ΕΑΠ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΠΟΛΕΩΝ ΚΑΙ ΚΤΗΡΙΩΝ

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Η"συμβολή"της"ψηφιακής"διαχείρισης"ιστορικών" κτηρίων"και"μνημείων"στην"προστασία"των" ιστορικών"πόλεων:"Το"παράδειγμα"της"Ερμούπολης.

ΠΑΥΛΟΣ Κ. ΧΑΤΖΗΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ PhD, MSc

,

ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: ΣΕΡΡΑΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΤΡΑ ΜΑΙΟΣ, 2013

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 1

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 2

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Στην Ευαγγελία, για την υποµονή της

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 3

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 4

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ(.........................................................................................11 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ(.................................................................................14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ(...........................................................................16 Το κτήριο, η πόλη και η φυσιογνωμία τους: επισκόπηση βιβλιογραφίας(...................................................................................16 1.1 “Κτίριο” ή “Κτήριο”; Μία διαμάχη 30 ετών2...................................17 1.2 Τι είναι το κτήριο;2............................................................................18 1.2.1 Το κτήριο σε σχέση με τον άνθρωποG......................................................19 1.2.2 Το κτήριο σε σχέση με την Ιστορία και την Πόλη στην ΕυρώπηG..........23

1.3 Η Νεοκλασική κατοικία και πόλη, του 19ου αιώνα στην Ελλάδα237 1.4 Προστασία της φυσιογνωμίας των ιστορικών πόλεων2.................40 1.5 Γιατί αφήνουμε τα κτήρια να καταρρεύσουν2................................47

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ(......................................................................52 Νέες τεχνολογίες στην καταγραφή, παρακολούθηση και διαχείριση κτηρίων και συνόλων με GIS.(..........................................................52 2.1 Σύγχρονοι τρόποι καταγραφής κτηρίων, μνημείων και συνόλων: επισκόπηση βιβλιογραφίας2....................................................................53 2.1.1 Το Γεωγραφικό Σύστημα Πληροφοριών (Γ.Σ.Π. - GIS)G..........................54

2.2 Σύγχρονες μέθοδοι ανάλυσης του “Χώρου”2................................58 2.3 Εφαρμογές Γ.Σ.Π./GIS για τη διαχείριση του Χώρου και των Ιστορικών Τόπων : επισκόπηση βιβλιογραφίας.2...................................67 2.4 Στόχοι της παρούσας διπλωματικής2...............................................80

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ(.............................................................................83 Η περίπτωση της φυσιογνωμίας του Ιστορικού Τόπου της Ερμούπολης(......................................................................................83 3.1 Η δημιουργία και η εξέλιξη της Ερμούπολης2................................84 3.2 Ο Πολεοδομικός Ιστός της Ερμούπολης2......................................89 3.3 Η Αρχιτεκτονική της Ερμούπολης2..................................................95 Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 5

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων 3.3.1 Κατάταξη κτηρίωνG..................................................................................100 3.3.1.1

Λαϊκά ΚτήριαG......................................................................................101

3.3.1.2

Πρώιμα ΝεοκλασικάG..........................................................................103

3.3.1.3

Νεοκλασικά πρώτης (Α’) περιόδουG..................................................105

3.3.1.4

Νεοκλασικά δεύτερης (Β’) περιόδουG..............................................108

3.3.1.5

Νεοκλασικά τρίτης (Γ’) περιόδουG....................................................111

3.4 Η προστασία της φυσιογνωμίας της Ερμούπολης2......................113

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ(..........................................................................121 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ(....................................................................123 Ανάλυση του Χώρου - Μεθοδολογία της έρευνας.(....................123 4.1 Το GIS “ΕΡΜΗΣ”2............................................................................125 4.1.1 Σχεδιασμός του Γεωγραφικού Συστήματος Πληροφοριών “ΕΡΜΗΣ” (GIS)G..................................................................................................125 4.1.2 Παρουσίαση του GIS “ΕΡΜΗΣ” G..............................................................126

4.2 Παρουσίαση μεθοδολογίας ανάλυσης χώρου στο GIS “ΕΡΜΗΣ”2132 4.2.1 Ανάλυση σημερινών δεδομένωνG...........................................................132 4.2.2 Η ανάλυση της αεροφωτογραφίας του 1945G.......................................153

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ(......................................................................163 Aποτελέσματα και συμπεράσματα(................................................163 5.1 Αποτελέσματα ανάλυσης2..............................................................164 5.2 Συμπεράσματα - Προτάσεις2..........................................................176

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(...............................................................................193

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 6

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 7

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 8

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

!!!!Περιγραφή)της)Ερμούπολης)στο)βιβλίο)του)Μ.Κaραγάτση)“Μεγάλη)Χίμαιρα)“))

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 9

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 10

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα µεταπτυχιακή έρευνα διαρθρώνεται σε δύο µέρη. Στο Πρώτο Μέρος που αποτελείται από τρία (3) κεφάλαια, γίνεται βιβλιογραφική επισκόπηση για τα τρία βασικά θέµατα που απασχολούν την έρευνα: το ιστορικό κτήριο και τη σχέση του µε την πόλη και τη φυσιογνωµία της, η πόλη ως “χώρος” και η χρήση σύγχρονων τεχνολογιών σε θέµατα καταγραφής και διαχείρισης του χώρου ειδικά σε Ιστορικά Σύνολα. Το Πρώτο Μέρος καταλήγει µε την ανάλυση της φυσιογνωµίας της Ερµούπολης και της τυπολογίας των κτηρίων της, σύµφωνα πάντα µε τη βιβλιογραφία. Το Δεύτερο Μέρος περιλαµβάνει δύο (2) κεφάλαια στα οποία αναπτύσσεται η µεθοδολογία που ακολουθήθηκε, το εργαλείο που χρησιµοποιήθηκε και τα αποτελέσµατα της έρευνας. Αναλυτικά, το πρώτο κεφάλαιο ξεκινάει µε µία συνοπτική βιβλιογραφική επισκόπηση που αφορά στην έννοια του κτηρίου και της εξέλιξής της κατά τη διάρκεια της πορείας της ανθρωπότητας. Στη συνέχεια η επισκόπηση επικεντρώνεται στη νεοκλασική κατοικία στις πόλεις του 19ου αιώνα στην Ελλάδα, χαρακτηριστικό δείγµα των οποίων είναι η Ερµούπολη της Σύρου η οποία αποτελεί και αντικείµενο της παρούσας διπλωµατικής. Το κεφάλαιο ολοκληρώνεται µε την εξέταση της εξέλιξης της προστασίας της φυσιογνωµίας των ιστορικών πόλεων. Επισηµαίνεται η προσέγγιση της προστασίας των µνηµείων ως κτήρια ενταγµένα στο χώρο, καθώς και η σύγχρονη τάση σχεδιασµού ιστορικών πόλεων που αντιµετωπίζει τα κτήρια ως σύνολα αλληλένδετα µε το χώρο και τη φυσιογνωµία του τόπου. Τέλος, αναδεικνύεται η ανάγκη πολυεπιστηµονικής θεώρησης για την προώθηση της σχετικής έρευνας. Στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται επισκόπηση των σύγχρονων τρόπων καταγραφής του χώρου δίνοντας ιδιαίτερη βαρύτητα στην καταγραφή ιστορικών µνηµείων και συνόλων µε Γ.ΣΠ./GIS. Αρχικά παρουσιάζεται η λογική, οι βασικοί όροι και αρχές των Γεωγραφικών Συστηµάτων Πληροφοριών (Γ.Σ.Π.) ή, σύµφωνα µε τη διεθνή ορολογία, Geographical Information Systems (GIS). Παρουσιάζονται πλεονεκτήµατά τους και η δυνατότητα σύνδεσής τους µε τις βάσεις δεδοµένων. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στα δεδοµένα που προέρχονται από ψηφιδωτά δεδοµένα (raster image data) και στην επεξεργασία τους µε σύγχρονες µεθόδους ανάλυσης. Παρουσιάζεται ο τρόπος που αναλύεται ο Χώρος και η µεθοδολογία εξαγωγής της πληροφορίας από τις δορυφορικές εικόνες µε τηλεπισκόπηση. Ακόµη, στο κεφάλαιο αυτό γίνεται επισκόπηση της βιβλιογραφίας σε εφαρµογές και καλές πρακτικές, κυρίως την τελευταία πενταετία, και Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 11

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων αναλύονται ειδικότερα τα αντιπροσωπευτικά τους δείγµατα. Το κεφάλαιο ολοκληρώνεται µε τη διατύπωση των ειδικών ερευνητικών στόχων της παρούσας διπλωµατικής. Στο τρίτο κεφάλαιο ολοκληρώνεται το πρώτο µέρος της διπλωµατικής µε µία εκτενή παρουσίαση της Ερµούπολης και των στοιχείων που συνθέτουν την ιδιαίτερη φυσιογνωµία του Ιστορικού της Τόπου. Παρουσιάζεται το µοναδικό φαινόµενο της δηµιουργίας αυτού του οικιστικού συνόλου κατά το 19ο αιώνα, ως εξαιρετικό δείγµα νεοκλασικής αρχιτεκτονικής και µέρος της παγκόσµιας πολιτιστικής κληρονοµιάς που κατάφερε σχεδόν στο σύνολό του να διατηρηθεί µέχρι σήµερα. Κατηγοριοποιούνται τα αξιόλογα κτήρια της πόλης ανάλογα µε την αρχιτεκτονική τους τυπολογία και καταγράφεται η σχέση τους µε το χώρο και τον πολεοδοµικό ιστό. Τέλος, τεκµηριώνεται η ανάγκη προστασίας και διατήρησης των αξιόλογων κτηρίων προκειµένου να προστατευθεί η µοναδική φυσιογνωµία της πόλης. Το Δεύτερο Μέρος ξεκινά µε το τέταρτο κεφάλαιο όπου περιγράφεται η µεθοδολογία που ακολουθήθηκε για την καταγραφή του ελεύθερου χώρου και των κτηρίων της Ερµούπολης. Παρουσιάζονται τα στάδια της συλλογής και επεξεργασίας των στοιχείων. Στη συνέχεια, περιγράφεται αναλυτικά το εργαλείο της επεξεργασίας και ανάλυσης των ψηφιακών εικόνων το οποίο είναι µέρος του προγράµµατος ARCGIS, ειδικά διαµορφωµένο και προσαρµοσµένο στις απαιτήσεις της Ερµούπολης. Περισσότερη βαρύτητα δίνεται στην ανάλυση των δεδοµένων τηλεπισκόπισης της δορυφορικής εικόνας Quickbird. Τα βήµατα που ακολουθούνται για την άντληση των δεδοµένων του χώρου, αναλύονται ένα προς ένα και προτείνονται λύσεις στα διάφορα προβλήµατα που παρουσιάζονται. Στο πέµπτο κεφάλαιο γίνεται η ανάλυση των αποτελεσµάτων, η οποία δίνει χρήσιµα συµπεράσµατα για την κατανάλωση του χώρου και την ανάγκη αξιοποίησης του µέσα από τα αξιόλογα κτήρια της Ερµούπολης Ενδιαφέροντα συµπεράσµατα συνάγονται και από το συνδυασµό της χωρικής ανάλυσης µε την υπάρχουσα έρευνα τεκµηρίωσης και διάσωσης των ιστορικών κτηρίων της Ερµούπολης. Η χρησιµότητα όλων αυτών των αποτελεσµάτων είναι πολύπλευρη: συµβάλουν στην έρευνα για τα νεοκλασικά κτήρια του 19ου αιώνα στη χώρα µας, εµπλουτίζουν την πρόταση για κήρυξη της Ερµούπολης ως “µνηµείο παγκόσµιας κληρονοµιάς” από την UNESCO, µε σηµαντικά στοιχεία για τα ιστορικά κτήρια της πόλης και τη φυσιογνωµία της. Τέλος, ο Δήµος ΣύρουΕρµούπολης ωφελείται για µελλοντικές µελέτες και έργα που αφορούν στην πολεοδοµική ανάπτυξη, διαχείριση του χώρου και των ιστορικών του κτηρίων.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 12

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 13

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

!

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ - ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Το κτήριο, η πόλη και η φυσιογνωµία τους: Επισκόπηση βιβλιογραφίας

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ Νέες τεχνολογίες στην καταγραφή, παρακολούθηση και διαχείριση κτηρίων και συνόλων, µε GIS. Στόχοι Διπλωµατικής.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ Η περίπτωση της φυσιογνωµίας του Ιστορικού Τόπου της Ερµούπολης

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 14

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

“Στο βάθος του δρόµου φαίνονταν από µακριά οι συνοδείες των ηθοποιών και των ρόλων που κατευθύνονταν συντροφιές συντροφιές προς την πόλη, για το µέγαρο όπου θα τους πρόσφεραν τσάι και αναψυκτικά. Από τα γύρω σπίτια άκουγαν να ‘ρχεται απ’τα κλειστά παράθυρα χαµηλή µουσική, µισές λέξεις, κλάµατα παιδιών, το παραµιλητό ενός ηλικιωµένου που επαναλάµβανε “εγώ φταίω... εγώ φταίω...”. Ποιος από τους σηµερινούς ενοίκους αυτών των σπιτιών θυµόταν άραγε εκείνους που κατοίκησαν κάποτε στα ίδια σπίτια, τη γενναιοδωρία τους, την υποµονή τους, τις παραξενιές και τις στερήσεις τους ή την άστατη και σπάταλη ζωή τους, και καµιά φορά την εκδίκηση που όφειλαν σε ορισµένους ρουφιάνους που τους κατέστρεψαν τη ζωή; Ασφαλώς θα ακούστηκαν και λόγια αγάπης και λατρείας, ξεσπάσµατα αγανάκτησης, βλαστήµιες, και σε δύσκολες εποχές προσευχές και ικεσίες.”

Απόσπασµα από το µυθιστόρηµα του Μάνου Ελευθερίου “Πριν απ’ το ηλιοβασίλεµα” (σελ.214)

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 15

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Το κτήριο, η πόλη και η φυσιογνωµία τους: επισκόπηση βιβλιογραφίας Στο κεφάλαιο αυτό γίνεται µία συνοπτική βιβλιογραφική επισκόπηση που αφορά στην έννοια του κτηρίου και της εξέλιξής της κατά τη διάρκεια της πορείας της ανθρωπότητας σε σχέση µε: τον άνθρωπο και τις εκάστοτε ανάγκες του, και την ιστορία και την εξέλιξη της πόλης στην Ευρώπη. Στη συνέχεια η επισκόπηση επικεντρώνεται στη νεοκλασική κατοικία στις πόλεις του 19ου αιώνα στην Ελλάδα, χαρακτηριστικό δείγµα των οποίων είναι η Ερµούπολη της Σύρου η οποία αποτελεί και αντικείµενο της παρούσας διπλωµατικής. Το κεφάλαιο ολοκληρώνεται µε την εξέταση της εξέλιξης της προστασίας της φυσιογνωµίας των ιστορικών πόλεων. Επισηµαίνεται η προσέγγιση της προστασίας των µνηµείων ως κτήρια ενταγµένα στο περιβάλλον τους, καθώς και η σύγχρονη τάση σχεδιασµού ιστορικών πόλεων που αντιµετωπίζει τα κτήρια ως σύνολα αλληλένδετα µε την πόλη και τη φυσιογνωµία της. Τέλος, αναδεικνύεται η ανάγκη πολυεπιστηµονικής θεώρησης για την προώθηση της σχετικής έρευνας.

Φωτογραφία: Εσωτερικό Λαϊκού τύπου κατοικίας στην Ερµούπολη [Πηγή: Προσωπικό Αρχείο]

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 16

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

1.1 “Κτίριο” ή “Κτήριο”; Μία διαµάχη 30 ετών Είναι συνηθισµένο φαινόµενο να ξεκινάει κανείς µια έρευνα σχετικά µε ένα θέµα, µε την ερµηνεία και την ανάλυση του βασικού ή των βασικών του όρων, παραθέτοντας συχνά και έναν ορισµό από κάποιο γνωστό λεξικό. Είναι µια εκκίνηση που κατά την άποψη του γράφονται θα ήταν προτιµότερο να αποφεύγεται ή να περιορίζεται στο ελάχιστο, διότι τυποποιεί και κουράζει από την αρχή τον αναγνώστη. Στη συγκεκριµένη όµως περίπτωση, δεν µπορεί κανείς, κλείνοντας τα µάτια, να διαγράψει µια διαµάχη που κρατάει περισσότερο από 30 χρόνια και αφορά στο βασικό αντικείµενο της έρευνας αυτής: «Κτήριο» ή «Κτίριο» ; Η ελληνική γλώσσα είναι ένα ιδιαίτερα πλούσιο γλωσσικό οικοδόµηµα, ζωντανό και συνεχώς αναπτυσσόµενο. Δίνει σχεδόν πάντα την ευκαιρία να λογοµαχούµε για τη σωστή ορθογραφία των λέξεων διότι µπορεί να στηρίξει ετυµολογικά την προέλευσή τους. Για τη λέξη «κτ(ή)(ί)ριο» η διαµάχη έχει αποδείξει ότι η ετυµολογικά «ορθή» γραφή είναι µε «η», δηλαδή «κτήριο» και προέρχεται από το «οικητήριον» (=κατοικία) µε την εξής σειρά: «οικητήριο» > «οικτήριο» > «κτήριο». Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η εκδοχή ότι το «οικητήριον» είναι µεταγενέστερο του µεσαιωνικού «ευκτήριον» (=οίκος προσευχών). Από την άλλη µεριά, η παρετυµολογική ερµηνεία του «κτιρίου» µε «ι», στηρίζεται στο ρήµα «κτίζω» από το οποίο προκύπτει το «κτίριο». Η εκδοχή αυτή φαίνεται να έρχεται σε άµεση αντίθεση µε τα παραδείγµατα: “πιέζω” -> “πιεστήριο”, “φροντίζω” -> “φροντιστήριο” “δικάζω” -> “δικαστήριο”

κ.α.

Σύµφωνα µε τα παραπάνω, το «κτίζω» θα παρήγαγε το «κτιστίριο» και όχι το «κτίριο». (Αργυρόπουλος, 2003) Αν ξεχάσει κανείς όµως για λίγο τους γλωσσολόγους, µπορεί να διακρίνει τη διαµάχη σε δύο (2) βασικές συνιστώσες: «κτήριο» µε «η», είναι η «ορθή» γραφή της λέξης, µε την ισχυρότερη ιστορική τεκµηρίωση και ακολουθείται από όσους προσπαθούν να ισχυροποιήσουν τη συνέχεια της Ελληνικής γλώσσας. «κτίριο» µε «ι», είναι η «λαϊκή γραφή» της λέξης η οποία βασίζεται σε περισσότερο προφανείς συνδέσεις/απλοποιήσεις λέξεων και αναδεικνύει την άµεση σχέση του «κτίζω» µε το ίδιο το «κτίριο».

Η παρερµηνεία αυτή, σε καµία

περίπτωση δεν πρέπει να είναι κατακριτέα, διότι στηρίζεται στην εξέλιξη της γλώσσας. Μάλιστα, οι µηχανικοί έχουν υποστηρίξει την εκδοχή αυτή, µε τη συνεχή Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 17

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων χρήση της στην Πολεοδοµική Νοµοθεσία. Η επικράτηση του όρου «κτίριο» µε «ι» αντανακλάται χαρακτηριστικά και στο Google καθώς 238.000 ιστοσελίδες περιέχουν τη λέξη «κτήριο» (µε «η») ενώ πάνω από 790.000 ιστοσελίδες (τριπλάσιες) περιέχουν τη λέξη «κτίριο» µε «ι». Εντούτοις, για τις ανάγκες της παρούσας έρευνας, θα υιοθετηθεί το «κτήριο» µε «η», για λόγους κυρίως σηµειολογικούς: Η προέλευση από το «ευκτήριον» και η µεταγενέστερη χρήση του ως «οικητήριον», στηρίζει τη σπουδαιότητα της κατασκευής του κτηρίου, αφού αρχικά ως «κτήριο» νοείται µόνο ο ιερός χώρος και αργότερα ο «οίκος», η κατοικία δηλαδή του ανθρώπου. Στο πλαίσιο αυτής της λογικής, στην παρούσα έρευνα θα επιδιωχθεί να αναδειχθεί η σπουδαιότητα του κτηρίου, η ιερότητα που αποκτά µια ανθρώπινη κατασκευή και η ανάγκη προστασίας της ιστορίας της.

1.2 Τι είναι το κτήριο; Η ερώτηση αυτή ενδεχοµένως να θεωρείται απλοϊκή καθώς οι περισσότεροι άνθρωποι που ζουν και εργάζονται σε κτήρια, τα θεωρούν δεδοµένα και τα ερµηνεύουν από την πρακτική τους σηµασία: είναι το κέλυφος που τους προστατεύει από το εξωτερικό περιβάλλον. Το κτήριο αποτελείται από πολλαπλές σειρές υλικών. Το φέρον υλικό (συνήθως σκυρόδερµα ή λίθοι), τα υλικά πλήρωσης (όπως οπτόπλινθοι, λίθοι, ξύλο), τα επιχρίσµατα, τα χρώµατα, τα κουφώµατα, η στέγη κ.α. Κατά πόσο όµως τα κτήρια είναι κάτι παραπάνω από το σύνολο αυτών των υλικών είναι θέµα αντίληψης του χρήστη. Και επειδή κατά τη διάρκεια της ιστορίας, ο χρήστης ήταν και είναι διαφορετικός, το «κτήριο» θα προσεγγισθεί τόσο ως προς τον «άνθρωπο», όσο και ως προς το «χρόνο». Εικόνα 1.2.α: Οι απαιτήσεις που έχει ο κάτοικος από ένα κτήριο, µεταβάλλονται στο χρόνο αλλά και στο χώρο, ανάλογα µε τις ανάγκες του. Έτσι ενώ σε κάποιο µέρος (χωρικά ή χρονικά) µπορεί να υπάρχει η απαίτηση προστασίας από την αέρια ρύπανση, σε κάποιο άλλο δεν υπάρχει. Αριστερά: δώδεκα βασικές απαιτήσεις ασφάλειας για τα κτήρια σήµερα.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 18

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

1.2.1 Το κτήριο σε σχέση µε τον άνθρωπο Το 1928 o Πιερ και η Εµιλί Σαβουά ζήτησαν από έναν Ελβετό αρχιτέκτονα τον Λε Κορµπυζιέ, να τους σχεδιάσει ένα εξοχικό σε ένα δασώδες κτήµα µε θέα τον Σηκουάνα. Ο Λε Κορµπυζιέ πίστευε ότι η αποστολή του σπιτιού ήταν να αποτελεί: Καταφύγιο από τη ζέστη, το κρύο, τη βροχή, τους κλέφτες και τους περίεργους. Υποδοχέα για φως και ήλιο Ένα σύνολο από καθορισµένα κελιά αφιερωµένα στη µαγειρική στη δουλειά και στην προσωπική ζωή Για να επιτευχθούν οι παραπάνω στόχοι, το κτήριο «αποδοµείται» καθώς του αφαιρούνται τα περιττά διακοσµητικά στοιχεία και καταλήγει µε τα απολύτως απαραίτητα λειτουργικά στοιχεία. Ο Αρχιτέκτονας παραµερίζεται και τη σκυτάλη παίρνει ο Μηχανικός. Συγκεκριµένα, γράφει ο Λε Κορµπυζιέ στο βιβλίο του «Περί Αρχιτεκτονικής»: «Οι µηχανικοί µας είναι εύρωστοι και αρρενωποί, δραστήριοι και ωφέλιµοι, ηθικοί και χαρούµενοι, ενώ οι αρχιτέκτονες είναι απογοητευµένοι και αργόσχολοι, ξιπασµένοι και δύστροποι. Και είναι έτσι, επειδή σε λίγο δεν θα έχουν πλέον τίποτα να κάνουν. Δεν έχουµε πια χρήµατα να οικοδοµήσουµε ιστορικές αναµνήσεις. Έχουµε ανάγκη να πλυθούµε! Οι µηχανικοί θα φροντίσουν γι αυτό, και θα χτίσουν!» (Κορµπυζιέ, 2004). Όπως λοιπόν διαπιστώνει κανείς από τα παραπάνω, η αντίληψη του Λε Κορµπυζιέ για το κτήριο είναι ίσως η πλέον αυθεντική, γιατί θέλει ένα κτήριο απελευθερωµένο από κάθε τι που µπορεί να αλλοιώσει τη χρηστική του αξία, απογυµνωµένο από τα στοιχεία αισθητικής που το φορτώνουν περιττούς ρόλους. Ο Λε Κορµπυζιέ όµως απέτυχε στο στόχο του να µη δηµιουργεί ιστορικές αναµνήσεις. Σήµερα η Βίλα Σαβουά (Εικόνα 1.2.1.α) είναι εθνικό µνηµείο για τη Γαλλία, δέχεται εκατοντάδες επισκέπτες αρχιτέκτονες και µη- από όλο τον κόσµο, καθώς αποτελεί βασικό κοµµάτι ενός σύγχρονου αρχιτεκτονικού κινήµατος, του µοντερνισµού. Κρίνοντας κάποιος εκ Εικόνα 1.2.1.α: Λε Κορµπυζιέ, Βίλα Σαβουά [Πηγή: archdaily.com]

του αποτελέσµατος του σχεδιασµού του Λε Κορµπυζιέ, είναι απρόθυµος να δεχτεί ότι αυτό το κτήριο

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 19

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων κατασκευάστηκε απλά και µόνο για να κρατάει τους χρήστες τους “ζεστούς και στεγνούς”. Σχεδόν από κάθε κτήριο ζητείται µε την κατασκευή του, πέρα από την προστασία που παρέχει, να παίξει ένα ρόλο. Ένα τέτοιο ρόλο –λιτό και καθαρόέπαιξε και η Βίλα Σαβουά. Η αντίληψη όµως του ρόλου και κατ’ επέκταση της ερµηνείας του κτηρίου, ποικίλει ανάλογα µε τον άνθρωπο και

αλλάζει ακόµη και κατά τη διάρκεια της

ζωής του ανθρώπου. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι πρώτες εικόνες που θα ζωγραφίσει ένα παιδί κατά την πρώτη του επαφή µε τα χρώµατα και το χαρτί, θα είναι ο µπαµπάς η µαµά, το παιδί και το σπίτι τους (Εικόνα 1.2.1.β). Στο αναπτυσσόµενο και γεµάτο ερεθίσµατα µυαλό του παιδιού, η σχέση “σπίτι και οικογένεια” είναι άµεση και πολλές φορές ταυτίζεται. Η µετακόµιση, ο χωρισµός και η αποστασιοποίηση από την ασφάλεια του σπιτιού µπορεί να επιφέρει σοβαρές ψυχολογικές Εικόνα 1.2.1.β: “Το σπίτι είναι εκεί που είναι η µαµά”

διαταραχές στο παιδί, µε ένα ευρύ φάσµα επιπτώσεων (Editorial, 2003). Μεγαλώνοντας οι άνθρωποιι γίνονται περισσότερο ανθεκτικοί και προσαρµόζονται στην πραγµατική

κατάσταση των κτηρίων που ζούνε. Συνηθίζουνε τα κτήρια στις πόλεις, τα οποία στην πλειοψηφία τους είναι κτήρια “κουτιά” και απέχουν πολύ από την εικόνα του σπιτιού όπως την είχανε όταν ήταν στην παιδική ηλικία. Αυτό όµως δεν σηµαίνει ότι η διάθεσή των ανθρώπων και η ψυχολογία τους δεν επηρεάζεται από το περιβάλλον του κτηρίου. Σχετικά µε το θέµα αυτό η έρευνα είναι εκτενής και εστιάζεται κυρίως στη σχέση Αρχιτεκτονικής και Ψυχολογίας. Για παράδειγµα, τα κτήρια που εξυπηρετούν νοσοκοµεία έχουν την τάση να είναι δαιδαλώδη µε πληθώρα πινακίδων που συνήθως µπερδεύουν περισσότερο. Όταν οι άνθρωποι χάνονται µέσα σε ένα νοσοκοµείο, αγχώνονται και ανεβαίνουν τα επίπεδα της αδρεναλίνης τους µε αποτέλεσµα να επηρεάζεται το ανοσοποιητικό τους σύστηµα. Για αυτό το λόγο, τα νοσοκοµεία σχεδιάζονται πλέον µε ιδιαίτερη προσοχή και ακολουθώντας νέες κατευθύνσεις µε στόχο τη µείωση της πολυπλοκότητας της κάτοψης (Jarrett, 2006). Στα µεγάλα αστικά κέντρα, είναι σύνηθες φαινόµενο η υποβάθµιση µιας γειτονιάς να συνοδεύεται τόσο από καταστροφή και αδιαφορία για τα κτήρια και το περιβάλλον τους, όσο και από φτώχια, εγκληµατικότητα και εγκατάλειψη. Σήµερα, καταβάλονται µεγάλες προσπάθειες και επενδύσεις σε προγράµµατα ανάπλασης του αστικού περιβάλλοντος έχουν ως στόχο την αναβάθµιση των περιοχών αυτών, για την καλύτερη ποιότητα ζωής των κατοίκων τους (Στεφάνου et al., 1995). Για Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 20

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων παράδειγµα στην Ευρώπη υπάρχουν συγκεκριµένα προγράµµατα τα οποία χρηµατοδοτούν έρευνες για την ανάπτυξη προτύπων και διαµόρφωση συνθηκών για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής του πληθυσµού της τρίτης και τέταρτης ηλικίας (Lansley, 2001). Μπορεί όµως ένα κτήριο µε τόση ευκολία να µεταβάλει τα αισθήµατά µας; Μπορεί η ευτυχία ή η δυστυχία µας να εξαρτάται από το χρώµα των τοίχων του σπιτιού µας ή την όψη ενός δρόµου µέσα από ένα µικρό παράθυρο του σαλονιού µας; Και αν ναι, τι τύχη θα είχαµε ζώντας σε κτήρια που θυµίζουν φυλακές µε λερωµένους τοίχους και σπασµένα πλακάκια; Ο άνθρωπος προκειµένου να αποτρέψει την πιθανότητα µόνιµου άγχους, περιορίζει την επίδραση των ερεθισµάτων αυτών, αφού σπάνια βρίσκεται σε περιβάλλον χωρίς λεκέδες υγρασίας, ρωγµές στα ταβάνια, ετοιµόρροπες όψεις κτηρίων και σκουριασµένα ναυπηγεία. Είναι αδύνατον να αντιδρά ο χρήστης του κτηρίου και της πόλης συνεχώς συναισθηµατικά απέναντι στο περιβάλλον για το οποίο δεν έχει τα µέσα ή τη δυνατότητα να το βελτιώσει, µε αποτέλεσµα να καταλήγει τόσο ευσυνείδητος, όσο του επιτρέπει η ψυχική του υγεία να είναι. Η αναισθησία αυτή πηγάζει όχι από την έλλειψη αισθητικών κριτηρίων για την οµορφιά, αλλά από την επιθυµία ελαχιστοποίησης της επίδρασης της απουσίας της (Μποττόν, 2007). Η αντίληψη των ανθρώπων για τα κτήρια επηρεάζεται ακόµη και από τη χρήση που τους δίνουν. Διαφορετικά εισπράττει ο κάτοικος το ρόλο που παίζει στη ζωή του το κτήριο που είναι το σπίτι του, το οποίο το αντιλαµβάνεται περισσότερο ως καταφύγιο, και αλλιώς το ρόλο ενός κτηρίου που φιλοξενεί το χώρο εργασίας του ή της αναψυχής του. Χαρακτηριστικό παράδειγµα του τρόπου που αλλάζει η ερµηνεία του κτηρίου µε τη χρήση είναι και το κτήριο ενός νοσοκοµείου, το οποίο µπορεί σε κάποιον επισκέπτη να προκαλέσει θαυµασµό για την αρχιτεκτονική του και σε κάποιον συγγενή ασθενούς αισθήµατα στεναχώριας για τον πόνο που κρύβει αυτό το κέλυφος. Ακόµη όµως και οι διαφορετικές κοινωνίες αντιλαµβάνονται τα κτήρια µε διαφορετικούς τρόπους. Η κατοικία των Εσκιµώων, το γνωστό «ιγκλού»

απέχει

πάρα πολύ από την εικόνα του κτηρίου ενός κατοίκου της πρώην Ανατολικής Γερµανίας που ζει σε ένα µπλοκ εργατικών κατοικιών PlattenBau. Αξιοσηµείωτο είναι το γεγονός ότι παρόλο που δύο άνθρωποι την ίδια ιστορική περίοδο έχουν εντελώς διαφορετική αντίληψη για τα κτήρια που τους φιλοξενούν, µπορεί η αντίληψη αυτή να ταυτίζεται σε ανθρώπους που έζησαν σε εντελώς διαφορετικές περιόδους της ιστορίας (Εικόνα 1.2.1.γ). Για αυτό και οι αλλαγές που υπέστη το κτήριο κατά τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας είναι ένα θέµα που πρέπει να εξεταστεί, πριν καταλήξει κανείς στο “τι είναι κτήριο” σήµερα. Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 21

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων Εικόνα 1.2.1.γ: Χρήση κτηρίων στο χώρο και στο χρόνο επάνω: Τυπικό Igloo [Πηγή: wikipedia.org] µέση: Συγκρότηµα PlattenBau στην πρώην Ανατολική Γερµανία [Πηγή: wikipedia.org] κάτω: Ρωµαϊκή Insula [Πηγή: Brooklyn College]

Η αντίληψη του κτηρίου στην ίδια χρονική περίοδο για τον κάτοικο ενός παραδοσιακού igloo και ενός PlattenBau, απέχει πολύ και εντοπίζεται κυρίως στη κλίµακα. Ταυτόχρονα όµως µε µια πιο προσεκτική ανάγνωση, παρατηρούµε τη διαφορά στα υλικά (προέρχονται συνήθως από το άµεσο περιβάλλον), στον τρόπο λειτουργίας (το igloo είναι µια µη µόνιµη κατασκευή και µεταφέρεται µε την οικογένεια), στη κοινωνική δοµή της οικογένειας αλλά και της κοινωνίας (οι Εσκιµώοι είναι κυνηγοί και νοµάδες, οι Γερµανοί που µένουν στα PlattenBau είναι εργατική τάξη που απασχολείται συνήθως σε κοντινά βιοµηχανικά συγκροτήµατα). Όταν όµως την εικόνα που έχει για το κτήριο ο εργάτης στα PlattenBau τη συγκρίνουµε µε την εικόνα ενός αρχαίο Ρωµαίου που ζούσε σε µια τυπική insula, θα παρατηρήσουµε µεγάλες οµοιότητες: µικροί χώροι διαβίωσης, µεγάλα κτήρια, κακή ποιότητα ζωής. Το κτήριο µπορεί να ερµηνευτεί στο χώρο και στο χρόνο. Η οµοιότητα είναι όµως µία και ιδιαίτερα σηµαντική: το κτήριο προστατεύει το χρήστη από το περιβάλλον: φιλτράρει τις εξωτερικές επιδράσεις, προσφέρει ασφάλεια και καταφύγιο, και εξυπηρετεί τις βασικές ανάγκες, όχι πάντα µε επιτυχία.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 22

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων 1.2.2 Το κτήριο σε σχέση µε την Ιστορία και την Πόλη στην Ευρώπη !!Το “κτήριο” ως έννοια έχει υποστεί πολλές αλλαγές κατά τη διάρκεια της ιστορίας της ανθρωπότητας. Πρώτα κτήρια µπορούµε να χαρακτηρίσουµε τις σπηλιές που κατοικούνται και κυρίως διακοσµούνται κατά τη διάρκεια της παλαιολιθικής περιόδου, και ειδικά κατά τη νεότερη παλαιολιθική εποχή. Η σπηλιά προσφέρει καταφύγιο για τον άνθρωπο, του δίνει τη δυνατότητα να νιώσει ασφάλεια και αυτός το ανταποδίδει δηµιουργώντας Τέχνη: στη νότια Γαλλία (Lascaux, CroMagnon κτλ) στην Αφρική, στη Σιβηρία, στη Σαχάρα (Tassili), στην Ισπανία Altamira) συναντάµε βραχογραφίες µε απεικονίσεις ζώων, καθηµερινής ζωής και κυνηγιού των πρώτων αυτών Εικόνα 1.2.2.α: Βραχογραφίες στο σπήλαιο

κατοίκων του βράχου. Προφανώς η

Lascaux στη Νότια Γαλλία

σπηλιά της εποχής εκείνης δεν

[Πηγή: wikipedia.org]

αποτελεί το κτήριο που προσπαθούµε να ερµηνεύσουµε εδώ, είναι όµως µια προσπάθεια δηµιουργίας ενός κελύφους το οποίο µάλιστα διακοσµείται για να αναβαθµίσει τη ζωή των χρηστών. Πολλές διακοσµήσεις έχουν χαρακτήρα οδηγιών (πώς να κυνηγήσεις ελάφια) αλλά και απόδειξη σπουδαίων κατορθωµάτων (κυνήγι ενός τεράστιου ζώου). Για αυτό τα κελύφη αυτά αποκτούν ιερό χαρακτήρα όπως επίσης και ο χώρος που τις φιλοξενεί (Εικόνα 1.2.2.α). Σήµερα υπάρχουν ακόµη κατοικίες µέσα στη γη, σε σπηλιές ή σε υπόγεια, µόνο που οι απαιτήσεις και οι ανάγκες είναι πολύ διαφορετικές (Εικόνα 1.2.2.β).

Εικόνα 1.2.2.β: Υπόσκαφο κτήρια στην Σαντορίνη [Πηγή: Μαλαπάνης Μιχαήλ]

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Η προϊστορική κατοικία οργανώνεται σύµφωνα µε τις ανάγκες και µε τις επινοήσεις του ανθρώπου µε

Σελίδα: 23

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων στόχο να εξυπηρετεί καθηµερινές χρήσεις. Συναντάµε τρεις τύπους κατοικιών, µονόχωρες (απλές), πολύχωρες (σύνθετες) και µεγαροειδείς. Η τελευταία παρουσιάζεται στη Μέση Νεολιθική περίοδο και συνήθως αποτελεί εργαστήριο παρασκευής προϊόντων. Αξιοσηµείωτο είναι ότι ενώ η σχέση του ανθρώπου µε τη γη είναι αδιάκοπη, η εξέλιξη του κτηρίου κατά τη διάρκεια της ιστορίας είναι προς την τρίτη διάσταση, µε την έννοια ότι προσπαθεί να πλησιάσει τον ουρανό. (Χουρµουζιάδης, 2004). Έτσι, για παράδειγµα στη Σαντορίνη, στο Ακρωτήρι, συναντάµε για πρώτη φορά τριώροφες κατοικίες µε βατά δώµατα, έντονες ανισοσταθµίες και κατοικίες µε βοηθητικούς χώρους στο ισόγειο και κύριες χρήσεις στους ορόφους. Ο οικισµός στο Ακρωτήρι ανθεί µέχρι το 1.500 π.Χ. όπου η έκρηξη του ηφαιστείου έχει ως αποτέλεσµα αρχικά την πλήρη καταστροφή του οικισµού και τελικά 3.500 χρόνια µετά, την καλοδιατηρηµένη κατάσταση των κτηρίων του. Η ανασκαφή του καθηγητή κ.Μαρινάτου το 1967 έχει φέρει σήµερα στην επιφάνεια κτήρια σε πολύ καλή κατάσταση, τα οποία σταδιακά αποκαθιστούνται και µας δίνουν την εικόνα του οικισµού (Εικόνα 1.2.2.γ).

Εικόνα 1.2.2.γ: Σαντορίνη-Τοµή στη Δυτική Οικία

Φαίνεται ο δυτικός εξωτερικός τοίχος. Αριστερά στον πρώτο όροφο η εσοχή και οι κτιστοί πάγκοι του αποχωρητηρίου. Δεξιά, στον πρώτο όροφο σώζεται τµήµα του πλακόστρωτου δαπέδου και η χαµηλή ποδιά του δυτικού «πολυπαράθυρου» του δωµατίου (5) Στο Ακρωτήρι έχουµε δύο ειδών κτήρια: 1. Την απλή κατοικία, µε τοίχους από κοινή αργολιθοδοµή ενισχυµένη µε ξυλοδισές και µε απλή κάτοψη.

2. Κτήρια µεγάλα, περίτεχνα µε τοίχους επενδυµένους µε λαξευτούς πωρόλιθους και µε σύνθετη οργάνωση, κτήρια πιθανότατα δηµόσια τα οποία ονοµάστηκαν «Ξεστές» Πηγή: (Παλυβού, 1992)

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 24

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων Είναι ενδιαφέρον και πρέπει να τονιστεί ότι η έντονη σχέση ανθρώπου και κτηρίου, ξεκινάει στον Ελλαδικό χώρο και τεκµηριώνεται τόσο από αναφορές όσο και από την πράξη. Η πόλη, ο οικισµός, τα κτήρια, καλύπτουν τις ανάγκες του κατοίκου και ανταποκρίνονται στο µέγεθος των απαιτήσεων του. Το αρχαίο σπίτι δοµείται σύµφωνα µε τη δοµή της ελληνικής οικογένειας. Ο ρόλος των δύο φύλων είναι καθορισµένος και αυτό απεικονίζεται στην κάτοψη του σπιτιού, δίνοντας µια λειτουργική διάταξη που δεν µειονεκτεί σε σχέση µε τη σύγχρονη αρχιτεκτονική προσέγγιση. Χαρακτηριστικό παράδειγµα αποτελεί η Όλυνθος, όπου βρέθηκαν κατά την ανασκαφή περισσότερα από 100 σπίτια (Εικόνα 1.2.2.δ). Τα λειτουργικά πλεονεκτήµατα των σπιτιών αυτών είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακά και επιβεβαιώνουν την άποψη ότι το κτήριο δεν αποτελεί απλώς ένα κέλυφος προστασίας του κατοίκου του αλλά και σοβαρό παράγοντα της ευηµερίας του (Τιβέριος, 1998).

Εικόνα 1.2.2.δ: Γραφική αναπαράσταση οικοδοµικού τετραγώνου στην Όλυνθο, κατά Hoepfner, σε σχέδιο Ν.Σφήκα

Από τα 11-18 δωµάτια που είχε κάθε ολυνθιακή οικία έχει αναγνωριστεί η χρήση των περισσοτέρων. Έτσι γνωρίζουµε τον «οίκον», ένα είδος τραπεζαρίας µε εστία, το «οπτάνιον», τη σηµερινή κουζίνα µε την καµινάδα της, τον «ανδρώνα», το πιο επίσηµο δωµάτιο του σπιτιού, που είχε ανάκλιντρα απαραίτητα για τα συµπόσια, την «αυλήν» µε την «παστάδα» στη µία της πλευρά, ένα είδος στεγασµένου διαδρόµου που έδινε πρόσβαση στα βόρεια δωµάτια, στα λεγόµενα «διαιτητήρια», που τα χρησιµοποιούσαν για την καθηµερινή διαµονή, το «βαλανείον», δηλαδή το λουτρό µε την πήλινη µπανιέρα, τον «πιθεώνα», ένα είδος αποθηκευτικού χώρου. Τέλος, ορισµένοι άλλοι χώροι χρησιµοποιούνταν ως εργαστήρια και µαγαζιά. Πηγή: (Τιβέριος, 1998)

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 25

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων Τα κτήρια για πολλά χρόνια αναφέρονταν ως µέρη του συνόλου, δηλαδή της πόλης. Μάλιστα ιδιαίτερη βαρύτητα δίνονταν στα δηµόσια κτήρια. Ο Παυσανίας στην «Ελλάδος Περιήγησις» αναφέρει ότι απαραίτητα για να λειτουργήσει µια πόλη είναι το γυµνάσιο, το θέατρο, η αγορά, και οι κρήνες για την ύδρευση, συνεπώς ακόµη και αν έχεις δεκάδες κατοικίες, αν δεν υπάρχουν δηµόσια κτήρια δεν υπάρχει πόλη (Λάββας, 2002). Πέρα όµως από το δηµόσιο κτήριο, η κατοικία κατέχει επίσης ιερότητα και τιµάται ως κέντρο των δραστηριοτήτων της οικογένειας. Η Εστία, θεά της εστίας και σύµβολο της οικογενειακής θαλπωρής, κάνει την εµφάνισή της και δίνει ιερότητα στο σπίτι και στο απλό µη δηµόσιο κτήριο (Εικόνα 1.2.2.ε). «Στις αρχέγονες κατοικίες της Ελλάδος η Εστία δεν χρησίµευε µόνο για τις καθηµερινές ανάγκες του βίου αλλά ήταν κυρίως ο βωµός που θυσίαζαν στους Εφεστίους Θεούς, συνεπώς ήταν ιερή και ως εστία των δηµοσίων θυσιών. Κατείχε την ίδια θέση µε την φωτιά πάνω στο

Εικόνα 1.2.2.ε:

βωµό, ο οποίος βρισκόταν στο κέντρο της

Θυσία στην Εστία, πίνακας του Goya

οικίας, της οποίας ο όροφος ήταν ανοικτός

[Πηγή: wikipedia.org]

προς τον ουρανό για να εξέρχεται ο καπνός. Όταν η λατρεία της Εστίας έγινε οικιακή, το Ιερό Κέντρο όπου γύρω του συναθροιζόταν η οικογένεια έγινε η διαµονή της Εστίας, που είχε την έδρα της στο µέσον της οικίας. Αυτή είναι η πρώτη των Θεοτήτων της οικογένειας που δίδαξε στους ανθρώπους την οικοδόµηση της κατοικίας και εκείνη που τους παρείχε όλα τα αγαθά του οικιακού βίου. … Μόνο η Εστία παραµένει ακίνητη στο σπίτι, χωρίς ποτέ να εγκαταλείπει την θέση της. Την Θεά, όντας σταθερό σηµείο, και κέντρο απ’ όπου ξεκινώντας ο ανθρώπινος χώρος προσανατολίζεται κι οργανώνεται, θα την ταυτίσουν οι ποιητές και οι φιλόσοφοι µε τη Γή, την ακίνητη στο κέντρο του κόσµου.» (Πετρή, 2000). Η ιεροτελεστία της θυσίας στην Εστία (βωµό) του κτηρίου, είναι µια αρχέγονη διαδικασία που φτάνει µέχρι τις ηµέρες µας, µε τη θυσία ενός ζώου στα θεµέλια του σπιτιού. Όταν έγινε η εγκατάσταση του βωµού στο κτήριο, η διαδικασία της ανέγερσης του κτηρίου απόκτησε χαρακτήρα ιεροτελεστίας. Αυτό διότι η απόφαση του σηµείου ίδρυσης του νέου κτηρίου, έπαιρνε µορφή δηµιουργίας τάξης σε µια περιοχή χάους, ήταν περισσότερο µια ποιοτική παρέµβαση στο χώρο και όχι τόσο Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 26

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων γεωµετρική. Ήταν επανάληψη της κατεξοχήν ιερής πράξης, της κοσµογονίας. Με το κτίσιµο ενός κτηρίου ο άνθρωπος αντιγράφει την κοσµογονία, κάνοντας µια θεϊκή επέµβαση σε µικρογραφία, δηλαδή σε επίπεδο κτηρίου (Ιωαννίδης, 1982) Επιστρέφοντας στους φιλοσόφους της Αρχαίας Ελλάδας, θα πρέπει να τονίσουµε ότι η αλλαγή της αντίληψης για το κτήριο και ιδιαίτερα το ιδιωτικό, συνοδεύεται και επηρεάζεται άµεσα από τα πολεοδοµικά συστήµατα µε τα οποία αναπτύσσονται οι οικισµοί και οι πόλεις. Το κτήριο κατά τον Κλεισθένη (τέλη 6ου π.Χ. αιώνα), αποκτά γεωµετρική σηµασία στο χώρου αφού πλέον ο χώρος οργανώνει την πόλη και όχι το γένος (οι δεσµοί αίµατος). Ο Κλεισθένης µεταφέρει τη Βουλή από το ύπαιθρο για πρώτη φορά µέσα σε ένα κτήριο, δηλαδή µεταφέρει έναν πολιτειακό χώρο σε ένα θρησκευτικό (Vidal-Naquet, 1989). Στη συνέχεια ο Ιππόδαµος τον 5ο π.Χ. αιώνα, βελτιώνει και προτείνει ένα νέο πολεοδοµικό σύστηµα που µέχρι και σήµερα έχει εφαρµογές και υποστηρικτές: το ιπποδάµειο σύστηµα. Η αρχή του βασίζεται στην ισοκατανοµή του επίπεδου χώρου σε σχήµατα ορθογώνια (οικοδοµικά τετράγωνα) που οι αναλογίες ποικίλουν ανά εποχή. Η µορφή, η δοµή των κατοικιών καθώς και η δόµηση παραµένουν ίδια. Σε κοινωνικό όµως επίπεδο το ιπποδάµειο σύστηµα πετυχαίνει κοινωνική και πολιτική ευταξία µέσω της γεωµετρικής τάξης. Όπως αναφέρει ο Mumford, ο Ιππόδαµος συνειδητοποιεί ότι η µορφή της πόλης είναι η µορφή της κοινωνικής τάξης και άρα ο πολεοδοµικός σχεδιασµός δεν χρειάζεται να ακολουθεί πρακτικούς σκοπούς αλλά ιδανικούς στόχους µε ευρύτερες διαστάσεις (Mumford, 1961). Τα κτήρια αποκτούν ξανά κοινωνικές τάξεις και οι στόχοι του Κλεισθένη εγκαταλείπονται. Ξεκινώντας από το “όλον”, την πόλη δηλαδή, παρατηρούµε ότι ο Αριστοτέλης στα «Ηθικά Νικοµάχεια» (ΙV,10,3) δίνει το θεωρητικό µέγεθος ενός οικισµού: «ούτε γαρ εκ δέκα ανθρώπων γενοιτ’ αν πόλις, ουτ’ εκ δέκα µυριάδων έτι πόλις εστίν». Ο Πλάτων µείωνε αυτόν τον αριθµό στους 5.040 κατοίκους ακριβώς (Λάββας, 2002). Η προσέγγιση αυτή είναι θεµελιακή για την κλίµακα και το µέγεθος της πόλης, ως κατεξοχήν ανθρωποκεντρική αναφορά. Ο Πλάτωνας περιγράφει στα έργα του Πολιτεία, Νόµοι και Κριτίας τη σχηµατική οργάνωση και µορφή της ιδανικής πόλης-κράτους. Προτείνει να απαλειφθεί το κακό από την πόλη και να διατηρηθεί το αγαθό. Ο Mumford αναφέρει ότι ο Πλάτων επιδίωκε το “γεωµετρικό απόλυτο” για την εικόνα της πόλης. Ο πολίτης έπρεπε να ταιριάζει σαν ένα µηχανικό µέρος σε ένα οργανωµένο “όλον”, για το καλό του οποίου ο Πλάτων θα δεχόταν ακόµη και να θυσιαστεί η ζωή του πολίτη. Το κτήριο στην πολιτεία του Πλάτωνα είναι µέρος ενός αρµονικού και συµµετρικού συνόλου, αποκτά χωρική υπόσταση σαν ένα γρανάζι σε µια πολύπλοκη µηχανή (Mumford, 1961). Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 27

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων Ο µαθητής του Πλάτωνα Αριστοτέλης και δάσκαλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, είναι υπέρµαχος της ιδεολογίας της πόλης-κράτους. Ο Αριστοτέλης πιστεύει ότι το άτοµο περνά από τη βαρβαρότητα στον πολιτισµό όταν εντάσσεται µέσα στην πόλη. Στα Πολιτικά αναφέρει τέσσερα στοιχεία που πρέπει να ικανοποιεί ένας οικισµός: υγιεινή, άµυνα, οµαλή διοίκηση και αισθητική. Τονίζει τη σηµασία του σωστού προσανατολισµού, αλλά και την απαραίτητη για την υγιεινή της πόλης παρουσία του νερού. Η άµυνα επιτυγχάνεται µε µικρούς και στενούς δρόµους και η πόλη ακολουθεί το ιπποδάµειο σύστηµα (Νικολαϊδου, 1993). Συνοψίζοντας, διαπιστώνεται ότι ο µυθικός ιερός χώρος µετατίθεται από το µεταφυσικό επίπεδο στο συγκεκριµένο τόπο που αντιπροσωπεύει το κλασικό άστυ: την ακρόπολη και την αγορά. Το κτήριο εξακολουθεί να είναι ιερό για το χρήστη αλλά ταυτίζεται µε το µέρος που διαβιώνουν κυρίως οι γυναίκες, οι σκλάβοι και τα παιδιά, ενώ οι άντρες βρίσκονται εκτός κτηρίου για να συµµετέχουν στις οµαδικές αποφάσεις διακυβέρνησης της πόλης (Νικολαϊδου, 1993). Κατά τη διάρκεια της Ρωµαϊκής Αυτοκρατορίας, η οργάνωση της πόλης αλλάζει και το κοινό κτήριο αποκτά περισσότερο τυποποιηµένη δοµή. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Mumford, “...αντίθετα από την ελληνική πόλη όπου τα τείχη ήταν µια εκ των υστέρων σκέψη, η ρωµαϊκή πόλη άρχισε µε ένα τείχος...” (Mumford, 1961). Η Ρωµαϊκή Αυτοκρατορία αποκτά µεγάλη εδαφική έκταση, µε αναρίθµητες πόλεις σε επαρχίες και αποικίες, µε ιδιαίτερες λειτουργικές ανάγκες και εντάσσει στην κατασκευή νεωτερισµούς. Χρησιµοποιεί θόλους ή καµάρες, χυτές τοιχοποιίες (πουζολάνα) και κανονισµούς όπως: “πλινθοδοµές που δεν κατασκευάζονται δίπλινθες ή τρίπλινθες, δεν µπορούν να κρατήσουν παρά µόνον έναν όροφο” (σελ.145) (Βιτρούβιος). Τα δηµόσια κτήρια αποκτούν µνηµειακό χαρακτήρα, τα θέατρα γνωρίζουν παραλλαγές και αποκτούν κολοσσιαίες διαστάσεις. Οι κατοικίες γίνονται πολυώροφες ικανοποιώντας τις ανάγκες πλήθους πολιτών και οι αντιθέσεις εντείνονται καθώς εµφανίζονται βίλες µε αίθρια, στοές και ιδιαίτερη χλιδή αποτυπώνοντας την κοσµοθεωρία της Αυτοκρατορίας για διαχωρισµό των πληβείων και πατρικίων (Λάββας, 2002). Όµως η τεχνική καινοτοµία και οι υποδοµές δεν βελτιώνουν τις αστικές συνθήκες ζωής. Ειδικά στη Ρώµη, η πυκνότητα του πληθυσµού δηµιουργεί τις χειρότερες συνθήκες διαβίωσης στη µέχρι τότε ιστορία της ανθρωπότητας. Η ρωµαϊκή insula δεν διέθετε καµία από τις αξίες και απαιτήσεις που προϋποθέτει η κατοικία. Ήταν τα πιο ανθυγιεινά σπίτια που κατοικήθηκαν στην Ευρώπη ως τον 16ο αιώνα. Η παρασιτική οικονοµία, οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης και η ενδυνάµωση των εκµεταλλευτικών σχέσεων στη ρωµαϊκή κοινωνία οδηγεί στη διάλυση και στην άνοδο του Χριστιανισµού και της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, η

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 28

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων οποία όµως δεν πέτυχε να σταµατήσει τον ανθρώπινο εξευτελισµό (Νικολαϊδου, 1993). Για το σπίτι στο Βυζάντιο έχουµε αρκετές πληροφορίες από το 1000 µ.Χ. και αργότερα. Για τα παλαιοχριστιανικά σπίτια δυστυχώς δεν γνωρίζουµε πολλά, κυρίως εξαιτίας των ευτελών υλικών τους τα οποία τα έκαναν ιδιαίτερα ευάλωτα στο χρόνο. Ένα από τα πιο γνωστά παλαιοχριστιανικά σπίτια ανακαλύφθηκε σε ανασκαφή στη Θεσσαλονίκη (Εικόνα 1.2.2.ζ). Η διάταξη των χώρων και η παρουσία εσωτερικής αυλής και στοάς, µας δίνει την εντύπωση της συνέχισης της αρχαιοελληνικής και ρωµαϊκής αρχιτεκτονικής των πλουσίων κτηρίων. Άλλωστε πολεοδοµικά η οργάνωση των µεγάλων αστικών κέντρων, δεν αλλάζει ούτε στο Βυζάντιο. Οι διαφορές των κοινωνικών τάξεων παραµένουν µεγάλες και τα δηµόσια κτήρια µαζί µε τις κατοικίες της άρχουσας τάξης εξακολουθούν να αποκλίνουν πολύ από τα λαϊκά κτήρια (Παπαζώτος, 1982). Από το 1000-1453 µ.Χ. η πολεοδοµική νοµοθεσία για τα αστικά κέντρα γίνεται ιδιαίτερα αυστηρή, αναγνωρίζοντας και εξασφαλίζοντας ακόµη και το αγαθό της “θέασης”. Οι κοινωνικές διαφορές όµως εντείνονται, η πάλη µεταξύ µεγαλογαιοκτηµόνων και λαού συνεχίζεται, η φτηνή κατασκευή κτηρίων παραµένει στις πόλεις οι οποίες µαστίζονται από εξεγέρσεις, διαµάχες και πολέµους. Ό,τι απέµεινε από το βυζαντινό κτήριο, αποτυπώνεται σήµερα µόνο σε εκκλησίες και αστικά σπίτια (Εικόνα 1.2.2.στ). Στο Μυστρά συναντούµε χαρακτηριστικά παραδείγµατα αστικών κτηρίων διώροφα τα περισσότερα και ανάλογα µε την κοινωνική διαστρωµάτωση και πολυώροφα, µε στοιχεία δανεισµένα και από βυζαντινές εκκλησίες (Ορλάνδος, 1937). Εικόνα 1.2.2.στ: Αρχοντικό “Φραγκοπούλου” στο Μυστρά

Η µορφή των κτηρίων του Μυστρά, καθορίστηκε από τη διαµόρφωση του εδάφους. Συνήθως τα κτήρια είναι διώροφα µε το ισόγειο να είναι υπόγειο στην πάνω πλευρά του. Στους επάνω ορόφους υπήρχε το ευρύχωρο «τρικλινάρι» στον οποίο γινόταν όλες οι κοινωνικές συναντήσεις. (Ορλάνδος, 1937) Εικόνα 1.2.2.ζ: Παλαιοχριστιανικό κτήριο στη Θεσσαλονίκη

Ανασκαφή σε οικόπεδο νότια του ναού της Λαοδηγήτριας. Παρατηρούµε ότι ο κεντρικός χώρος ταυτίζεται µε το βυζαντινό «τρικλινάρι» δηλαδή την κύρια αίθουσα του σπιτιού. Εκατέρωθεν κατασκευάζονται δωµάτια ενώ νότια ο διάδροµος έχει αντικαταστήσει µια από τις στοές της εσωτερικής αυλής. (Παπαζώτος, 1982)

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 29

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων Ο Μεσαίωνας επιφέρει βασικές αλλαγές στις πόλεις και στην οργάνωση της κατοικίας. Ο Mumford αναφέρει ότι το µοναστήρι αποτελεί το νέο είδος πόλης και η κατοικία οργανώνεται γύρω από αυτό. Εξακολουθεί δηλαδή η κυριαρχία του Θείου, όµως παράλληλα θεµελιώνονται νέες αξίες που φέρνουν µεγάλες κοινωνικές αντιφάσεις: αναπτύχθηκαν τα πρώτα πανεπιστήµια αλλά λειτουργεί και η Ιερά Εξέταση, οι σκλάβοι αποκτούν δικαιώµατα αλλά ο µοναχισµός και η εξουσία της εκκλησίας κερδίζουν αδιαµφισβήτητη δύναµη. Αυτές οι ζυµώσεις αλλάζουν και την κλίµακα της πόλης. Κυρίαρχο χαρακτηριστικό είναι η ταύτιση της κατοικίας και της εργασίας στο ίδιο κτήριο. Η εσωτερική δοµή της κατοικίας αλλάζει, καθώς η κοινωνία περνά από ένα πιο συλλογικό τρόπο διαβίωσης σε ένα πιο ατοµικό. Για αυτό δηµιουργούνται χώροι στην κατοικία που έχουν διαφορετικές χρήσεις και η οργάνωση της πόλης προσφέρει στους κατοίκους ό,τι δεν µπορεί να προσφέρει η κατοικία τους: η προσευχή γίνεται στην εκκλησία, το µπάνιο στα λουτρά, η ψυχαγωγία στις ταβέρνες, η εκπαίδευση στο µοναστήρι, η νοσηλεία στο νοσοκοµείο (Νικολαϊδου, 1993). Η παροχή ασφάλειας εντός των τειχών της πόλης και οι νέες ανέσεις που δίνονται από τις κοινόχρηστες υποδοµές, προσελκύει πληθυσµό στις πόλεις και λειτουργεί αρνητικά. Καθώς ο χώρος είναι περιορισµένος, µειώνονται οι κοινόχρηστοι χώροι, ασφυκτιούν οι κατοικίες και αναγκαστικά τα τείχη της πόλης επεκτείνονται. Η ύπαιθρος µετά τον 16ο αιώνα, αρχίζει να προσφέρει δυνατότητες αξιοπρεπούς διαβίωσης και ασφάλειας, για αυτό και οι πόλεις προστατεύουν την ύπαιθρό τους για να έχουν επαρκή τροφοδοσία παραγωγής. Στο πεδίο της παρούσας έρευνας, χαρακτηριστικό παράδειγµα της λειτουργίας της µεσαιωνικής πόλης αποτελεί η οργάνωση του οικισµού της Άνω Σύρου (Εικόνα 1.2.2.η) Στην Ελλάδα η Τουρκοκρατία, παρά τη µεγάλη της χρονική διάρκεια και τη ζύµωση που προκάλεσε για τη δηµιουργία του ελληνικού κράτους τον 19ο αιώνα, παραµένει µία σκοτεινή περίοδος για κάθε πτυχή εξέλιξης στον ελλαδικό χώρο. Η έρευνα για την εξέλιξη των οικισµών κατά την περίοδο αυτή, είναι µέχρι σήµερα περιορισµένη, κυρίως λόγω έλλειψης στοιχείων. Την περίοδο αυτή η οθωµανική φεουδαρχία ενισχύει τα αστικά κέντρα και παράλληλα εκµεταλλεύεται κάθε κοµµάτι γης για πρωτογενή παραγωγή. Ο δοµηµένος χώρος που είχε διαταραχθεί από τη Βυζαντινή και Φραγκική περίοδο, ανασυντάχθηκε και οργανώθηκε. Τα τείχη σε διάφορα µέρη γκρεµίζονται και µεγαλύτερα κοµµάτια χώρου εντάσσονται στις πόλεις. Εµφανίζονται (ειδικά στις µεγάλες πόλεις) νέα κτήρια λόγω των νέων συνθηκών και αναγκών: τζαµιά, χαµάµ, ιµαρέτια, µπεζεστένια, χάνια κ.α. Η εκκλησία (ή το τζαµί) εξακολουθεί να παίζει κυρίαρχο ρόλο στην πόλη και κάθε “µαχαλάς” οργανώνεται γύρω τους (Καρύδης, 2004).

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 30

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Εικόνα 1.2.2.η: Μεσαιωνικός Οικισµός Άνω Σύρου

Στην κορυφή του λόφου, η οποία αποτελεί και το κέντρο του κάστρου, δεσπόζει το µοναστήρι του Σαν-Τζώρτζη, δηλαδή ένα σηµαίνον κτίσµα που χρησίµευε και ως καταφύγιο σε περίπτωση επιδροµής. Περιµετρικά του µοναστηριού µε µικρά δαιδαλώδη δροµάκια (ακτινωτή ρυµοτοµία) αναπτύσσονται τα κτήρια τα οποία ακολουθούν τις πιο οµαλές κλίσεις του λόφου. Την περίµετρο του οικισµού τη διαµορφώνουν τα τελευταία σπίτια που κολληµένα το ένα δίπλα στο άλλο, αποφεύγουν τα εξωτερικά ανοίγµατα και δηµιουργούν ένα τείχος. Τα κτήρια που συµµετείχαν στο τείχος αυτό µπορεί κανείς να τα εντοπίσει και σήµερα, αν και η συνεχιζόµενη ανάπτυξη του οικισµού έχει καλύψει την όψη αυτή. Το έδαφος δυτικά είναι απόκρηµνο και έτσι ο προσανατολισµός του οικισµού είναι ανατολικός. Επιλέχθηκε απόσταση από τη θάλασσα αρκετή ώστε να δίνει επαρκή χρόνο προετοιµασίας σε περιπτώσεις επιθέσεων, αλλά όχι τόσο µακριά ώστε να δηµιουργεί προβλήµατα στο εµπόριο και στον ανεφοδιασµό. Η δυτική (πίσω) πλευρά του οικισµού αποτελεί την παραγωγική γη, η οποία είτε από καλλιέργειες είτε από κτηνοτροφική δραστηριότητα τροφοδοτεί τον οικισµό. [Πηγή: Πρσωπικό αρχείο]

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 31

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων Η περίοδος της Αναγέννησης αποτελεί µία τοµή στην παγκόσµια ιστορία και πρόδροµο του 19ου αιώνα όπου γεννιέται το Ελληνικό κράτος. Η στροφή που εµφανίζεται στην Ευρώπη προς τον αρχαίο πολιτισµό και εκδηλώνεται µέσω της αναγέννησης της ελληνικής κλασικής παιδείας διαδραµατίζει ιδιαίτερο ρόλο κατά την περίοδο αυτή. Ο άνθρωπος, το τέλειο δηµιούργηµα της φύσης, είναι πλέον ο πρωταγωνιστής και η ιδέα του Θεού περνάει σε θέση κοµπάρσου. Οι ανθρωπιστικές επιστήµες στηρίζουν τον ουµανισµό και την ηθική της ελευθερίας και της δηµιουργίας, προµηνύοντας την αστική ανάπτυξης της πόλης. Η οργάνωση της πόλης αλλάζει, δηµιουργούνται κεντρικές πλατείες, υλοποιούνται οικοδοµικά τετράγωνα µε στοές, καµάρες και περιστύλια, τα δηµόσια κτήρια γίνονται επιβλητικά στις προσόψεις και κυριαρχούν στο χώρο. Στη Γαλλία διαµορφώνεται νέος τύπος ιδιωτικής κατοικίας και στην Αγγλία οι επαύλεις κτίζονται βάσει ορθολογικού σχεδιασµού. Εµφανίζεται το µπαρόκ στο οποίο “παλεύουν”

η

φαντασία και το πάθος µε τη θρησκεία και το Θείο. Το εφικτό µε το ανέφικτο (Λάββας, 2002). Σύντοµα έρχεται η περίοδος της πρώιµης βιοµηχανικής επανάστασης, ο 19ος αιώνας στον οποίο εστιάζεται η παρούσα έρευνα ο οποίος είναι ταυτόχρονα ιδιαίτερα σηµαντικός για την εξέλιξη της “πόλης” και της “κατοικίας” στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος. Ο αιώνας αυτός έχει µία σηµαντική ιδιοµορφία ως προς την Αρχιτεκτονική: δεν εµπλουτίζει ή διαφοροποιεί το προηγούµενο αρχιτεκτονικό στιλ, αλλά ανατρέπει πλήρως τα πάντα και πειραµατίζεται µε όλα τα είδη αρχιτεκτονικής που υπήρχαν µέχρι τότε. Επαναπροσδιορίζει ιδέες, αξίες, τεχνοτροπίες, δεν συνοµιλεί µε το παρελθόν αλλά παράγει µία διαφορετική Αρχιτεκτονική, απαλλαγµένη από τις δεσµεύσεις και τις υποχρεώσεις του παρελθόντος. (Λάββας, 2002) Οι ζυµώσεις και οι κοινωνικές αλλαγές του 19ου αιώνα είναι τόσο έντονες, που δεν είναι δυνατόν να τυποποιηθεί για όλη την Ευρώπη µία ενιαία Αρχιτεκτονική ή Πολεοδοµική τάση, πόσο µάλιστα µία µορφή κατοικίας. Έτσι ενώ σε άλλες περιοχές ακολουθείται πιστά ο “Κλασικισµός” (Γερµανία) σε άλλες πόλεις αναπτύσσεται η “Επαναστατική Αρχιτεκτονική” (Γαλλία) και αλλού ο “Ροµαντικός Κλασικισµός” (Αγγλία). Πολύ γρήγορα όλα αυτά ανατρέπονται και επικρατεί ο “Ιστορισµός”, ο Εκλεκτικισµός” και αργότερα τα µοντέρνα κινήµατα της Αρχιτεκτονικής. Στις αρχές του 20ού αιώνα η βιοµηχανική επανάσταση µεταβάλει βίαια τη δοµή της πόλης. Δηµιουργεί πολυπληθή εργατική τάξη και όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Mumford “...µετατρέπει τις πόλεις σε σκοτεινά πολυάσχολα µελίσσια. Η δουλική ρουτίνα των ορυχείων, στα οποία η εργασία ήταν τιµωρία για εγκληµατίες, µετατράπηκε σε φυσικό περιβάλλον των νέων εργατών στις βιοµηχανίες” (Mumford, 1961) (σελ.446). Οι ανάγκες για κατοικία αλλάζουν, η Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 32

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων ζήτηση για φτηνό σπίτι και µαζική κατοίκηση είναι µεγάλη και η απόσταση της αστικής κατοικίας των αρχών του 19ου αιώνα από την εργατική κατοικία των αρχών του 20ού αιώνα είναι τεράστια. Νέα προβλήµατα παρουσιάζονται στο θέµα της κατοικίας, καθώς η προσπάθεια συσσώρευσης κεφαλαίων, κέρδους και υπερανάπτυξης που φέρνει η βιοµηχανική επανάσταση και ο καπιταλισµός, υποβαθµίζουν τη ζωή στην πόλη για τη µεγάλη µάζα του πληθυσµού (Εικόνα 1.2.2.θ).

Εικόνα 1.2.2.θ: Το εργοστάσιο της BASF στη Γερµανία, αρχές 20ου αιώνα (επάνω) και σήµερα (κάτω). [Πηγή: wikipidia.org και BASF.com] Εργοστάσια και εργαστικές κατοικίες εννοποιούνται στον ιστό των πόλεων υποβαθµίζοντας ραγδαία το φυσικό περιβάλλον και τον πολεοδοµικό ιστό. Αυτή η εικόνα, όπως είναι φυσικό, δεν µπορούσε να κρατήσει πολύ, καθώς εξαθλίωσε τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσµού. Σήµερα, στο ίδιο εργοστάστιο ο περιβαλλοντικός έλεγχος είναι αυστηρός και καθηµερινός σε όλα τα απόβλητά του (αέρια, υγρά και στερεά).

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 33

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων Το πλήγµα του Β’ Παγκοσµίου Πολέµου και το νέο µοντέλο απεριόριστης ανάπτυξης που επιβάλλεται σε όλη την Ευρώπη, υποστηρίζει µία κοινωνία υπερκαταναλωτισµού προκειµένου να κινηθούν ξανά τα κεφάλαια, προς το Βορρά και τις βιοµηχανικές χώρες. Αν και αυτές αναπτύσσονται, οι Νότιες χώρες παραµένουν στην εξάρτηση και στο αδιέξοδο των δυτικών προτύπων. Οι φυσικοί πόροι εξαντλούνται µε ταχύτατους ρυθµούς, η ρύπανση αυξάνεται συνεχώς και οι πόλεις γίνονται όλο και πιο ανυπόφορες (Νικολαϊδου, 1993). Η κατοικία υποβαθµίζεται στην πόλη και αναβαθµίζεται στα προάστια, τα οποία λαµβάνουν τον τίτλο της “υπνούπολης” για την αστική και µεγαλοαστική τάξη. Ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής – διαρκής µαζική παραγωγή και µαζική κατανάλωση- επιβάλλει µια αδιάκοπη ενσωµάτωση της φυσικής διάστασης του σχεδιασµού του αστικού χώρου στο ύψος της παραγωγής. Ο σκοπός είναι πάντα να αποφευχθεί η υποτίµηση του κεφαλαίου από τους χαµηλούς ρυθµούς απόδοσης των επενδύσεων. Άρα συνδέονται οι λειτουργικές ιδιότητες του Χώρου µε τις αναπτυξιακές ανάγκες της οικονοµίας. Συνεπώς ο αστικός ή πολεοδοµικός σχεδιασµός είναι απλώς η δραστηριότητα που αναλώνεται σε παρεµβάσεις στη διάρθρωση των φυσικών µεγεθών και των λειτουργιών του αστικού χώρου, έτσι ώστε αυτός να ανταποκρίνεται και τελικά να αντανακλά αυτό το συγκεκριµένο ανάπτυξης. Αυτή η έκφραση των αστών-πολεοδόµων που εξαντλείται σε απλοϊκά αρχιτεκτονικά τεχνάσµατα και αποσπασµατικές κάθε φορά λύσεις σε ad hoc ανακύπτοντα θέµατα, διαχρονικά αποκόβει τελικά τον πολεοδοµικό και αρχιτεκτονικό σχεδιασµό από το κοινωνικό γίγνεσθαι. Έτσι ο πολεοδοµικός σχεδιασµός αδυνατεί να προσεγγίσει την κοινωνική διάσταση. Στο θέµα αυτό σηµειώνεται ουσιαστική συνεισφορά της µαρξιστικής σκέψης και τη διαλεκτική του ιστορικού υλισµού αναφορικά µε την ανάπτυξη και την ανάλυση της θεωρίας του αστικού σχεδιασµού. Σύµφωνα µε αυτή, ο αστικός σχεδιασµός δεν πρέπει να είναι αποκοµµένος από τις ιστορικές σφαίρες της διαµόρφωσης του, ούτε και µια αφηρηµένη αισθητική αναγκαιότητα. Άρα οι οικονοµικές και κοινωνικές διαδικασίες µέσα σε µια κοινωνία είναι αυτές που διαµορφώνουν το περιβάλλον και στη συγκεκριµένη περίπτωση το σχεδιασµό και τη δοµή των πόλεων. Συνεπώς ο αστικός σχεδιασµός θα πρέπει να προσεγγίζεται µε κριτήριο τον οικονοµικό του ρόλο και τις κοινωνικές του δοµές. Εκεί είναι που πρέπει να αναπτύξει παρεµβατικότητα και η τοπική κοινωνία καθώς, όπως αναφέρει ο Κ.Μαρξ: “Οι άνθρωποι δηµιουργούν την ίδια τους την ιστορία, τη δηµιουργούν, όχι όπως τους αρέσει, όχι µέσα σε συνθήκες που οι ίδιοι διαλέγουν, µα µέσα σε συνθήκες που υπάρχουν άµεσα, που είναι δοσµένες και που κληροδοτήθηκαν από το παρελθόν” (Γεωργούλης, 1993).

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 34

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων Θα πρέπει να αναφερθεί ότι στη συνέχεια, ιδίως τις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα, πληθώρα ερευνητών, κυρίως κοινωνιολόγων, έχοντας ως βάση την πιο πάνω θεώρηση, επιχείρησαν µε τα έργα τους να δώσουν απαντήσεις σε ερωτήµατα όπως η φύση, η φυσιογνωµία, η δοµή, το µέλλον των πόλεων, τη σχέση των πόλεων µε την κοινωνία και το χώρο (space). (πχ. (Lefebvre, 1991/74),(Harvey, 1973, Harvey, 1996),(Castells, 1996)). Γενικά όµως: i) το ενδιαφέρον αυτών των µελετητών επικεντρώνεται στις αλλαγές που λαµβάνουν χώρα στο µακρο-επίπεδο των οικονοµικών και κοινωνικών δοµών/διαδικασιών στον καθοριστικό τους ρόλο καθώς και στις συνέπειες στο σχεδιασµό και στη δοµή των πόλεων και ii) ο αστικός σχεδιασµός θεωρείται ως ανεξάρτητο επιστηµονικό πεδίο έρευνας από αυτό της κοινωνιολογίας. Στο πλαίσιο της πιο πάνω λογικής και οι νέες φωνές για “Πράσινη, Βιώσιµη και Οικολογική Αρχιτεκτονική”, που εκδηλώνονται έντονα σήµερα γίνονται αποδεκτές µόνο εφόσον συµβαδίζουν µε τον όρο “Ανάπτυξη” και την άνευ όρων διόγκωση των πόλεων. Όµως το µοντέλο αυτό, όπως υποστηρίζεται από ερευνητές, θα οδηγήσει σε αδιέξοδο αν δεν συνοδεύεται από βασικές απαντήσεις στα προβλήµατα των σύγχρονων πόλεων: στη µείωση των κοινόχρηστων χώρων, στον αφανισµό του πρασίνου, στη χαµηλή ποιότητα της κατοικίας, στην αντιµετώπιση των κοινωνικών συγκρούσεων, στη µοναξιά, στην υποβάθµιση της καθηµερινής διαβίωσης ακόµη και στην οικονοµική κρίση (Νικολαϊδου, 1993). Το βέβαιο είναι ότι η σηµερινή κατοικία οφείλει να επαναπροσδιορίσει τους στόχους της και τη µορφή της, µέσα από τις σύγχρονες ανάγκες. Αυτό δεν µπορεί να επιτευχθεί µε τη συνεχιζόµενη επέκταση των πόλεων και την κατασκευή νέων κατοικιών, ακόµη και αν είναι “Οικολογικές” ή σχεδιασµένες στο πλαίσιο της “Αειφόρου Ανάπτυξης”. Ο σύγχρονος πολεοδοµικός σχεδιασµός πρέπει να ακολουθεί νέες κατευθύνσεις. Οφείλει να λαµβάνει υπόψη: τις κοινωνικοοικονοµικές συνθήκες, να συµµετέχει στις εξελίξεις της πόλης, να συνδέεται µε το χωροταξικό σχεδιασµό, να εξασφαλίζει ποιότητα ζωής και πολιτισµό, να µειώνει τις απαραίτητες µετακινήσεις, να αποφεύγει τις επεκτάσεις, να προωθεί τις αναπλάσεις, να εξασφαλίζει τη διατήρηση της ιστορίας και της πολιτιστικής κληρονοµιάς της πόλης, να προστατεύει το φυσικό περιβάλλον και να µετατρέπει τον κάτοικο και τον πολίτη σε ενεργό συνεργάτη και όχι σε παρατηρητή (Αραβαντινός and Σερράος, 2007). Εδώ θεωρείται σκόπιµο να προστεθεί ότι τη δεκαετία του ’80 διαφαίνεται µία τάση για τη σύνδεση της κοινωνίας και του χώρου. Κεντρική ιδέα ήταν να αντιστραφεί στην έρευνα ο τρόπος προσέγγισης στον αστικό σχεδιασµό. Συγκεκριµένα, η προσοχή επικεντρώνεται στην εξέταση των υποδειγµάτων / µορφών (patterns) όπως αυτά έχουν διαµορφωθεί στο δοµηµένο περιβάλλον (built Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 35

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων environment) και στη συνέχεια να διερευνάται κατά πόσο αυτά είναι αποτελέσµατα συγκεκριµένων οικονοµικών και κοινωνικών διαδικασιών. Η προσέγγιση αυτή που ονοµάζεται “space syntax” (καθώς δίνει έµφαση στο τι συµβαίνει στην πραγµατικότητα και στη συνέχεια επιχειρεί και τη σύνδεση µε την κοινωνιολογία) και φαίνεται να κερδίζει έδαφος στο συγκεκριµένο ερευνητικό πεδίο (Hillier, 2008). Από την παραπάνω ανάπτυξη των µεταβολών του “κτηρίου” και της “πόλης” στην ιστορία της Ευρώπης, όπως αυτές διαπιστώνονται από τη σχετική βιβλιογραφική επισκόπηση, το κτήριο και η πόλη είναι απόλυτα εξαρτηµένα από τις κοινωνικές, οικονοµικές, τεχνολογικές και περιβαλλοντικές αλλαγές. Στο πλαίσιο ενδεχοµένως της σηµερινής οικονοµικής κρίσης που βιώνεται παγκόσµια, µπορούν να διαµορφωθούν νέες συνθήκες για απαίτηση από την κοινωνία αναβάθµισης του υπάρχοντος “Χώρου” και της υπάρχουσας “Κατοικίας”, µέσα από µία επιβράδυνση ή και ανακοπή της αλόγιστης εξάπλωσης και ανάπτυξης των πόλεων. Εποµένως, ζωτικής σηµασίας για την κατανόηση και την προαγωγή της έρευνας των εξαιρετικά σύνθετων αυτών φαινοµένων, επιτακτική πλέον είναι η ανάγκη της εδραίωσης όχι µόνο της διεπιστηµονικής προσέγγισης (interdisciplinary approach) αλλά η ανάπτυξη και η εδραίωση της πολυεπιστηµονικής προσέγγισης (multidisciplinary approach) η οποία προϋποθέτει τη συνεργασία ειδικών από διάφορους επιστηµονικούς κλάδους.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 36

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

1.3 Η Νεοκλασική κατοικία και πόλη, του 19ου αιώνα στην Ελλάδα Η παρούσα έρευνα εξετάζει την νεοκλασική κατοικία κατά τον 19ο αιώνα στην Ερµούπολη της Σύρου, µία πόλη που δεν είναι ανεξάρτητη από το υπόλοιπο κίνηµα των νεοκλασικών πόλεων στην Ελλάδα, πόσο µάλλον από τις νεοκλασικές κατοικίες που εµφανίζονται σε όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα στον ελληνικό χώρο. Η νεοκλασική πόλη έρχεται να αντικαταστήσει ένα µοντέλο οθωµανικής πόλης, το οποίο έχει τόσες πολλές διαφορές από το νεοκλασικό, που η αλλαγή σε πολλές περιπτώσεις είναι σχεδόν βίαιη. Όργανα των µετασχηµατισµών αυτών είναι Ευρωπαίοι στρατιωτικοί µηχανικοί και αρχιτέκτονες οι οποίοι µεταφέρουν τη θεωρία και την πράξη του κινήµατος του νεοκλασικισµού όπως το δηµιούργησε ο Διαφωτισµός στα τέλη του 18ου αιώνα. Ο νεοκλασικισµός δεν είναι ένα καινούργιο ύφος ή στιλ, αλλά µία νέα αντίληψη του χώρου, γεγονός που εξηγεί και την ποικιλία των εκφράσεων που συναντάει κανείς στην αρχιτεκτονική και στην πολεοδοµία. Η διακοπή της σχέσης των πόλεων µεταξύ τους, καθώς ορισµένες περνάνε στο νέο ελληνικό κράτος και άλλες παραµένουν υπό οθωµανική κυριαρχία, διαταράσσει τις υπάρχουσες πόλεις και δηµιουργεί νέες αστικές δοµές. Έτσι, καθώς γίνονται συνεχώς σηµαντικές ανακατανοµές κεφαλαίων και πληθυσµού, ο πολεοδοµικός σχεδιασµός λαµβάνει ξεχωριστή σηµασία. Σε µία περίοδο δεκαπέντε (15) ετών, από το 1830-1845, δεκάδες πολεοδοµικά σχέδια εκπονούνται για όλα τα µικρά και µεγάλα αστικά κέντρα του ελληνικού χώρου (Τσακόπουλος, 2004). Η δυνατότητα να εφαρµόσει κανείς τις αρχές του κλασικισµού στη χώρα που γεννήθηκε (Ελλάδα) ήταν αναµενόµενο να προσελκύσει µηχανικούς και µελετητές από όλη την Ευρώπη και να τον επιβάλει ως στιλ στην κατοικία στο νεοσύστατο αστικό κράτος. Η νεοκλασική κατοικία είναι επιβλητική, έχει όγκο, έχει µεγάλα και πολλά ανοίγµατα που επιτρέπουν το φως του ήλιου να εισέρχεται παντού, ακόµη και στα υπόγεια µέσα από φεγγίτες. Η φέρουσα τοιχοποιία µεγάλου πάχους προσδίδει υψηλή θερµοχωρητικότητα που βοηθάει το κτήριο να αντεπεξέλθει στο κρύο και στη ζέστη που προκαλούν τα πολλά ανοίγµατα. Η διάταξη της κατοικίας είναι µελετηµένη και λειτουργική. Το κτήριο σχεδιάζεται για να προσφέρει άνεση στο χρήστη. Οι εξώστες είναι µικροί και κατασκευάζονται µε οικονοµία. Προκύπτουν, λειτουργικά, λόγω της έλλειψης εσοχής στον όροφο. Η κάλυψη είναι πλήρης προκειµένου να υπάρχει εκµετάλλευση του χώρου του οικοπέδου και να δίνεται η απαραίτητη σηµασία στο κτήριο που έρχεται πλέον µέχρι το δρόµο (χωρίς αυλές). Εκεί που υπάρχει η δυνατότητα εµφανίζονται οι ιδιωτικοί κήποι και αυλές (αστικές κατοικίες και µέγαρα). Τα κτήρια “δανείζονται” τις απαραίτητες τεχνικές της λαϊκής Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 37

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων αρχιτεκτονικής και προσθέτουν τα στοιχεία του νεοκλασικισµού τα οποία είναι λειτουργικής και αισθητικής φύσης. Διακοσµητικά στοιχεία προστίθενται στις όψεις, όπως µαρµάρινες ταινίες, γλυπτά φουρούσια, κορωνίδες µεταξύ των ορόφων, γείσα στη στέψη, κορινθιακά επίκρανα παραστάδων, ακροκέραµα, κυµάτια στα πλαίσια των ανοιγµάτων. Πρόκειται για στοιχεία που προσθέτουν στο µνηµειακό χαρακτήρα της κατοικίας, πειθαρχηµένα στον κλασικό σχεδιασµό, χωρίς όµως υπερβολές και επιτήδευση. Ειδικά στην Αθηναϊκή Νεοκλασική Κατοικία, δηµιουργούνται οροφοδιαµερίσµατα, στις πιο απλές κατοικίες. Ακόµη όµως και αυτές διακοσµούνται και κατασκευάζονται µε άψογα µορφολογήµατα τόσο εξωτερικά όσο και εσωτερικά. Έτσι, υπάρχουν προθάλαµοι, ξύλινες σκάλες που οδηγούν στα διαµερίσµατα και διακοσµήσεις µέσα στο σπίτι οι οποίες είναι εξίσου σηµαντικές µε τις εξωτερικές. Σχεδόν όλα τα σπίτια έχουν περίτεχνες ή πιο απλές οροφογραφίες µε κλασικά θέµατα, αναγεννησιακά ή ποµπηϊανά. Η κατασκευή καλαίσθητων κατοικιών µε σωστή εφαρµογή των κλασικών µοντέλων, δεν ήταν επιβεβληµένη από κανόνες και νοµοθεσίες, αλλά ήταν αυτονόητη από τους ιδιοκτήτες, ακόµη και στις πιο φτωχές κατοικίες (Μπίρης and Καρδαµίτση-Αδάµη, 2001). Η µορφολογία του κλασικισµού µεταφέρθηκε στον ελλαδικό χώρο κυρίως από τη Γερµανία (Εικόνα 1.3.α) και εντατικοποιήθηκε κατά την περίοδο του Όθωνα (1833-43). Όµως εξελίχθηκε σε µία τοπική έκφραση ακµάζουσας αισθητικής, που διαµόρφωσε γρήγορα µία νέα πολιτισµική ταυτότητα. Στη νεοκλασική κατοικία και πόλη, αντικαθρεπτίζονται οι έννοιες της ελευθερίας, της ισότητας και της αστικής ιδιότητας. Επιδιώχθηκε συνειδητά η χρήση µία εθνικής αρχιτεκτονικής ταυτότητας, της οποίας εκφραστής δεν θα µπορούσε να είναι κανείς άλλος παρά µία µορφή κλασικισµού (Εικόνα 1.3.β) (Μπίρης and Καρδαµίτση-Αδάµη, 2001). Οι νεοελληνικές πόλεις αναπτύσσουν στις αρχές του 20ού αιώνα τα αστικά τους χαρακτηριστικά: πολεοδοµικά, οικονοµικά και κοινωνικά. Αφοµοιώνουν τις επιδράσεις του µεσοπολέµου αλλά παραµορφώνονται πλήρως πολεοδοµικά στις µεταπολεµικές δεκαετίες (Τσακόπουλος, 2004). Κατά γενική οµολογία των µελετητών του νεοκλασικισµού, η µόνη πόλη στην Ελλάδα που δεν αλλοίωσε τον ιδιαίτερο νεοκλασικό της χαρακτήρα, και διασώθηκε σχεδόν ανέπαφη µέχρι σήµερα, είναι η Ερµούπολη (Στεφάνου, 2003).

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 38

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Εικόνα 1.3.α: Νεοκλασικές Επιρροές Επάνω αριστερά: Γερµανία, Konzerthaus, Βερολίνο, 1820. [Πηγή: wikipidia.org] Επάνω δεξιά: Ελλάδα, Δηµαρχείο Ερµούπολης, 1876 Κάτω αριστερά: Ελλάδα, Είσοδος Ναού Αγ.Νικολάου, Ερµούπολη, 1890 [Πηγή: Πρσωπικό αρχείο]

Εικόνα 1.3.β: Νεοκλασικές Επιρροές Αριστερά: “Σπίτι στην οδό Αγίων Ασωµάτων”, έργο του Γ.Τσαρούχη (1971) [Πηγή: “Καθηµερινή”] Ο Νεοκλασικισµός επιρεάζει την καλλιτεχνική έκφραση, προσδίδοντας έναν ροµαντισµό για την κατοικία που χαρακτήριζε και το µικρότερο κτήριο στην Αθήνα, κάτι που σήµερα έσβησε. Δεξιά: “Νεοκλασικά στα Βαπόρια Ερµούπολης”, έργο της Σ.Καλογεροπούλου (2005) Καλλιτεχνική απόδοση νεοκλασικών στην Ερµούπολη, η οποία αποτελεί πηγή έµπνευσης µέχρι και σήµερα. [Πηγή: Πρσωπικό αρχείο]

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 39

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

1.4 Προστασία της φυσιογνωµίας των ιστορικών πόλεων Το να παρατηρείς µια πόλη µπορεί να σου προσφέρει µεγάλη ευχαρίστηση. Σε αυτή την ευχαρίστηση στηρίζεται ένα µεγάλο µέρος της βιοµηχανίας του τουρισµού. Όλες οι πόλεις µπορούν να χαρακτηρισθούν ως “έργα τέχνης”, τεράστιας κλίµακας. Μόνο που αυτή η τέχνη είναι προσωρινή και δεν µπορεί να ελεγχθεί ή να αλλάξει µε τους ρυθµούς που παράγουν οι υπόλοιπες τέχνες όπως π.χ. η µουσική. Στην πορεία του χρόνου, διαφορετικοί άνθρωποι θα βιώσουν την πόλη µε εντελώς διαφορετικούς τρόπους (Lynch, 1960). “Το χτίσιµο είναι µια διαδικασία που συνεχίζεται διαρκώς, όσο οι άνθρωποι κατοικούν σε ένα περιβάλλον. Δεν ξεκινά εδώ µε ένα σχέδιο που έχουµε εκ των προτέρων συλλάβει και τελειώνει εκεί µε ένα έτοιµο αντικείµενο. Η ‘τελική µορφή’ δεν είναι παρά φευγαλέα…” αναγράφει στο βιβλίο του ‘The Perception of the Environment: Essays in livelihood, dwelling and skill’ ο Inglod, καθηγητής Ανθρωπολογίας στο πανεπιστήµιο του Aberdeen (Ingold, 2000). Όµως ο άνθρωπος καθώς κατοικεί ελάχιστα µια πόλη συγκριτικά µε τη ζωή της ίδιας της πόλης, δεν πρέπει να επιβάλλει σε αυτήν και στο περιβάλλον της προαποφασισµένα σχήµατα. Ο άνθρωπος θα έπρεπε να εντάσσεται στην πόλη, να την εξελίσσει σύµφωνα µε τις απαιτήσεις του περιβάλλοντος και να την κληροδοτεί στους επόµενους κατοίκους. Τα κτήρια είναι εκφράσεις της κοινωνίας και των ανθρώπων που τα κατασκεύασαν. Είναι αποδείξεις του πολιτισµού και των κοινωνικών αλλαγών: το πώς και πότε τα κτήρια σχεδιάστηκαν, κατασκευάστηκαν, χρησιµοποιήθηκαν, εγκαταλείφτηκαν και τελικά καταστράφηκαν µας δείχνουν την ακµή και την παρακµή µιας κοινωνίας.

Από αυτή την άποψη, η διατήρηση των κτηρίων ως

µέρος της πολιτιστικής κληρονοµιάς ενός τόπου είναι ιδιαίτερα αποφασιστικής σηµασίας γιατί οδηγεί σε πολλά συµπεράσµατα για την εξέλιξη του πολιτισµού µας. Οδηγεί όµως αναπόφευκτα και στη σύγκρουση µε το παρελθόν, σύγκρουση που απεικονίζεται στο κτήρια που έχουν µείνει εκτός χρόνου και τόπου, ανάµεσα σε σύγχρονα οικοδοµήµατα άλλων ανθρώπων. Το ενδιαφέρον για µελέτη των ιστορικών κτηρίων, εµφανίζεται πρώτη φορά κατά την περίοδο της Αναγέννησης. Εκείνη την περίοδο, η άνθιση της παιδείας, η µελέτη των αρχαίων κειµένων και η επιστροφή σε κλασικές αξίες του παρελθόντος, έδωσε το έναυσµα της µελέτης και ανάλυσης των αρχαίων µνηµείων. Δυστυχώς όµως αυτή η µελέτη δεν συνοδεύτηκε µε σωστικές ενέργειες, αλλά µάλλον µε παθητική ή αρνητική στάση απέναντι στα µνηµεία (για παράδειγµα το Κολοσσαίο της Ρώµης, ενώ εµπνέει τους καλλιτέχνες, γίνεται λατοµείο για προµήθεια πέτρας). Το πραγµατικό όµως ενδιαφέρον για τα µνηµεία εµφανίζεται τον 18ο και 19ο αιώνα, µέσω των κοινωνικών ζυµώσεων που έχουν ήδη Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 40

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων αναφερθεί (Fielden, 1994), (Earl, 1996). Χαρακτηριστική είναι η αντίδραση της ίδιας της Εθνικής Συνέλευσης στις καταστροφές που συντελούνται στα µνηµεία στη Γαλλία, κατά τη γαλλική επανάσταση: “...Οι βάρβαροι και οι σκλάβοι αποστρέφονται τις επιστήµες και καταστρέφουν τα µνηµεία, οι ελεύθεροι άνθρωποι τα αγαπούν και τα συντηρούν” (Καραδέδος, 1992). Ο ανθρώπινος πολιτισµός κινήθηκε και κινείται ανάµεσα στις δυνάµεις της συντήρησης, προστασίας, διατήρησης και προόδου, ανάπτυξης και εξέλιξης. Αν και αυτές οι δυνάµεις λειτούργησαν µέσω πολιτικών απόψεων ακόµη και σε θέµατα πολεοδοµικού σχεδιασµού, δεν έπαψαν ποτέ οι δηµιουργικές δράσεις από γνήσιο ενδιαφέρον για τα χρήσιµα πολεοδοµικά µαθήµατα που µας διδάσκει το παρελθόν. Για παράδειγµα, σηµαντικό είναι το έργο του Camillo Sitte και της προσφοράς του στην τρίτη διάσταση της πολεοδοµίας, δηλαδή του όγκου των κτηρίων που συνθέτουν τον πολεοδοµικό ιστό (Στεφάνου and Στέφανου, 1999). Ο Sitte δίδαξε για την αισθητική των πόλεων και υποστήριξε ότι το σύνολο των κτηρίων στην πόλη είναι πιο σηµαντικό από την αξία του καθενός µόνο του, καθώς η πολεοδοµία είναι η επιστήµη των αρµονικών σχέσεων (Sitte, 1992). Στη συνέχεια του 19ου αιώνα, σε διάφορες χώρες της Ευρώπης, συστήθηκαν κρατικές επιτροπές για τα µνηµεία και διάφοροι εθνικοί νόµοι άρχισαν να κάνουν δειλά την εµφάνισή τους (Στεφάνου, 2003). Η πρώτη σηµαντική τοµή στο θέµα της προστασίας των µνηµείων, γίνεται στις αρχές του 20ού αιώνα και συγκεκριµένα το 1931 στη Διάσκεψη της Αθήνας όπου συντάσσεται η “Χάρτα των Αθηνών” που ήταν η πρώτη διεθνής πράξη προστασίας των µνηµείων και αποτελείται από δέκα (V) άρθρα. Στο άρθρο έξι (VI) γίνεται η διαπίστωση των κινδύνων για τα µνηµεία και προτείνεται: 1. Η συνεργασία των συντηρητών και αρχιτεκτόνων µε επιστήµονες άλλων ειδικοτήτων για την επίτευξη καλύτερων αποτελεσµάτων 2. Η διάδοση των πληροφοριών και εµπειριών από τη µια χώρα στην άλλη Στο άρθρο επτά (VII), προτείνεται να γίνεται σεβαστός ο χαρακτήρας και η φυσιογνωµία των πόλεων, κυρίως κοντά σε αρχαία µνηµεία, για τα οποία το περιβάλλον πρέπει να είναι αντικείµενο ιδιαίτερης φροντίδας. Στο άρθρο οκτώ (VIII), περιέχονται ψηφίσµατα που προτείνουν: 1. Τη δηµιουργία από κάθε κράτος καταλόγων των ιστορικών τους µνηµείων που να συνοδεύονται από σηµειώσεις και φωτογραφίες 2. Τη δηµιουργία κρατικών αρχείων Τέλος, στο άρθρο δέκα (X) τονίζεται η ανάγκη ευαισθητοποίησης όλου του λαού και διαπαιδαγώγησης της νεολαίας που είναι η καλύτερη εγγύηση για τη διατήρηση των µνηµείων (Καραδέδος, 1992). Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 41

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων Ήδη δηλαδή από το 1931, τίθεται το θέµα της “καταγραφής” των µνηµείων, της δηµιουργίας “αρχείων”, της διάδοσης των πληροφοριών αυτών και φυσικά της διεπιστηµονικότητας που υπάρχει στο θέµα της προστασίας των µνηµείων. Έτσι διαµορφώθηκε το πρώτο πλαίσιο προστασίας των µνηµείων, αλλά η διάσωση του περιβάλλοντος χώρου τους που τέθηκε από τη Χάρτα των Αθηνών, εµφάνισε µία σειρά άλλων προβληµάτων όπως τ ο θ έ µ α τ η ς “ γ ε ι τ ν ί α σ η ς ”, τ η ς “συνάφειας των σχέσεων”

και της

“ π ρ ο σ π ε λ α σ ι µ ό τ η τ α ς ”. Α ν έ κ υ ψ α ν ερωτήµατα όπως το πως επεµβαίνει κανείς στο περιβάλλον των µνηµείων, τι είδους χρήσεις επιτρέπει και πως γίνεται η προσπέλαση σε αυτό (Εικόνα 1.4.α). Αµέσως µετά τη “Χάρτα των Αθηνών” η κινητικότητα στο θέµα της προστασίας ενισχύεται. Αρχίζουν οι πρώτες συζητήσεις περί “Τόπων” και εξερευνώνται τα όρια της προστασίας: µπορεί µία πόλη που δεν έχει µνηµεία πρώτης τάξης να πρέπει να προστατευθεί; (Στεφάνου, 2003). Στο σηµείο αυτό θα πρέπει να αναφερθεί Εικόνα 1.4.α: Νεοκλασικό στην Αθήνα Η γειτνίαση του µνηµείου µπορεί να είναι εξίσου

ότι µετά τον 2ο παγκόσµιο πόλεµο παρατηρείται οπισθοδρόµηση στο

καταστροφική µε την κατεδάφισή του. Η

συγκεκριµένο τοµέα. Αυτό διότι

οικιστική πίεση είναι πολλές φορές πιο ισχυρή

ιστορικά κτήρια και κέντρα ενώ

και από τα πιο αυστηρά πλαίσια προστασίας.

απαιτούσαν σηµαντικές επισκευές είχαν

[Πηγή: Προσωπικό Αρχείο]

στην ουσία εγκαταλειφθεί καθώς σε αυτά κατοικούσαν συνήθως άνθρωποι

µε χαµηλά εισοδήµατα οι οποίοι δεν µπορούσαν να αναλάβουν το κόστος αναστήλωσης και συντήρησής τους. Μόνο τις τελευταίες δεκαετίες άρχισε να γίνεται προσελκυστική στην αγορά η άποψη ότι τα ιστορικά κτήρια µπορούσαν να συντηρηθούν και να επαναχρησιµοποιηθούν (Lourenco et al., 2006). Στην κατεύθυνση της διατήρησης και αναβίωσης των ιστορικών κτηρίων και πόλεων καταβάλλονται συνεχείς προσπάθειες, οργανώνονται συνέδρια και συζητήσεις και εκδίδονται ακόµη τρία σηµαντικά κείµενα για τα µνηµεία και τους Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 42

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων ιστορικούς τόπους: η Χάρτα της Βενετίας το Μάιο του 1964, η Διακήρυξη του Άµστερνταµ το 1975 και η Σύµβαση της Γρανάδας το 1985 που κυρώθηκε το 1992 και ως νόµος του ελληνικού κράτους. Ειδικά για τις Ιστορικές Πόλεις, το 1987 η Γενική Συνέλευση της ICOMOS στην Ουάσιγκτον υιοθέτησε τη Διεθνή Χάρτα για την προστασία των Ιστορικών Πόλεων µε ένα κείµενο πιστό στη φιλοσοφία και τους σκοπούς της UNESCO για την προστασία των ιστορικών τόπων. Με αυτόν τον τρόπο, το ενδιαφέρον για για την πολιτιστική κληρονοµιά, παύει να αφορά τον κάτοικο που τη βιώνει, αλλά γίνεται µέρος µίας παγκόσµιας οικουµενικής πολιτισµικής κληρονοµιάς (Κόνσολα, 1995). Σηµαντική στιγµή στην ιστορία της προστασίας των µνηµείων είναι και το 1993, όταν στην Σρι Λάνκα, στο δεύτερο συνέδριο του ICOMOS διατυπώνεται η θέση ότι οι επεµβάσεις στα µνηµεία ή στα ιστορικά κέντρα να µην είναι αποσπασµατικές, αλλά να εντάσσονται σε µία κοινή στρατηγική ανάδειξής τους (Μητούλα, 1999). Στο πλαίσιο αυτής της µεταβολής ακολούθησαν καταλογραφήσεις (inventory listings) για ιστορικά σύνολα (historic building stock) και θεσπίσεις σχετικών νόµων, καθώς και εργασίες µελετητών που υποστηρίζουν την ανάγκη της προσέγγισης των ιστορικών κτηρίων και συνόλων ως στοιχείων της πολιτιστικής και αρχιτεκτονικής κληρονοµιάς αλλά και ως “πόρων” (resources) (Hassler, 2006). Κάθε µορφή της ανθρώπινης δραστηριότητας έχει τα µνηµεία της, τα οποία τα φορτίζει µε τις πιο σηµαντικές ιστορικές µνήµες. Με τη λογική αυτή, τα µνηµεία µπορούν να εµφανίζονται ως µορφές στο χρόνο (κτήρια, οικιστικά σύνολα, φυσικά στοιχεία ή ακόµα και µουσικά έργα), µπορεί να εµφανίζονται ως σηµεία αναφοράς (π.χ. 25η Μαρτίου 1821), ακόµη και ως καθορισµένες συµπεριφορές (π.χ. η πρωτοχρονιάτικη συναυλία στη Βιέννη). Όµως, το µνηµείο του δοµηµένου περιβάλλοντος έχει έναν πιο σηµαντικό και ουσιαστικό ρόλο: να προάγει την ανθρώπινη µνήµη και να λειτουργήσει ως συνδετικός κρίκος του παρόντος µε το παρελθόν. Μάλιστα, ο ρόλος είναι διττός, καθώς το µνηµείο δίνει απαντήσεις για προβλήµατα του παρόντος και κρατάει τις µνήµες του παρελθόντος. Όταν το µνηµείο τοποθετείται στο αστικό περιβάλλον, φορτίζει µνήµες, εξάπτει τη φαντασία και δηµιουργεί συγκεκριµένη ψυχολογία στον άνθρωπο (Στέφανου, 1985), (Papalexopoulos et al., 2002). Το µνηµείο ως έργο τέχνης γίνεται αντιληπτό µόνο σε συγκεκριµένο πολιτιστικό περιβάλλον, όχι παντού και σίγουρα όχι πάντοτε και όχι από όλους. Ο Heidegger χρησιµοποιεί τη λέξη “Bewahrung” που σηµαίνει “διατήρηση” αλλά έχει την ίδια ρίζα µε τη λέξη “Wahrheit” που σηµαίνει “αλήθεια”, δίνοντας στη διατήρηση την κατεύθυνση της διατήρησης της “αλήθειας” του µνηµείου (Λέφας, 2008). Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 43

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων Αναµφίβολα, η ποικιλία των συναισθηµάτων που δηµιουργεί ένα µνηµείο και η δυνατότητα να κεντρίσει το ενδιαφέρον των ανθρώπων, του δίνουν µία δεσπόζουσα θέση στην πόλη. Με βάση το γεγονός, ότι η φυσιογνωµία µίας πόλης καθορίζεται άµεσα από τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά της, τα µνηµεία συνθέτουν άµεσα στο αστικό περιβάλλον τη φυσιογνωµία της πόλης. Ακόµη και το σχέδιο Plan Voisin του Λε Κορµπυζιέ το 1925 (Εικόνα 1.4.α), το οποίο προέβλεπε την κατεδάφιση ολόκληρων συνοικιών του Παρισιού

και

την

αντικατάστασή τους µε σταυροειδούς κάτοψης ουρανοξύστες, άφηνε ανέπαφα τα ιστορικά µνηµεία µέσα στη ζώνη παρέµβασης. Αξιοσηµείωτο είναι το γεγονός

Εικόνα 1.4.α: Plan Voisin - Le Corbusier Πηγή: archdaily.com

ότι το σχέδιο αυτό παραµένει ζωντανό µέχρι το 1946 (Στεφάνου et al., 1995) . Στην πορεία του 20ού αιώνα και µε τις υποβαθµισµένες συνθήκες που αναπτύχθηκαν στις ευρωπαϊκές πόλεις, το κέντρο βάρος της προστασίας των µνηµείων, πέρασε σταδιακά από το κτήριο στο σύνολο των κτηρίων. Θεωρείται σκόπιµο να προστεθεί εδώ, ότι η επικέντρωση στο ιστορικό απόθεµα κτηρίων και όχι στο µεµονωµένο µνηµείο, συνδέεται µε µία γενικότερη τάση που άρχισε να εκδηλώνεται τις τελευταίες τρεις δεκαετίες στην Ευρώπη, διαµορφώνοντας ένα ξεχωριστό ερευνητικό πεδίο µε αντικείµενο έρευνας όχι το νέο κτήριο ως µονάδα, αλλά ένα σύνολο υφιστάµενων κτηρίων, ένα απόθεµα κτηρίων (building stock) µε στόχο τη συντήρηση, διατήρηση και επανάχρησή του (Kohler and Hassler, 2002), (Kohler et al., 2009). Η νέα πιο πάνω οπτική έρχεται να αντικαταστήσει την

ξέφρενη και αλόγιστη

επέκταση του δοµηµένου περιβάλλοντος (built environment) που επικράτησε στη Δύση και στις ΗΠΑ µετά το δεύτερο παγκόσµιο πόλεµο στο πλαίσιο του µοντέλου οικονοµικής ανάπτυξης µαζική παραγωγή – µαζική κατανάλωση. Πρόκειται για µια στροφή την οποία χαρακτηριστικά αναφέρει ο Boulding ως µετάβαση από την οικονοµία του “cowboy”, στην οικονοµία του “spaceman”, ανθρώπου του χώρου, (Boulding, 1966) όπου λαµβάνονται πλέον υπόψη παράγοντες όπως: ανανεώσιµες πηγές ενέργειας, ποιότητα ζωής, απόβλητα, ανακύκλωση υλικών κατεδάφισης, περιβαλλοντικές επιπτώσεις, χρήση και επανάχρηση των υλικών Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 44

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων κατασκευής κτηρίων, υποδοµή (πχ ηλεκτρική ενέργεια, νερό, θέρµανση, συστήµατα επικοινωνίας) κόστος, προϋπολογισµός. Η άποψη αυτή ενισχύεται από την εντεινόµενη θεωρητική συζήτηση για την αειφόρο ανάπτυξη (sustainable development) -όρος που εξακολουθεί να είναι ασαφής αφού δεν υπάρχει ένας ευρύτερα αποδεκτός ορισµός- (Wallhagen and Glaumann, 2011). Στο πλαίσιο αυτό δίνεται η ευκαιρία και προσελκύεται το ενδιαφέρον πολιτικών, ιδιοκτητών κτηρίων, αρχιτεκτόνων, και µηχανικών στο κτιριακό απόθεµα που θεωρείται ως σηµαντικό κεφάλαιο: οικονοµικό φυσικό, κοινωνικό αλλά και πολιτισµικό (Kohler and Hassler, 2002, Kohler et al., 2009). Σήµερα, οι όροι ανανέωση, αποκατάσταση, αναστύλωση, ανακαίνιση, ανακατασκευή, οι οποίοι αναφέρονται στα κελύφη, αντικαθίστανται µε τους σύγχρονους όρους επαναχρησιµοποίηση, επανάκτηση, αναβίωση, ανάπλαση του συνόλου. Αυτοί οι όροι στοχεύουν πλέον στους χρήστες και στην αναβάθµιση της ποιότητας ζωής τους. Στο πλαίσιο αυτό, δεν ενδιαφέρει µόνο ο σηµερινός χρήστης, αλλά και ο προηγούµενος και ο επόµενος, θεώρηση που εναρµονίζεται µε την γενική έννοια του όρου “βιώσιµη ανάπτυξη”, δηλαδή ανάπτυξη που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες των σηµερινών γενεών, χωρίς να θέτει σε κίνδυνο τις ανάγκες των γενεών που θα ακολουθήσουν (Στεφάνου et al., 2000). Η επανάκτηση και η ανάπλαση, ως γνωστικές περιοχές, εξελίσσονται διαρκώς τόσο όσον αφορά στη µεθοδολογία τους όσο και στην εφαρµογή τους. Εντάσσονται δείκτες βαθµολόγησης των δυνατοτήτων που έχουν οι περιοχές της πόλης για επανάκτηση, οι οποίοι προκύπτουν από µία πρώτη συστηµατική ανάλυση της φυσιογνωµίας τους, των τοπικών ιδιαιτεροτήτων, των εσωτερικών δοµών και σχέσεων, του αρχιτεκτονικού στιλ και των µεθόδων και υλικών κατασκευής των κτηρίων (Cohen, 1998). Όπως αναφέρουν χαρακτηριστικά οι Αραβαντινός και Σερράος, φίλος και εχθρός της πόλης είναι ο άνθρωπος. Ο κάτοικος, ο επενδυτής ή ο επισκέπτης µπορεί εύκολα να υποβαθµίσει, να καταστρέψει, να αλλοιώσει την πόλη, αλλά µπορεί και να τη βοηθήσει, να την προστατεύσει και να την αναβαθµίσει (Αραβαντινός and Σερράος, 2007). Για να περάσει ο άνθρωπος από την πρώτη στη δεύτερη κατηγορία, οφείλει πρώτα να συνειδητοποιήσει την ιδιαίτερη φυσιογνωµία του τόπου του. Εποµένως το ερώτηµα που εύλογα γεννιέται είναι µε ποιο τρόπο προσεγγίζει κανείς τη φυσιογνωµία ενός τόπου, πριν προχωρήσει στη µεθοδολογία προστασίας του. Ο Στεφάνου στην έρευνα για την Πολεοδόµηση Ιστορικών Πόλεων, προτείνει µία προσέγγιση σε τρία επίπεδα: i.µε απλή παρατήρηση και καταγραφή στοιχείων, ii.µε απόδοση συναισθηµάτων και iii.µε λογικές κρίσεις, συγκρίσεις, σηµασίες, ερµηνείες και τελικά νοηµατοδοτήσεις ενός τόπου (Στεφάνου, 2003). Η πορεία από το πρώτο Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 45

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων στο τρίτο επίπεδο είναι δύσκολη: από το να παρατηρήσεις µέχρι να αναλύσεις τα συναισθήµατά σου και να τα κατανοήσεις, η απόσταση είναι µεγάλη. Γιατί όµως αναζητάµε τη φυσιογνωµία των πόλεων ή ανησυχούµε για την αλλοίωση της φυσιογνωµίας του τόπου µας; Ο άνθρωπος δηµιουργεί ξεχωριστή σχέση µε τον τόπο στον οποίο ζει αλλά ακόµη και µε τον τόπο που επισκέπτεται ως τουρίστας. Στην περίπτωση όµως που η φυσιογνωµία του τόπου αυτού είναι ιδιαίτερη, εξαιτίας των χαρακτηριστικών του, της ιστορίας του και της πολιτιστικής του κληρονοµιάς, η διατήρηση της φυσιογνωµίας του λαµβάνει άλλες διαστάσεις. Ο τόπος αυτός ανήκει όχι µόνο στην κοινωνία του συγκεκριµένου τόπου ή της χώρας, αλλά αποτελεί πλούτο για την παγκόσµια κοινότητα και συνεπώς η φυσιογνωµία του απευθύνεται τόσο στον κάτοικο όσο και στον επισκέπτη. Ο άνθρωπος είναι ον ιδιαίτερα προσαρµοστικό για αυτό και ο τρόπος που αντιλαµβάνεται τα ερεθίσµατα που λαµβάνει µέσα σε ένα τόπο µπορεί να διαφέρει ανάλογα µε τον πολίτη που τον βιώνει (Lynch, 1960). Έτσι ο κάθε κάτοικος και επισκέπτης θα σχηµατίσει διαφορετική αντίληψη για τη φυσιογνωµία του τόπου, γιατί ο κάθε ένας προσλαµβάνει διαφορετικά τα χαρακτηριστικά του. Εδώ έρχεται να βοηθήσει η καταγραφή των ιδιαίτερων στοιχείων που συνθέτουν τη φυσιογνωµία του τόπου: καταγραφή κελυφών, δοµής, κλίµακας, µορφής, λειτουργίας, υλικών και ιστορικών δεδοµένων, στοιχεία που θα µας βοηθήσουν να κατανοήσουµε τη βαθύτερη σχέση του πολίτη µε τον τόπο του, την ευθύνη του, την αγάπη του, το µίσος του, το πάθος του. Και η καταγραφή της φυσιογνωµίας θα µας επιτρέψει να περάσουµε στη διατήρησή της και στην προβολή της σε αυτούς που δεν την έχουν κατανοήσει και δεν την γνωρίζουν (Στεφάνου, 2003). Η φυσιογνωµία της πόλης καταγράφεται µεν, αλλά δεν κατηγοριοποιείται. Είναι εξ ορισµού µοναδικό χαρακτηριστικό, καθώς κάθε πόλη είναι µοναδική και κάθε κάτοικος την αντιλαµβάνεται µοναδικά. Στους Ιστορικούς Τόπους, η µοναδικότητα της φυσιογνωµίας τους εντείνεται και η διατήρηση, προστασία και ανάδειξη της αποτελεί πρόκληση για τον σύγχρονο ερευνητή. " "

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 46

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

1.5 Γιατί αφήνουµε τα κτήρια να καταρρεύσουν Εκ πρώτης όψεως η «λειτουργία» του κτηρίου συνδέεται µε την «αποτελεσµατικότητα» στην παροχή φυσικού καταφυγίου. Η αντίληψη του κτηρίου ως κέλυφος προστασίας, παραπέµπει συνειρµικά στον τρόπο λειτουργίας του ανθρώπινου δέρµατος. Το κτήριο όπως το δέρµα, φιλτράρει οτιδήποτε προσπαθεί να εισέρθει στο εσωτερικό, κρατάει τα επικίνδυνα στοιχεία στο εξωτερικό, µεταβάλλεται στην πορεία του χρόνου και µε τη βοήθεια της τεχνολογίας βελτιώνει την κατάστασή του όταν απαιτείται (Watt, 1999). Όπως αναλύθηκε στο προηγούµενο κεφάλαιο οι απαιτήσεις των ανθρώπων από τα κτήρια και ειδικά από την κατοικία τους, ήταν διαφορετικές ανάλογα µε την ιστορική περίοδο αλλά και ανάλογα µε τον τόπο που βιώνουν. Ακόµη λοιπόν και αν συµφωνήσεις κανείς µε τη λογική του Λε Κορµπυζιέ ότι µπορεί να απλοποιηθεί το κτήριο µε τα τελείως απαραίτητα στοιχεία για να καλύψει τις ανάγκες του χρήστη, στη σηµερινή εποχή οι ανάγκες αυτές είναι ήδη ιδιαίτερα πολύπλοκες. Συνεπώς οι απαιτήσεις των ανθρώπων από τα κτήρια συνεχώς αυξάνονται και τα κελύφη πρέπει να µπορούν να τις ικανοποιήσουν (Εικόνα 1.5.α). Σε όλες αυτές τις ανάγκες οφείλουµε να προσθέσουµε µία ακόµη, εξίσου σηµαντική, την ανάγκη της αισθητικής ικανοποίησης του χρήστη από το κτήριο. Μάλιστα, πολλές φορές αυτή η ανάγκη είναι τόσο ισχυρή που οδηγεί τους χρήστες σε συµβιβασµούς ως προς τις υπόλοιπες. Η αισθητική ικανοποίηση βασίζεται στα συναισθήµατα. Τα κτήρια, ακόµη και τα πιο απλά, δηµιουργούν συναισθηµατικές φορτίσεις στους κατοίκους τους. Πολλά συναισθήµατα, όπως είναι φυσικό, είναι υποκειµενικά και για αυτό τα αντιλαµβάνονται οι χρήστες διαφορετικά (Lansley, 2001). Παρ’ όλα αυτά δεν παύουν να αποτελούν κριτήριο για το αν ένα κτήριο είναι καλό ή κακό και για αυτό είναι ένα είδος δείκτη του ποσοστού ικανοποίησης που έχουν οι χρήστες από το κτήριο που ζούνε. Σύµφωνα µε τον Watt (σελ.14) θετικά συναισθήµατα για το χρήστη θεωρούνται η αίσθηση της ζεστασιάς, της ηρεµίας, της καλής ατµόσφαιρας, της άνεσης, της φιλοξενίας, του θαυµασµού, της χαράς και της ευτυχίας. Τα κτήρια είναι ικανά όµως να προκαλέσουν και αρνητικά συναισθήµατα όπως της µοναξιάς, τoυ φόβου, της κλειστοφοβίας, του αφόρητου, της αποθάρρυνσης, της στενότητας, της νοσηρότητας, του στενάχωρου, του ξεπεσµού, του ρυπαρού, του σκοτεινού (Watt, 1999). Όπως πολύ γλαφυρά περιγράφει ο Αλαίν ντε Μποττόν στο βιβλίο του “Η Αρχιτεκτονική της ευτυχίας”, αυτά τα συναισθήµατα των ανθρώπων είναι ιδιαίτερα δύσκολο να ελεγχθούν, για αυτό και προσπαθούν οι άνθρωποι να υποβαθµίζουν τον ρόλο των κτηρίων στη ζωή τους, προκειµένου να Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 47

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων εξασφαλίσουν τη ψυχική τους ηρεµία (Μποττόν, 2007). Επιστροφή λοιπόν στις βασικές µας ανάγκες: καταφύγιο, ήλιο, προστασία από τη φύση, λειτουργίες επιβίωσης. Ακόµη και τότε όµως, οφείλει ο µηχανικός να εξασφαλίσει στους κατοίκους αξιόπιστα κτήρια, λειτουργικά και ασφαλή. Για να το καταφέρει αυτό, πρέπει να έχει τη βοήθεια και του χρήστη που τα βιώνει. Η σχέση κτηρίου και ανθρώπου είναι αµφίδροµη. Ο χρήστης προσφέρει στο κτήριο και το κτήριο ανταποδίδει στο χρήστη. Το σπίτι διαδραµατίζει πρωτεύοντα ρόλο στη ζωή του ανθρώπου, ανεξάρτητα από το αν είναι η κατοικία του, ο επαγγελµατικός του χώρος ή απλώς ένα κτήριο στο δρόµο του. Καθηµερινά, τείνουν οι άνθρωποι να παραβλέπουν αυτόν τον ρόλο µε αποτέλεσµα να αλλοιώνονται τόσο τα κτήρια, όσο και οι κάτοικοι ως αποτέλεσµα αυτής της αµφίδροµης σχέσης. Η αντίληψη του ανθρώπου για τα κτήρια εξαρτάται όµως και από την ικανότητά του να εκτιµά και να αναλύει οπτικά µια κατασκευή. Η γοητεία των κτηρίων κρύβεται στη σιωπή τους. Δεν αποκαλύπτουν εύκολα τις προσπάθειες που καταβλήθηκαν για την κατασκευή τους. Δεν θα αποκαλύψουν τα χρήµατα που δαπανήθηκαν, τους φόβους για αποτυχία, τους καβγάδες των εργατών, τις προσδοκίες του αρχιτέκτονα και την ευτυχία της οικογένειας που πρωτοφιλοξένησαν. Πρέπει να είναι κάποιος πολύ έµπειρος, πιθανόν να έχει ζήσει µια κατασκευή και ο ίδιος, για να κατανοήσει και αποκρυπτογραφήσει τη «γλώσσα» του κτηρίου (Brand, 1995). Ο αρχιτέκτονας µπορεί να βοηθήσει ώστε τα µηνύµατα του κτηρίου που σχεδίασε να είναι πιο φανερά και κατανοητά για τον καθένα. Για παράδειγµα τα κτήρια Γοτθικού Ρυθµού δίνουν άµεσα την εντύπωση της εξαΰλωσης και ανάτασης προς τον ουρανό για να έρθουν σε επαφή µε το Θείο, ενώ την επόµενη ιστορική περίοδο τα κτήρια της Αναγέννησης µας αποκαλύπτουν ότι ο Άνθρωπος είναι το ίδιο σηµαντικός µε τον Θεό, για αυτό και έρχονται σε ρήξη µε τη Γοτθική τεχνοτροπία (Λάββας, 2002). Οι παραπάνω ρόλοι που αναλαµβάνουν τα κτήρια είναι γρήγορα αντιληπτοί από τους χρήστες. Όταν όµως κάποιος εξειδικευτεί στη κατανόηση των µηνυµάτων των κτηρίων, τα πλέον φανερά αλλά και τα κρυφά, τότε θα δει και “διαλόγους” που αγγίζουν τη φλυαρία. Αυτοί οι άνθρωποι, που αφιερώνουν τη ζωή τους στη διάσωση της οµορφιάς της αρχιτεκτονικής, κινδυνεύουν να βασανίζονται στην προσπάθεια να πείσουν τους υπόλοιπους για την κρυφή δύναµη των κτηρίων, καθώς θα συναγωνίζονται -ανεπιτυχώς- τις υπόλοιπες χρηστικές απαιτήσεις της ανθρωπότητας.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 48

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

[Πηγή: Προσωπικό αρχείο]

είναι βιοκλιµατικό (9).

να παράγει ενέργεια από ΑΠΕ (13) και να

φιλικό προς το περιβάλλον (14), να µπορεί

δικτύωση και επικοινωνία (19), να είναι

ανάλογα µε τις ανάγκες. Να προσφέρει

µπορεί να αλλάζει και να προσαρµόζεται (17)

προστατεύει από πυρκαγιές (12). Πρέπει να

προσφέρει φυσικό περιβάλλον (11) αλλά να

φυσικές καταστροφές (15). Χρειάζεται να

δονήσεις (20), από σεισµούς, τσουνάµι και

ασφάλειας (16), η προστασία από τις

ΑΜΕΑ και ηλικιωµένων (10), η ανάγκη

εσωτερικές (7), η ανάγκη προσβασιµότητας

εξωτερικές πηγές (1) αλλά και από

σήµερα η ανάγκη ηχοµόνωσης από

Σε αυτές τις ανάγκες έχουν προστεθεί

κατασκευή και θεµελίωση (18).

και ενέργειας (8), και να είναι γερό στην

ιδιωτικότατα (6), βασικές υποδοµές υγιεινής

Να αερίζεται ελεγχόµενα (5), να προσφέρει

τη ζέστη (4) από το κρύο και τη βροχή (3).

φιλτράρει τον ήλιο (2), να προστατεύει από

Το κτήριο έπρεπε πάντα να µπορεί να

κτήριο σήµερα.

Εικόνα 1.5.α: Ανάγκες που ικανοποιεί το

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Σελίδα: 49

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων Ο Brand στο βιβλίο του “How Buildings Learn - What happens after they ‘er built” (Πως µαθαίνουν τα κτήρια - Τι συµβαίνει αφού χτιστούν) αναφέρει ότι αυτά που γίνονται σήµερα στο επιστηµονικό µέρος της παθολογίας των κτηρίων, είναι πολύ λίγα συγκριτικά µε το µέγεθος των ανεξερεύνητων πτυχών της. Θα χρειαστεί πολύς χρόνος, σοβαρή στατιστική ανάλυση και ένα µεγάλο αριθµό διαφορετικής τυπολογίας κτηρίων για να αρχίσουν να µαζεύονται τα µέρη που συνθέτουν το πολύπλοκο µηχανισµό της παθολογίας και κατάρρευσης των κτηρίων. O γνωστός Αρχιτέκτονας Frank Duffy αναφέρει το 1990 σε συνέδριο για τη διαχείριση των κτηρίων ότι “Αυτό που κάνουµε στον τοµέα της συστηµατικής µέτρησης της απόδοσης των κτηρίων, είναι µία µικρή σταγόνα στον ωκεανό της άγνοιας. Τσαπατσουλιά παντού. Τα αποτελέσµατά µας είναι πολύ προσωπικά. Μετράµε αυτά που µας ενδιαφέρουν και αγνοούµε αυτά που είναι δύσκολα.” (Brand, 1995). Σήµερα, έχει επιτευχθεί πρόοδος στον τοµέα της προστασίας των µνηµείων και παράλληλα και στον τοµέα της καταγραφής τους. Αυτό που έχει γίνει κατανοητό πλέον από όλους τους ειδικούς επιστήµονες είναι το ότι η προστασία των µνηµείων είναι ένα πολυεπιστηµονικό ερευνητικό πεδίο και πρέπει να εφαρµόζονται πρακτικές που όχι µόνο να µην αγνοεί η µία επιστήµη την άλλη, αλλά αντιθέτως να επιτυγχάνεται η συνέργεια ώστε να προάγεται ταυτόχρονα η γνώση σε όλα τα επιστηµονικά πεδία. Αν δεν επιτευχθεί αυτό, τότε θα έχουµε ένα σύγχρονο πύργο της Βαβέλ, ο οποίος ενώ πλησίασε τον ουρανό, σταµάτησε και κατέρρευσε µόλις οι κατασκευαστές του διέκοψαν την επικοινωνία µεταξύ τους εξαιτίας της διαφορετικής τους γλώσσας. Θα πρέπει λοιπόν να ανακαλυφθούν τρόποι που η επιστηµονική γλώσσα όλων των ειδικών για την προστασία, αποκατάσταση και προβολή των µνηµείων να είναι κατανοητή και οι πρακτικές που προτείνονται να είναι πολυεπιστηµονικές.

“Πύργος της Βαβέλ” - Brueghel Πηγή: wikipedia.org

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 50

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Εν Σύρω, τη 3/15 7βρίου 1824 “ Μόλις απεβιβασθήµεν εις την ξηράν και είδοµεν σκηνάς αθλιότητος. Περί τον λιµένα εύρον πολλάς χιλιάδας φυγάδων εκ Χίου, Αϊβαλί (Κυδωνιών) και Ψαρών, ών τα τέσσερα πέµπτα ήσαν γυναίκες και παιδία διασκορπισµένα που µεν υπό σκηνάς που δε υπό σανιδοσκεπείς καλύβας, που δε εν σπηλαίοις΄ υπήρχον δε και οι ζώντες εν υπαίθρω υπό ελεύθερον ουρανόν των πάντων εστερηµένοι. Παρ’ αυτοίς έκειντο φύρδην µίγδην τα περισωθέντα ενδύµατα, τα ολίγα σκεύη. Φρίκη, πείναι και απελπισία κατείχε τους πάντας. Εν τω άµα περιεστοίχισαν ηµάς τα δυστυχή εκείνα πλάσµατα ζητούντα ελεηµοσύνην. Εξώρκιζον ηµάς εν ονόµατι των γονέων µας, των µακράν ευρισκοµένων, εν ονόµατι της συζύγου µας, ήτις παρά τω τέκνω της εζήτει το οµοίωµα του απόντος συζύγου, εν ονόµατι της µνηστής µας, ήτις έµελλε ποτέ να µας καταστήση ευτυχείς! Ηκολούθησα νεαρό κοράσιον 13 ετών περίπου βαίνον προς υπόγειόν τινα οπήν, ην ενέσκαψαν δι’ ανεπαρκών οργάνων εν αργιλώδει εδάφει. Εν µέσω της καλύβης υπήρχεν η θέσις της πυράς, ήτις συνετηρείτο διά τινων βολβών και φύλλων συκής. Τα τοιχώµατα εκάλυπτον άχυρα. Εκεί έκειτο γέρων ενενηκοντούτης περίπου και παρ’αυτόν εκυλίοντο εν τη ασβόλη και τοις χώµασιν επτά παιδία. -”Ούτος είναι ο µπάρµπας µου”, έλεγεν το κοράσιον, “και ταύτα είνε τα αδέλφια µου’ ο πατήρ και η µήτηρ µου δεν υπάρχουσι πλέον!” και ταύτα λέγον έκλαιεν ισχυρώς. -”Και πόθεν είσθε;” ηρώτησα, “και που αφήκατα τους γονείς σας;” - “Εκ των Ψαρών’ τον πατέρα µας εφόνευσαν οι Τούρκοι, την µητέρα ηχµαλώτισαν, και που να ευρίσκεται µόνο η Παναγία Θεοτόκος γνωρίζει! Τα παιδία εκρύβησαν εν πλοίω όλα, τα έσωσεν ο µπάρµπας µου’ εγώ εσώθην µόνη µου και εδραπετεύσαµεν όλοι µας µετά των άλλων”. ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΠΡΟΚΕΣ-ΩΣΤΕΝ (µετέπειτα Πρέσβης της Αυστρίας στην Αθήνα) (Ελευθερίου, 2004)

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 51

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ Νέες τεχνολογίες στην καταγραφή, παρακολούθηση και διαχείριση κτηρίων και συνόλων µε GIS. Στο κεφάλαιο που ακολουθεί γίνεται επισκόπηση των σύγχρονων τρόπων καταγραφής του χώρου δίνοντας ιδιαίτερη βαρύτητα στην καταγραφή ιστορικών µνηµείων και συνόλων µε Γ.ΣΠ./GIS. Αρχικά παρουσιάζεται η λογική, οι βασικοί όροι και αρχές των Γεωγραφικών Συστηµάτων Πληροφοριών (Γ.Σ.Π.) ή, σύµφωνα µε τη διεθνή ορολογία, Geographical Information Systems (GIS). Παρουσιάζονται πλεονεκτήµατά τους και η δυνατότητα σύνδεσής τους µε τις βάσεις δεδοµένων. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στα δεδοµένα που προέρχονται από ψηφιδωτά δεδοµένα (raster image data) και στην επεξεργασία τους µε σύγχρονες µεθόδους ανάλυσης. Παρουσιάζεται ο τρόπος που αναλύεται ο Χώρος και η µεθοδολογία εξαγωγής της πληροφορίας από τις δορυφορικές εικόνες µε τηλεπισκόπηση. Ακόµη, στο κεφάλαιο αυτό γίνεται επισκόπηση της βιβλιογραφίας σε εφαρµογές και καλές πρακτικές, κυρίως την τελευταία πενταετία, και αναλύονται ειδικότερα τα αντιπροσωπευτικά τους δείγµατα. Το κεφάλαιο ολοκληρώνεται µε τη διατύπωση των ειδικών ερευνητικών στόχων της παρούσας διπλωµατικής.

Φωτογραφία: Λεπτοµέρεια από την καταγραφή Νεοκλασικού Γ’ Περιόδου στην Ερµούπολη [Πηγή: Προσωπικό Αρχείο]

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 52

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

2.1 Σύγχρονοι τρόποι καταγραφής κτηρίων, µνηµείων και συνόλων: επισκόπηση βιβλιογραφίας Οι εξελίξεις που έφερε η έκρηξη των νέων τεχνολογιών και κυρίως της πληροφορικής σε όλους τους επιστηµονικούς κλάδους, ήταν ραγδαίες και επιθετικές. Από τους επιστηµονικούς κλάδους που πάντα είχαν άµεση σχέση µε την πληροφορική είναι και οι µηχανικοί σε όλες τις ειδικότητές τους. Τα προγράµµατα CAD (Computer Aided Design) πολύ γρήγορα εντάχθηκαν στην καθηµερινότητα των µηχανικών και σήµερα θεωρούνται απαραίτητο στοιχείο γνώσης. Στο επιστηµονικό πεδίο της προστασίας της πολιτισµικής και αρχιτεκτονικής κληρονοµιάς η συµβολή της πληροφορικής ήταν και εξακολουθεί να είναι καθοριστικής σηµασίας τόσο για την εξέλιξη της έρευνας όσο και για την εφαρµογή της. Eιδικότερα στην προστασία και διατήρηση των ιστορικών κτηρίων και συνόλων που αποτελεί αντικείµενο της παρούσας διπλωµατικής η πληροφορική θα µπορούσε να θεωρηθεί ως τοµή στην καταγραφή, παρακολούθηση και διαχείρισή τους. Δίνει λύσεις και απαντήσεις στις δυσκολίες και στα προβλήµατα που ανακύπτουν κατά την αξιολόγηση της υφιστάµενης κατάστασης των κτηρίων και την στη συνέχεια παρακολούθηση και διαχείρισή τους. Από τα πιο σηµαντικά στοιχεία της εξέλιξης αυτής είναι η ψηφιακή διαχείριση της πολιτισµικής κληρονοµιάς, µέσω νέων προγραµµάτων και προσβάσιµων τεχνολογιών (digital culture) (Παπαλεξόπουλος, 2009). Η µετατροπή της αναλογικής πληροφορίας (χάρτες, κείµενα, παλιές φωτογραφίες κ.α.) σε ψηφιακή, είναι το πρώτο σηµαντικό βήµα για τη ψηφιακή διαχείριση. Το επόµενο είναι η βέλτιστη αποθήκευση της ψηφιακής πληροφορίας µε στόχο την εύκολη αναζήτηση και προβολή της. Τέλος, στο χωρικό σχεδιασµό, η πληροφορία παίρνει πλέον και χωρική διάσταση προκειµένου να είναι χρήσιµη στον ερευνητή αλλά και στον αποδέκτη-χρήστη της. Από την επισκόπηση όµως της σχετικής βιβλιογραφίας, διαπιστώνεται ότι γενικότερα όλα τα συστήµατα τεχνολογίας που υποστηρίζουν τον πολεοδοµικό σχεδιασµό (Planning Support Systems - P.S.S.) έχουν αξιοσηµείωτη αργή διείσδυση κυρίως λόγω της περιορισµένης διάδοσής τους, της αδυναµίας επιλογής κατάλληλων εργαλείων, της ελλιπούς ενηµέρωσης για τις δυνατότητές τους και της µη προβολής καλών πρακτικών. Αυτό το φαινόµενο εντοπίζεται ευρύτερα στη διάχυση των νέων τεχνολογιών (Darzentas et al., 1997), (Vonk et al., 2006). Τα δύο βασικά εργαλεία της πληροφορικής που µπορούν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της διαχείρισης ιστορικών κτηρίων και συνόλων, είναι οι Βάσεις Δεδοµένων και τα Γεωγραφικά Συστήµατα Πληροφοριών (Γ.Σ.Π.). Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 53

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

2.1.1 Το Γεωγραφικό Σύστηµα Πληροφοριών (Γ.Σ.Π. - GIS) Τα τελευταία τριάντα χρόνια λόγω της συνεχούς ανάπτυξης των Συστηµάταων Γεωγραφικών Πληροφοριών και της πληθώρας των εφαρµογών τους, δεν έχει ακόµη αποσαφηνιστεί ο ακριβής εννοιολογικός προσδιορισµός του όρου και των των ορίων χρήσης τους (Κουτσόπουλος, 2005). Ο ορισµός για το τι είναι το Γ.Σ.Π., διεθνώς γνωστά ως GIS (Geographical Information Systems), είναι ένα παζλ που συνθέτουν κοµµάτια από διαφορετικά επιστηµονικά πεδία, όπως: τα µαθηµατικά, η µηχανική, η γεωµετρία, η γεωπονία, η γεωλογία, η φυσική ιστορία, η γεωγραφία, η γεωδαισία, η κοινωνιολογία, η αρχαιολογία, η ιατρική και πολλά άλλα, καθώς όπως φαίνεται δεν υπάρχουν όρια στις εφαρµογές τους. Συνεπώς, θα µπορούσε κανείς να δώσει έναν ορισµό διαφορετικό για την επιστήµη των Γ.Σ.Π./ GIS, ανάλογα µε το πεδίο εφαρµογής τους, που όµως δεν είναι και απολύτως σωστό επιστηµονικά (Healey and Stamp, 2000), (Gregory and Healey, 2007). Τα βασικά στοιχεία ενός Γ.Σ.Π./GIS είναι τα εργαλεία πληροφορικής για την καταγραφή, τη διαχείριση την ανάλυση χωρικών στοιχείων και των πληροφοριών/ιδιοτήτων που σχετίζονται µε αυτά τα στοιχεία (Healey and Stamp, 2000). Η επιστηµονική κοινότητα των Γ.Σ.Π./GIS, φαίνεται να κάνει ευρύτερα αποδεκτό ότι πρόκειται για υπολογιστικά συστήµατα µε τρεις βασικές κατηγορίες λειτουργίας: Διαχείριση πληροφοριών, Χωρική Ανάλυση και Χωρικός Σχεδιασµός (Healey and Stamp, 2000), (Στεφανάκης, 2003), (Κουτσόπουλος, 2005).

Σκαρίφηµα 2.1.1.α: Ο ορισµός των Γ.Σ.Π./GIS ανάλογα µε το λόγο χρήσης τους. Ανάλογα µε τον τρόπο εφαρµογής των Γ.Σ.Π./GIS µπορεί να δοθεί και διαφορετικός ορισµός της επιστήµης των Γ.Σ.Π /GIS. Η χρήση τους για διαχείριση πληροφοριών είναι ίσως η πιο διαδοµένη, όµως η χρήση τους για χωρική ανάλυση και σχεδιασµό αποτελούν τα πιο σύγχρονα εργαλεία PSS που µπορεί να αξιοποιηθούν στον πολεοδοµικό σχεδιασµό, αρκεί να γίνει γνωστός ο τρόπος χρήσης τους και να διαδοθούν οι καλές πρακτικές. [Πηγή: (Healey and Stamp, 2000), (Στεφανάκης, 2003), (Κουτσόπουλος, 2005), (Vonk et al., 2006)]

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 54

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων Τα Γ.Σ.Π./GIS έχουν γνωρίσει γρήγορη εξέλιξη τα τελευταία χρόνια λόγω της απαίτησης των χρηστών για φιλικότητα στη χρήση και στο σχεδιασµό τους. Καθώς ο χώρος και η αντίληψή του αλλάζει συνεχώς, µεταβάλεται επίσης και κάθε είδους εργαλείο που ασχολείται µε αυτόν. Το µόνο που δεν αλλάζει είναι ότι τα χωρικά στοιχεία τα οποία είναι και το αντικείµενο µελέτης των Γ.Σ.Π./GIS αποτελούν το συνδετικό κρίκο ανάµεσα στο σχεδιασµό και στην υλοποίησή του (Κουτσόπουλος, 2005). Η εξέλιξη στα Γ.Σ.Π./GIS οδήγησε στο µοντέλο της Ολοκληρωµένης Χωρικής Προσέγγισης (Ο.Χ.Π.) Σε αυτό το µοντέλο (Σκαρίφηµα 2.1.1.β) το Γ.Σ.Π./GIS γίνεται απαραίτητο εργαλείο σε κάθε µετασχηµατισµό του χώρου, είτε για την λήψη απόφασης είτε για τη διαχείριση της πληροφορίας, είτε και για την ανάλυση και απόδοση των χωρικών δεδοµένων (Κουτσόπουλος, 2005). Σηµαντικό είναι να καταλάβει κανείς τις δυνατότητες που έχουν τα Γ.Σ.Π./GIS ως µοντέλα λήψης αποφάσεων, καθώς έχουν την ευελιξία να τρέχουν διαφορετικά σενάρια για το χώρο και να αποδίδουν διαφορετικά χωρικά αποτελέσµατα ανάλογα µε τις µεταβλητές.

Σκαρίφηµα 2.1.1.β: Η λογική της Ολοκληρωµένης Χωρικής Προσέγγισης (Ο.Χ.Π.). Η συλλογή στοιχείων, είναι η αρχή της υλοποίησης κάθε Γ.Σ.Π./GIS, αλλά και το τέλος της διαδικασίας, καθώς τα στοιχεία προστίθενται συνεχώς ή µεταβάλλονται στο χρόνο. Ενδιάµεσα η Ολοκληρωµένη Χωρική Προσέγγιση, επιβάλει κάθε επέµβαση στο χώρο να διαχειρίζεται, αναλύεται και σχεδιάζεται µε βασικό εργαλείο το Γεωγραφικό Σύστηµα Πληροφοριών. [Πηγή: (Κουτσόπουλος, 2005)]

Βασικό στοιχείο των Γ.Σ.Π./GIS είναι τα µοντέλα αναπαράστασης του χώρου και οι χωρικές συσχετίσεις. Ειδικά ως προς το δεύτερο, πρέπει να σηµειωθεί ότι είναι η δυνατότητα που ξεπερνάει την απλή χαρτογραφική φύση των Γ.Σ.Π/GIS. και τα µετατρέπει σε σύγχρονα εργαλεία ανάλυσης και λήψης αποφάσεων. Οι χωρικές συσχετίσεις αφορούν στις σχέσεις µεταξύ των γεωγραφικών οντοτήτων όπως αυτές προκύπτουν από τη θέση τους στο χώρο (Στεφανάκης, 2003). Οι πιο σηµαντικές χωρικές σχέσεις είναι οι τοπολογικές, οι χωρικής ταξινόµησης και οι µετρητικές. Η τοπολογία αναφέρεται στο χώρο και ειδικά στα χαρακτηριστικά που παραµένουν αµετάβλητα κατά την επιβολή µετασχηµατισµών στο χώρο (όπως Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 55

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων στροφή, µετακίνηση, αλλαγή κλίµακας κ.α.) Οι τοπολογικές σχέσεις είναι αυτές που επιτρέπουν ερωτήµατα στο Γ.Σ.Π./GIS όπως “ποιες χρήσεις γης περιέχονται µέσα σε περιοχές µε συντελεστή δόµησης κάτω του 1,00;”. Οι σχέσεις χωρικής ταξινόµησης, επιτρέπουν την εύρεση αντικειµένων σε σχέση µε τη θέση κάποιων άλλων, όπως “ποια κτήρια είναι βόρεια του µνηµείου;”. Τέλος, οι µετρητικές σχέσεις παρέχουν τη δυνατότητα της µέτρησης αποστάσεων και άρα της απάντησης ερωτηµάτων όπως “Ποια κτήρια απέχουν κάτω από 50 µέτρα από το µνηµείο;”. Βασικός στόχος στα Γ.Σ.Π./GIS στις πολεοδοµικές εφαρµογές, είναι αρχικά η συστηµατική διερεύνηση των προβληµάτων του χώρου (της πόλης) και στη συνέχεια η εφαρµογή σχεδίων και η παρακολούθηση της διαχείρισης και της λειτουργίας των πολεοδοµικών συνόλων (Γεωργούλης, 2007). Ο πολεοδοµικός σχεδιασµός και η ανάπτυξη µιας πόλης, είναι (όπως έχει ήδη επισηµανθεί εδώ, στο δεύτερο κεφάλαιο) ένα πολυδιάστατο και πολυεπιστηµονικό πεδίο προσέγγισης µε οικονοµικές, κοινωνιολογικές, περιβαλλοντικές και άλλες διαστάσεις που συνήθως καλύπτονταν εµπειρικά και ενστικτωδώς. Η δυσκολία να προσδιοριστούν ποιοτικοί και ποσοτικοί παράγοντες που συγκεκριµενοποιούν τα πολεοδοµικά δεδοµένα και κατ’ επέκταση και τον πολεοδοµικό σχεδιασµό, ήταν πάντα µεγάλη και ο προσδιορισµός των παραγόντων αυτών αποτελούσε ερευνητικό στόχο πολλών µελετών. Τα Γ.Σ.Π./GIS, όταν εφαρµόζονται στον πολεοδοµικό σχεδιασµό, υποχρεωτικά ποσοτικοποιούν τις µεταβλητές και δίνουν τη δυνατότητα της σύνθεσης όλων των πολυεπιστηµονικών δεδοµένων που πρέπει να ληφθούν υπόψη, οδηγώντας έτσι σε λύσεις ολοκληρωµένης προσέγγισης. Εύλογη είναι εδώ η απορία για το πως διαχειρίζεται ένα Γ.Σ.Π./GIS την πιθανότητα τα δεδοµένα να µην είναι απόλυτα µετρήσιµα, όπως για παράδειγµα η κλίση του εδάφους και η απαγόρευση της οικοδόµησης. Αν κανείς υποχρεούται να µην χτίζει σε εδάφη µε απότοµη κλίση, πως ορίζει την “απότοµη”; Μία λύση είναι ο απόλυτος ορισµός (π.χ. κλίση πάνω από 20% θεωρείται απότοµη). Με αυτόν τον ορισµό όµως, αν το Γ.Σ.Π./GIS εντοπίσει κάπου κλίση 19,9% και δίπλα σε άλλη επιφάνεια εντοπίσει κλίση 20,1%, θα θεωρήσει ότι η πρώτη είναι ικανή για χτίσιµο ενώ η δεύτερη όχι, αν και η µεταξύ τους η διαφορά είναι µόλις 0,2%. Για να αντιµετωπίσει αυτό το πρόβληµα το Γ.Σ.Π./GIS, χρησιµοποιεί τη λογική των Μοντέλων Αναπαράστασης της Ασάφειας των Γεωγραφικών Δεδοµένων (Fuzzy Data Model). Με µαθηµατικό τρόπο, µπορεί να εντάσσει το Γ.Σ.Π./GIS την ασάφεια των στοιχείων και να δηµιουργεί “ασαφείς ζώνες”, που τις απεικονίζει και χαρτογραφικά (Στεφανάκης, 2003). Αντιµετωπίζεται έτσι και το πρόβληµα της δυσκολίας της απόλυτης ποσοτικοποίησης των Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 56

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων δεδοµένων, που απασχολεί ιδιαίτερα τον πολεοδοµικό σχεδιασµό. Στο µεγαλύτερο µέρος της ιστορίας των Γ.Σ.Π./GIS, καταγράφονται τέσσερις γεωγραφικές πληροφορίες: ο φυσικός χώρος, η ιδιοκτησία, ο πληθυσµός και η παραγωγή. Με την πάροδο του χρόνου αυτές οι τέσσερις βασικές πληροφορίες έγιναν περισσότερο πολύπλοκες και σύνθετες. Σήµερα, µπορούµε να πούµε ότι τα τέσσερα βασικά στοιχεία καταγραφής των Γ.Σ.Π./GIS είναι πλέον ο φυσικός χώρος, ο άνθρωπος (πληθυσµός κ.α.), οι οικονοµικές δοµές, και οι κοινωνικές δοµές και διαδικασίες (Γεωργούλης, 2007). Η εµπειρία από τη χρήση των Γ.Σ.Π./GIS είναι εκτεταµένη, όπως παρουσιάζεται στην ενότητα 3.2 της παρούσας έρευνας. Σταδιακά, έχουν ανιχνευθεί οι κατευθύνσεις που πρέπει να ακολουθούν τα δεδοµένα, προκειµένου να οδηγηθούν σε ένα σύγχρονο, ακριβές και τεκµηριωµένο Γ.Σ.Π./GIS (Σκαρίφηµα 2.1.1.γ). Το βασικό µειονέκτηµα των Βάσεων Δεδοµένων και των Γεωγραφικών Συστηµάτων Πληροφοριών είναι η έλλειψη ενηµέρωσης των στοιχείων τους. Πολλοί είναι διατεθειµένοι να ξοδέψουν µία περιουσία για να υλοποιήσουνε ένα Σ.Β.Δ. και ένα Γ.Σ.Π/GIS, λίγοι όµως επενδύουν στην ενηµέρωση των δεδοµένων που αλλάζουν (Shi and Shibasaki, 2000). Όταν ειδικά το πρόβληµα είναι η συνεχής παρακολούθηση και διαχείριση ενός ιστορικού τόπου µε επικέντρωση σε θέµατα επικινδυνότητας, τότε η συστηµατική ενηµέρωση είναι ακόµη πιο σηµαντική, κάτι που δεν γίνεται εύκολα αποδεκτό καθώς απαιτεί κόστος αλλά και αφοσίωση και συνεχές ενδιαφέρον.

Σκαρίφηµα 2.1.1.γ: Τεχνικές προδιαγραφές Βάσεων Δεδοµένων και Γ.Σ.Π./ΓΙΣ για πολεοδοµικές εφαρµογές Οι προδιαγραφές προέκυψαν από µελέτη υπαρχόντων Γ.Σ.Π./GIS [Πηγή: (Healey and Stamp, 2000)]

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 57

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

2.2 Σύγχρονες µέθοδοι ανάλυσης του “Χώρου” H παρακολούθηση της Αστικής ανάπτυξης στο χώρο, απαιτεί πολύχρονη παρατήρηση και µέτρηση των µετασχηµατισµών ή των συγκλίσεων µέσα στις πόλεις. Το αστικό περιβάλλον είναι εξαιρετικά περίπλοκο καθώς οι πόλεις αποτελούνται από ένα µεγάλο αριθµό ανθρώπων που βιώνουν σε κοντινή απόσταση, σε υψηλές πυκνότητες αλλά ιδιαίτερα διαφορετικά µεταξύ τους. Οι συνθήκες και οι διαδικασίες που επικρατούν εξαρτώνται κυρίως από τον ίδιο το “χώρο”. Η ανάλυση του χώρου περιλαµβάνει τη µέτρησή του, την κατανόηση του αστικού περιβάλλοντος, τις δυναµικές αλληλεπιδράσεις και τις µόνιµες αλλαγές. Πηγή δεδοµένων µπορεί να είναι οι επί τόπου µετρήσεις (in situ), οι υπάρχοντες χάρτες ή αποτυπώσεις και τα δεδοµένα τηλεπισκόπησης. Τα τελευταία (δεδοµένα τηλεπισκόπησης) είναι εγγενώς κατάλληλα για την παροχή πληροφοριών σχετικά µε τα αστικά χαρακτηριστικά γης, τις αλλαγές µε την πάροδο του χρόνου, σε διαφορετικές χωρικές και χρονικές κλίµακες (Esch, 2011). Από την εκκίνηση του προγράµµατος “GOOGLE EARTH”, η παρατήρηση της γης και των δεδοµένων του “χώρου” έγινε όλο και περισσότερο προσβάσιµη δραστηριότητα σε µεγάλο αριθµό ανθρώπων (Σκαρίφηµα 2.2.α). Θεωρητικά, η δυνατότητα να έχεις χωρικά δεδοµένα για κάθε µέρος της γης, να µπορείς να βλέπεις τις κατασκευές και τις αδόµητες εκτάσεις, οδηγεί σε απεριόριστες εφαρµογές και πληροφορίες. Όµως, τα χωρικά δεδοµένα από µόνα τους, δεν είναι χωρικές πληροφορίες. Η τηλεπισκόπηση διευκολύνει µε διάφορους τρόπους τη γρήγορη µετατροπή των δεδοµένων των δορυφορικών εικόνων σε πληροφορίες, και µάλιστα µε οικονοµικό και αξιόπιστο τρόπο. Χρησιµοποιώντας διάφορες µεθόδους (στατιστικής, fuzzy κ.α.) µπορεί αυτοµατοποιηµένα να εξάγει κανείς πληροφορίες από συγκεκριµένα δορυφορικά δεδοµένα µε χρήση προγραµµάτων GIS. Για περιπτώσεις χρονικής παρακολούθησης αλλαγών στην επιφάνεια της γης, οι τεχνικές είναι ποικίλες: Διαφοροποίηση εικόνας, διάκριση δεικτών (βλάστηση κτλ), αυτόµατη ταξινόµηση, βελτίωση εικόνας, χειροκίνητη ταξινόµηση κ.α.

Τα

τελευταία χρόνια µε την ανάλυση της µίξης φασµάτων της εικόνας και την εξέλιξη που υπάρχει στην τηλεπισκόπηση, έχουν επιτευχθεί σηµαντικές τεχνικές για τον εντοπισµό των αλλαγών σε ψηφιδωτά δεδοµένα (raster data). Αξιοσηµείωτο είναι ότι υπάρχουν ακόµη και αλγόριθµοι ανίχνευσης αλλαγών για εικόνες από ραντάρ.

(Schmit A, 2010)

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 58

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Σκαρίφηµα 2.2.α : ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ GOOGLE EARTH Το πρόγραµµα GOOGLE EARTH δίνει τη δυνατότητα στο µέσο χρήστη να έχει µία πλήρη εικόνα του “χώρου” και να κάνει δικές του αναλύσεις. Η διείσδυση του προγράµµατος ήταν τόσο µεγάλη που αιφνιδίασε πολλές εταιρείες στο χώρο του GIS. Τον Οκτώβριο του 2011 το GOOGLE EARTH γιόρτασε για το 1 δισεκατοµµύριο ενεργών χρηστών. [ΠΗΓΗ: Google Earth]

Η µακροχρόνια παρακολούθηση χρησιµοποιώντας δεδοµένα τηλεπισκόπησης, περιορίζεται από τις διαθέσιµες πηγές. Έτσι, για τα τελευταία είκοσι (20) χρόνια, στηριζόµαστε σε µέτριες αναλύσεις ψηφιδωτών εικόνων, όπως δορυφορικές LANDSAT, SPOT ή IRS. Η περιορισµένη γεωµετρική ανάλυση των εικόνων δεν επιτρέπει ιδιαίτερες θεµατικές λεπτοµέρειες, υπάρχει όµως αρκετή πληροφορία για χωρική ανάλυση της αστικής ανάπτυξης, κάνοντας διάκριση σε αστικές και µη αστικές περιοχές (Esch, 2011). Στην Εικόνα 2.2.β, απεικονίζεται το αποτέλεσµα χωρικής ανάλυσης ανάπτυξης στη µεγαλούπολη της Μανίλα (Φιλιππίνες) από το 1975 ως το 2010. Παρατηρούµε την τεράστια χωρική διάσταση της αστική επέκτασης της πόλης, φαινόµενο που εµφανίζεται σε όλες τις αναπτυσσόµενες χώρες τα τελευταία 35 χρόνια. Τα δεδοµένα της χωρικής αυτής ανάλυσης, στηρίζονται σε δορυφορικές εικόνες Landsat MSS 1975 και Landsat TM 1990, και είχαν ταξινοµηθεί χρησιµοποιώντας αλγόριθµο µορφής “δέντρου αποφάσεων”, δηλαδή µε µία σειρά ερωτήσεων για κάθε φατνίο (pixel) (S Abelen, 2011).

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 59

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Σκαρίφηµα 2.2.β : ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΣΤΗ ΜΑΝΙΛΑ Στη συγκεκριµένη περίπτωση η ανάλυση έγινε µε βάση έναν αλγόριθµο υπολογισµού της νέας τιµής κάθε φατνίου (pixel reclassification). Η ταξινόµηση αυτή στηρίζεται σε µία σειρά ερωτήσεων για κάθε pixel (νερό; βλάστηση; έδαφος; στεγανή επιφάνεια;) Αν στο τέλος το pixel παραµένει απροσδιόριστο, το σύστηµα χρησιµοποιεί την πληροφορία των γειτονικών του pixels. [ΠΗΓΗ: (S Abelen, 2011)]

Χρησιµοποιώντας ένα σύστηµα επαναταξινόµησης των φατνίων (pixel reclassification) για την ανίχνευση των αλλαγών, η χωρική ανάπτυξη του αστικού περιβάλλοντος µπορεί πλέον να προσδιοριστεί. Εκτός όµως από τη χωρική διάσταση της εξάπλωσης, µπορούµε να προσδιορίσουµε και τη χρονική διάσταση. Στη συνέχεια, φαινόµενα πολεοδοµικής εξέλιξης των πόλεων όπως η επανάχρηση και συρρίκνωση των αστικών κέντρων, η αλµατώδης εξάπλωση, η αξονική ή η πολυκεντρική ανάπτυξη, ή ακόµη και η τρίτη διάσταση (ουρανοξύστες) µπορούν να εντοπιστούν και να αναλυθούν λεπτοµερώς (Esch, 2011) Με την έλευση των δορυφορικών εικόνων υψηλών αναλύσεων κατά την τελευταία δεκαετία, οι αστικές προσεγγίσεις παρακολούθησης επιτρέπουν µεγαλύτερη θεµατική και γεωµετρική ανάλυση (Maktav D., 2005). Με το µέγεθος των pixel να γίνεται µικρότερο από το µέγεθος των αντικειµένων που καταγράφονται, η µεθοδολογία επαναταξινόµησης ήρθε στο επίκεντρο της έρευνας (Blaschke, 2010). Αναπτύχθηκαν τεχνικές τµηµατοποίησης και ενίσχυσης Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 60

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων της αυτόµατης ταξινόµησης, χρησιµοποιώντας όχι µόνο φασµατικά χαρακτηριστικά αλλά και το σχήµα, την υφή, τα γειτονικά στοιχεία και άλλες συναφείς πληροφορίες (Σκαρίφηµα 2.2.γ). Στην πρόσφατη βιβλιογραφία, έχουν παρουσιαστεί διαφορετικές προσεγγίσεις για την κατάταξη και ταξινόµηση υψηλής ανάλυσης δορυφορικών εικόνων τηλεσκόπησης.

Σκαρίφηµα 2.2.γ : ΑΥΞΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ Όταν τα αντικείµενα που αποτυπώνονται είναι µεγαλύτερα από τα pixel (από a ως c), τότε η ανάλυση είναι καλύτερη και η προσέγγιση των αντικειµένων είναι µεγαλύτερης ακρίβειας. [ΠΗΓΗ:(Blaschke, 2010)]

Στο Σκαρίφηµα 2.2.δ φαίνονται τα αποτελέσµατα µίας ταξινόµησης µε βάση τις σχετικές δορυφορικές εικόνες ICONOS από τα έτη 2002 και 2008 σε µια περιοχή στη Βαρσοβία (Πολωνία) (a - b). Μετά την επαναταξινόµηση των pixels, µπορεί να ανιχνευθεί η αλλαγή που επήλθε στις περιοχές αυτές ως προς την αστικοποίηση. Ωστόσο η ακρίβεια της αρχικής εικόνας είναι ιδιαίτερα σηµαντική για το τελικό αποτέλεσµα (c - d). Στη συνέχεια, παρουσιάζεται µία διαφορετική προσέγγιση για τον εντοπισµό των µεταβολών. Εδώ, γίνεται µία κατάτµηση σε κάνναβο για να δηµιουργηθεί µια χωρική αναφορά. Στη συγκεκριµένη περίπτωση ένα σχέδιο πλέγµατος των 100 µέτρων χρησιµοποιήθηκε. Εντός του κάθε κάνναβου υπολογίζεται η “οµοιογένεια” των δεδοµένων το 2002 και το 2008. Σε περίπτωση σηµαντικής διαφοράς, η σύγκριση επιτρέπει να εντοπιστούν περιοχές υψηλής πιθανότητας για αλλαγές (e - f). Αυτή η µέθοδος έχει εφαρµοστεί σε συνδυασµό µε τη µέθοδο NDVI για τον εντοπισµό της βλάστησης σε δορυφορικές εικόνες. Και οι δύο προσεγγίσεις εντοπίζουν περιοχές υψηλής πιθανότητας για διαχρονικές αλλαγές. Όµως, ο σχεδιασµός κάνναβου λύνει προβλήµατα ακόµη και για οριακές αλλαγές σε σχέση µε το µέγεθος του πλέγµατος. Η επαναταξινόµηση των pixels, απαιτεί πολύ προσοχή προκειµένου να µειωθεί στο ελάχιστο το σφάλµα του τελικού αποτελέσµατος (Σκαρίφηµα 2.2.ε). Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 61

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Σκαρίφηµα 2.2.δ: Ανάλυση Δορυφορικών Εικόνων ICONOS (a) Η περιοχή το 2002, (b) Η περιοχή το 2006, (c) Μετά την ταξινόµηση (pixel classification) το 2002, (d) Μετά την ταξινόµηση (pixel classification) το 2006, (e) Πιθανότητες αλλαγής το 2002 (f) Πιθανότητες αλλαγής το 2006. [ΠΗΓΗ: (Esch, 2011)]

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 62

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Σκαρίφηµα 2.2.ε : ΑΕΡΟΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΜΗ ΑΣΤΙΚΟΥ ΤΟΠΙΟΥ Στην εικόνα αυτή είναι φανερό ότι ενώ υπάρχουν δύο βασικές ιδιότητες της επιφάνειας (βλάστηση και έδαφος (α) & (b)) αν η επαναταξινόµηση των pixel δεν γίνει µε προσοχή και σωστό τρόπο, µπορούµε να οδηγηθούµε σε εντελώς λάθος συµπεράσµατα (c). Με σωστή ανάλυση καταλήγουµε στην εικόνα (d) όπου όλα τα pixel είναι ή “µαύρα” (βλάστηση) ή “λευκά” (έδαφος). [ΠΗΓΗ: (S.R. Levick, 2008)]

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 63

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων Η µεθοδολογία αυτή έχει σηµαντικές δυνατότητες και σε τρισδιάστατα µοντέλα πόλης. Χρησιµοποιώντας υπερφασµατικά δεδοµένα (hyperspectral analysis) µπορούµε να αντλήσουµε πληροφορίες ακόµη και σχετικά µε τα υλικά των επιφανειών (Heiden, 2007). Στο Σκαρίφηµα 2.2.στ απεικονίζεται τρισδιάστατο µοντέλο πόλης µε προσέγγιση των δεδοµένων τηλεπισκόπησης. Είναι φανερό ότι οι πληροφορίες που αντλούµε είναι υψηλού επιπέδου σε θέµατα αστικοποίησης και ανάπτυξης των πόλεων, καθώς εντοπίζεται το ύψος των κτηρίων, οι όροφοι, ο τύπος των δωµάτων, ο αριθµός των κτηρίων, αλλά ακόµη και το µέσο µέγεθος, η πυκνότητα, ποσοστό βλάστησης, κυρίαρχα υλικά κ.α. Εκτός τα δορυφορικά δεδοµένα υπάρχουν και τα στερεοσκοπικά προερχόµενα από αεροφωτογραφήσεις.

Σε αυτά η ανάλυση µπορεί να οδηγήσει σε πληροφορίες

υψηλής ακρίβειας καταγράφοντας ακόµη και στοιχεία δοµικά ως 5 εκατοστά (καλώδια, σήµατα, κεραίες κτλ) (Siegert, 2010).

Σκαρίφηµα 2.2.στ : Τρισδιάστατο Μοντέλο της πόλης Padang, Ινδονησίας [ΠΗΓΗ: DLR-DFD]

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 64

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων Η τηλεπισκόπηση πόλεων δεν περιορίζεται µόνο σε αεροφωτογραφίες ή δορυφορικές εικόνες. Ουσιαστικό ρόλο παίζουν και οι επίγειες µετρήσεις, όπως π.χ. µέσα από οχήµατα, οι οποίες προσθέτουν σηµαντικές πληροφορίες για τον αστικό ιστό. Ο συνδυασµός όµως των µεθόδω αυτών είναι περισσότερο δαπανηρός και απαιτεί χρόνο (Σκαρίφηµα 2.2.ζ).

Σκαρίφηµα 2.2.ζ : Χρήση θερµικής κάµερας στην αποτύπωση όψεων κτηρίων [ΠΗΓΗ: (Sirmacek, 2011) ]

Υπάρχουν σηµαντικά έργα στο θεµατικό πεδίο της τηλεπισκόπησης όπως για παράδειγµα το έργο European Urban Atlas, το οποίο είναι η πρώτη -σε τόσο µεγάλη κλίµακα- βάση γεωδαιτικών δεδοµένων που λειτουργεί µε δορυφορικές εικόνες σε Ευρωπαϊκές πόλεις (Σκαρίφηµα 2.2.η). Η αξία του προγράµµατος European Urban Atlas είναι ανεκτίµητη καθώς προσφέρει ένα ανεξάρτητο εργαλείο για την καταγραφή των επιπτώσεων της αστικοποίησης του χώρου τόσο προς τη θετική όσο και προς την αρνητική κατεύθυνση. Το ελάττωµα της βάσης αυτής είναι η µη ύπαρξη χρονικών εξελίξεων στα δεδοµένα (π.χ. να µπορείς να δεις την ίδια περιοχή 5 έτη πριν). Αξιοσηµείωτο είναι και το “REFINA”, ένα εργαλείο καταγραφής και παρακολούθησης της αστικοποίησης, το οποίο λειτουργεί ως “βαρόµετρο κατανάλωσης χώρου” (Σκαρίφηµα 2.2.θ). Αναπτύχθηκε στη Γερµανία ως δείκτης αειφόρου ανάπτυξης µε χρήση δεδοµένων τηλεπισκόπησης. Οι πληροφορίες που προσφέρει συνδυάζονται µε άλλα στατιστικά δεδοµένα, δίνοντας πολύτιµα αποτελέσµατα για τα ποσοστά ελεύθερου χώρου που αντιστοιχούν ανά κάτοικο, τον ρυθµό κατανάλωσης χώρου κ.α. Το εργαλείο χρησιµοποιήθηκε σε πολεοδοµικές µελέτες αειφόρου σχεδιασµού επέκτασης πόλεων ή επανάχρησης κέντρων. Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 65

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Σκαρίφηµα 2.2.η : ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Urban Atlas for Europe Στην ιστοσελίδα του προγράµµατος, µπορεί κανείς να µελετήσει την αστική ανάπτυξη των πόλεων, τις περιαστικές επεκτάσεις και τα κέντρα. Όλα τα δεδοµένα στηρίζονται σε τηλεπισκόπηση και επεξεργασία των δορυφορικών εικόνων. [ΠΗΓΗ: http://www.arcgis.com/home/item.html?id=30e92becacba48cf9d9f1ca8b9f1545a ]

Σκαρίφηµα 2.2.θ : Πρόγραµµα REFINA Αριστερά: Η δορυφορική εικόνα επεξεργάζεται, ταξινοµείται και καταλήγει σε επαναχρωµατισµό σύµφωνα µε το αν ο χώρος είναι δοµηµένος ή ελεύθερος Δεξιά: Το πρόγραµµα έχει ως στόχο τη µείωση της κατανάλωσης ελεύθερου χώρου από 120 εκτάρια/ ηµέρα το 1996 σε 30 εκτάρια/ηµέρα το 2020. [ΠΗΓΗ: http://www.refina-info.de]

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 66

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

2.3 Εφαρµογές Γ.Σ.Π./GIS για τη διαχείριση του Χώρου και των Ιστορικών Τόπων : επισκόπηση βιβλιογραφίας. Εκτεταµένη βιβλιογραφία υπάρχει και για την εφαρµογή σύγχρονων τεχνολογιών (Σ.Β.Δ. και Γ.Σ.Π./GIS) για την καταγραφή, διαχείριση και προβολή ιστορικών κτηρίων και συνόλων. Πολλοί φορείς, σε διεθνές επίπεδο, ανάλογα µε τις ανάγκες τους και τη διαθέσιµη τεχνολογική τους υποδοµή, προχωρούν είτε σε απλές αρχιτεκτονικές-τυπολογικές καταγραφές σε βάσεις δεδοµένων, είτε σε πολύπλοκα εργαλεία Γ.Σ.Π./GIS στα οποία εντάσσουν τις πληροφορίες που έχουν στη διάθεσή τους. Πολλές από αυτές τις καταγραφές αποκτούν ερευνητικό ενδιαφέρον, οπότε κρίνεται απαραίτητη η συµµετοχή πανεπιστηµιακών ιδρυµάτων µεµονωµένα ή σε επίπεδο ερευνητικού δικτύου, από διάφορες χώρες. Στις καταγραφές αυτές, υπάρχει πάντα ένας πυρήνας πληροφοριών, που προκύπτει από τη σηµασία της καταγραφής για το φορέα που θα τη χρησιµοποιήσει ή για το ερευνητικό ίδρυµα που συµµετέχει. Στη συνέχεια, γίνεται προσπάθεια να εντάσσονται κοινά πεδία καταγραφής, που βοηθούν στην περίπτωση που χρειάζονται να γίνουν συγκρίσεις µεταξύ αποτελεσµάτων ή µετάπτωση δεδοµένων, τόσο µε βάσεις δεδοµένων όσο και µε GIS. Είναι σκόπιµο να προστεθεί εδώ ότι τα τελευταία δέκα χρόνια έχει ενταθεί πολύ το ενδιαφέρον της επιστηµονικής κοινότητας στις εφαρµογές του Γ.Σ.Π./GIS σε ιστορικές και αρχαιολογικές έρευνες, µε αποτέλεσµα να διαµορφωθεί ένα νέο πεδίο έρευνας, γνωστό και ως “Ιστορικά Γ.Σ.Π.” (Historic GIS) τα οποία καταγράφουν στοιχεία των τόπων µέσα στην αλλαγή του χρόνου (Gregory and Healey, 2007). Με τον όρο αυτό, περιλαµβάνονται όλες οι εφαρµογές που αφορούν σε Ιστορικούς Τόπους, Αρχαιολογικούς Χώρους, Τοπία Φυσικού Κάλους και Ιστορικά Μνηµεία. Παράλληλα, αναπτύσσεται πολύ η χρήση των Γ.Σ.Π./ GIS και σε θέµατα που αφορούν στους κινδύνους που απειλούν ιστορικά µνηµεία, ιστορικές πόλεις και γενικά χώρους πολιτισµικής κληρονοµιάς που πρέπει να προστατευθούν, καθώς αναγνωρίζεται ο ρόλος και η δύναµη των Γ.Σ.Π./GIS ως εργαλεία έρευνας για τα µέτρα προστασίας και της διαχείρισης κινδύνων (Indirli, 2009), (Zonta et al., 2008). Το 2006, µία πολύ ενδιαφέρουσα εργασία για την ανάπτυξη ενός Γ.Σ.Π./GIS στην Ελλάδα, παρουσιάζεται στο 21ο Πανευρωπαϊκό Συνέδριο των χρηστών της ESRI (Εικόνα 2.3.α). Περιέχει µία αναλυτική καταγραφή για τη διαχείριση των αρχαιολογικών χώρων της κεντρικής Μακεδονίας, η οποία περιλαµβάνει τέσσερις νοµούς και γίνεται για λογαριασµό της αρµόδιας Εφορίας Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισµού. Το σύστηµα χρησιµοποιεί µία γεωγραφική βάση δεδοµένων για την υποστήριξη των πληροφοριών και εντάσσει πεδία όπως: το Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 67

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων είδος του αρχαιολογικού χώρου, τη χρονολογική του τοποθέτηση, την ανασκαφή του, τα βασικά ευρήµατα κ.α. Στοιχεία δηλαδή που ενδιαφέρουν κυρίως την υπεύθυνη υπηρεσία που διαχειρίζεται την προστασία των αρχαιολογικών αυτών χώρων (Papadimitriou et al., 2006).

Εικόνα 2.3.α: Γ.Σ.Π./GIS Αρχαιολογικών Χώρων Κ.Μακεδονίας Σήµερα, αυτό το GIS χρησιµοποιείται ως εργαλείο προστασίας από την αρµόδια εφορία αρχαιοτήτων. [Πηγή:(Papadimitriou et al., 2006)]

Την ίδια χρονιά, στο Cape Town της Ν.Αφρικής, παρουσιάζεται µία εκτεταµένη βάση δεδοµένων για την προστασία ιστορικών κτηρίων της πόλης (Εικόνα 2.3.β). Αν και στη βάση καταγράφονται αρχιτεκτονικά στοιχεία (τυπολογία, έτος κατασκευής) για 31.034 κτήρια, η κάλυψη καταγραφής δεν ξεπερνά το 5% του συνόλου της πόλης. (δηλαδή δείγµα). Με τη γεωγραφική αυτή βάση, αναπτύσσεται ένα GIS που τεκµηριώνει απόλυτα την ιστορική κληρονοµιά της πόλης, προστατεύει τα κτήρια από µελλοντικές παρεµβάσεις και χρησιµοποιείται ως εργαλείο σχεδιασµού για την ανάπτυξη της πόλης. Ιδιαίτερα σηµαντικό κρίνεται το γεγονός ότι από το αρµόδιο Υπουργείο το εργαλείο

αυτό

χρησιµοποιήθηκε στη συνέχεια για να σχεδιαστούν ζώνες θεσµικής προστασίας Εικόνα 2.3.β: Γ.Σ.Π. Αρχιτεκτονικής καταγραφής πολιτισµικής κληρονοµιάς στην πόλη του CapeTown [Πηγή: (James and Gerrans, 2007)]

των κτηρίων µέσα στην πόλη (James and Gerrans, 2007). Τα

Γ.Π.Σ./GIS

προσφέρουν όµως και µία σειρά εργαλείων (toolbox) που βοηθούν στην ανάπτυξη πολυκριτηριακών σεναρίων, τα οποία δεν είναι ad hoc αλλά αποθηκεύονται και καλούνται να τρέξουν ανάλογα µε τα στοιχεία που αλλάζουν ή τις µεταβλητές που τροποποιούνται. Στον πολεοδοµικό σχεδιασµό ιστορικών συνόλων ή στη διαχείριση ιστορικών κέντρων πόλεων αυτή η δυνατότητα ανοίγει νέους ορίζοντες στους µελετητές. Χαρακτηριστικό παράδειγµα πολυκριτηριακού σεναρίου είναι αυτό που εφαρµόστηκε το 2007 στην Ιταλία στην Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 68

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων επαρχία της Καλαβρίας, εκτιµήθηκαν µε ποσοτικούς δείκτες, 202 µικρά ιστορικά κέντρα πόλεων, µε στόχο να βρεθούν οι συνδυασµοί οµοειδών χαρακτηριστικών (αρχιτεκτονικών, πολιτισµικών, γεωγραφικών, φυσιογνωµικών κ.α.) και να διαχωριστεί η επαρχία της Καλαβρίας διοικητικά σε περιοχές (Εικόνα 3.3.γ). Η πιλοτική αυτή εφαρµογή είχε επιτυχία και χρησιµοποιήθηκε από το αρµόδιο Υπουργείο και σε άλλες επαρχίες της Ιταλίας (Massimo and BARBALACE, 2007). Τα πολυκριτηριακά µοντέλα µε Γ.Σ.Π./GIS, Εικόνα 2.3.γ: Γ.Σ.Π./GIS

χρησιµοποιούνται πολύ και σε θέµατα

πολυκριτηριακό για την οµαδοποίηση

πρόβλεψης κινδύνων. Το 2011, δηµοσιεύτηκε

202 Ιστορικών Κέντρων στην

µία έρευνα για την ανάπτυξη ενός

Καλαβρία

πολυκριτηριακού µοντέλου εκτίµησης

[Πηγή: (Massimo and BARBALACE, 2007)]

κινδύνου πληµµύρας από τη λίµνη Dongitng στην κεντρική Κίνα. Λαµβάνει υπόψη δύο

κατηγορίες δεδοµένων: την εκτίµηση των κλιµατολογικών στοιχείων (στατιστικά µοντέλα πρόβλεψης) και την εκτίµηση ειδικών (experts) για τη βαρύτητα των κινδύνων (οικονοµική, κοινωνική, δοµική, αλλά και πολιτισµική βαρύτητα). Ο συνδυασµός των στοιχείων αυτών και µετά από ανάλυση, δίνει δύο διαφορετικούς χάρτες δεικτών ρίσκου πληµµύρας, οι οποίοι συνδυάζονται σε έναν τελικό χάρτη στο Γ.Σ.Π. (Εικόνα 2.3.δ) (Wang et al., 2011).

Εικόνα 2.3.δ: GIS πολυκριτηριακό για την εκτίµηση µεγέθους κινδύνου πληµµύρας: Σε µία περιοχή µπορεί ο κίνδυνος να είναι µικρός αλλά οι επιπτώσεις στο πολιτισµικό περιβάλλον τεράστιες. Αυτά τα δεδοµένα επεξεργάζεται το πολυκριτηριακό µοντέλο για να αποδώσει ένα χάρτη. [Πηγή: (Wang et al., 2011)]

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 69

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων Η χρήση του Γ.Σ.Π./GIS σε θέµατα πολεοδοµικού σχεδιασµού και ειδικά στη µελέτη του χώρου, οδήγησε σε ανάπτυξη τεχνολογιών που µπορούν να εκµεταλλεύονται πιο άµεσα τα διαθέσιµα συνήθως οικοδοµικά στοιχεία από δορυφορικούς ορθοφωτοχάρτες (Quickbird, Iconos κ.α.). Σειρά εργαλείων έχει αναπτυχθεί, που επιτρέπει την αναγνώριση των κατασκευών, το περίγραµµά τους, ακόµη και την τυπολογία και τον αριθµό των ορόφων τους, µέσα από το περιβάλλον του Γ.Σ.Π./GIS (Εικόνα 2.3.ε). Με τη συνεχή έρευνα και ανάπτυξη τέτοιων µεθόδων, σύντοµα για τις ανάγκες του πολεοδοµικού σχεδιασµού ιστορικών κέντρων δεν θα είναι απαραίτητη η αναλυτική αποτύπωση στο πεδίο, αλλά µόνο η “εκµάθηση” του συστήµατος στην αναγνώριση των ιστορικών κτηρίων (Armesto González et al., 2006), (Meinel et al., 2009).

Εικόνα 2.3.ε: Ανάλυση δορυφορικών ορθοφωτοχαρτών και εντοπισµός περιγραµµάτων κτηρίων, υλικών, τυπολογίας [Πηγή: (Meinel et al., 2009) και (Armesto González et al., 2006)]

Δεν είναι λίγοι αυτοί που υποστηρίζουν ότι το µέλλον στα Γ.Σ.Π./GIS στα θέµατα πολεοδοµικού σχεδιασµού, προστασίας µνηµείων και ιστορικών συνόλων, βρίσκεται στην ανάπτυξη της τρίτης διάστασης (Shih and Lan, 1997),(Gruen et al., 2009). Η εποπτική εικόνα που δίνει η τρίτη διάσταση, σε συνδυασµό µε ένα εργαλείο όπως τα GIS, µπορεί πραγµατικά να βοηθήσει όσους δεν είναι εξοικιωµένοι µε την ανάγνωση χαρτών, στο να κατανοήσουν καλύτερα τον χώρο. Παράλληλα, όλα αυτά συνδυάζονται πάντα µε την ανάπτυξη πολυκριτιριακών µοντέλων για την πρόγνωση κινδύνων, περιβαλλοντικών επιπτώσεων, πολιτισµικών επιπτώσεων κ.α. Μία εφαρµογή που έγινε για την πόλη του Plieningen στη Γερµανία, αναπτύχθηκε το 2011 από το πανεπιστήµιο του Τορίνο (Ιταλία) και της Στουτγκάρδης Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 70

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων (Γερµανία). Εφαρµόζεται ένα µοντέλο πιθανής ανάπτυξης της πόλης, το οποίο µεταβάλεται ανάλογα µε τα κριτήρια που του δίνουν οι χρήστες. Το GIS είναι ικανό να τρέχει τα µοντέλα ανάλογα µε τις µεταβλητές που του δίνονται, ενώ συνδέθηκαν τα αποτελέσµατα µε πρόγραµµα τρισδιάστατης απεικόνισης της πόλης ώστε να είναι περισσότερο εποπτικά (Εικόνα 2.3.στ) (Xu and Coors, 2012).

Εικόνα 2.3.στ: Προβλέψεις δύο πιθανών σεναρίων ανάπτυξης της πόλης Plieningen το 2020, σε τρισδιάστατη απεικόνιση µε χρήση GIS Πηγή:

(Xu and Coors, 2012)

Όπως φαίνεται και από το παραπάνω παράδειγµα, τα Γ.Σ.Π./ GIS δεν έχουν µόνο τη δυνατότητα να κινούνται στις δύο διαστάσεις. Mπορούν να αναπτυχθούν στην τρίτη διάσταση αλλά και στην τέταρτη (χρόνος). Η λογική εφαρµογής Γ.Σ.Π. /GIS στις τέσσερις διαστάσεις εµφανίζεται στη βιβλιογραφία τα τελευταία πέντε χρόνια και είναι µία κατεύθυνση που σίγουρα θα ερευνηθεί και θα αναπτυχθεί πολύ στο άµεσο µέλλον. Προσφέρεται τόσο για τη µοντελοποίηση της εξάπλωσης των πόλεων στο µέλλον, όσο και για τη µελέτη του τρόπου ανάπτυξης στο παρελθόν. Ειδικά η έρευνα µε Γ.Σ.Π./GIS για το παρελθόν είναι ένας τοµέας που βρίσκει εφαρµογές τόσο στη µελέτη των ιστορικών συνόλων, όσο και σε ζητήµατα βιώσιµης ανάπτυξης σύγχρονων πόλεων όπου ερευνάται η σχέση της κατανάλωσης του χώρου στο παρελθόν, µε τη µελλοντική βιώσιµη ανάπτυξη της πόλης. Παράδειγµα στο χώρο αυτό είναι η παράλληλη έρευνα σε δύο πόλεις, στο Salford (Μ.Βρετανία) και στη Wakayama (Ιαπωνία) µε στόχο: i.την καταγραφή του κτηριακού αποθέµατος και των µεταβολών του στο χρόνο, προκειµένου να διερευνηθεί ο τρόπος και ο χώρος που χρησιµοποιούνται ή εναποθέτονται τα υλικά κατεδάφισης των κτηρίων και ii.οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις της µη εκµετάλλευσης του υπάρχοντος κτηριακού αποθέµατος. Για την ανάλυση αυτή, το Γ.Π.Σ./GIS αποδείχτηκε πολύτιµο εργαλείο

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 71

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων διότι µπόρεσε να επεξεργαστεί διαφορετικά επίπεδα πληροφορίας στο χρόνο (Εικόνα 2.3.ζ) (Tanikawa and Hashimoto, 2009).

Εικόνα 2.3.ζ: Ανάλυση ανάπτυξης πόλεων και κατάληψης χώρου µε χρήση Γ.Σ.Π./GIS Επάνω Salford (U.K.) και κάτω Wakayama (Japan). [Πηγή: (Tanikawa and Hashimoto, 2009)]

Είναι αδύνατον στο πλαίσιο µίας έρευνας να παρουσιαστούν οι χιλιάδες εφαρµογές που αναπτύσσονται µε Βάσεις Δεδοµένων και/ή µε Γ.Σ.Π./GIS στο σχεδιασµό Ιστορικών Τόπων ή στην καταγραφή και εκτίµηση των Ιστορικών Κτηρίων. Για αυτό στην παρούσα έρευνα, επιχειρήθηκε ο εντοπισµός στη σχετική βιβλιογραφία αντιπροσωπευτικών εφαρµογών, των τελευταίων κυρίως πέντε ετών, µε θέµα τη µελέτη ή έρευνα σε ιστορικά µνηµεία ή/και σύνολα και µε εργαλείο τις Βάσεις Δεδοµένων-Γ.Σ.Π./GIS. Από αυτά, οι καλύτερες εφαρµογές (best practices) παρουσιάζονται αναλυτικά στις Καρτέλες που ακολουθούν 2.3.η ως 2.3.ιδ. Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 72

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων Καρτέλα 2.3.η: Γεωγραφικό Σύστηµα Πληροφοριών για τη διαχείριση πολιτισµικών πόρων σε ιστορικά κέντρα. Χώρα:

Iσπανία

Έτος:

2000

Περιοχή:

Σεβίλλη

Υλοποίηση:

Urban Planning Dpt Seville

Κτήρια:

Ιστορικό Κέντρο

Πηγή:

(Esposito, 2000)

(δεν αναφέρεται ακριβής αριθµός κτηρίων Στη Σεβίλλη αναπτύχθηκε ένα σύστηµα GIS µε σύνδεση µε βάση δεδοµένων που δηµιούργησε το Τµήµα Πολεοδοµικού Σχεδιασµού της Σεβίλλης. Η βάση δεδοµένων σε αυτή την περίπτωση έγινε µε σκοπό τη Διαχείριση της Ιστορικής Κληρονοµιάς της πόλης. Για το σκοπό αυτό χρησιµοποιήθηκε και ένα σύστηµα GIS. Η βάση δεδοµένων δηµιουργήθηκε ξεκινώντας από καταλόγους που έχει προτείνει η UNESCO για αρχειοθέτηση µνηµείων. Στη Βάση Δεδοµένων αρχειοθετήθηκαν στοιχεία για τα κτήρια, τους αρχαιολογικούς χώρους, τα πάρκα και τα µνηµειακά σύνολα. Επίσης η βάση δεδοµένων τροφοδοτήθηκε µε στοιχεία οικονοµικοτεχνικής !

φύσης για την αποκατάσταση µνηµείων και για τους πόρους που απαιτεί αυτή. Το αποτέλεσµα ήταν µια παραγωγή χαρτών µε µεγάλο αριθµό στοιχείων, ικανά να δηµιουργήσουν σύνθετους καταλόγους ή απλές πληροφορίες. Ταυτόχρονα, εξετάζεται η δυνατότητα να παράγονται χάρτες µε θέµα την απαίτηση αποκατάστασης και τα οικονοµικά στοιχεία ανά περιοχή.

!

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

!

Σελίδα: 73

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων Καρτέλα 2.3.θ: Γεωγραφικό Σύστηµα Πληροφοριών και Βάσης Δεδοµένων για τις Φυσικές Καταστροφές και τη Δοµική Τρωτότητα για τα Ιστορικά Κέντρα του San Giuliano di Puglia (Ιταλία) και της πόλης του Valparaiso (Χίλη). Χώρα:

Ιταλία

Έτος:

2008

Περιοχή:

S a n G i u l i a n o d i P u g l i a Υλοποίηση:

Ferrara University - ENEA

Κτήρια:

Ιστορικό Κέντρο - Πιλοτική Πηγή:

(Indirli, 2009)

εφαρµογή σε µία περιοχή (δεν αναφέρεται ακριβής αριθµός κτηρίων) Επιλέχθηκε µία περιοχή από την πόλη San Guiliano di Puglia, η οποία είχε χτυπηθεί από σεισµό το 2002, για να γίνει µία εφαρµογή εκτεταµένης καταγραφής αρχιτεκτονικής τυπολογίας (κάτω αριστερά), σηµαντικότητας και παθολογίας των κτηρίων. Τα δεδοµένα που χρησιµοποιήθηκαν, προέρχονται από διάφορες πηγές: καταγραφές µηχανικών µετά το σεισµό, επί τόπου καταγραφές από µηχανικούς του δήµου αλλά και µελετητές, καθώς και µεταπτυχιακές εργασίες φοιτητών του πανεπιστηµίου. Με αυτά τα στοιχεία έγινε πρώτα µία βάση δεδοµένων (επάνω αριστερά) και στη συνέχεια αναπτύχθηκε ένα GIS (αριστερά), µε το οποίο ερευνήθηκε η δοµή του οικισµού, η πολεοδοµική του ιστορία, καθώς και µία SWOT ανάλυση πολεοδοµικού σχεδιασµού. Αναλύθηκε µία υποπεριοχή του οικισµού ως προς την παθολογία και τη δοµική τρωτότητα των ιστορικών κτηρίων. Με βάση εννέα (9) κριτήρια αρνητικής δράσης στα κτήρια ανιχνεύθηκε η αντισεισµική προστασία και η πιθανότητα κατάρρευσης των υπό µελέτη κτηρίων του οικισµού, η οποία παρουσιάζεται µε δείκτη “σεισµικής τρωτότητας” από 0-100% (κάτω).

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 74

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων Καρτέλα 2.3.ι: Γεωγραφικό Σύστηµα Πληροφοριών και Βάσης Δεδοµένων για τις Φυσικές Καταστροφές και τη Δοµική Τρωτότητα για τα Ιστορικά Κέντρα του San Giuliano di Puglia (Ιταλία) και της πόλης του Valparaiso (Χίλη). Χώρα:

Χιλή

Έτος:

2008

Περιοχή:

Valparaiso

Υλοποίηση:

University of Ferrara -

Κτήρια:

Ιστορικό Κέντρο - Πιλοτική

University of Santiago,

εφαρµογή σε µία περιοχή

University Federico Santa

230 κτήρια καταγράφτηκαν

Maria of Valparaiso, University of Padua.

Πηγή:

(Indirli, 2009)

Η υπό µελέτη περιοχή βρίσκεται στην πόλη Valparaiso της Χιλής η οποία περιλαµβάνεται στη λίστα µνηµείων της UNESCO. Με το πρόγραµµα MAR VASTO, τέσσερα πανεπιστήµια και διάφοροι φορείς, προετοίµασαν µία εκτεταµένη καταγραφή που συµπεριλάµβανε GIS και υψοµετρική µελέτη (DEM) της περιοχής. Ο στόχος ήταν η καταγραφή, η ανάλυση και ο σχεδιασµός για την αντιµετώπιση κυρίως των σεισµικών δράσεων αλλά και άλλων κινδύνων (πυρκαγιές, τσουνάµι κ.α.). Αρχιτεκτονικά καταγράφτηκαν και αναλύθηκαν 230 κτήρια µε επί τόπου καταγραφή, ενώ ως προς την παθολογία και τους κινδύνους που διατρέχουν, επιλέχθηκαν 70 κατασκευές (αριστερά πάνω). Ειδικά ως προς τις σεισµικές δράσεις, τρεις εκκλησίες αναλύθηκαν µε πεπερασµένα στοιχεία µετά από σάρωση laser και τρισδιάστατη απεικόνιση (αριστερά). Στην έρευνα αυτή, οι παράµετροι δοµικής τρωτότητας είναι έντεκα (11) (κάτω). Από την έρευνα αυτή και στις δύο πόλεις, διαπιστώνεται η έλλειψη διεθνών προτύπων για την καταγραφή παθολογίας και προβληµάτων αλλά και για την ανάλυση της δοµικής τρωτότητας. Εποµένως δεν είναι εύκολη η γενική εφαρµογή της µεθοδολογίας και των συµπερασµάτων από την έρευνα.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 75

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων Καρτέλα 2.3.ια: Καταγραφή και Προστασία Ιστορικής Κληρονοµιάς στο Riverside της Καλιφόρνιας Χώρα:

Η.Π.Α.

Έτος:

2005

Περιοχή:

Riverside California

Υλοποίηση:

Τµήµα Πολεοδοµικού

Κτήρια:

Περιοχή που περιλαµβάνει 10.000 ιδιοκτησίες

Σχεδιασµού Δήµου Πηγή:

(Hansen et al., 2005)

Δεν αναφέρεται ακριβής αριθµός κτηρίων

Το έργο ξεκίνησε από το Δήµο του Riverside µε στόχο την εκµετάλλευση µίας τοπογραφικής αποτύπωσης της περιοχής. Η πόλη του Riverside είναι κατασκευασµένη το 1870 και περιέχει σηµαντικά χαρακτηριστικά µνηµεία (κατοικίες, εκκλησίες κ.α.) του 19ου αιώνα στην Αµερική. Η καταγραφή των κτηρίων περιελάµβανε 10 πεδία: Στιλ, Αρχιτέκτονας, Κατασκευαστής, Ιδιοκτήτης, Αρχική χρήση, Δεκαετία Κατασκευής, Περιοχή, Διεύθυνση και έναν Κωδικό Αριθµό. Το σύστηµα δουλεύει σε ARCGIS Server, και είναι προσβάσιµο µέσα από το διαδίκτυο (http:// olmsted.riversideca.gov/historic). Είναι µία εκτεταµένη καταγραφή, αλλά µε πολύ µικρό αριθµό δεδοµένων.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 76

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων Καρτέλα 2.3.ιβ: Καταγραφή και Προστασία Ιστορικής Κληρονοµιάς στην UTAH των Ηνωµένων Πολιτειών της Αµερικής. Χώρα:

Η.Π.Α.

Έτος:

2005

Περιοχή:

Utah

Υλοποίηση:

Τµήµα Πολεοδοµικού

Κτήρια:

Δεν αναφέρεται ακριβής αριθµός κτηρίων

Σχεδιασµού Utah Πηγή:

(Peters, 2005)

Το έργο ξεκίνησε από το Γραφείο Προστασίας της Ιστορικής Κληρονοµιάς της πολιτείας της Utah, µε στόχο την ψηφιοποίηση χαρτών, ιστορικών στοιχείων, αρχαιολογικών χώρων, κτηρίων και φυσικών πάρκων. Η καταγραφή των κτηρίων ειδικά περιελάµβανε 35 πεδία, οµαδοποιηµένα σε τέσσερις κατηγορίες: Αναγνώριση, Στοιχεία Προστασίας, Στοιχεία κτηρίου και Διάφορα. Το σύστηµα δουλεύει σε ARCGIS Server, και είναι προσβάσιµο µέσα από το διαδίκτυο αλλά µόνο σε εγγεγραµµένους χρήστες, οι οποίοι έχουν άµεση σχέση µε το χώρο της κατασκευής ή της έρευνας στη συγκεκριµένη Πολιτεία. Είναι προφανώς µία εκτεταµένη καταγραφή, και εντυπωσιακή ως προς τη χρήση της (70 χρήστες/ηµέρα). Βασικός προβληµατισµός κατά την παρουσίαση της βάσης δεδοµένων ήταν η δυσκολία για την επικαιροποίηση των δεδοµένων. Επιχειρείται η επίλυση του προβλήµατος µε την ενεργοποίηση των ίδιων των πολιτών.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 77

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων Καρτέλα 2.3.ιγ: Καταγραφή και δηµιουργία χάρτη ιστορικής κληρονοµιάς στην περιοχή Ostience Marconi της Ρώµης. Χώρα:

Ιταλία.

Έτος:

2004

Περιοχή:

Ostience Marconi

Υλοποίηση:

Δήµος Ρώµης και

Κτήρια:

Δεν αναφέρεται ακριβής αριθµός κτηρίων

Υπουργείο Πολιτισµού Πηγή: (Carbone and Sebastiani, 2004)

Η µελέτη έχει ως στόχο τη δηµιουργία ενός πολυεργαλείου που θα µπορεί να χρησιµοποιηθεί από πολλούς φορείς σχεδιασµού στη Ρώµη, δίνοντας τη µεγαλύτερη δυνατή πληροφορία για την ιστορική-αρχαιολογική αξία της περιοχής. Έγινε ψηφιοποίηση δεκάδων χαρτών και ιστορικών στοιχείων, φωτογραφιών, κειµένων κ.α. µε στόχο την καταγραφή σε GIS της πόλης σε διαφορετικές χρονικές στιγµές της ιστορίας της (τέταρτη διάσταση). Η περιοχή έχει έκταση 1,500,000 τ.µ., και µε τη βοήθεια του υλοποιηµένου GIS, έχει δοθεί η δυνατότητα σε µία πολυεπιστηµονική προσέγγιση της πόλης σε επίπεδο πολεοδοµικού σχεδιασµού, αρχαιολογικών ανασκαφών, πολιτιστικής προστασίας µνηµείων, οικονοµικής ανάπτυξης και πολιτικής τουριστικής προβολής. Επιβεβαιώνει απόλυτα την άποψη ότι η έρευνα µε GIS δίνει τη δυνατότητα πολλαπλών συσχετισµών στοιχείων µε απροσδόκητα θετικά αποτελέσµατα. Βραβεύτηκε ως παράδειγµα καλής εφαρµογής (“good practice”) από το Υπουργείο Εσωτερικών της Ιταλίας.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 78

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων Καρτέλα 2.3.ιδ: Καταγραφή ιστορικών κτηρίων της Ελλάδας στη βάση “Μνήµη Κτιρίων” Χώρα:

Ελλάδα

Έτος:

2001

Περιοχή:

Αθήνα

Υλοποίηση:

Ε.Μ.Π. και Ι.Τ. Πάτρων

Πιλοτικά 20 κτήρια και στη

Πηγή: (Papalexopoulos et al., 2001)

Κτήρια:

συνέχεια τροφοτούνται καινούργια Αξιόλογη) βάση) δεδομένων) κτηρίων) που) αναπτύχθηκε) στην) Ελλάδα) είναι) η) βάση) “Μνήμη) Κτιρίων”,) η) οποία) ήταν) αποτέλεσμα) της) συνεργασίας) του) ΕΜΠ) και) ομάδας) ερευνητών) αρχιτεκτόνων,) πολιτικών) μηχανικών,) ΙΤΥ) Πάτρας) και) μηχανολόγων) Η/Υ,) με)χρηματοδότηση) από)το)Β’)Κ.Π.Σ..) Η) βάση)δεδομένων) “Μνήμη) Κτιρίων”,) υποστηρίζει) τη) συγκέντρωση,) ταξινόμηση,) αξιοποίηση) και) δημοσιοποίηση) πληροφοριών) σχετικά) με) τα) διαφορετικά) κατά) τόπο) και) χρόνο) οικοδομικά) συστήματα.) Στόχος' και' αποτέλεσμα'είναι'ένα:'η'διάσωση'και'η'αποκατάσταση'του'παραδοσιακού'κτιριακού'πλούτου,' η' διατήρηση' και'σημερινή' εφαρμογή' παραδοσιακών'κατασκευαστικών'τεχνικών,'η' διάσωση' της' γνώσης' για'τις' παραδοσιακές' τέχνες' κάθε' τόπου.' Η) βάση) δεδομένων) αφορά) στα)οικοδομικά) συστήματα) που)εμφανίζονται) στον) ελληνικό)χώρο)από)τον) 16ο) αιώνα)ως) τον) 19ο) αιώνα)από)τα) οποία) επιλέχθηκαν) τα) 20) χαρακτηριστικά) κτίρια) όλων) των) γνωστών) τύπων) μαζί) με) όλα) τα) στοιχεία) που) ακολουθούν) την) κατασκευή) και) παθολογία) τους.) Το) σύστημα) συνοδεύεται) από) από) ένα) εργαλείο) εικονικής) πραγματικότητας) (VR)) το) οποίο) επιτρέπει) την) περιήγηση) μέσα) στο) κτήριο) και) στις) κατασκευαστικές) του)ενότητες.) Προκειμένου'να'ενταχθεί' το' κτήριο'στο' συγκεκριμένο'σύστημα,' απαιτείται'η'αποδόμησή'του'σε' ενότητες.'Η' επιλογή'που'έγινε,'διαχωρίζει'αρχικά'το'κτήριο'σε' επτά'(7)'δομικές'ενότητες' και'στη'συνέχεια'σε'δευτερεύουσες'ενότητες' ή'σε'υλικά.)Το)σύστημα) υποστηρίζει)σύνθετες)αναζητήσεις)(με)υλικά,)χρονολογίες,)τυπολογία)κτλ))καθώς)έχει)στηθεί)σε)SQL,)και) είναι)προσβάσιμο)διαδικτυακά.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 79

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων Συνοψίζοντας, από την επισκόπηση της βιβλιογραφίας τεκµηριώνεται ότι τοµή για την εξέλιξη της έρευνας στη γνωστική περιοχή της προστασίας της φυσιογνωµίας των ιστορικών κτηρίων και συνόλων, αποτελεί η ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών. Στο πλαίσιο αυτό καταδεικνύεται ο καθοριστικός ρόλος που διαδραµατίζει τα Γ.Σ.Π./GIS, η µορφοποίηση των οποίων βασίζεται και προκύπτει από το συνδυασµό διαφορετικών επιστηµονικών κλάδων. Καθώς η ίδια η δοµή και φύση του Γ.Σ.Π./GIS είναι αποτέλεσµα και έκφραση πολυεπιστηµονικής προσέγγισης, θα µπορούσε να θεωρηθεί το Γ.Σ.Π./GIS per se ως ένα πολυεπιστηµονικό εργαλείο (trans-disciplinary tool). Επειδή όµως η τεχνολογική εξέλιξη δεν επιβραδύνει ποτέ τον ρυθµό της ανάπτυξής της, διανοίγονται διαρκώς νέα ανεξερεύνητα πεδία έρευνας και εφαρµογών τόσο για την προστασία των ιστοριών συνόλων, όσο και για τον αειφόρο σχεδιασµό των αστικών κέντρων, δίνοντας νέες προοπτικές στην έρευνα και στην αξιολόγηση των αποτελεσµάτων εφαρµογής της.

2.4 Στόχοι της παρούσας διπλωµατικής Από την επισκόπηση της ελληνικής και διεθνούς βιβλιογραφίας όπως αυτή οργανώνεται στο πρώτο, και δεύτερο κεφάλαιο, διαµορφώνεται το θεωρητικό πλαίσιο για τον καθορισµό του αντικειµένου και των ερευνητικών στόχων της παρούσας διπλωµατικής. Ένας σύντοµος απολογισµός της βιβλιογραφικής επισκόπησης οδηγεί στις παρακάτω σηµαντικές διαπιστώσεις και επισηµάνσεις: Τεκµηριώνεται η ανάγκη και η σπουδαιότητα της προστασίας, των ιστορικών κέντρων τόσο για τη ζωή και το µέλλον του συγκεκριµένου τόπου και της χώρας, όσο και για τη ζωή και το µέλλον της παγκόσµιας κοινωνίας. Καταγράφεται η ανάγκη περιορισµού της κατανάλωσης του φυσικού χώρου, ως περιβαλλοντική υποχρέωση των πόλεων. Αποδεικνύεται ότι ο Περιβαλλοντικός Σχεδιασµός Πόλεων, οφείλει να λαµβάνει υπόψη του την επανάχρηση του χώρου προκειµένου να αποφεύγονται οι άσκοπες και άναρχες επεκτάσεις. Δεν αµφισβητείται η επιτακτική ανάγκη της πολυεπιστηµονικής προσέγγισης και έρευνας που απαιτούν την ανάπτυξη νέων µεθοδολογιών, µεθόδων, πολυκριτηριακών µοντέλων και εργαλείων και προϋποθέτουν τη συνεργασία και τη σύγκλιση της σκέψης ερευνητών από διαφορετικούς επιστηµονικούς κλάδους (multidisciplinary και transdisciplinary approach). Διαπιστώνεται ότι η σχετική µε τον επιστηµονικό αυτό κλάδο έρευνα, προχωράει µε αργό µάλλον ρυθµό, γεγονός που οφείλεται στα προβλήµατα και στις δυσκολίες Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 80

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων που αντιµετωπίζουν οι ερευνητές που δραστηριοποιούνται στη συγκεκριµένη γνωστική περιοχή. Τεκµηριώνεται ότι ενώ η σηµασία των νέων τεχνολογιών και ειδικά της πληροφορικής αποτελούν τοµή για την εξέλιξη της έρευνας στη συγκεκριµένη γνωστική περιοχή, η διείσδυσή τους είναι αργή. Αυτό συµβαίνει λόγω της αδυναµίας κατανόησης και επιλογής των κατάλληλων εργαλείων, ελλιπούς ενηµέρωσης για τις εξελίξεις και µη προβολής των καλών πρακτικών. Τεκµηριώνεται η ανάγκη εύρεσης σύγχρονων, οικονοµικών και απλών µεθόδων ανάλυσης ψηφιακών δεδοµένων προκειµένου να εξάγουµε την πληροφορία κατανάλωσης του Χώρου. Λαµβάνοντας υπόψη τους παραπάνω προβληµατισµούς ως σκοπός της διπλωµατικής ορίζεται συγκεκριµένα: η ανάλυση της κατανάλωσης του φυσικού Χώρου της Ερµούπολης µέσω σύγχρονων µεθόδων τηλεπισκόπησης µε χρήση GIS, & η πρόταση µεθόδου διαχείρισης του Χώρου του Ιστορικού Τόπου της Ερµούπολης. Η συνεισφορά της παρούσας διπλωµατικής στον Περιβαλλοντικό Σχεδιασµό, επιτυγχάνεται µέσα από την επίτευξη των παρακάτω στόχων: Τεκµηρίωση της ανάγκης προστασίας του φυσικού πόρου του “χώρου” ως βασικού παράγοντα διατήρησης της φυσιογνωµίας των αστικών κέντρων και ειδικά των ιστορικών τόπων αλλά και ως περιβαλλοντική ανάγκη. Στη διατήρηση αυτή συµµετέχει ενεργά η καταγραφή των αξιόλογων κτηρίων και µνηµείων και θα παρουσιαστεί η συµβολή της επανάχρησης-επανάκτησης των ιστορικών κέντρων στην προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Επιβεβαίωση της συµβολής των νέων τεχνολογιών στην καταγραφή και διαχείριση του “χώρου” (είτε ελεύθερου, είτε δοµηµένου) και προβολή των πλεονεκτηµάτων της άµεσης και ταχείας αναγνώρισης της κατανοµής του χώρου στις πόλεις. Ανάπτυξη πρότασης περιβαλλοντικού αστικού σχεδιασµού για τον Ιστορικό Τόπο της Ερµούπολης µε βάση τη καταγραφή της εγκατάλειψης του χώρου των αξιόλογων κτηρίων και της επανάκτησής τους.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 81

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

“... Μέσα σε µια δεκαετία είχε συντελεστεί ένα δίχως προηγούµενο θαύµα: στην έρηµη κι εδαφικά ανώµαλη ακτή, γνωστή µονάχα στους πειρατές, έρηµη, γεµάτη βούρλα και ερπετά, που τη σάρωναν οι άνεµοι, µε τον αναγεννητικό πυρετό των προσφύγων (Χιώτες, Υδραίο, Ψαριανοί, Ρουµελιώτες, Αϊβαλιώτες, Μωραϊτες, Θεσσαλοί) χτίστηκε µια µαρµαρένια πολιτεία, µε λιµάνι, αποβάθρες, τελωνεία, υγειονοµεία, λοιµοκαθαρτήρια, τεράστιες αποθήκες, πολυώροφα κτίρια, µεγαλοπρεπείς εκκλησίες, ξενοδοχεία, εστιατόρια, ταρσανάδες, κι υψώθηκαν οι πρώτες στην Ελλάδα καµινάδες εργοστασίων:βυρσοδεψίας, αλευροβιοµηχανίας, κλωστοϋφαντουργίας, φάµπρικες για τρόφιµα, ζυµαρικά παπούτσια, ρούχα, φάρµακα, κεριά για φωτισµό, λουκούµια, χαλβάδες, κρασιά, γαλακτοκοµικά, κηπουρικά, υφάσµατα, που διοχετεύονταν σε όλη την Ελλάδα µε συριανά καράβια. Επί δεκαετίες η Σύρα έθρεψε, έντυσε, παπούτσωσε τους ταλαιπωρηµένους πληθυσµούς της χώρας µας και νοσήλεψε στα νοσοκοµεία της. Πλάι στο εκρηκτικό εµπόριο που αναπτύσσονταν ραγδαία, κοµίζοντας µεγάλο πλούτο στην Ερµούπολης (όπως θέλησαν οι κάτοικοί της να την ονοµάσουν το 1824) ένας πρωτοφανής οικοδοµικός οργασµός σκέπασε ισόπεδο έδαφος και λόγους µε µια περίλαµπρη πόλη (στα 1828 είχαν χτιστεί 4.467 οικοδοµές) µε ρυµοτοµία, αποχετευτικό δίκτυο και στρωµένους δρόµους, καλλιµάρµαρες πλατείες, θέατρο, ναούς που σε µεγαλοπρέπεια, πλούτο, καλλιτεχνικούς θησαυρούς, είναι µοναδικοί σε όλο τον ορθόδοξο κόσµο των Βαλκανίων, που µαζί µε τα θαυµάσια µέγαρα (και πρώτ’ απ’ όλα το Δηµαρχείο, έργο Βαυαρού αρχιτέκτονα, του Ε.Τσίλερ), ανακηρύχτηκαν τελευταία νεοκλασικά κτίσµατα που πρέπει να συντηρηθούν µε κρατική µέριµνα. Αρχοντικά µ’ εσωτερική διακόσµηση και τοιχογραφίες, ανέσεις, λέσχες για την κοσµική ζωή µε αίθουσες απαστράπτουσες, όπου δίνονταν χοροί λαµπροί µε συµµετοχή Αθηναίων, αυλικών και βασιλιάδων ακόµα, σ’ εποχή που η Αθήνα ήταν ένα ακόµα τουρκοχώρι µε καµιά δεκαπενταριά χιλιάδες κατοίκους. Η κίνηση του λιµανιού φανταστική. Δάσος τα κατάρτια. Τ’ αραγµένα µεγάλα και µικρά σκάφη, αραδιασµένα πυκνά, άγγιζε το ένα το άλλο στο µεγάλο λιµάνι µε τα ναυλοµεσιτικά γραφεία, τα χρηµατιστηριακά, τις εµπορικές και ναυτιλιακές αντιπροσωπείες.”

Περιγραφή της Ερµούπολης από το βιογραφικό βιβλίο της Συριανής ποιήτριας Ρίτας Μπούµη-Παπά, “Η Χρυσώ” (σελ.76-77) (Μπούµη-Παπά, 2007)

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 82

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ Η περίπτωση της φυσιογνωµίας του Ιστορικού Τόπου της Ερµούπολης Σε αυτό το κεφάλαιο γίνεται µία εκτενής παρουσίαση της Ερµούπολης και των στοιχείων που συνθέτουν την ιδιαίτερη φυσιογνωµία του Ιστορικού της Τόπου. Παρουσιάζεται το µοναδικό φαινόµενο της δηµιουργίας αυτού του οικιστικού συνόλου κατά το 19ο αιώνα, ως εξαιρετικό δείγµα νεοκλασικής αρχιτεκτονικής και µέρος της παγκόσµιας πολιτιστικής κληρονοµιάς που κατάφερε σχεδόν στο σύνολό του να διατηρηθεί µέχρι σήµερα. Κατηγοριοποιούνται τα αξιόλογα κτήρια της πόλης ανάλογα µε την αρχιτεκτονική τους τυπολογία και καταγράφεται η σχέση τους µε το “χώρο” και τον πολεοδοµικό ιστό. Τέλος, τεκµηριώνεται η ανάγκη προστασίας και διατήρησης των αξιόλογων κτηρίων προκειµένου να προστατευθεί η µοναδική φυσιογνωµία της πόλης.

Φωτογραφία: Λεπτοµέρεια οροφογραφίας από την καταγραφή νεοκλασικού κτηρίου στην Ερµούπολη [Πηγή: Προσωπικό Αρχείο]

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 83

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

3.1 Η δηµιουργία και η εξέλιξη της Ερµούπολης Η µελέτη ενός Τόπου, ειδικά για τον εξειδικευµένο ερευνητή, µπορεί να είναι ανεξάντλητη, καθώς εξαρτάται από το πλήθος των στοιχείων και το βάθος της µελέτης που επιθυµεί κάποιος να ερευνήσει. Βιβλία, µαρτυρίες, χάρτες, ιστορικά αρχεία, ληξιαρχεία, φωτογραφίες, λογοτεχνικές αναφορές, περιοδικά, εφηµερίδες και πλήθος άλλων στοιχείων µπορούν να οδηγήσουν σε ατέρµονα λαβύρινθο τη σκέψη και την έρευνα του µελετητή. Ειδικά για την Ερµούπολη τα κείµενα που έχουν γραφτεί για αυτήν είναι ατελείωτα όπως άλλωστε χαρακτηριστικά επισηµαίνει στο βιβλίο του ο Ελευθερίου µε τίτλο “Ερµούπολη, µία πόλη στη λογοτεχνία”. (Ελευθερίου, 2004) Η Ερµούπολη είναι από τις λίγες πόλεις στην Ελλάδα που κίνησε τόσο πολύ το ενδιαφέρον των περιηγητών, των συγγραφέων, των καλλιτεχνών και γενικά των ανθρώπων της τέχνης και του πολιτισµού, από τη δηµιουργία της µέχρι σήµερα. Στην παρούσα διπλωµατική θεωρείται σηµαντικό να αναδειχθούν όλα εκείνα τα στοιχεία που δίνουν στην Ερµούπολη το µοναδικό της χαρακτήρα και τη φυσιογνωµία της, ως στοιχεία πολιτιστικής κληρονοµιάς τα οποία είναι απαραίτητο να διατηρηθούν σήµερα και να παραδοθούν ανέπαφα στις επόµενες γενιές. Η ανάλυση αυτή, περιορίζεται υποχρεωτικά προκειµένου να µη χαθεί ο αναγνώστης και ο ερευνητής στο ατελείωτο υλικό που συνοδεύει αυτή την πόλη, ταυτόχρονα όµως να φωτιστεί κάθε πτυχή της που συνδέεται µε τα µοναδικά κτήριά της και την πολεοδοµική της ταυτότητα. Η µοναδικότητα της Ερµούπολης εντοπίζεται καταρχήν στο γεγονός της ανέπαφης διατήρησής της, σχεδόν στο σύνολό της, ως σήµερα. Στην Ελλάδα, σε αντίθεση µε άλλες χώρες της Ευρώπης, λίγες πόλεις έχουν καταφέρει να παραµείνουν αναλλοίωτες στο πέρασµα του χρόνου και ακόµη λιγότερες έχουν καταφέρει να αντισταθούν στις αφόρητες πιέσεις της “αντιπαροχής”. Κατά τη µεταπολεµική περίοδο, η Ερµούπολη βρίσκεται στη χειρότερη δηµογραφικά φάση της, µε αποτέλεσµα να µην υπάρχουν πιέσεις για ανοικοδόµηση (και κατεδάφιση) των ακινήτων της. Πρόσθετα, το παγκόσµιο ενδιαφέρον που κίνησε αυτή η πόλη για πάνω από 200 χρόνια σε δεκάδες περιηγητές, καλλιτέχνες, συγγραφείς κ.α., κράτησε ζωντανή την εικόνα και τη φυσιογνωµία της και δηµιούργησε µέσα από εκατοντάδες κείµενα και έργα µία ασπίδα προστασίας της µοναδικότητας της Ερµούπολης.

Η προστασία αυτή παραµένει µέχρι σήµερα στη συνείδηση πολλών

κατοίκων αλλά και επισκεπτών της Ερµούπολης, µε αποτέλεσµα να υπάρχουν πάντα αξιόλογοι υποστηρικτές της φυσιογνωµίας της, σε περίπτωση που αυτή κινδύνευε. Εποµένως δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι σήµερα η Ερµούπολη

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 84

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων παρουσιάζει µία οµοιόµορφη εικόνα, χρονικά και τυπολογικά, εικόνα που δεν υπάρχει σε καµία άλλη πόλη στην Ελλάδα. (Τραυλός and Κόκκου, 1980) Η ιστορία της Ερµούπολης στις αρχές του 19ου αιώνα, συµπίπτει µε την αρχή της δηµιουργίας του ελληνικού κράτους και την αρχή της νεότερης ελληνικής αρχιτεκτονικής. Μετά τα γεγονότα της Χίου και των Ψαρών το 1822 και το 1824, κύµα προσφύγων εγκαθίστανται στη Σύρο. Η αρχική εικόνα διαβίωσης στην πόλη όπως αυτή περιγράφεται από τους περιηγητές και επισκέπτες, είναι άθλια, καθώς διαµένουν όλοι στην πιο αφιλόξενη περιοχή του νησιού, στο λιµάνι της πόλης. (Ελευθερίου, 2004) Αυτή η χωροθέτηση της Ερµούπολης, γίνεται για λόγους άρνησης της υπάρχουσας κοινότητας της Σύρου να δεχθεί να πωλήσει ή να παραχωρήσει εκτάσεις στους πρόσφυγες σε άλλα µέρη του νησιού που ήταν εύφορα και είχαν παροχή του πολυτιµότερου αγαθού του νησιού, δηλαδή του νερού. Η εγκατάσταση σε προσχώσεις του λιµανιού αποφασίζεται από τους πρόσφυγες από ανάγκη, αλλά πολύ σύντοµα σε αυτές τις προσχώσεις των πρώτων οικιστών ξεφυτρώνει µία µικρή πόλη (Εικόνα 3.1.α και β). Καταγράφονται εκατόν πενήντα έξι (156) ονόµατα ιδιοκτησιών και δεκάδες ποικίλες χρήσεις: µαγαζιά, εργαστήρια, φούρνοι, ιχθυοπωλεία, καφενεία, ζαχαροπλαστεία, κουρεία, κατοικίες κ.α., εµφανίζονται σε πίνακα καταγραφής το 1834. Την ίδια χρονιά η Δηµογεροντία δίνει οδηγίες “ίνα παύσωσιν αµεταθέτως αι ξύλιναι οικοδοµαί και προ πάντων εντός της αγοράς επαπειλοµένας ήδη εν µέσω ξυλοκτίστου από παντελή όλεθρον”. (Φενερλή, 2008)

Εικόνα 3.1.α Το Λιµάνι, Α.Ζαβός, 1840 Παρατηρούµε το διαχωρισµό της Άνω Σύρου (λόφος αριστερά) από την Ερµούπολη (λιµάνι). Ο δεύτερος λόφος (Ανάσταση) δεν έχει αναπτυχθεί ακόµη. Η λωρίδα γης που χωρίζει τους οικισµούς κρατήθηκε εν µέρει και µέχρι σήµερα. [Πηγή: (Στεφάνου, 2003)]

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 85

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων Η παραπάνω οδηγία της Δηµογεροντίας, δίνει την κατεύθυνση η οποία µέσα σε ελάχιστα χρόνια µετατρέπει έναν προσφυγικό οικισµό σε µια µοναδική αρχιτεκτονικά πόλη. Πολύ σύντοµα και µε νέους πρόσφυγες να ενισχύουν πληθυσµιακά το νησί, ξεπερνά τους 13.000 κατοίκους και το όνοµά της δίνεται σε µία Λαϊκή Συνέλευση, στις 24 Ιουνίου του 1826, προς τιµή του θεού του εµπορίου Ερµή. Όσο οι υπόλοιπες πόλεις της τότε Ελλάδας ταλαιπωρούνται από τον πόλεµο και την επανάσταση, η Ερµούπολη ανοίγει τα φτερά της και εξαπλώνεται. Το λιµάνι γεµίζει ζωή και κεφάλαια συρρέουν από όλο τον κόσµο. Κατά τη διακυβέρνηση Καποδίστρια η Ερµούπολη γίνεται διαµετακοµιστικό κέντρο εµπορίου για την ανατολική Μεσόγειο. Παράλληλα αναπτύσσεται και η ναυτιλία καθώς στα καρνάγια της κατασκευάζονται µικρά και µεγάλα πλοία που την κάνουν γνωστή σε όλο το ναυτιλιακό χώρο. Μόνο το 1833 ναυπηγήθηκαν στη Σύρο 45 πλοία. (Μπίρης and Καρδαµίτση-Αδάµη, 2001) Το 1834 η Ερµούπολη αποκτά Γυµνάσιο και σύντοµα δέκα σχολεία λειτουργούν στην πόλη, µαζί µε οικοτροφεία τα οποία ελκύουν µαθητές και παιδιά από πολλές χώρες. Άλλωστε οι Ερµουπολίτες ήταν περήφανοι για δύο πράγµατα: για την εµπορική κίνηση του λιµανιού και για την κίνηση των σχολείων τους. Μαζί µε τα γράµµατα, αναπτύσσεται ο πολιτισµός: ιδρύονται βιβλιοθήκη, µουσείο, και λέσχες. Η θεατρική κίνηση ήταν παρούσα από την ίδρυση της πόλης στα παραπήγµατα (πρώτη παράσταση “Νικήρατος” της Ευανθίας Καϊρη) ως και την κατασκευή και ίδρυση του θεάτρου “Απόλλων” το 1864. Θα πρέπει να επισηµανθεί ότι η κοινωνία της Ερµούπολης είναι µία διαφορετική κοινωνία σε σχέση µε το υπόλοιπο ελληνικό κράτος. Η θέση του νησιού επιτρέπει στους κατοίκους να έρχονται σε επαφή µε τον ελληνικό αλλά και τον ευρωπαϊκό πολιτισµό. Επίσης, ως έδρα του νοµού Κυκλάδων συγκέντρωσε όλες τις διοικητικές και δικαστικές αρχές. Απόκτησε γρήγορα αυτάρκεια και αυτοτέλεια σε όλους τους τοµείς και προσέλκυσε τους περισσότερους -αναλογικά- ανθρώπους των τεχνών και των γραµµάτων: δάσκαλοι, δικηγόροι, ιατροί, γλύπτες, ζωγράφοι, µηχανικοί κ.α. Χοροεσπερίδες, κοινωνικές εκδηλώσεις, απογεύµατα στην νεοκλασική πλατεία του κέντρου µε την Φιλαρµονική του Δήµου να εκτελεί γνωστά δυτικά µουσικά κοµµάτια, ήταν µερικές από τις καθηµερινές ασχολίες των κατοίκων της. (Τραυλός and Κόκκου, 1980) Το 1852 ο Θεόφιλος Γκωτιέ επισκέπτεται και περιγράφει µία εντελώς διαφορετική Ερµούπολη καθώς η κατάσταση στο νησί έχει ανατραπεί: “Η Σύρος παρέχει όψιν πόλεως εν ερειπίοις και πόλεως εν τη γενέσει της. Εν τη κάτω πόλει, ήτις και Ερµούπολις καλείται, συναντά τις πανταχού ικριώµατα. Άσβεστος και ογκόλιθοι κατέχουσιν όλας σχεδόν τας οδούς. Εως εκεί όπου εξικνείται η οπτική ακτίς, παρατηρεί τις κτιζόµενας οικίας. Εν τη άνω πόλει το παν καταρρεέι και γηράσκει. Όπως η ζωή ήτις εγκαταλείπει την κεφαλήν και καταφεύγει εις τους Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 86

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων πόδας.” (Ελευθερίου, 2004) Η γλαφυρή περιγραφή του Γκωτιέ, τονίζει το γεγονός του απέραντου εργοταξίου της Ερµούπολης, όπως παρουσιάζεται στον ερευνητή από δεκάδες κείµενα της εποχής. Χιλιάδες κατοικίες θεµελιώθηκαν και δεκάδες δηµόσια κτήρια ανεγέρθηκαν σε ένα εντυπωσιακά (για τα µέσα και τα διαθέσιµα υλικά) µικρό χρονικό διάστηµα. Το θαύµα της Ερµούπολης βρίσκεται στο ζενίθ του εκείνη την εποχή. Ο πληθυσµός φτάνει τους 22.000 κατοίκους (1889) ακριβώς τη στιγµή που το αντίπαλο δέος, το λιµάνι του Πειραιά, αναπτύσσεται.

Εικόνα 3.1.β Το Λιµάνι, Leyesk, 1845 Εµφανής είναι ήδη από το 1845 η αστικοποίηση της Ερµούπολης. Τα κτήρια αναριχώνται πλέον στους λόφους, συνεχίζει όµως να πρωταγωνιστεί το µοναστήρι του Αγίου Γεωργίου στην κορυφή του λόφου. [Πηγή: (Στεφάνου, 2003)]

Την περίοδο εκείνη αρχίζει όµως και η πρώτη φάση παρακµής της. Οι βιοτεχνίες κλείνουν η µία µετά την άλλη, οι αγορές στρέφονται σε άλλες περιοχές, η ξυλοναυπηγική περιορίζεται στο ελάχιστο. Το κοινωνικό κλίµα αλλάζει, οι πρώτες απεργίες γίνονται στη Σύρο και πολλοί εργάτες εγκαταλείπουν την πόλη για καλύτερα ηµεροµίσθια. Στο τέλος του 19ου αιώνα, η Ερµούπολη αλλάζει οικονοµική κατεύθυνση και στρέφεται στη βιοµηχανία. Παράλληλα, η πόλη αλλάζει τη µορφή της και γεννιέται µία βιοµηχανική περιοχή µε τις εργατικές της κατοικίες και τα εργοστάσιά της, τα οποία στην πλειοψηφία τους ασχολούνται µε την κλωστοϋφαντουργεία. Η φυσιογνωµία της Ερµούπολης µεταβάλλεται από κοσµοπολίτικη και αστική σε τυπική φυσιογνωµία επαρχιακής πόλης. Επικρατεί συντηρητισµός, προσπάθεια αποκοπής του κύµατος φυγής προς την Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 87

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων Αθήνα και φυσικά συγκράτηση της εργατικής δύναµης στα εργοστάσια µε στόχο την πρόσδεσή της στην επιχείρηση και στον ταξικό έλεγχο. Οι αρχές του 20ού αιώνα δεν προσελκύουν το ενδιαφέρον των ερευνητών της Ερµούπολης, καθώς η πόλη αλλοιώνεται και χάνει τα κοινωνικά της χαρακτηριστικά που την έκαναν τόσο µοναδική (Παπαστεφανάκη, 2008). Η συνέχεια της ιστορίας της πόλης δεν έχει να αναδείξει αξιοσηµείωτα επιτεύγµατα. Η βιοµηχανική της δραστηριότητα παρακµάζει σταδιακά και η ανεργία αυξάνει. Καθώς πλησιάζει η λαίλαπα του Β΄ Παγκοσµίου Πολέµου, η Ερµούπολη αναζητά µία νέα φυσιογνωµία για να επιβιώσει οικονοµικά και κοινωνικά. Στιγµατίζεται µε τη χρήση της Γυάρου ως νησί εξορίας από τον Μεταξά και διαλύεται κυριολεκτικά από τη Γερµανική κατοχή η οποία αποδεκάτισε πλήρως τον πληθυσµό από την σκληρή πείνα, αφήνοντάς της βαθιές πληγές που επιβιώνουν µέχρι σήµερα µέσα από ανατριχιαστικές µαρτυρίες (Τελώνης, 2009). Το 1971 ο πληθυσµός φτάνει σε ιστορικά χαµηλά όρια µε 13.500 κατοίκους (Εικόνα 3.1.γ). Είναι ακριβώς αυτή η περίοδος της µεταπολεµικής εποχής που η ανασυγκρότηση µέσω της οικοδοµικής ανεξέλεγκτης δραστηριότητας, αφήνει -ευτυχώς- στο απυρόβλητο την Ερµούπολη και καταφέρνει να περάσει µέχρι το 1990 -τραυµατισµένη αλλά ισχυρή- τη µοναδική φυσιογνωµία της µέσα από την ιστορία του κτηριακού της αποθέµατος που έµεινε σχεδόν ανέπαφο. Τα πρώτα χρόνια του 20ού αιώνα ενισχύουν την προσπάθεια προστασίας και ανάδειξης της νεοκλασικής Ερµούπολης, για λόγους τουριστικούς και κυρίως για λόγους επαναπροσδιορισµού της ταυτότητας των ίδιων των κατοίκων. Σε αυτή την προσπάθεια προστασίας, αποκατάστασης και ανάδειξης της πολιτιστικής κληρονοµιάς της Ερµούπολης, επιχειρεί να συµβάλει ! και η παρούσα έρευνα.

Εικόνα 3.1.γ. Ιστορική αεροφωτογραφία της Ερµούπολης το 1943 [Πηγή: Αρχείο ΥΠΕΚΑ]

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 88

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

3.2 Ο Πολεοδοµικός Ιστός της Ερµούπολης Η πολεοδοµική ιστορία της Ερµούπολης περιγράφεται µε µεγάλη ακρίβεια και λεπτοµέρεια από τους Τραυλό και Κόκκου στο κεφάλαιο “Πολεοδοµία” του βιβλίου τους “Ερµούπολη” (Τραυλός and Κόκκου, 1980). Εκεί αναφέρεται και η ανάγκη ήδη από το 1834 να συνταχθεί ένα ρυθµιστικό σχέδιο, το οποίο το ζητάει η Δηµογεροντία σε έγγραφό της. Η ταχεία ανάπτυξη της πόλης και η αναγνώριση καταπατήσεων δηµοσίων δρόµων και κοινόχρηστων χώρων, πιέζει για ένα πολεοδοµικό σχεδιασµό που απουσίαζε από την Ερµούπολη. Πράγµατι, το 1835 ο Weber ξεκινάει την τοπογράφηση του οικισµού µε πολλά λάθη και παραλήψεις που διορθώνει στη συνέχει ο Schaubert. Δεν προχωράει όµως το πολεοδοµικό σχέδιο, όπως άλλωστε δεν προχώρησαν ούτε του Παπαδόπουλου, Πολέµη και Κοτζιά, καθώς υπήρχαν λάθη ακόµη στο τοπογραφικό υπόβαθρο. (Στεφάνου, 2003) Η πρόταση ανάθεσης του πολεοδοµικού σχεδίου της Ερµούπολης γίνεται από τον ίδιο τον Όθωνα, στην αρχή στον Erlacher και στη συνέχεια στον Weiler που είχε ήδη εργαστεί για το σχέδιο πόλης των Αθηνών. Πράγµατι, τον Αύγουστο του 1837 µε το διάταγµα 18/30 Αυγ. 1837 εγκρίνεται το “παρά του υπολοχαγού του Μηχανικού κ.Βάιλερ συνταχθέν και παρά της Κοινότητας Σύρου παραδεχθέν σχέδιον της πόλεως αυτής”. Ζητείται εντός δύο ετών η αποµάκρυνση των ξύλινων παραπηγµάτων από την προκυµαία, την κεντρική πλατεία και την οδό Ερµού και εντός πέντε ετών για τις περιοχές γύρω από το κέντρο (Ψαριανά και Αγ.Νικόλαος). Για το σύνολο της έκτασης, δίνονται δέκα πέντε έτη προθεσµία για να ακολουθήσουν το νέο σχέδιο. Χωροθετείται το νεκροταφείο (κατασκευάστηκε το 1839) και εκδίδεται διάταγµα για την εφαρµογή του σχεδίου πόλης το οποίο περιλαµβάνει 124 δρόµους και 11 πλατείες (Εικόνα 3.2.α). Μέχρι το 1874 όπου θεσµοθετείται η σοβαρότερη επέκταση της πόλης, ήδη είχαν πραγµατοποιηθεί είκοσι επτά τροποποιήσεις και επεκτάσεις του ρυµοτοµικού της σχεδίου. (Εικόνα 3.2.β)

Εικόνα 3.2.α Ο διάλογος της πόλης µε τη θάλασσα επιτυγχάνεται µέσω του πολεοδοµικού ιστού: Αριστερά, η ανωφέρεια της πόλης, της οποίας η εικόνα εντείνεται µε την ύπαρξη διαδοχικών αξόνων από την κεντρική πλατεία µέχρι την κορυφή του λόφου. Δεξιά, η επικοινωνία της πόλης µε τη θάλασσα µέσω του κεντρικού άξονα της Ερµού.

!

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

!

Σελίδα: 89

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Εικόνα 3.2.β Η επέκταση του δεύτερου τοµέα: [Πηγή:(Στεφάνου, 2003)] Η µεγαλύτερη επέκταση της Ερµούπολης, θεσµοθετήθηκε το 1874 (Β.δ. 21/6/1875) και αφορά στην επέκταση της πόλης δυτικά (συνοικίες Νεαπόλεως, Φύλακα και Άµµου). Στον τοµέα αυτό υπήρξαν πολλές δυσκολίες εφαρµογής του ρυµοτοµικού σχεδίου, καθώς δεν είχαν ληφθεί υπόψη οι υψοµετρικές διαφορές και ιδιαιτερότητες του εδάφους. Ήταν όµως συνήθης τακτική να υπάρχει καταρχήν σχεδιασµός και στη συνέχεια µε σειρά τροποποιήσεων διορθώνονταν τα λάθη και οι παραλήψεις του σχεδίου, κάτι που αποδεικνύεται από τα πολλά Φ.Ε.Κ. που δηµοσιεύτηκαν στη συνέχεια για τροποποίηση του ρυµοτοµικού σχεδίου της Ερµούπολης.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 90

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων Από το 1874 και µέχρι το 1923 δεν πραγµατοποιήθηκε σηµαντική επέκταση της Ερµούπολης, παρά µόνο διάφορες τροποποιήσεις. Τότε κλείνει ουσιαστικά ο ρυµοτοµικός σχεδιασµός της πόλης και παγιώνονται τα όριά της, σε µία περίοδο απροσδόκητης ανάπτυξης του νεοκλασικού πολεοδοµικού συγκροτήµατος (Εικόνα 3.2.γ ως στ). Η πολεοδοµική συνέχεια από το 1923 µέχρι σήµερα δεν αφορά την παρούσα έρευνα διότι δεν τροποποιεί τα αξιόλογα στοιχεία της Ερµούπολης που προσδίδουν την ιδιαίτερη φυσιογνωµία της. Σηµαντικά ορόσηµα είναι η κήρυξη της Ερµούπολης το 1974 ως περιοχή που χρήζει ιδιαίτερης προστασίας, από το Υπουργείο Πολιτισµού, το 1976 όπου εκδόθηκε το ειδικό διάταγµα για την Ερµούπολη και το 1978 όπου το Υπουργείο Πολιτισµού εντάσσει την Ερµούπολη στο σύνολο των παραδοσιακών οικισµών της Ελλάδας, δηµιουργώντας έτσι σοβαρό θεσµικό πρόβληµα σε µία πόλη που είχε ειδικό διάταγµα προστασίας. Το θεσµικό κενό που δηµιουργήθηκε σε συνδυασµό µε την ιδιαίτερη φυσιογνωµία της Ερµούπολης, οδήγησε στην εκπόνηση έρευνας από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο το 2000, µε στόχο τη διερεύνηση της πολεοδοµικής και αρχιτεκτονικής ιδιαιτερότητας της πόλης, καθώς και τη διαµόρφωση πολεοδοµικών και κτιριοδοµικών προτάσεων για την περαιτέρω ανάπτυξη και διάσωσή της. (Στεφάνου, 2003)

Εικόνα 3.2.γ Αναπαράσταση των διαδοχικών επεκτάσεων: Διαδοχικές επεκτάσεις του πυρήνα του οικισµού, όπως αποκωδικοποιούνται από τα συνεχόµενα Φ.Ε.Κ. επεκτάσεων ρυµοτοµικού. Το 1870 η Ερµούπολη είχε παγιωθεί πολεοδοµικά. Με κόκκινα βέλη επισηµαίνονται οι σηµερινές πιέσεις επέκτασης και µε απαγορευτικά επισηµαίνονται τα σηµεία µε έντονες κλίσεις που δηµιουργούν φράγµα στις επεκτάσεις. Σε συνδυασµό µε τη θάλασσα, η οικιστική πίεση εκτονώνεται υποχρεωτικά στον άξονα Βορά-Νότου και στους πρόποδες της Άνω Σύρου. [Πηγή: Προσωπικό αρχείο]

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 91

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

[Πηγή: (Στεφάνου, 2003)]

Η πολεοδοµική ιστορία της Ερµούπολης, έχει συνέχεια και συνέπεια, όπως φαίνεται και στην απεικόνιση αυτή.

δύσκολη διότι πληθώρα πολεοδοµικών χαρτών έχουν καταστραφεί ή βρίσκονται σε ηµι-κατεστραµµένη κατάσταση στο Αρχείο του ΥΠΕΚΑ.

(Εργαστήριο Πολεοδοµικής Σύνθεσης, καθ. Ιωσήφ Στεφάνου). Η έρευνα για το πολεοδοµικό παρελθόν της Ερµούπολης είναι ιδιαίτερα επίπονη και

Οι διαδοχικές επεκτάσεις και τροποποιήσεις του σχεδίου πόλης όπως µελετήθηκαν και αποτυπώθηκαν από την Πολεοδοµική έρευνα του Ε.Μ.Π.

Εικόνα 3.2.δ Καταγραφή των διαδοχικών επεκτάσεων και τροποποιήσεων

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Σελίδα: 92

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Σκαρίφηµα 3.2.ε Ο πολεοδοµικός ιστός σήµερα Η παγίωση των επεκτάσεων ήδη από τον 19ο αιώνα, άφησε ανέπαφο τον πολεοδοµικό ιστό δίνοντας σηµαντικά στοιχεία για τη µελέτη του σχεδιασµού του. Στο σκαρίφηµα επισηµαίνονται οι συνεχόµενοι άξονες που βοηθούν στην επικοινωνία της πόλης µε τη θάλασσα και συµβάλουν καθοριστικά στον αερισµό της (µπλε βέλη). Στα σηµεία που υπήρχε συνήθως καταπάτηση δηµόσιου χώρου, οι άξονες αυτοί µπλοκάρονταν (κόκκινα βέλη). Η πολεοδοµική έρευνα της Ερµούπολης προστατεύει και διατηρεί την πολεοδοµική οργάνωση της πόλης, µε µικρές παρεµβάσεις. [Πηγή: Προσωπικό αρχείο]

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 93

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Σκαρίφηµα 3.2.στ Ο πολεοδοµικός ιστός σήµερα Οι επεκτάσεις που έγιναν από το 1870 µέχρι το 1923, ακολούθησαν τη λογική της συνέχειας των οικοδοµικών γραµµών του οικισµού της Ερµούπολης, ακόµη και σε περιοχές που δεν υπήρχε εγκεκριµένο ρυµοτοµικό σχέδιο. Έτσι, η ανάπτυξη του οικισµού της Ανάστασης στην κορυφή του λόφου, γίνεται ακολουθώντας τις οικοδοµικές γραµµές του σχεδίου πόλης της Ερµούπολης, δηµιουργώντας συνέχεια στους πολεοδοµικούς άξονες της πόλης και στην επικοινωνία του οικισµού µε τη θάλασσα. [Πηγή: Προσωπικό αρχείο]

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 94

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

3.3 Η Αρχιτεκτονική της Ερµούπολης Η Ερµούπολη αναπτύχθηκε µέσα από αυστηρές διαδικασίες µιας πρώιµης κεφαλαιακής συσσώρευσης που έχει αφήσει, ως τις ηµέρες µας, έντονα σηµάδια στο δοµηµένο χώρο. Ο αστικός χαρακτήρας της Ερµούπολης, που την ακολουθεί µέχρι σήµερα στο ταξίδι της στο χρόνο, δεν θα µπορούσε να εδραιωθεί χωρίς την επιβλητική παρουσία των κτηρίων της (δηµόσιων και ιδιωτικών) αλλά και αντιστρόφως, η επικράτηση της νεοκλασικής αρχιτεκτονικής δεν θα µπορούσε να επιτευχθεί χωρίς την άνθηση της αστικοποίησης. Η εξάπλωση της νεοκλασικής αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα επί οκτώ δεκαετίες, αποτελεί φαινόµενο µοναδικό στην ευρωπαϊκή ιστορία, και η Ερµούπολη είναι ο τελευταίος “ζωντανός” µάρτυρας αυτού του φαινοµένου. Φυσικά, η νεοκλασική αρχιτεκτονική δεν παύει να είναι αποτέλεσµα ενός ουµανιστικού κινήµατος στην Ευρώπη (διαφωτισµός) το οποίο βρήκε το εύφορο έδαφος τόσο στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος όσο και στην εφαρµογή των κλασικών προτύπων στη χώρα γέννησής τους. Η ελληνική εκδοχή του κινήµατος του Διαφωτισµού στράφηκε περισσότερο στην ανασύνταξη των αξιών της αρχαιότητας, των γραµµάτων, των τεχνών και ειδικά της Αρχιτεκτονικής (Μπίρης and Καρδαµίτση-Αδάµη, 2001). Τα κτήρια της Ερµούπολης διαφέρουν από τα υπόλοιπα αστικά κέντρα. Αναπτύχθηκε ένας ρυθµός σύµφωνος µε τις αρχές του ροµαντικού κλασικισµού, επηρεασµένος από δυτικά πρότυπα, χωρίς όµως να αποκλείει τα νεοκλασικά ρεύµατα στις εφαρµογές κάποιων κτισµάτων. Η αρχιτεκτονική της Ερµούπολης χαρακτηρίζεται από τους µελετητές ως “µνηµειακή”. Τα κτήρια διαθέτουν µαρµάρινες όψεις, λαξευµένη τοιχοποιία και σηµαντικό αρχιτεκτονικό διάκοσµο. Η εφαρµογή της νεοκλασικής αρχιτεκτονικής δεν σταµατά στην κατοικία, αλλά αναπτύσσεται ακόµη πιο έντονα στα δηµόσια κτήρια, στα εργοστάσια και στις εκκλησίες. Η Ερµούπολη δεν χτίστηκε από ανώνυµους λαϊκούς αρχιτέκτονες όπως η πληθώρα των παραδοσιακών οικισµών της Ελλάδας, αλλά επώνυµους µηχανικούς που άφησαν πίσω τους πολλά αρχιτεκτονικά σχέδια που σώζονται σε πολύ καλή κατάσταση µέχρι σήµερα και αποτελούν αντικείµενο ιστορικής µελέτης από ερευνητές. Ονόµατα όπως ο Erlaher, o Weiler, o Sampo, o Vaugarny, o Laurent και φυσικά ο Ziller είναι µερικά από τους δυτικοευρωπαϊκούς αρχιτέκτονες που εργάστηκαν στην Ερµούπολη. Αντίστοιχα από τους επώνυµους Έλληνες, σχεδίασαν οι Χατζησήµος, Ζερβός, Ψύχας, Βιδάλης, Βλυσίδης, Ζηνόπουλος, Ελευθεριάδης, Κουµέλης, Κοκκίνης, Χατζηγρέκας, Μεταξάς, Γεωργαντάς και πολλοί άλλοι οι οποίοι είτε υπηρέτησαν ως δηµοτικοί αρχιτέκτονες είτε ως ιδιώτες. Οι περισσότεροι όµως σχεδίασαν τόσο δηµόσια κτήρια όσο και ιδιωτικά. Είναι φανερό και στον Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 95

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων απλό επισκέπτη ότι η φυσιογνωµία της Ερµούπολης δεν είναι ίδια µε αυτή ενός απλού παραδοσιακού οικισµού της Ελλάδας. Είναι µία ξεχωριστή φυσιογνωµία που της προσδίδουν τα νεοκλασικά κτήρια και η επώνυµη αρχιτεκτονική της. Η παρούσα έρευνα ασχολείται µε την καταγραφή των κτηρίων που ενώ συνθέτουν αυτή την ιδιαίτερη φυσιογνωµία αλλά δεν έχουν ενταχθεί σε κάποιο ειδικό πλαίσιο προστασίας. Πρόκειται κυρίως για κατοικίες και όχι για ιδιαίτερες µνηµειακές κατασκευές των δηµοσίων κτηρίων. Εντούτοις, στις Εικόνες 3.3.α ως και 3.3.δ γίνεται µία σύντοµη αναφορά σε τρία σηµαντικά δηµόσια κτήρια, µε στόχο να αποδοθεί το εύρος της ιδιαίτερης φυσιογνωµίας της Ερµούπολης.

Εικόνα 3.3.α Πρόταση για το Δηµαρχείο της Ερµούπολης Ο Ερνέστος Τσίλερ σχεδίασε διαφορετικές προτάσεις για το δηµαρχείο της Ερµούπολης. Στην εικόνα παρουσιάζεται µία από τις προτεινόµενες όψεις, πολύ κοντά στην τελική όψη του δηµαρχείου (αφαιρέθηκαν µόνο οι τρούλοι από τους πύργους του δώµατος). Το δηµαρχείο της Ερµούπολης ήταν φιλόδοξο έργο του δηµάρχου Δηµήτρη Βαφιαδάκη, µίας προσωπικότητας που ξεσήκωσε πολλές αντιδράσεις κατά τη δηµαρχεία του, κυρίως ως προς τη νοµιµότητα των δραστηριοτήτων του. Το κτήριο θεµελιώθηκε το 1876, αλλά ότι του στοίχησε (µεταξύ άλλων λόγων) και τη δηµαρχεία το 1887, σε µία λυσσώδη πολιτική αντιδικία µε τον Κ.Τσιροπινά, µεγάλο έµπορο και βιοµήχανο. Τελικά το έργο ολοκληρώθηκε κατά τη δηµαρχεία Τσιροπινά, αλλά εγκαινιάστηκε επί δηµαρχίας Βαφιαδάκη, ο οποίος µετά από οκτώ χρόνια επανεξελέγη. Το δηµαρχείο κόστισε οικονοµικά στο δήµο διότι αναγκάστηκε να λάβει υπέρογκο δάνειο (1.3 εκ. δραχµές). Από την άλλη όµως, σε µία δύσκολη περίοδο για όλη την Ελλάδα (υποτίµηση νοµίσµατος κατά 27% το 1879) και µε την Ερµούπολη να παλεύει να αποκτήσει νέα οικονοµική κατεύθυνση, το δηµαρχείο µαζί µε άλλα µικρά και µεγάλα δηµόσια έργα που ξεκίνησε ο Βαφιαδάκης, ήρθαν να δώσουν ώθηση στην τοπική κοινωνία και συγκράτησαν τον πληθυσµό στο νησί. Η οικιστική οργάνωση της Ερµούπολης και πολλά αρχιτεκτονικά και πολεοδοµικά ορόσηµά της οφείλονται στη δηµαρχιακή του θητεία. [Πηγή: (Δρίκος, 2008) και φωτογραφία προσωπικό αρχείο]

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 96

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

[Πηγή όψης δηµαρχείου: (Σακελλαρίου, 2002)]

κατασκευή δεκάδων άλλων µνηµειακών κτηρίων (κατοικιών) στην Ερµούπολη και γενικότερα για την ανάπλαση του οικισµού της.

πόλη, αλλά στη συνέχεια έγινε ορόσηµο για τη Νεοκλασική Αρχιτεκτονική και για το νησί της Σύρου, σε όλη την Ελλάδα. Η κατασκευή του αποτέλεσε έναυσµα για

Η υλοποιηµένη τελικά όψη του δηµαρχείου Ερµούπολης, όπως σχεδιάστηκε από τον Ε.Τσίλλερ. Από την αρχή ήταν φανερό ότι θα αποτελούσε ορόσηµο για την

Εικόνα 3.3.β Φωτογραµµετρική Αποτύπωση της όψης του Δηµαρχείου Ερµούπολης

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Σελίδα: 97

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

!

Εικόνα 3.3.γ: Ο Ιερός Ναός του Αγίου Νικολάου Ο Άγιος Νικόλαος είναι η πιο εντυπωσιακή αρχιτεκτονικά εκκλησία της Ερµούπολης, η µεγαλύτερη των Βαλκανίων την περίοδο που κατασκευάστηκε. Από το 1844 ξεκινάν οι ενέργειες για την κατασκευή του και το 1848 σχέδιο του αρχιτέκτονα Γ.Μεταξά κυκλοφορεί σε χαλκογραφία προκειµένου να αρχίσει η συλλογή δωρεών. Πράγµατι, µε πρώτο δωρητή τον Όθωνα (ο οποίος λέγεται ότι έκανε και διορθώσεις επί του σχεδίου) µαζεύονται χρήµατα προκειµένου να αρχίσουν οι εργασίες, οι οποίες ολοκληρώνονται εν µέρει το 1870, όπου γιορτάζεται µε ξεχωριστή επισηµότητα η γιορτή του Αγ.Νικολάου. Για να ολοκληρωθεί χρειάστηκαν πολλές δωρεές ακόµη καθώς και η βοήθεια αρκετών αρχιτεκτόνων του δήµου (Βλυσίδης, Ελευθεριάδης, Vaugarni κ.α.). Ο ναός είναι επιβλητικός και τα ψηλά καµπαναριά στα άκρα τονίζουν ακόµη περισσότερο τη µεγαλοπρέπειά του. Σηµαντικά είναι τα νεοκλασικά στοιχεία του ναού, τα οποία ο επισκέπτης δεν έχει συνηθίσει να βλέπει σε ορθόδοξες εκκλησίες: το ιωνικό πρόπυλο στην πρόσοψη, οι παραστάδες µε κορινθιακά επίκρανα στον όροφο, το µεγάλο αέτωµα που επιστέφει το κεντρικό µαρµάρινο τµήµα. Οι κίονες έχουν στοιχεία από την αρχιτεκτονική του Ερεχθείου και των Προπυλαίων της Ακρόπολης, ενώ δανείζεται και άλλα ρωµαϊκά πρότυπα. Ξεχωριστή εντύπωση προκαλεί το εντυπωσιακό µαρµάρινο τέµπλο, έργο του γλύπτη Γ.Βιτάλη, µετά από διαγωνισµό. Είναι από τα ωραιότερα τέµπλα του 19ου αιώνα τόσο σε σύνθεση όσο και σε εκτέλεση. [Πηγή: (Τραυλός και Κόκκου, 1980), φωτογραφία προσωπικό αρχείο]

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 98

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Εικόνα 3.3.δ Εργοστάσιο “Κατσιµανδή” - Βιοµηχανικό Μουσείο Ερµούπολης Το κτήριο όπου σήµερα στεγάζεται το βιοµηχανικό µουσείου Ερµούπολης, χτισµένο µεταξύ 1870 και 1880, λειτούργησε ως εργοστάσιο “Αφοι Βρατσάνου” και στη συνέχεια ως “Κατσιανδή”. Περιλαµβάνει και το σκαγιάδικο (“Αναιρούση”) το οποίο σήµερα λειτουργεί ως βιωµατικό µουσείο. Η βιοµηχανική ιστορία της Ερµούπολης έπαιξε πολύ σηµαντικό ρόλο στην παράταση οικονοµικής ζωής που πήρε η πόλη ως τις αρχές του 20ού αιώνα, όπου η “βιοµηχανική επανάσταση” στην Ερµούπολη σβήνει γρήγορα µε τη µετακίνηση όλων των εργοστασίων στην Αθήνα. Την περίοδο λειτουργίας των εργοστασίων δηµιουργείται η εργατική τάξη στο νησί η οποία κατοικεί στην Ερµούπολη και προσθέτει νέα στοιχεία στη φυσιογνωµία του τόπου. [Πηγή: (ΚΕΤΕΠΟ, 2011)]

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 99

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων Από τη µέχρι τώρα ανάλυση, αναδεικνύεται η σηµασία που έχουν όλα τα δηµόσια κτήρια, οι εκκλησίες και τα εµπορικά (αποθήκες ή εργοστάσια) στη διαµόρφωση της Ερµούπολης του 19ου αιώνα. Παράλληλα όµως µε αυτά, πρέπει να τονιστεί ότι αναπτύσσεται εξίσου σπουδαία αρχιτεκτονική και στις ιδιωτικές κατοικίες της πόλης. Σύµφωνα µε τους Τραυλό και Κόκκου, τα σπίτια της Ερµούπολης ως προς την αρχιτεκτονική τους εντάσσονται σε τρεις κατηγορίες: 1. Στον “λαϊκό” ή “νησιώτικο” τύπο, όπως είναι γνωστός από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Έχουν στοιχεία λαϊκής παράδοσης και εµφανίζονται στις αρχές του 19ου αιώνα.

2. Στα “νεοκλασικά της Ερµούπολης”, δηλαδή τα σπίτια που κατασκευάστηκαν στην Ερµούπολη τον 19ο αιώνα µε ελληνικά και αναγεννησιακά πρότυπα.

3. Στα “νεοκλασικά” επηρεασµένα από την αθηναϊκή αρχιτεκτονική. Πρόκειται για κτήρια που παραµένουν περισσότερο πιστά στα κλασικά πρότυπα και λιγότερο στα ροµαντικά. (Τραυλός and Κόκκου, 1980) Στην παρούσα διπλωµατική υιοθετείται αρχιτεκτονικά η τυπολογία που αναπτύχθηκε και τεκµηριώθηκε σε πιο πρόσφατη έρευνα του Ε.Μ.Π. το 2001 µε θέµα τον “Πολεοδοµικό Σχεδιασµό της Ερµούπολης”, από το εργαστήριο της Πολεοδοµικής Σύνθεσης της Αρχιτεκτονικής Σχολής, µε Διευθυντή τον καθηγητή Ι.Στεφάνου (Στεφάνου, 2003). Αυτό διότι η συγκεκριµένη έρευνα περιλαµβάνει διευρυµένη νεότερη καταγραφή των αξιόλογων κελυφών.

3.3.1 Κατάταξη κτηρίων Η έρευνα του Ε.Μ.Π. διακρίνει τα αξιόλογα κτήρια µε βάση τη χρονική περίοδο και τον αρχιτεκτονικό τους ρυθµό. Τα διαχωρίζει σε πέντε (5) κατηγορίες και τυποποιεί τα χαρακτηριστικά της κάθε κατηγορίας. Συγκεκριµένα, οι κατηγορίες είναι: Λαΐκά κτήρια (ως προς την τυπολογίας τους και όχι ως προς την κοινωνική τάξη) Πρώιµα νεοκλασικά Νεοκλασικά πρώτης (Α’) περιόδου Νεοκλασικά δεύτερης (Β’) περιόδου Νεοκλασικά τρίτης (Γ’) περιόδους Αυτά αναλύονται ειδικότερα, στις αµέσως παρακάτω ενότητες.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 100

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

3.3.1.1

Λαϊκά Κτήρια

Ο όρος “λαϊκά” χρησιµοποιείται µε κριτήριο όχι την κοινωνική κατάταξη των ιδιοκτητών αλλά µε κριτήριο τον τρόπο κατασκευής και την αρχιτεκτονική τους. Τα κτήρια αυτά είναι γνωστά από την εποχή της Τουρκοκρατίας, αλλά εξακολουθούν να χτίζονται και σε επόµενες χρονικές περιόδους, παράλληλα µε τα νεοκλασικά. Στην έρευνα τα πιο ενδιαφέροντα από αυτά καταγράφονται ως “αξιόλογα” (Εικόνα 3.3.1.1.α). Όσα ήταν αστικές κατοικίες στην Ερµούπολη, είχαν σαχνισιά, χαγιάτια, διακοσµήσεις, ξυλόγλυπτα κ.α. αξιόλογα στοιχεία. Αργότερα, όταν επιβλήθηκαν τα νεοκλασικά αστικά σπίτια, τα λαϊκά κτήρια παρέµειναν ως κατοικίες χαµηλών οικονοµικά τάξεων. Τότε τα λαϊκά κτήρια δέχονται την επιρροή των νεοκλασικών στοιχείων. Γενικά χαρακτηριστικά τους: Είναι συνήθως ισόγεια ή µε ένα όροφο Είναι λιθόκτιστα στο ισόγειο, µε τσατµάδες στον όροφο για ελαφρύτερη κατασκευή και επιχρισµένα. Έχουν γενικά κεραµοσκεπή Υπάρχει πολλές φορές αυλή µεταξύ του δρόµου και του κτηρίου. Οι εξώστες είναι συχνά σκεπασµένοι (αν υπάρχουν) Τα κουφώµατα είναι ταµπλαδωτά ή Γερµανικά. (Στεφάνου, 2003)

Λαϊκό κτήριο στην Ερµούπολη [Πηγή: Προσωπικό αρχείο]

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 101

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Εικόνα 3.3.1.1.α Παραδείγµατα από αξιόλογα Λαϊκά κτήρια της Ερµούπολης

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 102

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

3.3.1.2

Πρώιµα Νεοκλασικά

Εµφανίζονται λίγο πριν επικρατήσει ο νεοκλασικός ρυθµός. Τα κτήρια λαµβάνουν στοιχεία νεοκλασικισµού και χαρακτηρίζουν την πρώτη περίοδο εποικισµού της Ερµούπολης, δηλαδή µέχρι το 1840. Τα πρώιµα νεοκλασικά κτήρια συναντιόνται σε µεγαλοαστικά και αστικά αρχοντικά. Είναι συνήθως διώροφα µε κάποια συµµετρία (Εικόνα 3.3.1.2.α). Βασικά τους χαρακτηριστικά αποτελούν: Εµφανής αρµολογηµένη λιθοδοµή Ροµαντικά στοιχεία (ηµιθόλια και µπαλκόνια επηρεασµένα από τη Βαυαρική και Ιταλική αρχιτεκτονική) Μέτρια µακρόστενα ανοίγµατα που καλύπτονται µε τόξα ή µε πρέκια (πέτρινα ή ξύλινα) Κουφώµατα στο εξωτερικό επίπεδο όψης, γερµανικά ή στο ισόγειο ταµπλαδωτά Φεγγίτης στο επάνω µέρος της πόρτας µε απλή σιδεριά Εξώστες µικροί πέτρινοι, µε πέτρινα φουρούσια αν και πολλές φορές συναντάµε µεταλλικά ή ξύλινα Στηθαία δώµατος µε ξύλινα χιαστί κάγκελα ή κολονάκια. (Στεφάνου, 2003)

Πρώιµο νεοκλασικό κτήριο στην Ερµούπολη [Πηγή: Προσωπικό αρχείο]

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 103

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Εικόνα 3.3.1.2.α Παραδείγµατα από αξιόλογα Πρώιµα Νεοκλασικά κτήρια της Ερµούπολης

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 104

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

3.3.1.3

Νεοκλασικά πρώτης (Α’) περιόδου

Τα νεοκλασικά Α’ περιόδου, καλύπτουν την περίοδο από το 1830 ως το 1860 αν και µεταξύ 1825-1835 υπάρχει ακόµη η παρουσία και πρώιµων κτηρίων, δηλαδή ανάµεικτες τοπικές και δυτικές επιδράσεις (Εικόνες 3.3.1.3.α και β). Τα νεοκλασικά Α’ περιόδου έχουν τα παρακάτω χαρακτηριστικά: Είναι διώροφα ή τριώροφα µε έντονα συµµετρική πρόσοψη Έχουν ισόδοµη ή λαξευτή τοιχοποιία (στις πολυτελείς κατασκευές), ενώ στις λαϊκές κατοικίες εµφανίζονται επιχρισµένα και χρωµατισµένα σε ώχρα ή ροζ απαλό Έχουν παρουσία νεοκλασικών στοιχείων όπως κορνίζες, παραστάδες, γείσα µε κυµάτια και κορνίζα που εµφανίζεται πλήρης στα αστικά και ελαττωµένη στα λαϊκά κτήρια Τα κουφώµατα βρίσκονται ακόµη στο εξωτερικό επίπεδο της όψης και είναι γερµανικά Σε πολυτελή κτήρια στο ισόγειο υπάρχουν σιδεριές έξω από τα σκούρα, µε χαρακτηριστικά νεοκλασικά µοτίβα Ο φεγγίτης της πόρτας µεγαλώνει πολύ Το στηθαίο του δώµατος είναι πέτρινο ή ξύλινο Τα µπαλκόνια είναι µικρά και έχουν κιγκλιδώµατα µε νεοκλασικά µοτίβα Οι µικροί εξώστες ακολουθούν πολλές φορές καµπύλες µορφές µε απλές σιδεριές και σιδερένια φουρούσια Πολλές φορές υπάρχει κατάστηµα στο ισόγειο, οπότε δηµιουργείται και ένα πατάρι µεταξύ ισογείου και ορόφου (αποθήκη) (Στεφάνου, 2003) Λεπτοµέρεια Νεοκλασικού Α’ περιόδου. Πηγή: Προσωπικό αρχείο

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 105

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Εικόνα 3.3.1.3.α Παραδείγµατα από αξιόλογα Νεοκλασικά Α’ Περιόδου της Ερµούπολης

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 106

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Εικόνα 3.3.1.3.β Παραδείγµατα από αξιόλογα Νεοκλασικά Α’ Περιόδου της Ερµούπολης [Πηγή: Προσωπικό αρχείο]

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 107

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

3.3.1.4

Νεοκλασικά δεύτερης (Β’) περιόδου

Τα νεοκλασικά Β’ περιόδου, καλύπτουν την περίοδο από το 1890 ως το 1900, η οποία λέγεται και Γεωργιανή ή Τρικουπική και χαρακτηρίζεται από την επίδραση του Ziller που σχεδιάζει τότε το δηµαρχείο της Ερµούπολης (Εικόνες 3.3.1.4.α και β). Τα νεοκλασικά Β’ περιόδου έχουν τα παρακάτω χαρακτηριστικά: Μίµηση λαξευτής τοιχοποιίας (από αµµοκονία) Τα κουφώµατα µετακινούνται στο εσωτερικό επίπεδο της όψης και είναι γαλλικά Τα ανοίγµατα µεγαλώνουν µε τη χρήση σιδηροδοκών για πρέκια Στα γείσα εµφανίζονται σταγόνες ως διακοσµητικά Τυποποιούνται τα πήλινα διακοσµητικά και εµφανίζονται ακροκέραµα, κολονάκια, κιονόκρανα κτλ Οι σιδεριές είναι συχνά χυτές, µε χαρακτηριστικά νεοκλασικά µοτίβα Τα φουρούσια στα µπαλκόνια είναι µαρµάρινα και σκαλιστά (Στεφάνου, 2003)

Λεπτοµέρεια Νεοκλασικού Β’ περιόδου Πηγή: Προσωπικό αρχείο

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 108

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Εικόνα 4.3.1.δ Παραδείγµατα από αξιόλογα Νεοκλασικά Α’ Περιόδου της Ερµούπολης

Εικόνα 3.3.1.4.α Παραδείγµατα από αξιόλογα Νεοκλασικά Β’ Περιόδου της Ερµούπολης [Πηγή: Προσωπικό αρχείο]

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 109

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Εικόνα 3.3.1.4.β Παραδείγµατα από αξιόλογα Νεοκλασικά Β’ Περιόδου της Ερµούπολης [Πηγή: Προσωπικό αρχείο]

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 110

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

3.3.1.5

Νεοκλασικά τρίτης (Γ’) περιόδου

Τα νεοκλασικά Γ’ περιόδου, καλύπτουν το τέλος του 19ου αιώνα. Τα χρόνια αυτά χαρακτηρίζονται από παρακµή του καθαρά νεοκλασικού ρυθµού, που έρχεται να φορτώσει τα κτήρια µε διακοσµητικά στοιχεία, γαλλικής κυρίως προέλευσης, όπως µπαρόκ, κ.α. (Εικόνα 3.3.1.5.α). Τα νεοκλασικά Γ’ περιόδου έχουν τα παρακάτω χαρακτηριστικά: Μίµηση λαξευτής τοιχοποιίας (από αµµοκονία) σε εξογκωµένες µορφές Τα κουφώµατα παραµένουν στο εσωτερικό επίπεδο της όψης και είναι γαλλικά Είναι ογκώδη κτήρια µε βαριές αναλογίες Είναι φορτωµένα µε διακοσµητικά

Λεπτοµέρεια Νεοκλασικού Γ’ περιόδου Πηγή: Προσωπικό αρχείο

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 111

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Εικόνα 3.3.1.5.α Παραδείγµατα από αξιόλογα Νεοκλασικά Γ’ Περιόδου της Ερµούπολης [Πηγή: Προσωπικό αρχείο]

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 112

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

3.4 Η προστασία της φυσιογνωµίας της Ερµούπολης Η Ερµούπολη είχε ραγδαία εξέλιξη. Σε λιγότερο από έναν αιώνα από την ίδρυσή της αναδύεται ένα µοναδικό αστικό κέντρο που όµοιό του δεν υπάρχει στην Ελλάδα. Αναπτύχθηκε µέσα από τις πιο αυστηρές διαδικασίες µιας πρώιµης κεφαλαιακής συσσώρευσης που έχει αφήσει ως τις µέρες µας καταφανή σηµάδια στο δοµηµένο χώρο. Όπως αναφέρει ο Mumford στο βιβλίο του “The city in History”, κατά την αστικοποίηση και την “έφοδο” του καπιταλισµού στην Ευρώπη, “Η πόλη περνάει από την Αγορά στις Αγορές” (Mumford, 1961). Και αν και οι µεσαιωνικές πόλεις αντιστάθηκαν σε αυτή την αλλαγή, η Ερµούπολη βρίσκει παρθένο έδαφος και γεννιέται από το µηδέν. Στο βωµό της ανάπτυξής της όµως δεν θυσιάζονται οι αρχιτεκτονικές και κατασκευαστικές αξίες. Έτσι, τα κτήρια είναι µεγαλεπήβολα µε πλούσιο διάκοσµο, επιβλητικές όψεις και νεοκλασικά στοιχεία που δίνουν την στη νεοσύστατη ελληνική πόλη, την πολυπόθητη όψη του κύρους. Η δυτική επιρροή είναι έντονη και οδηγεί σε ένα θαυµάσιο αρχιτεκτονικά και αισθητικά αποτέλεσµα που όµως ταυτόχρονα όµως έχει προσαρµόσει και τα τοπικά χαρακτηριστικά. Δηµιουργήθηκαν γειτονιές µε διακεκριµένα αστικά µέγαρα, γειτονιές µε αξιόλογα εργατικά και λαϊκά κτήρια, επιβλητικά δηµόσια κτήρια και µοναδικής αρχιτεκτονικής εκκλησίες. Όλα αυτά συνθέτουν ένα αναµφισβήτητα “αστικό ύφος”, απροσδόκητο σε όσους δεν την γνωρίζουν. Αυτή η ιδιαίτερη φυσιογνωµία της πόλης, διατηρήθηκε µέχρι σήµερα σχεδόν ανέπαφη δίνοντας τη δυνατότητα στους σύγχρονους µελετητές να τη βιώσουν στο µοναδικό τόπο που υπάρχει τόσο ολοκληρωµένη εικόνα µιας ελληνικής πόλης κατά το 19ο αιώνα (Τραυλός and Κόκκου, 1980). Ο ιστορικός του οικισµού της Ερµούπολη, Δρακάκης γράφει “Η Ερµούπολη µοναδικόν ειρηνικόν δηµιούργηµα της Επαναστάσεως, έπρεπε να είναι το καύχηµά της [επανάστασης]. Το καύχηµα όλων των Ελλήνων. Όλων όσοι κατέφυγαν εις αυτήν δια να εύρουν καταφύγιον, προστασίαν, εργασίαν, ανάδειξιν.” (Α.Δρακάκης, 1971). Οι κίνδυνοι που απειλούν µε αλλοίωση τη φυσιογνωµία της Ερµούπολης, έχουν συνήθως σχέση µε το δοµηµένο περιβάλλον της και έχουν εκδηλωθεί σε διάφορα σηµεία χωρικά και χρονικά. Η αλλοίωση που έχει συντελεστεί είναι µέχρι σήµερα περιορισµένη και αυτό οφείλεται όπως ήδη αναφέρθηκε στην ενότητα 3.1, σε οικονοµικούς αλλά και θεσµικούς λόγους. Πρέπει όµως να τονιστεί ότι έγιναν πολλές παρεµβάσεις, κυρίως από πρόσωπα, προκειµένου να προστατευθεί η Ερµούπολη από την αλλοίωση των κτηρίων της, όπως για παράδειγµα, αυτή που αναφέρεται στην έρευνα του Ε.Μ.Π. για την πρότυπη πολεοδόµηση της Ερµούπολης: το 1972 προκειµένου να κατασκευαστεί εξαώροφο κτήριο Διοίκησης, έγινε προσπάθεια να κατεδαφιστούν οι αποθήκες του Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 113

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων Τελωνείου, ενός ιδιαίτερου χαρακτηριστικού ορόσηµου της Ερµούπολης. Η προσπάθεια αυτή αποτράπηκε µε παρέµβαση ανθρώπων επί τόπου. Παρόµοια παραδείγµατα υπάρχουν για διάφορα αξιόλογα κτήρια της Ερµούπολης. (Στεφάνου, 2003) Συνοψίζοντας, η µέχρι τώρα ανάλυση ενισχύει την άποψη ότι η Ερµούπολη δεν είναι ένας απλός παραδοσιακός οικισµός, αλλά µία ιστορική πόλη, µε τον πυρήνα της, τις εµπορικές και βιοµηχανικές δραστηριότητες και την επώνυµη αρχιτεκτονική της. Αυτή η φυσιογνωµία επιβάλλεται να διατηρηθεί µε θεσµοθέτηση ειδικών όρων και περιορισµών για να εξασφαλιστεί η ιστορική της συνέχεια. Η φυσιογνωµία της Ερµούπολης, ως πολιτιστική παράδοση του τόπου, οφείλει να παραδοθεί ανέπαφη από γενιά σε γενιά. Αυτός ήταν ο στόχος της έρευνας του Εργαστηρίου Πολεοδοµικού Σχεδιασµού του Ε.Μ.Π. όταν το 2001 δηµοσίευσε ένα ειδικό πλαίσιο προστασίας µέσω του πολεοδοµικού σχεδιασµού της Ερµούπολης. Στην έρευνα αυτή, έγινε πλήρης καταγραφή των χαρακτηριστικών που συνιστούν τη φυσιογνωµία της Ερµούπολης και δόθηκαν οι παρακάτω βασικές πολεοδοµικές προτάσεις: 1.

Προσαρµογή στο ανάγλυφο και στην κλίµακα του τόπου

2.

Οργάνωση υπαίθριων χώρων

3.

Αποκατάσταση αλλοιώσεων στις παρυφές του σχεδίου

4.

Οργάνωση και συνοχή των σύγχρονων τµηµάτων µε το παλαιότερο τµήµα της πόλης

5.

Χάραξη καθ’ όλο το µήκος της οριογραµµής της Ερµούπολης (πλην τµήµατος του βόρειου µέρους της) δακτυλίου γρήγορης κυκλοφορίας

6.

Επαναχρησιµοποίηση των αξιόλογων άδειων κελυφών

(Στεφάνου, 2003) Με βάση τις παραπάνω προτάσεις και ειδικά της έκτης πρότασης για την επαναχρησιµοποίηση των αξιόλογων κελυφών, έγινε καταγραφή σε χάρτη και φωτογραφήθηκε η όψη όλων των αξιόλογων κτηρίων της Ερµούπολης. Περίπου οκτακόσια (800) κτήρια αναγνωρίστηκαν σε αυτήν την καταγραφή και προτάθηκαν για περαιτέρω διερεύνηση του πλαισίου προστασίας τους και διατήρησής τους. Το σχέδιο διατάγµατος που προτάθηκε από την έρευνα του Ε.Μ.Π. για την Ερµούπολη επιδιώκει να δώσει εφικτές και βιώσιµες λύσεις ανάπτυξης, µε τον ανάλογο όµως σεβασµό στην υπάρχουσα αρχιτεκτονική ιστορία. Η έρευνα πρότεινε την ανάπτυξη ενός εργαλείου το οποίο θα χρησιµεύσει στην καταγραφή όλων των αξιόλογων κτηρίων της πόλης. Επίσης επεσήµανε την ανάγκη τα κτίρια αυτά πρέπει να καταγραφούν ψηφιακά, ώστε να είναι δυνατόν να γίνεται ανά πάσα στιγµή η αξιολόγηση και τεκµηρίωσή τους από το ανάλογο

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 114

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων επιστηµονικό προσωπικό µε σκοπό την κατάταξη τους σε κάποιον βαθµό προστασίας. Για τον όγκο του µνηµειακού συνόλου της Ερµούπολης, δεν αρκεί µια απλή βάση δεδοµένων. Απαιτείται η ανάπτυξη ενός πλήρους ηλεκτρονικού συστήµατος καταγραφής, ενηµέρωσης και παρακολούθησης των κτηρίων. Ενός συστήµατος που θα έχει την δυνατότητα να καταγράψει όλες τις απαραίτητες πληροφορίες αρχιτεκτονικής αξιολόγησης, οικοδοµικής παθολογίας, και όλων των επεµβάσεων που έχουν γίνει και θα γίνουν στο κτήριο µε βάση πάντα τον βαθµό προστασίας. Η ανάπτυξη αυτού του συστήµατος ηλεκτρονικής παρακολούθησης αξιόλογων κτηρίων, ολοκληρώθηκε και υποστηρίχθηκε το 2012, στο πλαίσιο Διατριβής στο ΕΜΠ µε τίτλο “Ανάπτυξη πολυκριτηριακού συστήµατος ψηφιακής διαχείρισης αξιόλογων κτηρίων και συνόλων µε βάση δεδοµένων και GIS. H περίπτωση του Ιστορικού Τόπου της Ερµούπολης” µε ερευνητή των γράφοντα και επιβλέποντα τον καθηγητή κ.Κ.Σερράο. Η πρώτη διερεύνηση του συστήµατος έγινε το 2000-2001 µε τη διπλωµατική του γράφοντα και επιβλέποντα τον καθ.Δ.Μπίκα, κατά τη διάρκεια του µεταπτυχιακού

στο πρόγραµµα “Προστασία, συντήρηση και αποκατάσταση

µνηµείων και συνόλων” στο Α.Π.Θ. (Χατζηγρηγορίου, 2001). Η έρευνα έδωσε χρήσιµα συµπεράσµατα για το είδος και τον αριθµό των κτηρίων, για το πλαίσιο προστασίας τους, για το µηχανισµό κατάρρευσης και για τον τρόπο διάσωσής τους. Στις Εικόνες 3.4.α - 3.4.δ παρουσιάζονται µερικά από τα συµπεράσµατα της έρευνας ως προς την έλλειψη θεσµικής προστασίας των Ιστορικών Κτηρίων της Ερµούπολης.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 115

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Υποψήφια#Διατηρητέα 63%

Μη#Κήρυξη 37%

Εικόνα 3.4.α: Πρόταση για κήρυξη Διατηρητέων Μνηµείων, κτηρίων της βάσης “ΕΡΜΗΣ”.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 116

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Α 26% Β 39% Γ 35% Εικόνα 3.4.β: Πρόταση Βαθµών Προστασίας των κτηρίων της βάσης “ΕΡΜΗΣ”, και χαρτογραφική απεικόνισή τους στο GIS “ΕΡΜΗΣ”.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 117

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

0447006

0456001

0463009

1049011

0665003

0794007

0874007

1111008

Εικόνα 3.4.γ: Παραδείγµατα κτηρίων που προτείνονται από την έρευνα να κηρυχθούν διατηρητέα µνηµεία. Στις φωτογραφίες παρουσιάζονται οι ιδιαίτερα αξιόλογοι εξώστες των κτηρίων αυτών, όπως επισηµάνθηκαν από την έρευνα και καταγράφτηκαν στη βάση “ΕΡΜΗΣ”.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 118

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

0697003

0793001

0793001

1059004

0697003

Εικόνα 3.4.δ: Παραδείγµατα κτηρίων που προτείνονται από την έρευνα να κηρυχθούν διατηρητέα µνηµεία. Στις φωτογραφίες παρουσιάζονται οι σηµαντικές τοιχογραφίες/ οροφογραφίες στο εσωτερικό των κτηρίων, όπως επισηµάνθηκαν από την έρευνα και καταγράφτηκαν στη βάση “ΕΡΜΗΣ”.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 119

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 120

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ, ΕΡΕΥΝΑ, ΑΝΑΛΥΣΗ ΨΗΦΙΔΩΤΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ Ανάλυση του Χώρου - Μεθοδολογία

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ Αποτελέσµατα - Συµπεράσµατα

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 121

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

«”Είδα δύο αγάλµατα περίφηµα, µια γυναίκα και ένα βασιλόπουλο, ατόφια φαίνονταν οι φλέβες, τόση εντέλεια είχαν. Όταν χάλασαν τον Πόρο, τα ‘χαν πάρει κάτι στρατιώτες και στο Άργος θα τα πουλούσαν κάτι Ευρωπαίων. Χίλια τάλαρα γύρευαν. Πήρα τους στρατιώτες τους µίλησα. Αυτά και δέκα χιλιάδες τάλαρα να µας δώσουνε, να µην καταδεχτείτε να βγουν από την πατρίδα µας, γιατί γι’ αυτά πολεµήσαµε”. Καταλαβαίνετε. Δε µιλά ο Λόρδος Βύρων, µήτε ο λογιότατος, µήτε ο αρχαιολόγος· µιλά ένας γιος τσοπάνηδων της Ρούµελης (Μακρυγιάννης) µε το σώµα γεµάτο πληγές. «Γι’αυτά πολεµήσαµε». Δεκαπέντε χρυσοπίκιλτες ακαδηµίες δεν αξίζουν την κουβέντα αυτού του ανθρώπου. Γιατί µόνο σε τέτοια αισθήµατα πραγµατικά και όχι σε αφηρηµένες έννοιες περί του κάλλους των αρχαίων ηµών προγόνων ή σε καρδιές αποστεγνωµένες που έχουν πάθει ακαταληψία από το φόβο του χύδην όχλου.»

(Σεφέρης, 1981)

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 122

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ Ανάλυση του Χώρου - Μεθοδολογία της έρευνας. Στο κεφάλαιο αυτό περιγράφεται η µεθοδολογία που ακολουθήθηκε για την καταγραφή του ελεύθερου χώρου και των κτηρίων της Ερµούπολης. Παρουσιάζονται τα στάδια της συλλογής και επεξεργασίας των στοιχείων. Στη συνέχεια, περιγράφεται αναλυτικά το εργαλείο της επεξεργασίας και ανάλυσης των ψηφιακών εικόνων το οποίο είναι µέρος του προγράµµατος ARCGIS, ειδικά διαµορφωµένο και προσαρµοσµένο στις απαιτήσεις της Ερµούπολης. Περισσότερη βαρύτητα δίνεται στην ανάλυση των δεδοµένων τηλεπισκόπισης της δορυφορικής εικόνας Quickbird. Τα βήµατα που ακολουθούνται για την άντληση των δεδοµένων του χώρου, αναλύονται ένα προς ένα και προτείνονται λύσεις στα διάφορα προβλήµατα που παρουσιάζονται.

Φωτογραφία: Λεπτοµέρεια από την καταγραφή Νεοκλασικού Γ’ Περιόδου στην Ερµούπολη [Πηγή: Προσωπικό Αρχείο]

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 123

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 124

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

4.1 Το GIS “ΕΡΜΗΣ” 4.1.1 Σχεδιασµός του Γεωγραφικού Συστήµατος Πληροφοριών “ΕΡΜΗΣ” (GIS) Ο σχεδιασµός ενός Γεωγραφικού Συστήµατος Πληροφοριών (Γ.Σ.Π.) ακολουθεί συστηµατικά βήµατα προκαταρκτικών ενεργειών, που το καθένα προϋποθέτει την ολοκλήρωση του προηγούµενου. (Κουτσόπουλος, 2005) Τα βήµατα προεργασίας είναι: 1. Τα κριτήρια που πρέπει να ικανοποιεί το Γ.Σ.Π.

2. Τα θεµατικά επίπεδα που πρέπει να ενταχθούν στο Γ.Σ.Π.

3. Τα περιγραφικά χαρακτηριστικά των δεδοµένων 4. Το σύστηµα συντεταγµένων 5. Η οργάνωση του χώρου αποθήκευσης και εργασίας Τα βήµατα δηµιουργίας του Γ.Σ.Π. είναι: 1. Εισαγωγή δεδοµένων 2. Έλεγχος και αξιολόγηση 3. Λειτουργία Γ.Σ.Π.

4. Παρακολούθηση-Συντήρηση Τα παραπάνω, αποδίδονται σχηµατικά στο Σκαρίφηµα 4.1.1.α

Σκαρίφηµα 4.1.1.α: Σχεδιασµός ανάπτυξης του G.I.S.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 125

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

4.1.2 Παρουσίαση του GIS “ΕΡΜΗΣ” Η βασική απαίτηση από το GIS “ΕΡΜΗΣ” είναι να περιλαµβάνει χωρικά όλα τα αξιόλογα και Ιστορικά κτήρια της Ερµούπολης όπως αυτά έχουν καταγραφεί στη Βάση Δεδοµένων “ΕΡΜΗΣ”. Θα πρέπει να επισηµανθεί ότι µόνο η χωρική απεικόνιση των κτηρίων δεν ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις για το GIS “ΕΡΜΗΣ”. Χρειάζονται και άλλα δεδοµένα, προκειµένου να µπορούν να ερευνηθούν περισσότερα στοιχεία της σχέσης των αξιόλογων κτηρίων και του πολεοδοµικού ιστού της Ερµούπολης. Συγκεκριµένα, τα δεδοµένα αυτά είναι: 1. Τα οικοδοµικά τετράγωνα µε τις οικοδοµικές και τις ρυµοτοµικές γραµµές τους 2. Τα όρια της πόλης καθώς και των πολεοδοµικών ενοτήτων - υποενοτήτων 3. Ο ιστορικός τόπος της Ερµούπολης όπως έχει θεσµοθετηθεί από το Υπ.Πολιτισµού 4. Τα αξιόλογα κτήρια του Σ.Β.Δ. “ΕΡΜΗΣ” 5. Τα διατηρητέα κτήρια που έχουν κηρυχθεί από διάφορους φορείς 6. Οι προτεινόµενοι όροι δόµησης, κάλυψης και αρτιότητας καθώς και οι προτεινόµενες χρήσεις γης 7. Τα σηµαντικά σηµεία ενδιαφέροντος, όπως σχολεία, δηµόσια κτήρια, κτλ 8. Δορυφορικός ορθοφωτοχάρτης της περιοχής Με βάση τις απαιτήσεις αυτές, για κάθε οµάδα δεδοµένων, οργανώνεται ο τρόπος εισαγωγής της στο GIS ως “επίπεδο” (layer) πληροφοριών και ορίζεται το είδος των δεδοµένων. Στη συνέχεια τα επίπεδα οργανώνονται ως προς τα στοιχεία που θα πρέπει να ενταχθούν σε αυτά και επιλέγεται ο τρόπος εισαγωγής τους στο GIS (ψηφιοποίηση, διανυσµατικά κτλ) και το σύστηµα συντεταγµένων. Το GIS µε τα παραπάνω δεδοµένα, κατασκευάστηκε υπό την επίβλεψη του γράφοντα, από οµάδα εξωτερικών συνεργατών του Δήµου Ερµούπολης, (Draxis, 2007) στο λογισµικό της ESRI, ArcGIS 9.2, στο πλαίσιο της πρόσκλησης 78 του Προγράµµατος της Κοινωνίας της Πληροφορίας µε τίτλο «ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΟΥ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟΥ ΑΠΟΘΕΜΑΤΟΣ, ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΥ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ ΕΡΜΟΥΠΟΛΗΣ». Τα στοιχεία που παραδόθηκαν στο Δήµο, αναθεωρήθηκαν και εµπλουτίστηκαν από τον γράφοντα στο πλαίσιο της παρούσας έρευνας. Τα πιο σηµαντικά από τα τελικά θεµατικά επίπεδα που χρησιµοποιήθηκαν για τους ερευνητικούς στόχους της παρούσας διπλωµατικής, παρατίθενται στη συνέχεια (Σκαριφήµατα 4.1.2.β ως 4.1.2.στ)

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 126

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Σκαρίφηµα 4.1.2.β: Θεµατικό επίπεδο “Οικοδοµικά Τετράγωνα”. Επάνω ο σχεδιασµός και κάτω η υλοποίηση στο ArcGIS της ESRI. Διακρίνεται το σύστηµα συντεταγµένων, η διάταξη των φακέλων στο σκληρό δίσκο και το layer “OT_region” στο GIS. (Draxis, 2007)

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 127

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Σκαρίφηµα 4.1.2.γ: Θεµατικό επίπεδο “Χρήσεις Γης” Επάνω ο σχεδιασµός και κάτω η υλοποίηση στο ArcGIS της ESRI. Διακρίνεται ο πίνακας πληροφοριών, η διάταξη των φακέλων στο σκληρό δίσκο και η σύνδεση (join) των πινάκων, ως προς τον κωδικό χρήσης (id). Η σύνδεση αυτή µας επιτρέπει την αλλαγή της κωδικοποίηση και των τίτλων, χωρίς να αλλάζει η δοµή των πολυγώνων. (Draxis, 2007)

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 128

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Σκαρίφηµα 4.1.2.δ: Θεµατικό επίπεδο “Όροι Δόµησης”. Επάνω ο σχεδιασµός και κάτω η υλοποίηση στο ArcGIS της ESRI. Διακρίνεται ο πίνακας πληροφοριών, η διάταξη των φακέλων στο σκληρό δίσκο και τo σχεδιαστικό περιεχόµενο του “oroi_domisis” στο GIS. (Draxis, 2007)

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 129

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Αριστερά τα δεδοµένα του Σ.Β.Δ. “ΕΡΜΗΣ” όπως εξάγονται µέσω του πίνακα AXIOLOGA_ALL και δεξιά η σύνδεση (join) µε τη µόνιµη τοπολογία του GIS

Σκαρίφηµα 4.1.2.ε: Θεµατικό επίπεδο “Αξιόλογα Κτήρια”. Σχεδιασµός και υλοποίηση στο ArcGIS της ESRI. Το θεµατικό επίπεδο αποτελείται από δύο αρχεία: το πρώτο έχει µόνο τα πολύγωνα των κτηρίων και τον κωδικό “ΕΡΜΗ” του κάθε κτηρίου (τοπολογία). Το δεύτερο έχει τον κωδικό “ΕΡΜΗ” και όλες τις πληροφορίες που επιλέγονται σε ειδικό πίνακα στο Σ.Β.Δ. “ΕΡΜΗΣ” o οποίος εξάγεται στο GIS. Κάθε φορά που αλλάζει η πληροφορία στο Σ.Β.Δ. “ΕΡΜΗΣ”, εξάγεται νέος πίνακας “axiologa_all” και συνδέεται µε τη µόνιµη τοπολογία στο G.I.S. Με τον τρόπο αυτό, η επικαιροποίηση είναι απλή και γρήγορη διαδικασία.

(Draxis, 2007)

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 130

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Σκαρίφηµα 4.1.2.στ: Όλα τα θεµατικά επίπεδα της έρευνας. Απόσπασµα από το ArcGIS της ESRI. Αριστερά η δοµή στο ArcGIS και στο σκληρό δίσκο του υπολογιστή όλων των θεµατικών ενοτήτων που χρησιµοποιήθηκαν στην παρούσα έρευνα. Δεξιά η απεικόνισή τους στο χαρτογραφικό υπόβαθρο της Ερµούπολης.

(Draxis, 2007)

To Γεωγραφικό Σύστηµα Πληροφοριών όπως αναλύθηκε παραπάνω, χρησιµοποιήθηκε από την παρούσα έρευνα ως εργαλείο ανάλυσης και εξαγωγής χρήσιµων ερευνητικών συµπερασµάτων. Για την ανάγκη αυτή, δηµιουργήθηκαν πολλά θεµατικά πεδία, εκ των οποίων κρατήθηκαν ορισµένα για µόνιµη χρήση (π.χ. θεµατικό πεδίο “Επικίνδυνα προτεινόµενα διατηρητέα κτήρια”), ενώ άλλα διαγράφτηκαν όταν ολοκληρώνονταν ο σκοπός τους. Για λόγους εξοικονόµησης χώρου, δεν παρατίθενται εδώ όλα τα θεµατικά επίπεδα που χρησιµοποιήθηκαν. Εντούτοις, στα επόµενα κεφάλαια αναλύονται οι διαδικασίες και ο τρόπος της χρήσης του GIS για την παραγωγή των ερευνητικών συµπερασµάτων.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 131

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

4.2 Παρουσίαση µεθοδολογίας ανάλυσης χώρου στο GIS “ΕΡΜΗΣ” 4.2.1 Ανάλυση σηµερινών δεδοµένων Το GIS “ΕΡΜΗΣ” περιέχει όπως αναφέρθηκε παραπάνω, µία σειρά δεδοµένων οργανωµένων σε επίπεδα πληροφόρησης. Ένα σηµαντικό επίπεδο είναι και η δορυφορική εικόνα Quickbird της Σύρου, όπως έχει εφαρµοστεί και προσαρµοστεί στην Ερµούπολη (ορθοαναφερµένη). Οι πληροφορίες της Quickbird είναι οι εξής: • Raster_Information: • Columns_and_Rows: 5901, 7501 • Number_of_Bands: 3 • Cellsize__X._Y_: 0,62689419, 0,61387803 • Uncompressed_Size: 126,64 MB • Format: TIFF • Source_Type: continuous • Pixel_Type: unsigned integer • Pixel_Depth: 8 Bit • NoData_Value: 256 • Colormap: absent • Pyramids: level: 6, resampling: Nearest Neighbor • Compression: None • Status: Permanent • Extent: • Top: 4145923,93704 • Left: 580865,605843 • Right: 584564,908432 • Bottom: 4141319,23796 • Spatial_Reference: Greek_Grid • Linear_Unit: Meter (1,000000) • Angular_Unit: Degree (0,017453292519943295) • False_Easting: 500000 • False_Northing: 0 • Central_Meridian: 24 • Scale_Factor: 0,9996 • Latitude_Of_Origin: 0 • Datum: D_GGRS_1987 Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 132

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων • Statistics: • Band_1: • Build_Parameters: skipped columns:1, rows:1, ignored value(s): • Min: 0 • Max: 255 • Mean: 75,35534998953033 • Std_dev.: 71,86176840330408 • Classes: 0 • Band_2: • Build_Parameters: skipped columns:1, rows:1, ignored value(s): • Min: 0 • Max: 255 • Mean: 77,58956902697335 • Std_dev.: 71,51888770214586 • Classes: 0 • Band_3: • Build_Parameters: skipped columns:1, rows:1, ignored value(s): • Min: 0 • Max: 255 • Mean: 72,55589859521049 • Std_dev.: 70,31799786409226 • Classes: 0 Οι σηµαντικότερες πληροφορίες από αυτές που παρουσιάζονται παραπάνω, είναι το µέγεθος του φατνίου (pixel) το οποίο είναι 0,62689419 µέτρα,

το ότι είναι

RGB (τρία φάσµατα ή 3 bands), και ότι είναι γεωαναφερµένη στο ΕΓΣΑ 87 (D_GGRS_1987). Η Δορυφορική Εικόνα είναι χρονολογίας 2005.

Σκαρίφηµα 4.2.1.α: Ο Δορυφόρος της Quickbird [ΠΗΓΗ: Digital Globe]

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 133

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Σκαρίφηµα 4.2.1.β: Δορυφορική Εικόνα Quickbird Ερµούπολης Με την εντολή CLIP, κόβεται η Εικόνα στα όρια του Γενικού Πολεοδοµικού Σχεδίου, προκειµένου να υπάρχει µία συγκεκριµένη περιοχή µελέτης για την κατανάλωση του Χώρου.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 134

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων Το πρόγραµµα ArcGIS της ESRI, µας δίνει τη δυνατότητα δοκιµής πολλών διαδικασιών ανάλυσης και επεξεργασίας ψηφιδωτών δεδοµένων, “on the fly” ή αλλιώς µε ad hoc διαδικασίες. Η µεθοδολογία που ακολουθείται είναι η εξής: 1. Η Δορυφορική Εικόνα κόβεται στα όρια της περιοχής µελέτης (Clip) 2. Γίνεται επεξεργασία των παραµέτρων της Εικόνας, όπως η φωτεινότητα, η αντίθεση, το ‘γ’, κ.α. στοιχείων, προκειµένου να διευκολυνθεί η αναγνώριση των διαφορετικών στοιχείων της Εικόνας (π.χ. κτήρια, θάλασσα, βλάστηση, χώµα, κτλ) 3. Εκπαιδεύεται το GIS στην αναγνώριση των στοιχείων στη Δορυφορική Εικόνα 4. Δοκιµάζεται η επανα-ταξινόµηση των φατνίων, προκειµένου να πάρουν τις νέες τιµές, σύµφωνα µε την εκπαίδευση του συστήµατος.

5. Αν η νέα ταξινόµηση (Reclassification) είναι ικανοποιητική, προχωράµε στην ανάλυση των στοιχείων. Αν δεν είναι, επιστρέφουµε στο βήµα (2) και δοκιµάζουµε ξανά. Τα βήµατα και η µεθοδολογία που θα ακολουθεί, αναλύονται και στο Σκαρίφηµα 4.2.2.γ. Είναι σηµαντικό να τονισθεί στο σηµείο αυτό ότι γενικά απαιτείται σειρά πολλών δοκιµών για να καταλήξουµε σε ένα ικανοποιητικό αποτέλεσµα. Ο έλεγχος γίνεται ανά περιοχές και εξετάζεται το µέγεθος του σφάλµατος σε γνωστά σηµεία (π.χ. σε ένα δασάκι ελέγχεται αν αναγνωρίστηκε ως “βλάστηση” ή σε µία πλατεία ελέγχεται αν αναγνωρίστηκε ως “ελεύθερος χώρος”).

Σκαρίφηµα 4.2.1.γ: Τα βήµατα που ακολουθούνται για την ανάλυση της Δορυφορικής Εικόνας.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 135

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων Στην συγκεκριµένη περίπτωση, ακολουθήθηκε αύξηση του κοντράστ, αύξηση της φωτεινότητας και σηµαντική µείωση του “γ”. Ειδικά για το “γάµα”, αξίζει να σηµειωθεί ότι οι µικρές τιµές (κάτω του ενός) µειώνουν την αντίθεση στις σκούρες περιοχές και αυξάνουν την αντίθεση στις φωτεινές. Αυτή η µείωση τονίζει έντονα τα κτήρια (είναι φωτεινές περιοχές) και µειώνει το φωτισµό στους ελεύθερους χώρους.

Σκαρίφηµα 4.2.1.δ: Διαφορετικές τιµές “γάµα” Αριστερά µε τιµή 1.00, στο κέντρο µε τιµή 0.50, και δεξιά µε τιµή 1.50 [ΠΗΓΗ: ESRI]

Σκαρίφηµα 4.2.1.ε: Πριν και Μετά την επεξεργασία Αριστερά η Δορυφορική Εικόνα πριν και δεξιά µετά την επεξεργασία. Είναι φανερό ότι οι ανοιχτοί χώροι γίνονται σκούροι ενώ οι δοµηµένες επιφάνειες τονίζονται περισσότερο.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 136

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Σκαρίφηµα 4.2.1.στ: Η Ερµούπολη µετά την επεξεργασία

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 137

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Σκαρίφηµα 4.2.1.ζ: Πριν και Μετά την επεξεργασία Οι ανοιχτοί χώροι έχουν µετατραπεί σε σχεδόν µαύρες επιφάνειες

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 138

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Σκαρίφηµα 4.2.1.η: Πριν και Μετά την επεξεργασία Οι στέγες γίνονται πιο έντονες καθώς επίσης και τα δώµατα. Η βλάστηση σκουραίνει.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 139

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Σκαρίφηµα 4.2.1.θ: Πριν και Μετά την επεξεργασία Πολλοί δρόµοι δεν είναι δυνατόν να ατονήσουν χωρίς να χαθούν αντίστοιχα και κτήρια.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 140

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Σκαρίφηµα 4.2.1.ι: Πριν και Μετά την επεξεργασία Μεγάλες επιφάνειες από οπλισµένο σκυρόδεµα (π.χ. Μαρίνα) δεν ατονούν όσο θα έπρεπε.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 141

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Σκαρίφηµα 4.2.1.ια: Πριν και Μετά την επεξεργασία Μετά τους επιµέρους ελέγχους και διορθώσεις, η συνολική εικόνα είναι ικανοποιητική.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 142

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων Αφού γίνουν οι απαραίτητες διορθώσεις, ακολουθεί η εκπαίδευση του αλγόριθµου ταξινόµησης των φατνίων (pixel classification) µε στόχο να καταλήξουµε σε µία νέα ψηφιακή εικόνα µε µόνο δύο τιµές: Α. Τιµή pixel = 1, χρώµα “µαύρο” για pixel που ανήκει σε κτήριο Β. Τιµή pixel = 0, χρώµα “πράσινο” για pixel που ανήκει σε ανοιχτό χώρο Για την επίτευξη του στόχου αυτού, επιλέχθηκαν χαρακτηριστικά κτήρια και χαρακτηριστικοί χώροι µε βλάστηση, σε όλη την Ερµούπολη (Σκαριφήµατα 4.2.1.ιβ - 4.2.1.ιστ).

Σκαρίφηµα 4.2.1.ιβ: Εκπαίδευση συστήµατος Αναγνώριση και επισήµανση µε πολυγωνικές γραµµές των ανοιχτών ή πράσινων χώρων. Η επιλογή βασίζεται σε αντιπροσωπευτικά δείγµατα. Και σε αυτό το σηµείο απαιτούνται πολλές δοκιµές και διορθώσεις. Επειδή η διαδικασία είναι ad hoc, είναι γρήγορη και δεν καταλαµβάνει χώρο ή µνήµη στον υπολογιστή.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 143

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Σκαρίφηµα 4.2.1.ιγ: 4.2.2.ιγ: Εκπαίδευση συστήµατος Τα στοιχεία που αναγνωρίστηκαν ως “αδόµητοι χώροι”, οµαδοποιούνται σε ένα επίπεδο πληροφορίας και λαµβάνουν ένα χρώµα (πράσινο).

Σκαρίφηµα 4.2.1.ιδ: Εκπαίδευση συστήµατος Το ίδιο ισχύει και για τα κτήρια. Οι πολυγωνικές γραµµές εδώ είναι σχεδόν διπλάσιες καθώς η ποικιλία χρωµάτων είναι µεγαλύτερη.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 144

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Σκαρίφηµα 4.2.1.ιε: Εκπαίδευση συστήµατος Η Εκπαίδευση του συστήµατος επαναταξινόµησης είναι µία διαδικασία που απαιτεί υποµονή και προσοχή. Στη συγκεκριµένη περίπτωση µία βιαστική πολυγωνική γραµµή (επάνω) για να προσδιοριστεί ένα κτήριο, µπορεί να οδηγήσει σε πολύ µεγάλα σφάλµατα στο τελικό αποτέλεσµα. Όταν το λάθος διορθώνεται (κάτω) η διαδικασία pixel reclassification δίνει πολύ ικανοποιητικά αποτελέσµατα

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 145

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Σκαρίφηµα 4.2.1.ιστ: Εκπαίδευση συστήµατος Στην εικόνα φαίνεται το πλήθος των κτηρίων µε στέγες που δηλώθηκαν κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης. Με αυτό το τρόπο εξασφαλίζεται ότι εκτός από τα δώµατα (έντονα φωτεινά) και οι στέγες θα αναγνωριστούν ως κελύφη (κτήρια).

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 146

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Σκαρίφηµα 4.2.1.ιη: Εκπαίδευση συστήµατος Εκτός από τα κτήρια, η εκπαίδευση στους ανοιχτούς χώρους απαιτεί αρκετές διορθωτικές κινήσεις. Στην περίπτωση της Εικόνας, δηλώθηκε ο χώρος στάθµευσης καθώς και µέρος του δρόµου, µε τρόπο ελεγχόµενο ώστε να µην επηρεάζει αρνητικά τη γενική Εικόνα.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 147

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Σκαρίφηµα 4.2.1.ιθ: Γράφηµα κατανοµής pixel στα τρία φάσµατα (RGB) Τα πράσινα pixel είναι αυτά που έχουν ανιχνευθεί ως ανοιχτοί χώροι, ενώ τα σκούρα κόκκινα είναι όσα έχουν ανιχνευθεί ως κτήρια. Για να έχουµε ένα καλό αποτέλεσµα ανάλυσης και νέας ταξινόµησης, θα πρέπει να υπάρχει σηµαντική διαφοροποίηση µεταξύ των τριών φασµάτων. Στη συγκεκριµένη περίπτωση, η κατανοµή κρίνεται αρκετά ικανοποιητική.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 148

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων Μετά την επαναταξινόµηση των φατνίων (pixel reclassification), ελέγχουµε ξανά τα χρώµατα σε σχέση µε τα πολύγωνα που έχουµε επιλέξει. Θα πρέπει τα κτήρια να είναι σχεδόν εξολοκλήρου µαύρα ενώ τα υπόλοιπα φατνία να είναι πράσινα.

Σκαρίφηµα 4.2.1.κ: Απόσπασµα περιοχής ελέγχου Μετά τη διαδικασία pixel reclassification, ελέγχεται η περιοχή ειδικά σε σχέση µε την επιτυχία της αναγνώρισης των κτηρίων.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 149

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Σκαρίφηµα 4.2.1.κα: Η Ερµούπολη µετά τη διαδικασία Pixel Reclassification Με την εντολή CLIP, κόβεται η Εικόνα στα όρια του Γενικού Πολεοδοµικού Σχεδίου, προκειµένου να υπάρχει µία συγκεκριµένη περιοχή µελέτης για την κατανάλωση του Χώρου.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 150

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων Πριν ολοκληρωθεί η διαδικασία, προκειµένου να γίνει καταµέτρηση των pixel θα πρέπει να µετατραπεί το κάθε pixel σε floating number, µε µία διαδικασία που ονοµάζεται “Float” στο GIS. Η έννοια των floating numbers στην επιστήµη του προγραµµατισµού είναι ιδιαίτερα διαδοµένη, καθώς µετατρέπει τους φυσικούς αριθµούς σε ακέραιους, πολλαπλασιασµένους µε ένα εκθετικό µέρος, ανάλογα µε το σηµείο που βρίσκεται η υποδιαστολή. Για παράδειγµα, ο πραγµατικός αριθµός 1,2345 γράφεται 12345 Χ 10-4 και ανάλογα µε τον εκθέτη, αλλάζει η τοποθέτηση της υποδιαστολής. Συνεπώς δηµιουργείται ένας αριθµός µε µια υποδιαστολή που “αιωρείται” ανάλογα µε την τοποθέτηση που της δίνουµε. Ο πραγµατικός σκοπός της εντολής FLOAT στην προκειµένη περίπτωση, είναι να σιγουργευτούµε ότι όλα τα φατνία (pixel) λαµβάνουν µία αριθµητική τιµή, µε ένα δεκαδικό ψηφίο και µε τον τρόπο αυτό είναι µετρήσιµα.

Σκαρίφηµα 4.2.1.κβ: Παράδειγµα εντολής FLOAT σε raster δεδοµένα

Μετά την εντολή FLOAT, µπορούµε να αντλήσουµε δεδοµένα για το πλήθος των pixel σε κάθε χρώµα (Σκαρίφηµα 4.2.1 κγ) κάτι που δεν ήταν δυνατόν να γίνει αν δεν δίναµε αυτή την αριθµητική µορφή στα pixel. Παρατηρούµε ότι στο: Πράσινο χρώµα, καταγράφτηκαν 3.172.187 pixel Μαύρο χρώµα, καταγράφτηκαν 2.606.079 pixel Δεδοµένου ότι κάθε pixel έχει συγκεκριµένο µέγεθος 0,62689419 Χ 0,61387803 = 0.38483657037565 τετραγωνικά µέτρα είναι το εµβαδόν του κάθε φατνίου. Αναλυτικά, οι υπολογισµοί παρουσιάζονται στον Πίνακα 4.2.1.α. ΕΤΟΣ 2005 ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΧΩΡΟΙ ΚΤΗΡΙΑ

ΦΑΤΝΙΑ

ΜΕΓΕΘΟΣ

ΕΜΒΑΔΟΝ (m2) 763,037

ΕΜΒΑΔΟΝ (Εκτάρια) 76.30

1,982,755

0.38483657

3,795,511

0.38483657 1,460,651 146.07 ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΕΜΒΑΔΟΝ ΠΟΛΗΣ: 222.37

Ποσοστό 34.31% 65.69%

Πίνακας 4.2.1.α: Πίνακας υπολογισµού δορυφορικής έτους 2005

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 151

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Σκαρίφηµα 4.2.1.κγ: Μετά τη µετατροπή των φατνίων σε αριθµούς floating, µπορούµε να δούµε το πλήθος των φατνίων ανά χρώµα.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 152

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

4.2.2 Η ανάλυση της αεροφωτογραφίας του 1945 Η προέλευση της αεροφωτογραφίας είναι το αρχείο χαρτών και φωτογραφιών της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού (ΓΥΣ). Η χρονολογία της αεροφωτογραφίας είναι το 1945, σύµφωνα µε τις πληροφορίες της ΓΥΣ. Οι αεροφωτογραφίες της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού µε έτος λήψης το 1945 αποτελούν το σηµαντικότερο ή ίσως και το µοναδικό µέσο συλλογής φωτογραµµετρικών δεδοµένων παρελθόντων ετών. Γι’ αυτό και η καταγραφή των αλλαγών στις χρήσεις/κάλυψη γης µέχρι σήµερα, αναφέρεται πάντα στις αεροφωτογραφίες του 1945. Η διαδικασία επεξεργασίας µίας αεροφωτογραφίας είναι, φυσικά, διαφορετική από τη διαδικασία που ακολουθείται σε µία δορυφορική. Καταρχήν τα δεδοµένα είναι αναλογικά και πρέπει να µετατραπούν σε ψηφιακά. Αυτό σηµαίνει ότι η αεροφωτογραφία θα ψηφιοποιηθεί (scanning) και θα εισαχθεί στο πρόγραµµα ArcGIS. Στη συνέχεια, θα πρέπει να γίνει ορθοαναφορά της αεροφωτογραφίας, δηλαδή θα πρέπει συσχετιστεί µε συγκεκριµένα και ακριβή στοιχεία του εδάφους προκειµένου να αποκτήσει µετρητική πληροφορία. Τέλος, η αεροφωτογραφία θα περικοπεί (crop) στα όρια του Γ.Π.Σ. της Ερµούπολης, ώστε η έκταση αναφοράς να είναι κοινή και στις δύο χρονιές (1945 - 2005).

Εικόνα 4.2.2.α: Επεξεργασία αεροφωτογραφιών του 1945 Πηγή: LIBRARY AND ARCHIVES CANADA—PA065599

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 153

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Σκαρίφηµα 4.2.2.α: Η αεροφωτογραφία του 1945 Πηγή: Γ.Υ.Σ. ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΑΕΡΟΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ:

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 154

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων • Raster_Information: • Columns_and_Rows: 1066, 1529 • Number_of_Bands: 3 • Cellsize__X._Y_: 1,862852, 1,862852 • Uncompressed_Size: 4,66 MB • Format: TIFF • Source_Type: continuous • Pixel_Type: unsigned integer • Pixel_Depth: 8 Bit • NoData_Value: 256 • Colormap: absent • Pyramids: level: 2, resampling: Nearest Neighbor • Compression: None • Status: Permanent • Extent: • Top: 4145173,29021 • Left: 581831,928907 • Right: 583817,729139 • Bottom: 4142324,98951 • Spatial_Reference: Greek_Grid • Linear_Unit: Meter (1,000000) • Angular_Unit: Degree (0,017453292519943295) • False_Easting: 500000 • False_Northing: 0 • Central_Meridian: 24 • Scale_Factor: 0,9996 • Latitude_Of_Origin: 0 • Datum: D_GGRS_1987 • Statistics: • Band_1: • Build_Parameters: skipped columns:1, rows:1, ignored value(s): • Min: 12 • Max: 255 • Mean: 132,948 • Std_dev.: 27,1986 • Classes: 0 • Band_2: • Build_Parameters: skipped columns:1, rows:1, ignored value(s): Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 155

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων • Min: 10 • Max: 255 • Mean: 133,402 • Std_dev.: 27,0423 • Classes: 0 • Band_3: • Build_Parameters: skipped columns:1, rows:1, ignored value(s): • Min: 7 • Max: 255 • Mean: 131,4185 • Std_dev.: 26,764 • Classes: 0 Οι σηµαντικότερες πληροφορίες από αυτές που παρουσιάζονται παραπάνω, είναι το µέγεθος του φατνίου (pixel) το οποίο είναι 1,862852 µέτρα, το ότι είναι RGB (τρία φάσµατα ή 3 bands), και ότι είναι γεωαναφερµένη στο ΕΓΣΑ 87 (D_GGRS_1987). Η ανάλυση της αεροφωτογραφίας είναι σαφώς εξαιρετικά µικρότερη από αυτή της δορυφορικής QUICKBIRD. Όµως, είναι ικανή ανάλυση για να προσφέρει τις βασικές πληροφορίες που χρειάζονται για την κατανάλωση του χώρου από τα κτήρια τη συγκεκριµένη χρονική περίοδο. Ο τρόπος που γίνεται η ανάλυση της εικόνας, διαφέρει από αυτόν που παρουσιάστηκε παραπάνω. Οι διαφορές εντοπίζονται κυρίως γιατί η µικρή ανάλυση οδηγεί σε µεγαλύτερα σφάλµατα στον εντοπισµό του ελεύθερου χώρου. Αρχικά, αποφασίστηκε να αφαιρεθούν όλα τα κτήρια που έχουν εντοπιστεί και καταγραφεί ως “αξιόλογα” του 19ου αιώνα. Αυτά τα κτήρια, υπήρχαν προφανώς και το 1945 και καταλάµβαναν φυσικό χώρο στην πόλη. Έτσι, δεν χρειάζεται να εντοπιστούν ξανά και να καταγραφούν ως “κτήρια”. Αυτή η αφαίρεση οδηγεί στην αεροφωτογραφία που παρουσιάζεται στο Σκαρίφηµα 4.2.2.β.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 156

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Σκαρίφηµα 4.2.2.β: Η αεροφωτογραφία του 1945 µετά την αφαίρεση των Αξιόλογων και Διατηρητέων κτηρίων Πηγή: Γ.Υ.Σ.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 157

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Σκαρίφηµα 4.2.2.γ: Πριν και µετά την επεξεργασία της αεροφωτογραφίας Επάνω: Η αρχική αεροφωτογραφία 1945, στην περιοχή του κέντρου Κάτω: Η βελτιωµένη αεροφωτογραφία 1945, στην ίδια περιοχή Η αφαίρεση των Αξιόλογων και Διατηρητέων Κτηρίων από την αεροφωτογραφία, βελτιώνει την ακρίβεια των υπολογισµών και βοηθάει στον καλύτερο εντοπισµό του ελεύθερου χώρου

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 158

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Σκαρίφηµα 4.2.2.δ: Η αεροφωτογραφία του 1945 µετά την αφαίρεση των Αξιόλογων και Διατηρητέων κτηρίων και µετά το Reclassification

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 159

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων Μετά τη διαδικασία Reclassification, γίνεται καταµέτρηση των φατνίων (όπως και µε τη δορυφορική εικόνα) και υπολογίζεται η έκταση, σύµφωνα µε το µέγεθος κάθε φατνίου. Καθώς τα pixel είναι µεγαλύτερα, είναι αναµενόµενο ο αριθµός των pixel σε κάθε χρώµα να είναι σαφώς µικρότερος από ότι στη δορυφορική εικόνα. Στον Πίνακα 4.2.2.α παρουσιάζονται οι υπολογισµοί και τα αποτελέσµατα.

ΕΤΟΣ 1945 ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΧΩΡΟΣ ΚΤΗΡΙΑ

PIXELS

ΜΕΓΕΘΟΣ

ΕΚΤΑΣΗ (m2)

381,298 3.470218

1,323,187.64

259,494 3.470218 5,778,266

900,500.36 2,223,688

ΕΚΤΑΣΗ ΠΟΣΟΣΤΟ (εκτάρια) 132.32 59.50% 90.05 222.37

40.50%

Πίνακας 4.2.2.α: Πίνακας υπολογισµού αεροφωτογραφίας έτους 1945

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 160

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 161

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Το σπίτι ήταν χτισµένο µε σχέδια του παππού, κατάδικά του. Και µέσα και έξω. Το ήθελε αρχοντικό. Να είναι το καλύτερο στη συνοικία και να µη µοιάζει µε κανένα. Γωνιακό, άπλωνε ο όγκος του σε δύο δρόµους. Στον κεντρικό, απέναντι στην εκκλησία και σ’ένα πιο µικρό και πιο στενό, στρωµένο όµοια µε καλντερίµι. Η κύρια πρόσοψή του ήταν επιβλητική. Μεγαλοµέτωπο. Με τα πορτοπαράθυρα όλα τοξωτά. Στη µεγάλη κεντρική και καρυδένια πόρτα του ήταν ξυλόγλυπτες δυο άγκυρες και για χτυπητήρι είχε ένα χάλκινο σήµαντρο, που το κρατούσε µε τα χέρια της µια σκαλιστή γοργόνα. Τέσσερα τοξωτά παράθυρα την είχανε στη µέση. Πάνω από αυτές, στο µέσο µια πλάκα σφηνωµένη µε το όνοµα του ιδοχτήτη και έναν αριθµό: ΠΕΤΡΟΣ ΜΠΟΥΜΗΣ 1848. Η τοξωτή γραµµή που χρησιµοποιούσε η αρχιτεκτονική στις εκκλησίες, όταν χτίζονταν η µια µετά την άλλη σε όλη τη Σύρα, τον είχε, φαίνεται επηρεάσει. Μπορεί και µια παράδοση κλεισµένη στην ψυχή του, φερµένη απ’τους προγόνους του απ’το βυζάντιο βαλκανικό βορρά. Καταµεσίς, όλωσδιόλου εσωτερική, η µεγάλη τραπεζαρία, τριγυρισµένη µε µιντέρια στρωµένα µε υφαντά, φωτίζονταν απ’την ταράτσα µε µια τεράστια τζαµαρία σε σχήµα ορθογώνιο, µε τζάµια σ’όλα τ’αχνά χρώµατα του ουράνιου τόξου. Ο ήλιος και το φως (οι συννεφιές και οι βροχές ήταν σπάνιες) περνούσαν µέσα από το τζαµωτό και χύνονταν πολύχρωµα, φανταστικά σε όλο το δωµάτιο. Τη νύχτα άναβαν οι µεγάλες κρεµαστές χάλκινες λάµπες. Η ίδια τζαµαρία, πολύχρωµη, ήτανε σφηνωµένη και στο ταβάνι του “αντρέ”. Έτσι, όπως έµπαινες στο σπίτι, σε υποδέχονταν πολύχρωµοι καταυγασµοί από φως.

-Στο σπίτι αυτό, το φως έρχεται κατ’ευθείαν από τον ουρανό, είχε πει την άλλη µέρα του ερχοµού της η Χρυσώ, µαγεµένη απ’αυτά τα τζαµένια πολύχρωµα ταβάνια, αλλά και από τη φυσιογνωµία του σπιτιού, που είχε κάτι το παλιό, το βυζαντινό µοναστηριακό.

Περιγραφή του Ερµουπολίτικου σπιτού, από το βιογραφικό βιβλίο της ποιήτριας Ρίτα Μπούµη-Παππά “η Χρυσώ” (Μπούµη-Παπά, 2007)

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 162

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ Aποτελέσµατα και συµπεράσµατα

Η ανάλυση των αποτελεσµάτων, δίνει χρήσιµα συµπεράσµατα για την κατανάλωση του Χώρου και την ανάγκη αξιοποίησης του µέσα από τα αξιόλογα κτήρια της Ερµούπολης Ενδιαφέροντα συµπεράσµατα συνάγονται και από το συνδυασµό της χωρικής ανάλυσης µε την υπάρχουσα έρευνα τεκµηρίωσης και διάσωσης των ιστορικών κτηρίων της Ερµούπολης. Η χρησιµότητα όλων αυτών των αποτελεσµάτων είναι πολύπλευρη: συµβάλουν στην έρευνα για τα νεοκλασικά κτήρια του 19ου αιώνα στη χώρα µας, εµπλουτίζουν την πρόταση για κήρυξη της Ερµούπολης ως “µνηµείο παγκόσµιας κληρονοµιάς” από την UNESCO, µε σηµαντικά στοιχεία για τα ιστορικά κτήρια της πόλης και τη φυσιογνωµία της. Τέλος, ο Δήµος Σύρου-Ερµούπολης ωφελείται για µελλοντικές µελέτες και έργα που αφορούν στην πολεοδοµική ανάπτυξη, διαχείριση του χώρου και των ιστορικών του κτηρίων.

Φωτογραφία: Λεπτοµέρεια από την καταγραφή Νεοκλασικού Γ’ Περιόδου στην Ερµούπολη [Πηγή: Προσωπικό Αρχείο]

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 163

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

5.1 Αποτελέσµατα ανάλυσης Μετά την ανάλυση που έγινε στο προηγούµενο κεφάλαιο, µπορεί να εξαχθούν χρήσιµα συµπεράσµατα για τον τρόπο ανάπτυξης του πολεοδοµικού συγκροτήµατος της Ερµούπολης από το 1945 ως το 2005, δηλαδή µέσα σε εξήντα χρόνια. Στο Σκαρίφηµα 5.1.α απεικονίζεται η Ερµούπολη το 1945 και το 2005, ενώ ο Πίνακας 5.1.α παρουσιάζει συγκριτικά τα αποτελέσµατα της ανάλυσης του ελεύθερου χώρου από το 1945 ως το 2005.

Σκαρίφηµα 5.1.α: Η αεροφωτογραφία του 1945 & η δορυφορική εικόνα του 2005 Πηγή: Γ.Υ.Σ. - Quickbird Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 164

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων ΕΤΟΣ 1945 ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΧΩΡΟΣ ΚΤΗΡΙΑ

ΕΤΟΣ 2005

PIXELS

ΜΕΓΕΘΟΣ

ΕΚΤΑΣΗ (m2)

381,298 3.4702176

1,323,187.64

259,494 3.4702176 5,778,266

900,500.36 2,223,688

PIXELS

ΜΕΓΕΘΟΣ

ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ 1,982,755 ΧΩΡΟΣ ΚΤΗΡΙΑ 3,795,511

ΕΚΤΑΣΗ (m2)

0.38483657

763,037

0.38483657

1,460,651 2,223,688

ΕΚΤΑΣΗ ΠΟΣΟΣΤΟ (εκτάρια) 132.32 59.50% 90.05 222.37 ΕΚΤΑΣΗ (εκτάρια) 76.30 146.07 222.37

40.50%

ΠΟΣΟΣΤΟ 34.31% 65.69%

Πίνακας 5.1.α: Πίνακες υπολογισµού εκτάσεων έτους 1945 και 2005

Με βάση τα παραπάνω στοιχεία δηµιουργήθηκαν δύο γραφήµατα: Ένα µε απόλυτα νούµερα έκτασης του οικισµού (5.1.β) και ένα µε ποσοστιαία σύγκριση των εκτάσεων (5.1.γ). Από το πρώτο γράφηµα µπορεί κανείς να αποκτήσει άµεσα µια πλήρη εικόνα της κατανάλωσης του «χώρου». Παρατηρούµε το διπλασιασµό της πόλης µέσα σε εξήντα χρόνια. Αξιοσηµείωτο όµως είναι το γεγονός ότι οι αδόµητοι εντός σχεδίου χώροι, δεν ακολουθούν τον ίδιο ρυθµό, αλλά είναι οκτώ φορές µεγαλύτεροι από τους χώρους του 1945. Αυτό προφανώς συµβαίνει για δύο λόγους: • Οι νέες εντάξεις στον οικισµό που έγιναν το 1986 (Γ.Π.Σ. ΕρµούποληςΆνω Σύρου) δεν έχουν ακόµη προλάβει να πολεοδοµηθούν. Αποτέλεσµα είναι η έλλειψη οικοδοµικής δραστηριότητας περιµετρικά των θυλάκων των οικισµών προ του 1923 της Ερµούπολης (Καρναρόλες, Λαζαρέτα, Καµίνια, Δήλι, Ξηρόκαµπος).

• Το Γενικό Πολεοδοµικό Σχέδιο και η Πολεοδοµική Μελέτη του Δήµου Ερµούπολης ακολουθούν τα σταθερότυπα του ΥΠΕΧΩΔΕ και υποχρεωτικά δεσµεύουν εκτάσεις για Κοινόχρηστους Χώρους Αστικού Πρασίνου. (βλ.Εικόνα 1.1.2.δ – περιοχές µε πράσινο χρώµα) Για την καλύτερη κατανόηση των διαφορών αυτών µεταξύ του 1945 και του 2005, δηµιουργήθηκε το δεύτερο γράφηµα όπου υπάρχει ποσοστιαία αναλογία µεταξύ των ίδιων περιοχών, σε διαφορετικά έτη. Έτσι ενώ η δοµηµένη έκταση της Ερµούπολης έχει αναλογία 30%-70% από το 1945 ως το 2005, την ίδια χρονική περίοδο η αναλογία των ελεύθερων χώρων εντός του οικισµού είναι 10%-90% (1945-2005). Το γεγονός αυτό δίνει σηµαντικό όφελος υπέρ της πόλης, αφού το πολύτιµο αγαθό του ελεύθερου και αδόµητου χώρου σταθερά παγιώνεται για το πολεοδοµικό συγκρότηµα της Ερµούπολης.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 165

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

ΕΤΟΣ: 1945

ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΧΩΡΟΣ ΚΤΗΡΙΑ

40.50% 59.50%

ΕΤΟΣ: 2005

34.31%

65.69%

ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΧΩΡΟΣ ΚΤΗΡΙΑ Σκαρίφηµα 5.1.β: Σύγκριση του Ελεύθερου και Δοµηµένου Χώρου (1945-2005) Κάνοντας σύγκριση µεταξύ του 1945 και του 2005, θεωρώντας τα όρια του οικισµού σταθερά σύµφωνα µε το όριο του Γ.Π.Σ. που ισχύει σήµερα, παρατηρείται µία µείωση του ελεύθερου χώρου από 60% το 1945, σε 34% το 2005, µε αντίστοιχη αύξηση της δοµηµένης επιφάνειας. Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 166

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων Στο σηµείο αυτό πρέπει να αναφερθεί ότι έγινε και ένας υπολογισµός του οικισµού της Άνω Σύρου, µε σκοπό να εξεταστεί η εξέλιξή του ως «δορυφόρος» του οικισµού της Ερµούπολης. Η Άνω Σύρος είναι µεσαιωνικός οικισµός, διατηρητέος και προστατευόµενος σήµερα από την Εφορεία Βυζαντινών Μνηµείων. Αν και προϋπάρχει της Ερµούπολης, οι ρυθµοί ανάπτυξής του είναι σηµαντικά µικρότεροι. Η έκταση του οικισµού της Άνω Σύρου το 1945 ήταν 84190.12τ.µ. Στο Σκαρίφηµα 5.1.γ, αναλύονται οι εκτάσεις από το 1945 ως το 2005, ως τετραγωνικά µέτρα. Ως όρια των οικισµών, λαµβάνονται τα όρια που είχε ο οικισµός τη χρονιά αναφοράς (Σκαρίφηµα 5.1.δ). Είναι φανερό ότι ενώ η Άνω Σύρος παραµένει απόλυτα σταθερή για εξήντα χρόνια, η Ερµούπολη έχει µεγάλες αλλαγές. Σε απόλυτους αριθµούς, η Ερµούπολη είχε σαφώς λιγότερες αδόµητες εκτάσεις το 1945 και πολύ µεγαλύτερες το 2005. Δηλαδή, ενώ ο οικισµός διπλασιάζεται σε έκταση µέσα σε 60 χρόνια, η έκταση των ελεύθερων χώρων τριπλασιάζεται την ίδια περίοδο. Αυτό συµβαίνει γιατί η επέκταση της Ερµούπολης γίνεται µε οργανωµένο σχέδιο, ειδικά από το 2000 και έπειτα.

0

750,000.00 1,500,000.00 2,250,000.00 3,000,000.00

Όλος ο Οικισμός

Αδόμητες Εκτάσεις Ερμούπολης Τελική Δομημένη Έκταση Ερμούπολης Έκταση Άνω Σύρου

1945 2005 1945 2005

Όλος ο Οικισμός Αδόμητες Εκτάσεις Ερμούπολης 957,572.35 2,223,688

57,071.99 768,037

Τελική Δομημένη Έκταση Άνω Έκταση Σύρου Ερμούπολης 900,500.36 1,460,651

84,190.12 84,190.12

Σκαρίφηµα 5.1.γ: Σύγκριση του Ελεύθερου και Δοµηµένου Χώρου (1945-2005) Κάνοντας σύγκριση µεταξύ του 1945 και του 2005, θεωρώντας τα όρια του οικισµού αυτά που είχαν διαµορφωθεί τη χρονιά αναφοράς. Τα µεγέθη είναι σε τετραγωνικά µέτρα, δηλαδή σε απόλυτα νούµερα και όχι ποσοστά.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 167

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

ΟΡΙΟ ΟΙΚΙΣΜΟΥ ΑΝΩ ΣΥΡΟΥ ΤΟ 1945

ΟΡΙΟ ΟΙΚΙΣΜΟΥ ΕΡΜΟΥΠΟΛΗΣ ΤΟ 1945

ΑΔΟΜΗΤΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΝΤΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟΥ ΤΟ 1945

ΟΡΙΟ ΟΙΚΙΣΜΟΥ ΕΡΜΟΥΠΟΛΗΣ ΤΟ 2005

Σκαρίφηµα 5.1.δ: Όρια Οικισµών 1945 και 2005 Προκειµένου να γίνει σύγκριση των αδόµητων εκτάσεων, έγινε προσέγγιση των ορίων του οικισµού της Ερµούπολης το 1945, σύµφωνα µε την υπάρχουσα τότε- κατάσταση. Οι αδόµητες εκτάσεις εντός του οικισµού του 1945 είναι λίγες και κυρίως εντοπίζονται στην παραρεµάτια ζώνη του κεντρικού ρέµατος του οικισµού (Λαλακιά). Ο Ιστορικός Οικισµός της Άνω Σύρου δεν µεταβάλει τα όρια του από το 1945.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 168

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

1945

2005

Σκαρίφηµα 5.1.ε: Η υποενότητα της “Ανάστασης” το 1945 και το 2005 Η περιοχή στην κορυφογραµµή της Ερµούπολης, ονοµάζεται «Δήλι» και είναι οικισµός προ του ’23 ο οποίος αναπτύχθηκε περιµετρικά της εκκλησίας της Ανάστασης. Παρατηρούµε την κατανάλωση του χώρου από το 1945 ως το 2005 µε έντονη ανοικοδόµηση καθώς τα κτήρια πλησιάζουν όλο και περισσότερο την εκκλησία, αφήνοντας ιδιαίτερα µικρούς και στενούς δρόµους. Σήµερα (φωτογραφία κάτω) η εκκλησία έχει ενταχθεί στον οικισµό και µόνο ένα µικρό µέρος έχει παραµείνει χώρος αστικού πρασίνου. Ταυτόχρονα ο οικισµός του Δηλίου έχει ενοποιηθεί πλήρως µε την Ερµούπολη. Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 169

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

1945 2005

Σκαρίφηµα 5.1.στ: Η υποενότητα της “Δόξας” το 1945 και το 2005 Η περιοχή στο βόρειο όριο της πόλης ονοµάζεται «Δόξα» και είναι εντός ρυµοτοµικού σχεδίου. Χαρακτηριστικό της περιοχής είναι η ιδιαίτερα αξιόλογη βραχώδης ακτή ανατολικά. Στη Δυτική πλευρά της περιοχής υπάρχει έντονο ανάγλυφο µε µεγάλες κλίσεις (40%) και προβλήµατα κατολίσθησης. Με την νέα πολεοδοµική µελέτη απαγορεύεται η δόµηση στα πρανή αυτά (πράσινο χρώµα) καθώς και σε όλη τη βραχώδη ακτή η οποία χαρακτηρίζεται και ως «αξιόλογος φυσικός σχηµατισµός». Με αυτό το δεδοµένο παρατηρούµε την οικοδοµική δραστηριότητα τα τελευταία 60 χρόνια. Η επέκταση της πόλης προς τα βόρεια είναι ιδιαίτερα σηµαντική και αποτελεί τη µοναδική δυνατότητα ανοικοδόµησης στην περιοχή. Ο Φυσικός Χώρος προστατεύεται τόσο δυτικά όσο και ανατολικά, ενώ ταυτόχρονα δεν έγινε επέκταση του ορίου του σχεδίου πόλεως µε αποτέλεσµα ουσιαστικά να θεωρείται η κατάσταση που παρουσιάζεται σήµερα ως τελική και παγιωµένη. Αν και καταναλώθηκε µεγάλο µέρος του ελεύθερου Χώρου από το 1945, υπάρχει αυστηρή προστασία του εναποµείναντα αδόµητου Χώρου σήµερα. Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 170

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

1945

2005

Σκαρίφηµα 5.1.ζ: Η υποενότητα της “Λαλακιάς” το 1945 και το 2005 Ένα από τα σηµαντικότερα ρέµατα της πόλης, µε δύο παρακλάδια που συναρµόζουν σε λεκάνη ηρεµίας εντός της πόλης. Αριστερά, στην αεροφωτογραφία του 1945 παρατηρούµε το ρέµα σε όλο το µήκος του, καθώς ρέει από βορά προς νότο στην πόλη. Η παραρεµάτια ζώνη είναι ευρεία και τα κτίσµατα απέχουν δεκάδες µέτρα από το ρέµα. Το τρίτοξο γεφύρι αποτελούσε σηµείο σύνδεσης της πόλης µε τις περιαστικές περιοχές. Ο αριστερός (δυτικός) κλάδος του ρέµατος συναρµόζει στα «τρία γεφύρια» και στη συνέχεια το ρέµα κατευθύνεται προς τη θάλασσα. Σήµερα ο δεξιός κλάδος έχει εν µέρει υπογειοποιηθεί και ένας από τους βασικότερους οδικούς άξονες της πόλης έχει λάβει τη θέση του ρέµατος. Ο Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 171

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

αριστερός κλάδος υπάρχει ακόµη, µε σαφή διαχωρισµό αλλά µε πολύ περισσότερα κτήρια να πλησιάζουν συνεχώς την κοίτη του. Η λεκάνη ηρεµίας λειτουργεί ακόµη, ενώ παράλληλα τα «τρία γεφύρια» είναι πλέον κηρυγµένο διατηρητέο µνηµείο.

Η οικοδοµική δραστηριότητα δυτικά του ρέµατος είναι

ιδιαίτερα έντονη, µε στενούς δρόµους, άναρχη δόµηση-τοποθέτηση κτηρίων αφού αναπτύχθηκε ως οικισµός χωρίς ρυµοτοµικό, µε ελάχιστες παραχωρήσεις στην κοινή χρήση. Η απώλεια του ρέµατος στο τελικό νότιο τµήµα του, αν και σηµαντική επέµβαση, µείωσε τη διαµπερή κίνηση των οχηµάτων και ειδικά των βαρέων µέσα από την πόλη, ενώ ταυτόχρονα υπάρχει αναβάθµιση της περιοχής καθώς σηµαντικές χρήσει αναπτύσσονται πλέον κατά µήκος του δρόµου. Η Λαλακιά αποτέλεσε σηµείο ίσως της πιο έντονης οικιστικής ανάπτυξης της πόλης. Η κατανάλωση του Χώρου είναι σηµαντική και µη αναστρέψιµη σήµερα. Αν και καταναλώθηκε µεγάλο µέρος του ελεύθερου Χώρου από το 1945, υπάρχει αυστηρή προστασία του εναποµείναντα αδόµητου Χώρου σήµερα.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 172

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

1945

Σκαρίφηµα 5.1.η: Η υποενότητα της Βιοµηχανίας το 1945 και το 2005 Στην περιοχή στον Νοτιοδυτικό άκρο της πόλης, αναπτύχθηκε όλη η Βιοµηχανική Ιστορία της Ερµούπολης. Η οικονοµική ανάπτυξη στηρίχθηκε ακριβώς στη λειτουργία όλων των Ιστορικών εργοστασίων της περιοχής. Παρατηρούµε ότι το 1945 υπήρχαν όλα τα εργοστάσια πλήρως ανεπτυγµένα, ακριβώς όπως είναι και σήµερα. Η περιοχή µε τις αγροτικές εκτάσεις στο κέντρο, ήταν καλλιεργήσιµη και προφανώς γόνιµη διότι υπήρχε το ρέµα του Αγίου Παντελεήµονα. Σήµερα η πόλη αναπτύχθηκε καλύπτοντας πλήρως όλες τις ελεύθερες εκτάσεις µε ελάχιστες εξαιρέσεις. Η Βιοµηχανική Περιοχή εντάχθηκε στον Πολεοδοµικό Ιστό και ενοποιήθηκε µε την κατοικία. Τα εργοστάσια έχουν όλα νέες χρήσεις όπως Πολυκαταστήµατα, Συνεργεία, Αντιπροσωπείες Αυτοκινήτων κ.α. δίνοντας το παράδειγµα επανάχρησης της του Χώρου.

2005

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 173

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

1945

Σκαρίφηµα 5.1.θ: ΑΚΤΟΓΡΑΜΜΗ ΝΕΩΡΙΟ Στο παράδειγµα αυτό παρατηρούµε την επέκταση της πόλης προς τη θάλασσα. Με τη ΜΩΒ συνεχόµενη γραµµή επισηµαίνεται το όριο της πόλης το 1945, ενώ µε την ΚΟΚΚΙΝΗ αξονική το όριο το 2005. Όταν ο Χώρος εξαντλείται, η πόλη επεκτείνεται

ακόµη,

δηµιουργώντας ΝΕΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ και άρα δίνοντας ελαστικό χαρακτήρα στο φυσικό αυτόν πόρο. Στο σηµείο του χάρτη, µειώθηκε η θάλασσα και επεκτάθηκε ο χώρος µε σκοπό την εκµετάλλευσή του ως: •Εγκαταστάσεις Ναυπηγείων (Νεώριο) •Δηµιουργία αλιευτικού καταφυγίου •Δηµιουργία χώρου αθλητικών εγκαταστάσεων Σήµερα οι επεκτάσεις αυτές θεωρούνται παγιωµένες και έχουν βοηθήσει την πόλη να περιορίσει την κατανάλωση του Χώρου στην ανωφέρεια. Οι εγκαταστάσεις που δηµιουργήθηκαν προσφέρουν τόσο στην τοπική οικονοµία και παραγωγή όσο και στην ψυχαγωγεία, αναβαθµίζοντας έτσι την ποιότητα ζωής. Η πόλη αποµυζά πόρους από το χώρο αυτό για να καλύψει πραγµατικές ή και πλασµατικές ανάγκες των αυξανόµενων κατοίκων της. Όµως δεν πρέπει να ξεχνάµε ότι η αλλοίωση της ακτογραµµής είναι µια ιδιαίτερα έντονη περιβαλλοντική επέµβαση και πρέπει να γίνεται πάντα µε προσοχή και για λόγους σηµαντικής µόνο ωφέλειας τόσο για την πόλη όσο και για το περιβάλλον. Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 174

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

1945 2005

Σκαρίφηµα 5.1.ι: Ο Οικισµός της Άνω Σύρου το 1945 και το 2005 Οι δύο Δήµοι είχαν και ως οικισµοί πάντα διακριτά όρια µεταξύ τους. Στην αεροφωτογραφία του 1945 παρατηρούµε µε κίτρινη γραµµή το όριο του Δήµου Άνω Σύρου, ενώ µε κόκκινη γραµµή το όριο του Δήµου Ερµούπολης. Και ενώ ο Δήµος Ερµούπολης το 1945 δεν είχε καµία επέκταση προς την περιοχή αυτή, παρατηρούµε την έντονη οικοδοµική δραστηριότητα δυτικά του ρέµατος της Λαλακιάς το 2005. Η κατανάλωση του χώρου είναι ραγδαία και οι δύο Δήµοι δείχνουν να ενοποιούνται σε ένα µεγάλο πολεοδοµικό συγκρότηµα. Προφανώς οι επεκτατικές τάσεις εκφράζονται µόνο από τον οικισµό της Ερµούπολης, ενώ παράλληλα ο οικισµός της Άνω Σύρου παραµένει σταθερός χωρίς καµία µεταβολή στα όριά του. Η µείωση του χώρου στην συγκεκριµένη περιοχή αποτελεί και κοινωνικό φαινόµενο αφού παραδοσιακά η Άνω Σύρος κατοικείται από Καθολικούς ενώ η Ερµούπολη από Ορθόδοξους. Η συγχώνευση των οικισµών στο σηµείο αυτό δηµιουργεί αλλοίωση και στη µοναδικότητα του θρησκευτικού χαρακτήρα των κατοίκων. Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 175

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

5.2 Συµπεράσµατα - Προτάσεις 5.2.1 Ειδικά συµπεράσµατα για την περίπτωση της Ερµούπολης Εξετάζοντας τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά µιας νησιωτικής περιοχής, συµπεραίνει κανείς ότι τα νησιά είναι κλειστά συστήµατα λόγω γεωγραφίας. Ένα νησί επικοινωνεί κυρίως µε θαλάσσιες µετακινήσεις µε την υπόλοιπη Ελλάδα, καταναλώνει ό,τι παράγει και ό,τι εισάγει. Ταυτόχρονα, οι εκροές γίνονται κυρίως εντός του νησιού, (ή στο θαλάσσιο χώρο που το περιβάλει) και εκτός νησιού σε ένα µικρό και ελεγχόµενο µέρος. Ο βασικότερος φυσικός πόρος του νησιού υποχρεωτικά είναι ο «χώρος». Το πόσο πολύτιµος είναι ο χώρος για το νησί, αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι είναι υποχρεωτικά περιορισµένος και ιδιαίτερα ακριβός στην εµπορική του αξία. Ειδικότερα για το νησί της Σύρου, ο χώρος περιορίζεται ακόµη περισσότερο λόγω της µικρής έκτασης του νησιού και της γεωµορφολογίας του. Ο ελεύθερος χώρος άγγιζε το 60% της έκτασης του Γ.Π.Σ. το 1945. Μέσα σε 60 χρόνια, στα ίδια όρια, ο ελεύθερος χώρος µειώθηκε σχεδόν στο µισό (35%) και αυξήθηκε αντίστοιχα ο κατειληµµένος χώρος από τα κτήρια. Η ραγδαία αυτή µείωση του ελεύθερου χώρου είναι ανησυχητική και οφείλεται εξ ολοκλήρου στην επέκταση του οικισµού της Ερµούπολης. Παράλληλα µε αυτή την επέκταση, στο νησί της Σύρου υπάρχει σηµαντική αύξηση της εκτός σχεδίου δόµησης, καθώς η παγίωση των πολεοδοµικών προβληµάτων στην Ερµούπολης και η αύξηση των απαιτούµενων αδειοδοτήσεων (Υπουργείο Πολιτισµού, ΣΧΟΠ Αιγαίου, ΕΠΑΕ κτλ) έχει οδηγήσει τους κάτοικους εκτός Ερµούπολης. Το φαινόµενο αυτής της επέκτασης της Ερµούπολης, παρατηρείται σχεδόν σε όλη την Ελλάδα. Μετά την “έκρηξη” των κέντρων πόλεων, εξαιτίας της πυκνότητας, κυκλοφοριακής συµφόρησης, ρύπανσης, κτλ, οι κεντρικές λειτουργίες των πόλεων εκτινάχθηκαν προς τα έξω. Όµως, δεν υπήρξε ποτέ οργανωµένη ζώνη υποδοχής (πολεοδοµική µελέτη) για τη βίαιη αυτή εκτίναξη. Για αυτό και πρέπει να ανιχνευθούν δράσεις επιβράδυνσης της επέκτασης και συγκράτησης του πληθυσµού στις πόλεις προκειµένου να µειωθεί η περιβαλλοντική επιβάρυνση της κατανάλωσης του ‘χώρου’. Είναι φανερό ότι ο µόνος τρόπος προστασίας του φυσικού πόρου του “χώρου” είναι η επανάκτηση του κέντρου της πόλης και ειδικότερα η επανάχρηση των κτηρίων που εγκαταλείπονται συστηµατικά στην Ερµούπολη. Τα κτίσµατα και ειδικά τα αξιόλογα κτήρια είναι ανθρώπινα έργα, τα οποία µπορούν να αναλωθούν ως πόρος (αφού µπορούν να καταστραφούν) καθώς και να υποβαθµιστούν (να εγκαταλειφθούν ή να αλλοιωθούν έντονα). Ως πόρος όµως είναι εν µέρει ανανεώσιµος αφού αποκαθίστανται στην αρχική τους µορφή. Προφανώς για να Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 176

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων αποκατασταθούν θα πρέπει να υπάρχει κατανάλωση άλλων φυσικών πόρων (π.χ. οικοδοµικά υλικά, ενέργεια κτλ) και άρα δεν πρέπει να λαµβάνεται ως πλήρως ανανεώσιµος πόρος. Όλα τα αξιόλογα κτήρια της Ερµούπολης, αποτελούν τµήµα της πολιτιστικής της κληρονοµιάς και πρέπει να διατηρηθούν και να προστατευθούν. Τα τελευταία 50 χρόνια, δηλαδή αµέσως µετά τον Β΄ παγκόσµιο πόλεµο, η Ελλάδα έζησε στιγµές έντονης ανοικοδόµησης και καταστροφής του κτηριακού της αποθέµατος. Η Ερµούπολης όπως αναφέραµε και παραπάνω, επιβίωσε σχετικά αλώβητη από την επίθεση της «πολυκατοικίας» και έχει λίγα παραδείγµατα καταστροφής αξιόλογων κτηρίων να παρουσιάσει από το παρελθόν της. Δυστυχώς όµως τα τελευταία χρόνια βιώνει έντονα την εγκατάλειψη πολλών κτηρίων και την κατάρρευση αρκετών ερειπίων. Στην Ερµούπολη, µε τη συνεργασία του Δήµου Ερµούπολης και του Εθνικού Μετσόβιο Πολυτεχνείου, αναπτύχθηκε και ολοκληρώθηκε µία έρευνα µε θέµα την καταγραφή και τεκµηρίωση της παθολογίας 920 αξιόλογων κτηρίων, µε στόχο και ταυτόχρονα αποτέλεσµα την ανάπτυξη ενός πολυκριτηριακού συστήµατος διαχείρισης των ιστορικών κτηρίων και συνόλων µε εφαρµογή στο νεοκλασικό ιστορικό τόπο της Ερµούπολης (Χατζηγρηγορίου, 2012). Το σύστηµα αυτό στηρίζεται σε δύο πυλώνες: το Σύστηµα της Βάσης Δεδοµένων “ΕΡΜΗΣ” και το Γεωγραφικό Σύστηµα Πληροφοριών (GIS) “ΕΡΜΗΣ”, τα οποία συνδέονται µεταξύ τους. Ο αρχικός προβληµατισµός για την αξιοπιστία και αντικειµενικότητα των στοιχείων που καταγράφονται στη βάση δεδοµένων, αντιµετωπίσθηκε µε το σχεδιασµό, ανάπτυξη και εφαρµογή δύο διαδικασιών ειδικών εσωτερικών ελέγχων: (α) την ανάλυση των προφίλ των εκτιµητών (συµπεριφορά τους στις αξιολογήσεις) και περαιτέρω ελέγχου των ακραίων συµπεριφορών µε ad hoc ερωτήµατα στη βάση. (β) την εύρεση ενός αλγορίθµου για τον υπολογισµό της συνολικής παθολογίας των κτηρίων από την παθολογία των επί µέρους δοµικών ενοτήτων. Για τη διατήρηση της αξιοπιστίας µελλοντικών δεδοµένων καταγραφής στη βάση “ΕΡΜΗΣ”, επιλέχθηκε η δηµιουργία ενός οδηγού τυποποίησης των εκτιµήσεων παθολογίας των αξιόλογων κτηρίων της Ερµούπολης. Ο δεύτερος πυλώνας (GIS “ΕΡΜΗΣ”) δίνει τη δυνατότητα χωρικών αναζητήσεων στο σύνολο των ιστορικών κτηρίων του ιστορικού τόπου και δέχεται δεδοµένα από το Σ.Β.Δ. “ΕΡΜΗΣ”. Με τον τρόπο αυτό, µπορεί να χρησιµοποιήσει διαφορετικές µεταβλητές και κριτήρια για σύνθεση πολύπλοκων ερωτηµάτων. Ένα σηµαντικό ερώτηµα είναι η ιεράρχηση των επικίνδυνων κτηρίων του ιστορικού συνόλου, µε τρόπο αξιόπιστο και αντικειµενικό, προκειµένου να γίνουν οι απαραίτητες σωστικές επεµβάσεις διατήρησης και προστασίας των αξιόλογων κελυφών. Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 177

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων Πρόκειται για πολυκριτηριακή λήψη απόφασης, η οποία εξαρτάται από βαθµούς βαρύτητας συγκεκριµένων κριτηρίων. Μετά τον εντοπισµό των κριτηρίων αυτών, ζητήθηκε από ειδικούς ερευνητές (experts) η on-line ιεράρχησή τους. Προέκυψε ένας κατάλογος ιεράρχησης των επικίνδυνων κτηρίων του ιστορικού τόπου, καθώς το κάθε κτήριο έλαβε συγκεκριµένο βαθµό επικινδυνότητας. Ο κατάλογος αυτός χρησιµοποιήθηκε ήδη από τον αρµόδιο δήµο και έγινε σειρά σωστικών επεµβάσεων στα πρώτα κτήρια. Στόχος ήταν η αποφυγή του φαινοµένου της κατάρρευσης των αξιόλογων κτηρίων, η οποία επιφέρει σταδιακή αλλοίωση στη φυσιογνωµία της πόλης. Το προτεινόµενο από την έρευνα πολυκριτηριακό σύστηµα διαχείρισης αξιόλογων κτηρίων, έχει επίσης τη δυνατότητα παρακολούθησης των αλλοιώσεων και παρεµβάσεων που γίνονται στα κτήρια αυτά από τους ιδιοκτήτες (Σκαρίφηµα 5.2.α).

Σκαρίφηµα 5.2.α: Σύστηµα Διαχείρισης Αξιόλογων Κτηρίων “ΕΡΜΗΣ” Το Σύστηµα αποτελείται από µία Βάση Δεδοµένων (ΣΒΔ «ΕΡΜΗΣ») και ένα Γεωγραφικό Σύστηµα Πληροφοριών (GIS «ΕΡΜΗΣ»). Η έρευνα στηρίζεται σε τρεις (3) πυλώνες: Α. Στην αύξηση της αξιοπιστίας των δεδοµένων καταγραφής των κτηρίων, καθώς αυτά είναι αποτέλεσµα προσωπικής εκτίµησης µηχανικών.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 178

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων Β. Στην βαθµονόµηση της παθολογίας των ιστορικών κτηρίων, προκειµένου να προκύψει ένας Οδηγός καταγραφής παθολογίας, απόλυτα αξιόπιστος και σταθµισµένος για τις µελλοντικές καταγραφές Γ. Στο µοντέλο ιεράρχησης των επεµβάσεων στα Ιστορικά Κτήρια που κινδυνεύουν από κατάρρευση ή κατεδάφιση λόγω επικινδυνότητας. Η Ιεράρχηση βασίζεται όµως και σε σε µη τεχνοκρατικά κριτήρια λαµβάνοντας πολλές µεταβλητές υπόψη της (όπως π.χ. γειτνίαση µε δηµόσια κτήρια, απόσταση από σχολεία κ.α.). Στόχος του Ολοκληρωµένου Συστήµατος Διαχείρισης του Ιστορικού Τόπου της Ερµούπολης είναι η διατήρηση της Φυσιογνωµίας της πόλης, η διάσωση της πολιτιστικής κληρονοµιάς και η ευαισθητοποίηση των κατοίκων για την πόλη τους. Πηγή: (Χατζηγρηγορίου, 2012)

Η αναλυτική καταγραφή των 924 αξιόλογων κτηρίων της Ερµούπολης, µέσω της αναλυτικής αρχιτεκτονικής κατάταξης και του βαθµού προστασίας τους, δίνει τη δυνατότητα της τεκµηρίωσης του πλαισίου προστασίας τους καθώς και την εικόνα του αναλυτικού και συνοπτικού προφίλ παθολογίας των κτηρίων. Για τα παραπάνω (προστασία και παθολογία), έχει εξασφαλιστεί µέσω διαδικασιών ελέγχου η αξιοπιστία των στοιχείων τόσο από την καταγραφή στο πεδίο όσο και κατά την επεξεργασία τους στο Σ.Β.Δ. “ΕΡΜΗΣ”. Ο στόχος όµως της προστασίας της φυσιογνωµίας της Ερµούπολης µέσω της προστασίας των αξιόλογων κελυφών της, δεν θα µπορέσει να επιτευχθεί αν δεν εξασφαλιστεί η επιβράδυνση των µηχανισµών φθοράς των κτηρίων και δεν γίνουν οι απαραίτητες επεµβάσεις για την αποφυγή της κατάρρευσής τους. Στο θέµα αυτό, καίριο ρόλο µπορεί να έχει το GIS “ΕΡΜΗΣ” σε συνδυασµό µε την πληθώρα στοιχείων που προσφέρει το Σ.Β.Δ. “ΕΡΜΗΣ”. Στην πρώτη εφαρµογή του συστήµατος τα κτήρια που χρήζουν αυτά ήταν 160 σε σύνολο 924 κτηρίων. Με την καταγραφή της παθολογίας, το GIS σε συνεργασία πάντα µε το Σ.Β.Δ. “ΕΡΜΗΣ” και τους κατάλληλους αλγόριθµους, βαθµολογεί τα χαρακτηρισµένα από το σύστηµα επικίνδυνα κτήρια. Στην πρώτη εφαρµογή του συστήµατος τα κτήρια αυτά ήταν 160 σε σύνολο 924 κτηρίων. Η ιεράρχηση των επεµβάσεων στα κτήρια αυτά είναι καίριας σηµασίας, καθώς δεν είναι δυνατόν να γίνει άρση επικινδυνότητας ταυτόχρονα σε 160 κτήρια, ούτε όµως µπορεί η άρση επικινδυνότητας να κρίνεται αποκλειστικά και µόνο από τις τοπικές αντιδράσεις των κατοίκων. Αν συνυπολογιστεί και το γεγονός ότι θα πρέπει, λόγω των σηµερινών οικονοµικών συνθηκών, να γίνει η βέλτιστη χρήση των κονδυλίων για το σκοπό αυτό, καταδεικνύεται ότι η λήψη της σχετικής απόφασης προϋποθέτει πολυκριτηριακή µέθοδο ανάλυσης της ιεράρχησης επεµβάσεων. Συγκεκριµένα η ανάλυση αυτή λαµβάνει υπόψη τον κίνδυνο κατάρρευσης κάθε κτηρίου, σε σχέση όµως και µε µία σειρά άλλων κριτηρίων, Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 179

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων όπως το ρόλο του κτηρίου στη φυσιογνωµία της Ερµούπολης, τη θέση του στην πόλη, την επιρροή του σε άλλα σηµεία ενδιαφέροντος, τις κοινωνικές του επιπτώσεις κ.α. Για τη διαµόρφωση των κριτηρίων λήψης απόφασης, έγινε η επιλογή της συµπλήρωσης ενός διαδικτυακού ερωτηµατολογίου το οποίο απευθύνθηκε ελεγχόµενα µόνο σε ειδικούς επί του θέµατος, δηλαδή αρχιτέκτονες, πολιτικούς µηχανικούς, ακαδηµαϊκούς ή µελετητές µε µεγάλη εµπειρία (Σκαρίφηµα 5.2.β). (Χατζηγρηγορίου, 2012)

Σκαρίφηµα 5.2.β: Σύστηµα Διαχείρισης Αξιόλογων Κτηρίων “ΕΡΜΗΣ” Ζητήθηκε από τους συµµετέχοντες να ιεραρχήσουν τη σειρά επέµβασής τους σε ένα επικίνδυνο κτήριο, ανάλογα µε τις µεταβλητές που απεικονίζονται στον πίνακα αριστερά. Στην έρευνα απάντησαν τριάντα ειδικοί (experts), εκ των οποίων το 70% ήταν πολιτικοί µηχανικοί και το 30% αρχιτέκτονες. Τα κριτήρια µετατράπηκαν σε βαθµολογία (point system) Το πολυκριτηριακό µοντέλο ιεράρχησης µε εκτίµηση του κινδύνου, των αξιόλογων κτηρίων της Ερµούπολης κρίθηκε και στην εφαρµογή επιτυχές. Ο δήµος συνεχίζει την προσπάθεια προστασίας της ιδιαίτερης φυσιογνωµίας της Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 180

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων Ερµούπολης και κάθε χρόνο παρακολουθεί την κατάσταση των αξιόλογων κτηρίων µέσα από το Σ.Β.Δ. “ΕΡΜΗΣ” και το αντίστοιχο GIS (Σκαρίφηµα 5.2.γ). Επειδή τα κτήρια όµως αλλάζουν συστηµατικά ως προς την κατάστασή τους και ειδικά ως προς την παθολογίας τους, κρίθηκε τελικά σκόπιµο να αναπτυχθεί ένα εργαλείο που να µπορεί µε απλό τρόπο να εκτελεί το µοντέλο ιεράρχησης, λαµβάνοντας υπόψη του κάθε φορά τα δεδοµένα που υπάρχουν στη βάση δεδοµένων “ΕΡΜΗΣ”. Το εργαλείο αυτό αναπτύχθηκε µέσα στο GIS, µε τη διαδικασία του Model Builder, και σήµερα µπορεί να εκτελεί άµεσα, σε χρόνο λιγότερο από 10 δευτερόλεπτα, το µοντέλο ιεράρχησης και να εξάγει τα αποτελέσµατα σε διαφορετικό επίπεδο (layer) προκειµένου να τα επεξεργάζεται ο χρήστης (Χατζηγρηγορίου, 2012).

Σκαρίφηµα 5.2.γ: Εκτίµηση κινδύνου µε πολυκρητιριακό µοντέλο. Εφαρµογή. Το 2009-2010 ο δήµος µε τη βοήθεια τοπικών µηχανικών/εργοληπτών προχώρησε σε σωστικές επεµβάσεις σε επτά (7) κτήρια, εκ των οποίων τα έξι (6) ήταν µέχρι τη θέση είκοσι δύο (22) και το ένα (1) ήταν στη θέση τριάντα (30). Κριτήριο στις επεµβάσεις ήταν η λίστα ιεράρχησης αλλά και η δυνατότητα επέµβασης: ο δήµος δεν µπορεί να επέµβει σε ιδιοκτησία τρίτου µε την ίδια ευκολία που µπορεί σε ιδιοκτησία αγνώστου, κληροδοτήµατος, δηµοσίου κ.α. Η εφαρµογή σωστικών επεµβάσεων, ήταν επιτυχής και αφαίρεσε από τον κατάλογο τα κτήρια αυτά, διότι µετακινήθηκαν σε χαµηλότερους βαθµούς παθολογίας (“Γ” ή “Δ” αλλά όχι σε “κακή κατάσταση”).

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 181

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων Το ερώτηµα που τίθεται στο σηµείο αυτό είναι το κατά πόσο µπορεί να βοηθήσει η επανάχρηση των κτηρίων στη µείωση της αλόγιστης κατανάλωσης του χώρου. Για να απαντηθεί αυτό το ερώτηµα, χρειάζεται υπολογισµός και ανάλυση της ωφέλιµης έκτασης που χάνεται µε την εγκατάλειψη των κτηρίων. Η έρευνα του ΕΜΠ, έχει προσφέρει αυτού του είδους τα στοιχεία, όπως παρουσιάζονται στο Σκαρίφηµα 5.2.δ. Παρατηρούµε ότι σε 144 εγκαταλελειµµένα κτήρια, υπάρχει δυνατότητα επανάχρησης 23.253,89 τ.µ. Το νούµερο αυτό αν συγκριθεί µε την ανάπτυξη του δοµηµένου χώρου από το 1945 ως το 2005, µας εξασφαλίζει τουλάχιστον 2,5 χρόνια µη επέκτασης (η Ερµούπολη εξαπλώνεται κατά 9.335,85 τ.µ. / έτος). Η ανάγκη διατήρησης του Ιστορικού Τόπου και των κτηρίων του, γίνεται ακόµη πιο έντονα αντιληπτή αν συγκριθούν όλα τα τ.µ. των αξιόλογων και διατηρητέων κτηρίων, τα οποία συνεχώς τείνουν προς την εγκατάλειψη. Τα συνολικά τετραγωνικά µέτρα των κτηρίων αυτών είναι 133.619,10 (αξιόλογα) + 66.611,00 (διατηρητέα) δηλαδή 200.229 τ.µ. κτηρίων. Η έκταση αυτή, αντιστοιχεί στο 40% της επέκτασης της Ερµούπολης τα τελευταία 60 έτη, συνεπώς η σωστή τεκµηρίωση, επανάχρηση, διατήρηση και προστασία των Ιστορικών Κτηρίων µπορεί να επιβραδύνει κατά 25 έτη την ανάγκη επέκτασης της πόλης και της κατανάλωσης του φυσικού χώρου (Σκαρίφηµα 5.2.ε). Τέλος, αν υπολογίσουµε τα κτήρια που εγκαταλείφθηκαν από το 1945 µέχρι το 2005, παρατηρούµε ότι χάνονται 2,4 κτήρια / έτος. Ο αριθµός αυτός δεν είναι µεγάλος αν συγκριθεί µε το τεράστιο κτηριακό απόθεµα της Ερµούπολης (περισσότερα από 1000 Ιστορικά Κτήρια) αλλά είναι σηµαντικός από µόνος του, όταν συνεκτιµηθεί η µη αναστρεψιµότητα της κατάρρευσης των Ιστορικών Κτηρίων (Σκαρίφηµα 5.2.στ). Θετικό κρίνεται το γεγονός ότι µε την έρευνα του ΕΜΠ στον τρόπο διατήρησης και διάσωσης των Ιστορικών Κτηρίων, έχει δηµιουργηθεί µία λεπτοµερής τεκµηρίωση των κτηρίων αυτών και έχει προταθεί ο βέλτιστος τρόπος επέµβασης για τη διατήρησή τους (Χατζηγρηγορίου, 2012) όπως άλλωστε παρουσιάζεται και στο Σκαρίφηµα 5.2.ζ.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 182

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Σκαρίφηµα 5.2.δ: Εκτίµηση επιφάνειας εγκατελελειµένων κτηρίων Στο σύστηµα “ΕΡΜΗΣ” µπορεί να γίνουν υπολογισµοί επιφάνειας των κτηρίων που έχουν εγκαταλειφθεί και δεν κατοικούνται. Με την ανάλυση αυτή, προκύπτει ότι στο Ιστορικό Κέντρο της Ερµούπολης υπάρχουν 144 κτήρια εγκαταλελειµµένα, συνολικής κάλυψης χώρου 23.253,89 τ.µ.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 183

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

ΔΟΜΗΜΕΝΟΣ ΧΩΡΟΣ 1,500,000 1,125,000 750,000 375,000 0

1945

2005

1,700,000

1,275,000

850,000

425,000

0

1945

2005

Σκαρίφηµα 5.2.ε: Εκτίµηση εξέλιξης κατανάλωσης χώρου Πραγματική κατάσταση Με παραδοχές

2026

επανάχρησης

Επάνω: Γραµµική προσοµοίωση της κατανάλωσης του δοµηµένου χώρου στην Ερµούπολη από το 1945 ως το 2005. Κάτω: Με παραδοχές εξέλιξης (κατανάλωση χώρου / έτος) Παρατηρούµε ότι αν γινόταν επανάχρηση των Ιστορικών Κτηρίων, η Ερµούπολη θα έφτανε στη σηµερινή της έκταση το 2026.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 184

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

210,000.00

200,000.00

190,000.00

180,000.00

170,000.00

1945

2005

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΤΗΡΙΑ (τ.μ.) Σκαρίφηµα 5.2.στ: Μείωση των Ιστορικών Κτηρίων Η µείωση των Ιστορικών Κτηρίων µπορεί να εκτιµηθεί µέσω της καταγραφής των σηµερινών 144 εγκαταλελειµµένων. Ο ρυθµός µείωσης δεν είναι ιδιαίτερα αυξηµένος, καθώς υπολογίζονται περίπου 350 τ.µ. / έτος Ιστορικών Κτηρίων που εγκαταλείπονται. Όµως, πρέπει να σηµειωθεί ότι δεν είναι πάντα αναστρέψιµη η εγκατάλειψη, καθώς αν χαθεί το πρωτογενές υλικό του κτηρίου, συνήθως δεν επιστρέφει στην αρχική κατάσταση. Μετά το 2010, η αποκατάσταση των κτηρίων αυτών θα είναι πιο εύκολη, καθώς υπάρχει πλήρης τεκµηρίωση των Ιστορικών Κτηρίων της Ερµούπολης. Υπολογίζεται σήµερα ότι χάνονται 2.4 ιστορικά κτήρια / έτος στην Ερµούπολη, αριθµός µικρός σε σχέση µε το σύνολο των 920 Ιστορικών Κτηρίων (θα χρειαστούν πάνω από 300 χρόνια για να χαθούν όλα) αλλά ανησυχητικός σε σχέση µε τη µη αναστρεψιµότητα της κατάστασης.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 185

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Σκαρίφηµα 5.2.ζ: Διαφορετική προσέγγιση στο ζήτηµα της διατήρησης (conservation) Ιστορικών Κτηρίων. Αριστερά: Παράδειγµα σωστικής επέµβασης σε ιστορικό κτήριο που είχε κριθεί, στην Ερµούπολη. Δεξιά: Απόσπασµα από δηµοσίευµα για την κατεδάφιση διατηρητέου κτηρίου στην Ά.Πόλη Θεσσαλονίκης. Το ιστορικό κτήριο στην Ερµούπολη που φαίνεται στη φωτογραφία αριστερά, είχε σοβαρά προβλήµατα παθολογίας και είχε κριθεί επικίνδυνο. Η πίεση των περίοικων για κατεδάφισή του ήταν αφόρητη. Το Σύστηµα Διαχείρισης «ΕΡΜΗΣ», παρόλο που το κτήριο είχε «Δ» βαθµό παθολογίας (και όχι «Ε»), έλαβε υπόψη τις υπόλοιπες µεταβλητές (αρχιτεκτονική αξία, γειτνίαση µε δηµόσια κτήρια, απόσταση από σχολεία, τουριστική περιοχή, κοινωνικές πιέσεις κ.α.) και βαθµολόγησε το κτήριο µε 563 πόντους. Με αυτή τη βαθµολογία το κτήριο εντάχθηκε στις ετήσιες σωστικές επεµβάσεις του Δήµου ΣύρουΕρµούπολης.Ττο κτήριο σήµερα (4 χρόνια µετά) βρίσκεται στη θέση του, ενώ η ίδιοι περίοικοι αισθάνονται περήφανοι που έχουν ένα µνηµείο στη γειτονιά τους, και όχι ένα άδειο οικόπεδο ή µία αποµίµηση του διατηρητέου. Ο Δήµος κερδίζει επίσης τη διατήρηση της Φυσιογνωµίας του, ως µέρος του City-Branding που έχει αναπτύξει («Νεοκλασική Ερµούπολη»).

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 186

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

5.2.2 Χρήση Δορυφορικής Τηλεπισκόπησης και GIS για τoν Περιβαλλοντικό Σχεδιασµό των Πόλεων Η αυξηµένη κερδοσκοπία που βασίζεται στη γη, οδηγεί τις πόλεις σε συστηµατικές και ανάρχες επεκτάσεις στον περιαστικό χώρο, καταστρέφοντας παραγωγικές εκτάσεις, δάση, δασικές περιοχές, ακτές, βιότοπους κ.α. Ταυτόχρονα, αναπτύσσονται δυσµενείς συνθήκες διαβίωσης στον αστικό ιστό, δηµιουργώντας έτσι την ανάγκη δεύτερης κατοικίας σε περισσότερο βιώσιµες περιοχές. Τα παραπάνω, σε συνδυασµό µε την τουριστική ζήτηση, δηµιουργούν πρόσθετες πιέσεις αστικοποίησης. Λόγω της αύξησης της κινητικότητας των κατοίκων (τα ιδιωτικά αυτοκίνητα είναι δεδοµένα στην πλειοψηφία των νοικοκυριών) η επέκταση των πόλεων εκτείνεται σε ακτίνα δεκάδων χιλιοµέτρων. Η ύπαιθρος στην Ελλάδα δεν µπορεί να αµυνθεί σε αυτή την αστικοποίηση. Η δραµατική µείωση του αγροτικού πληθυσµού (ειδικά στις νησιωτικές περιοχές), η εντατικοποίηση της καλλιέργειας, η ανάλωση των εδαφικών και υδάτινων πόρων, οι τακτικές επιδοτήσεις παραγωγής, ο βίαιος διεθνής ανταγωνισµός και οι νέες συνθήκες διαβίωσης έχουν υποβαθµίσει τον αγροτικό χώρο ανεπανόρθωτα. Η πόλη απορροφά πόρους από το χώρο αυτό για να καλύψει τις τεράστιες (συνήθως πλασµατικές) ανάγκες της. Η επισκόπηση της βιβλιογραφίας και η παρούσα εφαρµογή στην καταγραφή της κατάληψης του ελεύθερου χώρου στην Ερµούπολη, µπορεί να µας δώσει χρήσιµα συµπεράσµατα για τη χρήση εργαλείων τηλεπισκόπησης και GIS σε θέµατα περιβαλλοντικού σχεδιασµού πόλεων. Συγκεκριµένα, είναι φανερό ότι η τεχνολογία και η καινοτοµία έχουν ευρεία εφαρµογή σε θέµατα περιβαλλοντικού σχεδιασµού. Μπορούν να βελτιώσουν θεαµατικά τα δεδοµένα µας και τον τρόπο ανάλυσής τους, βοηθώντας την καλύτερη κατανόηση της δυναµικής των πόλεων. Παράγονται καλύτερα και πιο αξιόπιστα µοντέλα ανάπτυξης και δίνονται νέες ερευνητικές δυνατότητες στους επιστήµονες του αστικού ιστού (Παπαγιάννης, 1999). Παρόλα αυτά, υπάρχουν ακόµη σηµαντικοί περιορισµοί: Βασικό πρόβληµα είναι το κόστος. Τα αποτελέσµατα κοστίζουν ιδιαίτερα ακριβά για τους ενδιαφερόµενους. Ενώ τα δορυφορικά δεδοµένα είναι φτηνά (καµιά φορά και δωρεάν), οι εφαρµογές λογισµικού που χρησιµοποιούνται για την ανάλυση είναι ακριβές. Επίσης, πολλές φορές απαιτείται η χρήση και επίγειων µεθόδων αποτύπωσης και ανάλυσης. Ακόµη, οι εργατοώρες που πρέπει να καταναλωθούν στην ανάλυση των δεδοµένων είναι πολλές και ακριβές. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι δεν έχουν αναπτυχθεί ακόµη οι αλγόριθµοι που θα Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 187

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων αυτοµατοποιήσουν τις διαδικασίες για την ανάλυση των δορυφορικών δεδοµένων. Κατά τη διάρκεια της ανάλυσης των στοιχείων, απαιτούνται πολλές δοκιµές, ρυθµίσεις και αλλαγές προκειµένου το αποτέλεσµα να είναι αξιόπιστο. Χαρακτηριστικό παράδειγµα είναι οι δεκάδες δοκιµές που χρειάστηκαν στην παρούσα διπλωµατική για την ανάλυση του ελεύθερου και δοµηµένου χώρου, όπως περιγράφεται στο προηγούµενο κεφάλαιο. Η απουσία συµβατότητας δεδοµένων και προγραµµάτων, προσθέτει δυσκολία στο εγχείρηµα. Η διαφορά ανάµεσα στα λογισµικά, στην ακρίβεια των εικόνων που αναλύονται και στις δυνατότητες ανάλυσης είναι θέµατα που δεν έχουν επιλυθεί µέχρι σήµερα. Μάλιστα, η εµπειρία από την παρούσα εργασία δείχνει, ότι ενώ υπάρχει µεγάλη κάλυψη του χώρου από δορυφορικά δεδοµένα, η ακρίβεια των στοιχείων πολλές φορές δεν είναι αρκετή ώστε να αποφύγουµε την επί τόπου αποτύπωση. Η βιβλιογραφία αναφέρει ακρίβεια µεταξύ 80-90% στα δεδοµένα τηλεπισκόπησης. Πολλές φορές, αυτή η ακρίβεια είναι αρκετή για να προχωρήσει κανείς στο σχεδιασµό και λήψη αποφάσεων σε µεγάλες εκτάσεις των πόλεων. Σε συγκεκριµένες και στοχευµένες όµως δράσεις, θα χρειαστεί επί εδάφους αποτύπωση. Είναι τελικά η τηλεπισκόπηση και τα δορυφορικά δεδοµένα χρήσιµα και αξιοποιήσιµα στον περιβαλλοντικό σχεδιασµό πόλεων; Γενικά, θα απαντούσαµε “ναι” καθώς τα δορυφορικά δεδοµένα είναι πλέον ευρέως προσβάσιµα, ενηµερωµένα, ελεύθερα και καλύπτουν σχεδόν όλη την υφήλιο. Επίσης, είναι δεδοµένα που αναπαράγονται, αποθηκεύονται και άρα συγκρίνονται και ενηµερώνονται. Ειδικά στις αναπτυσσόµενες χώρες τα δεδοµένα αυτά είναι πολλές φορές τα µοναδικά διαθέσιµα. Είναι επίσης ο συνδετικός κρίκος µεταξύ πολλών επιστηµονικών ειδικοτήτων, προάγοντας έτσι τη διεπιστηµονικότητα στο σχεδιασµό και στην ανάλυση του χώρου. Δεν περιορίζονται από σύνορα και χώρες, αφήνοντας -θεωρητικά- το περιθώριο ενός ευρύτερου σχεδιασµού που µπορεί να περιλαµβάνει από µία πόλη µέχρι ένα σύνολο κρατών. Πέρα από τα παραπάνω, η ανάλυση δορυφορικών δεδοµένων προσφέρει πληροφορία σε πολλαπλά επίπεδα. Δηµιουργείται έτσι ένα σηµαντικό πλεονέκτηµα, καθώς κάθε πόλη και κάθε χώρα, µπορεί να µάθει από τα αποτελέσµατα αναλύσεων άλλων πόλεων. Οι λύσεις που εφαρµόζονται γίνονται γνωστές και οι καλές πρακτικές αντιγράφονται. Η πληροφορία ταξιδεύει και συνοδεύει πολλές φορές διαδικτυακούς χάρτες µε ελεύθερη πρόσβαση σε όλους (π.χ. arcgisonline). Συνεπώς, η συνεχής διαθεσιµότητα των δορυφορικών δεδοµένων και η προσβασιµότητα που προσφέρουν οι καινοτόµες τεχνολογικά εφαρµογές Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 188

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων τηλεπισκόπησης, δίνουν αµέτρητες δυνατότητες ανάπτυξης εργαλείων για τη λήψη αποφάσεων σχεδιασµού πόλεων. Όµως, τα δορυφορικά δεδοµένα θα πρέπει να είναι πάντα η µία πηγή πληροφορίας µας, την οποία οφείλουµε να συνδυάσουµε µε άλλες πηγές, προκειµένου να έχουµε µία ολιστική και αξιόπιστη προσέγγιση. Αυτό µπορεί να επιτευχθεί µε δια-επιστηµονική προσέγγιση (trans disciplinary approach) η οποία είναι µέσο και στόχος της για τον Περιβαλλοντικό Σχεδιασµό Πόλεων. Η προτεινόµενη στην παρούσα διπλωµατική προσέγγιση, ακολουθεί τις αρχές τις αειφορίας δηλαδή πετυχαίνει τους στόχους: Της συνειδητής και σώφρονας διαχείρισης των φυσικών πόρων, καθώς αποτρέπει την εξάντληση, υποβάθµιση και κατάληψη του “χώρου” σε ένα κλειστό σύστηµα (νησί). Της εξοικονόµησης των αναλώσιµων πόρων, καθώς η επανάχρηση των κτηρίων µειώνει την ανάγκη νέων οικοδοµικών υλικών, κατανάλωσης νερού, ξύλων κ.α. φυσικών πόρων. Της εξέλιξης της τεχνολογίας και της καινοτοµίας για αποτελεσµατικό περιβαλλοντικό σχεδιασµό της πόλης. Της ενηµέρωσης & αφύπνισης της τοπικής κοινωνίας στο θέµα της αλόγιστης εξάπλωσης της πόλης, προκειµένου να αλλάξουν σταδιακά τα πρότυπα ζωής.

Με την ανάπτυξη ενός συστήµατος καταγραφής, παρατήρησης και ανάλυσης της κατάληψης του φυσικού χώρου όπως παρουσιάστηκε στα προηγούµενα κεφάλαια, συνεισφέρουµε σε ένα ολοκληρωµένο πλαίσιο Αειφόρου Αστικής Διαχείρισης, µέσα στο οποίο εντάσσεται η αρχή της πρόληψης, η διαχείριση της ζήτησης και η περιβαλλοντική και κοινωνική αποτελεσµατικότητα.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 189

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 190

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Περπατάω στο πιο ωραίο νεοκλασικό νεκροταφείο. Φοίνικες και αετώµατα, ανάγλυφα και αγάλµατα. Συλλαβίζω τα ονόµατα των ανθρώπων που παράγγειλαν τέτοια µνηµεία µε τη σίγουρη πρόθεση να τους διαφυλάξουν στην αιωνιότητα. Ονόµατα που δεν αντιστοιχούν πια σε τίποτα. Ήρθαν κατατρεγµένοι και ανέστιοι. Μέσα σε λίγα χρόνια χτίσαν µια πόλη από τις πιο πλούσιες, πιο οργανωµένες και πιο όµορφες στην Ευρώπη. Έφτιαξαν τόσα “πρώτα” πράγµατα, που βαριέσαι να τα µετράς: το πρώτο νοσοκοµείο, το πρώτο τυπογραφείο, το πρώτο εργοστάσιο, το πρώτο θέατρο, την πρώτη βιβλιοθήκη. Η ακµή κράτησε µισόν αιώνα. Και µετά το κενό. Άφησαν πίσω τους µια Ποµπηία -µια πόλη φάντασµα. Νεοκλασικά µέγαρα γκρεµίζονται, ζωγραφικά ταβάνια που ξεφλουδίζουν, εξοχικά αρχοντικά που καταρρέουν. Από τους ανθρώπους δεν έµεινε ίχνος. Σαν να ήταν εξωγήινοι. Ήρθαν, δηµιούργησαν, χάθηκαν. Η ελάχιστη αστική µας τάξη. Όπως όλα τα πράγµατα στην Ελλάδα, λειτούργησαν σαν θαύµα. Μέσα σε πενήντα χρόνια κάλυψε χάσµα πεντακοσίων. Εξανλήθηκε και έσβησε. Ακούµε τόσα αρνητικά για τους αστούς, που ξεχνάµε πως κάποτε ήταν η πιο προοδευτική (και επαναστατική) µερίδα της κοινωνίας. Και πως στις καλύτερες στιγµές τους είχαν επιτελέσει έργο που καµιά άλλη κοινωνική τάξη δεν κατόρθωσε να πραγµατοποιήσει. Βέβαια στην Ελλάδα δεν αξιωθήκαµε να ζήσουµε σωστά την αστική φάση της ιστορίας. Κάτι πρόγονοι, κάτι επίγονοι - και κάτι βραχύβια θαύµατα σαν αυτό που περιγράφω. Μιλάω για την Ερµούπολη. Για τους ανθρώπους που ήρθαν το 1822 και ’23 πρόσφυγες από Χίο, Σµύρνη, Ψαρά -και µεταµόρφωσαν σε λίγους µήνες ένα χέρσο τόπο σε υπόδειγµα πολεοδοµικής, κοινοτικής και οικονοµικής οργάνωσης. Με το αποτέλεσµα από το 1830 ως το 1880 να βρίσκονται στην ευρωπαϊκή πρωτοπορία σε κάθε τι: βιοµηχανία, εµπόριο, γράµµατα, τέχνες. Και κυρίως κοινωνική συνείδηση: ταµεία ασφαλίσεως και αλληλοβοήθειας, σχολεία, βιβλιοθήκες, ιδρύµατα -γηροκοµεία, πτωχοκοµεία, ορφανοτροφεία, νοσοκοµεία- κι όλα αυτά χωρίς βοήθεια από το κράτος (ποιο κράτος;). Τα πάντα η κοινότητα. Αυτοδιαχείριση θα το λέγαµε σήµερα. Ακόµα και το πρώτο συνδικαλιστικό κίνηµα και την απεργία γνώρισε η Ερµούπολη - τον καιρό που η κύρια Ελλάδα ζούσε χρόνους φεουδαρχικούς...

Απόσπασµα από το βιβλίο του Νίκου Δήµου “Η χαµένη τάξη” (εκδόσεις Νεφέλη, 1985) (Ελευθερίου, 2004)

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 191

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 192

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ [ακολουθήθηκαν οι προδιαγραφές Harvard]

ARMESTO GONZÁLEZ, J., GIL DOCAMPO, M. L. & CAÑAS GUERRERO, I. 2006. The application of new technologies in construction: Inventory and characterisation of rural constructions using the Ikonos satellite image. Building and Environment, 41, 174-183.

BLASCHKE, T. 2010. Object based image analysis for remote sensing.

ISPRS Journal of Photogrammetry and Remote Sensing, 65, 2-16.

BOULDING, K. E. 1966. The economics of the coming Spaceship Earth. In: JARRETT, H. (ed.) Environmental Quality in a Growing Economy.

Baltimore: Johns Hopkins University Press.

BRAND, S. 1995. How Buildings Learn. What happens after they are built, USA, Penguin Books.

CARBONE, A. & SEBASTIANI, R. 2004. The Historical Heritage Map of the Ostiense Marconi Urban Project. Esri International User Conference.

San Diego California.

CASTELLS, M. 1996. The Rise of the Network Society, Oxford., Blackwell.

COHEN, N. 1998. Urban Conservation, Israel, MIT Press.

DARZENTAS, J., DARZENTA, J. & SPYROU, T. 1997. Choosing Appropriate Tools by means of Intelligent Decision Support. JDS, 1-17.

DATE, C. J. 1995. Εισαγωγή στα συστήματα Βάσεων Δεδομένων, Αθήνα, Κλειδάριθμος.

DOUGLAS, J. & RANSOM, B. 2001. Understanding Building Failures, London, Taylor and Francis.

DRAXIS 2007. ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΟΥ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟΥ ΑΠΟΘΕΜΑΤΟΣ, ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΥ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ ΕΡΜΟΥΠΟΛΗΣ. In: ΕΡΜΟΥΠΟΛΗΣ, Δ. (ed.). ΕΡΜΟΥΠΟΛΗ.

EARL, J. 1996. Building conservation philosophy, Whiteknights, Reading UK. EDITORIAL, J. O. F. P. 2003. Relocation of Children After Divorce and Children's Best Interests: New Evidence and Legal Considerations.

Journal of Family Psychology, 206-219.

ESCH, H. T. A. T. 2011. Remote Sensing – An Effective Data Source for Urban Monitoring. Earth Zine.

ESPOSITO, M. A. 2000. A GIS for historical asset management. In: M, A. E. (ed.) Histocity Book, The best of 1998-2000 Network Research on Historical Cities Sustainable Development using GIS. Firenze: ALINEA. FIELDEN, B. M. 1994. Conservation of Historic Buildings, Oxford, UK, Butterworth-Heinenman GREGORY, I. N. & HEALEY, R. G. 2007. Historical GIS: structuring, mapping and analysing geographies of the past. Progress in Human Geography, 5, 638-653.

GRUEN, A., BEHNISCH, M. & KOHLER, N. 2009. Perspectives in the realitybased generation, nD modelling, and operation of buildings and building stocks. Building Research & Information, 37, 503-519.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 193

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

HANSEN, J., MCFADIN, C. & THOMAS, B. 2005. Capturing Historic Preservation In Riverside, California. ESRI Conference 2005. USA. HARRIS, S. Y. 2001. Building Pathology. Detioration, Diagnostics and Intervantion, New York.

HARVEY, D. 1973. Social Justice and the City, Baltimore, Johns Hopkins University Press.

HARVEY, D. 1996. Justice, Nature and the Geography of Difference, Oxford, Blackwell.

HASSLER, U. 2006. Implications of climate change on heritage. Building Research & Information, 34, 175-179.

HEALEY, R. G. & STAMP, T. R. 2000. Historical GIS as a Foundation for the Analysis of Regional Economic Growth Theoretical, Methodological, and Practical Issues. Social Science History, 24, 575-612.

HEIDEN, U., SEGL, K., ROESSNER, S. & KAUFMANN, H. 2007.

Determination of robust spectral features for identification of urban surface materials in hyperspectral remote sensing data. . Remote Sensing of Environment, 537-552.

HILLIER, B. 2008. Space and spatiality: what the built environment needs from social theory. Building Research & Information, 36, 216-230.

INDIRLI, M. 2009. Organization of a Geographic Information System (GIS) Database on Natural Hazards and Structural Vulnerability for the Historic Center of San Giuliano Di Puglia (Italy) and the City of Valparaiso (Chile). International Journal of Architectural Heritage, 4, 276-315.

INGOLD, T. 2000. The Perception of the Environment: Essays in livelihood, dwelling and skill, London and New York, Routledge.

JAMES, C. & GERRANS, L. 2007. Development of the City of Cape Town GIS Heritage Inventory. Esri International User Conference. San Diego California.

JARRETT, C. 2006. Is there a psychologist in the building? The Psycologist, 592-594.

KOHLER, N. & HASSLER, U. 2002. The building stock as a research object.

Building Research & Information, 30, 226-236.

KOHLER, N., STEADMAN, P. & HASSLER, U. 2009. Research on the building stock and its applications. Building Research & Information, 37, 449-454.

LANSLEY, P. 2001. Building research and the quality-of-life. Building Research & Information, 29, 62-74.

LEFEBVRE, H. 1991. The Social Production of Space, Oxford, Blackwell.

LOURENÇO, P., PEÑA, F. & AMADO, M. 2010. A DOCUMENT MANAGEMENT SYSTEM FOR THE CONSERVATION OF CULTURAL HERITAGE BUILDINGS. International Journal of Architectural Heritage, 5, 101-121.

LOURENCO, P. B., LUSO, E. & ALMEID, M. G. 2006. Defects and moisture problems in buildings from historical city centres:acasestudyinPortugal.

Building and Environment, 223-234.

LYNCH, K. 1960. The Image of the City, USA, MIT Press.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 194

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

MAKTAV D., E., F.S., AND JÜRGENS, C 2005. Remote sensing of urban areas. International Journal of Remote Sensing, 26, 6.

MASSIMO, D. E. & BARBALACE, A. Historic Center Evaluation Using GIS: A System Provided to Government. Esri International User Conference, 2007 San Diego.

MEINEL, G., HECHT, R. & HEROLD, H. 2009. Analyzing building stock using topographic maps and GIS. Building Research & Information, 37, 468-482.

MULLER-WIENER, W. 1995. Η Αρχιτεκτονική στην Αρχαία Ελλάδα, Θεσσαλονίκη, University Studio Press.

MUMFORD, L. 1961. THE CITY IN HISTORY, NEW YORK, HARVEST. PAPADIMITRIOU, E., P.SAVVAIDIS & TOKMAKIDIS, K. Geographic Information System for the Management of Archaeological Sites. 21st European Conference for ESRI User, 2006 Athens.

PAPALEXOPOULOS, D., KALAFATI, E. & PAPADOPOULOS, S. Building Memory. Virtual Reality, Archeology and Cultural Heritage, 2001 Athens. 27-32.

PAPALEXOPOULOS, D., KALAFATI, E. & PAPADOPOULOS, S. 2002.

BUILDING MEMORY. ACM Journal of Computer Documentation. NY. PETERS, M. 2005. Historic Preservation In UTAH. ESRI Conference 2005.

USA. RYBICKI, R. 1980. Βλάβες δομικών έργων Αθήνα, Γκιούρδας.

S ABELEN, H. T. U. S. Interactive classification of urban areas using decision trees. Joint Urban Remote Sensing Event, April 11 2011 Germany.

373-376.

S.R. LEVICK, K.-H. R. 2008. Structural biodiversity monitoring in savannah ecosystems. ISPRS Journal of Photogrammetry and Remote Sensing, 65, 477-492.

SCHMIT A, W. B., ROTH A. 2010. Curvelet-based Change Detection on SAR Images for Natural Disaster Mapping. Photogrammetrie Fernerkundung Geoinformation, 12.

SHI, Z. & SHIBASAKI, R. Updating Databases for GIS - Problems and Solutions. International Conference of Photogrammetry and Remote Sensing, 2000 Amsterdam.

SHIH, N.-J. & LAN, W.-J. 1997. Incorporating a 3D urban environmental model (3DUEM) into government and architectural firms. Building Research & Information, 25, 18-24.

SIEGERT, F. L., F. 2010. Reale Welt? – Ein virtueller Spaziergang durch die 3D. SITTE, C. 1992. Η Πολεοδομία σύμφωνα με τις καλλιτεχνικές της αρχές, Αθήνα, Πανεπιστημιακές εκδόσεις ΕΜΠ.

TANIKAWA, H. & HASHIMOTO, S. 2009. Urban stock over time: spatial material stock analysis using 4d-GIS. Building Research & Information, 37, 483-502.

THORNES, R., BOLD, J., EUROPE, C. O., INSTITUTE, G. I. & SKILLS, E. F. F. H. 1998. Documenting the Cultural Heritage, Getty Information Institute.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 195

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

VIDAL-NAQUET, P. 1989. Κλεισθένης ο Αθηναίος: Δοκίμιο για την παράσταση του χώρου και του χρόνου στην Ελλάδα από τα τέλη του 6ου αιώνα ως το θάνατο του Πλάτωνα, ΑΘήνα, Ευρύαλος.

VONK, G., GEERTMAN, S. & SCHOT, P. 2006. Usage of Planning Support Systems. In: LEEUWEN, J. P. V. & TIMMERMANS, H. J. P. (eds.)

Design & Decision Support Systmes in Architecture and Urban Planning. Netherlands: Springer.

WALLHAGEN, M. & GLAUMANN, M. 2011. Design consequences of differences in building assessment tools: a case study. Building Research & Information, 39, 16-33.

WANG, Y., LI, Z., TANG, Z. & ZENG, G. 2011. A GIS-Based Spatial MultiCriteria Approach for Flood Risk Assessment in the Dongting Lake Region, Hunan, Central China. Water Resources Management, 25, 3465-3484.

WATT, D. S. 1999. Building Pathology, Oxford, Blackwell.

XU, Z. & COORS, V. 2012. Combining system dynamics model, GIS and 3D visualization in sustainability assessment of urban residential development. Building and Environment, 47, 272-287.

ZONTA, D., POZZI, M. & ZANON, P. 2008. Managing the Historical Heritage Using Distributed Technologies. International Journal of Architectural Heritage, 3, 200-225. Α.ΔΡΑΚΆΚΗΣ 1971. Ιστορία του οικισμού της Ερμουπόλεως (Σύρος), Αθήνα. ΑΡΑΒΑΝΤΙΝΌΣ, Α. & ΣΕΡΡΆΟΣ, Κ. 2007. Νέα προβλήματα και ανατροπές αλλά και πρωτόγνωρες προκλήσεις. In: ΑΘΑΝΆΣΙΟΣ, Α. (ed.) Πολεοδομικός Σχεδιασμός. Αθήνα: Συμμετρία ΑΡΓΥΡΌΠΟΥΛΟΣ, Β. 2003. Θέματα ετυμολογίας και ορθογραφίας, Αθήνα. ΒΙΤΡΟΎΒΙΟΣ Βιτρούβιου περί Αρχιτεκτονικής, Αθήνα, ΠΛΕΘΡΟΝ. ΓΕΩΡΓΟΎΛΗΣ, Δ. 1993. Ζητήματα Θεωρίας στον Αστικό Σχεδιασμό, Αθήνα, Εκδόσεις Παπαζήση. ΓΕΩΡΓΟΎΛΗΣ, Δ. 2007. Η πληροφορική στο σχεδιασμό του χώρου. In: ΑΡΑΒΑΝΤΙΝΌΣ, Α. (ed.) Πολεοδομικός Σχεδιασμός. Αθήνα: Συμμετρία. ΔΡΊΚΟΣ, Θ. 2008. Πολιτικές Έριδες στην Ερμούπολη της Σύρου επί της Δημαρχίας Δημ.Βαφιαδάκη. In: ΧΡΙΣΤΊΝΑ ΑΓΡΙΑΝΤΏΝΗ, Δ. Δ. (ed.) Σύρος και Ερμούπολη, Συμβολές στην ιστορία του νησιού 15ος-20ος αιώνας. Αθήνα: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών. ΕΛΕΥΘΕΡΊΟΥ, Μ. 2004. Ερμούπολη, μία πόλη στη λογοτεχνία, Αθήνα, Μεταίχμιο. ΙΓΝΑΤΆΚΗΣ, Χ. 2000. Υλικά και τύποι φορέων νεώτερης περίοδο. Συμπεριφορά και παθολογία φορέων υπό στατικά και σεισμικά φορτία. Παθολογία Φέροντος Οργανισμού. Θεσσαλονίκη: Διατμηματικό πρόγραμμα "Προστασία, Συντήρηση και Αποκατάσταση Μνημείων". ΙΩΑΝΝΊΔΗΣ, Α. 1982. Θεμελίωση του σπιτιού και οι διαφορές στην αντίληψη του χώρου. Αρχαιολογία, 8-9. Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 196

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

ΚΑΡΑΔΈΔΟΣ, Γ. Π. 1992. Προστασία Μνημείων και Συνόλων, Θεσσαλονίκη, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. ΚΑΡΎΔΗΣ, Δ. 2004. Πόλη και χωριό στην πρώιμη Τουρκοκρατία. In: ΛΑΓΌΠΟΥΛΟΣ, Α. (ed.) Η Ιστορία της ελληνικής πόλης. Αθήνα: ΕΡΜΗΣ. ΚΕΤΕΠΟ. 2011. Βιομηχανικό μουσείο Ερμούπολης [Online]. Ερμούπολη.

Available: http://www.ketepo.gr/. ΚΌΝΣΟΛΑ, Ν. 1995. Η Διεθνής προστασία της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, Αθήνα, Παπαζήσης. ΚΟΡΜΠΥΖΙΈ, Λ. 2004. Για μία Αρχιτεκτονική, Αθήνα, Εκκρεμές. ΚΟΥΤΣΌΠΟΥΛΟΣ, Κ. 2005. Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών, Αθήνα, Παπασωτηρίου. ΛΆΒΒΑΣ, Γ. 2002. Επίτομη Ιστορία της Αρχιτεκτονικής, Θεσσαλονίκη, University Studio Press. ΛΈΦΑΣ, Π. 2008. Αρχιτεκτονική και Κατοίκηση. Από τον Heidegger στον Koolhaas, Αθήνα, ΠΛΕΘΡΟΝ. ΜΗΤΟΎΛΑ, Ρ. 1999. Η προστασία της Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς. Αρχαιολογία και Τέχνες, 5. ΜΠΊΡΗΣ, Μ. & ΚΑΡΔΑΜΊΤΣΗ-ΑΔΆΜΗ, Μ. 2001. Νεοκλασική αρχιτεκτονική στην Ελλάδα, Αθήνα, Μέλισσα. ΜΠΟΤΤΌΝ, Α. Ν. 2007. Η Αρχιτεκτονική της ευτυχίας, Αθήνα, Παττάκη. ΜΠΟΎΜΗ-ΠΑΠΆ, Ρ. 2007. Η Χρυσώ, Αθήνα, ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ. ΝΙΚΟΛΑΪΔΟΥ, Σ. 1993. Η κοινωνική οργάνωση του αστικού χώρου, Αθήνα, Παπαζήση. ΟΡΛΆΝΔΟΣ, Α. 1937. Τα αστικά σπίτια του Μυστρά, Αθήνα, Αρχείο Βυζαντινών Μνημείων Ελλάδος. ΠΑΛΥΒΟΎ, Κ. 1992. Ο προϊστορικός οικισμός του Ακρωτηρίου της Θήρας. Αρχαιολογία, 16-30. ΠΑΠΑΓΙΆΝΝΗ, Ι. 2000. Ιστορική και Τεχνολογική Εξέλιξη Υλικών. Σημειώσεις Μεταπτυχιακού Προγράμματος. Θεσσαλονίκη: Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα "Προστασία Συντήρηση και Αποκατάσταση Μνημείων". ΠΑΠΑΓΙΆΝΝΗΣ, Θ. 1999. Η Αειφόρος Διαχείριση του Αστικού Χώρου, Πάτρα, Ε.Α.Π. ΠΑΠΑΖΏΤΟΣ, Θ. 1982. Το αστικό βυζαντινό σπίτι. Αρχαιολογία, 37-44. ΠΑΠΑΛΕΞΌΠΟΥΛΟΣ, Δ. 2009. Ψηφιακός τοπικισμός, Αθήνα, Libro. ΠΑΠΑΣΤΕΦΑΝΆΚΗ, Λ. 2008. Το "πατρικό ενδιαφέρον" των βιομηχάνων και η διαχείριση της εργασίας στην κλωστοϋφαντουργία Καρέλλα. In: ΧΡΙΣΤΊΝΑ ΑΓΡΙΑΝΤΏΝΗ, Δ. Δ. (ed.) Σύρος και Ερμούπολη, Συμβολές στην ιστορία του νησιού 15ος-20ος αιώνας. Αθήνα: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών. ΠΕΤΡΉ, Ε. 2000. Εστία, η Θεά του Οίκου. Διιπετές. ΣΑΚΕΛΛΑΡΊΟΥ, Ε. 2002. Φωτογραμμετρική αποτύπωση όψεων διατηρητέων κτηρίων πλατείας Μιαούλη, Ερμούπολης. 10,00, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. ΣΕΦΈΡΗΣ, Γ. 1981. Δοκιμές, Αθήνα, Ίκαρος.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 197

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

ΣΠΑΝΌΣ, ΣΠΙΘΆΚΗΣ & ΤΡΈΖΟΣ 2006. Μέθοδοι για την επιτόπου αποτίμηση των χαρακτηριστικών των υλικών, Αθήνα, ΤΕΕ. ΣΤΕΦΑΝΆΚΗΣ, Ε. 2003. Βάσεις Γεωγραφικών Δεδομένων και Συστήματα Γεωγραφικών Πληροφοριών, Αθήνα, ΠΑΠΑΣΩΤΗΡΙΟΥ. ΣΤΕΦΆΝΟΥ, Ι. 2003. Ο Πολεοδομικός Σχεδιασμός της Ερμούπολης. Μία πρότυπη πολεοδομική αντιμετώπιση ιστορικής πόλης, Αθήνα, Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο. ΣΤΈΦΑΝΟΥ, Ι. 1985. Η έννοια του μνημείου και η ιδεολογία προστασίας του, Αθήνα, Πανεπιστημιακές εκδόσεις ΕΜΠ. ΣΤΕΦΆΝΟΥ, Ι. & ΣΤΈΦΑΝΟΥ, Ι. 1999. Η περιγραφή της εικόνας της πόλης, Αθήνα, Πανεπιστημιακές εκδόσεις Ε.Μ.Π. ΣΤΕΦΆΝΟΥ, Ι., ΤΣΟΥΔΕΡΌΣ, Ι. & ΜΗΤΟΎΛΑ, Ρ. 2000. Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων και η Ευρωπαϊκή του διάσταση, Αθήνα, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις ΕΜΠ. ΣΤΕΦΆΝΟΥ, Ι., ΧΑΤΖΟΠΟΎΛΟΥ, Α. & ΝΙΚΟΛΑΪΔΟΥ, Σ. 1995. Αστική Ανάπλαση, Αθήνα, Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας. ΤΕΛΏΝΗΣ, Ε. 2009. Ιστορική Χαρτογράφηση της νήσου Σύρου, Ερμούπολη, Δήμος Ερμούπολης. ΤΙΒΈΡΙΟΣ, Μ. 1998. Η αρχαία Όλυνθος ζωντανεύει. Το Βήμα. ΤΡΑΥΛΌΣ, Ι. & ΚΌΚΚΟΥ, Α. 1980. ΕΡΜΟΥΠΟΛΗ, Αθήνα, Εμπορική τράπεζα της Ελλάδος. ΤΣΑΚΌΠΟΥΛΟΣ, Π. 2004. Ελληνική πόλη και νεοκλασικισμός. In: ΛΑΓΌΠΟΥΛΟΣ, Α. (ed.) Η Ιστορία της Ελληνικής πόλης. ΑΘΗΝΑ: ΕΡΜΗΣ. ΦΕΝΕΡΛΉ, Α. 2008. Νέα στοιχεία για την πρώτη εγκατάσταση των προσφύγων στην Ερμούπολη. In: ΧΡΙΣΤΊΝΑ ΑΓΡΙΑΝΤΏΝΗ, Δ. Δ. (ed.) Σύρος και Ερμούπολη Συμβολές στην ιστορία του νησιού, 15ος - 20ος αιώνας. Αθήνα: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών, Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών. ΧΑΤΖΗΓΡΗΓΟΡΊΟΥ, Π. 2001. Ηλεκτρονική παρακολούθηση αξιόλογων κτηρίων του Ιστορικού Κέντρου της Ερμούπολη Σύρου. 10,00, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. ΧΑΤΖΗΓΡΗΓΟΡΊΟΥ, Π. 2012. Ανάπτυξη πολυκριτηριακού συστήματος ψηφιακής διαχείρισης αξιόλογων κτηρίων και συνόλων με βάση δεδομένων και GIS H περίπτωση του Ιστορικού Τόπου της Ερμούπολης. PhD, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΆΔΗΣ, Γ. 2004. Ο κτισμένος χώρος και οι νεολιθικοί οικοδόμοι. In: ΛΑΓΌΠΟΥΛΟΣ, Α. (ed.) Η Ιστορία της Ελληνικής Πόλης. Αθήνα: ΕΡΜΗΣ.

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 198

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 199

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΑΠ - Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων & Κτιρίων

Δηλώνω'ρητά'ότι,'σύμφωνα'με'το'άρθρο'8'του'Ν.'1599/1988'και'τα' άρθρα' 2,4,6' παρ.' 3' του' Ν.' 1256/1982,' η' παρούσα' εργασία' αποτελεί' αποκλειστικά' προϊόν' προσωπικής' εργασίας' και' δεν' προσβάλλει' κάθε' μορφής' πνευματικά' δικαιώματα' τρίτων' και' δεν' είναι' προϊόν' μερικής' ή' ολικής' αντιγραφής,' οι' πηγές' δε' που' χρησιμοποιήθηκαν' περιορίζονται' στις' βιβλιογραφικές' αναφορές' και'μόνον. Παύλος(Κ.(Χατζηγρηγορίου Πολ.Μηχανικός(PhD,(MSc

Παύλος Χατζηγρηγορίου, PhD, MSc

Σελίδα: 200