O PAN: NECESIDADE É PRACER.
Dedicatoria Dedicamos o libro a todas as nosas familias e a nosa titora Mar por todo o seu apoio e cariño sen esquecer os bos momentos e experiencias, como o Día da Ciencia, que compartimos xuntos.
Agradecementos Damos as grazas a todas as persoas que colaboraron con interese e ilusión connosco para o desenvolvemento deste libro: Javier Fidalgo, da panadaría CARRAL, Antón Malde e Carmen, da panadaría Pedro Fernández.
Prólogo Era un tema pendente desde que cheguei a Carral traballar cos alumnos e alumnas ese produto tan valorado e querido por todos os veciños: o pan. Sucedeu ao final do curso pasado, cando cun grupo de pais e nais colaboradores nun proxecto da aula, falamos de que resultaría un traballo estupendo. Non o pensei máis, ese sería o tema do proxecto do vindeiro curso, o pan. Por suposto non puido ser doutro xeito, e os nenos e nenas de 6º A afrontaron a tarefa cunha dedicación e un interese especial, documentáronse, redactaron, debuxaron, experimentaron, acordaron ideas sobre o oficio ao que seguramente algún avó, tía, curmán, amiga ou veciño se dedicou. E que outra forma mellor de plasmar tanta ilusión e orgullo polo traballo realizado que editar este libro para que todo Carral dispoña del para lelo. Un libro resultado da suma de diversas e diferentes habilidades como a lectura, a escritura, o debuxo, o deseño, a creatividade, o diálogo e moitas máis, todas para rememorar parte da historia e da vida de Carral arredor do pan. Con moito cariño, a vosa titora, Mar Domínguez Pacheco.
Índice: 1.
Orixe da agricultura.
9.
A fermentación.
2.
Evolución dos muíños.
10.
Elaboración do pan.
3.
Sementes.As partes da semente.
11.
Importancia social do pan e do
Xerminación.
forno. Prezo do pan.
4.
Diferenzas entre sementes.
12. Denominación de orixe
5.
Receita con sementes saudables.
13. Refráns e ditos.
6.
Tipos de fariñas e de pan.
14. Pasatempos.
7.
Pan sen glute e integral.
15. Actividades.
8.
Que é o amidón? Alimentos con e sen
16. Bibliografía e páxinas webs.
amidón.
do pan de Carral.
1. A orixe da agricultura En principio a humanidade vivía da pesca, da cacería e da recolección de froitos, eran nómades, pero hai uns 10000 anos a especie humana comezou a cultivar a terra. Os primeiros cultivos foron : -
Trigo escano (Triticum Monoccum) Farro (Triticum Dicoccum) Cebada (Hordeum Vulgare)
O inicio da agricultura foi no Medio Oriente e no Mediterráneo cara ao ano 9000 antes de Cristo. Porén, en Europa introduciuse a agricultura despois do ano 6000 antes de Cristo. O cultivo de plantas é unha das principais características da época do Neolítico.
2. A evolución dos muíños. Un muíño é un mecanismo que serve para moer usando unha fonte de enerxía. Os muíños máis antigos eran de man. Estendéronse no neolítico, na fase na que tamén se estendeu a agricultura. Moíanse sementes como landras e castañas e pronto os cereais convertíronse no produto principal deste traballo. Os primeiros muíños foron os que funcionaban grazas á forza dos animais. No século III a.C. os romanos trouxeron os muíños hidráulicos que funcionaban grazas á forza da auga.
Os muíños máis comúns dende a época dos romanos á actualidade contan cunha pedra circular sobre a que se movía outra de forma semellante. O gran metíase no centro das pedras e saía moído polos bordos onde se recollía.
3.Sementes. Partes principais da semente. Xerminación. Chámase semente ao gran contido no interior dun froito dunha planta e que posta nas condicións adecuadas, xermina e dá orixe a unha nova planta. Xerme ou embrión: parte interna do gran. Representa o 2,5% do mesmo. É a parte da semente que dá orixe a unha nova planta. Endospermo: representa a maior parte do gran, un 83%. Asegura a nutrición e o desenvolvemento da plántula. Dá orixe ás primeiras follas que lle sairán á planta unha vez que xermine. É rico en amidón. Salvado:constitúe a capa externa do gran composta por múltiples capas que protexen a semente da luz solar, da auga e das enfermidades.
A xerminación A xerminación da semente non se levará a cabo ata que as condicións sexan as máis adecuadas para asegurarse a supervivencia. Polo que se manterán nun estado de letargo ata que comece este proceso que dará unha nova planta. As condicións imprescindibles para que xermine unha semente son a temperatura e a humidade mais sen excederse porque se non a semente podrecería. Para a xerminación dunha semente a luz non é necesaria. Durante a xerminación,sae primeiro a radícula que se introducirá na terra e empezará a desenvolverse converténdose nas raíces da planta. Os cotiledóns abriranse por debaixo destes e comezarán a desenvolver o hipicotilo,que será o talo. Despois os cotiledones murcharán e brotarán do talo novas follas.
4. Diferenzas entre sementes Normalmente confundimos as sementes dos cereais,legumes e froitos secos: Os cereais son plantas que producen sementes
1
en forma de grans,das que se realiza a fariña. As sementes atópanse no interior do froito dunha planta. Foto 1
2
As legumes son froitos formados por unha vaíña que se encerran no seu interior ou nunha ringleira. Fotos 2 e 3. E por último, os froitos secos son froitos comestibles dunhas árbores ou plantas que xeralmente están envoltos nunha cáscara dura. Foto 4 e 5.
3
4
5
5. Receta con sementes saudables: Pudin de chía con avea e banana. Ingredientes para 2 persoas: 250 gramos de iogur. 2 culleradas de sementes de chía. 4 culleradas de avea. 1 banana.
Preparación: Este prato é ideal para a merenda. Resulta tan doado como agregar as sementes de chía ao iogur e deixar a mestura no refrixerador durante dúas horas. Logo deste tempo agrega a avea e a banana. A idea é que estes dous ingredientes non se misturen e que cada un ocupe un nivel de espazo diferente no vaso ou recipiente. Vaite sorprender!
6. Tipos de fariñas. Como xa sabedes o pan está composto por varios ingredientes pero un dos máis importantes é a fariña. A fariña é o resultado de moer as sementes. Os tipos de fariñas máis habituais son: de arroz, de mandioca, de castaña,de millo, de centeo, de trigo, de pataca, de garavanzos, de forzar,de chícharos, de pedrelo, de milla, de saioa e de fabas.
Tipos de pan. Hai moitos tipos de pan: integrais, branco, con sementes, con chocolate,sen glute… O pan máis san é o integral porque ten fariña íntegra co 100% do gran.
Segundo o tipo de fariña e a forma da peza de pan atopamos moitos tipos de pan: bola, trenza, bolo, bastón, baguette, pan de centeo, pan con noces, pan sen sal, pan integral, pan branco, pan de avea, pan de millo, pan de molde...
7. O glute e o pan integral O glute é unha substancia pegañenta de cor parda formada por proteínas que se atopa na semente do trigo e doutras gramíneas e proporciona gran cantidade de enerxía ao organismo. Hai persoas que son alérxicas ao glute, estas persoas reciben o nome de celíacas. En España a porcentanxe de persoas celíacas é dun 25% de persoas celíacas e o 75% restantes non. O pan integral, tamén coñecido como pan moreno, chámase así porque é 100% íntegro, é dicir, aprovéitanse todas as partes da semente. Denomínase integral ao pan que posúe unha gran cantidade de fibra dietética. A popularidade deste pan foi medrando dende finais do século XX e hoxe en día é doado atopalo nas tendas.
8. Que é o amidón? O amidón e unha substancia branca e insípida que abunda en alimentos como a pataca e os cereais. Serve como reserva de alimento para a maioría dos vexetais. Desde o punto de vista nutricional constitúe un elemento imprescindible nos alimentos nos que está presente. Emprégase na industria alimentaria,textil e papeleira (é unha macromolécula composta de amilosa).
Cando o iodo reacciona co amidón prodúcese un cambio químico e físico da materia, vólvese negro e convértese noutra substancia. No caso do filete que aparece na fotografía obsérvase que non hai amidón porque non hai reacción, non se volve negro.
Alimentos con e sen amidón Alimentos con amidón
Alimentos sen amidón
pataca , cereais, cabaza...
Mazá, filete, queixo, xamón, ...
Pero… hai alimentos que consideramos sen amidón e si o conteñen. Será un engano dalgunha das industrias alimentarias? Ver actividade 1
9. A fermentación. A fermentación é un cambio químico da materia provocada por un fungo microscópico. O resultado deste cambio é a transformación dunha substancia noutra diferente. Do proceso de fermentación despréndese un gas, dióxido de carbono (CO2), que no caso do pan queda no interior das grumos que se aprecian na fotografía 3. É un proceso moi empregado na industria alimenticia, por exemplo para a transformación do leite en queixo ou na elaboración do pan. Podedes observar o efecto da fermentación na Actividade 2. 1
2
3
10. Elaboración do pan. Despois
de amasar a fariña coa auga e de engadir o fermento, déixase en repouso a unha temperatura cálida. Neste momento comeza a fermentación e leveda a masa. A masa acada un maior tamaño debido a que o fermento libera dióxido de carbono (CO2) que queda atrapado en pequenos grumos que se forman no interior da masa (ver foto 1,2 e 3) Despois da primeira fermentación, amásase outra vez e dáselle a súa forma definitiva. Introdúcese no forno e fermenta por segunda vez no interior do forno. Nas panadarías podemos atopar moitos tipos diferentes de pan: barra, bolo, bola, pan integral, etc…
11. A importancia social do pan. Na antigüidade o pan era un dos alimentos máis importantes da dieta dos pobres xa que a materia prima consistía en auga e cereal, os cales se podían conseguir facilmente. Outro factor que axudaba a que a sociedade con menos recursos dispuxera deste alimento foi que o proceso de cocción é moi sinxelo; introdúcese no forno para cocer e xa estaría listo para consumir. O pan existe grazas ao inicio da agricultura. O trigo constitúe o ingrediente máis importante para facer o pan, lograron cultivalo os exipcios hai 2000 anos.
A importancia do forno A importancia social do pan tamén é grazas aos fornos que se usaban xa hai 4000 anos. O pan cociñábase facilmente, obténdose unha peza coa cortiza crocante e a parte interior, chamada miga, esponxosa e branda. Que é un forno moderno? Un forno é un dispositivo que xera calor e que o mantén dentro dun compartimento pechado. No interior do forno introdúcese o alimento cru, onde se cocina.
O prezo do pan O prezo do pan non o pon cada panadaría pola súa conta, senón que para fixalo se reúnen asociacións de panadeiros, de consumidores e o goberno. Así deciden un prezo igual para todos segundo o tipo de pan.
12. Denominación de orixe do pan de Carral. Carral é famoso pola calidade do seu pan. Máis de 20 panadeiros manteñen a antiga tradición, elaboran un pan artesanal e tradicional con cereais de calidade que antigamente procedían do val de Barcia, dando como resultado un pan de miga esponxosa e codia crocante. A peza de pan típica de Carral é o bolo. Gañou un gran recoñecemento e acada grandes vendas tanto en Galicia como en España. Por estes motivos o gremio de panadeiros de Carral solicita e reivindica a denominación de orixe para o seu produto rei: “O PAN DE CARRAL”.
13. Refráns e ditos. Na cultura galega e española contamos cunha morea de refráns e ditos que falan do pan. Refráns: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.
A bo home non hai pan duro. Pan casero de ese quero. Auga de San Xoán quita viño e non dá pan. A pan duro dente agudo. Pan axeno quita desexo. A falta de pola, pan e cebola. Auga fría e pan quente,matan a xente. Con pan e allo crudo ándase seguro. Viño e pan andar che farán. A muller o pan amasa e o vello manda na casa. Hai máis refranes que panes. As penas con pan son menos.
Ditos que non son completamente certos: 1.A miga é peor que a codia. 2.O pan de molde é máis sano. 3.O pan integral non ten calorias. 4.A codia engorda menos que a miga.
14. O patrón dos panadeiros. San Honorato, patrón dos panadeiros, foi bispo da localidade francesa de Amiens alá polo século VI a.C. Naceu en Part-le Grand, en Porthiew, non coñecendo con exactitude en que data concreta morreu na mesma localidade un 16 de maio do ano 600 a.C. Era membro dunha das familias máis importantes do país é practicou desde a infancia a virtude. Conta a lenda que cando na casa paterna do bispo Honorato se soubo a nova de que o nomearan bispo,a cociñeira que estaba cocendo pan dixo: “Só crerei esa nova se esta pa para fornear que está requeimada e negra bota raíces e se convirte nunha árbore”. Entón plantou a pa e esta converteuse nunha moreira que pronto deu flores e froitos. Por iso San Honorato sinalou aos panadeiros como os seus protexidos.
15. Pasatempos. Atopa os 8 erros Adiviñas: Canto máis quente máis crocante. Frío métese e quente sae.
HORIZONTAIS
VERTICAIS
16. Actividades. Experimentos para realizar na túa casa coa axuda da túa familia e amizades. Actividade 1: proba do amidón. Materiais: - Betadine. - Prato - Un anaco dun alimento que coides que contén amidón. (Propóñoche salchichas, xamón york ou paté de pavo para comparalo con xamón serrano ou filete de carne). - Fariña de trigo.
Procedemento: 1º. Collemos o anaco do alimento escollido e colocámolo nun prato. 2º. A continuación temos que botarlle unhas gotas de Betadine. 3º. Agardamos ata que o consideremos conveniente, máis ou menos 5 minutos. 4º. Observamos. Se se pon dunha cor negra ten amidón, se non se pon desa cor, non o ten.
Actividade 2: O inflador de globos
Materiais: -
Azucre. 1 botella. Auga quente. fermento. 1 globo.
Procedemento: 1º. Coller a botella e botarlle auga quente. 2º. A continuación, engadímoslle dúas culleradas grandes de azucre. 3º. Agora collemos tres sobres de fermento químico e botámosllos. 4º. Logo collemos a tapa da botella, colocámola na boquilla e axitamos. 5º. Por último quitamos a tapa e colocamos a boquilla do globo na parte superior da botella como indica a foto.
Actividade 3. Pasta para manualidades formada con pan e cola.
Materiais: - Cola branca (2 culleradas grandes). - Glicerina (2 culleradas pequenas). - Zume de limón (3 culleradas pequenas). - Pan de molde sen a codia.
Procedemento: 1º: Partir o pan en anacos pequenos. 2º: Botarlle 2 culleradas grandes de cola blanca. 3º: Botarlle as dúas culleradas pequenas de glicerina. 4º: Rematar botándolle as 3 culleradas de zume de limón. 5º: Remexer a mestura e cando xa estea máis tensa e consistente coller coas mans e amasar. 6º: Se queredes cor, tedes que botarlle a pintura e remover a mestura ata que se poña homoxénea.
17. Bibliografía e páxinas webs consultadas. -
www.carral.es https://es.wikipedia.org www. ecoagricultor.com. Simplemente ciencia: A auga. Editorial Everest Experimenta coa ciencia: O gas. Editorial Everest Carral. Un concello no bo camiño. Carlos Lorenzo Pérez.
Autores, alumnado de 6º A. Curso 2016-2017
Nerea Ares, Fabián Barbeito, Lidia María Blanco, Natalia Cabanas, Aitor Castelos, Begoña Dos Anjos, Francisco Fachal, Alba Fidalgo, Alejandro Fuentes, Miguel Angel García, Ariadna Gómez, Natalia Gómez, Tania Gómez, Paula Lendoiro, Fabián Martínez, Nuria Moar, Sergio Naveira, Diana Rey, Martín Roel, Rubén Sánchez, Nerea Vázquez . Mestra : Mar Domínguez Pacheco