Robots maken geen unica’s 2
ERFGOEDMAGAZINE NR 9, 2016
Innovatie
Innovatie is een hot item heden ten dage. Je moet innoveren om te groeien en daarmee meer winst maken. Vernieuwend bezig zijn –innoveren, staat dat niet op gespannen voet met de beginselen van een traditioneel ambacht? We vragen het aan Patrick Damiaens, ervaren houtornamentist uit Maaseik. Tekst: Willem van Dort Foto’s: Patrick Damiaens
“Uiteraard is er in mijn vakgebied ook sprake van vernieuwing. De overgang van bronzen beitels en andere snijgereedschappen naar ijzer en van ijzer naar staal was bijvoorbeeld innoverend. De redenen om over te stappen waren destijds evident: de beitels snijden beter, blijven langer scherp, dus minder tijdverlies vanwege het slijpen. Het totaalrendement is een grotere productiviteit, en lagere kosten en derhalve meer financieel gewin.”
Hoe zit het met huidige innoverende ontwikkelingen zoals robots en 3D-scanning in het atelier van de ornamentist? “Voor de houtornamentist begint een opdracht met een schets, een foto, het eisenpakket. Daarmee maakt hij een werktekening op ware grootte met de ornamenten in de gewenste stijlperiode. Vervolgens wordt de werktekening op het hout overgebracht. Dit is een handmatige handeling. Inscannen en printen zou een optie zijn.”
U maakt geen gebruik van geautomatiseerde gereedschappen? “De hoogte van de ornamenten kan variëren van enkele mm tot enkele centimeters en bij hoog-relief ornamentiek nog hoger. Dit betekent dat de ondergrond rondom de ornamenten verdiept moet worden en wel met de maximale hoogte van de ornamenten. In het vak heet dit het font maken. Het is een bewerkelijke activiteit want het overtollige hout moet tot aan de tekening worden verwijderd en de
Voorontwerpen worden steeds op schaal 1/10 getekend
ERFGOEDMAGAZINE NR 9, 2016
3
ondergrond moet overal vlak zijn. Vroeger gebeurde dit met
verloop en het profiel zo dat het past bij de rest van het
een grondschaaf, thans met de bovenfrees en het schraap-
ornament. De basis voor zijn keuze ligt verankerd in kennis
staal.”
van het ornament, kennis van vormgeving in reliëf en com-
Een ideale toepassing voor een freesrobot, toch?
positie- en stijlleer. Aanvankelijk verkregen tijdens de opleiding tot ornamentist en door ervaring geïntensiveerd. Het
“Helaas zorgt het grillige verloop van de contouren van de
gemis aan kennis op een van deze aspecten wordt onmid-
ornamenten dat het programmeren van de freesrobot wel
dellijk in negatieve zin zichtbaar in het eindresultaat. We
eens een zeer langdurige en complexe handeling wordt. Het
werken met unica’s, dus is het antwoord nee, geen hout-
zelfde geldt voor het uitfrezen want de freeskop moet van
freesrobots in het atelier.
pixel naar pixel gestuurd worden. Wanneer men zich realiseert dat een ornamentist bijna altijd unica’s maakt, dus
Is het wachten op de introductie van de 3D-printer?
dat hij slechts één realisatie van een ontwerp maakt, dan is
“Een razend populair wordende innovatie is 3D-scannen
het duidelijk dat toepassing van deze nieuwe techniek voor
en 3D-printen. Iedere zich respecterend houtornamentist
hem te duur en te gecompliceerd is.”
gaat niet zonder notitieboek en zonder fotocamera op stap bij museum- of kasteelbezoek. Hier kan 3D-scannen,
Vervolgens volgt het feitelijke sculpteren: het modelleren en
zeker bij de voorbereiding van een opdracht, een zeer
daarna nasnijden. Op de werktekening staan eigenlijk pro-
nuttige aanvulling zijn. Met geschikte programmatuur
jecties op het platte vlak van alle vormen. Tijdens het
kan uit de 3D-scan ook maatvoering worden bepaald.
sculpteren voegt de ornamentist de derde dimensie eraan
Ornamenten kunnen dan van alle kanten worden bekeken
toe om de ruimtelijke vorm te krijgen. Anders dan de con-
in het atelier en beoordeeld worden op hun merites voor
touren die op de tekening zijn vastgelegd, is het sculpteren
de opdracht.”
in hoogte een esthetisch gebeuren dat zich niet in maatgeving laat vastleggen.”
Maar dit soort sculpteerwerk kan toch geprogrammeerd worden in de freesrobot?
Dus waar wachten we nog op? “Het is een goede ontwikkeling dat er betaaldbare 3D-scanners en 3D-printers op de markt zijn. Maar helaas betekent dat ook dat mensen zonder enige inhoudelijk kennis van de
“Een voorzichtig ja indien de informatie over het hoogtever-
materie zich kunnen bezighouden met het produceren van
loop kan worden gekopieerd van een eerder gemaakt werk
decoraties. Indien het gaat om gescande objecten of orna-
en het reliëf rustig verloopt. Maar de ornamentist kiest het
menten, dan is het resultaat stilistisch nog enigszins verantwoord. Anders wordt het indien men vanaf bestaand beeldmateriaal of tekeningen uit een 3D-printer een ornament gaat produceren. Vormgevers, gespeend van enige kennis waar een ornamentist jaren voor nodig heeft om het zich eigen te maken, bepalen naar eigen inzicht met enkele muisklikken het reliëf van het ornament. Op een dergelijke manier geproduceerde ornamenten kunnen niet tippen aan de werkstukken van de houtornamentist. Het is een kwestie van tijd tot 3D-printers een lijm-houtvezelmengsel kunnen spuiten waarmee een houtachtig uiterlijk aan het product
Alliantiewapen von Schönborn - von Boineburg (D), in verguld esdoornhout.
kan worden gegeven. Dan lijkt het nog “beter” voor het grote publiek. Maar voor mij is het zonneklaar dat 3D-printers op deze manier geen toekomst hebben in het atelier van de ornamentist.”
De ornamentist blijft dus met zijn beitels en bovenfrees alle freesrobots de baas? “De ontwikkeling van innovaties kan niet worden tegengehouden. Dat hoeft ook niet. Het betekent alleen dat men zeer zorgvuldig moet afwegen of een innovatie geschikt is De ontwikkeling van de 3D printer gaat razend snel. Hier een voorbeeld van een ‘consumentenversie’. Foto: Flickr/Becky Stern
4
ERFGOEDMAGAZINE NR 9, 2016
voor het atelier van de houtornamentist. Voorlopig heb ik, naast mijn opleiding, genoeg aan zijn sculpteerbeitels om kwalitatief hoogwaardige werkstukken af te leveren.” Willem Dort is zelfstandig restaurator. Patrick Damiaens is reeds 30 jaar werkzaam als ornamentist en wordt beschouwd als de laatste voltijdse houtornamentist van Vlaanderen.
Laurierbladeren sculpteren in eikenhout
“Voorlopig heb ik, naast mijn opleiding, genoeg aan zijn sculpteerbeitels om kwalitatief hoogwaardige werkstukken af te leveren”
Patrick Damiaens bij het familiewapen Cardone (US) vervaardigd in hoog reliëf in lindehout
ERFGOEDMAGAZINE NR 9, 2016
5