MINISTERIO DE EDUCACION DINEBI
Kayhinatam Willarikunku Irqikunapaq Willakuykuna
Literatura en quechua, para niños y niñas de educación inicial
MINISTRO DE EDUCACIÓN Javier Sota Nadal VICE MINISTRO DE GESTIÓN PEDAGÓGICA Idel Vexler Talledo DIRECTOR NACIONAL DE EDUCACIÓN BILINGÜE INTERCULTURAL Modesto Gálvez Ríos COORDINADOR TÉCNICO DEL PROYECTO MATEBITE-MED.OEA Eleodoro Aranda Guzmán RECOPILACION DE LA LITERATURA INFANTIL: - Concursos Literarios realizados en Espinar y Huocullani Chumbivilcas (Cuzco) - Estudio realizado por R. Sanchez Garrofa y Luis Negrón Alonso - Seleccionado por: Rosario Sacieta. (Los autores se mencionan en cada texto literario)
......................................................................................................................................................................... @ Proyecto Elaboración de Materiales de Educación Bilingüe Intercultural Temprana, para niños y niñas que hablan lenguas originarias de 3 a 5 años de edad de zonas rurales MATEBITE (Convenio MED / OEA) Telefax 4363960
KAQNINKUNA
Munay Llimp'iyuq Chakira Pillpintumanta
Siwar Q'intimanta
3 Rapi
12 Rapi
MUNAY LLIMP'IYUQ CHAKIRA PILLPINTUMANTA
Chakiraqa
k'uychipa ususinmi. Urupampa willka yunkapa aswan karunpi tiyaq pillpintun karqan. Manam qasichu kaq, llapa ayllu masinkunataq imaymana ruray munaqta, k'uchi kayninta, munay 単awraq kayninta ima yuyaqku. Sapa kutinmi achka waylluqninkunapa qatikachasqantapas rikukuq. Ichaqa manaraq pitu masiyuq kananpaq pacha chayamusqanta t'ikuchaq.
3
Munay Llimp'iyuq Chakira Pillpintumanta
T'ika t'ikanta, mayu mayunta, parapi mana parapi, wakin uywakunawan kuska hawka phawakachaq; llapanku riqsisqa kasqanrayku mana imamantapas manchakuqchu.
4
Munay Llimp'iyuq Chakira Pillpintumanta
Ichaqa,
munay q'aparisqa k'anchayuq pacha paqariypis rumihinaraq rikusqanwan chiriyarqusqa. Huk runas llika chukuwan pillpintu masinkunata qatikachaspa hap'ipusqa. Chay pillpintukunataq llika chukumanta lluqsiyta munaspa k'irinchakuqku, sinchita 単ak'arispataq wa単ukuqku.
5
Munay Llimp'iyuq Chakira Pillpintumanta
Chay 単ak'ariyta rikuspas Chakiraqa munasqan yunkapi tiyasqanmanta ripusqa, ch'uya unu mayu urayamusqan wichaymansi phawaripun. Qunqaylla ayqirisqanraykus mana imatapas apakusqachu, k'ancharichkaq tukuy llimp'i pawqar p'achallayuqsi ripusqa.
6
Munay Llimp'iyuq Chakira Pillpintumanta
Tiyasqan
suyumantaqa aswan karupi単a tarikusqanmanta, altunpi phawasqanmantas qhawarimun. Chaypis yuyaypi munay urqukuna riqsinansi aswan hatun rumikunahinalla kasqa, allpapas q'illu yurayuqkama, wi単ay rit'ikuna mana llimp'iyuq. Llaki llakis rikukun. Chayqa, paqarisqan llaqtanta khuyakuywan yuyarispas, llakiywan suyuta qhawarispas huknirayman kutichiyta munasqa, kusi kawsayniyuq llaqtaman kutichispa.
7
Munay Llimp'iyuq Chakira Pillpintumanta
Urqukunapa
qatanta wichasqanmanhinas Chakiraqa llimp'inkunata t'akaritamun: puntataqa q'umir llimp'intas kacharisqa, q'umirqa huknirayman tukuspa mast'arikullantaq. Chaymantaqa q'illu ch'umpi llimp'inta単ataq sara sara chakraman saqiykusqa. Yuraqwan yanawansi hawasman yaykukapullantaqsi. Wakin llimp'ikunataq: pukawan, q'uyuwan, yuraqwan, anqaswantaq papaman qun, t'ikarispa sumaq mast'ariyninpi llikllahina rikukunanpaq, q'ala allpakunata qatarinanpaq.
8
Munay Llimp'iyuq Chakira Pillpintumanta
Hinallataq
yuraqta, q'uyuta, pukata ima tarwiman, uqaman, kinuwaman ima rakirqun. Manataqmi qunqarqanchu urqu suyu muqukunapi kawsaq t'ikakunaman llimp'in quyta: pampa anisman, qantuman, pantiman, aya sapatillaman, ayrampuman, 単ukchuman ima. Ch'illikukunapas, pillpintukunapas, ninaninapas, wakin kurukunapas, wallapi kawsaq urpikunapas layqasqapas kankumanhinas qhawaykunku. Hinallataq pisqukunapas, kurukunapas qunqayllamanta hukniraq p'achayuq rikhurisqaku, manataq maymanta hamusqantaqa yachankutaqchu.
9
Munay Llimp'iyuq Chakira Pillpintumanta
K'uychipa
ususin Chakiraqa mana llimp'iyuq thanta p'achayuqhina qiparqpusqa, ichaqa tukuy rurasqanwan ancha kusisqa. Manachá pipas rurasqaytaqa rikunmanchu nispas llaqtanman kutipuyta yuyasqa, ichaqa manañapaschá ayllunkunapas yuyanmanchu ninsi. Huk pisqutaqsi Chakirapa allin rurayninkunata rikusqa. Chaysi lliw yurakunaman, sach'akunaman, pisqukunaman, kurukunaman ima willarqun, paymi tiyasqanchistaqa t'ikrachin, munayta llimp'iyachin nispa. Chaymantapachas Chakirataqa anchata khuyasqaku, anchata chaninchasqaku ima.
10
Munay Llimp'iyuq Chakira Pillpintumanta
Chakira wa単ukuptinsi llapan uywakuna, llakisqa,
hu単unarqukunku. Paykunaqa runakunatas kunanmanta wichayman llapa awaykunapi Chakirapa wankinhina rikhurinanpaq ma単akusqaku. Chaytaqmi kunankamapas Qusqupi tiyaq runakunaqa, inkapa churinkuna kaspa, chay kamachikuyta hinallaraqmi hunt'achichkanku. Luis Negr坦n Alonso
11
SIWAR Q'INTIMANTA
Q'intiqa,
llapan phawaq pisqukunamantaqa aswan taksachallam. Phurunpas munay llipipyaq, sayayninpas rurasnu ruruhinallam. T'apsanpas hatun suyt'utaq, 単a単ullataq, chaywanmi t'ikakunapa misk'inta ch'unqan. Utqaychallam phawaytapas yachan. Q'intiqa munay llimp'iyuqmi phurunqa, q'umir anqasman t'ikrarisqa, hawa raprantaq qurihina llimp'iyuq. Samp'a chaprachakunamanta, ichuchakumantan q'isantapas ruran, chaymi mana rikuy atinallapi sach'akunamanta warkusqa tarikun.
13
Siwar Q'intimanta
Unas
pachas, Pachar llaqtapi huk warmi qhari tiyasqa, paykunaqa sapan wawantas, Siwar sutiyuq ususintas allinta qhawakuspa tiyasqaku. Siwarqa wi単aspa wi単aspa ima sumaq wayna sipasman tukupun.
14
Siwar Q'intimanta
Huk
p'unchawsi, sara t'ipiypi yanapakuchkaspa hukninkaq sipas unu maskaq pukyuta risqa. Chaypis huk q'intichata rikurquspa munaycha kasqanwan yaqaraq upayapusqapas.
15
Siwar Q'intimanta
Sipas
mana kutimuptinsi Siwarpa mamanqa hukninkaq sipasta kachasqa, paypas manas kutimunchu. Huk sipasta kachaptinpas hinallas, manallataqsi kutimunchu. Kimsantin sipassi sumaq intichata qhawaspa pukyu patapi tiyarqusqaku; manataqsi hayk'appas chay sumaq sumaq q'intichitaqa rikusqakuchu.
16
Siwar Q'intimanta
Sipaskuna mana kutimuptinsi Siwarpa maman単ataq yanapaqninkuna maskaq rin, paykunaqa ima kamachiytapas allintas ruraqku. Paypas q'intichata rikurquspas upayaqhinaraq qhawapakun. Rumihinaraqsi pukyu patapi sayarqun. Chiqapsi q'intichaqa ima sumaq llimp'iyuq, ima sumaq phawayniyuq kasqa.
17
Siwar Q'intimanta
Qipallata単as
sumaq sipas Siwarpas, maman mana kutimuptin, sipaskuna mana kutimuptin, pukyuman rillantaq. Pukyuman chayarquptinsi q'intichaqa Siwarpa uyanpi llamp'uchallata 単a単u t'apsinanwan tupaykun, chay tupaykusqanwantaq huk q'intiman Siwarqa tukupun.
18
Siwar Q'intimanta
Ancha
sumaq Siwarqa taksa q'intichaman t'ikrakuspas maman qhawachkaptin, sipaskuna qhawachkaptin, q'inticha masinwan phawarin, lamras sach'akunapa hawantas chinkarinku.
19
Siwar Q'intimanta
Runakunaqa
rimankun: q'intikunaqa t'ikan t'ikansi purinku. R u n a k u n a q a wa Ăą u s p a a l l p a m a n yay k u p u n k u , n u n a n q a kawsallachkantaqsi, kuwirpumanta lluqsipuspas t'ikapi pakakun. Q'intikunaqa sapa t'ikapis rikunku Ăąuqanchis mana rikusqanchista. VersiĂłn de Nohemi Olave
20