Rapport
Verenigingsleven in Echt Hoe het was, hoe het is, hoe het wordt Sittard, september 2013
Inhoudsopgave 1:
Vooraf
3
2:
De diagnose van Dr. Krimp
4
3. 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 4:
In gesprek met de verenigingen Over verleden, heden en toekomst van de vereniging Over Echt als gemeenschap Over krimp Conclusie gesprekken Stelling Gesprekspartners
8 8 9 11 12 13 15
Foto’s voorpagina: Google streetview; Harmonie St. Caecilia. Dit rapport is een uitgave van Huis voor de Sport Limburg, Sittard, september 2013. Š Huis voor de Sport Limburg 2013. Niets uit deze publicatie mag gekopieerd of anderszins overgenomen worden zonder overleg met Huis voor de Sport Limburg of de opdrachtgever.
2
1
Vooraf
Dat de samenleving verandert merken wij als Huis voor de Sport als geen ander in ons dagelijks contact met verenigingen. Bijna overal in Limburg is sprake van bevolkingskrimp, vergrijzing en ontgroening. Daarnaast hebben we te maken met individualisering en commercialisering: mensen bepalen zelf wel hoe ze hun tijd indelen, waar ze zich bij aansluiten en van welke producten en middelen ze gebruik maken om daar uitdrukking aan te geven. Ondertussen is er crisis, waardoor men kieskeurig wordt wat betreft uitgaven. Het kan niet anders of deze veranderingen hebben hun weerslag op de gang van zaken in het verenigingsleven, óók in Echt. Op 16 september 2013 vindt te Echt de ‘Kernendag’ van Rabobank Roermond-Echt plaats. Vertegenwoordigers van verenigingen en maatschappelijke organisaties zijn door de Rabobank Roermond-Echt uitgenodigd te discussiëren over de toekomst. Wat maakt Echt Echt? Hoe gaan we om met de veranderingen? Wat moet er behouden worden en wat mag op de schop? Om hiervan alvast een beeld te krijgen hebben we met mensen van een vijftal Echtse organisaties gesprekken gevoerd. Verenigingen en instellingen die actief zijn ‘veur ‘t dörrep’ en klaar staan voor de gemeenschap, kunnen ons immers het beste schetsen welke positieve of juist zorgwekkende ontwikkelingen ze tegenkomen. Zijn er nog genoeg leden en vrijwilligers? Wat wordt er van clubs en hun besturen gevraagd? Krijgen ze de ruimte om hun rol waar te maken? Kennen ze elkaar? In dit verslag treft u een samenvatting van deze gesprekken. Maar eerst laten we een licht schijnen op de actuele bevolkingsprognose tot 2025 en, aan de hand daarvan, de gevolgen voor de ledenaantallen van de verenigingen. Tussendoor geven we met fragmenten uit de weekbladen van 1953, 1983 en 2013 een beeld van het bloeiende dorpsleven in een duidelijk veranderde samenleving. Want verandering is van alle tijden; verleden, heden en toekomst. De bal ligt nu bij u. Tijdens de Kernendag wisselt u van gedachte over een ‘toekomstproof’ Echt. Wellicht vindt u elkaar al in een goed idee? We willen iedereen die aan de voorbereiding van de Kernendag zijn medewerking heeft verleend hartelijk danken. Veel leesplezier en een inspirerende discussie toegewenst!
Jack Opgenoord Directeur, Huis voor de Sport Limburg
3
2
De diagnose van Dr. Krimp
Dat de bevolking van Limburg kleiner wordt moge bekend zijn. Zijn er nu nog ongeveer 1.150.000 inwoners, tegen 2040 verwacht Etil dat er minder dan 1 miljoen over zijn. En tot 2025 krimpt de 1 Limburgse bevolking al met 3,2%. Het aantal kinderen en jongeren krimpt nog sneller dan de bevolking als geheel. Dat noemen we ‘ontgroening’. Maar het aantal ouderen neemt toe, zowel procentueel als in aantal. Deze ‘vergrijzing’ leidt er toe dat de gemiddelde leeftijd van een Limburger alsmaar hoger wordt. Hoe zit dat in de kern Echt? In onderstaande tabel ziet u de precieze verschillen Prognose bevolkingsontwikkeling in de kern Echt
1
2011
2025
Verschil 2011-2025
0-9 jaar
625
595
-4,8%
10-19 jaar
960
635
-33,9%
20-39 jaar
1.650
1.620
-1,8%
40-54 jaar
2.105
1.310
-37,8%
55-64 jaar
1.375
1.335
-2,9%
65+
1.765
2.645
+49,9%
Totaal
8.480
8.140
-4,0%
Etil, Progneff 2012. Geraadpleegd op www.vanmeernaarbeter.nl, augustus 2013.
4
Echt krimpt tot 2025 volgens de actuele prognose dus met 4%, oftewel met 340 mensen; een ontwikkeling die al een aantal jaren geleden in gang is gezet. Belangrijk: dat er ‘slechts’ 340 personen minder gaan zijn, komt door de aanzienlijke vergrijzing. De groep 0-64 jarigen krimpt met 1.220 personen, maar de groep 65-plussers groeit met 880 personen. Saldo: -340. Omdat verenigingen graag willen weten welke invloed deze cijfers op de samenstelling en grootte van hun eigen ledenbestand zullen gaan hebben, heeft het Huis voor de Sport ‘Dr. Krimp’ ontwikkeld. Via www.drkrimp.nl kunnen verenigingen hun woonkern en actuele ledenaantallen per leeftijdscategorie 2 invullen. Dr Krimp stelt dan de diagnose: hoeveel leden zijn er in 2025 per leeftijdscategorie? Dat hebben medio 2013 al zo’n 650 Limburgse verenigingen laten doen. Uit de Gemeente EchtSusteren hebben 17 verenigingen Dr. Krimp ingevuld. Deze deelnemers zijn actief in cultuur, sport, jeugdwerk of vrouwenwerk. Gemiddeld leidt dit tot het volgende resultaat:
Dr. Krimp in Echt-Susteren (17 organisaties)
Verschil 2012/2013-2025
5-9: Gemiddeld per vereniging
-17,1%
10-19: Gemiddeld per vereniging
-27,8%
20-39: Gemiddeld per vereniging
+0,3%
40-64: Gemiddeld per vereniging
-38,8%
65+: Gemiddeld per vereniging
+42,4%
Alle leeftijden: Gemiddelde toename per vereniging
-11,6%
2
Berekend sec volgens de Etil Prognose 2010, dus alleen onder invloed van demografische ontwikkelingen. Uiteraard kunnen er ook andere zaken invloed op het aantal leden hebben, zoals veranderende populariteit van de activiteit die de vereniging aanbiedt, stimulerend beleid door het bestuur et cetera. Dit is hier niet meegerekend.
5
Dat de krimp in het verenigingsleven aanmerkelijk groter is dan in de kern als geheel, komt omdat veel verenigingen traditioneel veel leden hebben in leeftijdscategorieĂŤn die bovengemiddeld krimpen, zoals de jeugd, en minder in de categorie 65+. Denk aan voetbalverenigingen. Opgelet: de groeipotentie onder senioren kan een vereniging natuurlijk alleen maar verzilveren, als er daadwerkelijk een passend aanbod voor deze doelgroep wordt georganiseerd!
Voor verenigingen betekenen krimp, ontgroening en vergrijzing: Aantal jeugdleden neemt af Totaal aantal leden neemt af vooral bij die verenigingen die nu veel jeugdleden hebben, wat gevolgen voor financiĂŤle positie kan hebben Vraag naar activiteiten voor senioren neemt toe. Veel verenigingen kunnen dit nog niet bieden Aanspraak op huur accommodatie-uren wordt minder wat de flexibiliteit beperkt Bij teamactiviteiten: teams in stand houden wordt moeilijk, deelname aan diverse competities dus ook moeilijker Vrijwilligers en bestuursleden worden moeilijker te vinden, extra druk op de resterende Mogelijk opheffing vereniging door bovenstaande punten, leefbaarheid in wijken en kernen onder druk Voor accommodaties betekenen krimp, ontgroening en vergrijzing: Bezettingsgraad neemt af Dekkingsgraad (opbrengsten voor gemeente of exploitant) neemt af Mogelijk sluiting of afname van investeringen vanwege geringe bezetting en inkomsten. Leefbaarheid in wijken en kernen komt onder druk te staan vanwege lager voorzieningenniveau Extra in gevaar zijn accommodaties waar weinig senioren komen maar veel jeugd, zoals voetbalvelden
6
Echter Weekblad 1953
De artikelen ‘Ambachtschool’, ‘Arm verpletterd’ en ‘Uitbreidingsplan’: Limburgs Dagblad, MGL Sittard
7
3
In gesprek met de verenigingen
De vertegenwoordigers van de vijf organisaties waar we gesprekken mee mochten voeren, weten wat er speelt in Echt. Ze kennen het dorp, zijn enthousiast over hun rol in de gemeenschap en ervaren de veranderingen in en rondom de club. Eerst geven ze hun mening over verleden, heden en toekomst, en over de samenhang in het dorp. Vervolgens zoomen we met ze in op de gevolgen van krimp, ontgroening en vergrijzing.
3.1 Over verleden, heden en toekomst van de vereniging Verleden Veel verenigingen kwamen voort uit het kerkelijke leven of hadden tenminste een ideële binding met de kerk: de katholieke zuil was, net als in de rest van Limburg, overwegend. Tradities spelen altijd een rol, vooral bij de oudere verenigingen. Het typische gevoel van ‘vreuger’ bepaalt voor veel leden niet alleen hun beeld van de vereniging maar van heel het dorp, samen met dorpsaangezichten: de torens, gebouwen en straten. En natuurlijk de mede-Echtenaren. “We zijn een stabiele vereniging. In 113 jaar hebben we slechts vier voorzitters en dirigenten gehad.” “Altijd een actieve vereniging geweest. Veel rivaliteit met andere voetbalverenigingen in de gemeenschap!” “Een traditionele vereniging. Door de status van de beschermheer hadden we een hoog aanzien.” “We waren een vereniging met veel aanzien en betekenis.” “Op buitenlandse reizen ging altijd de burgemeester mee.” Heden Tegenwoordig hebben verenigingen minder binding met de kerk. De tijd van verzuiling is voorbij; de vanzelfsprekende rol van de sportvereniging in de op die zuil gestoelde vrijetijdsbesteding daarmee ook. Mensen bepalen zelf wel wat ze willen en hoe ze hun tijd indelen; dat geldt voor lidmaatschappen maar ook voor vrijwilligerstaken. Bestuurders zien zich inmiddels met nieuwe praktische problemen geconfronteerd: hoe houd ik mijn vereniging aantrekkelijk, kom ik rond met de begroting, kom ik uit de voeten met alle wet- en regelgeving, vind ik genoeg vrijwilligers voor ons evenement? “Bij de jeugd wordt wat losser aangekeken tegen de status van de vereniging...” “De instabiele factor vormt het besturen en organiseren van activiteiten. Bestaande leden en vrijwilligers verzetten zich tegen de instelling en ideeën van nieuwe potentiële vrijwilligers.” e “We spelen op topklasse. Maar we hebben krediet verspeeld doordat in het 1 elftal nauwelijks spelers uit Echt zelf meedoen. Dat heeft gevolgen voor de publieke belangstelling.” “Nog altijd zijn we een welvarende en bloeiende vereniging.” “Er wordt gewerkt aan een beleidsplan…” “We hebben geen beleidsplan, werken vooral in het heden.”
8
Toekomst Hoewel men met vertrouwen naar de toekomst kijkt is men toch bezorgd. Daarom zijn er nog genoeg wensen, bijvoorbeeld op het gebied van samenwerking en huisvesting. “We moeten durven loslaten. Het bestuur kan niet alles zelf doen en moet dat ook niet willen. Overdragen bindt ook weer anderen.” “We willen graag duidelijkheid over de repetitielocatie en zien graag een MFC.” “We hebben behoefte aan andere huisvesting. Onze huisvesting is niet meer van deze tijd.” “De totale vereniging heeft meer focus dan behoud in de topklasse, waar we willen blijven zolang het financieel mogelijk is.” “Het heden behouden, de historie overdragen, met oog voor maatschappelijke ontwikkelingen.”
3.2 Over Echt als gemeenschap Een gemeenschap maak je samen: de burgers, de overheid en de verenigingen. Hoe is dit gesteld in Echt? Opvallend is dat de gesprekspartners een zeker gebrek aan samenhang en betrokkenheid signaleren. Het gebrek aan spontaniteit wordt herhaaldelijk genoemd. “Een aanwas van senioren is niet echt merkbaar, waardoor het risico bestaat dat veel verenigingen van het toneel verdwijnen. Als dat gebeurt wordt het gemeenschapsleven verder aangetast. Er moet ingezet worden op leefbaarheid.” “De gemeente voelt zich weinig verantwoordelijk voor het verenigingsleven.” “In de kern Echt bestaat bij mensen altijd een afstandelijke en afwachtende houding bij bijvoorbeeld het organiseren van activiteiten. In andere kernen zijn reacties spontaner.” “Inwoners en gemeente zijn te gering betrokken. Men laat het aan de verenigingen over.” “Echt is niet trots op zijn verenigingen.” “Er zijn enkele dragende verenigingen die zich inzetten voor alle kernen. Andere verenigingen voelen die verplichting minder.” “Er is te weinig overleg en onderling contact.” “Er is wel een behoefte tot samenwerking!” “We beschouwen ons al ambassadeur voor de gemeente.” “Er wordt tijdens de donateursactie veel sympathie en waardering voor ons ervaren.” “In de kern is een goede onderlinge band, met andere kernen is dit onduidelijk.”
In het dorpsontwikkelingsplan (DOP) wordt gesignaleerd dat de tijd van massale woningbouwprojecten, bloeiende verenigingen en maatschappelijke organisaties en als cement van de maatschappij voorbij is. Iedere vereniging zijn eigen ‘home’ kan niet meer – multifunctionele voorzieningen hebben de toekomst – waardoor meer samenwerking in het dorp een must gaat zijn.
9
Echter Echo1983
10
3.3 Over krimp Vanwege de in hoofdstuk 2 genoemde demografische ontwikkelingen (krimp, ontgroening en vergrijzing), hebben we de gesprekspartners extra naar hun beeld hierover gevraagd. Zijn de verenigingen toegerust op een ledenafname van meer dan 10%, het geringere aantal jeugdigen en het grotere aandeel ouderen? Merken ze het eigenlijk al? Ledenaantallen “Er is geen aanwas van jeugdige leden. Er is afname, altijd een golfbeweging geweest. Er worden geen speciale acties voor ledenwerving georganiseerd.” “We zien nog geen ledenkrimp, werken wel al samen met de andere voetbalclubs.” “Jeugd die er is haakt af bij 15, 16 jaar. Ook vanwege hun studie elders. Dat is wrang, want we hebben hun muzikale opleiding verzorgd.” “Totaal aantal leden redelijk stabiel.” Vrijwilligers “Moeilijker te vinden. Voorzitters van de diverse commissies zijn doorgaans bestuursleden.” “Vrijwilligers zijn schaars dus het is belangrijk dat iemand zijn/haar taak ook als plezierig ervaart en kan indelen wanneer het hem of haar past.” “Grote nood! Door gebrek aan vrijwilligers is onze organisatiekracht zwak. Het bestuur is ook niet compleet.” “Grote betrokkenheid van leden. Stevige groep.” “Grotere druk. Hetzelfde werk moet gedragen worden door minder schouders.” Activiteiten voor senioren “Voor de senioren organiseren we een barbecue en een fietstocht. Een aantal komt op woensdagochtend bij elkaar voor verhalen uit de oude doos en het bijwerken van het archief.” “In het welzijnswerk merken we een duidelijke toename in vraag naar activiteiten voor senioren.” “Toenemende vraag. We zijn dan ook erg actief op dit gebied.” “50+club, wijnproefavond, fietsen, samenwerking met het damescomité. Voor de jeugd zijn er trouwens ook passende activiteiten.” “We kunnen veel bieden in samenwerking met andere verenigingen maar er wordt ons weinig gevraagd.” Financiën “We hebben de financiën goed in de grip.” “Nog geen financiële gevolgen.” “Noodzaak kosten te reduceren.” Accommodaties “Een multifunctionele accommodatie is DE wens van veel Echter verenigingen.” “Druk op dekking accommodatielasten.” “Nadrukkelijk behoefte aan nieuwe voetbalaccommodatie die overdag door niet-sportverenigingen gebruikt kan worden.”’ “Door lager voorzieningenniveau komt leefbaarheid onder druk.” “Buurthuizen floreren, maar voor grotere activiteiten is geen accommodatie beschikbaar.” “Gemis aan accommodaties om ‘samen dingen te doen’.”
11
Oplossingsrichtingen “Veel winst kan behaald worden door openheid naar elkaar toe in plaats van argwaan.” “Perspectief in bestuurlijke samenwerking tussen verenigingen.” “Absoluut voorstander van regionale samenwerking.” “Hulp zoeken bij private partijen (anders dan sponsoring) bij accommodatievraagstukken en administratie.” “Behoefte aan een centrale multifunctionele accommodatie, in plaats van versnippering.” “Behoefte aan duidelijke regels voor huisvesting verenigingen.” “Als welzijn kiezen we voor de Talenthouse-formule waar iedereen aan mee kan doen. Een ruimte met basisfaciliteiten voor het organiseren van allerlei activiteiten door leden zelf. De leiding zorgt voor kaders.” “Cursus ledenwerven.” “In de regio hebben we goede contacten en overleg vanwege het bestaan van een klankbordgroep 17 van regionale verenigingen.” “Meer stimulans en initiatief tot overleg vanuit de gemeente gewenst.”
3.4 Conclusie gesprekken Uit alle interviews kunnen de volgende conclusies getrokken worden:
De verenigingen acteren binnen en met hun leden met veel inzet, fanatisme en plezier. Groot gebrek is bij alle verenigingen een passende accommodatie, waardoor de toekomst voor het voortbestaan op langere termijn, los van de bevolkingsontwikkelingen, onder druk komt te staan. Voor de kern Echt is vanuit de inwoners die niet betrokken zijn bij de verenigingen nauwelijks of geen belangstelling voor de verenigingen. Bij het organiseren van activiteiten is het moeilijk om menskracht te rekruteren vanuit de inwoners. Inwoners nemen een afstandelijke en afwachtende houding aan. Dit in tegenstelling tot de geluiden van de kernen van de wijken/kernen buiten kern Echt, waar vrijwel altijd een spontane betrokkenheid heerst. Uit één interview de kernachtige uitdrukking: “Kern Echt is niet trots op zijn verenigingen!” Een andere drempel is het ontbreken van een multifunctioneel centrum waar “grootse” activiteiten georganiseerd zouden kunnen worden. Dit zorgt ervoor dat met name culturele verenigingen zich niet verder kunnen profileren en ontwikkelen. Voor de buitensportverenigingen geldt dat de accommodaties gedateerd zijn en daardoor ook de verdere ontwikkeling van de verenigingen in de weg gaan staan. Er zal in Echt breed gedacht moeten worden over het ontwikkelen van een multifunctionele accommodatie die mogelijkerwijze zowel door sport- als culturele verenigingen gebruikt kan worden. Wellicht dat het geopperde sportcentrum “In de Bandert” in ontwikkeling kan komen en er daarbij ook ruimte voor culturele verenigingen is. Nadere samenwerking tussen de diverse maatschappelijke organisaties, diverse verenigingen en de gemeente is zeker gewenst.
12
3.5 Stelling “Samenwerken in Echt: niet vanzelfsprekend, wel nodig!�
13
Met de vriendelijke medewerking van Uitgeverij ’t Waekblaad, Echt
14
4
Gesprekpartners
Met de volgende personen/organisaties werden voorbereidende interviews gehouden:
Vriendenkoor Echt – Dhr. Geert Janssen en dhr. André Niessen (tevens buurthuis St. Joris EchtNoord), 24 juli 2013. De Zonnebloem Echt – mevr. Mia Nauts en dhr. Peter Driessen, 31 juli 2013 Harmonie St. Caecilia Echt – dhr. John Hausmans, 13 augustus 2013 EVV Echt – dhr. Geert Hees, 14 augustus 2013 Menswel Echt – mevr. Terry van der Aa en dhr. John Vinclair, 15 augustus 2013
15