένωσε πιο πολύ τους ντόπιους χωρικούς και τους αρχηγούς τους.
26
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα (1815 – 1871)
6. Τι γνωρίζετε για τη μάχη στο Δραγατσάνι; Στις 7 Ιουνίου 1821, κοντά στο χωριό Δραγατσάνι της Βλαχίας, 1. οι επαναστάτες Έλληνες είχαν την πρώτη μεγάλη σύγκρουση με τους Τούρκους. 2. και αναγκάστηκαν να δώσουν μία άνιση μάχη a.
Εξαιτίας της έλλειψης σοβαρού πολεμικού σχεδίου και
b. της ασυνεννοησίας σε πολλά επίπεδα της ιεραρχίας 3. Αντιμέτωποι με υπέρτερες δυνάμεις των Τούρκων, οι Έλληνες οδηγήθηκαν σε πραγματική σφαγή: . a.
Άνω των 200 ανδρών από τη δύναμη των 370 μαχητών του Ιερού Λόχου, το άνθος της ελληνικής νεολαίας στις Ηγεμονίες, έπεσαν πολεμώντας ηρωικά,
b. άλλοι τόσοι δε ίσως από άλλα ελληνικά τμήματα. c.
Άλλοι συνελήφθησαν αιχμάλωτοι, τραυματίες όντες, και στάλθηκαν σιδηροδέσμιοι στην Κωνσταντινούπολη, όπου απαγχονίστηκαν.
4. Περίσσεψε σε αυτή τη μάχη ο ηρωισμός των νέων Ιερολοχιτών, 5. περίσσεψε και η αφροσύνη ορισμένων αξιωματικών.
7. Ποιες οι συνέπειες της καταστροφής στο Δραγατσάνι και τι απέγινε ο Υψηλάντης; Οι συνέπειες της καταστροφής στο Δραγατσάνι ήταν ολέθριες: 1) Ο Υψηλάντης με τα απομεινάρια του στρατού i. κατευθύνθηκε προς τα σύνορα της Αυστρίας, ii. αν και ο ίδιος θα προτιμούσε, αντί να αποσυρθεί από το πεδίο των συγκρούσεων, να θυσιαστεί, αλλά πρυτάνευσαν ψυχραιμότερες σκέψεις. 2) Απώτερος σκοπός του ήταν πλέον να φτάσει διά της Αυστρίας στην επαναστατημένη Ελλάδα. i. Ο Υψηλάντης πέρασε τα σύνορα στις 15 Ιουνίου, συνοδευόμενος από δύο αδέλφια του και τον πιστό του αξιωματικό Γεώργιο Λασσάνη, ii. αφού αποχαιρέτησε άλλους πιστούς του αξιωματικούς, τον Γιωργάκη Ολύμπιο και τους διασωθέντες 100 περίπου Ιερολοχίτες. 3) Ο Υψηλάντης δεν έφτασε ποτέ στην Ελλάδα' i. πέθανε τον Ιανουάριο του 1828 έγκλειστος σε αυστριακό φρούριο, ii. απαρηγόρητος που δεν κατόρθωσε να φτάσει στη μαχόμενη Ελλάδα, όπου χάραζε ήδη η ελευθερία.
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
27
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’
8. Τι γνωρίζετε για τη μάχη στο Σκουλένι και την τύχη του Γεωργάκη Ολύμπιου και του Ιωάννη Φαρμάκη; 4) Τα υπολείμματα των ελληνικών στρατευμάτων έδωσαν άλλη μία μάχη, στις 17 Ιουνίου, στο Σκουλένι της Μολδαβίας. a.
Χωρίς πυροβολικό, τα τμήματα πεζών και ιππέων των επαναστατών I. αντιμετώπισαν υπέρτερες δυνάμεις πεζικού, ιππικού και πυροβολικού, II. που κάτεσκαψε τα χαρακώματα των αμυνομένων, III. τους οποίους εν συνεχεία κατέκοψαν οι Τούρκοι ιππείς. IV.
Έπεσαν πολλοί Έλληνες αρχηγοί, όπως ο Αθανάσιος Καρπενησιώτης.
b. Ο Γεωργάκης Ολύμπιος και ο Ιωάννης Φαρμάκης έγραψαν τον επίλογο της ηρωικής, αλλά και τραγικής επανάστασης των Ελλήνων στις Ηγεμονίες: αποκλεισμένοι με τα παλικάρια τους στη Μονή Σέκου,
ο μεν Ολύμπιος έβαλε φωτιά στην πυριτιδαποθήκη της μονής και παρέσυρε πολλούς Τούρκους μαζί του στον θάνατο, τον Σεπτέμβριο του 1821,
ενώ ο Φαρμάκης συνελήφθη αιχμάλωτος μαχόμενος, στάλθηκε στην Κωνσταντινούπολη και αποκεφαλίστηκε.
Α – 3.δ Η εδραίωση της Ελληνικής Επανάστασης Α.
Τι εννοούμε όταν λέμε πως «Η Φιλική Εταιρεία ήταν η φωνή του αιχμάλωτου έθνους, στην οποία ανταποκρίθηκε το πανελλήνιο»; Η Φιλική Εταιρεία ωστόσο είχε προετοιμάσει το έδαφος για τη μεγάλη ανάφλεξη. Πλήθος επιφανών Ελλήνων ξεσήκωσαν την Πελοπόννησο: 1. Στα Καλάβρυτα, στις 21 Μαρτίου, ο Ασημάκης Φωτήλας και ο Ασημάκης Ζαΐμης, 2. στο Αίγιο ο Ανδρέας Λόντος, 3. στην Πάτρα ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, 4. στην Καλαμάτα ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, ο Παπαφλέσσας, ο Κολοκοτρώνης, ο Αναγνωσταράς (Αναγνώστης Παπαγεωργίου) και ο Νικηταράς (Νικήτας Σταματελόπουλος), 5. στην Καρύταινα οι Δεληγιανναίοι και οι Πλαπουταίοι (Κολιόπουλοι), 6. στην Κυπαρισσία ο Αμβρόσιος Φραντζής,
28
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα (1815 – 1871)
7. στον Μυστρά ο Μητροπολίτης Βρεσθένης Θεοδώρητος και ο Παναγιώτης Γιατράκος, 8. στο Άργος και στο Ναύπλιο ο Χαραλάμπης Περούκας. Ταυτόχρονα σχεδόν επαναστάτησε: 9. η ανατολική Στερεά: ο Πανουργιάς στην Άμφισσα (24 Μαρτίου), ο Γκούρας στο Γαλαξίδι, ο Δήμος Σκαλτσάς στο Λιδορίκι, ο Αθανάσιος Διάκος στη Λιβαδειά, ο Ιωάννης Δυοβουνιώτης στη Μενδενίτσα κατέλαβαν τα κάστρα ή έκλεισαν τους Τούρκους σε αυτά. 10. Ακολούθησαν τα νησιά του Αιγαίου, οι Σπέτσες, τα Ψαρά, η Ύδρα (υπό την ηγεσία του Αντωνίου Οικονόμου και του Δημητρίου Κριεζή), 11. η Σάμος και η Άνδρος (υπό τον Θεόφιλο Καϊρη), 12. το Πήλιο (με αρχηγούς τον Κυριάκο Μπασδέκη και τον λόγιο Άνθιμο Γαζή), 13. τα Άγραφα, η Εύβοια, η Χαλκιδική (µε αρχηγό τον Εμμανουήλ Παππά), 14. η Κρήτη, η δυτική Στερεά (με αρχηγούς τον Δημήτριο Μακρή, τον Γεώργιο Βαρνακιώτη και τον Νικόλαο Στουρνάρη), 15. η Ήπειρος (με αρχηγούς τον Γώγο Μπακόλα και τον Ιωάννη Κωλέττη), 16. η Νάουσα (με αρχηγό τον Λογοθέτη Ζαφειράκη) 17. και ο Όλυμπος (με αρχηγούς τον Διαμαντή Νικολάου και τον μετέπειτα ιστοριογράφο του αγώνα Νικόλαο Κασομούλη). Η Φιλική Εταιρεία ήταν η φωνή του αιχμάλωτου έθνους, στην οποία ανταποκρίθηκε το πανελλήνιο.
Β.
Ποιες ήταν οι πρώτες από τις πιο αξιομνημόνευτες μάχες; (Αλαμάνα, Γραβιά, Βαλτέτσι) Από τις πρώτες αξιομνημόνευτες μάχες υπήρξαν
1.
o
η μάχη της Αλαμάνας
o
και η μάχη της Γραβιάς στην ανατολική Στερεά Ελλάδα
o
και η μάχη στο Βαλτέτσι στην Πελοπόννησο.
Η Μάχη της Αλαμάνας
a.
Στην Αλαμάνα ο Αθανάσιος Διάκος με μικρή δύναμη αντιμετώπισε στις 23 Απριλίου 1821 ισχυρό στράτευμα 2.000 Τούρκων και Αλβανών, υπό δύο πασάδες, τον Ομέρ Βρυώνη και τον Κιοσέ Μεχμέτ, i. τους οποίους είχε στείλει από την Ήπειρο, διά της Θεσσαλίας και της Στερεάς προκειμένου να καταπνίξουν την επανάσταση στην Πελοπόννησο,
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
29
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’
ii. ο αρχιστράτηγος των σουλτανικών στρατευμάτων που πολιορκούσαν στα Ιωάννινα τον αποστάτη Αλή πασά, Μεχμέτ Χουρσίτ πασάς. b. Ο Διάκος συνελήφθη πληγωμένος, όταν οι άνδρες του είχαν αποδεκατιστεί. i. Στη Λαμία, όπου μεταφέρθηκε, ο Διάκος εξέπληξε με το θάρρος του τον Ομέρ Βρυώνη, ο οποίος προσφέρθηκε να τον προσλάβει στην υπηρεσία του, για να λάβει, όπως λέγεται, την απάντηση: «Ούτε σε δουλεύω [υπηρετώ] πασά, ούτε σ' ωφελώ κι αν σε δουλεύσω». ii. Αντιμετώπισε τον θάνατο διά ανασκολοπισμού με γενναιότητα και μεγαλοψυχία. 2.
Η Μάχη στο Χάνι της Γραβιάς
a.
Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος αντέταξε σθεναρή άμυνα εναντίον του Ομέρ Βρυώνη, στις 8 Μαΐου 1821, όταν ο τελευταίος προσπάθησε να περάσει από τη στενωπό της οποίας δεσπόζει το περίφημο χάνι της Γραβιάς.
b. Ο Ανδρούτσος, παλαιός γνώριμος του Οµέρ Βρυώνη από την αυλή του Αλή πασά, i. απέρριψε πρότασή του να τον προσλάβει στην υπηρεσία του με δέλεαρ το αρματολίκι της Λιβαδειάς, ii. κλείστηκε στο Χάνι με 120 άνδρες του iii. και αντιστάθηκε με πείσμα, iv. που προκάλεσε τον θαυμασμό των αντιπάλων του. v. Με 6 μόνο νεκρούς συντρόφους
και αφού είχαν σκοτώσει 300 περίπου επιτιθέμενους αντιπάλους,
vi. ο Ανδρούτσος και οι άνδρες του αποχώρησαν από το χάνι νύχτα ανενόχλητοι. 3.
Η Μάχη στο Βαλτέτσι
Στο Βαλτέτσι, στον δρόμο από την Τρίπολη προς τη Μεγαλόπολη και την Καλαμάτα, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης και άλλοι Πελοπόννησιοι οπλαρχηγοί, όπως οι Μαυρομιχαλαίοι, ο Πλαπούτας και ο Γιατράκος, 1) συγκέντρωσαν τους επαναστατημένους χωρικούς από τα πλησιόχωρα στρατόπεδα Βερβαίνων, Χρυσοβιτσίου και Πιάνας και 2) ανάγκασαν στην περίφημη ομώνυμη μάχη (12-13 Μαΐου 1821) τον Τούρκο διοικητή ισχυρής δύναμης, τον Μουσταφά Μπέη, να υποχωρήσει στην Τρίπολη, 3) αφού άφησε στο πεδίο της μάχης εκατοντάδες νεκρούς και τραυματίες.
30
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα (1815 – 1871)
4)
Ήταν η πρώτη μεγάλη νίκη των ελληνικών στρατευμάτων στην Πελοπόννησο, η οποία αναπτέρωσε το ηθικό των άπειρων ακόμα επαναστατών.
5) Λίγους μήνες αργότερα, τον Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου, κυριεύτηκε από τους επαναστάτες η Τριπολιτσά, το διοικητικό και στρατιωτικό κέντρο των Τούρκων στην Πελοπόννησο.
Α – 3.ε Οι πρώτες αντιδράσεις στην Επανάσταση Ποιες οι πρώτες αντιδράσεις στην Ελληνική Επανάσταση, Α) από τον σουλτάνο και Β) από την Ευρώπη; Πώς απάντησαν οι επαναστάτες; C) και σε ποιους απευθύνονταν οι φιλελεύθερες και οι συντηρητικές θέσεις των επαναστατών και από ποιους εκπροσωπούνταν;
Ποια η αντίδραση του Σουλτάνου στην Ελληνική Επανάσταση και ποιες οι πολιτικές της προεκτάσεις;
A. Ο σουλτάνος έκρινε πως ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε' δεν ήταν ξένος προς την επανάσταση των Ελλήνων και ότι δε χρησιμοποίησε την εξουσία του να συγκρατήσει τους Έλληνες. 1. Διέταξε τον απαγχονισμό του (Απρίλιος 1821) και 2. επέτρεψε τη σφαγή πολλών επιφανών Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης και άλλων κέντρων της αυτοκρατορίας.
Η σκληρή και αναιτιολόγητη αντίδραση του σουλτάνου εναντίον της θεσμοθετημένης ηγεσίας του έθνους στερέωσε την ελληνική επανάσταση, i. αφενός επειδή έπεισε τους πιο διστακτικούς από τους σημαίνοντες Έλληνες a.
να εξέλθουν από τη νομιμότητα
b. και να στηρίξουν το εγχείρημα των Φιλικών, ii. και αφετέρου επειδή προκάλεσε a.
τη συμπάθεια του χριστιανικού κόσμου
b. και την ανάπτυξη ισχυρού φιλελληνικού κινήματος, c.
ενώ ανάγκασε και αυτές τις κυβερνήσεις των μεγάλων δυνάμεων να παραδεχθούν πως Έλληνες και Τούρκοι δεν ήταν εύκολο να συμβιώσουν στο εξής.
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
31
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’
Πότε έγινε η Ναυμαχία του Ναβαρίνο, ποιες οι πρώτες αντιδράσεις των μεγάλων δυνάμεων και ποια η επιχειρηματολογία των επαναστατημένων Ελλήνων;
B. Βέβαια, α) από την ανομολόγητη παραδοχή ότι δηλαδή Έλληνες και Τούρκοι δεν ήταν εύκολο να συμβιώσουν β) έως την παρέμβαση, το 1827, των μεγάλων δυνάμεων που έκρινε τελικά την έκβαση της ελληνικής επανάστασης (Ναυμαχία του Ναβαρίνου, Οκτώβριος 1827), χρειάστηκε να μεσολαβήσουν γεγονότα και εξελίξεις εν πολλοίς απρόβλεπτες. 1. Η πρώτη, φυσικά, αντίδραση των μεγάλων δυνάμεων της Ευρώπης στην επανάσταση των Ελλήνων ήταν αρνητική, όπως ανέμεναν όλοι οι ψύχραιμοι παρατηρητές της εποχής, i. επειδή θεωρήθηκε ότι στρεφόταν εναντίον της ακεραιότητας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ii. και της εν γένει νομιμότητας και σταθερότητας. 2. Η επαναστατική ηγεσία των Ελλήνων έσπευσε να υποστηρίξει i. ότι ο αγώνας των Ελλήνων ήταν νόμιμη επανάσταση εναντίον παρανόμου ηγεμόνα, ii. ότι οι Έλληνες είχαν υποδουλωθεί διά της βίας, iii. αλλά δεν είχαν συνομολογήσει συνθήκη ειρήνης με τον Οθωμανό ηγεμόνα και κυρίαρχο, iv. ότι δεν ήταν «αποστάτες», επειδή δεν είχαν υποταχθεί σε νόμιμη εξουσία, και v. ότι η Ελλάδα δεν αποτελούσε νόμιμο τμήμα της οθωμανικής επικράτειας. vi. Η ελληνική επανάσταση αποσκοπούσε στην αποκατάσταση της νομιμότητας, υποστήριξαν οι Έλληνες, επικαλούμενοι επιπλέον τις αρχές της α) εθνικής αυτοδιάθεσης και β) λαϊκής κυριαρχίας. Σε ποιους απευθύνονταν οι συντηρητικές και οι φιλελεύθερες θέσεις των Επαναστατών, από ποιους εκπροσωπούνταν και τι πίστευε η κάθε πλευρά;
C. Οι συντηρητικές και φιλελεύθερες αυτές θέσεις των Ελλήνων επαναστατών απευθύνονταν α) προς τις μεγάλες δυνάμεις της Ευρώπης οι πρώτες, και β) προς τη φιλελεύθερη διανόηση της ηπείρου οι δεύτερες, 1. εξέφραζαν δε διαφορετικές α) ιδεολογικές και β) πολιτικές τάσεις στους κόλπους των επαναστατών. 2. α) Οι φιλελεύθεροι διανοούμενοι και β) πολλά στελέχη της Φιλικής Εταιρείας
32
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα (1815 – 1871)
πρόβαλλαν τις φιλελεύθερες αρχές που είχαν προβληθεί 1) από τους Αμερικανούς και 2) τους Γάλλους επαναστάτες. 3. Αντιθέτως, εκπρόσωποι α) των προκρίτων, β) των ιεραρχών και γ) των καπετάνιων εξέφραζαν συντηρητικές απόψεις. i. Ως θεσμοθετημένοι ηγέτες και υπεύθυνοι για τη νομιμοφροσύνη των Ελλήνων υπηκόων του σουλτάνου, α) οι πρόκριτοι, β) οι ιεράρχες και γ) οι καπετάνιοι εύλογα υπολόγιζαν το κόστος μιας αποτυχημένης επανάστασης, όπως εκείνη του 1770 στην Πελοπόννησο (τα λεγόμενα Ορλοφικά), ii. έκριναν μάλιστα ότι ήταν απαραίτητη η προβολή της επανάστασης 1. ως εξέγερσης συνετών νοικοκυραίων, 2. όχι ριζοσπαστών που στρέφονταν κατά των νόμιμων ηγεμόνων τους.
Α – 3.στ Η εξέλιξη της Ελληνικής Επανάστασης 1) Γιατί επικράτησε η επανάσταση στη Νότιο Ελλάδα και 2) τι γνωρίζετε για: την καταστροφή της Χίου, 3) τον Κωνσταντίνο Κανάρη, 4) το Μάρκο Μπότσαρη, 5) τον Ιμπραήμ και την Έξοδο του Μεσολογγίου και 6) τον Γεώργιο Καραϊσκάκη;
1.
Γιατί επικράτησε η επανάσταση στη Νότια Ελλάδα;
1.
Την επικράτηση της επανάστασης στη νότια Ελλάδα, ευνόησαν μια σειρά από γεγονότα: a.
Από την Πελοπόννησο είχαν αποσυρθεί ισχυρές τουρκικές στρατιωτικές δυνάμεις,
που μεταφέρθηκαν στην Ήπειρο εναντίον του Αλή πασά των Ιωαννίνων, ο οποίος είχε επαναστατήσει εναντίον του σουλτάνου την άνοιξη του 1820.
Η αποστασία του Αλή πασά αφενός προσέλκυσε την προσοχή της οθωμανικής κυβέρνησης
και αφετέρου αποδέσμευσε τους αρματολούς της Στερεάς Ελλάδος, της Θεσσαλίας και της Ηπείρου.
b. Αποδεσμεύτηκαν επίσης την ίδια εποχή οι κλέφτες και οι αρματολοί που υπηρετούσαν έως τότε σε μονάδες ατάκτων τις οποίες διατηρούσαν οι Άγγλοι στα Επτάνησα και τις οποίες διέλυσαν. Το διαθέσιμο αυτό εμπειροπόλεμο στρατιωτικό στοιχείο εντάχθηκε στα ελληνικά επαναστατικά στρατεύματα. -> ->
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
33
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’
Η εκστρατεία του Δράμαλη στην Κορινθία και στην Αργολίδα (Ιούλιος 1822)
34
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα (1815 – 1871)
c.
Η απόσταση από το κέντρο της εξουσίας και της στρατιωτικής ισχύος,
d. καθώς και η εθνική ομοιογένεια συνέβαλαν στην επικράτηση των επαναστατών στη νότια Ελλάδα. e. Αντιθέτως, η εγγύτητα της βόρειας Ελλάδας στην πρωτεύουσα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας συνέβαλε στην αιματηρή καταστολή της επανάστασης εκεί. f.
Την επανάσταση στη νότια Ελλάδα στερέωσαν οι πρώτες μεγάλες στρατιωτικές επιτυχίες των ελληνικών επαναστατικών στρατευμάτων, ιδίως στην Πελοπόννησο.
Κορυφαία στιγμή της επανάστασης υπήρξε η ολοσχερής καταστροφή της μεγάλης στρατιάς του Μαχμούτ πασά Δράμαλη στα Δερβενάκια (2628 Ιουλίου 1822) από τις ελληνικές δυνάμεις υπό την ηγεσία του Θ. Κολοκοτρώνη.
g. Την επανάσταση στερέωσαν και οι καταστροφές που προκάλεσαν οι Τούρκοι, στην προσπάθειά τους να κάμψουν το ηθικό των Ελλήνων επαναστατών.
Μια τέτοια καταστροφή πρωτοφανούς αγριότητας υπήρξε η καταστροφή της Χίου, τον Απρίλιο του 1822.
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
35
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’
2.
Τι γνωρίζετε για την καταστροφή της Χίου;
2.
Την επανάσταση στερέωσαν και οι καταστροφές που προκάλεσαν οι Τούρκοι, στην προσπάθειά τους να κάμψουν το ηθικό των Ελλήνων επαναστατών. Μια τέτοια καταστροφή πρωτοφανούς αγριότητας υπήρξε η καταστροφή της Χίου, τον Απρίλιο του 1822, και η ανηλεής σφαγή των κατοίκων της. a.
Με αφορμή άκαιρο κίνημα Σαμίων επαναστατών με αρχηγό τον Λυκούργο Λογοθέτη, που αποβιβάστηκαν στη Χίο και κατάργησαν τις οθωμανικές αρχές,
b. ισχυρός στόλος των Τούρκων με διοικητή τον Καρά Αλή,
αποβίβασε πολυάριθμα στρατεύματα
που επιδόθηκαν στη σφαγή των κατοίκων του άτυχου νησιού. 1. Από τους 100.000 κατοίκους 2. περί τους 30.000 σφαγιάστηκαν ή αιχμαλωτιστήκαν, 3. ενώ οι υπόλοιποι διέφυγαν με ψαριανά πλοία πρόσφυγες σε διάφορα άλλα νησιά και στην επαναστατημένη νότια Ελλάδα. 4. Το πλούσιο νησί παραδόθηκε στις φλόγες από τους Τούρκους, i. η αγριότητα των οποίων προξένησε αλγεινή εντύπωση σε όλο τον πολιτισμένο κόσμο της εποχής. ii. Η σφαγή της Χίου ξεσήκωσε κύμα φιλελληνισμού σε όλο τον κόσμο.
3.
3.
Ποιοι εκδικήθηκαν την καταστροφή της Χίου και ποια η κορυφαία τους επιτυχία; Την καταστροφή της Χίου εκδικήθηκαν οι Ψαριανοί πυρπολητές του ελληνικού πολεμικού στόλου, τον Ιούνιο του 1822. a. Παρά την έλλειψη πόρων και την ασυμφωνία που κατέτρυχε τον ελληνικό στόλο, 1) η μεγάλη πείρα στη θάλασσα, 2) η τόλμη και 3) η γενναιότητα των Ελλήνων πλοιάρχων και ναυτών έδωσαν τη δυνατότητα στους Έλληνες να κερδίσουν σημαντικές αναμετρήσεις στο Αιγαίο. b. Κορυφαία τέτοια επιτυχία υπήρξε η πυρπόληση, στις 6-7 Ιουνίου, στα στενά του Τσεσµέ, απέναντι από τη Χίο, της ναυαρχίδας του οθωμανικού στόλου και 200 ναυτών, καθώς και του ίδιου του Καρά Αλή.
Ο Ψαριανός πυρπολητής Κωνσταντίνος Κανάρης, ο οποίος πραγματοποίησε το παράτολμο εγχείρημα, δίκαια κέρδισε την ευγνωμοσύνη και τις καρδιές του πανελληνίου.
Η φήμη του έφτασε σε όλο τον κόσμο, που παρακολουθούσε έκπληκτος τα κατορθώματα των Ελλήνων.
36
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα (1815 – 1871)
Ο Κανάρης κατάφερε νέο πλήγμα εναντίον των Τούρκων, τον
Οκτώβριο του ίδιου έτους, όταν πυρπόλησε μεγάλο ιστιοφόρο του τουρκικού στόλου στα ανοιχτά της Τενέδου. 4.
Τι γνωρίζετε για το Μάρκο Μπότσαρη;
4.
Στην ξηρά αξιομνημόνευτη αναμέτρηση υπήρξε το παράτολμο εγχείρημα του Σουλιώτη ήρωα Μάρκου Μπότσαρη, τον Αύγουστο του 1823. a. Εν μέσω διαφωνιών και ερίδων στο Μεσολόγγι, το οποίο απειλούσαν δύο στρατιές Αλβανών, αυτή του Ομέρ Βρυώνη και η δεύτερη με επικεφαλής τον Μουσταφά πασά, ο Μάρκος Μπότσαρης έφυγε από την πόλη με 1.250 άνδρες, εκ των
οποίων 450 περίπου Σουλιώτες, και έσπευσε να συναντήσει τον στρατό του Μουσταφά.
b. Τα ξημερώματα της 8ης προς την 9η Αυγούστου ο Μάρκος και οι Σουλιώτες του όρμησαν μέσα στο στρατόπεδο του
Μουσταφά, στη θέση Κεφαλόβρυσο, κοντά στο Καρπενήσι, και προκάλεσαν μεγάλη φθορά και σύγχυση, επειδή η ενδυμασία των
Σουλιωτών ήταν παραπλήσια αυτής των στρατιωτών του Αλβανού πασά. c.
Κατά τη διάρκεια της εφόδου των Σουλιωτών
εχθρικό βόλι έπληξε τον Μάρκο Μπότσαρη,
ο θάνατος του οποίου διαδόθηκε σαν αστραπή στο πανελλήνιο και στην Ευρώπη.
d. Τον Μάρκο θρήνησαν όλοι οι Έλληνες και αυτοί ακόμη οι αντίπαλοί του, που αναγνώρισαν στο πρόσωπό του τον κατ' εξοχήν ήρωα της εποχής.
5.
5.
Ποιος εκλήθη το 1824 για να βοηθήσει το Σουλτάνο, τι γνωρίζετε για την Έξοδο του Μεσολογγίου; Το 1824 κλήθηκε από τον σουλτάνο, για να βοηθήσει τους Τούρκους a. ο αιγυπτιακός στρατός, ο οποίος με επικεφαλής τον Ιμπραήμ πασά 1) κατέκαψε την Κάσο και τα Ψαρά και 2) προκάλεσε καταστροφές στην Κρήτη. b. Το 1825 ο Ιμπραήμ αποβιβάστηκε στην Πελοπόννησο και κυριολεκτικά την ερήμωσε.
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
37
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’
c.
Το 1826 οι δυνάμεις του Ιμπραήμ ενώθηκαν με εκείνες του Μαχμούτ Ρεσίτ πασά Κιουταχή, που πολιορκούσε το Μεσολόγγι.
Εκεί, στο Μεσολόγγι, στην πόλη που είχε δεχτεί τον μεγάλο Άγγλο φιλέλληνα Λόρδο Μπάυρον και είχε θρηνήσει τον θάνατό του, είχαν στραμμένη την προσοχή τους το πανελλήνιο και όλη η συμπαθούσα Ευρώπη.
Τον Απρίλιο του 1826 οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι του εθνικού ποιητή Διονύσιου Σολωµού πραγματοποίησαν ηρωική έξοδο, στην οποία χάθηκαν αμέτρητοι πολεμιστές, αλλά και γυναικόπαιδα.
Η έξοδος του Μεσολογγίου (10/11 Απριλίου 1826) σήμανε και την αναζωπύρωση της φλόγας της επανάστασης.
6.
Τι πέτυχε ο Γεώργιος Καραϊσκάκης το 1826;
6.
Σημαντική επιτυχία της επανάστασης υπήρξε και η νίκη του Γεωργίου Καραϊσκάκη στην Αράχοβα, στην ομώνυμη μάχη (24 Νοεμβρίου 1826), a. στην οποία με τους Ρουμελιώτες, Σουλιώτες, Θεσσαλούς, Μακεδόνες και Μοραΐτες πολεμιστές του ο Καραϊσκάκης b. κατέστρεψε ολοσχερώς ισχυρό στράτευμα Αλβανών με επικεφαλής τον Μουστάμπεη.
38
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα (1815 – 1871)
Πολεμικές επιχειρήσεις στην Πελοπόννησο κατά το 1825 και το 1826
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
39
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’
Πολεμικές επιχειρήσεις στη Στερεά Ελλάδα από το 1825 ως το 1827
40
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα (1815 – 1871)
Α – 3.ζ Η πολιτική συγκρότηση των επαναστατημένων Ελλήνων
1. Ποιοι σχημάτισαν τα πρώτα επαναστατικά συμβούλια, ποιες οι πρώτες τοπικές γερουσίες και ποιοι οι αντιπρόσωποί τους; 1.
Αξίζει να σημειωθεί ότι οι τοπικοί άρχοντες ήταν εκείνοι που δημιούργησαν τόσο α) τα πρώτα επαναστατικά συμβούλια, αλλά και β) τις τοπικές γερουσίες, που προήλθαν από πρώτα, πάλι οι τοπικοί άρχοντες ήταν οι πρωταγωνιστές. Πιο αναλυτικά: a.
Τοπικά επαναστατικά συμβούλια, είχαν σχηματιστεί 1) στην Πελοπόννησο κυρίως, 2) στη Στερεά Ελλάδα και 3) στα νησιά του Αιγαίου. «Εφορίες», «σύγκλητοι», «καγκελαρίες» και «διευθυντήρια», ήταν και αυτά τοπικά επαναστατικά συμβούλια, τα οποία βρίσκονται υπό τον άμεσο έλεγχο των τοπικών αρχόντων, i. των παλαιών προεστών ii. ή καπετάνιων.
b.
Από τα συμβούλια αυτά προήλθαν οι αντιπρόσωποι στις τρεις πρώτες τοπικές γερουσίες, i. στην «Πελοποννησιακή Γερουσία», ii. τον «Άρειο Πάγο» της Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας iii. και τη «Γερουσία της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος»
c.
Οι αντιπρόσωποι σε αυτές τις γερουσίες 1.
ήταν οι ίδιοι άρχοντες που είχαν σχηματίσει τα τοπικά συμβούλια,
2.
αυτοί δε οι άρχοντες εν συνεχεία υπήρξαν και οι αντιπρόσωποι a.
στην Α' Εθνοσυνέλευση,
b.
καθώς και στις συνελεύσεις που ακολούθησαν.
2. Γιατί και μετά την απαλλαγή από την σουλτανική εξουσία, συνέχισαν στην εξουσία των επαναστατών να βρίσκονται οι πρώην εντολοδόχοι του σουλτάνου; 2.
Βλέπουμε, λοιπόν, ότι και μετά την απαλλαγή από τους εκπροσώπους της οθωμανικής διοίκησης, a.
υπήρξε ανάληψη της εξουσίας και της διοίκησης από τους άρχοντες εκείνους, είτε πολιτικούς είτε στρατιωτικούς, οι οποίοι ασκούσαν και στο παρελθόν εξουσία ως εντολοδόχοι της οθωμανικής κυβέρνησης. Παρατηρήθηκε, με άλλα λόγια, συνέχεια της προεπαναστατικής ελληνικής εξουσίας.
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
41
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’
b. Αυτή η συνέχεια ήταν μάλλον αναπόδραστη, για τον λόγο κυρίως ότι οι τοπικοί άρχοντες διέθεταν μεγάλη επιρροή και πλούτη, c.
σε σύγκριση με τους νεήλυδες από την ελληνική Διασπορά, που έσπευσαν στην επαναστατημένη χώρα, i. με στόχο την απαλλαγή του τόπου όχι μόνο από την οθωμανική εξουσία, ii. αλλά και από πολλούς Έλληνες άρχοντες που ασκούσαν εξουσία ως όργανα της οθωμανικής κυριαρχίας.
d. Αυτοί οι φιλελεύθεροι νεήλυδες, i. έργο των οποίων υπήρξαν τα φιλελεύθερα συντάγματα του Αγώνα, ii. μικρή συμμετοχή είχαν στον έλεγχο και την άσκηση της εξουσίας.
3. Ποιοι ήταν οι «ολιγαρχικοί» και ποιοι οι «δημοκρατικοί» 3.
Ανάμεσα στους τοπικούς άρχοντες που ήταν οι πρώην εντολοδόχοι του σουλτάνου, και στους νεήλυδες της διασποράς, προέκυψε οξεία διαμάχη
.
a.
Από το ένα μέρος ήταν ο Δημήτριος Υψηλάντης, αδελφός του Αλέξανδρου και πληρεξούσιός του στην επαναστατημένη Ελλάδα, και πολλοί Φιλικοί
b. και από το άλλο μέρος ήταν οι πρόκριτοι της Πελοποννήσου. i. Ο Υψηλάντης και οι περί αυτόν Φιλικοί, καθώς και οι στρατιωτικοί της περιοχής, με αρχηγό τον Κολοκοτρώνη, 1. αμφισβητούσαν την εξουσία των προκρίτων και 2. προσπαθούσαν να την περιορίσουν, 3. υποστηρίζοντας την έμμεση εκλογή αντιπροσώπων από εκλεκτορικό σώμα των «εγκριτωτέρων» κάθε επαρχίας, ii. Οι πρόκριτοι, αντιθέτως, υποστήριζαν 1. πως οι αντιπρόσωποι στην εξουσία έπρεπε να εκλέγονται απευθείας από τον λαό, 2. επειδή οι ίδιοι οι πρόκριτοι επηρέαζαν και ήλεγχαν τον λαό. iii. Ο Υψηλάντης, οι Φιλικοί και οι «Πολεμικοί» της Πελοποννήσου επιδίωκαν να συγκεντρώσουν την εξουσία στα χέρια τους, και ήταν γνωστοί ως «Ολιγαρχικοί» iv. Από την άλλη, οι πρόκριτοι προσπαθούσαν με κάθε τρόπο 1. να διατηρήσουν την εξουσία,
42
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα (1815 – 1871)
2. επικαλούμενοι τη δημοκρατική αρχή της ανάδειξης των αρχόντων διά της ψήφου του λαού και ήταν γνωστοί ως «δημοκρατικοί»! 3. Φυσικά, οι όροι αυτοί δεν ανταποκρίνονταν στις αντίστοιχες επιδιώξεις των δύο παρατάξεων. Γιατί ο πραγματικός στόχος του Υψηλάντη και των Φιλικών ήταν να δοθεί η εξουσία στους αξιοκρατικά καλύτερους τους λαού και όχι στους πλουσίους. Αντίθετα, ο πρόκριτοι επέλεξαν την άμεση εκλογή από το λαό, επειδή ήξεραν ότι κάνοντας χρήση της οικονομικής τους δύναμης και της επιρροής θα μπορούσαν οι ίδιοι να εκλέγονται, άρα και να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντά τους.
4. Τι γνωρίζετε για την 1η Εθνοσυνέλευση στην Επίδαυρο; (πότε συγκλήθηκε και τι ψηφίστηκε εκεί;) 4.
Σταθμός στην πολιτική ζωή των επαναστατημένων Ελλήνων υπήρξε η 1 η Εθνοσυνέλευση στην Επίδαυρο a.
Στο τέλος του 1821 συγκλήθηκε Εθνοσυνέλευση στην Επίδαυρο
b. και ψηφίστηκε, τον Ιανουάριο του 1822, το πρώτο δημοκρατικό σύνταγμα της χώρας. c.
Οι επαναστάτες i. ανέδειξαν τους αιρετούς τους άρχοντες, ii. καθιερώνοντας έκτοτε την αρχή ότι η μόνη νόμιμη εξουσία είναι η αιρετή από τον λαό iii. και επιβεβαιώνοντας την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας.
5. Ποια η συμβολή της φιλελεύθερης κληρονομιάς δες σελ. 32, το C. της Επανάστασης από τη μια, και των συντηρητικών δυνάμεων που την στήριξαν, από την άλλη; 5.
Καθοριστικής σημασίας ήταν η συμβολή τόσο της φιλελεύθερης κληρονομιάς της Επανάστασης όσο και των συντηρητικών δυνάμεων που στήριξαν την Επανάσταση. a.
Οι αρχές 1) της αιρετής εξουσίας από το λαό και 2) της λαϊκής κυριαρχίας που καθιερώθηκαν, από το ξεκίνημα ακόμη του αγώνα για την ελευθερία, αποτέλεσαν τη φιλελεύθερη κληρονομιά της επανάστασης στο ελληνικό κράτος που προήλθε από αυτήν.
b. Ωστόσο 1) η διεθνής κατάσταση και 2) η ισχύς των ηγετικών ομάδων των Ελλήνων, οι οποίες είχαν αναπτυχθεί κατά τη διάρκεια της αιχμαλωσίας του έθνους και στο πλαίσιο της εξουσίας του ξένου κυριάρχου, ενίσχυσαν τις συντηρητικές τάσεις στη διαμόρφωση της πολιτείας. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
43
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’
c.
Χωρίς τις φιλελεύθερες αρχές, i. η επανάσταση θα οδηγούσε ίσως στην ίδρυση μιας διάδοχης ηγεμονίας ii. δίχως την προοπτική ανάπτυξης των κοινοβουλευτικών και συνταγματικών θεσμών.
d. Χωρίς τη συμβολή των συντηρητικών δυνάμεων του τόπου, i. ίσως αποδεικνυόταν ανέφικτη η ανεξαρτησία, ii. αφού οι δυνάμεις αυτές ενέταξαν το υπό σύσταση εθνικό κράτος των Ελλήνων 1. στο σύστημα ασφαλείας της εποχής, 2. το οποίο ήλεγχαν οι μεγάλες δυνάμεις της παλινόρθωσης στην Ευρώπη.
6. Γιατί η επικράτηση της επανάστασης στην νότια Ελλάδα διευκόλυνε τη λύση του «Ελληνικού Ζητήματος», ποιος παράγοντας προκάλεσε τη «Μεγάλη Ιδέα» και εν προκειμένω, ποιος ήταν ο βασικός στόχος των Φιλικών; 6.
Με την επικράτηση της επανάστασης στη νότια Ελλάδας, 1) υλοποιήθηκε ο στόχος της δημιουργίας ενός ελληνικού κράτους, 2) το οποίο όμως ήταν μικρό σε έκταση, 3) με αποτέλεσμα να αναπτυχθεί η Μεγάλη Ιδέα. Ειδικότερα: a.
Η επικράτηση της επανάστασης στη νότια Ελλάδα I. διευκόλυνε τη λύση του «Ελληνικού Ζητήματος», II. επειδή η δημιουργία μικρού σε έκταση ελληνικού κράτους δεν προκαλούσε σοβαρό ακρωτηριασμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
b. Δημιουργήθηκαν ωστόσο οι προϋποθέσεις για να αναπτυχθεί η Μεγάλη Ιδέα*, I. δηλαδή η εθνική πολιτική που αποσκοπούσε στην απελευθέρωση των ιστορικών ελληνικών χωρών και των τόπων γενικά όπου κατοικούσαν Έλληνες, II. οι οποίοι στο εξής ονομάστηκαν από την ελεύθερη ελληνική εστία αλύτρωτοι Έλληνες. c.
Εν προκειμένω χρειάζεται να τονιστεί ότι με τη γενική εξέγερση στη νοτιοανατολική Ευρώπη η Φιλική Εταιρεία –όπως και ο πρωτομάρτυρας του έθνους Ρήγας Βελεστινλής στα τέλη του 18ου αιώνα–
δεν αποσκοπούσε στην ίδρυση
«Βαλκανικής Ομοσπονδίας» όλων των λαών της περιοχής, όπως εσφαλμένα υποστηρίζεται από ορισμένους. i. Μολονότι ο Αλέξανδρος Υψηλάντης κάλεσε στις επαναστατικές
44
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα (1815 – 1871)
του προκηρύξεις όλους τους χριστιανούς της ευρύτερης περιοχής να εξεγερθούν εναντίον της οθωμανικής κυριαρχίας ii. και μολονότι μέλη της Φιλικής Εταιρείας υπήρξαν και ορισμένοι Σέρβοι, Μαυροβούνιοι, Βούλγαροι, Μολδαβοί και Βλάχοι (της Βλαχίας), iii. παρά ταύτα στόχος ήταν η ίδρυση ελεύθερης ελληνικής πολιτείας, στην οποία θα συμμετείχαν και όλοι οι άλλοι ετερόγλωσσοι χριστιανοί ως Έλληνες πολίτες.
7. Ποιες πραγματικότητες συνέβαλαν στην διαμόρφωση του πολιτεύματος που εν τέλει επικράτησε; 7.
Είδαμε ότι εξαρχής οι πραγματικότητες της νότιας Ελλάδας διευκόλυναν την ίδρυση ανεξάρτητου και ομοιογενούς εθνικού κράτους των Ελλήνων σελ. 33. Αντιστοίχως οι πολιτικές και κοινωνικές πραγματικότητες της ίδιας περιοχής συνέβαλαν επίσης στη διαμόρφωση του πολιτεύματος που εν τέλει επικράτησε. a.
Η συγκρότηση πυρήνων επαναστατικής εξουσίας, ευθύς μετά την εκδήλωση των κατά τόπους επαναστατικών πράξεων, ακολούθησε υφιστάμενους πυρήνες εξουσίας των Ελλήνων, τους πυρήνες εξουσίας των προεστών, με πρωταρχικούς στόχους i. τον σχηματισμό και εξοπλισμό επαναστατικών ομάδων ii. και τη συλλογή πόρων για την αποτελεσματική διεξαγωγή του πολέμου κατά των οθωμανικών στρατευμάτων.
b. Η συνταγματική και αντιπροσωπευτική πολιτεία, όπως διατυπώθηκε επίσημα στο «Προσωρινόν Πολίτευµα της Ελλάδος» (1822), i. αποτελούσε διακήρυξη και υπόσχεση μάλλον ii. παρά πραγματικότητα.
8. Πώς προέκυψαν τα πρώτα ελληνικά κόμματα και εμμέσως τα δάνεια του αγώνα; 8.
Τα ελληνικά κόμματα προέκυψαν μέσα από τη δίνη που προκάλεσαν οι εμφύλιες συγκρούσεις και η καταστροφή της Πελοποννήσου από τον Ιμπραήμ. a.
Οι διαμάχες για τον έλεγχο της εξουσίας προκάλεσαν βίαιες εμφύλιες συγκρούσεις που είχαν δυσμενή αντίκτυπο στη διεξαγωγή του πολέμου.
b. Οι εμφύλιες συγκρούσεις, και η συστηματική καταστροφή της Πελοποννήσου από τα αιγυπτιακά στρατεύματα του Ιμπραήμ πασά, το 1825, i. προκάλεσαν επίμονες εκκλήσεις από πολλές πλευρές,
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
45
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’
ii. προκειμένου να σπεύσουν οι χριστιανικές δυνάμεις της Ευρώπης να βοηθήσουν τους Έλληνες επαναστάτες. c.
Οι προσδοκίες των Ελλήνων για στήριξη του Αγώνα τους από τις μεγάλες δυνάμεις i. συντέλεσαν στη δημιουργία των πρώτων ελληνικών κομμάτων («γαλλικό», «αγγλικό», «ρωσικό»). ii. Παράλληλα, η αγγλική κυβέρνηση ενθάρρυνε τραπεζικούς κύκλους, ώστε να χορηγήσουν δάνεια στις ελληνικές επαναστατικές κυβερνήσεις.
Α – 3.η Η έκβασης της Ελληνικής Επανάστασης 1. Το πολίτευμα, 2. τα σύνορα, οι διαμορφωτές του πολιτεύματος, 3. ο Καποδίστριας και 4. ο Όθωνας 1.
Γιατί το νεοσύστατο ελληνικό κράτος δεν απέκτησε φιλελεύθερο και ανεξάρτητο πολίτευμα;
1. Η νέα χώρα της Ευρώπης δεν ήταν εύκολο να αποκτήσει, εν όψει της πολιτικής κατάστασης του τόπου και της διεθνούς συγκυρίας, πολίτευμα δημοκρατικό. a.
Η Ελλάδα της εποχής απέκτησε πολίτευμα που ήταν εφικτό με τα τότε δεδομένα.
b. Εφικτή ήταν και η λύση που εξασφαλίστηκε στο ζήτημα της ανεξαρτησίας και της εδαφικής έκτασης της νέας χώρας (Πρωτόκολλο Ανεξαρτησίας, 22 Ιανουαρίου/3 Φεβρουαρίου 1830). c.
Η Ελλάδα υπήχθη σε καθεστώς εγγύησης
της εδαφικής της ακεραιότητας,
της εθνικής της ανεξαρτησίας
και του μοναρχικού πολιτεύματος με το οποίο προικοδοτήθηκε από τις τρεις μεγάλες δυνάμεις της Ευρώπης με τα μεγαλύτερα συμφέροντα στην Εγγύς Ανατολή, α) τη Βρετανία, β) τη Γαλλία και γ) τη Ρωσία.
d. Το καθεστώς αυτό της εγγύησης
ισοδυναμούσε με ψιλή εποπτεία της χώρας και του μέλλοντός της από τις τρεις μεγάλες δυνάμεις
και επέτρεπε παρεμβάσεις τους στην άσκηση της εθνικής της πολιτικής.
46
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα (1815 – 1871)
Πολεμικές επιχειρήσεις στη Στερεά Ελλάδα από το 1828 ως το 1829
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
47
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’
2.
Ποια τα σύνορα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους και ποιες ελληνικές περιοχές έμεναν εκτός;
2. Η Ελλάδα περιορίστηκε από τις διεθνείς πράξεις που καθόρισαν την ίδρυσή της, το 1830 και το 1832, στη νότια ελληνική χερσόνησο, a.
περιλάμβανε δε
τη Στερεά Ελλάδα,
την Πελοπόννησο
και τις Κυκλάδες.
b. Έμειναν εκτός του ελληνικού κράτους
η Κρήτη,
τα αγγλοκρατούμενα Επτάνησα,
τα νησιά του βόρειου και ανατολικού Αιγαίου,
τα Δωδεκάνησα
και οι βορείως των χερσαίων ελληνικών συνόρων ιστορικές ελληνικές χώρες, 1. η Θεσσαλία, 2. η Ήπειρος, 3. η Μακεδονία 4. και η Θράκη.
Έμειναν επίσης εκτός ελληνικού κράτους και οι ακμαίες ελληνικές κοινότητες στις υπόλοιπες 1. ευρωπαϊκές 2. και ασιατικές κτήσεις του Οθωμανού σουλτάνου. Σύμφωνα με μεταγενέστερη ευσεβή εθνική ευχή, η μικρή Ελλάδα της εποχής ήταν a.
ο «αρραβώνας» του «περιούσιου λαού» (περιούσιος=εκλεκτός)
b. με τον Κύριό του για τη μέλλουσα ολοκλήρωση της απελευθέρωσης όλων των Ελλήνων. Αυτή η φράση θέλει να πει ότι ο Θεός έδωσε στους Έλληνες όχι όλα όσα τους άξιζαν, αλλά μόνο την πρώτη δόση από την υλοποίηση των οραμάτων τους και πως επρόκειτο στο μέλλον να τους δώσει την ευκαιρία να απελευθερώσουν κι άλλες αλύτρωτες πατρίδες.
48
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα (1815 – 1871)
Η εδαφική επέκταση του ελληνικού κράτους (1832 – 1947)
Πηγή: wikipedia
1919
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
49
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’
3.
Ποιοι διαμόρφωσαν, εν τέλει, το πολίτευμα των επαναστατημένων Ελλήνων και το οποίο παρέλαβε ο Καποδίστριας;
3. Το πολίτευμα των Ελλήνων διαμόρφωσαν εν τέλει οι «φυσικοί ηγέτες» του τόπου, 1) οι πρόκριτοι, 2) οι αρχιερείς και 3) οι καπετάνιοι, με τη συνδρομή 4) των «προκομμένων» του έθνους, των λογίων. a.
Όλοι αυτοί ήταν τότε οι «πολιτικώς ενήλικες
b. και αυτοί ήλεγχαν την επαναστατική εξουσία, c.
αυτοί στήριξαν την επανάσταση,
d. χωρίς δε τη στήριξή τους μπορεί να θεωρηθεί βέβαιο ότι η επανάσταση θα είχε καταρρεύσει. e. Ήταν το «παλαιόν σύστημα» των προεστών και των αρχιερέων.
f.
Συγκεντρωτικό και πατερναλιστικό,
δυνάμει αντιπροσωπευτικό,
ήταν το «σύστημα» που παρέλαβε ο Ιωάννης Καποδίστριας, όταν έφθασε στην Ελλάδα το 1828, ύστερα από πρόσκληση της Γ΄ Εθνοσυνέλευσης και τη συναίνεση των μεγάλων δυνάμεων της Ευρώπης. Ο Καποδίστριας στο μικρό διάστημα της διακυβέρνησής του (δολοφονήθηκε στο Ναύπλιο το 1831) έθεσε τις βάσεις της 1. οικονομίας, 2. της δημόσιας διοίκησης 3. και δικαιοσύνης, 4. του στρατού 5. και της εκπαίδευσης.
4.
Πώς προέκυψε τελικά το μοναρχικό πολίτευμα του 1832;
4. Προϊόν 1) των καιρών και 2) των πολιτικών συνθηκών που επικρατούσαν ήταν και η προικοδότηση της Ελλάδας με μοναρχικό πολίτευμα το 1832. a.
Δεν ήταν το πολίτευμα αυτό αντίθετο προς την εκπεφρασμένη διά των αντιπροσώπων του βούληση του ελληνικού λαού'
αντίθετη προς αυτή τη βούληση ήταν η απουσία Συντάγματος.
b. Ο πρώτος ηγεμόνας των Ελλήνων, ο Όθων,
γιος του φιλέλληνα βασιλιά της Βαυαρίας Λουδοβίκου των Βιτελσβάχων,
50
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα (1815 – 1871)
έγινε δεκτός στην καθημαγμένη από τον πόλεμο Ελλάδα, σύμφωνα με όλες τις διαθέσιμες μαρτυρίες, ως μεσσίας,
c.
με ανακούφιση και ενθουσιασμό.
1) Η ευτυχής κατάληξη του σκληρού δεκαετούς αγώνα για την ελευθερία και 2) ο ρομαντισμός που είχε εισβάλει ορμητικός στην Ελλάδα επέτρεπαν στους Έλληνες του νέου βασιλείου εκδηλώσεις a.
ανυπόκριτης χαράς
b. και αισιοδοξίας για το μέλλον.
Ερωτήσεις και Απαντήσεις 1. Πού οφειλόταν η αρνητική στάση των Ευρωπαίων ηγετών απέναντι στην Ελληνική Επανάσταση και πώς αντέδρασαν οι επαναστατημένοι Έλληνες στη στάση αυτή; [δες στην Ενότητα Α-3.ε, την ερώτηση Β.] Σε ποιον βαθμό έπεισαν, κατά τη γνώμη σας, τους Ευρωπαίους [δες στην ενότητα Α-3.ε, την ερώτηση C.]; Να συμβουλευτείτε και τα σχετικά παραθέματα. 2. Κατά τα έτη 1824 και 1825 αγγλικές τράπεζες χορήγησαν δάνεια στους επαναστατημένους Έλληνες, τα γνωστά ως «δάνεια της Ανεξαρτησίας». Παρά τους επαχθείς όρους των δανείων, η σύναψή τους θεωρείται μεγάλη επιτυχία για τους Έλληνες. Συμφωνείτε με τη θεώρηση αυτή; Αιτιολογήστε την άποψή σας. [Ναι, γιατί με αυτόν τον τρόπο δικαιώθηκε η επιχειρηματολογία των επαναστατών (που είδαμε πιο πάνωστη σελ. 32) και ταυτόχρονα οι επαναστάτες πήραν με το μέρος τους την πανίσχυρη Βρετανία της εποχής, της οποίας ο πρωθυπουργός Κάνιγκ, αργότερα, με τις πρωτοβουλίες του θα πάρει με το μέρος του τη Ρωσία και τη Γαλλία, και αυτές οι μεγάλες δυνάμεις, πρώτον θα διαλύσουν τον θανάσιμο κίνδυνο που λεγόταν Ιμπραήμ (καταστρέφοντας τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο στο Ναβαρίνο το φθινόπωρο του 1827) και αργότερα, θα βοηθήσουν στη δημιουργία ενός μικρού και ανεξάρτητου ελληνικού κράτους, και θα εγγυηθούν την ακεραιότητά του.] 3.
Να περιγράψετε τις συνθήκες υπό τις οποίες διαμορφώθηκε και εξελίχθηκε το ελληνικό
πολίτευμα από την έναρξη της επανάστασης έως την ανάρρηση του Όθωνα στον ελληνικό θρόνο. [Δες στην ενότητα Α-3.η, τις ερωτήσεις 3. και 4.]
ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΗ για τους χάρτες με τις μάχες: Θα αναρωτιέστε τι χρειάζονται τόσοι χάρτες με μάχες, τη στιγμή μάλιστα που το σχολικό βιβλίο αναφέρει ελάχιστες από αυτές. Η απάντηση είναι απλή: σας παρακαλώ, δείτε το ως απότιση φόρου τιμής (απόδοση χρέους) στους αγωνιστές που δώσανε το αίμα τους για την πατρίδα και την ελευθερία.
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
51
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’
Α – 4. ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ (1830-1881) Α – 4.α Η εδαφική επικράτεια και το πολίτευμα του νέου κράτους Α. Ποιών παραγόντων υπήρξε προϊόν το ελληνικό κράτος; Το ελληνικό κράτος υπήρξε προϊόν: 1. του σκληρού πολέμου που διεξήγαγαν οι Έλληνες εναντίον των Οθωμανών Τούρκων, καθώς και 2. του συγκερασμού των επιδιώξεων των τριών μεγάλων δυνάμεων της Ευρώπης: 1) της Βρετανίας, 2) της Γαλλίας και 3) της Ρωσίας. Αυτές ήταν και οι «εγγυήτριες» δυνάμεις: α) της ανεξαρτησίας, β) της εδαφικής ακεραιότητας και γ) του μοναρχικού καθεστώτος της χώρας.
Β. Τι επιπτώσεις είχαν α) η περιορισμένη έκταση του νεοσύστατου κράτους και β) το μοναρχικό του πολίτευμα; α) Η έκταση του ελληνικού κράτους και β) το καθεστώς του καθόρισαν: α) τόσο τις εσωτερικές εξελίξεις όσο και β) τις εξωτερικές σχέσεις για τα επόμενα 50 χρόνια. 1. Η περιορισμένη εδαφική επικράτεια του νέου κράτους συνέβαλε στην ανάπτυξη: α) της Μεγάλης Ιδέας και β) των αλύτρωτων αγώνων του έθνους για την απελευθέρωση και των άλλων Ελλήνων. 2. Το μοναρχικό καθεστώς προκάλεσε την ανάπτυξη φιλελεύθερου κινήματος για την προαγωγή των συνταγματικών και κοινοβουλευτικών θεσμών.
Α – 4.β Ο αλυτρωτισμός Α. Υπήρξε συναίνεση (συμφωνία) στο ζήτημα της απελευθέρωσης των ιστορικών ελληνικών τόπων και τι ήταν ο «αλυτρωτισμός»; Στο ζήτημα της απελευθέρωσης των ιστορικών ελληνικών τόπων υπήρξε συναίνεση εξαιτίας: 1) του εθνικού οράματος της Μεγάλης Ιδέας, και 2) του αλυτρωτισμού. Αλυτρωτισμός ήταν η εθνική πολιτική α) για την απελευθέρωση των αλύτρωτων ιστορικών ελληνικών τόπων και β) την υλοποίηση της Μεγάλης Ιδέας.
52
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα (1815 – 1871)
Β. Υπήρξαν επικρίσεις για την άσκηση της αλυτρωτικής πολιτικής και ποιες οι επιδράσεις της; Υπήρξαν βεβαίως επικρίσεις για την άσκηση της αλυτρωτικής πολιτικής. 1. Εκείνοι όμως που διαφωνούσαν α) συνιστούσαν μειοψηφία, ενώ β) οι φωνές τους χάνονταν στον ορυμαγδό (φασαρία) που προκαλούσαν οι θιασώτες (υποστηριχτές) του αλυτρωτισμού. 2. Με την άσκηση αλυτρωτικής πολιτικής διαφωνούσαν: I. πολιτικοί όπως ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, II. ή δημοσιογράφοι, όπως ο Εμμανουήλ Ροΐδης. Εντέλει ο αλυτρωτισμός: α) δέσποζε στον πολιτικό βίο της χώρας και β) επηρέαζε σοβαρά τα δημόσια πράγματα γενικώς, γ) ήταν δε προϊόν της οργάνωσης του δημόσιου βίου της.
Α – 4.γ Οι πρώτες προσπάθειες συγκρότησης του κράτους Α. Σε ποια κατάσταση βρισκόταν το νεοσύστατο ελληνικό κράτος; Το νεοσύστατο ελληνικό κράτος ήταν μικρό και κατεστραμμένο: 1. Η Ελλάδα του 1830 ήταν μια χώρα 750.000 κατοίκων, 2. με κατεστραμμένες τις παραγωγικές της υποδομές από τον δεκαετή πόλεμο που είχε προηγηθεί. 3. Ο εμπορικός στόλος των τριών ναυτικών νησιών, της Ύδρας, των Σπετσών και των Ψαρών, είχε υποστεί σοβαρότατες ζημιές. 4.
Οι περισσότεροι ελαιώνες είχαν καταστραφεί και τα εγγειοβελτιωτικά έργα είχαν παραμεληθεί, με συνέπεια οι χείμαρροι να παρασέρνουν τα εύφορα εδάφη.
5. Οι συγκοινωνίες εκτελούνταν με δυσκολία, αφού I. είχαν αφανιστεί τα υποζύγια II. και είχαν καταστραφεί πολλές γέφυρες.
Β. Γιατί, αν και προσπάθησε ο Όθων να οικοδομήσει τη νέα χώρα, τελικά δεν τα κατάφερε; Ο Όθων έφερε μαζί του από τη Βαυαρία και τις άλλες γερμανικές χώρες πλήθος συμβούλων, επιστημόνων και καλλιτεχνών, για να οικοδομήσει τη νέα χώρα: α) σύμφωνα με τα πρότυπα της εποχής, αλλά και β) του κλασικισμού που δέσποζε στις προτιμήσεις. 1. Η νομοθεσία, η διοίκηση, η δημόσια εκπαίδευση, οι δημόσιες υπηρεσίες, η πολεοδομία της νέας πρωτεύουσας και τα μνημειακά κτίριά της μαρτυρούν αξιόλογο επιτελείο νομομαθών, οικονομολόγων, στρατιωτικών, αρχιτεκτόνων και καλλιτεχνών. I. Σε ορισμένους τομείς, κυρίως στη διοίκηση, πέτυχαν στο έργο τους. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
53
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’
II. Σε άλλους τομείς, ιδίως στην οικονομία (φτώχεια) και στην ασφάλεια (ληστεία), δε φάνηκαν ανάλογα αποτελέσματα. 2. Η χώρα δεν μπόρεσε να αναπτυχθεί, γιατί δεν της το επέτρεπαν: I. Η ανεπάρκεια διαθέσιμων κεφαλαίων, II. η αδυναμία της χώρας να διανείμει τις εθνικές γαίες στους αγρότες, επειδή αυτές ήταν υποθηκευμένες για την εξυπηρέτηση των τοκοχρεολυσίων των εθνικών δανείων που είχαν συναφθεί κατά τον Αγώνα, III. η διαδεδομένη ληστεία, την οποία συντηρούσαν 1. η αλυτρωτική πολιτική και 2. οι άτακτοι του Αγώνα από τους αλύτρωτους ιστορικούς τόπους που είχαν παραμείνει στην Ελλάδα, IV.
ο αναλφαβητισμός και η δεισιδαιμονία.
Α – 4.δ Η Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 Α.
Ποιοι και γιατί ήταν οι κύκλοι που δυσαρεστήθηκαν από την πολιτική της βασιλικής κυβέρνησης και τι ανάγκασαν τον Όθωνα να πράξει;
1. Τον αρχικό γενικό ενθουσιασμό για τον νεαρό ηγεμόνα από τη Βαυαρία σκίασε αργότερα η διάχυτη δυσαρέσκεια ορισμένων κύκλων, οι οποίοι έκριναν πως θίγονται τα συμφέροντα τους από την πολιτική της βασιλικής κυβέρνησης. I. Πολλοί από τους παλαιούς άρχοντες, οι οποίοι είχαν εν πολλοίς διατηρήσει ή και ενισχύσει την προεπαναστατική τους επιρροή και δύναμη κατά τη διάρκεια του Αγώνα, δεν έκρυβαν τη δυσαρέσκειά τους, διότι βρέθηκαν παραγκωνισμένοι από τα δημόσια πράγματα. II. Τα συντηρητικά αυτά στοιχεία συμμάχησαν κατά της απόλυτης μοναρχίας με φιλελεύθερους πολιτικούς και διανοουμένους, οι οποίοι δυσανασχετούσαν με την άρνηση του μονάρχη να παραχωρήσει Σύνταγμα. III. Συντηρητικοί κύκλοι της Εκκλησίας εξάλλου καλλιέργησαν στον λαό τη δυσαρέσκεια για την πράξη της ανακήρυξης του αυτοκεφάλου της Εκκλησίας της Ελλάδος* και τη διοικητική της αποδέσμευση από το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως. 2. Την 3η Σεπτεμβρίου 1843, τα ετερόκλητα αυτά στοιχεία του δημοσίου βίου, διά της στρατιωτικής φρουράς της Αθήνας, υποχρέωσαν τον Όθωνα: α) να συγκαλέσει εθνοσυνέλευση και β) να παραχωρήσει Σύνταγμα. Ήταν η αφετηρία του κοινοβουλευτικού βίου της χώρας.
Β. Αξιολογήστε τα αποτελέσματα από την επικράτηση της 3ης Σεπτεμβρίου Είπαμε ότι η 3η Σεπτεμβρίου ανάγκασε τον Όθωνα 1) να συγκαλέσει Εθνοσυνέλευση
54
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα (1815 – 1871)
(επανήλθαν οι παλαιοί άρχοντες)
και 2) να παραχωρήσει Σύνταγμα (δεν κατοχύρωνε τη λαϊκή
κυριαρχία).
1. Με την επικράτηση της Επανάστασης της 3ης Σεπτεμβρίου, όπως αποκλήθηκε το στρατιωτικό αυτό κίνημα, επανήλθαν στα πράγματα οι παλαιοί άρχοντες, ενδεδυμένοι τον κοινοβουλευτικό μανδύα και πανίσχυροι. Ήταν όμως ισχυροί μόνο απέναντι στο λαό και όχι απέναντι στον μονάρχη, επειδή δεν υπήρχαν ακόμη οι προϋποθέσεις για την ανάπτυξη σταθερών πολιτικών κομμάτων, που θα εξασφάλιζαν ομαλό πολιτειακό βίο και ουσιαστικό έλεγχο της βασιλικής εξουσίας. 2. Το Σύνταγμα του 1844 δεν κατοχύρωνε τη λαϊκή κυριαρχία, επειδή δεν υπήρχαν σταθεροί πολιτικοί σχηματισμοί, για να εξασφαλίσουν την άσκηση της εξουσίας από την πλειοψηφία του κοινοβουλίου.
Νύχτα της 3ης Σεπτεμβρίου 1843. Στο κέντρο διακρίνεται ο Δημήτριος Καλλέργης έφιππος, ενώ από ένα παράθυρο των ανακτόρων προβάλλουν ο Όθωνας ντυμένος με ελληνική ενδυμασία και η Αμαλία. Αγνώστου ζωγράφου, συλλογή Λ. Ευταξία, Αθήνα
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
55
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’
Α – 4.ε Η κατοχύρωση της λαϊκής κυριαρχίας Α. Πώς φτάσαμε στην Αρχή της Δεδηλωμένης, δηλαδή στην απαρχή της κοινοβουλευτικής Ελλάδας; Πώς φτάσαμε στην «αρχή της δεδηλωμένης» 1.
Για να φτάσουμε στην Αρχή της Δεδηλωμένης χρειάστηκε α) νέο Σύνταγμα, αυτό του 1864, μετά την έλευση του νέου ηγεμόνα της χώρας, του Γεωργίου Α' των Γλυξβούργων* ,
β) χρειάστηκαν όμως και οι πολιτικοί αγώνες του πρώτου μεγάλου κοινοβουλευτικού άνδρα της χώρας, του Χαρίλαου Τρικούπη. Τι είναι η «αρχή της δεδηλωμένης» 2.
Ο Τρικούπης το 1874 υποχρέωσε τον Γεώργιο να αποδεχτεί επίσημα ότι θα έδινε την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον αρχηγό του κόμματος που είχε τη «δεδηλωμένη εμπιστοσύνη» του κοινοβουλίου.(50% συν μία ψήφος) Πρόκειται για την Αρχή της Δεδηλωμένης (πλειοψηφίας), η οποία είναι θεμελιώδης αρχή για τη λειτουργία του κοινοβουλευτικού συστήματος. Την εισήγαγε στην Ελλάδα ο Χ. Τρικούπης (1875). Βάσει της αρχής αυτής, το κόμμα που πλειοψηφεί στις εκλογές θα πρέπει, για να κυβερνήσει, να έχει εξασφαλισμένη («δεδηλωμένη») την εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας της βουλής.
3. Η αποδοχή της αρχής της δεδηλωμένης: I. αφενός υποχρέωσε τον ανώτατο άρχοντα να σέβεται τη λαϊκή ετυμηγορία και συνεπώς τη λαϊκή κυριαρχία II. και αφετέρου συνέβαλε, στην ανάπτυξη των εκλογικών πολιτικών σχηματισμών που διαχειρίζονταν έως τότε την εξουσία σε πολιτικά κόμματα με σταθερές αρχές και προγράμματα.
Β. Τελικά η Ελλάδα την περιόδου 1830-1881 ήταν, από πολιτική και πολιτισμική άποψη, στάσιμη; (δες τη σελίδα 88) Η Ελλάδα αυτής της περιόδου δεν ήταν στάσιμη. Η Ελλάδα της εποχής (1830-1881) κέρδιζε αργά, πολύ αργά, μια θέση στη χορεία των ανεξάρτητων εθνικών κρατών. 1. Το παλαιό καθεστώς των αρχόντων που είχε αναπτυχθεί στα χρόνια της ξένης κυριαρχίας και του Αγώνα έφθινε και μία νέα γενιά ανδρών έπαιρνε τη θέση τους. 2. Το Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο (ιδρύθηκε το 1837) έδωσε στον τόπο α) μια εγχώρια πολιτική ηγεσία και β) διανόηση που μπορούσε να αναμετρηθεί επάξια με ηγεσίες ισχυρότερων και παλαιότερων χωρών. Στη διανόηση αυτής της εποχής ανήκει ο κορυφαίος εθνικός ιστοριογράφος Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος, ο οποίος υπήρξε από τους βασικότερους αρχιτέκτονες
56
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα (1815 – 1871)
του σύγχρονου ελληνικού έθνους, καθώς θεμελίωσε την πολιτιστική συνέχεια του
έθνους αυτού α) στον χώρο και β) τον χρόνο, με αδιάσειστο επιχείρημα την αδιάλειπτη συνέχεια της ελληνικής γλώσσας και του πολιτισμού.
Πίνακας κυριότερων εθνικών γεγονότων της πεντηκονταετίας 1830-1881 22 Φεβρ. 1841 Εξέγερση στην Κρήτη καταστέλλεται από τους Τούρκους 1854-1856,
Κατά τη διάρκεια του Κριμαϊκού Πολέμου πραγματοποιούνται και καταστέλλονται εξεγέρσεις κατά των Τούρκων σε Ήπειρο, Θεσσαλία, Μακεδονία. Κατοχή του Πειραιά από τον αγγλογαλλικό στόλο ως αντίποινα για την υποκίνηση των εξεγέρσεων.
23 Σεπτ. 1863 Η Ιόνιος Βουλή ψηφίζει την ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα 21 Μαΐου 1864 Υπογράφεται η επίσημη πράξη της Ένωσης της Επτανήσου. 1866-1869
Η Μεγάλη Κρητική Επανάσταση (8 Νοεμβρίου 1866 το ολοκαύτωμα του Αρκαδίου),
1878
Η Κύπρος παραχωρείται από τον σουλτάνο με μυστικό πρωτόκολλο στην Αγγλία,
1881
Ενσωμάτωση της Θεσσαλίας και μέρους της Ηπείρου στην Ελλάδα
Ερωτήσεις και Απαντήσεις 1. Να δώσετε τη σημασία του όρου «Μεγάλη Ιδέα»
σελ. 356
(για τις επιπτώσεις της, δες τη σελίδα
98) και να σχολιάσετε τη βαρύτητα του αλυτρωτισμού στην ελληνική πολιτική ζωή κατά την πρώτη πεντηκονταετία του ελεύθερου πολιτικού βίου των Ελλήνων [δες την ενότητα Α-4.β]. Να συμβουλευτείτε και το παράθεμα από το έργο του J. Petropoulos. [Στη συνέχεια συμβουλευτείτε το εν λόγω παράθεμα] 2. Το 1834 καταδικάστηκε σε θάνατο ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης ως συνωμότης κατά του βασιλιά. Αν και ο Όθων αμνήστευσε τελικά τον Κολοκοτρώνη, ο αντίκτυπος της δίκης στον ελληνικό λαό ήταν έντονος. Αναζητήστε περισσότερα στοιχεία για τη δίκη του Κολοκοτρώνη και για τη δυσφορία που προκλήθηκε στους αγωνιστές του 1821 από τον τρόπο με τον οποίο τους αντιμετώπισαν οι Βαυαροί. 3. Ποια ήταν «τα ετερόκλητα στοιχεία» που προκάλεσαν την Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 και σε ποιον βαθμό πέτυχε η επανάσταση αυτή τον εκσυγχρονισμό του ελληνικού πολιτικού βίου; [Δες την ενότητα Α-4.δ] 4. Να αιτιολογήσετε τον χαρακτηρισμό του Χαρίλαου Τρικούπη ως «πρώτου μεγάλου κοινοβουλευτικού άνδρα της χώρας» αξιοποιώντας και το απόσπασμα από το άρθρο του «Τις πταίει;». [Δες πρώτα στην ενότητα Α-4.ε, την ερώτηση Α. και μετά πήγαινε στο παράθεμα]
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
57
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’
Α – 5. ΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΚΑΙ Ο ΚΡΙΜΑΪΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ Α – 5.α Το «Ανατολικό Ζήτημα» ως ιστορικός όρος Α. Τι είναι το Ανατολικό Ζήτημα; Ανατολικό Ζήτημα ονομάζεται το διεθνές ζήτημα που προκλήθηκε α) από τη βαθμιαία υποχώρηση της ισχύος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας β) και την πλήρωση του κενού που προέκυψε από αυτή την υποχώρηση 1) στην Εγγύς Ανατολή και 2) ιδίως στη Χερσόνησο του Αίμου (Βαλκάνια).
Β. Από πότε χρονολογείται η παρακμή της Οθωμανικής αυτοκρατορίας (άρα και το Ανατολικό ζήτημα) και ποιος ήταν ο νέος μεγάλος αντίπαλός της; Η παρακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας χρονολογείται από
τον 17ο αιώνα,
όταν τερματίστηκαν οι οθωμανικές κατακτήσεις και εκδηλώθηκαν προβλήματα στην οικονομία και στη διοίκηση της αχανούς αυτοκρατορίας. 1. Η κατάκτηση της Κρήτης (1669) από τους Οθωμανούς Τούρκους ήταν η τελευταία μεγάλη επιτυχία τους, 2. ενώ η αποτυχία της δεύτερης (και τελευταίας) πολιορκίας της Βιέννης (1683) σήμανε το τέρμα των επιτυχιών τους σε βάρος των Ευρωπαίων. Την ίδια εποχή στους Αψβούργους προστέθηκε νέος μεγάλος αντίπαλος των Οθωμανών Τούρκων, οι Ρώσοι
Α – 5.β Το Ανατολικό Ζήτημα κατά τον 18ο και τον 19ο αιώνα 1. Πότε άρχισε μια νέα φάση του Ανατολικού Ζητήματος, ποια τα γνωρίσματά της και 2. σε ποια χώρα ανήκε η πρωτοβουλία; Πότε άρχισε η νέα φάση του Ανατολικού Ζητήματος και ποια τα γνωρίσματά της;
1. Κατά τον 18ο και τον 19ο αιώνα άρχισε μια νέα φάση του Ανατολικού Ζητήματος: την προέλαση των Οθωμανών Τούρκων εναντίον της χριστιανικής Ευρώπης διαδέχτηκε η περίοδος σχεδίων α) για την εκδίωξή τους από τη γηραιά ήπειρο β) και για τη διανομή των ευρωπαϊκών τους κτήσεων,
58
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα (1815 – 1871)
Σε ποια χώρα ανήκε η πρωτοβουλία σε αυτήν την νέα φάση του Ανατολικού Ζητήματος;
2. Η πρωτοβουλία για την υλοποίηση αυτών των σχεδίων ανήκε, όχι πλέον στην Ισπανία, τη Βενετία ή τον Πάπα, αλλά στην Αυστρία και προπαντός στη Ρωσία. i. Επί Μεγάλης Αικατερίνης της Ρωσίας (βασίλεψε από το 1762 έως το 1796) καταβλήθηκε σοβαρή προσπάθεια από τη Ρωσία να εκδιωχθούν οι Οθωμανοί Τούρκοι από την Ευρώπη. ii. Η κατάληψη των Επτανήσων από τους Γάλλους το 1797 και η εκστρατεία του Ναπολέοντα στην Αίγυπτο το 1798 αποτελούν την αφετηρία μιας νέας φάσης του Ανατολικού Ζητήματος. iii. Η Πύλη κάλεσε τότε τους Ρώσους σε βοήθεια εναντίον των Γάλλων. Για πρώτη φορά ο ρωσικός πολεμικός στόλος πέρασε από τα Στενά του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων, το 1798, στο Αιγαίο, έπλευσε στο Ιόνιο και κατέλαβε τα Επτάνησα. iv.
Οι εξελίξεις υπήρξαν στο εξής ραγδαίες. Οι Βρετανοί έσπευσαν αρωγοί της Πύλης στην Αίγυπτο, όπου ο βρετανικός στόλος καταναυμάχησε τον γαλλικό στο Αμπουκίρ (1798), και αποκατέστησαν την εξουσία του σουλτάνου στην Αίγυπτο.
v. Ο ρωσοτουρκικός πόλεμος του 1828-1829 άσκησε την απαιτούμενη πίεση στην Πύλη: 1. να αναγνωρίσει με τη Συνθήκη Ειρήνης της Αδριανούπολης (1829) την αυτονομία της Σερβίας. 2. Την ίδια περίπου εποχή η Ελλάδα εξασφάλισε την ανεξαρτησία της (1830).
Α – 5.γ Το ζήτημα των Στενών στις αρχές του 19ου αιώνα Α. Ποια ήταν η στάση της Βρετανίας και της Γαλλίας απέναντι στην Οθωμανική αυτοκρατορία, στις αρχές του 19ου αιώνα; Στις αρχές του 19ου αιώνα η Βρετανία και η Γαλλία, φοβούμενες την παρουσία της Ρωσίας στα Στενά (του Βοσπόρου), στάθηκαν στο πλευρό της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. 1. Την κυριότερη ανησυχία των Βρετανών προκαλούσε η διέλευση του ρωσικού στόλου από τα Στενά (του Βοσπόρου) στη Μεσόγειο. Η Βρετανία φοβόταν το ενδεχόμενο να καταλάβει η Ρωσία τη στρατηγική θέση των Στενών και να επιδιώξει τον έλεγχο της Ανατολικής
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
59
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’
Μεσογείου, απειλώντας έτσι τα βρετανικά συμφέροντα. 2. Αυτό φοβόταν και η Γαλλία η οποία, επίσης, έβλεπε πλέον την Οθωμανική Αυτοκρατορία ως ανάχωμα στο Ρωσικό επεκτατισμό. 3. Έτσι ο διαμελισμός της Οθωμανικής αυτοκρατορίας αναβλήθηκε επ΄ αόριστον.
Β. Πότε, πώς και γιατί οξύνθηκε το ζήτημα των Στενών στις αρχές του 19ου αι; Το ζήτημα των Στενών οξύνθηκε, όταν ο Μεχμέτ Αλή πασάς της Αιγύπτου ενεπλάκη σε πόλεμο με τον σουλτάνο και ο Σουλτάνος ζήτησε τη βοήθεια της Ρωσίας εναντίον του. 1. Στις αρχές του 1833 ο ρωσικός στόλος κατέπλευσε και αγκυροβόλησε στον Κεράτιο Κόλπο. 2. Η ισχυρή παρουσία των Ρώσων στον Βόσπορο οδήγησε τον σουλτάνο και τον Αιγύπτιο πασά στη σύναψη της Συνθήκης Ειρήνης της Κιουτάχειας (4 Μαΐου 1833). 3. Ο ρωσικός στόλος εγκατέλειψε τον Βόσπορο, αφού όμως υπογράφτηκε προηγουμένως μεταξύ Ρωσίας και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας η Συνθήκη του Χουνκιάρ Ισκελεσί (8 lουλίου 1833). Με τη συνθήκη αυτή: α) αφενός καθίστατο ο Εύξεινος Πόντος κλειστή και ασφαλής θάλασσα της Ρωσίας, β) αφετέρου αναγνωριζόταν σιωπηρώς στη Ρωσία το δικαίωμα εξόδου των πολεμικών σκαφών της στο Αιγαίο. 4. Νέος γύρος ένοπλης αναμέτρησης μεταξύ του σουλτάνου Μαχμούτ Β' και του Μεχμέτ Αλή πασά (1839) κατέληξε με τη Σύμβαση των Στενών (13 Ιουλίου 1841), την οποία υπέγραψαν οι πέντε μεγάλες δυνάμεις της Ευρώπης στο Λονδίνο.
Με τη σύμβαση αυτή τερματίστηκε η προνομιακή θέση της Ρωσίας στο ζήτημα των Στενών, που της εξασφάλιζε η Συνθήκη του Χουνκιάρ Ισκελεσί. Ήταν η πρώτη συνθήκη των ευρωπαϊκών μεγάλων δυνάμεων στην οποία μετείχε και η Πύλη.
5. Νέα παρέμβαση της Ρωσίας στα ζητήματα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σημειώθηκε το 1850, με αφορμή έριδα μεταξύ ορθόδοξων και καθολικών μοναχών για την κατοχή των ιερών προσκυνημάτων των Αγίων Τόπων. I. Υποστηρικτής των ορθόδοξων μοναχών προβλήθηκε ο Ρώσος αυτοκράτορας Νικόλαος Α', ενώ των καθολικών ο Γάλλος αυτοκράτορας Ναπολέων Γ. II. Η Πύλη ενέδωσε στην αρχή στις πιέσεις του Γάλλου αυτοκράτορα, αλλά υπό την πίεση του Ρώσου τσάρου αθέτησε τις υποσχέσεις της
60
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα (1815 – 1871)
προς τους καθολικούς. III. Εκατέρωθεν πιέσεις στον σουλτάνο Αβδούλ Μετζίτ είχαν ως αποτέλεσμα την πρόκληση έκρυθμης κατάστασης. IV. Η Ρωσία, ιδιαίτερα, απαιτούσε από τον σουλτάνο να της αναγνωρίσει το δικαίωμα προστασίας των ορθοδόξων που απέρρεε, κατά τη δική της ερμηνεία, από τη Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774).
1854 Κριμαϊκός Πόλεμος Σπάνιο φωτογραφικό ντοκουμέντο από το πεδίο της μάχης που είναι γεμάτο με τις μεταλλικές μπάλες των κανονιών που άλεθαν τα κορμιά των στρατιωτών.
Η ευγενική μορφή της Αγγλίδας εθελόντριας Φλόρενς Νάιτινγκέιλ που με αυταπάρνηση οργάνωσε, για πρώτη φορά στην ιστορία, νοσοκομείο για την περίθαλψη των τραυματισμένων (Άγγλων) στρατιωτών, οι οποίοι σε άλλες εποχές απλώς αφήνονταν να πεθάνουν αβοήθητοι μέσα στις μολύνσεις και στα περιττώματά τους.
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
61
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’
Κριμαϊκός Πόλεμος 1854-56 : οι εχθροπραξίες
62
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα (1815 – 1871)
Α – 5.δ Ο Κριμαϊκός Πόλεμος 1+2) Τι προκάλεσε τον Κριμαϊκό Πόλεμο, 3) ποιοι οι εμπόλεμοι και 4) ποιες οι επιπτώσεις του στα Βαλκάνια και 5) την Ελλάδα; Τι προκάλεσε τον Κριμαϊκό Πόλεμο;
1. Η ικανοποίηση αυτής της απαίτησης της Ρωσίας (επαναφορά της Συνθήκης του Κιουτσουκ Καϊναρζτή), δεδομένου ότι οι ορθόδοξοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ανέρχονταν σε μερικά εκατομμύρια κατοίκων, ισοδυναμούσε με απαίτηση για συγκυριαρχία του Ρώσου αυτοκράτορα με τον σουλτάνο. 2. Με την ενθάρρυνση α) της Γαλλίας κυρίως, αλλά και β) της Βρετανίας, η Πύλη αρνήθηκε να ικανοποιήσει αυτή την αξίωση της Ρωσίας, με συνέπεια τον Μάιο του 1853 να εισέλθουν τα ρωσικά στρατεύματα στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, χωρίς την κήρυξη πολέμου εναντίον της Πύλης, Ποιοι οι εμπόλεμοι κατά τον Κριμαϊκό Πόλεμο;
3. Ο πόλεμος άρχισε, αφού πρώτα υπέγραψαν συνθήκη συμμαχίας με την Πύλη, τον Μάρτιο του 1854, η Βρετανία και η Γαλλία. Ήταν ο Κριμαϊκός Πόλεμος, ο οποίος διεξήχθη στη Χερσόνησο της Κριμαίας, στη νότια Ρωσία, όπου οι Ρώσοι αντιμετώπισαν τις στρατιωτικές και ναυτικές δυνάμεις της Βρετανίας και της Γαλλίας. Ποιες οι επιπτώσεις του Κριμαϊκού Πολέμου στα Βαλκάνια και την Ελλάδα;
4. Την έκρηξη του πολέμου συνόδευαν εκκλήσεις των Ρώσων προς τους ορθόδοξους λαούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας να εκδιώξουν τους Οθωμανούς από την Ευρώπη. Οι εκκλήσεις αυτές είχαν απήχηση και παρατηρήθηκαν επαναστατικές ζυμώσεις. 5. Στην Ελλάδα υπήρξε σαφής προσανατολισμός της κοινής γνώμης υπέρ της Ρωσίας και υποκινήθηκαν εξεγέρσεις στη Θεσσαλία, στην Ήπειρο και στη Χαλκιδική. Ωστόσο, η Βρετανία και η Γαλλία εξανάγκασαν τον Όθωνα:
να αποπέμψει τη φιλορωσική κυβέρνηση της Ελλάδας
και να διορίσει φιλοδυτική κυβέρνηση,
καθώς και να ανακαλέσει τους Έλληνες αξιωματικούς που είχαν περάσει επικεφαλής ανταρτών στη Θεσσαλία, στην Ήπειρο και στη Μακεδονία.
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
63
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’
Α – 5.ε Η Συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων
μετά την ήττα της Ρωσίας στον Κριμαϊκό
Ποια συνθήκη υπογράφτηκε μετά την ήττα της Ρωσίας στον Κριμαϊκό Πόλεμο; 1. Τον Σεπτέμβριο του 1855 οι Βρετανοί και οι Γάλλοι εκπόρθησαν τη Σεβαστούπολη. Οι εχθροπραξίες τερματίστηκαν τον Ιανουάριο του 1856. 2. Τον Μάρτιο του 1856 υπογράφτηκε η Συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων (30 Μαρτίου 1856). Με τη συνθήκη αυτή η Πύλη εξασφάλισε: I. το δικαίωμα συμμετοχής της στο σύστημα ασφάλειας των μεγάλων δυνάμεων της Ευρώπης (Concert of Europe), II. ο Εύξεινος Πόντος κατέστη ουδέτερη θάλασσα, απαλλαγμένη από πολεμικά σκάφη, III. οι εκβολές του Δούναβη δόθηκαν και πάλι στην Πύλη και επιβεβαιώθηκε η αυτονομία των Παραδουνάβιων Ηγεμονιών υπό την προστασία των μεγάλων δυνάμεων.
Ο σουλτάνος είχε ήδη εκδώσει, στις 18 Φεβρουαρίου 1856, το περίφημο
αυτοκρατορικό διάταγμα , «Χάτι Χουμαγιούν»*, με το οποίο υποσχόταν πλήρη ισότητα των υπηκόων του ανεξαρτήτως θρησκεύματος ή καταγωγής.
Με το διάταγμα αυτό εγκαινιάστηκε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία η περίοδος των Τανζιμάτ* (μεταρρυθμίσεων).
3. Ο Κριμαϊκός Πόλεμος, ο οποίος έληξε:
με την ήττα και την ταπείνωση της Ρωσίας,
συνέβαλε στην αποδοχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στη λέσχη των μεγάλων δυνάμεων της Ευρώπης, υπό την προστασία της Βρετανίας. ***
Ερωτήσεις και Απαντήσεις 1. Τι σημαίνει ο όρος «Ανατολικό Ζήτημα»; [Δες στην ενότητα Α-5.α, την ερώτηση Α] Γιατί η κατάληψη των Επτανήσων από τους Γάλλους το 1797 θεωρείται n αφετηρία μιας νέας φάσης του Ανατολικού ζητήματος; [Δες την ενότητα Α-5.β] 2. Να αναπτύξετε τη στρατηγική σημασία των Στενών και να αναφέρετε τις ευρωπαϊκές συνθήκες που συνδέονται με αυτήν. [Δες την ενότητα Α-5.γ] 3. Ποια υπήρξε η σημασία της Συνθήκης των Παρισίων για τη διεθνή θέση της Τουρκίας; [Δες την ενότητα Α-5.ε] 4. Ποιες οι συνέπειες του Κριμαϊκού Πολέμου για την Ελλάδα; Συμβουλευτείτε και τα παραθέματα. [Δες στην ενότητα Α-5.δ, τις παραγράφους 4. και 5., κι ύστερα πήγαινε στα παραθέματα του βιβλίου]
64
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα (1815 – 1871)
Α – 6. Η ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Α – 6.α Από την προβιομηχανική στη βιομηχανική εποχή A. 1. Τι οικονομία είχε η Ευρώπη στις αρχές του 19ου αιώνα και 2. σε ποια χώρα πρωτοεμφανίζονται κάποιες νέες μονάδες; Η οικονομία της Ευρώπης στις αρχές του 19ου αιώνα
1. Η οικονομία της Ευρώπης στις αρχές του 19ου αιώνα ήταν κατά βάση αγροτική. I. Τα περισσότερα προϊόντα του δευτερογενούς τομέα παραγωγής συνέχιζαν να παράγονται α) σε μικρά εργαστήρια β) ή στα σπίτια των τεχνιτών. II. Τα περισσότερα οικιστικά σύνολα ήταν μικρά. Συνήθως οι πόλεις λειτουργούν α) ως τόποι ανταλλαγής ως επί το πλείστον των καρπών της γης και των προϊόντων της βιοτεχνίας, β) όταν δεν ήταν διοικητικά κέντρα. Η Αγγλία ήταν η χώρα που ξεχώρισε οικονομικά αυτήν την περίοδο
2. Διάσπαρτες ωστόσο στον -παραδοσιακό, μάλλον- προβιομηχανικό ευρωπαϊκό κόσμο ήταν ορισμένες παραγωγικές μονάδες, γνωστές έκτοτε ως βιομηχανικές. I. Οι περισσότερες βρίσκονταν στην Αγγλία και λιγότερες στην ηπειρωτική Ευρώπη. II. Αυτές οι βιομηχανικές μονάδες συνιστούσαν την αφετηρία ενός νέου παραγωγικού συστήματος, του εργοστασιακού συστήματος.
B. 1. Τι είναι το εργοστασιακό σύστημα, πού πρωτοεμφανίστηκε και 2. ποια τα γνωρίσματά της Βιομηχανικής Επανάστασης; 1. Στις αρχές του 19ου αιώνα άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους, κυρίως στην Αγγλία και λιγότερο στην ηπειρωτική Ευρώπη, ορισμένες διάσπαρτες παραγωγικές μονάδες, οι βιομηχανικές. Αυτές οι βιομηχανικές μονάδες συνιστούσαν την αφετηρία ενός νέου παραγωγικού συστήματος, του εργοστασιακού συστήματος. 2. Τρία ήταν τα βασικά γνωρίσματα αυτού του νέου συστήματος (δηλαδή του εργοστασιακού: a.
η υποκατάσταση του ανθρώπου σε πολλούς τομείς της παραγωγικής διαδικασίας από τη μηχανή
b. η αντικατάσταση των παραδοσιακών πηγών ενέργειας (υδατόπτωση, αιολική ενέργεια κ.ά.) από νέες, ιδιαίτερα τον γαιάνθρακα c.
η χρήση νέων και άφθονων πρώτων υλών, ιδιαίτερα ανόργανων.
Αυτά είναι τα βασικά χαρακτηριστικά του ιστορικού φαινόμενου α) που ονομάστηκε Βιομηχανική Επανάσταση και που β) εκδηλώθηκε πρώτα στην Αγγλία.
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
65
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’
Το ατμόπλοιο του Φούλτον (1801)
Καλλιτεχνική απόδοση του σιδηροδρόμου του Στέφενσον (1820)
Ηλεκτροφωτισμός της πλατείας Ομονοίας στο Παρίσι (1844)
66
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα (1815 – 1871)
C. Ποια είναι τα αποτελέσματα της Βιομηχανικής Επανάστασης, δηλαδή των τεχνολογικών επινοήσεων που εφαρμόστηκαν στην παραγωγή αγαθών; 1. Διάφορες εφευρέσεις και τεχνολογικά επιτεύγματα (στην Αγγλία στην αρχή και στη συνέχεια σε πολλές χώρες της Ευρώπης και στις ΗΠΑ)
είχαν ως αποτέλεσμα να αυξηθούν κατακόρυφα
α) η παραγωγικότητα και β) το κατά κεφαλήν εισόδημα του ανθρώπου. 2. Επρόκειτο μάλιστα α) για αύξηση μεγεθών και β) για γενικότερη ανάπτυξη που αποδείχτηκαν εξελίξεις με δική τους νομοτέλεια, σχεδόν ανεξέλεγκτες. 3. Για πρώτη φορά στην ιστορία του ανθρώπου η οικονομική ανάπτυξη υπήρξε τέτοια, ώστε, σε συνδυασμό με την ανάπτυξη α) των επιστημών και β) της τεχνολογίας, 1) να προκαλεί πρόσθετες επενδυτικές ανάγκες, 2) να δημιουργεί πλεόνασμα προς επένδυση και 3) να θέτει τις προϋποθέσεις για νέους ρυθμούς παραγωγής και ανάπτυξης, οι οποίοι εξουδετέρωναν τους παράγοντες εκείνους που ήλεγχαν την αύξηση του πληθυσμού (όπως ήταν ή πείνα και οι αρρώστιες). 4. Η Βιομηχανική Επανάσταση δημιούργησε τις προϋποθέσεις για τη θεαματική αύξηση του πληθυσμού της Ευρώπης και του κόσμου γενικότερα. 5. Δραματικές αλλαγές και διαφοροποιήσεις προκλήθηκαν επίσης στον συσχετισμό δυνάμεων α) μεταξύ των βιομηχανικών ευρωπαϊκών χωρών β) μεταξύ της Ευρώπης ως συνόλου και του υπόλοιπου κόσμου, γ) καθώς και στις σχέσεις των διάφορων κοινωνικών τάξεων σε κάθε χώρα.
Α – 6.β Η Βιομηχανική Επανάσταση στην Αγγλία
Για ποιους λόγους οι επαναστατικές αλλαγές στην τεχνολογία και την οργάνωση της βιομηχανικής παραγωγής συνέβησαν πρώτα στην Αγγλία; Ο λόγος για τον οποίο οι επαναστατικές αλλαγές στην τεχνολογία και στην οργάνωση της βιομηχανικής παραγωγής συνέβησαν πρώτα στην Αγγλία είναι ότι εκεί υπήρχαν οι κατάλληλες συνθήκες. 1. Στην Αγγλία στον τομέα της κλωστοϋφαντουργίας, όπου συντελέστηκε πρώτα η εκβιομηχάνιση της παραγωγής, παρουσιάστηκαν, στο τελευταίο τέταρτο το 18ου αιώνα, a.
μεγάλη αύξηση της ζήτησης βαμβακερών υφασμάτων και
b. ταυτόχρονα αδυναμία των παραγωγών και των εμπόρων να ικανοποιήσουν αυτή τη ζήτηση. 2. Τεχνολογικά επιτεύγματα ωστόσο έδωσαν τη δυνατότητα μεγάλης αύξησης της παραγωγής κλωστών και υφασμάτων. α) Τη μηχανική ανέμη, την «Κλώστρια Τζένη», όπως ονομάστηκε, ακολούθησαν άλλες εφευρέσεις και τεχνολογικές εφαρμογές
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
67
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’
τους στην παραγωγή, με β) αποκορύφωμα την ατμομηχανή. 3. Στην Αγγλία εξάλλου υπήρχαν τα απαραίτητα κεφάλαια για επενδύσεις από τη συσσώρευση πλούτου που εξασφάλισε η Εμπορική Επανάσταση. 4. Υπήρχε επίσης το διαθέσιμο εργατικό δυναμικό, καθώς και το αγροτικό πλεόνασμα από τις περιφράξεις κοινοτικών γαιών από τους μεγάλους γαιοκτήμονες στα κτήματά τους. 5. Η Αγγλία διέθετε επιπλέον, σε σύγκριση με τις άλλες χώρες της Ευρώπης: a.
ελεγχόμενες πηγές πρώτων υλών
b. και αγορές των βιομηχανικών προϊόντων στις αποικίες της, c.
καθώς και τον απαραίτητο εμπορικό στόλο για την ασφαλή μεταφορά των προϊόντων.
6. Η χώρα αυτή διέθετε ακόμη: a.
ένα εξαιρετικά ανεπτυγμένο σύστημα πλωτής και οδικής συγκοινωνίας, καθώς
b. και μεγάλες ποσότητες γαιάνθρακα σε βάθος που επέτρεπε την εξόρυξή του c.
με τα μέσα της εποχής.
7. Στην Αγγλία επίσης είχαν ατονήσει οι μεσαιωνικές συντεχνίες, σε βαθμό που να μην προβάλλουν προσκόμματα στην ανεξέλεγκτη παραγωγή προϊόντων. 8. Τέλος, η Αγγλία διέθετε: a.
ανεπτυγμένο πιστωτικό σύστημα*,
b. αλλά και νομοθεσία που ευνοούσε την απρόσκοπτη λειτουργία της αγοράς. 9. Η εκβιομηχάνιση του δευτερογενούς τομέα παραγωγής στην Αγγλία συντελέστηκε από τον ιδιωτικό τομέα, σε καθεστώς ακώλυτης λειτουργίας της αγοράς.
Α – 6.γ Η εξάπλωση της Βιομηχανικής Επανάστασης σε Ευρώπη και ΗΠΑ A. Γιατί υποχρεώθηκαν, έστω αργοπορημένα, και οι άλλες ευρωπαϊκές χώρες να στραφούν προς στην εκβιομηχάνιση; Ποιος ανέλαβε για να την προωθήσει και ποιες οι παρενέργειες από τις παρεμβάσεις του; 1. Το οικονομικό άλμα της Αγγλίας υποχρέωσε και τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες να στραφούν προς την ίδια αναπτυξιακή κατεύθυνση, επειδή τα αγγλικά βιομηχανικά προϊόντα απειλούσαν με ολοσχερή καταστροφή τις παλαιές βιοτεχνίες των ηπειρωτικών χωρών της Ευρώπης. 2. Η εκβιομηχάνιση της παραγωγής όμως στην ηπειρωτική Ευρώπη, όπως και στον υπόλοιπο κόσμο, καθυστέρησε κυρίως επειδή δεν υπήρχαν εκεί οι παράγοντες και οι συνθήκες που είχαν αναπτυχθεί στην Αγγλία.
68
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα (1815 – 1871)
3. Επιπλέον, σε αντίθεση προς την Αγγλία, την εκβιομηχάνιση στην Ευρώπη ανέλαβαν και προώθησαν οι κυβερνήσεις, με παρεμβάσεις που δεν επέτρεπαν την ελεύθερη λειτουργία της αγοράς. Οι παρεμβάσεις αυτές οδηγούσαν : a.
αφενός σε διασπάθιση πολυτίμων εθνικών πόρων σε επιχειρηματίες ευνοούμενους της πολιτικής εξουσίας -όχι κατ' ανάγκην ικανούς-
b. και αφετέρου στη «μετανάστευση» κεφαλαίων στην Αγγλία προς επένδυση σε δυναμικές επιχειρήσεις. Με καθυστέρηση λοιπόν επιτεύχθηκε η εκβιομηχάνιση σε χώρες της Ευρώπης, όπως στο Βέλγιο, στη Γαλλία, στις χώρες της Γερμανίας και της βόρειας Ιταλίας. Αυτές οι χώρες, από κοινού με την Αγγλία και τις ΗΠΑ, αποτέλεσαν τον βιομηχανικό πυρήνα του κόσμου.
B. Ποιες χώρες αποτέλεσαν από κοινού με την Αγγλία και τις ΗΠΑ, τον βιομηχανικό πυρήνα του κόσμου, πού βασιζόταν αυτό το κέντρο του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος και πότε κατέρρευσε; a.
Με καθυστέρηση επιτεύχθηκε η εκβιομηχάνιση σε χώρες της Ευρώπης, όπως στο Βέλγιο, στη Γαλλία, στις χώρες της Γερμανίας και της βόρειας Ιταλίας. Αυτές οι χώρες, από κοινού με την Αγγλία και τις ΗΠΑ, αποτέλεσαν τον βιομηχανικό πυρήνα του κόσμου.
b. Όπως είπαμε, οι βιομηχανικές χώρες της Ευρώπης και οι ΗΠΑ αποτελούσαν κατά τον 19ο αιώνα το κέντρο ενός παγκόσμιου οικονομικού συστήματος. Το σύστημα αυτό ήταν μοναδικό, αλλά και ευαίσθητο και εύθραυστο βασιζόταν: 1. στη συνεχή αύξηση του πληθυσμού της Ευρώπης (ο πληθυσμός αυξήθηκε κατά 50% περίπου μεταξύ του 1850 και του 1900, από 266 σε 400 εκατομμύρια), 2. στην ελεύθερη μετανάστευση ανθρώπινου δυναμικού και κεφαλαίων έξω από την Ευρώπη, 3. στην εκλεκτική ανάπτυξη της βιομηχανίας σε περιοχές του κόσμου, 4. στην ανάπτυξη των συγκοινωνιών, των επικοινωνιών, και του ασφαλιστικού και τραπεζικού συστήματος, 5. και στην αύξηση του διεθνούς εμπορίου. 6. Προϋποθέσεις για την ομαλή λειτουργία αυτού του ευρωατλαντικού, παγκόσμιου συστήματος ήταν 1) η ειρήνη, 2) η ελευθερία του διεθνούς εμπορίου και 3) η οικονομική ηγεμονία των χωρών που αποτελούσαν τον πυρήνα του στον υπόλοιπο κόσμο. 4) Ο χρυσός αποτελούσε το βάθρο του συστήματος. c.
Αυτό το αυτορρυθμιζόμενο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα κατέρρευσε με την έκρηξη του Α' Παγκόσμιου Πολέμου (1914).
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
69
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’
Ερωτήσεις και Απαντήσεις 1. Να αναλύσετε τις συνθήκες υπό τις οποίες εκδηλώθηκε η Βιομηχανική Επανάσταση στην Αγγλία. [Δες την ενότητα Α-6.β] 2. Να εξηγήσετε, αφού συμβουλευτείτε και τα παραθέματα, γιατί ο συνδικαλισμός και το γυναικείο κίνημα εμφανίστηκαν παράλληλα με τη Βιομηχανική Επανάσταση. Συνδικαλισμός είναι το κίνημα που επιδιώκει τη συνένωση προσώπων που ασκούν το ίδιο επάγγελμα, προκειμένου να διασφαλιστούν τα κοινά συμφέροντά τους. Το συνδικαλιστικό κίνημα συνδέεται άμεσα µε τη Βιομηχανική Επανάσταση. Η εργασία, η παραγωγή και η διάθεση προϊόντων, χωρίς καμία παρέμβαση του κράτους σε ό,τι αφορά στις συνθήκες εργασίας και στην εργατική αμοιβή, ήταν επόμενο να οδηγήσει τους εργάτες στην αναζήτηση κάποιας προστασίας. Ο βιομήχανος επιδίωκε περισσότερο κέρδος, γεγονός που σήμαινε για τους εργάτες χαμηλό ημερομίσθιο και περισσότερες ώρες εργασίας. Γρήγορα αναπτύχθηκε έντονος κοινωνικός προβληματισμός. Πώς ήταν δυνατόν οι κοινωνικοί παράγοντες να αδιαφορούν γι' αυτού του είδους την αδικία; Το εργατικό κίνημα, παρά την καθυστέρηση που σημειώθηκε στην εκδήλωσή του, ήταν επόμενο να αναπτυχθεί. Οι πρώτες δυναμικές διεκδικήσεις έδειξαν μαχητικότητα και αποφασιστικότητα. Το εργατικό κίνημα ήταν πραγματικότητα. Οι εργάτες κατανόησαν ότι ο µόνος τρόπος για να αναγκαστεί η εργοδοσία να παραχωρήσει ανεκτό επίπεδο ζωής σε αυτούς που μοχθούσαν ήταν μια γενική απεργία. Αλλά και το γυναικείο κίνημα εμφανίστηκε παράλληλα με τη Βιομηχανική Επανάσταση. Οι γυναίκες, για να συμβάλουν στην επίλυση του οικογενειακού προβλήματος, αναζήτησαν εργασία στα εργοστάσια και στους άλλους χώρους παραγωγής. Τον υπόλοιπο χρόνο τους τον αφιέρωναν στην οικιακή εργασία και στην ανατροφή των παιδιών. Το φεμινιστικό κίνημα, όπως είναι γνωστός ο αγώνας των γυναικών για τη χειραφέτησή τους, ξεκίνησε ουσιαστικά ως προσπάθεια απεξάρτησης από την ανδρική κυριαρχία και επιδίωξης ίσης αμοιβής µε τον άνδρα στον τομέα της εργασίας. Το οργανωμένο γυναικείο κίνημα εκδηλώθηκε αρχικά στην Αγγλία, όπου σημειώθηκε παράλληλα µε την εκβιομηχάνιση και την αστικοποίηση. Στόχος του η γενικότερη οικονομική και πολιτική βελτίωση της θέσης της γυναίκας, µε την εξασφάλιση ίσων δικαιωμάτων και ευκαιριών, αλλά και µε την εξάλειψη κάθε μορφής διακρίσεων εις βάρος της. (Απάντηση Δημήτρη Κατσουλάκου – Εκδ. Πατάκη) Παγκόσμιος χάρτης με βρετανικά εδάφη (κόκκινο,19ος αιώνας).
Σημειωματάρια μηχανικών από βιομηχανική κατασκοπεία που έχουν διασωθεί
70
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα (1815 – 1871)
Α – 7. Η ΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΤΩΝ ΑΨΒΟΥΡΓΩΝ - Η ΙΤΑΛΙΚΗ ΚΑΙ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΕΝΟΠΟΙΗΣΗ (1848-1871) Α – 7.α Η Επανάσταση του 1848 στη Γαλλία και οι εξεγέρσεις στην υπόλοιπη Ευρώπη Γιατί το 1848 αποτελεί ορόσημο στην Ιστορία της Ευρώπης ή ποιες οι συνέπειες από την επανάσταση στη Γαλλία του 1848 σε πολλές χώρες της ηπειρωτικής Ευρώπης; Το 1848 αποτελεί ορόσημο στην ιστορία της Ευρώπης
Το 1848 αποτελεί ορόσημο στην ιστορία της Ευρώπης. Φανέρωσε ακόμη μια φορά την προϊούσα παρακμή του «παλαιού καθεστώτος», το οποίο έμειναν να στηρίζουν, από όλες τις μεγάλες δυνάμεις, η Αυστρία και η Ρωσία. A. Η παρισινή επανάσταση των εργατών και τεχνιτών το 1848 I. ανέτρεψε το φιλελεύθερο καθεστώς του Λουδοβίκου Φιλίππου, II. για να βρεθεί αντιμέτωπη µε τον στρατό και με έναν νέο Βοναπάρτη, τον Λουδοβίκο Ναπολέοντα Γ, ο οποίος υποσχόταν στους Γάλλους τις δόξες ενός παρελθόντος, που είχαν ωστόσο περάσει ανεπιστρεπτί. Οι συνέπειες από την επανάσταση στην Γαλλία το 1848 σε πολλές χώρες της Ευρώπης
B. Η επανάσταση στη Γαλλία υπήρξε το σύνθημα για διάφορες εξεγέρσεις σε πολλές χώρες της ηπειρωτικής Ευρώπης, ιδίως στην Αυστρία και στις γερμανικές χώρες. 1. Στην Ουγγαρία ο Μαγυάρος πατριώτης Κοσούτ (Lajos Kossuth, 1802-1894) ζήτησε Σύνταγμα για τη χώρα του και καταδίκασε την αψβουργική απολυταρχία. I. Τα αιτήματα των Μαγυάρων πατριωτών προκάλεσαν ευρύτερη αναταραχή στην αυτοκρατορία, ιδίως δε στη Βιέννη, όπου σημειωθήκαν συγκρούσεις μεταξύ των εργατών και φοιτητών από το ένα μέρος και της αστυνομίας από το άλλο. II. Θύμα των ταραχών στην πρωτεύουσα υπήρξε ο κατ' εξοχήν αρχιτέκτονας της αψβουργικής απολυταρχίας, ο Μέτερνιχ, ο οποίος αποπέμφθηκε από την εξουσία, για να κατευναστούν τα πνεύματα. Η αποπομπή του Μέτερνιχ ωστόσο ενθάρρυνε τους ηγέτες των εθνικών κινημάτων της αυτοκρατορίας να προβάλουν τις διεκδικήσεις τους. III. Οι Μαγυάροι ανακήρυξαν συνταγματικές μεταρρυθμίσεις που ισοδυναμούσαν µε καθεστώς αυτονομίας, ενώ το παράδειγμά τους 2.
ακολούθησαν οι Τσέχοι, µε ηγέτη τον εθνικό ιστοριογράφο Πάλστσκυ (Francis PaJacky, 1798-1876), στη Βοημία.
3.
Σε εθνικό γερμανικό επίπεδο οι συνταγματικοί θεσμοί προβλήθηκαν
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
71
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’
στην περίφημη Συνέλευση της Φραvκφoύρτης τον Μάρτιο του 1848. I. Εκεί συγκεντρώθηκε το άνθος της γερμανικής λογιοσύνης, για να συντάξει τον καταστατικό χάρτη της ενωμένης Γερμανίας. II. Η φιλελεύθερη επανάσταση οδηγήθηκε όμως σταδιακά σε ναυάγιο, κυρίως επειδή αρνήθηκε να συμβιβαστεί με την πανίσχυρη τότε πρωσική απολυταρχία. C. Την ίδια κατάληξη είχαν και τα φιλελεύθερα και εθνικά κινήματα των υποτελών εθνοτήτων της Αυτοκρατορίας των Αψβούργων. Οι έριδες μεταξύ των Μαγυάρων, των Τσέχων, των Ρουμάνων, των Κροατών και των Σέρβων της αυτοκρατορίας διευκόλυναν τη δυναμική επέμβαση των Αυστριακών και την καταστολή των επαναστάσεων.
People in Bucharest during the 1848 events, carrying the Romanian tricolor
An 1849 depiction of Irish peasant Bridget O'Donnell and her children
Cheering revolutionaries after fighting in March 1848
Chartist meeting on Kennington Common in 1848.
Galician slaughter (polish "Rzeź galicyjska") by Jan Lewicki (17951871), (was a massacre of Polish nobles by Polish peasants in Galicia between early 1846 and late 1848.)
72
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα (1815 – 1871)
Α – 7.β Η ιταλική ενοποίηση. Πότε, από ποιους και γιατί άρχισε ο Αγώνας για ενοποίηση της Ιταλίας και από ποιον τελικά ευοδώθηκε; Πότε άρχισε ο αγώνας για ενοποίηση της Ιταλίας
1.
Η επανάσταση στις ιταλικές χώρες κατά της αυστριακής κυριαρχίας κυρίως, αλλά με κύριο αίτημα την ενοποίηση των Ιταλών σε ενιαίο εθνικό κράτος, σημείωσε στην αρχή του 1848 εντυπωσιακή επιτυχία, σύντομα όμως εμφανιστήκαν σοβαρά προβλήματα.
2.
Όταν άρχισε ο Αγώνας της Παλιγγενεσίας των Ιταλών το 1859, η Ιταλία ήταν ακόμη (κατά την προσφιλή έκφραση του Μέτερνιχ) μια «γεωγραφική έκφραση», κατακερματισμένη σε πλήθος κρατών.
Ποιοι και γιατί ήταν οι πρωταγωνιστές της ιταλικής ενοποίησης;
3.
Την ενοποίηση προωθούσαν οι φιλελεύθεροι διανοούμενοι, καθώς και οι έμποροι και άλλοι εκπρόσωποι των Ιταλών αστών, που επιδίωκαν την κατάργηση α) των κρατικών συνόρων και
β) των δασμολογικών και β) άλλων νομικών φραγμών στις
ιταλικές χώρες. Από ποιον ευοδώθηκε η ιταλική ενοποίησης;
4.
Η αποτυχία μιας πανιταλικής επανάστασης, όπως αυτή που οραματίζονταν ο Ιταλός φιλελεύθερος στοχαστής Ματσίνι και άλλοι πατριώτες και που απέτυχε το 1848, έστρεψε στη συνέχεια πολλούς Ιταλούς προς το Πεδεμόντιο. 1) Εκεί ένας ικανός φιλελεύθερος ηγέτης, ο Καβούρ, κατόρθωσε σε μικρό χρονικό διάστημα α) να εκσυγχρονίσει το μικρό βασίλειο του ιταλικού Βορρά και να το καταστήσει πρωταγωνιστή των ιταλικών πραγμάτων, και β) ταυτόχρονα δε να το προβάλει στο ευρωπαϊκό προσκήνιο ως χώρα σεβαστή σε φίλους και σε αντιπάλους. 2) Τον Οκτώβριο του 1859 τα νοτιο'ϊταλικά κράτη ζήτησαν με δημοψήφισμα να ενωθούν με το Πεδεμόντιο. 3) Τον Φεβρουάριο του 1860 συνήλθε στο Τορίνο, πρωτεύουσα του Πεδεμοντίου, η πρώτη εθνοσυνέλευση της ενωμένης Ιταλίας, η οποία ανακήρυξε βασιλιά της χώρας τον Βίκτωρα Εμμανουήλ Β΄. 4) Το 1866 οι διάδοχοι του Καβούρ, ακολουθώντας την πολιτική του, προσάρτησαν τη Βενετία, συμμαχώντας µε την Πρωσία, 5) ενώ το 1871 προσάρτησαν και τη Ρώμη, κατά τη διάρκεια του γαλλοπρωσικού πολέμου (1870-1871).
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
73
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’
Το ισχυρό και βιομηχανικά ανεπτυγμένο Πεδεμόντιο θα πρωταγωνιστήσει στην ενοποίηση της Ιταλίας Χάρτης της Ιταλίας την εποχή της ενοποίησης (17 Μαρτίου 1861). Το 1899 και το 1870 το νέο βασίλειο προσάρτησε αντιστοίχως τη Βενετία και τη Ρώμη, η οποία έγινε και πρωτεύουσά του
74
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα (1815 – 1871)
Α – 7.γ Το Γερμανικό Ζήτημα Ποιο γερμανικό ισχυρό κράτος ανέλαβε την ενοποίηση της Γερμανίας, ποιος κατηύθυνε τις τύχες του και πώς αντιμετώπισε τους αντιπάλους τους; 1. Ανάλογη πορεία ακολούθησε και το Γερμανικό Ζήτημα, με καταλύτη την Πρωσία, το πιο σύγχρονο και ισχυρό γερμανικό κράτος. Εκεί, στην Πρωσία της δυναστείας των Χοεντσόλερν, α) η γαιοκτητική αριστοκρατία των Γιούγκερς (Junkers), που ήλεγχε τον στρατό, και β) η φιλελεύθερη αστική τάξη, που ήλεγχε το κοινοβούλιο, συγκρούονταν σε πολλά ζητήματα, ιδίως στο ζήτημα της αύξησης της δύναμης του στρατού που προωθούσε ο νέος βασιλιάς της χώρας από το 1861, ο Γουλιέλμος Α΄ (1861-1871, Αυτοκράτορας της Γερμανίας, 1871-1888), και που υπονόμευε το κοινοβούλιο. γ) Τη χώρα έβγαλε από το αδιέξοδο ο νέος καγκελάριος, ο Βίσμαρκ, ο οποίος κατηύθυνε τις τύχες της Πρωσίας και στη συνέχεια της Γερμανίας (εν πολλοίς δε και της Ευρώπης) επί τρεις σχεδόν δεκαετίες. 2. Ο Βίσμαρκ, στην επιδίωξή του να ενώσει τη Γερμανία υπό το σκήπτρο της Πρωσίας, είχε να αντιμετωπίσει τρεις αντιπάλους: α) τους φιλελεύθερους της Πρωσία, β) την Αυστρία και γ) τη Γαλλία. a.
Τους φιλελεύθερους αφόπλισε με σειρά μεταρρυθμίσεων κοινωνικού χαρακτήρα.
b. Η Αυστρία αποδείχτηκε ευκολότερος αντίπαλος. Ο αυστροπρωσικός πόλεμος του 1866 διήρκεσε επτά εβδομάδες και τερματίστηκε με την ολοκληρωτική ήττα της γερασμένης πολυεθνικής Αυτοκρατορίας των Αψβούργων. Με τη Συνθήκη της Πράγας (23 Αυγούστου 1866) η Αυστρία αποδέχτηκε τον αποκλεισμό της από τα γερμανικά πράγματα. Ένα έτος αργότερα, το 1867, η Αυτοκρατορία των Αψβούργων κατέστη δυαδική μοναρχία*, όταν οι Μαγυάροι επιδίωξαν και πέτυχαν αναβάθμιση του ρόλου τους στην αυτοκρατορία. c.
Όπως ήταν φυσικό, οι επιτυχίες της Πρωσίας ανησύχησαν τη Γαλλία του Λουδοβίκου Ναπολέοντα, που μάταια προσπάθησε να προσεταιριστεί την Αυστρία. Στην αυστρογαλλική σύμπραξη αντιδρούσαν οι Μαγυάροι, οι οποίοι δεν επιθυμούσαν να θέσουν σε κίνδυνο τα πρόσφατα κέρδη τους. Τελικά η Γαλλία θα επιτεθεί στην Πρωσία και θα γνωρίσει ταπεινωτική ήττα, ο Ναπολέοντας συνθηκολογεί, το Παρίσι αντιστέκεται, αλλά σύντομα θα παραδοθεί. Με τη Συνθήκη Ειρήνης της Φρανκφούρτης, το Μάη του 1871, η Γαλλία αφενός χάνει τις βορειανατολικές της επαρχίες Αλσατία και Λορραίνη αφετέρου καταβάλλει υψηλή πολεμική αποζημίωση. Εδώ εντοπίζεται μια νέα εστία της γαλλογερμανικής αντιπαλότητας η οποία θα τροφοδοτήσει τις επερχόμενες γενεές με πολύ μίσος το οποίο, μεταξύ άλλων, ευθύνεται για τις επερχόμενες γαλλογερμανικές συρράξεις.
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
75
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’
Το πανίσχυρο κράτος της Πρωσίας θα ενοποιήσει τη Γερμανία (από το 1815 έως το 1871). Με κόκκινο: τα σύνορα της χαλαρής Γερμανικής Συνομοσπονδίας του 1815. Με μπλε: η Γερμανική Αυτοκρατορία που προήλθε από τον επεκτατισμό του Πρωσικού κράτους. (Τα σύνορα με κόκκινο ήταν αυτά που αργότερα (κατά το Μεσοπόλεμο) θα… νοσταλγήσει ο Χίτλερ και θα… διεκδικήσει με πυγμή και σφαγές.
Ο χάρτης της Ευρώπης κατά το 1815, όπως διαμορφώθηκε με βάση τις αποφάσεις του Συνεδρίου της Βιέννης Με κόκκινο, τα σύνορα της Γερμανικής Συνομοσπονδίας (1815). Αυτή περιλάμβανε κυρίως Γερμανόφωνους πληθυσμούς της κεντρικής Ευρώπης. Αν και φαινομενικά ήταν μια πολύ ισχυρή δύναμη, στην πραγματικότητα επρόκειτο για ένα συνονθύλευμα κρατιδίων (δίχως συνοχή). Το μοναδικό ισχυρό κράτος, από όλα τα ομόσπονδα μέρη της, ήταν η Πρωσία. Αυτή, αργότερα (το 1870), θα αναλάβει να μετατρέψει το μεγαλύτερο μέρος της Γερμανικής Ομοσπονδίας σε αυτοκρατορία και θα το πετύχει με τη βία, με πολέμους και όχι με ειρηνικές διαδικασίες και διαπραγματεύσεις. Στο χάρτη, πάνω, βλέπετε την ενοποιημένη Γερμανία του Μπίσμαρκ.
76
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα (1815 – 1871)
Α – 7.δ Ο γαλλοπρωσικός πόλεμος. Ο γαλλοπρωσικός πόλεμος, η ήττα των γαλλικών δυνάμεων, η επανάσταση του Παρισιού, η παράδοση των επαναστατών και συνθηκολόγηση με την Πρωσία. Ο γαλλοπρωσικός πόλεμος
1. Η κήρυξη του πολέμου από τη Γαλλία εναντίον της Πρωσίας, στις 19 Ιουλίου 1870, κατέληξε σε ταπεινωτική ήττα των γαλλικών δυνάμεων στη μάχη του Σεντάν (Sedan), κοντά στα γαλλοβελγικά σύνορα, την 1η Σεπτεμβρίου 1870. Την επομένη ο Ναπολέων υπέγραψε συνθηκολόγηση Η επανάσταση του Παρισιού και η παράδοσή του
2. Στις 4 Σεπτεμβρίου εκδηλώθηκε επανάσταση στο Παρίσι και τη διακυβέρνηση της χώρας ανέλαβε προσωρινή κυβέρνηση, η οποία ανακήρυξε την Γ΄ Γαλλική Δημοκρατία* πάνω στα ερείπια της Β' Γαλλικής Αυτοκρατορίας. Το επαναστατημένο και πολιορκημένο από τους Πρώσους Παρίσι παραδόθηκε στις 20 Ιανουαρίου 1871. Η συνθηκολόγηση της Γαλλίας
3. Δέκα ημέρες πριν ο Γουλιέλμος της Πρωσίας είχε ανακηρυχτεί αυτοκράτορας της Γερμανίας στο ανάκτορο των Βερσαλλιών, όπου υπογράφηκε και η προσωρινή συνθήκη ειρήνης μεταξύ των δύο χωρών στις 26 Φεβρουαρίου 1871. Με την τελική Συνθήκη Ειρήνης της Φρανκφούρτης (10 Μαΐου 1871) η Γαλλία: a.
εκχώρησε στη Γερμανία τις δύο ανατολικές επαρχίες της Αλσατίας και της Λορραίνης*
b. και κατέβαλε υψηλή πολεμική αποζημίωση. Οι εξελίξεις αυτές στην καρδιά της Ευρώπης αποτελούν σταθμό μείζονος σημασίας στην ιστορία της γηραιάς ηπείρου. (γαλλογερμανική αντιπαλότητα) ***
Ερωτήσεις και Απαντήσεις 1. Να αποτιμήσετε τη συμβολή του Βίσμαρκ (συμβουλευόμενοι και το παράθεμα του Κίσινγκερ) και του Καβούρ στην πολιτική ιστορία της Γερμανίας και της Ιταλίας αντίστοιχα. [Δες στην ενότητα Α-7.β την παράγραφο 4., όλη την ενότητα Α-7.γ κι ύστερα πήγαινε στο παράθεμα] 2. Να περιγράψετε το εθνικό κίνημα των Μαγυάρων και να αναφέρετε τις συνέπειές του για τους ίδιους και την κεντρική Ευρώπη γενικότερα. [Δες στην ενότητα Α-7.α την παράγραφο Β.]
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
77
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’
Η ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΝ 19Ο ΑΙΩΝΑ (1815 -1871) Συνοπτική παρουσίαση Κεφαλαίου Α΄ με επαναληπτικές ερωτήσεις και επιγραμματικές απαντήσεις *
Κυριότερα Κατατοπιστικά Σημειώματα του Κεφαλαίου Α΄
Α. Τι έπραξαν οι αντιπρόσωποι των νικητριών δυνάμεων στο Συνέδριο της Βιέννης; 1. Στο Συνέδριο της Βιέννης (Οκτώβριος 1814 - Ιούνιος 1815) οι αντιπρόσωποι των νικητριών δυνάμεων a.
ίδρυσαν την Ιερή Συμμαχία*
b. και αποφάσισαν να επαναφέρουν το «παλαιό καθεστώς»* των αριστοκρατικών προνομίων (αρχή της νομιμότητας).
Η επάνοδος στην «αρχή της νομιμότητας» ενίσχυσε τους μοναρχικούς θεσμούς.
2. Οι νικήτριες δυνάμεις καθόρισαν νέα σύνορα στην Ευρώπη, χωρίς να εκτιμηθεί η εθνολογική σύνθεση των πληθυσμών της. 3. Οι λαοί όμως της Ευρώπης, αμφισβητώντας τις αρχές του απολυταρχικού καθεστώτος, προκάλεσαν από το 1820 έως το 1848 μια σειρά από εξεγέρσεις.
Β. Ποιες υπήρξαν οι κυρίαρχες ιδεολογίες του 19ου αιώνα και πώς αξιοποιήθηκαν από τους λαούς της Ευρώπης; 1. Κυρίαρχες ιδεολογίες του 19ου αιώνα υπήρξαν ο φιλελευθερισμός και ο εθνικισμός. 2. Γύρω από αυτόν τον άξονα (των ιδεολογιών του φιλελευθερισμού και του εθνικισμού) κινήθηκαν οι λαοί για την εξασφάλιση της πολιτικής και της εθνικής τους ανεξαρτησίας. 3. Έτσι, δημιουργήθηκαν νέα κράτη στην Ευρώπη I. είτε από την ένωση μικροτέρων a.
όπως η Ιταλία
b. και η Γερμανία II. είτε από την απόσχισή τους από μεγάλες αυτοκρατορίες όπως c.
η Ελλάδα και τα άλλα βαλκανικά κράτη από την Οθωμανική Αυτοκρατορία
d. και το Βέλγιο από τις Κάτω Χώρες.
78
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα (1815 – 1871)
Γ. Από πού και πότε αρχίζει και σε ποιες χώρες εξαπλώνεται η Βιομηχανική επανάσταση, ποιες οι επιπτώσεις της στο εσωτερικό αυτών των χωρών αλλά και σε διεθνές επίπεδο; 1. Η Βιομηχανική Επανάσταση, a.
που είχε αρχίσει στην Αγγλία τον 18ο αιώνα,
b. εξαπλώνεται στα υπόλοιπα κράτη της Βόρειας Ευρώπης. 2. Στο εσωτερικό αυτών των χωρών a.
Μια νέα τάξη, η εργατική, έρχεται στο προσκήνιο
τα συμφέροντα της οποίας θα συγκρουστούν με αυτά της αστικής τάξης.
b. Παράλληλα κάνουν την εμφάνισή τους ο συνδικαλισμός c.
και το γυναικείο κίνημα.
3. Τέλος, οι ΗΠΑ και οι άλλες (πρόσφατα εκβιομηχανισμένες ευρωπαϊκές δυνάμεις (Αγγλία, Γαλλία) a.
εκτόπισαν προοδευτικά τις παλαιές αποικιοκρατικές χώρες (Ισπανία, Πορτογαλία).
b. Ήταν η εποχή της νέας αποικιοκρατίας, του ιμπεριαλισμού*, όπως ονομάστηκε.
Βασικά ΚΑΤΑΤΟΠΙΣΤΙΚΑ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ Κεφαλαίου Α΄ Συνέδριο της Βιέννης, σελ. 375
Φιλική Εταιρεία, 20-22 & 389
Συνθήκη ειρήνης των Παρισίων, 377
Ιερή Συμμαχία, σελ. 346
Φαναριώτες, 386
Χάτι Χουμαγιούν, 389
Παλαιό καθεστώς, 364
Ιερός Λόχος, 347
Τανζιμάτ, 381
Ευρωπαϊκή Συμφωνία,
Τοπικοί οργανισμοί Εθνοσυνέλευ-
Παγκόσμιο οικονομικό σύστημα
(Concert of Europe), σελ. 345
ση της Επιδαύρου, 338
(19ος αι.), 69
Εθνικά κινήματα, σελ. 336
Πρωτόκολλο Ανεξαρτησίας, 368
Βιομηχανική Επανάσταση, 65-66
Φιλελεύθερα κινήματα, σ. 387
«Εγγυήτριες» δυνάμεις, 334
ή 364
Δόγμα Μονρόε., σ. 341
Μεγάλη Ιδέα – Αλυτρωτισμός, 356
Γ΄ Γαλλική Δημοκρατία, 326
Ορθολογισμός, σ. 363
Αυτοκέφαλο της Εκκλησίας της
Δυαδική μοναρχία, 331
Ρομαντισμός, σ. 369
Ελλάδος, 321
Δεκεμβριστές, σ. 329
Αρχή της δεδηλωμένης, 320
Καρμπονάροι, 349
Ανατολικό Ζήτημα, 315
λαϊκό πνεύμα, 369 και 389
Σύμβαση των Στενών, 372
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός
79
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’
80
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Γ΄ Λυκείου)
Κωνσταντίνος Καλλίμαχος., συγγραφέας-εκπαιδευτικός