Circulaire economie voor het MKB bijeenkomst: 10 oktober 2014
lokatie: Lindenberg, Ridderstraat 23, 6511 TM Nijmegen
Innovatie komt vanuit het MKB fotografie: Peter Laarakker ©
Deeleconomie: deel je motor in de winter De kennistafel over Deeleconomie kreeg veel belangstelling. Zo’n 10 ondernemers dachten onder leiding van Bert Lagerweij mee met een startende ondernemer die nieuwe 3D geprinte motoren ontwikkelt en zich daarbij afvroeg in hoeverre hij deze volgens de principes van de deeleconomie in markt kon zetten. Tijdens de tafeldiscussie kwam termijn leasen als goede optie naar voren. Vooral als dit in internationaal verband zou kunnen. In Nederland staan motoren van oktober tot maart in een stalling. Zijn er dan mogelijkheden om die motoren in de winterperiode te delen met gebruikers in zuidelijke landen als Spanje of Portugal? Dat is een efficiënt en duurzaam gebruik van kapitaalgoed. Nog mooier is het als de motoren elektrisch rijden en cradle to cradle worden geproduceerd, dan ben je echt circulair bezig. De ondernemer ging vol nieuwe ideeën en geïnspireerd weer huiswaarts.
Ondernemer Ruud Koornstra weet hoe hij ondernemers ’s ochtends om 08.00 uur moet boeien. ‘Wie van u heeft het beter dan uw vader of moeder?’, was zijn vraag aan de zaal. Veel vingers gingen omhoog. ‘En wie van u denkt dat zijn kinderen of kleinkinderen het beter krijgen dan u zelf?’ Waarop de meeste vingers verdwenen. ‘We zijn net als de bemanning op de Titanic. We stevenen met een snelheidsrecord af op onze ijsberg. Maar het orkest speelt gewoon door. We houden ons bezig met de muziek, de huisregels en de menukaarten. Terwijl we ons enorm grote zorgen moeten maken.’ In een indrukwekkend verhaal over het nut, de noodzaak en de urgentie van de transitie naar een circulaire economie, wist Koornstra zijn gehoor mee te slepen. De boodschap die Koornstra op 10 oktober vroeg in de ochtend bracht is
singen. Bij die bijeenkomst vertelde een arts, dat hij met aanpassingen
geen gemakkelijke. Maar hij bracht hem met humor en gedrevenheid.
in het voedingspatroon het grootste deel van zijn patiënten genas. Hij
Hij was de keynote spreker in het event, georganiseerd door RNCT, de
had € 50.000 nodig voor aanvullend onderzoek. Maar daar werd niet
Gemeente Nijmegen en het RCCE, over kansen van circulaire economie
op gereageerd. Tot een man in het publiek opstond en zei: ‘Ik heb twee
voor het MKB.
kinderen die diabeet zijn. U krijgt van mij 50.000 euro. ’We moeten de oplossing willen zien.’
Urgentie
Wat Koornstra met de anekdote wilde aantonen, is dat binnen de huidige
Koornstra maakte via persoonlijke verhalen duidelijk hoe dicht we volgens
systemen de oplossingen vaak niet worden gezien, of niet gezien willen
hem de afgrond zijn genaderd. ‘Tijdens een bijeenkomst met de legertop
worden. ‘Bedenk je dat binnen het huidige gezondheidszorgsysteem
werd door een hoge veiligheidsadviseur van Obama de verspillende
artsen worden betaald om iemand beter te maken. Goede voeding is
petrochemie, farmacie en klimaatverandering genoemd als de vijanden
belangrijk. Zo’n 70% van de ziekten is voedsel gerelateerd. En toch leren
van de toekomst. Want 93 procent van de oorlogen gaat over olie en
artsen niets over voeding tijdens hun opleiding. Dat is toch bizar?’
gas. De grootste klant van de oorlog is de defensie-industrie. Dat is ook circulair.’
Nieuwe economie
Het systeemdenken van sectoren en instituten blokkeren volgens Koorn-
Het kantelen van de systemen, disruptie, moet van de kleinere, innova-
stra oplossingen. Ook al zijn deze voorhanden. ‘Diabetes is een groot
tieve bedrijven komen, is de overtuiging van Koornstra. Ondernemers
probleem. Veel mensen krijgen diabetes type 2 als gevolg van ongezond
zijn doeners. De beste ondernemers zijn volhouders. Hun bedrijven zijn
leven. Ik was bij een bijeenkomst van de farmaceutische industrie over
klein en flexibel en hun bestaansrecht zit vaak in innovatie. Zij worden
diabetes. Daar was de sector verzameld om na te denken over oplos-
steeds vaker door grote bedrijven ingeschakeld. Lees verder -->>
organisatie:
redactie:
vormgeving:
1 << circulaire economie • oktober • 2014
Als voorbeeld vertelt Koornstra over zijn bedrijf dat LED-verlichting ont-
ander begrip dat ook leuk is. Noem het voortaan verandering, of verbete-
Kennistafel Duurzame energie
wikkelde en produceerde. ‘Wij hebben heel lang moeten horen dat het
ring. Alsmaar groeien kan niet, dat stopt een keer.’
Harm Flintrop en Fons Claessens begeleidden deze tafel. Harm
technologisch niet haalbaar is. Dat LED-verlichting niet voldoende licht zou geven. We hebben volgehouden en leverden uiteindelijk producten
Ondernemers hebben de mogelijkheid de wereld te veranderen, legt
was betrokken bij de installatie
aan Philips, omdat zij nog niet zo ver waren met hun producten.’ Dat
Koornstra het gehoor voor. ‘De verandering komt bij u vandaan. En niet
van de SolarEis installatie bij
overkomt meer MKB bedrijven, aldus Koornstra. ‘Innovatie komt vaak
van de grote bedrijven of van de overheid. Het is belangrijk dat we besef-
Lamers Productions. Aan de
van het MKB. Grotere bedrijven kunnen eenvoudigweg niet disruptief
fen dat we het beter krijgen dankzij elkaar. Samenwerking en verbinding,
kennistafel vertelde hij over deze
zijn, omdat zij binnen het systeem werken.’
dat is duurzaamheid.
installatie, die zorgt voor koude
Niet groeien, maar veranderen
‘Tot nu toe miste ik de ondernemer in het MVO-verhaal. Maar deze bij-
winter. De installatie moet zorgen
Volgens Koornstra moeten we af van het idee dat de economie altijd
eenkomsten helpen. Kom om 8.00 uur bij elkaar om te praten over duur-
voor een flinke besparing op
maar moet groeien. ‘We moeten het begrip groei inwisselen voor een
zaamheid en innovatie. Loop voorop. Dan veranderen we de systemen.’
energierekening. Het gesprek aan
in de zomer en warmte in de
de tafel ging ook over cleanrooms en de inzet van duurzame energie
Circulaire economie belangrijk voor Gemeente Nijmegen
in het algemeen.
Wethouder Duurzaamheid van de gemeente Nijmegen, Harriet Tiemens, gaf aan wat de visie van de gemeente is op het onderwerp circulaire economie. ‘Het gaat over nieuwe economie en over oude economie. De rol van de overheid hierin is beperkt, maar er is zeker een rol.’ De gemeente Harriet Tiemens
ziet voor zichzelf vooral een faciliterende rol weggelegd.
En het belang van circulaire economie ondersteunen we ook door mid-
Ontbijtsessie
del van de scan die RCCE ontwikkelde voor MKB-ondernemers. U kunt
Ruim 80 ondernemers en
hier nog voor aanmelden. Bovendien willen we graag meer kringlopen
representanten van stichtingen en
ontwikkelen in de stad. In Eindhoven bijvoorbeeld wordt ICT-apparatuur
onderwijsinstellingen waren op
ingezameld en de grondstoffen worden vervolgens door lokale bedrijven
10 oktober 2014, op de Dag van
gebruikt. In Nijmegen hebben we ook een high-tech campus. Wij moe-
de Duurzaamheid, om 7.30 uur
ten dat hier ook kunnen ontwikkelen.’
aanwezig voor een ontbijtsessie
Zo kunnen ondernemers meedenken in Power2Nijmegen, waar inmiddels een aantal initiatieven uit voortkwam. ‘Circulaire economie is belangrijk’, aldus Tiemens. Als voorbeeld noemt zij het Warmtenet waar inmiddels 90.000 woningen op zijn aangesloten. ‘Dat is circulair.
over circulaire economie. De Tiemens benadrukte ook het belang van samenwerking. ‘Het orga-
bijeenkomst werd georganiseerd
niseren, het faciliteren van bijeenkomsten, dat ondersteunen wij als
door RCCE in opdracht van RNCT
gemeente. We willen het liefst dat het initiatief hiervoor vanuit de onder-
en de gemeente Nijmegen.
nemingen zelf komt.’ Ruud Koornstra benadrukte na de speech van Tiemens nogmaals het belang van een meedenkende overheid. ‘Ik kom helaas niet vaak overheden tegen die er net zo over denken als u. Het is belangrijk dat de overheid betrokken is bij MKB bedrijven. Contact is daarvoor noodzakelijk.’
In zijn openingswoord ging Joost Bouman in op het belang van innovatie en circulaire economie voor kleine bedrijven. ‘Veel bedrijven beseffen het niet. Maar zij staan vaak vooraan in de keten van innovatie.’
Circular Economy BOOSTcamp in Nijmegen Nijmegen is de host van het Circular Economy BOOSTcamp 2015. In mei 2015 zal de derde editie van dit driedaagse event, waar professionals en jonge talenten samenwerken om een stad een BOOST richting circulaire economie te geven, in Nijmegen plaatsvinden. De jury koos voor Nijmegen, vanwege de focus op het enthousiasmeren en mobiliseren van de inwoners van de stad.
2 << circulaire economie • oktober • 2014
Nienke Tempel
Nienke Tempel is Adviseur Bedrijven van de Rabobank. Zij leidde de financiële tafel en kreeg uiteraard veel vragen van ondernemers over de (on)mogelijkheden van financiering. Een voorbeeld van een mogelijk fonds is het innovatiefonds. Welke andere mogelijkheden zijn er? Duidelijk is, dat banken het belangrijk vinden dat de ondernemer meer mogelijkheden onderzoeken. Denk aan platforms als Money meets ideas, crowdfunding, private investeringen of via zogenaamde Formal
Kennistafel financiële mogelijkheden Scan: Is uw bedrijf klaar voor circulaire economie? Met financiële ondersteuning van het RNCT en de gemeente Nijmegen ontwikkelde RCCE een scan waarmee MKB-bedrijven kunnen zien welke kansen er voor hen liggen op het gebied van circulaire economie. Het RCCE is een initiatief van Bert Lagerweij van Conbuquest en Yvonne Keijzers van DuurzamerWerken. Op een aantal deelgebieden wordt gekeken wat mogelijkheden zijn op de korte en de langere termijn. Deze deelgebie-
den zijn: biobased grondstoffen en verpakkingen, cradle to cradle ontwerpen, duurzame energie en mobiliteit, afval wordt grondstof, de deeleconomie en nieuwe business modellen en tenslotte communicatie van en naar de stakeholders. In 2014 voert het RCCE 10 gratis scans uit bij MKB-bedrijven. Bedrijven die interesse hebben om ook voor hun bedrijf een scan uit te voeren, kunnen hierover contact opnemen via info@rcce.info.
Investors, ook wel Business Angels genoemd. Aan de tafel werd een case besproken van een ondernemer die zonnepanelen wil plaatsen op daken van ondernemers en deze energie vervolgens wil verkopen. Hij kreeg de tip om eerste met juridische adviseurs te onderzoeken of dit haalbaar is. Als dat zo is, kan het risico voor de bank worden verminderd als er ook anderen meedoen in de financiering. ‘Samenwerking en crowdfunding wordt steeds belangrijker. Niet alleen omdat het risico voor de bank dan gespreid wordt, maar ook omdat we dan weten dat er draagvlak is voor het idee’, legt Nienke Tempel uit.
Geen afval is de beste optie
Gespreksleiders Gerard van Gorkum (ARN) en Ronnie Reijnen van (Druk-
Ondernemers aan het woord
kerij De Kleijn) kregen een aantal interessante vragen aan de kennistafel over afval. Eén van de vragen was wat je als ondernemer kan doen om bijvoorbeeld verpakkingsafval te verminderen? ‘Laat inkopers die vraag
Drie ondernemers die de circulaire economie scan al hebben laten
stellen aan de betreffende leverancier’, was de tip van Gerard van Gorkum.
uitvoeren bij hun bedrijf, vertelden op het podium hoe zij aankijken
Kan vrijgekomen verpakkingsafval retour worden genomen, of kun-
tegen de materie. Zo vertelde Geert van Nispen van Bouwcab dat hij
nen verpakkingen nog een keer worden (her)gebruikt? Als je namelijk
in zijn rol als bouwadviseur een belangrijke schakel is om vragen van
geen afval hebt, hoef je er ook geen moeite voor te doen ervan af te
leveranciers en consumenten te ondervangen. Bovendien kan hij hen
komen. Zo verpakt Ronnie Reijnen zijn drukwerk in hergebruikte dozen.
informeren over nieuwe ontwikkelingen.
Aan tafel kwam ook de vraag naar chemische behandeling van metalen aan de orde. Metaal is namelijk oneindig te hergebruiken, maar poeder-
Geert van Nispen
Ronnie Reijnen
Ronnie Reijnen van Drukkerij de Kleijn in Wijchen vindt een duur-
coaten is een belasting voor het milieu en maakt hergebruik lastiger. Hoe
zame bedrijfsvoering vanzelfsprekend. ‘Wij vinden het belangrijk
kun je dit oplossen zonder esthetische bezwaren? Deze ondernemer kreeg
dat onze mensen niet met vieze chemicaliën hoeven te werken. Dat
het advies de vraag voor te leggen aan het RNCT. Zij weten mogelijk een
wil je zelf toch ook niet?’ Inmiddels heeft hij vrijwel alle chemicaliën
vervangend procedé voor poedercoaten.
uit het bedrijf weten te halen en wordt verpakkingsmateriaal zoveel
Aan tafel werd verder een discussie gevoerd over het beprijzen van
mogelijk hergebruikt.
artikelen. Door niet-duurzame artikelen duurder te maken, zoekt men
De scan die het RCCE uitvoerde bij zijn bedrijf, heeft als resultaat
sneller naar alternatieven. Ook de rol van de overheid werd genoemd.
dat printerleverancier Canon onderzoekt of toners van professionele
Duurzaamheid moet prominenter in aanbestedingen uitgevraagd worden.
laserprinters ingezameld kunnen worden.
Geef bovendien bij aanbestedingen aan inschrijvers de ruimte ook met eigen ideeën te komen om dit aspect te verbeteren. Aanbestedingen zijn
Lamers Productions in Gendt werkt al jaren met duurzame energie.
vaak volledig dichtgetimmerd waardoor creatieve alternatieven bij voorbaat
Zij vinden het belangrijk dat volgende generaties ook in het familie-
worden uitgesloten.
bedrijf kunnen werken. Marcel Lamers vertelde over de innovatieve
Maar hoe kunnen kleinere bedrijven invloed uitoefenen? ‘Als je het pro-
SolarEis installatie. ‘We hebben het nooit over terugverdientijd ge-
bleem bij de juiste mensen op tafel legt waardoor het op directieniveau
had. Het gaat erom dat we ons bedrijf en onze omgeving zo schoon
bespreekbaar wordt, kunnen ook kleinere MKB-bedrijven voor veranderin-
mogelijk houden. Dat levert meer op dan geld.’
gen zorgen’, zegt Ronnie Reijnen. ‘Kijk maar naar het voorbeeld van Canon dat nu onderzoekt of toners gerecyceld kunnen worden.’
Marcel Lamers
3 << circulaire economie • oktober • 2014