FILOSOFIAKO MATERIAL LAGUNGARRIAK: ETIKA ETA POLITIKA
ENRIKE CLEMENTE MORÁN
FILOSOFIAKO MATERIAL LAGUNGARRIAK: ETIKA ETA POLITIKA ENRIKE CLEMENTE MORÁN
Š Enrike Clemente Morån Edita:
I.S.B.N.: 978-84-16174-52-2 Reservados todos los derechos. Ninguna parte de esta publicaciĂłn ni de su contenido puede ser reproducida, almacenada o transmitida en modo alguno sin el permiso de los titulares del copyright.
NIRE FAMILIARI, ESKERRIK ASKO
AURKIBIDEA
0. SARRERA……………………………………………….… 11 1. ANIMALIEKIKO ERANTZUKIZUN ETIKOA……….… 15 2. ANIZTASUN KULTURALA………………………….….. 23 3. MAITASUNA ETA ZORIONTASUNA…………….…….
41
4.SEXUA ETA INDARKERIA……………………………… 53 5. GIZAKIAREN DUINTASUNA ETA NERABEZAROA.
65
6. GAINDITZEKO NAHIA: ERRESILIENTZIA………..….
75
7. GLOBALIZAZIOA ETA JUSTIZIA……….………...…… 85 8. LANGABEZIA ETA PERTSONA………………………… 97 9. LAN EGOERA ETA ETIKA………………….…………… 107 10. BIOETIKAREN EREMUA………………………………. 117 11. GIZA ESKUBIDEAK……………………………………. 131 12. ESTATUAREN ARRISKUAK…………………………… 145 13. NAZIOARTEKO ESTATUAK…………………………… 157 14. INDARKERIAREN LEGITIMAZIOA……….………….. 171 9
Sarrera
0. SARRERA Filosofiako klaseetarako material lagungarriak aurkituko dituzue hemen, batxilergoko lehenengo mailan erabiltzeko. Askotan, filosofiako baliabideak behar ditugunean, erdaraz erraz topatzen ditugu, baina euskaraz baliabide gutxi daude. Liburuetan eta komunikabideetan dagoen materiala euskaratu behar dugu. Internetekin prozesu hau erraztu egin da, eta material gehiago aurki dezakegu. Hala ere, informazioa bilatzeko denbora asko behar dugu. Horregatik, hurrengo orrialdeetan filosofiarako hainbat testu, komentario, eta beste gauza batzuk topatuko dituzue. Materiala etika eta politika lantzeko pentsatuta dago. Bi atal horiek azken zatian agertu ohi dira programazioan eta testu liburu gehienetan. Kurtsoan antropologiarekin edo ezagutzarekin hasten bagara, azkenean oso presaka lantzen dira. Eta ikasleen erritmoa ere ez da beti berdina. Horregatik, material lagungarri hauekin klasea moldatzeko aukera izango dugu eta, beharbada, ideiak izango dituzue gaitegia beste modu batera emateko. Eskema ia-ia gai guztietan errepikatzen da (irakurgaiak, landu beharreko terminoak, pelikulak ‌), baina batzuetan beste gauza batzuk daude (fitxak, mapa kontzeptualak, gurutzegramak‌etab). Hurrengo azalpenean deskribapen txiki bat duzue.
11
Sarrera NOLA DAUDE ANTOLATUTA GAIAK? Atal guztietan hiruzpalau ideia aipatzen dira hasieran. Atalaren helburuak dira, gaia bere inguru filosofikoan kokatzen dutenak. Testuak. Atal guztietan bi testu topatuko ditugu. Bata aldizkari, egunkari edo beste argitalpen batetik ateratakoa. Testu honek aukera emango digu filosofiako gaia gaur egungo arazo batekin erlazionatzeko. Horrela filosofia eta bizitza lotu ahal izango ditugu. Eta bigarrena testu filosofiko bat izango da, filosofian ikertu den tesi bat aztertzeko aukera eskainiko diguna. Terminoak. Atal bakoitzean ikasleak definitu edo ikasi behar dituen termino batzuk aukeratzen dira. Filosofian terminoak jakitea eta azaltzea xede garrantzitsua da, gure ezagutza demostratzeko eta gogoan duguna finkatzeko. Kontzeptuak zehazteak gauzak ulertzeko erraztasuna emango digu. Dilema edo debatea prestatzeko ideiak. Gehienetan Internetetik edo liburuetatik ateratako debateak izango dira. Nola egin debatea ez da aipatu, hainbat programaziotan edo liburutan azaltzen delako, baina gaia eta irizpide batzuk sartu dira. Pelikula. Unitate guztietan topatuko dugu pelikula bat. Gero eta gehiago erabili behar ditugu paperean agertzen ez diren baliabideak, eta filmak ikustea baliabide interesgarria izaten da. Pelikula batzuk sailkatuta daude, eta galdera batzuk prestatu dira bideo-foruma egiteko.
12
Sarrera Web-orrialdeak. Gure bibliografia izango da. Ikasleek zailtasunak dituzte informazioa liburuetan bilatzeko, eta Internet hori konpontzeko oso tresna ona da. Liburuetako bibliografia ere badago, baina atal bakoitzean sartuta, erreferentzia gisa.
ZERGATIK AUKERATU DIRA GAI HAUEK? Filosofian lantzen diren gaiak ez dira lantzen beste irakasgai batzuetan. Gai batzuekin filosofiako gaitegian agertzen dena indartuko dugu, eta beste batzuekin testu liburuetan edo apunteetan topatzen ez duguna. Hasieran eremu etikoa daukagu. Erantzukizuna landu nahi da hainbat arlotan, besteak beste maitasunaren, zoriontasunaren eta justiziaren arloan. Animaliekin izan behar dugun joerarekin hasten da: joera etikoa da, antropologia filosofikoarekin lotua. Gero beste gai ezagunago batzuk aztertuko dira, esate baterako, kulturarekiko errespetua, maitasuna, nerabezaroak dituen baloreak, Interneten erabilera egokia, gainditzeko gaitasuna... Filosofiako programazioan aipatutako gai hauek zoriontasunarekin lotuta daude. Beste unitate batzuetan justiziaren ideia landuko da, baina bereziki justizia mundu globalizatu batean. Hemen aldarrikatuko da globalizazio ekonomikoa dagoela, baina justizia ez dagoela globalizatuta. Hori nahiko nabaria da lan munduan, eta horregatik langabezia, lan egoera, eta beste elementu batzuk ere aztertuko dira. Bioetikaren deskribapena ere aipatu da, batez ere, ikasleentzako gaia interesgarria delako. Testu liburu batzuetan 13
Sarrera lantzen da, edo aipatzen da, eta gure ikasgaian lan hori garatzea merezi du. Ikasleek eutanasiari, abortuari, eugenesiari buruz eztabaidatzeko trebezia berezia erakusten dute. Eta lehenengo gai nagusia etika bada, bigarrena politika da. Politikaren arloan, giza eskubideetan sakontzeko aukera izango dugu. Eskubideek araudietan islatuta egon behar dutela ikusiko da; baina gauza bat da xedea izatea eta bestea betetzea. Eskubideekin batera, estatuaren ideia lantzen da, eta bereziki zeintzuk diren estatuaren arriskuak. Filosofian legitimazioa, gizarte hitzarmenak eta estatua definitzen dira, baina zer gertatzen den estatuak agintzen ez duenean edo zeintzuk diren demokraziaren arriskuak hausnartu behar da. “Estatu� kontzeptuaren aldaketa planteatzen da, estatuaren funtzioak kanpoko estatuek betetzen dituztelako. Hori dela eta, estatuen globalizazioa aipatuko da, eta nazioarteko estatuak agertzen ari direla. Eta bukatzeko, estatuarekin lotuta, legitimazioa ikusiko da, baina bereziki indarkeriaren legitimazioa eta noiz justifikatzen dugun bortizkeria.
14
Animaliekiko erantzukizun etikoa
1. ANIMALIEKIKO ERANTZUKIZUN ETIKOA
ARLO FILOSOFIKOA x
Gizakiaren erantzukizun etikoa.
x
Pertsonen eta animalien balioa.
x
Hitz egiteko, pentsatzeko edo sufritzeko ahalmena.
IRAKURTZEKO TESTUA ANIMALIEKIKO ERANTZUKIZUN ETIKOA “Benthamek, jakina denez, animaliei buruzko interpretazioa aldatu nahi izan zuen, orain dela bi mende. Eta proposamen hau egin zuen, arlo filosofikoan eta zentzu komuneko hizkuntza arruntean. […] Galdera ez zen ea animaliek hitz egiteko edo pentsatzeko gaitasunik zeukaten (zoon logon echon). Planteatzen zen ea logos (hitza) izateko gaitasunik zeukaten, eta hori bera egin zuten Aristotelesek eta Heideggerrek (baita Kantek, Lévinasek, eta abarrek ere). Aurreko galdera zen, eta erabakigarriagoa, ea animaliek sufri zezaketen: “Can they suffer?” DERRIDA, Jacques: El animal que luego estoy si(gui)endo,Trotta, Madrid, 2006.
15
Animaliekiko erantzukizun etikoa PENTSATZEKO: x
Animaliekiko erantzukizuna etikoa izan behar dugu, hau da, pertsonak errespetatzen ditugun bezala errespetatu behar ditugu. Zergatik?
x
Gure arbasoak animaliak baziren, Darwinismoak dioen bezala, non dago muga animaliek eskubiderik baduten erabakitzeko?
Animalien eskubideak, norenak dira? Gizakiarenak edo animalienak beraienak? Legeak sortu behar ditugu animaliak babesteko? Horrekin batera, pentsatu naturak berezko legeak dituela -lege naturala deitzen duguna-, baina guk gure gizarteko legeak inposatzen ditugula -lege positiboa-, animaliek errespetatzeko. Zein da lege indartsuagoa, naturarena berarena edo gure gizartearena? x
Ikertu zeintzuk diren animalien eskubideak. Horretarako, erabili Interneten dagoen informazioa.
LANDU BEHARREKO TERMINOAK x
Animaliak
x
Gizakia
x
Pertsona
x
Eskubideak
x
Gizartea
x
16
Eboluzionismoa
TEORIA FILOSOFIKOA ESPEZIEEN SORRERA Honi buruz hainbat teoria filosofiko eta zientifiko daude. Gure ustez, hurbilena eboluzionismoa da. Aurretik beste autore batzuk teoria desberdinak proposatu dituzte animalien aniztasuna azaltzeko. Denoi datozkigu burura fixismoa edo lamarckismoa. Herrialde batzuetan oraindik ez da irakasten eboluzionismoa, erlijioaren kontra omen doalako. Baina ondo ikusi behar da zer bilatzen den teoria bakoitzarekin, hau da, zein den teoriaren helburua, eta zer azalpen mota ematen diren. Hauek dira elementu batzuk hori ikertzeko: Teoria
Azaltzen duena
Inguru kulturala
Fixismoa Lamarckismoa Eboluzionismoa Mutazionismoa Neodarwinismoa
17
Aurreiritziak
Aniztasun kulturala
DILEMA-DEBATEA Etxebizitza berria erosi duzue eta komunitatearen barruan lorategi bat daukazue. Zuhaitzak zaintzeko enpresa bat kontratatu behar duzue, eta hori erabakitzeko bilera egin duzue. Hizketan hasi zaretenean, ordea, gaia desbideratu egin da. Auzokide batek, umeak dituenez, haur-jolasak instalatzeko aurrekontua eskatu du; beste auzokide batek, txakurra duenez, eskatu du animaliek beren beharrak komunitateko lorategian egin ahal izatea. Horrela hasi da eztabaida zer den inportanteagoa erabakitzeko: animaliak edo pertsonak. Komunitateko presidenteak bilera nola bideratu erabaki behar du. Batzuek animaliak eta pertsonak parekoak direla pentsatzen dute; haurrak dauzkatenek ez dute gaizki ikusten animaliei buruzko proposamena, baina nahiago dute eginkariak kanpoko kaleetan egin ditzaten (gainera, bestela, umeak zikindu egingo dira); beste batzuen ustez, legea betearazi egin behar da, eta ez dute onartzen ez postura bata ez bestea: ezin da haur-jolasik jarri, ezta animaliei utzi ere kaka egiten komunitateko lorategian. POSTURAK: x
3. solairukoak. Animaliak defendatu beharko ditugu. Animaliek eta pertsonek eskubide berberak ditugu, nahiz eta oraindik legeak onartu ez.
x
Umeentzako parkea eskatzen duenak. Animaliei barruan kaka egiten uzten badiegu, animaliak pertsonak bezalakoak izango dira. Eta animaliak baino ez dira. Gainera ezin da tratatu animalia pertsona bat bezala.
18
Aniztasun kulturala x
Legeak dioena. Zuhaitzak ezin dira kendu eta haur-jolasak jartzeko baimen berezia eskatu beharko da.
x
Pentsatu beste argudio batzuk eta esan zeintzuk irten daitezkeen bileran.
DEBATEA: Aurrera eramateko, moderatzailea eta pertsonaiak banatu behar dira taldean. Behatzaileak izendatuko ditugu, ikasleen balorazioa izateko.
PELIKULA Ekintza honetan beste eskema bat proposatu nahi dugu. Pelikula ez da ikusiko, egin egingo da. Ikasleek Youtube-rako edo beste web-helbide baterako film bat egin beharko dute. Zer antzekotasun dauzkagun animaliek eta gizakiok topatu eta aztertu beharko dute. Horretarako, Simioen Planeta pelikulan agertzen den bezala, beste ekintza bategin beharko dute.
1. Pelikula egiteko elementuak. a. Hemen aztertuko dugu nola banatuko ditugun lanak pelikula antolatzeko, zerekin grabatuko dugun (mugikorrarekin), nork egingo duen moldaketa, non eskegiko dugun. b. Zein izango den pelikularen helburua.
19